Sศิลปะระดับประถมศึกษา

84 1) จุด (Point) เปนสวนเริ่มตนของทัศนธาตุการจัดวางและรวมตัวกันจะเกิดอิทธิพลตอ องคประกอบอื่น ๆ เชน เสน น้ําหนัก รูปราง-รูปทรง ซึ่งลักษณะพิเศษเหลานี้มักจะเกิดขึ้นในความรูสึก ของผูชม เรียกวา ลักษณะเชิงนัย (ดังภาพที่ 7.1) ภาพที่6.1 จุดกับเสนและรูปรางเชิงนัย 2) เสน (Line) คือ การจุดหรือลากสีตอเนื่อง โดยเนนความยาวมากกวาความกวาง ทําหนาที่ เปนขอบเขต ของที่วาง รูปราง รูปทรง น้ําหนัก สี ตลอดจนกลุมรูปทรงตาง ๆ รวมทั้งเปนแกนหรือ โครงสรางของรูปรางรูปทรง ในงานจิตรกรรมและนาฏศิลปไทยความสําคัญของเสนมาก โดยเฉพาะเสน โคง ซึ่งใหความรูสึกพลิ้วและออนไหว เนื่องจากเสนสามารถใหความรูสึกไดดวยตัวเองและมีความหมาย มากขึ้นไปอีกหลายอยางหากอยูกับองคประกอบอื่น (ตารางที่ 6.1 ) นอกจากนี้ การใชเสนในภาพวาด ยังใชสื่อความหมายและความงาม ดังภาพ เหลือง เทา ดํา ของแจ็คสัน พอลลอค(ภาพที่ 7.2) และการ ใชเสนชวยในการตกแตงหองใหเกิดความรูสึกสูงและกวางขึ้นไดอีกดวย ( ภาพที่ 7.3) ตารางที่ 6.1 เสนกับความรูสึก ลักษณะของเสน ความรูสึก เสนตรงเสนตรงแนวนอนใหความรูสึกสงบนิ่งและเสนตรง แนวตั้งใหความรูสึกสงางาม แข็งแรง เสนโคงใหความรูสึกออนไหว ออนชอย พลิ้วไหว เสนซิกเซ็กใหความรูสึกกระตุก แกรง กระแทก เสนโคงลูกคลื่นใหความรูสึกเลื่อนไหล เสนโคงกนหอยใหความรูสึกการเคลื่อนที่จากในไปสูภายนอก

85 ภาพที่ 6.2 การใชเสนในภาพวาด ที่มา: Wikipedia, the free encyclopedia. 2014 ภาพที่ 6.3 การใชเสนชวยในการตกแตงหอง 3) สี (Color) คือ ลักษณะของแสงที่ปรากฏแกสายตาใหเห็นเปนสี(ราชบัณฑิตสถาน. 2556:1237). ในทางวิทยาศาสตร สี เปนคลื่นแสงหรือความเขมของแสงที่สายตาสามารถมองเห็น สีมี ความสําคัญในการสรางงานจิตรกรรมมากเพราะจิตรกรรมเกิดจากเม็ดสี (Pigment) โดยจะทําใหผลงาน มีความสวยงาม ชวยสรางบรรยากาศ มีความสมจริง เดนชัดและนาสนใจมากขึ้นสีมีอิทธิพลตอ ความรูสึก อารมณ และจิตใจ การใชสีในชีวิตประจําวันของมนุษยมีความเกี่ยวของสัมพันธกับสีตาง ๆ อยางมาก โดยมีประโยชนดังนี้ - สีชวยจําแนกสิ่งตาง ๆ ที่เปนวัตถุและบรรยากาศ สิ่งของตาง ๆ มีสี เชน เสื้อนักเรียน สีขาว กางเกงสีน้ําเงิน หรือกระโปรงสีแดง สวนในบรรยากาศในโลกมนุษยจะมีสีของดวงอาทิตยเปน สวนประกอบจึงมีสีที่แตกตางกันตามบรรยากาศ จึงนับวาสีเปนองคประกอบในการมองเห็นสิ่งตาง ๆ ของมนุษย - สีชวยการสื่อความหมาย ซึ่งสีเปนสัญลักษณของกลุมชนชาติพันธุตาง ๆ เชนกลุมชน ไทยทรงดํา มักจะสวมใสเสื้อผาสีดํา หรือเครื่องแบบตาง ๆทหารตํารวจสีเขียว พยาบาลแพทยสีขาว หรือผดุงครรภสวมสีเหลือง เปนตนสวนสีที่ใชเปนสัญลักษณ เชน ในธงชาติสีแดงหมายถึงชาติ สีขาว

86 หมายถึงศาสนา และสีน้ําเงินหมายถึงพระมหากษัตริย ซึ่งในกลุมชนและประเทศตาง ๆ ก็มี ขนบธรรมเนียมประเพณีที่ตางกันออกไป - สีชวยสื่ออารมณในการสรางสรรคงานศิลปะ เพื่อใหเกิดความสวยงาม สราง บรรยากาศ สมจริงและนาสนใจซึ่งเปนหลักจิตวิทยาที่เกิดจาการรับรูกับความรูสึกของมนุษย การแบงสีตามหลักวิชาการตางๆแบงไดหลายประเภท โดยจะมีวงจรสี (Color Circle) สี เปนหลักการของใชสีตามศาสตรนั้น ในกระบวนการวิทยาศาสตรคือการที่แสงมาผานแทงแกวเกิดเปนสี เจ็ดสี คือ สีมวง (Violet) สีมวงคราม (Indigo) สีน้ําเงิน (Blue) สีเขียว (Green) สีเหลือง (Yellow) สีสม (Orange) และสีแดง (Red) แตสีที่เราใชกันมาจากสีของวัตถุธาตุ (Pigmentary Primaries) หรือสีของ นักเคมีในวงการอุตสาหกรรมตอมาก็เปนที่ยอมรับและเปนหลักในการใชทั่วไป (ภาพที่ 7.4) ในวงจรสี ประกอบดวยสีขั้นตาง ๆ ดังนี้ สีขั้นที่ 1 คือ แมสี ไดแก สีแดง สีเหลือง สีน้ําเงิน สีขั้นที่ 2 คือ แมสีผสมกันในอัตราสวนที่เทากันจะทําใหเกิดสีใหม 3 สี ไดแก สีแดงผสมกับสี เหลืองไดสีสมสีแดงผสมกับสีน้ําเงินไดสีมวงสีเหลืองผสมกับสีน้ําเงินไดสีเขียว สีคูตรงกันขามคือ สีที่อยูตรงกันขามกันเปนสีที่ใหความรูสึกตัดกันอยางรุนแรงและเดนสะดุดตา ไดแก สีแดง ตรงกันขามกับ สีเขียว สีเหลือง ตรงกันขามกับ สีมวง สีน้ําเงิน ตรงกันขามกับ สีสม สีรอน-สีเย็น คือ สีใหความรูสึกรอนหรืออบอุนชวยสรางความกระตือรือรน เชน สีแดง สีเหลือง และสีสม ฯลฯ ซึ่งตรงกันขามกับสีเย็นที่ใหความรูสึกนุมนวลสบายชวยสรางความสงบ เย็น เชน สีน้ําเงิน สีเขียว และสีมวง ฯลฯ นอกจากนั้นเรายังจัดสีกลางซึ่งเปนสีที่อยูระหวางวรรณะรอนและเย็น นั้นก็คือสี มวงและเหลือง สีกับความรูสึกเชิงจิตวิทยา สีเปนสิ่งที่กระตุนความรูสึกและอารมณของคนจึงมีการศึกษาเรื่อง สีที่มีผลตอจิตใจของมนุษยและสรุปไวดังนี้ (ตารางที่ 6.2 ) ภาพที่ 6.4 วงจรสี (Color Circle)

87 ตารางที่ 6.2 สีกับความรูสึก สีแดง ใหความรูสึกรอน รุนแรง กระตุน ทาทาย ตื่นเตน เราใจ ความรัก ความสําคัญ การเตือนภัย สีชมพู ใหความรูสึก อบอุน ออนหวาน ความรัก วัยรุนหนุมสาว ความนารักความสดใส สีสม ใหความรูสึก รอน ความสดใส มีชีวิตชีวา วัยรุน การปลดปลอย สีเหลือง ใหความรูสึกแจมใส ความสดใส ความราเริง ความเบิกบานสดชื่นชีวิตใหม ความสวาง สีเขียว ใหความรูสึก สงบ เงียบ การพักผอน การผอนคลายธรรมชาติความปลอดภัย ความสุขุม สีน้ําเงิน ใหความรูสึกสงบ สุขุม สุภาพ หนักแนน เครงขรึม สงางาม มีศักดิ์ศรีสูงศักดิ์ เปนระเบียบ สีฟา ใหความรูสึก ปลอดโปรงโลง กวาง เบา ความสวางความเปนอิสระ เสรีภาพ การชวยเหลือ สีมวง ใหความรูสึก มีเสนห นาติดตาม เรนลับ ซอนเรน มีพลังแฝงอยูความเศรา ความผิดหวัง สีขาว ใหความรูสึกบริสุทธิ์ สะอาด สดใส เบาบาง ออนโยน เปดเผย การเกิด ความรักความหวัง ความ จริง ความเมตตา ความศรัทธา ความดีงาม สีดํา ใหความรูสึก มืดสกปรก ลึกลับ ความสิ้นหวัง จุดจบ ความตาย ความชั่ว ความลับทารุณ โหดราย ความ เศราหนักแนน เขมเข็ง อดทน มีพลัง สีเทา ใหความรูสึก เศรา อาลัย ทอแท ความหดหู ความชรา ความสงบความสุภาพ สุขุม ถอมตน สีทอง ใหความรูสึก ความหรูหรา โออา มีราคา สูงคา ความเจริญรุงเรืองความมั่งคั่ง ความร่ํารวย การแผ กระจาย 4. น้ําหนัก(Value) หรือคาออนแกของสีตาง ๆ ที่คาของสีในสีเดียวกันและคาของสีแตละสี เมื่อมาทําใหเปนภาพขาวดําก็จะเกิดความออนแกไมเทากัน เชน สีฟาจะมีความน้ําหนักออนกวาสีดํา และเขียว หรือ สีชมพูก็จะมีคาออนกวาสีแดง เปนตน คาน้ําหนักนี้ชวยใหเกิดความลึกและมิติของภาพ (ภาพที่ 6.5) หรือใหความรูสึก แคบและกวาง (ภาพที่ 6.6) รวมถึงการชวยสรางความเปนรูปทรงใน ภาพไดโดยเฉพาะภาพทิวทัศนแสดงใหเห็นความไกล-ใกล โดยการใหน้ําหนักที่ตางกันระยะใกลสีเขม และไกลสีออน ดังภาพดอกฝน ศิลปนสมประสงค โยทองยศ ( ภาพที่ 6.7) เปนตน ภาพที่ 6.5 การใชน้ําหนักที่ตางกันทําใหเกิดมิติ

88 ภาพที่ 6.6 การใชคาน้ําหนักออนแกทําใหหองดูกวางและแคบลงได ภาพที่ 6.7 การใชคาน้ําหนักออนแกทําใหเกิดความไกล-ใกล ที่มา:ธนาคารแหงประเทศไทย. ม.ป.ป.: 97 5. รูปรางและรูปทรง รูปราง (Shape) คือ รูปแบน ๆในแนวระนาบ มี 2 มิติ มีความกวางกับความยาว รูปทรง (Form) คือรูปที่ลักษณะเปน 3 มิติ โดยนอกจากจะแสดง ความกวาง ความยาว ความลึก หรือความนูน หนา รูปทรงมีความสําคัญมากกับงานประติมากรรมและสถาปตยกรรมที่ตองแสดงออกทาง รูปทรงเปนสําคัญ สวนงานจิตรกรรมรูปทรงที่เกิดขึ้นเปนรูปทรงลวงตาโดยการใชแสงเงาเขาชวยไม สามารถสัมผัสกับความนูนไดเหมือนงานประติมากรรม รูปรางและรูปทรง ทั้งรูปรางรูปทรงจาก ธรรมชาติ เชน รูปทรงของตนไม ดอกไมใบไม และสวนรูปรางรูปทรงที่มนุษยประดิษฐขึ้น เชน รูปทรง เรขาคณิต เปนตน

89 ภาพที่ 6.8 รูปรางและรูปทรงเรขาคณิต และรูปรางธรรมชาติ ความรูสึกหรืออารมณของรูปรางรูปทรงนั้นจะเกิดองคประกอบอื่น ๆ เชน เสนในงาน ประติมากรรมบางแหงเกิดจากรูปทรงโคงใหความรูสึกออนไหวนุมนวล บางแหงเกิดจากรูปทรงที่ ประกอบจากเสนตรงก็ใหความรูสึกมั่นคง บางแหงเกิดจากรูปทรงโคงแหลมก็ใหความรูสึกถึงความ ทะยานสูงเสียดฟา เชน ปรามิดกูฟูรูปทรงที่ใหความรูสึกมั่นคง(ภาพที่ 6.9) เจดียทรงระฆังชางลอม ศิลปะสุโขทัยใหความรูสึกออนชอย ทะยานขึ้นสูทองฟาและพุทธปฏิมา ปางมารวิชัยสมัยสุโขทัยให ความรูสึกออนชอยงดงามดวยรูปทรงโคงมน หรือประติมากรรมแบบไทยประยุกต (ภาพที่ 124) ภาพที่ 6.9 ปรามิดกูฟู รูปทรงฐานกวางแสดงใหความรูสึกมั่นคง ที่มา: Wikipedia, the free encyclopedia. 2014

90 ภาพที่ 6.10 รูปทรงโคงแสดงความออนชอย (ประติมากรรมหลอสําริด ดินแดนแหงความยิ้มแยม และขลุยทิพยศิลปน เขียน ยิ้มศิริ) 6. บริเวณวาง(Space) คือ บริเวณที่มิใชรูปหรือองคประกอบหลักในภาพแตมีความสําคัญใน การใหความรูสึกของงานศิลปะมาก เชน พื้นที่วางในภาพมากก็จะใหความรูสึกสบาย โลง หรือความ เปลา ความเหงาและความสงบ พื้นที่วางนอยก็จะหมายถึงความวุนวาย ความสับสน ความสนุกสนาน นอกจากนั้นพื้นที่วางมีความสําคัญตองานสถาปตยกรรมเพราะตองคํานึงถึงพื้นที่วางของแตละคนในการ ใชอาคารและการสัญจรภายใน เชนภาพที่มีผูคนในภาพมากภาพงานเลี้ยงอาหารกลางวันบนเรือสําราญ ศิลปนเรอนัว ใหความรูสึกวุนวายและสนุกสาน ภาพที่ 6.11 ภาพงานเลี้ยงอาหารกลางวันบนเรือสําราญ ศิลปนเรอนัว ที่มา: Wikipedia, the free encyclopedia. 2014

