พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙, พ.ม., พธ.บ. (ครศาสตรุ ), M.A. (English) ตวอย ั างฉนท ั ภาษามคธ ป.ธ. ๘ จากหนงสัอพระมงคลวืเสสกถาิ ดาวนโหลดหน งสัอนื ไดี้ท ี่ Palidict.com (ปรับปรุงลาสุด ๒ ส.ค. ๕๒)
สงเขปประว ัตั ิพระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ นามเดมิมนตร (ีตอย ) เพชรศาสตร นามฉายา “ขนตฺสาโร ิ ” วนจันทรั (เพราะเกดตอนเชิา มืดวันจันทร) บตรชายคนทุี่๗ (บตรุ๔ คน บตรุี๔ คน) มพีชายี่๓ คน พสาวี่๓ คน นองสาว๑ คน นามบดาิมารดา คณพุอพมูเพชรศาสตร คณแมุมอน เพชรศาสตร ความตงใจของพ ั้อแม วยเดัก็เรยนมีธยมทั โรงเร ี่ยนหีางจากบาน๙ กม.เพราะอยากใหเป นนายอำเภอ เกดิวนอาทัตยิ ๓ ธนวาคมั ๒๔๘๗ โรคประจำตวตังแตั้เยาววยัคอภืมูแพิรนแรงใกลุ อมพฤกษัและอมพาตั จบชนมั้ธยมป ัที่๖ เมอื่๒๕๐๕ เกณฑทหารเมอื่๑ เมษายน ๒๕๐๘ จบได ั ใบดำ บรรพชาอปสมบทุ๙ เมษายน ๒๕๐๘ ณ พทธสัมาวีดเกาะแรตั (วดบัานเกดิ) ต.บางปลา อ.บางเลน จ.นครปฐม นามพระอปุชฌาย พระครสูวุตถั ธรรมประภาส ิวดลำพญา ัอ.บางเลน พระครผงู ยสชาโต วดเกาะแรตั พระกรรมวาจาจารย พระมหาสขุมุ ขนตฺโกิ ป.ธ.๔ วดไผ ัหชูางพระอนสาวนาจารยุ เรยนจบการศีกษาบาลึ ี สอบไดช นประโยค ั้ป.ธ.๙ พ.ศ.๒๕๑๘ สำนกเรัยนวี ดปากน ั้ำ เขตภาษเจรีญิกทม. จบ M.A.(English) จาก B.H.U. India พ.ศ.๒๕๒๔ ทนการศุกษาึ “หลวงพอสมเดจพระมหาร็ชมังคลาจารยั ” วดปากน ั้ำ กทม. ปจจบุนั สอนพระปรยิตัธรรมแผนกบาลิ ีชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ สำนกเรัยนวี ดปากน ั้ำ กทม. และสำนกวัดหลวงพัอสดธรรมกายารามจ.ราชบรุี สอนพระปรยิตัธรรมแผนกบาลิ ีชนประโยค ั้ป.ธ.๙ วชาแติ งไทยเป นมคธ สำนกวัดั หลวงพอสดฯ จ.ราชบรุี วฒุการศิกษาึ ป.ธ. ๙; พ.ม.; พธ.บ. (ครศาสตรุ ; M.A. (English) คตธรรมิ “ตายไรยศ หมดทรพยัสนิ ผลงานทงสั้นิ้ มอบแดพระชนวริ ” อปนุสิยั “ยามวางเข ยนคำประพ ีนธั ชอบอานหนงสัอื” ความถนดั “เดมเขิยนหนีงสัอมือซืาย ปจจบุนเขั ยนได ีคลองทงสองมั้อื” สนดานั “ไมชอบคยอวดุ เกลยดคนคียอวดุไมอยากเห นคนเอาเปร ็ยบกีนั” ความปรารถนา ๓ อยางในช วีติ : ประโยค ป.ธ. ๙; อานภาษาองกฤษรัเรูองื่ ; เขยนบทประพ ีนธั ไดด ี ความสญเส ูยในช ีวีติ : มารดาเสยชีวีตเพราะโรคมะเร ิ งในต ็บัเมอื่ ๑๒ กมภาพุนธั ๒๕๑๐ อายุ๖๒ ป บดาเสิยชีวีตเพราะชราภาพิเมอื่๑๖ กรกฏาคม ๒๕๒๙ อายุ๘๕ ป บวชหวงจะเลัาเรยนเพียรศีกษา มึ ใชิหว งปร ัญญาสิงคูาล้ำ มใชิบวชเพยงอาศี ยในอาราม เช ัายนคั่ำโขกหมากรกทุกวุนไป ั Proverb : To be a man is to give not to take to serve not to crush to die not to live. -Bible.