91 ภาพที่ 6.12 ภาพตนไมบนทุงหิมะ 7) พื้นผิว (Texture) หมายถึง ลักษณะของบริเวณผิวหนาของสิ่งตาง ๆ ที่เมื่อสัมผัสหรือชม แลวสามารถ รับรูได วามีลักษณะ หยาบ ขรุขระ เรียบ มัน ดาน เนียน สาก ลักษณะที่สัมผัสไดของ พื้นผิว มี 2 ประเภท คือ พื้นผิวลวงตาเปนพื้นผิวที่ไมสามารถจับตองไดดวยมือ สวนใหญจะเกิดกับงาน จิตรกรรมหรือการสรางสรรคงานแนวระนาบ และ พื้นผิวจริงคือพื้นผิวที่สามารถรับรูไดดวยมือสัมผัส ในงานประติมากรรมและสถาปตยกรรมไทยจะใชลดความเรียบเนียนของสวนผนังและรูปทรงตาง ๆ เชน พุทธปฏิมาปางปดโลก ดานหนาศาลาการเปรียญวัดโพธิ์ฯแสดงพื้นผิวเรียบเนียนขององคพระตัดกับ ฉากหลัง ที่มีความเรียนมันและขรุขระสลับกันทําใหเกิดคามรูสึกระบิลระยับแวววาว ( ภาพที่ 6.13) ภาพที่ 6.13 การใชพื้นผิวในประติมากรรมและสถาปตยกรรมไทย

92 2. หลักการออกแบบ หลักการออกแบบ หรือหลักการทางทัศนศิลป (Principles of Art) คือ การนําทัศนธาตุตาง ๆ ไดแก เสน สี แสงและเงา รูปราง รูปทรง พื้นผิว ฯลฯ มาจัดเขา ดวยกันเพื่อใหเกิดความงาม ซึ่งแนวทาง ในการนําองคประกอบตาง ๆ มาจัดรวมกันนั้น โดยคํานึงถึงเนื้อหา เรื่องราว หรือสาระของผลงานที่ ตองการแสดงออกใหผูชมไดรับรู ประกอบดวย ความสมดุล (Balance) สัดสวน (Proportion) จังหวะ (Rhythm) จุดเดนและการเนน (Emphasis) และเอกภาพ (Unity) 1) ความสมดุล หรือ ดุลยภาพ หมายถึง การจัดวางองคประกอบในงานศิลปะใหมีขนาด ปริมาณและสัดสวนที่เทากัน หรือใกลเคียงกัน แบงออกเปน 2 ลักษณะ คือ - สมดุลแบบสมมาตร (Symmetry Balance) หรือแบบเปนทางการ (Formal Balance) คือ การจัดวางของสองสิ่งที่เทากัน หรือแบบเปนทางการ คือ การจัดวางที่เทากันเชนจดหมายราชการ ครุฑนั้นจะอยูตรงกลางเพื่อแสดงความเดนชัด สมดุลลักษณะนี้ศิลปะไทยนิยมใชในการจัดวางผังอาคาร หรือเจดีย เชน สถาปตยกรรมพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ภาพที่ 7.14 ) - สมดุลแบบอสมมาตร (Asymmetry Balance) หรือแบบไมเปนทางการ(Informal Balance) เปนการจัดวางโดยองคประกอบและรูปตาง ๆที่ใหมีความแตกตาง ๆกันทั้งสองดานหรือแบบ ไมเปนทางการ เชน รูปครุฑบันทึกขอความที่ใชกันจะวางอยูทางดานซายมือบนของกระดาษ สวน รูปทรงประติมากรรมที่แสดงลีลาการเคลื่อนไหว มักจะเลือกนําเสนอสมดุลแบบอสมมาตร ในทาทาง ของมนุษยเชน ประติมากรรมนักคิดของโรแดง ประดับตกแตงหนาคณะปรัชญา ภายในมหาวิทยาลัย โคลัมเบีย ประเทศสหรัฐอเมริกา (ภาพที่ 6.15 ) ลักษณะการจัดสมดุลเชนนี้จะเปนการจัดสมดุลที่นิยม กันในภาพศิลปะสมัยใหม ภาพที่ 6.14 สมดุลแบบสมมาตร

93 ภาพที่ 6.15 สมดุลแบบอสมมาตร ในทาทางของมนุษย 2) สัดสวน (Proportion) หมายถึง ความสัมพันธระหวางขนาดขององคประกอบที่แตกตาง กัน อยางเหมาะสม ทั้งขนาดในรูปทรงเดียวกันหรือระหวางรูปทรง รวมถึงความสัมพันธองคประกอบ ซึ่งเปนความพอเหมาะพอดี สัดสวนแบงเปน 2 ลักษณะ คือ สัดสวนมาตรฐาน คือสัดสวนตาม ธรรมชาติ ของสิ่งตาง ๆที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติ หรือจากรูปลักษณะการสรางสรรคของมนุษย ที่กําหนด ไวเปนแบบแผนชัดเจน ซึ่งสัดสวนตาง ๆเหลานี้เปนสัดสวนที่นําไปใชจริง เชน การออกแบบเกาอี้ตอง คํานึงถึงสัดสวนของคนนั่ง หรือสัดสวนของเรือนไทยที่มีการกําหนดไวเปนมาตรฐาน และสัดสวนจาก ความรูสึก เปนสัดสวนที่สรางขึ้นเพื่อความงามของรูปทรงและการแสดงออก เนื้อหาหรือเรื่องราวตาม จุดมุงหมายของงาน เชน การสรางพุทธรูปขนาดใหญ นิยมสรางในสวนพระเศียรใหมีขนาดใหญเพื่อ แกปญหาในการมองจากดานลางใหญดูสมสัดสวนมากขึ้นหรือ ประติมากรรมเดวิดของไมเคิลแอนเจโล ศิลปะสมัยพื้นฟูศิลปวิยาการ แกะสลักจากหินออนหนาเพียงสี่ฟุตเนนสัดสวนที่มือและศีรษะใหญ เพื่อ การมองจากดานลางและแสดงความฉลาดและความแข็งแกรง (ภาพที่ 6.16) ภาพที่ 6.16 สัดสวนจากความรูสึก ที่มา: Wikipedia, the free encyclopedia. 2014 3) จังหวะหรือจังหวะลีลา (Rhythm) หมายถึง การจัดวางซ้ํากันขององคประกอบ โดยเกิด จาก การซ้ําของรูปตาง ๆ หรือการสลับกันของรูปกับชองไฟ หรือเกิดจากการเคลื่อนไหวตอเนื่องกัน

94 ขององคประกอบตาง ๆ จังหวะมีความสําคัญกับการเขียนภาพจิตรกรรมฝาผนังของไทยที่มีการวาด ลวดลายซ้ําและตอเนื่อง เชน ลายดอกไมรวง หรือ ลายพุมขาวบิณฑเนนการซ้ําของจังหวะ (ภาพที่ 6.17 ) ภาพที่ 6.17 ลายพุมขาวบิณฑเนนการซ้ําของจังหวะ 4) การเนนหรือจุดเดน (Emphasis) หมายถึง จัดวางจุดเดนที่พิเศษกวาธรรมดาบริเวณอื่น หรือสรางใหสวนหนึ่งหรือจุดใดจุดหนึ่ง ที่มีความสําคัญกวาสวนอื่นเปนประธาน การเนนหรือ การสราง จุดเดนนั้นกระทําไดหลายวิธีดังนี้ การใชความแตกตางกัน เปนการสรางจุดเดนโดยการสรางความ แตกตาง ๆ ทั้งขนาด ทิศทาง จังหวะ และองคประกอบตาง ๆ การใชแยกออกจากกลุม เปนการจัดวาง ที่แยกอออกเพื่อใหเห็นความเดนชัดที่ตาง ๆ กันออกไป เชน ภาพ 60 ดวงเทียน 1 ศิลปน ประหยัด พงษดํา (ภาพที่ 6.18 ) และการใชการวางตําแหนงที่นาสนใจ เปนการจัดวางตามตําแหนงที่สําคัญทั้ง ตรงกลางและมุมที่สําคัญทั้ง 4 มุม โดยเฉพาะมุมขวาบน เชน จุดเดนบนตําแหนงที่นาสนใจและเห็น ชัดเจนโดยใชที่วางใหเกิดความเดนจากภาพพระพุทธเจาบริเวณมุมซายของภาพ ((ภาพที่ 6.19 ) ภาพที่ 6.18 จุดเดนโดยการแยกกลุม ที่มา:ธนาคารแหงประเทศไทย.2535:110

95 ภาพที่ 6.19 จุดเดนบนตําแหนงที่นาสนใจและเห็นชัดเจน 5) เอกภาพ ( Unity) หมายถึง การรวมตัวกันเของทัศนธาตุและองคระกอบตางๆดวยความ ประสานกลมกลืน ทั้งดานองคประกอบ และดานเนื้อหาเรื่องราว ความเปนเอกภาพเปนจุดกึ่งกลาง ระหวางความแตกตางและความเหมือน การสรางเอกภาพเกิดจากการประสานทั้งของขนาด ทิศทาง จังหวะ และ องคประกอบตาง ๆ การหาตัวเชื่อมประสาน เชน การสรางพระปรางคองคเล็กเปนการ เชื่อมระหวางพระปรางคประธาน (ภาพที่ 6.20 ) และ การสรางการซ้ํา เชน การประสานโดยการซ้ําของ ลายดอกพุดตาน เสาลายรดน้ําปดทองพลับพลามหาเจษฎาบดินทร (ภาพที่ 6.21 ) ภาพที่ 6.20 การเชื่อมดวยองคประกอบหลักและรอง

96 ภาพที่ 6.21 การประสานโดยการซ้ํา ศิลปกรรมที่สวยงามนั้นตั้งอาศัยทัศนธาตุและหลักการจัดวางหรือหลักการออกแบบแตการจัด วางไมสามารถกําหนดสัดสวน มาตราสวนหรือกฎที่ชัดเจน เพียงแตตองอาศัยความชํานาญของศิลปน ในการสรางงาน สวนผูดูหลักการและองคประกอบศิลปเหลานี้ในการดูหรือวิเคราะหงานเพื่อสรางความ เขาใจ ความเพลิดเพลิน และการพัฒนาสุนทรียภาพของผูดูไปไดดียิ่งขึ้น นอกจากนั้นหลักการเหลานี้ก็ สามารถนําประประยุกตใชในการพัฒนาศิลปกรรมตางๆ 3.ศิลปวิจารณ ศิลปวิจารณเปนกระบวนการสื่อสารโดยการเขียนหรือพูดในการบรรยาย ตีความหมายและ ประเมินคุณคาของผลงานศิลปกรรมตาง ๆ ตามความคิดของผูชมตอผลงานของศิลปน ซึ่งตองอาศัย ขั้นตอนและวิธีการที่มีการกําหนดขึ้น และอาศัยหลักการออกแบบและทัศนธาตุ ตามประสบการณและ ความรูทางศิลปะของผูวิจารณนั้น ซึ่งประโยชนของศิลปวิจารณ มีดังนี้ 1) การพัฒนาทักษะการมองแบบวิเคราะหหรือการพิจารณาอยางใครครวญ ทัศนศิลปเปน ศิลปะที่รับรูไดทางการเห็น ดังนั้นการวิจารณศิลปะในขั้นตอนตาง ๆ เปนการฝกการมองอยางวิเคราะห เพื่อการแยกแยะ และเพื่อการนําไปตีความ เปนการมองซ้ําประกอบกระบวนการคิดในสมองเปนการ พิจารณาอยางใครครวญเพื่อใหเกิดความซาบซึ้งในชิ้นงานของศิลปน ซึ่งก็เทากับวาเปนการฝกฝนการรอ คอยและสมาธิใหเกิดกับตัวผูเรียนไปดวย 2) การพัฒนาทักษะการสื่อสารในการวิจารณตองมีการเขียนและพูดเพื่อเสนอความคิดของผู วิจารณ ซึ่งขั้นตอนนี้ตองเปนการฝกฝนการใชภาษาในการแสดงออกเพื่อสื่อสารความคิด ซึ่งหากเด็กมี ปญหาในการสื่อสารถาผูสอนใหเขาเลือกผลงานศิลปะที่ชอบมาศึกษาและสื่อสารออกมาก็จะเปนการ แกปญหาใหกับเด็กนั้นได

97 3) การพัฒนาใชแปลความหมายเชิงสัญลักษณสํานวนที่มักจะพูดติดปากเสมือนวา ภาพหนึ่ง ภาพแทนคําพันคํา เปนสิ่งที่แสดงวาศิลปะสวนใหญใชรูปตาง ๆ นําเสนอความคิดซึ่งความคิดเหลานั้น แฝงไวซึ่งเรื่องราวของวัฒนธรรม เทคโนโลยี และธรรมชาติแวดลอม ผูสอนสามารถใชกิจกรรมศิลป วิจารณในการฝกและสั่งสมความเขาใจสัญลักษณตาง ๆ ซึ่งก็จะเปนความสามารถและเสนหที่จะติดตัว เด็กไปจนโต 4) การบูรณาการประวัติศาสตรศิลป สุนทรียศาสตรและศิลปะปฏิบัติเพื่อการนําไปใช การใช กิจกรรมศิลปวิจารณจัดการเรียนรูที่เหมาะสมใหกับเด็กเปนการฝกใหเขาบูรณาการทั้งตองศึกษา ประวัติศาสตรศิลปะเพื่อรับทราบสภาพบานเมือง สังคมวัฒนธรรม หรือความนิยม บางครั้งเมื่อไปชม ภาพในพิพิธภัณฑหรือหอศิลปอาจจะตองวาดภาพมาศึกษาซึ่งก็เปนการฝกศิลปะปฏิบัติ และเด็กก็จะ ไดรับรูคุณคาความงามไปดวยนั้น สงเสริมการบูรณาการความรูตางๆอยางดี 5) การฝกมารยาททางสังคมการวิจารณงานหากผูสอนเลือกวิธีที่เหมาะสมเชนการวิจารณ ผลงานของเพื่อนรวมชั้น ผูสอนก็จะตองกํากับและควบคุมใหเด็กใชขอความหรือคําที่เหมาะสมและให เด็กระมัดระวังความรูสึกและมารยาทในการวิพากษวิจารณไมใหเกิดเปนความขัดแยงและเปนการฝก เด็กใหเปนผูใจกวางเปดใจรับฟงความคิดเห็นของผูอื่นซึ่งเปนการฝกจิตประชาธิปไตยและภาวะผูนําใน การรับฟงที่ดีวิธีการหนึ่ง ทฤษฏีการวิจารณงานศิลปะโดยมีวิธีการแบงเปนขั้นตอนตั้งแตการวิเคราะหจนถึง การ ประเมินคุณคาของงาน การวิจารณงานมีประโยชนหลายอยาง โดยในที่นี้ขอเสนอทฤษฏีศิลปวิจารณ ของเอ็ดมันต เบิรก เฟลดแมน, ASMAC (วิรัตน พิชญไพบูลย,2545: 1-17) และ แนวคิดของกําจร สุ นพงษศรี (2555:281) ดังนี้ (ตารางที่ 6.3) ตารางที่ 6.3 ตัวอยางการวิจารณศิลปะ ศิลปวิจารณของ เอ็ดมันต เบิรก เฟลดแมน ศิลปวิจารณของ ASMAC วิธีการวิจารณศิลปกรรม ของ กําจร สุนพงษศรี แนวคิด พื้นฐาน หลักวิจารณควรจะเปนแผนการ สอนในสถาบันการศึกษาโดย เนนที่ระดับอุดมศึกษา ASMAC:The Articulate Spectator Model of Art Criticism สรางขึ้น เพื่อใชกับงานที่เปนการแปลง ศิลปวัฒนธรรมมาใชในการสรางสรรค งานศิลปะเชนการสรางรูปทรงและ เนื้อหาใหมใหตางจากแนวคิดเดิม เปนกระบวนการวิจา รณ โดยทั่วไปสําหรับประชาชน ศิ ล ป น นั กวิ จ า ร ณ แ ล ะ นักวิชาการ ขั้นตอน ความรูสึกตอบสนองทางสุนทรียภาพ รายงานอารมณและความรูสึกตอ ผลงานและองคประกอบศิลปรวมถึง เทคนิค การบรรยาย ขอมูล ที่มา ศิลปนยุคสมัยของ งานศิลปะ และลักษณะภาพที่ ปรากฏ การวิเคราะหบรรยาย จากกระบวนการรับรูดานทัศนธาตุ และการออกแบบ ตรวจสอบขอมูลเบื้องตน เชนประเภทงาน ชื่อ ศิลปน เทคนิคฯลฯ การวิเคราะห การวิเคราะหเปรียบเทียบ วิเคราะหจุดเดนจุดดอย

98 ศิลปวิจารณของ เอ็ดมันต เบิรก เฟลดแมน ศิลปวิจารณของ ASMAC วิธีการวิจารณศิลปกรรม ของ กําจร สุนพงษศรี วิเคราะหองคประกอบและ หลักการออกแบบ รวมถึง เทคนิควิธีการนําเสนอโดย ละเอียด ทําการเปรียบเทียบองคประกอบทัศน ธาตุและการออกแบบ เปนการวิเคราะหกระบวน แบบ กรรมวิธีการสราง ทัศน ธาตุและหลักการออกแบบ ฯลฯ ขั้นตอน การตีความ นําสวนตาง ๆ ที่วิเคราะหแปล ความหมายหรือการสื่อสารของ ศิลปนในผลงาน การแปลความหมายที่แฝงอยู เนนการตีความคิดความรูสึกและ ความหมายตาง ๆ ตอตัวทาน ตีความ แปลความหมาย ผลกระทบ ฯลฯ การตัดสินประเมินคุณคา ประเมินกระบวนการสรางงาน ผลงานรวมถึงแนวคิดในสมัยที่ สรางวาดีงามเหมาะสมหรือ สรางขอคิดเตือนใจใหสังคม อยางไร การรวมตัวเปนเอกภาพ นําเนื้อหาและองคประกอบมารวม เพื่อเปรียบเทียบผลการนําเสนอของ ศิลปนรวมถึงคุณคาที่เกิดขึ้น ตัดสิน ประเมินผล การตัดสินผลง านแ ละวัด คุณภาพของผลงานศิลปะจา การตีความแงมุมตางๆ จากตารางสรุปขั้นตอนของการวิจารณผลงานที่จําเปนได ดังนี้ 1) การแนะนําขอมูลพื้นฐานหรือการศึกษาขอมูลพื้นฐานของงานทัศนศิลป การทราบขอมูลเบื้องตนของงานทัศนศิลปเวลาที่เราไปชมงานแสดงศิลปะหรือเขาชม พิพิธภัณฑก็มักจะมีขอมูลเบื้องตนตามเอกสารนําชมหรือสูจิบัตรเปนขอมูลพื้นฐาน และเมื่อเราเขาชม งานศิลปะขอมูลตาง ๆจะติดไวกับผลงานเปนกระดาษหรือปายบอกขอมูลซึ่งขอมูลเหลานี้มีสวนชวยใน การชมงานใหมีความเขาใจไดดีขึ้น ประกอบดวย - ชื่อผลงาน ชื่อผลงานมักจะบอกซึ่งสิ่งที่ตองการแสดงใหผูชมทราบ หรือบอกหมายเลข ลําดับของชิ้นงานที่นําเสนอ - ศิลปน ชื่อของศิลปนผูสรางงาน เปนขอมูลในการวิเคราะหรูปแบบการสรางงาน วิธีการ และเทคนิคที่ใช - ชวงเวลาในการสรางสรรค เปนขอมูลในการศึกษารูปแบบศิลปะในชวงเวลานั้นเพื่อ นํามาเปรียบเทียบเชิงสรางสรรค - วัสดุและเทคนิคงานศิลปะ เปนการสื่อสารถึงขอมูลที่สําคัญเพราะความสวยงานของ วัสดุและเทคนิคการสรางสรรคบางอยางไมสามารถนํามาเปรียบเทียบกันไดเชนการแกะสลักหินยอมจะ ทําไดออนชอยนอยกวาการปนดวยปูนปน - ขนาดของผลงาน ขอมูลนี้มักจําเปนมากในการชมผลงานในหนังสือและเว็บไซดตาง ๆ เพื่อการเปรียบเทียบความยากงายในการสรางสรรคงานของที่เล็กหรือใหญมากอยางเดียวก็ไมสามารถ แสดงความงามไดเสมอไปอาจตองอาศัยขอมูลดานเทคนิคและองคประกอบดานภูมิทัศนของที่ติดตั้งงาน นั้นมาประกอบดวย - สถานที่สะสมงาน ขอมูลนี้มักจําเปนมากในการชมผลงานในหนังสือ และ เว็บไซด ตาง ๆเปนแหลงขอมูลในการสรางประสบการณตรงในการชมงาน

99 เมื่อศึกษาขอมูลจําเปนเบื้องตนนี้แลวซึ่งก็อาจจะไมครบถวนเราก็สามารถดูจาก สิ่ง ขางเคียงได เชน การดูอายุของชิ้นงานอาจเทียบเคียงระหวางผลงานของศิลปนทานนั้นหรือศิลปนในยุค เดียวกัน หรือเทคนิคการสรางสรรคอาจจะดูจากชิ้นงานจริงไดโดยไมตองดูปายขอมูลผลงานซึ่งตอง อาศัยประสบการณในการชมสักระยะหนึ่ง 2) การเขียนบรรยายสวนประกอบของผลงานเปนขั้นตอนที่ผูสอนตองใหบรรยายขอมูลของ ภาพโดยภาพรวมโดยการแบงออกเปนสวนในผลงาน เชนถาเปนภาพเขียนก็บรรยายในสวนบน ลาง กลาง ซายและขวา ถาเปนงานประติมากรรม เปนสวนบน ลางหรือเปนสวนรูปตางๆ และถาเปนงาน สถาปตยกรรมก็เปนสวนยอดหรือหลังคา สวนตัวอาคาร และสวนฐาน เปนตน 3) การวิเคราะหแปลความหรือตีความผลงานในสวนตางๆและแนวคิดทางประวัติศาสตรศิลป แบงออกไดดังนี้ 3.1) การวิเคราะหทัศนธาตุเปนการมองหนวยเล็กๆของชิ้นงานวาชิ้นงานนั้นมี องคประกอบใดบางที่ศิลปนนําเสนอออกมา เริ่มตนโดยการมองภาพนั้นในระยะไกลหรือมองโดย ภาพรวมกอนและคอยมองในรายละเอียด เริ่มตั้งแต จุด เสน สี น้ําหนัก รูปราง-รูปทรง พื้นผิว บริเวณ วาง ในการวิเคราะหสวนนี้ตองพิจารณาทีละองคประกอบแตในงานทัศนศิลปหนึ่งอาจจะไมไดนําเสนอ องคประกอบครบทุกประเด็นก็ได และสรุปองคประกอบหลัก ๆ 3.2) การวิเคราะหหลักการออกแบบเปนการมองโดยภาพรวมของผลงานตามหลักการวา มีการจัดสมดุลแบบใด การใชสัดสวนของงานมีความเหมาะสมมากนอยเพียงใด จังหวะหรือลีลาของ ชิ้นงานมีการนําเสนอหรือไม จุดเดนและการเนนอยูที่สวนใด และโดยรวมเอกภาพของงานมีมากนอย หรือไม ซึ่งการวิเคราะหมักจะนําผลของการวิเคราะหเชิง องคประกอบศิลปมาตอยอดวาในแตละ หลักการนั้นเกิดจากองคประกอบศิลปไดบาง 3.3) การวิเคราะหเนื้อหาเรื่องราว หรือจุดมุงหมายของงานทัศนศิลปเปนสิ่งสําคัญที่ ปรากฏมาใหเปนงานมีทั้งที่นําเสนอเนื้อหาโดยตรงและเนื้อหาเชิงนัยหรือสัญลักษณ การนําเสนอเนื้อหาหรือจุดมุงหมายโดยตรง งานลักษณะนี้มักจะเสนอเปนรูปแบบ เหมือนจริง และมักจะมีชื่อที่ตรงตามจุดมุงหมายที่นําเสนอ หรือนําเสนอเปนตัวหนังสือไวในภาพหรือ ผลงาน เชนภาพเขียนชาวจีน ญี่ปุนและอียิปต เปนตน การนําเสนอเนื้อหาเชิงนัยหรือสัญลักษณ เปนเนื้อหาที่ปรากฏจากงานทัศนศิลปตอง อาศัยการวิเคราะหหลายประเด็นที่ตองอาศัยประสบการณในการชมงาน สวนใหญเปนการนําเสนอใน รูปแบบดัดแปลงและแบบอิสระ สําหรับสัญลักษณที่จะสื่อความหมายในภาพนั้นก็มีมากมาย เชน ภาพ กระตายหรือเทพคิวปดในภาพเขียนตะวันตกแสดงถึงความสัมพันธทางเพศ หรือประติมากรรมธรรมจักร กับกวางหมอบเปนสัญลักษณของการปฐมเทศนา เปนตน การวิเคราะหงานทัศนศิลปสําหรับคนที่มีความชํานาญโดยเฉพาะกลุมศิลปนมักจะไม ตองอาศัยเวลามาก เพียงมองชั่วขณะเดียวก็สามารถรับรูได แตหากนักศึกษาเริ่มตนในระยะแรกอา จะตองอาศัยการมองและวิเคราะหที่ตองใชเวลาและอาจจะบันทึกหรือจดจําเปนลําดับขั้นตอนที่เสนอไว ขางตน การวิเคราะหหลักการออกแบบและทัศนธาตุ นั้นสิ่งสําคัญคือความรูและสัญลักษณ ในแตละกลุมชนหรือสังคมนั้นใช เชน คางคาว ในประเทศจีน เปนสัญลักษณของความร่ํารวย เพราะมี การออกเสียงตรงกับคําวา ฟู หรือเงิน ในประเทศตะวันตกเปนสัญลักษณของปศาจ เพราะผีดูดเลือด

100 แดร็กคิวลา นิยมแปลงรางมาเปนคางคาวที่ออกมาในยามค่ําคืน หรือภาพผูชายสักลายในสังคมลานนา โบราณบงบอกถึงความเขมแข็งหรือนักรบ และในสังคมปจจุบันมักจะมองเปนคนที่มีประสบการณ ในทางไมดีหรือสีบางสีก็เปนสัญลักษณเฉพาะกลุม ซึ่งหากจะตองศึกษาการวิเคราะหเพื่อการตีความหรือ แปลความในสิ่งเหลานี้ไวเพื่อการตีความในงานศิลปะ ตัวอยางการตีความในภาพสายฝนศิลปน ประพันธ ศรีสุดา สีน้ํามันบนผาใบ(ภาพที่6.22 ) ภาพที่ 6.22 ภาพสายฝน ที่มา: ธนาคารแหงประเทศไทย.(2535:110). (ศิลปน ประพันธ ศรีสุดา สีน้ํามันบนผาใบ) “การตีความจากภาพ จะเห็นวา ในภาพศิลปนใชพูกันปายปาดใหเกิดเสนตรงสวนกึ่งกลางภาพ เปนกลุมสีดําคลายรูปสามเหลี่ยมหัวตัด ซึ่งมีลักษณะคลายกับกลุมเมฆฝนที่กําลังจะกลั่นตัวเปนเม็ดฝน และสวนของสีที่ไหลลงเปนทางจากดานบน ลงลาง ทําใหเกิดจินตนาการถึงสายฝนที่ตกไหลลงมาตาม หนาตางหรือประตูที่เปนกระจก มองโดยภาพรวมศิลปนจึงพยายามสื่อถึงยามฝนตกที่ผานหนาตาง กระจกทําใหเห็นสายฝนที่กําลังโปรยปรายและไหลลงเปนสายผานหนาตาง และในสายฝนนั้นก็มีกลุม เมฆฝนสีดําที่กําลังสลายตัวกลั่นเปนหยาดฝนนั้นเอง” 4) การประเมินคุณคาของผลงานการประเมินผลงานจากขอมูลการวิจารณนั้นเปนขั้นตอนที่ ตองเลือกทําหลายระดับตามพัฒนาการของเด็ก ซึ่งหลักการประเมินผลเริ่มจากการประเมินสวนยอย ประเมินผลองครวม และประเมินผลแนวคิดที่สะทอนจากผลงานหรือการกระตุนสิ่งใดสิ่งหนึ่ง รวมถึงถา เปนเด็กที่เล็กมากนั้นก็อาจจะตองทําความคิดเห็นงายเปนความชอบหรือไม แลวคอยตะลอมถามความ คิดเห็นใหลึกขึ้นไปเรื่อยๆ ซึ่งขั้นตอนนี้ควรตองทําสรุปพฤติกรรมไวเพื่อดูพัฒนาการของการพัฒนาอยาง มีระบบ 5) การแลกเปลี่ยนผลการวิจารณเปนขั้นตอนที่จะฝกฝนใหเด็กมีความสามารถในการสื่อสาร และการฝกฝนมารยาทในการแลกเปลี่ยนความคิดเห็น ซึ่งผูสอนตองจัดใหเด็กพูดคุยหรือไดเห็นผลงาน การวิจารณศิลปะของเพื่อน ทั้งนี้อาจจะจัดหองใหโตะเกาอี้นักเรียนหรือนั่งลอมวงเปนวงกลมหรือตัวยู และควรมีการจัดเปนนิทรรศการหรือหนังสือรวบรวมการวิจารณของเด็กๆไวในมุมใดมุมหนึ่งของ หองเรียนก็จะเปนฐานความรูใหกับเด็กไดมาสืบคนตอๆไป