4 ตวอยัางฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ.๘
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 5 วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ ราโชวาทกถา จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดั แตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย พระราชดำรสัพระบาทสมเดจพระเจ็าอยหูวั พระราชทานแกปวงชนชาวไทย เมอวื่นทั ี่๙ มถินายนุพ.ศ. ๒๕๔๙ ขาพเจามความยีนดิ เปีนอยางยงิ่ ทไดี่มาอย ในท ูามกลางมหาสมาคม พรอมพรงดั่วยบคคลจากทุกสถาบุนั ในชาตตลอดจนประชาชนชาวไทย ิ ขอขอบใจในคำอำนวยพรและการเฉลมฉลองยิ งใหญ ิ่ทที่กคนตุงใจจ ั้ ดให ัขาพเจ าเป นพเศษิ ทงรั้ ฐบาลได ัจดั งานครงนั้ ไดี้เรยบรีอยและงดงาม น้ำใจไมตรของประชาชนชาวไทยท ีรี่วมกนแสดงออกทั วประเทศ ั่ รวมทงทั้ี่ พรอมเพรยงกี นมาในว ันนั ี้นาปลาบปล มใจมาก ื้เพราะแตละคนได แสดงออกและต งใจมาด ั้วยความหวงดั จากใจ ี จรงิ จงขอขอบใจท ึกๆุคน จตใจท ิ เปี่ ยมไปด วยความปรารถนาด และความเป ีนอนหนังอึ่นเดัยวกีนของทักคนุ ทกฝุายน ี้ ทำใหขาพเจาเหนแล็วม กำล ี งใจมากข ันึ้ นกถึงคึณธรรมซุงเป ึ่นทตี่งของความรั้กความสามัคคั ีททำให ี่ คนไทยเราสามารถรวมมอรื วมใจก นรักษาัและพฒนาชาตับิานเม องให ืเจรญริงเรุองสืบตือก นไปได ั ตลอดรอดฝ ง ประการแรก คอการทืที่กคนคุดพิ ดทำดูวยความเมตตา มงดุมีงเจรุ ญแกิตนแกผอูนื่และแกประเทศชาต ิ ประการที่สอง คือการที่แตละคนตางชวยเหลือเกื้อกูลกัน ประสานงาน ประสานประโยชนกัน ใหงานที่ ทำสำเรจผล็ทงแกั้ตนแกผอูนื่และแกประเทศชาต ิ ประการทสามี่ คอการทืที่กคนประพฤต ุ ปฏิบิตัตนอยิ ในความส ูจรุติ ในกฎกตกาและในระเบ ิยบแบบแผนี โดย เทาเทยมเสมอกีนั ประการทสี่ ี่คอการทืตี่างคนต างพยายามทำความค ดความเหิ นของตนให ็ถกตูองเทยงธรรมี่และมนคงอยัู่ ในเหตในผลุ หากความคดจิ ตใจและการประพฤต ิ ปฏิบิตัเพิอลงรอยเดื่ยวกี นในทางท ัดี่ทีเจรี่ญนิ ี้ยงมัพรีอมม ลในู ภายในใจของคนไทย กม็ นใจได ั่วา ประเทศชาตไทยจะดำรงม ินคงอยั่ ตลอดไปได ู จงขอให ึทานท งหลายในมหาสมาคมน ั้ี้ทงประชาชนชาวไทยท ั้กหมุเหลูา ไดรกษาจั ตใจและค ิณธรรมนุไวี้ ให เหนยวแนีน และถายทอดความคดจิ ตใจน ิกี้นตั อไปอย าให ขาดสาย เพอให ื่ประเทศชาต ของเราดำรงย ินยงอยื ู ดวยความรมเย นเป ็นสขุ ทงในป ั้จจบุนและในภายหน ัา ขออำนาจคณพระศรุรีตนตรัยัและสงศิ่กดั ในสากล ิ์จงคมครองรุกษาประเทศชาต ั ไทย ิ ใหปลอดพ นจาก ภยอันตรายทักสุงิ่ และอำนวยความสขความเจรุ ญสวิสดั ใหีเกดมิแกี ประชาชนชาวไทยท วกั่นั