101 จากวิธีการวิจารณศิลปะซึ่งครูสามารถนําเสนอไดในสวนของขั้นการสอนซึ่งอาจจะใชในการพา นักศึกษาไปทัศนศึกษาพิพิธภัณฑหรือแหลงศิลปกรรมและอาจจะตอดวยการปฏิบัติงานสรางผลงานตาม รอยศิลปนในสวนศิลปะปฏิบัติก็ได การวิเคราะหงานทัศนศิลปเปนหลักเบื้องตนในการชมงานศิลปะที่ จําเปนตองพัฒนาในตัวผูมีรสนิยมทางศิลปะและชวยในการพัฒนาการชมงานศิลปะใหเขาใจพัฒนาสู ความซาบซึ้งทางสุนทรียไดดียิ่งขึ้น สรุป การเรียนรูศิลปวิจารณตองอาศัยองคประกอบความรูเกี่ยวกับหลักการศิลปวิจารณ และการ แสดงความคิดเห็นตองานทัศนศิลป การเขาใจทัศนธาตุ และหลักการออกแบบ เพื่อนําไปใชสราง หลักการวิจารณงานทัศนศิลปของตนเองและการจัดกิจกรรมการเรียนรูศิลปวิจารณสําหรับเด็ก ประถมศึกษา ซึ่งผูสอนจําเปนตองเขาใจและมีความสามารถในองคความรูเหลานี้เพื่อการสงเสริมใหเกิด ความสามารถในการวิเคราะหและวิจารณอยางถูกตองเหมาะสม นอกจากนั้นกิจกรรมนี้ยังเปนการฝก มารยาท ความใจกวาง และการรูจักรับฟงความคิดเห็นของผูอื่น อันเปนการสงเสริมการเรียนรูศิลปะ เพื่อการอยูรวมในความตาง และหลากหลายทางวัฒนธรรมและสิ่งที่สําคัญที่จะทําใหผูเรียนตีความได คือ การเขาใจในทัศนธาตุและหลักการออกแบบเพื่อนําไปใชในการวิจารณและการสรางผลงานศิลปะทั้ง สองมิติและสามมิติตอไป คําถามทบทวน 1. จงบอกความหมายของวิจารณงานทัศนศิลป 2. จงบอกทัศนธาตุในงานทัศนศิลปวามีอะไรบาง จงอธิบาย 3. จงบอกหลักการออกแบบในงานทัศนศิลปวามีอะไรบาง จงอธิบาย 4. จงสรุปขั้นตอนหลักของการวิจารณศิลปะ 5. จงบอกศัพทภาษาอังกฤษที่เกี่ยวของกับบทนี้มาหาคําศัพท

102 เอกสารอางอิง ภาษาไทย กําจร สุนพงษศรี. (2555). สุนทรียศาสตร. กรุงเทพฯ: สํานักพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย. ฉัตรชัย อรรถปกษ. (2554).องคประกอบศิลปะ. กรุงเทพ: วิทยพัฒน. ธนาคารแหงประเทศไทย.(ม.ป.ป.). ศิลปะสะสมธนาคารแหงประเทศไทย.กรุงเทพฯ:บริษัท ฉลองรัตน จํากัด. ธนาคารแหงประเทศไทย.(2535).นิทรรศการจิตรกรรมและประติมากรรมเนื่องในโอกาสครบรอบ 50 ป ธนาคารแหงประเทศไทย.กรุงเทพฯ:บริษัท ฉลองรัตน จํากัด. ราชบัณฑิตสถาน.(2556).พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตสถาน พ.ศ.2554.กรุงเทพฯ:นานมีบุคส. วิรัตน พิชญไพบูลย. (2545).ศิลปวิจารณรวมสมัยผลงานแปลงศิลปะและวัฒนธรรม.ศิลปศึกษาจาก ทฤษฏีสูการสรางสรรค ชุดรวมบทความเลมที่ 19.กรุงเทพฯ:สํานักพิมพจุฬาลงกรณ มหาวิทยาลัย หนา 1-17. ภาษาอังกฤษ Wikipedia, the free encyclopedia.(2014)Art History. [Online]. Accessed 16 September 2014. Available from http://en.wikipedia.org/wiki/Art_history Prince, Eileen S., (2008) .Art is fundamental: teaching the elements and principles of Art in elementary school.chicago:hand in prince of chicago review press incorporated.

บทที่ 7 การออกแบบการเรียนรูศิลปวิจารณสําหรับเด็กประถมศึกษา ศิลปวิจารณเปนแกนหนึ่งของการสอนศิลปศึกษาเชิงแบบแผน DBAE มีความสําคัญเพื่อฝกฝน ความสามารถของการสื่อสารและความเขาใจในหลักการออกแบบและทัศนธาตุ แลวตีความออกมาเปน ความหมายทั้งเชิงสัญลักษณและเนื้อหา เพื่อใหเด็กรูจักการเปนผูชมผลงานศิลปะและเปนผูสืบสาน ผลงานศิลปะ ดวยเหตุของศิลปวิจารณเปนการบูรณาการประวัติศาสตรศิลป สุนทรียศาสตรและศิลปะ ปฏิบัติเพื่อการนําไปใชในการวิจารณศิลปวิจารณ คือ การแสดงความคิดเห็นดวยการวิเคราะห ประเมินคา และคุณภาพของผลงานศิลปะโดยผานกระบวนการสื่อสารออกมาใหผูอื่นรับรูทั้งการพูด และการเขียน ในการชมผลงานทัศนศิลป เปนการสงเสริมใหเกิดการเรียนรูจากการสอนศิลปะเชิงแบบ แผนอยางบูรณาการ และชวยพัฒนาทักษะการคิดวิเคราะห และวิจารณญาณ การรับรูทั้งการฟง การ พูด การอาน และการเขียน เปนกระบวนการฝกฝนวิธีการชื่นชนงานศิลปะใหกับคนในสังคมอยางมี วัฒนธรรม ขั้นการวิเคราะหการเรียนรู 1) การวิเคราะหเปนหลักสูตรเพื่อกําหนดแผนหรือหนวยการเรียนรู โดยการเรียนรูดานศิลป วิจารณสําหรับเด็กประถมศึกษานั้นเปนการเรียนรูจะตองนําเนื้อหาการแสดงความคิดเห็นและตัดสิน คุณคา ความชื่นชมตอศิลปกรรมทั้งผลงานที่ตนเองสรางและของศิลปนตางๆ ซึ่งผูสอนตองกําหนด หนวยการเรียนรูใหสอดคลองกับหลักสูตรเพื่อการบรรลุวัตถุประสงคของหลักสูตร 2) การวิเคราะหตัวชี้วัดและสาระแกนกลาง การออกแบบการเรียนรูศิลปวิจารณ สําหรับเด็ก ประถมศึกษาในสถานศึกษาตองคํานึงถึงการดึงตัวชี้วัดและสาระแกนกลางมาผนวกกับวิธีการสอนตางๆ เพื่อที่จะทําเกิดการเรียนรูไดอยางเหมาะสม เพราะการวิจารณบางหลักการนั้นยากเกินความสามารถ และระดับพัฒนาการของเด็กระดับประถมศึกษาซึ่งผูสอนจําเปนตองลดทอนหรือพัฒนาเทคนิคการ วิจารณศิลปะของตนเองขึ้นใหเหมาะสมกับงานและหลักสูตรของสถานศึกษา สวนทัศนธาตุและหลักการ ออกแบบก็นํามาเสริมในการวิจารณขั้นตีความ และหากเปนกิจกรรมการวาดภาพหรือศิลปะปฏิบัติก็ เหมาะที่จะนําไปใชในบทตอไป ผูเขียนไดเสนอตัวชี้วัดและสาระแกนกลางที่เกี่ยวของทั้งทางตรง ไดแก การบรรยาย อภิปราย จําแนก ระบุหรือบอกความรูสึกตอผลงานทัศนศิลปตางๆ และทางออมที่เปนการ ปฏิบัติผูสอนอาจจะใหทําผลงานในลักษณะการถายทอด เรื่องราว ความคิด หรือจินตนาการเพื่อดูความ ซาบซึ้งและจิตนาการดานความงามของเด็ก ซึ่งในการจัดการเรียนรูศิลปะในระดับประถมศึกษาไวดังนี้ ตารางที่ 7.1 ตัวชี้วัดและสาระแกนกลางที่เกี่ยวของกับการออกแบบการเรียนรูศิลปวิจารณ มาตรฐาน ศ 1.1 : สรางสรรคงานทัศนศิลปตามจินตนาการ และความคิดสรางสรรค วิเคราะห วิพากษ วิจารณคุณคางานทัศนศิลป ถายทอดความรูสึก ความคิดตองานศิลปะอยางอิสระ ชื่นชม และ ประยุกตใชในชีวิตประจําวัน

104 ระดับ ตัวชี้วัด สาระแกนกลาง ป.1 1. อภิปรายเกี่ยวกับรูปรางลักษณะและ ขนาดของสิ่งตางๆรอบตัวในธรรมชาติ และสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น - รูปรางลักษณะและขนาดของสิ่งตางๆรอบตัวใน ธรรมชาติและสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น 2 บอกความรูสึกที่มีตอธรรมชาติและสิ่งแวดลอม รอบตัว - ความรูสึกที่มีตอธรรมชาติและสิ่งแวดลอมรอบตัว ป.2 1. บรรยายรูปรางรูปทรงที่พบในธรรมชาติและ สิ่งแวดลอม - รูปรางรูปทรงในธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเชนรูป กลมรีสามเหลี่ยมสี่เหลี่ยมและกระบอก 2. ระบุทัศนธาตุที่อยูในสิ่งแวดลอมและงาน ทัศนศิลปโดยเนนเรื่องเสนสีรูปรางและรูปทรง - เสนสีรูปรางรูปทรงในสิ่งแวดลอมและงาน ทัศนศิลปประเภทตางๆเชนงานวาดงานปนและ งานพิมพ 3. สรางงานทัศนศิลปตางๆโดยใชทัศน-ธาตุที่เนน เสนรูปราง - เสนรูปรางในงานทัศนศิลปประเภทตางๆเชนงาน วาดงานปนและงานพิมพ 6. วาดภาพเพื่อถายทอดเรื่องราวเกี่ยวกับครอบครัว ของตนเองและเพื่อนบาน - การวาดภาพถายทอดเรื่องราว 7. เลือกงานทัศนศิลปและบรรยายถึงสิ่งที่มองเห็น รวมถึงเนื้อหาเรื่องราว - เนื้อหาเรื่องราวในงานทัศนศิลป 8. สรางสรรคงานทัศนศิลปเปนรูปแบบงาน โครงสรางเคลื่อนไหว - งานโครงสรางเคลื่อนไหว ป.3 1. บรรยายรูปรางรูปทรงในธรรมชาติสิ่งแวดลอม และงานทัศนศิลป - รูปรางรูปทรงในธรรมชาติสิ่งแวดลอมและงาน ทัศนศิลป 3.จําแนกทัศนธาตุของสิ่งตางๆใน ธรรมชาติสิ่งแวดลอม และงานทัศนศิลปโดยเนนเรื่องเสนสีรูปรางรูปทรง และพื้นผิว - เสนสีรูปรางรูปทรงพื้นผิวในธรรมชาติ สิ่งแวดลอมและงานทัศนศิลป 6. วาดภาพถายทอดความคิดความรูสึกจาก เหตุการณชีวิตจริงโดยใชเสนรูปรางรูปทรงสีและ พื้นผิว - การใชเสนรูปรางรูปทรงสีและพื้นผิววาด ภาพถายทอดความคิดความรูสึก 7. บรรยายเหตุผลและวิธีการในการสรางงาน ทัศนศิลปโดยเนนถึงเทคนิคและวัสดุอุปกรณ - วัสดุอุปกรณเทคนิควิธีการในการสรางงาน ทัศนศิลป 8. ระบุสิ่งที่ชื่นชมและสิ่งที่ควรปรับปรุงในงาน ทัศนศิลปของตนเอง - การแสดงความคิดเห็นในงานทัศนศิลปของ ตนเอง 9. ระบุและจัดกลุมของภาพตามทัศนธาตุ ที่เนนในงานทัศนศิลปนั้นๆ - การจัดกลุมของภาพตามทัศนธาตุ 10. บรรยายลักษณะรูปรางรูปทรงในงานการ ออกแบบสิ่งตางๆที่มีในบานและโรงเรียน - รูปรางรูปทรงในงานออกแบบ

105 ระดับ ตัวชี้วัด สาระแกนกลาง ป.4 1. เปรียบเทียบรูปลักษณะของรูปรางรูปทรงใน ธรรมชาติสิ่งแวดลอมและงานทัศนศิลป - รูปรางรูปทรงในธรรมชาติสิ่งแวดลอมและงาน ทัศนศิลป 2. อภิปรายเกี่ยวกับอิทธิพลของสีวรรณะอุนและสี วรรณะเย็นที่มีตออารมณของมนุษย - อิทธิพลของสีวรรณะอุนและวรรณะเย็น 3. จําแนกทัศนธาตุของสิ่งตางๆในธรรมชาติ สิ่งแวดลอมและงานทัศนศิลปโดยเนนเรื่องเสนสี รูปรางรูปทรงพื้นผิวและพื้นที่วาง - เสนสีรูปรางรูปทรงพื้นผิวและพื้นที่วาง ในธรรมชาติสิ่งแวดลอมและงานทัศนศิลป 4. มีทักษะพื้นฐานในการใชวัสดุอุปกรณ สรางสรรคงานพิมพภาพ - การใชวัสดุอุปกรณสรางงานพิมพภาพ 6. บรรยายลักษณะของภาพโดยเนนเรื่องการจัด ระยะความลึกน้ําหนักและแสงเงาในภาพ - การจัดระยะความลึกน้ําหนักและแสงเงาในการ วาดภาพ 7. วาดภาพระบายสีโดยใชสีวรรณะอุนและสี วรรณะเย็นถายทอดความรูสึกและจินตนาการ - การใชสีวรรณะอุนและใชสีวรรณะเย็นวาด ภาพถายทอดความรูสึกและจินตนาการ 8. เปรียบเทียบความคิดความรูสึกที่ถายทอดผาน งานทัศนศิลปของตนเองและบุคคลอื่น - ความเหมือนและความแตกตางในงานทัศนศิลป ความคิดความรูสึกที่ถายทอดในงานทัศนศิลป ป.5 1. บรรยายเกี่ยวกับจังหวะตําแหนงของสิ่งตางๆที่ ปรากฏในสิ่งแวดลอมและงานทัศนศิลป - จังหวะตําแหนงของสิ่งตางๆในสิ่งแวดลอมและ งานทัศนศิลป 2. เปรียบเทียบความแตกตางระหวางงาน ทัศนศิลปที่สรางสรรคดวยวัสดุอุปกรณและวิธีการ ที่ตางกัน - ความแตกตางระหวางงานทัศนศิลป 3. วาดภาพโดยใชเทคนิคของแสงเงาน้ําหนักและ วรรณะสี - แสงเงาน้ําหนักและวรรณะสี 5. สรางสรรคงานพิมพภาพโดยเนนการจัดวาง ตําแหนงของสิ่งตางๆในภาพ - การจัดภาพในงานพิมพภาพ 6. ระบุปญหาในการจัดองคประกอบศิลป และการสื่อความหมายในงานทัศนศิลปของตนเอง และบอกวิธีการปรับปรุงงานใหดีขึ้น - การจัดองคประกอบศิลปและงาน สื่อความหมายในงานทัศนศิลป 7. บรรยายประโยชนและคุณคาของงานทัศนศิลปที่ มีผลตอชีวิตของคนในสังคม - ประโยชนและคุณคาของงานทัศนศิลป ป.6 1. ระบุสีคูตรงขามและอภิปรายเกี่ยวกับการใชสีคู ตรงขามในการถายทอดความคิดและอารมณ -วงสีธรรมชาติและสีคูตรงขาม 2. อธิบายหลักการจัดขนาดสัดสวนความสมดุลใน การสรางงานทัศนศิลป - หลักการจัดขนาดสัดสวนความสมดุลในงาน ทัศนศิลป

106 ระดับ ตัวชี้วัด สาระแกนกลาง 6. สรางงานทัศนศิลปโดยใชสีคูตรงขาม หลักการจัดขนาดสัดสวนและความสมดุล - การสรางงานทัศนศิลปโดยใชสีคูตรงขาม หลักการจัดขนาดสัดสวนและความสมดุล มาตรฐาน ศ 1.2 : เขาใจความสัมพันธระหวางทัศนศิลป ประวัติศาสตร และวัฒนธรรม เห็นคุณคางาน ทัศนศิลปที่เปนมรดกทางวัฒนธรรม ภูมิปญญาทองถิ่น ภูมิปญญาไทย และสากล ระดับ ตัวชี้วัด สาระแกนกลาง ป.1 1. ระบุงานทัศนศิลปในชีวิตประจําวัน -งานทัศนศิลปในชีวิตประจําวัน ป.2 1. บอกความสําคัญของงานทัศนศิลป ที่พบเห็นในชีวิตประจําวัน - ความสําคัญของงานทัศนศิลปในชีวิตประจําวัน 2.อภิปรายเกี่ยวกับงานทัศนศิลปประเภทตาง ๆ ในทองถิ่นโดยเนนถึงวิธีการสรางงานและวัสดุ อุปกรณ ที่ใช - งานทัศนศิลปในทองถิ่น ป.3 1. เลาถึงที่มาของงานทัศนศิลป ในทองถิ่น - ที่มาของงานทัศนศิลปในทองถิ่น 2. อธิบายเกี่ยวกับวัสดุอุปกรณและวิธีการสราง งานทัศนศิลปในทองถิ่น - วัสดุ อุปกรณ และวิธีการสรางงานทัศนศิลปใน ทองถิ่น ป.4 1. ระบุ และอภิปรายเกี่ยวกับงานทัศนศิลปใน เหตุการณ และงานเฉลิมฉลองของวัฒนธรรมใน ทองถิ่น - งานทัศนศิลปในวัฒนธรรมทองถิ่น 2. บรรยายเกี่ยวกับงานทัศนศิลปที่มาจาก วัฒนธรรมตาง ๆ - งานทัศนศิลปจากวัฒนธรรมตาง ๆ ป.5 1. ระบุ และบรรยายเกี่ยวกับลักษณะรูปแบบของ งานทัศนศิลปในแหลงเรียนรูหรือนิทรรศการ ศิลปะ - ลักษณะ รูปแบบของงานทัศนศิลป 2. อภิปรายเกี่ยวกับงานทัศนศิลปที่สะทอน วัฒนธรรมและภูมิปญญาในทองถิ่น - งานทัศนศิลปที่สะทอนวัฒนธรรมและภูมิ ปญญาในทองถิ่น ป.6 1. บรรยายบทบาทของงานทัศนศิลปที่สะทอน ชีวิตและสังคม - บทบาทของงานทัศนศิลปในชีวิตและสังคม 2. อภิปรายเกี่ยวกับอิทธิพลของความเชื่อความ ศรัทธาในศาสนาที่มีผลตองานทัศนศิลปในทองถิ่น - อิทธิพลของศาสนาที่มีตองานทัศนศิลปใน ทองถิ่น 3. ระบุ และบรรยายอิทธิพลทางวัฒนธรรมใน ทองถิ่นที่มีผลตอการสรางงานทัศนศิลปของ บุคคล - อิทธิพลทางวัฒนธรรมในทองถิ่นที่มีผลตอการ สรางงานทัศนศิลป

107 ขั้นการออกแบบการเรียนรู 1) การออกแบบวัตถุประสงคการเรียนรู เมื่อไดตัวชี้วัด และสามารถวิเคราะหตัวชี้วัด กับ กระบวนการ และเนื้อหาไดแลว ใหมากําหนดวัตถุประสงคโดยอาศัยหลักการกําหนดวัตถุประสงค 3 ดานคือ พุทธิพิสัย ทักษะพิสัยและจิตพิสัย ตัวอยางเชน อธิบายหลักการจัดขนาดสัดสวนความสมดุลใน การสรางงานทัศนศิลป จะเปนวัตถุประสงค ในดานพุทธิพิสัยคือ ผูเรียน มีบอกหลักการจัดขนาด สัดสวนความสมดุลในการสรางงานทัศนศิลปได ดานทักษะพิสัย คือ ผูเรียนสามารถวิจารณผลงาน ของขนาดสัดสวนความสมดุลได และดานจิตพิสัย คือ ผูเรียนสามารถตัดสินคุณคาผลงานศิลปะดวย หลักการขนาดสัดสวนความสมดุลได แตทั้งนี้การกําหนดวัตถุประสงคจําเปนตองคํานึงถึงวิธีการสอนที่ ผูสอนเลือกมาดวยเพราะจะเปนภาระงาน งานและผลงานที่ตองการใหเด็กสามารถกระทําได 2) การออกแบบเนื้อหาสาระ เปนการกําหนดสาระสําคัญและสาระการเรียนรูจากตัวชี้วัดและ วัตถุประสงค นําสาระแกนกลางนั้นมาแตกออกเปนหัวขอเพื่อสรางเนื้อหาในการสรางความรูการ ปฏิบัติงาน ตัวอยางสาระแกนกลางที่วา เปรียบเทียบความแตกตางระหวางงานทัศนศิลปที่ สรางสรรคดวยวัสดุอุปกรณและวิธีการที่ตางกัน ซึ่งนํามาวิเคราะหกับขั้นตอนของวิธีการสอนศิลป วิจารณก็สามารถใชเปนสวนประกอบของหนวยการเรียนรูในขั้นใหเด็กวิเคราะหความแตกตางระหวาง งานทัศนศิลปที่สรางสรรคดวยวัสดุอุปกรณ และใหเด็กวิเคราะหความแตกตางระหวางงานทัศนศิลปที่ สรางสรรคดวยวิธีการ แลวนําไปใชพิจารณาขั้นตอนประกอบวิธีการสอนในขั้นตอไปดวย 3) การออกแบบกระบวนการปฏิบัติงาน และระยะเวลา การกําหนดกระบวนการปฏิบัติงาน เปนการกําหนดวา ขั้นตอนการศึกษาในแผนการเรียนรูนั้นๆควรจะมีขั้นตอนอะไรบางซึ่งโดยสวนใหญจะ แปลงไปตามวัตถุประสงคหรือตัวชี้วัด ในดานความรู ซึ่งหมายถึงการที่ผูสอนใหความรูในการวิจารณ ศิลปะและความรูเกี่ยวกับกรรมวิธีการสรางงาน ดานการปฏิบัติ หมายถึง ผูสอนใหผูเรียนดําเนินการ กิจกรรมดวยการลงมือปฏิบัติเพื่อใหเกิดความสามารถทางดานศิลปะ ที่เชื่อมโยงเขาสูศิลปะปฏิบัติ เชน การใหวาดภาพเพื่อการเลียนแบบวิธีการทํางานของศิลปนวิธีกระบวนการเพื่อการตีความและตัดสินใจ และดานจิตพิสัยโดยสวนใหญแลวเปนการปฏิบัติงานสะทอนความคิดเห็นหรือทัศนะที่ดีตอการเรียนรู เรื่องการตัดสินผลงานศิลปะตองแบงการปฏิบัติงานใหสอดคลองกับชั่วโมงเรียนดวย ขั้นการพัฒนาการเรียนรู 1) การจัดการเรียนรูหรือการสอนศิลปวิจารณ สวนใหญจะเนนการสนทนาใหเด็กเกิดการโตตอบ วิเคราะห เปรียบเทียบและตัดสินโดยเทคนิคการสอนอื่นๆที่จะนําเสนอตอไปนี้เปนการเลือกและเสนอใหเปน ขั้นตอนสําหรับการจัดการเรียนการสอน ดังนี้(มะลิฉัตร เอื้ออานันท.2543:31-44) - วิธีสอนศิลปวิจารณแบบการวิจารณอยางมีจุดหมายของมอนโร เบียสลีย - วิธีสอนศิลปวิจารณ ตามกระบวนการรับรูประเมินผล ของยีน มิทเลอร - วิธีสอนตีความศิลปะดวยอุปมาอุปไมย ของเฮอรมีน ไฟนสไตน - วิธีสอนศิลปะวิเคราะหของเอ็ดมันต เบิรก เฟลดแมน ดังรายละเอียดตอไปนี้

108 - วิธีสอนศิลปวิจารณแบบการวิจารณอยางมีจุดหมายของมอนโร เบียสลีย (Objective Critical Reasons by Monroe C.Beardsley) การสอนศิลปวิจารณแบบนี้ เนนการใหวิเคราะหเหตุผล 3 ดาน คือ 1) เหตุผลของการสรางงาน (Genetic reason) 2) เหตุผลตามความรูสึก (Affective reason) และ 3) เหตุผลอยางมีจุดหมาย (Objective reason) ขั้นตอนที่ 1 การใหเหตุผลของการสรางงาน คือเหตุผลที่เกิดขึ้นกอนหนางานชิ้นนั้นๆตนเหตุ ของการสรางสรรคงานชิ้นนั้นๆ ขั้นตอนที่ 2 การใหเหตุผลตามความรูสึกคืออารมณความรูสึก ที่จะเกิดกับงานศิลปะ ชิ้นนั้นๆ โดยปราศจากความรูสึก ของผูดู แตเปนความรูสึกตอชิ้นงาน ที่สรางความรูสึกใหแกผูดู เชน ผลงานชิ้นนี้ ดูเศรา แตจะไมใชวา ฉันรูสึกเศราเมื่อดูผลงานชิ้นนี้ ขั้นตอนที่ 3 การใหเหตุผลอยางมีจุดหมาย คือการใหเหตุผล อยางมีหลักการและมีระบบโดย อาศัยการบรรยายผลงานและการตีความเพื่อมาตัดสิน งานศิลปะ ในเชิงสุนทรียภาพการใชหลักในการ วิเคราะหจุดหมายแบงเปน 2 หลักเกณฑ คือ หลักเกณฑทั่วไป( General canons) โดยพิจารณา หลักของเอกภาพใหพิจารณา ความ สอดคลองของรูปแบบหรือโครงสรางวามีความสัมพันธและครบถวนในผลงานหรือไม หลักของความลึกล้ําเปนการพิจารณา ถึงความพยายาม และ จินตนาการ ที่มีความพิเศษลึกซึ้ง หรือซับซอน ดวยเหตุผลอะไร หลักของความเขมขนเปนการพิจารณา ความเขมขนดวยเหตุผล ตออารมณที่เกิดจากผลงาน การวิจารณศิลปะในลักษณะนี้ เปนการวิจารณที่มีขั้นตอนนอย ไมซับซอน จึงเหมาะสมอยางยิ่ง ในการที่จะใชเพื่อสอน ศิลปวิจารณในเด็ก ที่อายุนอยระดับชั้นประถมศึกษาตอนตนเพราะมุงเนนที่การ วิเคราะหและใหเหตุผล เพียง 3 ประเด็น - วิธีสอนศิลปวิจารณ ตามกระบวนการรับรูประเมินผล ของยีน มิทเลอร (Perceptual Evaluative Process by Gene A.Mittler) ศิลปวิจารณของมิทเลอร เนน ใหผูเรียน สัมผัสกับผลงาน ศิลปะแลวบรรยายความรูสึก ของตนเอง ในสิ่งที่ตนเองเห็นโดยมีขั้นตอนในวิธีสอนดังนี้ ขั้นที่ 1 การรับประสบการณโดยผูสอนจัดใหเด็กเห็นผลงานศิลปะ ตางๆ และเริ่มชี้แนะ รวมถึง บอกใบเพื่อใหเด็ก คนหาความคิดที่อยูในผลงานนั้น ขั้นที่ 2 การเกิดความรูคิด เปนขั้นที่ครูคอยแนะใหเห็นความแตกตางในดานรูปลักษณหรือ คุณคาของผลงาน เพื่อใหผูเรียนเกิดความเขาใจถึงลักษณะที่หลากหลายของผลงานศิลปะ ขั้นที่ 3 การเกิดความรูซึ้ง เมื่อผูเรียน เห็นรูปแบบงานศิลปะผูเรียนจะสามารถหาเหตุผลและ หลักฐาน ดานอื่นมาประกอบในการแสดงความคิดเห็นตองานศิลปะนั้นๆได ในขั้นนี้จะตองพิจารณาถึง การตัดสิน ดวยขั้นตอน ดังนี้ การจัดหมวดหมูหรือแบบอยางผลงานศิลปะ ดวยการเปรียบเทียบสวนประกอบ หรือคุณสมบัติ ระหวางผลงานศิลปะแตละชิ้น การพิจารณาถึงสิ่งใหมที่มองเห็นจากการเปรียบเทียบในขั้นตอนแรก โดยพิจารณาถึงความ เหมือนและความตางของชิ้นงานตางๆ

109 การเรียนรูกลยุทธในการคนหาขอมูลผูเรียน ตองคอยพิจารณาคุณสมบัติ ทีละขอของผลงานไป ตามขั้นของการวิจารณ การจับคูผูเรียนตองเปรียบเทียบและจับคูคุณสมบัติ วาผลงานศิลปะในแตละกลุมนั้นเนนเรื่อง ใด เชน แบบอยาง หรือการแสดงออกทางอารมณ เปนตน การสรางสูตร หรือระบบในการพิจารณาผลงาน ผูเรียนเริ่มสามารถที่จะสรางสูตร ในการ พิจารณาผลงาน ใหเปนระบบของตนเองเพื่อการตัดสิน การหาเหตุผลยืนยัน เปนการหาหลักฐานขอมูลอื่นมายืนยันเพื่อตอบคําถาม ในดานคุณคาเชิง สุนทรียะ ของผลงานนั้นๆ วิธีสอนของมิทเลอร เปนวิธีสอน ที่เหมาะสมกับการวิจารณผลงานเพื่อที่จะหาแบบอยางหรือ รูปแบบของผลงานในชวงเวลาหนึ่งเวลาใดหรือศิลปนคนหนึ่งคนใด แตการที่จะลงขอสรุปถึงรูปแบบ แบบอยางนั้นเปนสิ่งที่ยากกับเด็ก ระดับชั้นประถมศึกษาตอนตน ดังนั้นควรจะใชกับเด็กในระดับ ประถมศึกษาตอนปลายและ ใชควบคูกับ การสอนประวัติศาสตรศิลป เพื่อใหเห็นรูปแบบงานศิลปะ จํานวนมากๆ จึงจะเกิดผลดี ตามวิธีการสอนนี้ - วิธีสอนตีความศิลปะดวยอุปมาอุปไมย ของเฮอรมีน ไฟนสไตน (Interpretation of Visual Metaphor by Hwrmine Feinstein) แนวคิดพื้นฐาน ของการสอนวิธีนี้คือการใหความสําคัญของ ผลงานศิลปะดวยการใชอุปมาอุปไมยพระศิลปะก็เปนอุปมาอุปไมยที่จะชวยสงเสริมความคิดในการ ตีความศิลปะไดดีขึ้น เหตุผลในการอุปมาอุปไมยเพราะการอุปมาอุปไมยสามารถถายทอดแนวคิด เรื่องราวหรือรูปทรงที่อธิบายไดยาก อุปมาอุปไมยชวยทําใหเกิดความกระชับ ในการเปรียบเทียบ สิ่งที่มี ความหมายกวาง และอุปมาอุปไมยชวยสรางความกระจางและเขาใจ เห็นสิ่งตางๆในผลงานศิลปะได ทะลุปรุโปรง วิธีการสอนนี้ประกอบไปดวย ขั้นตอนดังนี้ ขั้นที่ 1 อภิปราย สัญลักษณและสวนประกอบมูลฐานของอุปมาอุปไมย เปนการพิจารณาถึง ทัศนธาตุและหลักการออกแบบ ของผลงานศิลปะชิ้นนั้นๆวาศิลปนนําเสนอรูปเรื่องราว หรือแนวคิดแบบ ใด เปรียบไดกับสิ่งใด ขั้นที่ 2 ทําการสํารวจงานศิลปะ โดยการ อุปมาอุปไมยดวยสายตา และตีความสัญลักษณที่ เกิดขึ้น เปนการอุปมาที่ไมออมคอม จากความคิดที่ศิลปนนําเสนอในงานศิลปะ ขั้นที่ 3 ถายทอดอุปมาอุปไมยทางภาษา คือตีความจากสิ่งที่เห็นออกมาเปนคําพูด หรือการ เขียน วาผลงานนั้นถายทอดสัญลักษณใดเปรียบเทียบไดกับสิ่งใด ซึ่งจัดเปนสัญลักษณทางภาษาจัดเปน การอุปมาอุปไมยที่ออมคอม - วิธีสอนศิลปะวิเคราะหของเอ็ดมันต เบิรก เฟลดแมน (Critical Theory by Edmund Burke Feldman) เปนวิธีการสอนที่มุงเนนการตีความและประเมินผลงานเพื่อใหเกิดความเขาใจและ ชื่นชม ซึ่งสามารถใชไดกับเด็กทุกระดับชั้นโดยที่ครูสามารถลดตัดทอนหรือเลือกประเด็นที่จะวิจารณได ตามพัฒนาทางศิลปะและภาษา โดยมีขั้นตอนดังนี้ ขั้นที่ 1 การบรรยาย ขอมูล ที่มา ศิลปนยุคสมัยของงานศิลปะ และลักษณะภาพที่ปรากฏการ วิเคราะห

110 ขั้นที่ 2 วิเคราะหองคประกอบและหลักการออกแบบ รวมถึงเทคนิควิธีการนําเสนอโดยละเอียด ขั้นที่ 3 การตีความ นําสวนตาง ๆ ที่วิเคราะหแปลความหมายหรือการสื่อสารของศิลปนใน ผลงานการตัดสินประเมินคุณคา ขั้นที่ 4 ประเมินกระบวนการสรางงาน ผลงานรวมถึงแนวคิดในสมัยที่สรางวาดีงามเหมาะสม หรือสรางขอคิดเตือนใจใหสังคมอยางไร วิธีสอนศิลปวิจารณ เปนแนวคิดที่เปนขั้นตอนมาจากนักวิจารณซึ่งมีใหผูสอนเลือกใชมากมาย ตอหลักการที่สําคัญคือจุดประสงคและพัฒนาดานภาษาและศิลปะของเด็ก ซึ่งขอควรคํานึงของการใช ศิลปวิจารณ ดังนี้ - พัฒนาการทางศิลปะ ระดับชั้นที่เด็กเรียนอยูการใชการวิจารณ ซึ่งตองเทียบเคียง ประกอบกันและตองดูความสามารถเฉพาะตัวของเด็กคนนั้นดวย แตหากครูลดทอนขั้นตอนหรือเลือก วิธีการวิจารณที่เหมาะสมก็สามารถจัดการเรียนการสอนไดทุกระดับขั้นเปนการฝกฝนใหแสดงความ คิดเห็นอยางมีเหตุผล - ทักษะการสื่อสารที่ระบุเจาะจง คือ การพูด และการเขียน ซึ่งเปนความสามารถในการ พิจารณาเลือกวิธีการของผูสอนเพราะในบางระดับชั้น จํานวนเวลา และเนื้อหาของการวิจารณนั้นเปน ปจจัยในการเลือกวิธีการที่สอดคลองกัน - ประสบการณทางศิลปะ หมายถึง ปริมาณกิจกรรมที่ไดเรียนรูมาจากอดีตวามีมากนอยหรือมีความเขมเทาไรเพราะประสบการณเหลานี้จะเปนเครื่องวัดวาผูสอนจะเลือกวิธีการอยางไร ใหกับเด็ก 2) การพัฒนาสื่อการสอน เปนการเลือกสื่อหรือกําหนดสื่อตางๆที่ใชในการออกแบบการ เรียนรูซึ่งโดยสวนใหญในการออกแบบการจัดการเรียนรูศิลปวิจารณจะเกี่ยวของกับการบรรยายโดยใช ภาพขนาดเหมาะสมกับจํานวนเด็ก นอกจากนั้นการใชกิจกรรมศิลปะปฏิบัติควรมีเครื่องมือในการวาด ภาพเพื่อรูปแบบงานของศิลปนเพื่อวิเคราะหสวนประกอบของภาพ และมีใบงานสําหรับการเขียน วิจารณซึ่งควรกําหนดเปนหัวขอที่ชัดเจน นอกจากนี้ควรใชสื่อจากแหลงเรียนรู ทั้งการไปชมผลงาน ศิลปกรรมในพิพิธภัณฑและหอศิลป 3) การกําหนดวิธีการวัดผลและประเมินผล การออกแบบการเรียนรูดานศิลปวิจารณ ผูสอนมักจะเนนความรูเรื่องการวิจารณงานศิลปะเปนหลักและมุงใหเกิดผล การประเมินผล ดานทักษะพิสัย ที่เนนการบรรยายผลงาน การวิเคราะห ตีความ ดานจิตพิสัย คือ การมุงใหเด็กรูจัก ประเมินคุณคาและการตัดสินผลงานอยางจริงใจ ซื่อสัตย และมีมารยาท นอกจากนี้ยังมีหลักการในการ กําหนดวิธีการประเมินผลกิจกรรมศิลปวิจารณ ดังนี้ (มะลิฉัตร เอื้ออานันท.2543:172). - การกําหนดเกณฑในการตัดสินผลงานศิลปะ - การใชศัพทภาษาที่เหมาะสม (ขึ้นอยูตามพัฒนาการทางภาษาของเด็กดวย) - การใหขอมูลยอนกลับเสนอแนะ ปรับปรุงใหการวิจารณดีขึ้นอยางมีเหตุผล - วิธีการนําเสนอการวิจารณ เหมาะสม นาสนใจและมีมารยาท - ความสามารถในการจัดอันดับศิลปะตางๆ ที่นํามาเปรียบเทียบ

111 ซึ่งควรกําหนดเปนเกณฑรูบิคสที่มีคาน้ําหนักตางๆตามตัวชี้วัด สาระแกนกลาง และ วิธีการสอน สรุป การจัดการเรียนรูศิลปวิจารณตองคํานึงถึงพัฒนาการทางศิลปะ ทักษะการสื่อสาร และ ประสบการณทางศิลปะของผูเรียน การสอนศิลปวิจารณในระดับตนอาจตองใชแคการบรรยายภาพ ผลงานทั้งการหาขอมูลทั่วไป และเมื่อนําไปใชกับเด็กชั้นประถมศึกษาตอนปลายจึงคอยฝกฝนการ วิเคราะหและตีความ สวนการประเมินคุณคานั้นสามารถกระทําไดตั้งแตชั้นประถมศึกษาปที่ 1 หรือ 2 ก็ใหประเมินจากความชอบหรือความสนใจของเด็กและเมื่อระดับชั้นปที่สูงขึ้นจึงคอยพัฒนาไปสูการ ประเมินคุณคาตามหลักการออกแบบหรือทัศนธาตุ นอกจากนี้การเรียนการสอนจําเปนตองใหเกิดการ แลกเปลี่ยนเรียนรูอยางกวางขวาง เปนการฝกฝนใหผูเรียนไดนําเสนองานในที่สาธารณะและมารยาท การสื่อสารในการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นแบบประชาธิปไตยโดยเคารพสิทธิพื้นฐานของมนุษย การใช แหลงเรียนรูที่เปนพิพิธภัณฑและหอศิลปก็จะชวยใหเด็กขยายความรูของศิลปะ หรืออาจจะใชวิธีการ ผลัดกันวิจารณงานของเพื่อนก็เปนการสะทอนและประเมินกระบวนการสรางงานเพื่อการสื่อสารแนวคิด ทางศิลปะที่ดียิ่ง คําถามทบทวน 1. จงบอกถึงตัวชี้วัดที่เกี่ยวของกับการออกแบบการเรียนรูศิลปวิจารณมา 5 ตัวชี้วัด 2. จงประยุกตตัวชี้วัดดานศิลปะปฏิบัติกับการออกแบบการเรียนรูศิลปวิจารณ มา 5 ตัว 3. จงสรุปขั้นตอนการสอนศิลปวิจารณ มา 2 วิธี 3.1 วิธีสอนศิลปวิจารณแบบการวิจารณอยางมีจุดหมายของมอนโร เบียสลีย 3.2 วิธีสอนศิลปะวิเคราะหของเอ็ดมันต เบิรก เฟลดแมน 4. จงบอกศัพทภาษาอังกฤษที่เกี่ยวของกับเนื้อหาในบทนี้มาหาคํา

112 เอกสารอางอิง ภาษาไทย มะลิฉัตร เอื้ออานันท.(2543).การเรียนการสอนและประสบการณดานสุนททรียภาพและศิลปวิจารณ. กรุงเทพฯ:สํานักพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย.

บทที่ 8 งานทัศนศิลป 2 มิติ ประเภทภาพวาดธรรมชาติและภาพวาดถายทอดเรื่องราว ศิลปะปฏิบัติ 2 มิติเปนกิจกรรมที่มุงสรางความสามารถในการสรางสรรค อันเกิดจาก ความคิดและจิตนาการ อันเปนหัวใจสําคัญของการสอนศิลปะ เพราะยามเมื่อเด็กทุกคนรับทราบวา ตนเองตองเรียนวิชาศิลปะก็มักจะมุงมั่นที่จะวาดภาพระบายสีเปนกิจกรรมหลักดังนั้นกิจกรรมศิลปะ ประเภทสองมิติจึงเปนกิจกรรมที่จะถึงดูดความสนใจใฝเรียนและนําเขาสูกิจกรรมการเรียนการสอนใน รายวิชาและบูรณาการนอกรายวิชา ซึ่งการสอนโดยใหใชหลักการสอนปฏิบัติและการสอนเพื่อสงเสริม ความคิดสรางสรรค สําหรับเนื้อหาและกิจกรรมที่เสนอแนะในบทนี้เปนการวิเคราะหจากหลักสูตร แกนกลางสถานศึกษาซึ่งเปนกิจกรรมที่ครูตองสามารถจัดใหเด็กในระดับพื้นฐาน อันประกอบดวยหัวขอ ตาง ๆ ตามลําดับดังนี้ งานจิตรกรรม ไดแก ภาพธรรมชาติ การวาดภาพถายทอดเรื่องราว ซึ่งทั้งสอง ลักษณะภาพวาดเปนการนําเสนอเรื่องราวของธรรมชาติ ตนไม ปา ทะเล กับเรื่องราวในสังคมทั้งตลาด บานเรือน หรือ สถานที่ที่นักเรียนไดไปพบเห็น ดังรายละเอียดตอไปนี้ 1. ภาพธรรมชาติ ภาพธรรมชาติ หมายถึง การวาดภาพวิวทิวทัศนตาง ๆ เพื่อใหนักเรียนไดมองเปนความงาม และเกิดความซาบซึ้งจากธรรมชาติ เปนการสอนแทรกความเขาใจเรื่องธรรมชาติภูมิศาสตร ทรัพยากรธรรมชาติของแตละทองถิ่น ภาพที่เกิดขึ้นเกี่ยวของกับสิ่งแวดลอม อันไดแก ตนไม ดอกไม ภูเขา น้ําตก แมน้ํา และสัตว รวมถึงคน ซึ่งรายละเอียดมากนอยตามพัฒนาการการแสดงออกของเด็ก (ภาพที่ 8.1 และ 8.2 ) ภาพที่ 8.1 ภาพวาดสีหมึกทิวทัศนทะเล

114 ภาพที่ 8.2 ภาพวาดสีน้ําทิวทัศนทะเล การสรางสรรคภาพธรรมชาติ การกําหนดโจทยของการวาดภาพ การกําหนดโจทยการวาดภาพเรื่องราวจากธรรมชาติโดย สวนใหญแลวจะเปนการกําหนดโจทยจากสิ่งที่เปนธรรมชาติรอบตัวของมนุษย อันไดแก ตนไม ดอกไม ตนหญา สายน้ํา ทองทะเล ซึ่งทําใหเห็นถึงความเปนธรรมชาติ เด็กสามารถเลือกวาดภาพไดตามสิ่งที่ ตนเองเหตุและเปนภาพวาดที่คอนขางมีความเปนอิสระ ดังนั้นการกําหนดตัวจริงจากรูปลักษณของสิ่งที่ อยูในธรรมชาติเปนหลัก การเลือกวัสดุในการวาดภาพธรรมชาตินั้นโดยสวนใหญสามารถใชวัสดุไดทุกชนิดแตอาจจะ เริ่มตนตามพัฒนาการของเด็ก เชน สีเทียน สีไม จนไปถึง สีน้ําหรือสีโปสเตอรรวมถึงการสรางภาพพิมพ จากวัสดุตางๆ ใหเปนรูปภาพเรื่องราวของธรรมชาติตางๆ ภาพวาดธรรมชาติเปนภาพวาดของตนไมใบ หญาดอกไม ภูเขา แมน้ํา ซึ่งเปนความอิสระสามารถที่จะสรางสรรคขึ้นจากจินตนาการผสมกับความ เปนจริง นอกจากนี้ผูสอนยังสามารถปรับใชวัสดุทองถิ่นได เชน การใชสีจากวัสดุที่มีอยูในทองถิ่นตนไม ดอกไมหรือแรธาตุบางอยาง และเมื่อนักเรียนอยูชั้นที่สูงขึ้นผูเรียนก็สามารถเปนผูเลือกวัสดุและสีตางๆ ที่นํามาใชไดเองเพื่อความสวยงามหรือความถนัดของผูเรียน ความสามารถพื้นฐาน แบงออกเปน 3 กลุม ไดแกการวาดภาพตนไม ดอกไม กลุมภาพภูเขา น้ําตก แมน้ํา และสัตว กลุมภาพ คนและที่อยูอาศัย เปนพื้นฐานในโดยนําพื้นฐานตางๆเหลานี้ไป ประกอบเปนภาพธรรมชาติจะไดลักษณะภาพตางๆ มากมาย ทั้งการวาดภาพธรรมชาติรอบรอบ โรงเรียนหรือในชุมชนเปนการเชื่อมโยงบูรณาการกันระหวางความรูของทองถิ่นในแงของขอมูลทองถิ่น

115 กับการเรียนการสอนศิลปะสวนรายละเอียดเรื่องอื่นๆนั้นผูสอนก็สามารถเพิ่มเติมเขาไปไดตาม ลักษณะเฉพาะของโจทยหรือหัวขอในการวาดภาพแตละหัวขอที่เสริมทักษะไปตามตัวชี้วัดที่หลักสูตร กําหนด ขั้นตอน การวาดภาพหลักๆ เรื่องตนการตั้งโจทย หาสถานที่ที่หรือภาพถายสถานที่ที่เปนแรง บันดาลใจจากความประทับใจ แลวเตรียมวัสดุอุปกรณ เลือกมุมมองที่จะนําเสนอในสวนนี้ตองมีการ สาธิตในบางขั้นตอน กอนใหนักเรียนรางภาพ ระบายสี ตัดเสนและเก็บรายละเอียดและตั้งชื่อภาพและ เขียนบรรยายตางๆ ตามที่ครูกําหนดใหสอดคลองกับตัวชี้วัดตางๆ การประเมินผล ผลงานของนักเรียนนํามาประเมินผลโดยผูสอนกําหนดเกณฑรูบิคหรือใชการ เรียงลําดับความสวยงามซึ่งเกณฑตางๆจะตองกําหนดดังนี้ เกณฑตามทัศนธาตุและหลักการศิลปะ และ สิ่งสําคัญอีกประการหนึ่งคือความเหมือนจริงที่ภาพธรรมชาติโดยสวนใหญมักจะเปนภาพแบบเหมือน จริงและมุงใหเด็กศึกษามองสังเกตและเก็บรายละเอียดมันเปนทักษะเชื่อมโยงสัมพันธกับทักษะ กระบวนการพื้นฐานทางวิทยาศาสตร ดังนั้นผูสอนจะทําการชื่นชมในผลงานเชื่อมโยงเขาสูศิลปวิจารณ หรือการจัดนิทรรศการและการทําแฟมสะสมงานเพื่อเปนการบันทึกพัฒนาการตางๆ ของเด็ก ดัง รายละเอียด (ภาพที่ 8.3) ภาพที่ 8.3 การสรางสรรคภาพธรรมชาติ การเลือกวัสดุอุปกรณ 1.ความเหมาะสมของ พัฒนาการ 2.ปรับใชวัสดุอุปกรณ ทองถิ่น 3.ความถนัดของผูเรียน ความสามารถพื้นฐาน 1.การวาดภาพตนไม ดอกไม 2.ภูเขา น้ําตก แมน้ํา และ สัตว 3.คนและที่อยูอาศัย โจทย ลักษณะโจทยที่ใหเปน เรื่องราวของทองถิ่น หรือบรรยากาศ ธรรมชาติ ขั้นตอน 1.หาสถานที่ 2.เตรียมวัสดุอุปกรณ 3.เลือกมุมมองที่จะนําเสนอ 4.รางภาพ 5.ระบายสี 6.ตัดเสนและเก็บ รายละเอียด 7.ตั้งชื่อภาพ การประเมินผล 1.เกณฑตามทัศนธาตุและ หลักการศิลปะ 2.ความเหมือนจริง

116 ประโยชน - ฝกกลามเนื้อ - เรียนรูเรื่องราวของธรรมชาติแวดลอม - เขาใจระยะ มิติ และความใกลไกล กิจกรรมเสนอแนะ ภาพตนไมดวยอุปกรณตาง ๆ เปนกิจกรรมเมื่อเสริมพื้นฐานผูเรียนใหรูและเขาใจเรื่องรูปราง และรูปทรงธรรมชาติโดยการนําวัสดุธรรมชาติมาเปนอุปกรณระบายสี วัสดุและอุปกรณ - กระดาษวาดเขียน - สีน้ํา - วัสดุที่ใชระบายสี กระดาษ ฟองน้ํา กระดาษชําระ เศษผา ฯลฯ - กระปองน้ําและจานสี วิธีการดําเนินกิจกรรม - ผสมสีและเตรียมกระดาษ - นําวัสดุตาง ๆ มาจุมสี ปาย ปาดหรือกดลงบนกระดาษ - เติมใหเปนรูปทรงของตนไมตามแบบตาง ๆ และภูเขา (ภาพที่ 8.4 ถึง 8.8) ภาพที่ 8.4 การรางภาพตนไมแบบที่ 1

117 ภาพที่ 8.5 การรางภาพตนไมแบบที่ 2

118 ภาพที่ 8.6 การรางภาพตนไมแบบที่ 3

119 ภาพที่8.7 ตัวอยางการวาดตนไมที่นําไปประกอบเปนภาพธรรมชาติ

120 ภาพที่ 8.8 ภาพรางพุมไมแบบตางๆ

121 ภาพที่ 8.9 ตัวอยางการวาดภูเขาที่นําไปประกอบเปนภาพธรรมชาติ

122 2. ภาพวาดถายทอดเรื่องราว ภาพวาดถายทอดเรื่องราวหมายถึง การวาดหรือขีดเขียนรูปตาง ๆ ที่สอดคลองกับเรื่องราวที่ ตองการจะสื่อสารเพื่อเลาเรื่องหรือเหตุการณตาง ๆ ที่เกิดขึ้นในชวงเวลาใดเวลาหนึ่งที่เด็กไดรับ ประสบการณมาซึ่งภาพสวนใหญจะเกี่ยวของกับกิจกรรมของคนกับคน และคนกับสิ่งแวดลอมตาง ๆ ความสามารถในลักษณะนี้จะนําไปใชสงเสริมการเรียนในรายวิชาตาง ๆ ไดอยางดียิ่ง การสรางสรรค เริ่มตนการตั้งโจทย ซึ่งเปนหัวเรื่องหรือหัวขอเปนการถายทอดเรื่องราวที่ นักเรียนไดรับประสบการณมาอาจจะผนวกเขากับไปทัศนศึกษา ที่ตางๆ ของเด็ก ที่เราเรื่องราวสิ่งที่พบ เห็น การเลือกวัสดุอุปกรณมีความเหมือนกับการวาดภาพธรรมชาติ และอาจจะตองมีความละเอียด กวา โดยคํานึงถึง ความเหมาะสมของพัฒนาการการใชสีที่เหมาะกับการจับถือ ซึ่งการปรับใชวัสดุ อุปกรณทองถิ่น อาจะใชวัสดุระบายสีจากการทําขึ้นในทองถิ่น เชน ใบไม กิ่งไม หรือเศษผา มาใชใน การระบายสี โดยคํานึงถึงความถนัดของผูเรียนก็จะชวยสงเสริมพัฒนาการไดอยางดี ซึ่งการใชดินสอวัสดุ พื้นฐาน เปนสิ่งสําคัญในการรางภาพรวมถึงการใชสีไมเปนเบื้องตนในการระบายและตกแตงดวย ขั้นตอน การวาดภาพหลักๆ เรื่องตนการตั้งโจทยภาพถายสถานที่หรือเหตุการณที่เปนแรง บันดาลใจจากความประทับใจ เพื่อเลาเรื่องดวยรูปภาพ แลวเตรียมวัสดุอุปกรณ เลือกมุมมองที่จะ นําเสนอในสวนนี้ตองมีการสาธิตในบางขั้นตอน กอนใหนักเรียนรางภาพ ระบายสี ตัดเสนและเก็บ รายละเอียดและตั้งชื่อภาพและเขียนบรรยายตางๆ ตามที่ครูกําหนดใหสอดคลองกับตัวชี้วัดตางๆ การประเมินผล ผลงานของนักเรียนนํามาประเมินผลโดยผูสอนกําหนดเกณฑรูบิคหรือใชการ เรียงลําดับความสวยงามซึ่งเกณฑตางๆ จะตองกําหนดดังนี้ เกณฑตามทัศนธาตุและหลักการศิลปะ และ สิ่งสําคัญอีกประการหนึ่งคือ การเก็บรายละเอียดของวัตถุตางๆ ที่พบเห็น ซึ่งผูสอนจําเปนตองเขาไป ชวยสอนวาดภาพวัตถุนั้นเปนรายบุคคล หากเด็กมีการนําเสนอเนื้อหาของวัตถุนั้นภาพนั้นแตกตางกัน มาก ดังนั้นผูสอนจะทําการชื่นชมในผลงานเชื่อมโยงเขาสูศิลปวิจารณหรือการจัดนิทรรศการและการทํา แฟมสะสมงานเพื่อเปนการบันทึกพัฒนาการตางๆ ของเด็ก ความสามารถพื้นฐานที่จําเปนในการวาดภาพเพื่อนําเสนอเรื่องราวหรือเหตุการณตาง ๆ คือ การจัดวางองคประกอบ การวาดภาพสิ่งของธรรมชาติและสิ่งที่มนุษยสรางขึ้น ภาพคนในอิริยาบถตาง ๆ ดังรายละเอียด (ภาพที่ 8.10)

123 การเลือกวัสดุ อุปกรณ 1.ความเหมาะสมของ พัฒนาการ 2.ปรับใชวัสดุอุปกรณ ทองถิ่น 3.ความถนัดของ ความสามารถ พื้นฐาน 1.การจัดวาง องคประกอบ 2.การวาดภาพสิ่งของ ธรรมชาติและสิ่งที่มนุษย สรางขึ้น โจทย เ ป น การ ถ า ย ท อ ด เรื่องราวที่นักเรียน ไดรับประสบการณมา อาจจะผนวกเขากับไป ทัศนศึกษา ขั้นตอน 1.ใหโจทย 2.เตรียมวัสดุอุปกรณ 3.เลือกเรื่องราวที่จะ นําเสนอ 4.รางภาพ 5.ระบายสี 6.ตัดเสนและเก็บ รายละเอียด 7.ตั้งชื่อภาพ การประเมินผล 1.เกณฑตามทัศน ธาตุและหลักการ ศิลปะ ภาพที่ 8.10 การสรางสรรคภาพวาดถายทอดเรื่องราว ประโยชนสําหรับการวาดภาพถายทอดเรื่องราว ที่มีตอการพัฒนาผูเรียน คือ - ฝกกลามเนื้อ - ฝกการสื่อสารเรื่องราว - เขาใจระยะ มิติ และความใกลไกล ภาพที่ 8.11 ภาพวาดถายทอดเรื่องราวตลาดนัด

124 ภาพที่ 8.12 ภาพวาดถายทอดเรื่องราวตลาดน้ํา กิจกรรมเสนอแนะ ภาพเหตุการณตลาดในชุมชน เปนการใหโจทยในการสรางวาดภาพตลาดในชุมชนใหนักเรียน ไปสํารวจตลาดและรางหรือถายภาพมุมที่ประทับใจสวยงาม ซึ่งอาจจะบูรณาการกับวิชาการงานและ อาชีพ หรือวิชาสังคมศึกษา โดยอาจจะใหนักเรียนจับกลุมกันออกมาเปนแบบแสดงทาทางของกีฬาตาง ๆ แลวใหเพื่อวาดตามก็ได วัสดุและอุปกรณ - กระดาษวาดเขียน - สีตามความถนัดของเด็ก - วัสดุที่ใชระบายสี - กระปองน้ําและจานสี วิธีการดําเนินกิจกรรม - ผูสอนใหโจทยของงานใหเวลานักเรียนคิด - เตรียมกระดาษและวัสดุสีตาง ๆ - รางภาพตามที่ตองการ - ระบายสีและตัดเสนใหสวยงาม - ตั้งชื่อภาพและใหเด็กนํามาติดบอรดหนาชั้นเรียนหรือนําเสนอ - กิจกรรมนี้ผูสอนบูรณาการเรื่องอาหารตางๆ ในทองถิ่น ดังภาพตัวอยางพื้นฐานในการวาด ภาพ (ภาพที่ 8.12-8.20)

125 ภาพที่ 8.13 ภาพวาดวัตถุสิ่งของในตลาด ภาพที่ 8.14 ภาพวาดตะกราผลไม ภาพที่ 8.15 ภาพวาดตะกราขนม

126 ภาพที่ 8.16 ภาพวาดแมคาในทานั่ง ภาพที่ 8.17 ภาพวาดตลาดน้ํา

127 ภาพที่ 8.18 ภาพวาดตลาดบก ภาพที่ 8.19 ภาพวาดตลาดบก

128 ภาพที่ 8.20 ภาพวาดตลาดบก สรุป การวาดภาพเปนสิ่งที่เริ่มตนของการเรียนศิลปะโดยเฉพาะอยางยิ่งการวาดภาพ 2 มิติ ที่เปน ภาพวาดธรรมชาติภาพวาดธรรมชาติ สวนใหญจะเปนรูปทรงอิสระการวาดใหเหมือนจริงสามารถทําได งายกวาการวาดภาพที่มีโครงสรางชัดเจน ดังนั้นการเรียนการสอนศิลปะในระดับประถมจึงควรฝกการ วาดภาพธรรมชาติเปนเบื้องตนกอนตั้งภูเขาตนไมตนหญาซึ่งเปนพื้นฐานนําไปประกอบเขาเปนภาพวาด ธรรมชาติตามเนื้อหาตางๆ และหลังจากนั้นจึงคอยฝกฝนการวาดภาพที่มีโครงสรางชัดเจนขึ้น และ สามารถเลาเรื่องได ไดแก กลุมภาพวาดเลาเรื่องเหตุการณ หรือเรื่องราวตางๆ ที่เกิดขึ้นในชีวิตที่ นักเรียนพบเห็นเปนการฝกการสังเกตและการถายทอดความงามทางศิลปะ การใหโจทยที่เหมาะสม นําไปสูการสรางผลงานที่จะเกิดประโยชนกับเด็กทั้งการวาดภาพธรรมชาติและภาพวาดเลาเรื่องราว ภาพวาดนั้น จะมีองคประกอบของภาพดวยยอยพื้นฐานที่ผูสอนจําเปนจะตองฝกฝนใหเด็กวาดภาพ พื้นฐานเหลานั้นเปนลําดับแรกแลวจึงนํามาประกอบเปนภาพใหญพื้นฐานของภาพวาดธรรมชาติและ ภาพวาดเลาเรื่องราวก็มีความแตกตางกันไปตามหัวขอที่ผูเรียนจะไดรับโดยการที่ผูเรียนและผูสอน สามารถตั้งโจทยรวมกันไดขั้นตอนการวาดภาพ สวนใหญประกอบไปดวย การตีโจทยออกมาเปนภาพ การรางภาพการเก็บรายละเอียดการลงสีและการนําภาพไปเผยแพรใหเพื่อนรวมหองไดรับรูซึ่งความงาม ที่เด็กตองการถายทอดและเปนการฝกศิลปวิจารณไปดวยในตัว คําถามทบทวน 1. จงบอกลักษณะของการวดภาพธรรมชาติ 2. จงยกตัวอยางภาพตางๆ ที่ใชเปนองคประกอบของภาพวาดธรรมชาติ 3. จงบอกลักษณะของการวดภาพเลาเรื่อง 4. จงยกตัวอยางภาพตางๆ ที่ใชเปนองคประกอบของภาพวาดเลาเรื่อง 5. จงบอกศัพทภาษาอังกฤษที่เกี่ยวของกับเนื้อหาในบทนี้มาหาคํา

บทที่ 9 งานทัศนศิลป 2 มิติ ประเภทภาพวาดถายทอดจินตนาการ แผนภาพและภาพประกอบ ศิลปะปฏิบัติ 2 มิติเปนกิจกรรมที่มุงสรางความสามารถในการสรางสรรค อันเกิดจาก ความคิดและจิตนาการ อันเปนหัวใจสําคัญของการสอนศิลปะ เพราะยามเมื่อเด็กทุกคนรับทราบวา ตนเองตองเรียนวิชาศิลปะก็มักจะมุงมั่นที่จะวาดภาพระบายสีเปนกิจกรรมหลักดังนั้นกิจกรรมศิลปะ ประเภทสองมิติจึงเปนกิจกรรมที่จะถึงดูดความสนใจใฝเรียนและนําเขาสูกิจกรรมการเรียนการสอนใน รายวิชาและบูรณาการนอกรายวิชา ซึ่งการสอนโดยใหใชหลักการสอนปฏิบัติและการสอนเพื่อสงเสริม ความคิดสรางสรรค สําหรับเนื้อหาและกิจกรรมที่เสนอแนะในบทนี้เปนการวิเคราะหจากหลักสูตร แกนกลางสถานศึกษาซึ่งเปนกิจกรรมที่ครูตองสามารถจัดใหเด็กในระดับพื้นฐาน อันประกอบดวยหัวขอ ตาง ๆ ตามลําดับดังนี้ งานจิตรกรรม ไดแก ภาพธรรมชาติ การวาดภาพถายทอดเรื่องราว ซึ่งทั้งสอง ลักษณะภาพวาดเปนการนําเสนอเรื่องราวของธรรมชาติ ตนไม ปา ทะเล กับเรื่องราวในสังคมทั้งตลาด บานเรือน หรือ สถานที่ที่นักเรียนไดไปพบเห็น ดังรายละเอียดตอไปนี้ 1. ภาพถายทอดจินตนาการ และความรูสึก ภาพถายทอดความรูสึกและจินตนาการ หมายถึง การวาดภาพหรือขีดเขียน รูปตาง ๆ ตาม ความนึกคิดหรือจินตนาการในสมองถายทอดออกมาเปนรูปธรรมผานงานทัศนศิลปโดยภาพลักษณะนี้ ไมจําเปนตองมีสัดสวนตามความเปนจริง ขนาดที่สามารถปรับใหญเล็กไดตามความรูสึกนึกคิด สีก็ไมเนน ความเปนสมจริงก็ตามจินตนาการ ภาพลักษณะนี้จะชวยสงเสริมความคิดสรางสรรคในดานความแปลก ใหมอยางมาก ( ภาพที่ 9.1 และ 9.2 ) ภาพที่ 9.1 ภาพวาดดอกไมไฟในจินตนาการ

130 ภาพที่ 9.2 ภาพการหยดสี ดอกไมในสายลม การสรางสรรคภาพวาดถายทอดจินตนาการ การเลือกจอดภาพวาดตามจินตนาการโดยสวนใหญแลว ครูผูสอนควรจะตั้งโจทยใหมีความ เหนือจริงหรือเปนสิ่งที่ดีอาจจะไมเคยพบเห็นมากอน หรือเปนการผสมผสานสิ่งใดสิ่งหนึ่งกับอีกสิ่งหนึ่ง ที่มีความเปนไปไดยาก เพื่อใหเด็กเกิดการคิดและถายทอดออกมาเปนผลงานทางศิลปะที่มีความแปลก ใหมและความสวยงามตามหลักองคประกอบศิลปตัวอยางโจทยของภาพวาดจินตนาการเชน ภาพ เกี่ยวกับอวกาศ ภาพของทองฟา ภาพใตทะเล หรือภาพสัตวในปาหิมพานตแบบไทย วัสดุที่ใชในการวาดภาพประเภทนี้ไดแกกระดาษสีดินสอยางลบซึ่ง 4 นั้นผูสอนจะเลือกใชได ตามพัฒนาการ ความเหมาะสมของพัฒนาการขึ้นอยูกับการจับสีซึ่งเกิดจากพัฒนาการของการใชมือใน การขีดเขียน ปรับใชวัสดุอุปกรณทองถิ่นสามารถนํามาปรับใชไดตั้งแตเรื่องการใชสีในทองถิ่นสีจาก ธรรมชาติหรือวัสดุที่นํามาระบายสีอาจจะใหเด็กหามาเอง ความถนัดของผูเรียนและความชอบของ ผูเรียนเปนสิ่งสําคัญอยางยิ่งที่จะทําใหผลงานออกมาไดตามจินตนาการที่นักเรียนคิดไวซึ่งความถนัดนั้น บางครั้งผูสอนอาจจะเปดโอกาสใหเด็กใชสีตามที่ตองการเพื่อเปนการฝกทักษะและหาแนวทางในการ สรางสรรคผลงานเปนของตนเอง และสุดทายใชดินสอวัสดุพื้นฐานการใชสีที่เปนดินสอหรือดินสอนั้น สามารถชวยฝกฝนเรื่องของแสงเงาและเปนวัสดุที่มีราคาถูกแตก็สามารถสรางสรรคผลงานไดมีความ ละเอียดและมีความคลายของจริงประเภทหนึ่ง

131 ขั้นตอน หลังจากที่ครูผูสอนใหโจทย หรือหัวขอแลวก็ควรจะใหเด็กมีเวลาคิด ศึกษา หาขอมูล หรือปรึกษากันกับเพื่อนในกลุม หลังจากนั้นผูสอนอาจจะสาธิตและใหเด็กเตรียมวัสดุอุปกรณ เมื่อเด็ก เลือกเรื่องราวหรือมุมมองที่จะนําเสนอที่มีความสวยงามตามหลักทัศนธาตุและหลักการออกแบบแลวก็ ใหเด็กเริ่มรางภาพ การรางภาพนั้นเด็กสามารถเลือกรางภาพไดตามที่ผูสอนสอนหรืออาจจะมีวิธีการ ของตนเอง รวมถึงผูสอนควรจะมีการชี้แนะหรือเสนอแนะในวิธีการสรางภาพแบบตางๆที่ใหเหมาะสม กับสีที่ใชระบายหลังจากนั้นใหเด็ก ระบายสี ตัดเสนและเก็บรายละเอียดซึ่งอาจจะมีการใชสีมากกวา 1 ชนิดในการตกแตงภาพเพื่อใหเกิดความสวยงาม และสิ่งสําคัญคือการใหเด็กตั้งชื่อภาพ มีการนําเสนอมี การเขียนแนวคิดประกอบเพื่อใหเด็กรูจักถายทอดและสื่อสารความคิดของตนเองออกมาทั้งภาษาภาพ และภาษาตัวอักษร เนื่องจากภาพวาดในจินตนาการนั้นอาจจะมีความซับซอนในการถายทอด บางครั้ง เด็กอาจจะถายทอดไมไดตามสิ่งที่คิดการเขียนกํากับจะชวยทําใหผูชมภาพดูภาพไดอยางมีอรรถรสและ เขาใจมุมมองของผูนําเสนอมากขึ้น การประเมินผลภาพวาดในการถายทอดจินตนาการหรือความรูสึกนี้เปนหลัก คือ เกณฑตาม ทัศนธาตุและหลักการศิลปะมันเปนปจจัยสําคัญในการจัดองคประกอบตางๆ ของรูปและเนื้อหาที่จะ นําเสนอในภาพวาดจากนี้สิ่งที่สําคัญรองลงมาคือ ความแปลกใหมซึ่งเปนสิ่งที่จะทําใหเด็กไดจินตนาการ ในสิ่งที่กวางไกลขึ้นและเปนการฝกความกลาในการที่จะสรางสรรคผลงานศิลปะใหเกิดความแปลกใหม ดวยความคิดริเริ่ม ความสามารถพื้นฐานในการจัดวางองคประกอบของภาพเพื่อใหเห็นสิ่งที่นําเสนอหรือ จินตนาการมีความโดดเดนขึ้นซึ่งอาจจะใชจุดเดนหรือสิ่งที่เกิดขึ้นจากการสรางสรรคและจินตนาการไว ตรงกลาง การถายทอดรูปรางรูปทรงที่มีความแปลกใหม ในสวนนี้ผูสอนอาจจะตองเขาไปชวยอธิบาย ถึงขั้นตอนของการวาดภาพของรูปรางรูปทรงนั้นๆ นอกจากนั้นการฝกใหเด็กเกิดการผสมผสานรูปทรง พื้นฐานใหเกิดความแปลกใหมเปนการชวยทําใหเด็กสามารถสรางสรรคผลงานไดมีความแตกตางจากสิ่ง ที่เคยวาดมาแลวผูสอนจึงจําเปนจะตองใหเด็กมีพื้นฐานหรือหาตัวอยางมาใหเด็กศึกษาประกอบเพื่อใช ในการสรางสรรคผลงาน

132 การเลือกวัสดุอุปกรณ 1.ความเหมาะสมของ พัฒนาการ 2.ปรับใชวัสดุอุปกรณ ทองถิ่น 3.ความถนัดของผูเรียน 4.ใชดินสอวัสดุพื้นฐาน ความสามารถพื้นฐาน 1.การจัดวาง องคประกอบ 2.การใชรูปถายทอด ความคิดแปลกใหม 3. การผสมผสารรูปราง รูปทรง โจทย เปนถายทอดเรื่องราว เหนือจินตนาการหรือ เนนการสรางสรรค แปลกใหมใหเกิดการ ผสมผสานกัน ขั้นตอน 1.ใหโจทย 2.เตรียมวัสดุอุปกรณ 3.เลือกเรื่องราวที่จะ นําเสนอ 4.รางภาพ 5.ระบายสี 6.ตัดเสนและเก็บ รายละเอียด 7.ตั้งชื่อภาพ การประเมินผล 1.เกณฑตามทัศนธาตุ และหลักการศิลปะ 2.ความแปลกใหม ภาพที่ 9.3 การสรางสรรคภาพถายทอดจินตนาการ ประโยชน - ฝกกลามเนื้อ - ฝกความคิดสรางสรรคแปลกใหม - ฝกการถายทอดความคิด - ฝกการสื่อสารดวยวัจนภาษา (การนําเสนอดวยคําพูด)และอวัจนภาษา(การนําเสนอดวยภาพ) กิจกรรมเสนอแนะ การวาดภาพอวกาศเด็กสวนใหญมักจะจินตนาการถึงอวกาศหรือสิ่งที่ตนเองไมเคยไปศึกษาและ เปนเรื่องที่สังคมมนุษยใหความสําคัญการศึกษาอวกาศจะเชื่อมโยงบูรณาการไดกับวิชาวิทยาศาสตรเพื่อ สงเสริมจินตนาการที่จะชวยสรางสรรคจิตวิทยาศาสตรหรือคุณลักษณะทางวิทยาศาสตร ลักษณะของ การจินตนาการภาพวาดในอวกาศสามารถปรับใชไดกับเด็กทั้งระดับประถมศึกษาตอนตนและ ประถมศึกษาตอนปลาย เนื่องจากรูปทรงที่ไมชัดเจนแนนอนมากในอวกาศสามารถจะสรางสรรคและ ฝกใหเด็กถายทอดความคิดไดใกลเคียงกับความเปนจริงมากและหากเปนเด็กที่มีทักษะความสามารถ สูงขึ้นอาจจะชวยใหเกิดการศึกษาคนควาเรียนรูทางดานดาราศาสตรและนํามาปรับใชกับการเรียนการ

133 สอนในศิลปะรวมถึงการพัฒนาเทคโนโลยีทางดานอวกาศทําใหเด็กไดศึกษาและเรียนรูในสิ่งตางๆเหลานี้ มากขึ้น วัสดุและอุปกรณ - กระดาษวาดเขียน - สีตามความถนัดของเด็ก - วัสดุที่ใชระบายสี - กระปองน้ําและจานสี - สําหรับเด็กเล็กสามารถใชรูปสําเร็จปะติดได วิธีการดําเนินกิจกรรม - ผูสอนใหโจทยของงานใหเวลานักเรียนคิด - เตรียมกระดาษและวัสดุสีตาง ๆ - รางภาพตามที่ตองการ - ระบายสีและตัดเสนใหสวยงาม - ตั้งชื่อภาพและใหเด็กนํามาติดบอรดหนาชั้นเรียนหรือนําเสนอ ภาพที่ 9.4 ภาพถายทอดจินตนาการเรื่องอวกาศแบบที่ 1