6 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ราโชวาทคาถา พทุธปรฺนิพิ พานโตฺ ปฏฐาย ปจสตาธฺกานิ ํเทวสฺวจํฉรสหสฺสานมฺปรุ ิเอกนปู ฺญาสเม สวจํฉเรฺ เชฏฐมาสสสฺ นวเม ทเนิ ทยยรฏ ฺฐนวาสินี ํจกกฺวิสํเกนิ นวเมน มหาราเชน กถตายิ ํฯ วสฏํฐา : ปสนนโกฺ โวป มหาสมาคเม มม ํวร ํเย อธิ ทาตมาคตาุ มหามห ํเม อกรติถฺ สฏุ ุเย กรสึ ุเอตปํจ รฏฐปาลโนิ ยมาคตา โหนตฺ ิ ปสนนมานสาฺ นทสิสฺติุํ โข มม ภตตฺมิตุตมฺํ พหุํว อสุสาหมฺทิ ํชเนต ิเม ปสนนโกทานฺ ิอห ํภวาม ิ โว ปยาวตฺตฺ :ํฉ โข สาราณยาิ ธมมา สพฺเพสฺ ํ ปยตาย จ สามคคฺยาิ ปวตตนฺตฺิเอกภาวายี อายตึ รฏฐจฺ อนปาเลตุ ุํต ํ ปาเปตุํ สมทิธฺติํ เอเต ปฏจิจฺ สพเพฺว สมคคาฺ ทยยวาสฺโนิ ปเรสจฺ ตทิวาเรหฺิสพเพฺ วราสเปกขกาฺ สมคคาฺ อฺญมฺญจ สฺยิุํ สงคหการฺโนิ สพเพฺ สกปเรสจ รฏ ฺฐสสฺ อตถสาธกาฺ สยิุํ สจรุเติ สพเพ ธมฺเมสฺ ุจ ปตฏิฐตาิ สยิุํ ทฏิชุกาุ ทยยา ธมฺมตฺเถสฺ ุจ สณฺฐตาิ สเจ ธมมานฺจารุ ีจ สยิุํ วราสเปกขกาฺ ทยยรฏ ฺฐ ํจริ ํเขมํ โลเก ฐสสตฺ ิ โสตถฺนาิ ตสมาฺ จติตานฺรกุขฺ ี จ โหนตฺ ุธมมฏฺฐิตา สทา ธมเมสฺ ุทยยฺเกิ สพเพ สมาทเปนฺตฺ ุอายตึ ฐิตยาิ ทยยรฏ ฺฐสส ปจฺจฺปุปนฺเนฺ จนาคเต วสนตตฺลกาิ : พทุโธฺ จ โลกคร ุธมมวโรฺ จ สงโฆฺ สพเพฺ มหทิธฺกวราิ สกลา จ เทวา รฏฐจฺ ทยยฺกชเนิ อภปาลยน ิตฺ ุ ทยยาฺ ภวนตฺ ุสขุตาิ จ นรนิตรายาฺ เขม ีจ โหนตฺ ุนริปทุทวภาวปตฺตาฺ ปปโปนฺตฺ ุสพพธฺ ิสวตุถฺวริจฺ นจิจนฺตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 7 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดั แตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสิหนา๘-๙) บพเพกตบุ ญญตาน ุนั้ คอพระราชกืศลสมภารบุ ญญาธ ุการบารมิ ีทสมเดี่จบรมบพ็ตรสมภารเจิา ไดทรง บำเพญไว ็ ในปางก อนเป นลำด บมาัตงแตั้ปเรชาตุจนถิ งภพป ึจจบุนั อนเป ันสวนอดตลี วงไปแล ว มาสโมสรเพมิ่ พูนวิบากขันธอันมโหฬาร ใหทรงบริบูรณดวยสมบัติ๔ ประการ คือ พระชาติสมบัติอิสริยสมบัติโภคสมบัติ พระญาณสมบตั ิควรเปนทสรรเสรี่ญของอเนกชนนิกรผิจะอนูวุตรในก ัจกรณิยะนีนๆั้ ซงเป ึ่นอบายแหุงความเจรญิ สขประโยชนุคณุ และเปนทบี่นเทังจิตคารวนิ ปิจจการของโลก ยชนี และปรกขกชนทิกหมุเหลูา อาคารกมนิษยุ บรุษรุตนัผพรูอมดวยสมบตัิ๔ ประการนแลี้วยอมสามารถในก จใหญ ิๆ ใหเสร จได็ โดยไม ยาก ไดอาศยชาตัสมบิตัิ แลวกอาจช็ กนำผ ัทูเสมอหรี่อตื่ำกวาโดยชาต และตระกิลูสำคญเพั อจะประพฤต ื่ ตามโดยง ิาย กจใดๆ ิจะตองอาศยั อานภาพอุ นใหญ ัหลวงจ งอาจสำเร ึจ็กจะให ็กจนินๆั้เสรจได็ดวยอสริยสมบิตั ิกจซิงจะตึ่องสำเร จด็ วยกำล งทรัพยั อนใหญ ั กจะสามารถเสร็ จได็ดวยโภคสมบ ตั ิ และอาจจะใหกจนินๆั้เสรจได็ โดยชอบ ปราศจากอปสรรคุ ดวย ญาณสมบตั ิสมบตัิ๔ ประการ ซงเป ึ่นผลมาเพราะบพเพกตบุ ญญตา ุสามารถใหกจใหญ ิๆ สำเรจได็ โดยสะดวก ฉะนี้ สมเดจพระส็คตมหามุนุีจงตรึสแสดงบัพเพกตบุ ญญตาน ุนวั้า เปนสมบตัจิกรัอนจะพัดผั นนำท ัานผ บำเพ ู ญ็ ไวแลวน นให ั้บรรลผลวุเศษิ ดจลุอรถอนพัดพาผัขูนให ึ้ลถุงสถานทึ ประสงค ี่ ประการหนงึ่ ในสมบตัจิกรั๔ ประการ และตรสวั าเป นมงคลอนสังสูดของเทวดาและมนุษยุ ประการหนงในมงคล ึ่๓๘ ประการ ดงแสดงในมงคลส ัตรนูนั้ อนงทึ่านพรรณนาวา สรรพอฏฐวิบิลผลซุงเป ึ่นทตี่องประสงค ของเทวดาและมนษยุทงหลายั้ จะเกดมิมาี ดวยอำนาจบ ญน ุธิ ิตองกบภาษั ตในน ิธิกิณฑสัตรู * วา บญน ุธินิไมี้สาธารณแกคนเหลาอนื่ โจรกไม็มาแยงช งนำไปได ิ ผมูปีญญาจ งควรบำเพ ึญบ็ญน ุธิ ิซงจะตึ่ ดตามตนไปเก ิดิ บญน ุธินิแลี้อาจอำนวยผลทตี่องประสงค ท งปวงให ั้สำเร จแก็เทวดามนษยุทงหลายั้ * ขททกนุกายิขททกปาฐะ ุ (ข.ุข. ุ๒๕/๙/๑๒).
8 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๘-๙) ปพุเพกตปฺุ ญตาคาถา ฺ ๑ ปฐยาวตรั : รญา ฺ ห ิสจฺตาิ โหติยา ปพุเพกตปฺุ ฺญตา สา ชเนต ิวปาก ิ ํว รโญฺ ปุ ฺญสมงคฺโนิ สมปตฺตฺหี ิสมงคฺีว เอต ํนสิสายฺ ภมูโปิ “ชาต ิอสิสรฺยิ จาปฺ โภโค ญาณวรํ” อติิ เอตา ภวนตฺ ิอปุปนฺนา ทยฺยานมฺนิทราชฺโนิ อนทรวิเชิยรี : เสฏโฐ ห ิสมปตฺตฺสมงิคฺภิโตู รฏเฐ ปสฏโฐ มหโปิ ชเนหิ ทยยฺสิสรฺนิโทฺ อถ รฏฐวาสี กพุพนฺตฺ ิย ํ โข กรณยกีจิจฺํ ต ํสาตถกฺ ํรฏฐนวาสินิจฺ สพเพสเมตฺจฺ ปโมทนยีํ อนทรวงศิ : ราชา จ สมปตฺตฺสมงิคฺโกิ อยํ สาเธต ิกจิจฺ ํสหติจฺ ทกุกรฺํ นสิสายฺ ชาต ึสกเล พห ูชเน ราชานวตุตฺ ีกรุเตุ มหสิสโรฺ ปฐยาวตรั : ย ํ โข มหานภาเวน สาเธตพุพฺปํ เกนจิ ต ํสาเธต ิมหาราชา นสิสายฺสิสรฺยิ ํวรํ สกกาฺ เกนจ ิสาเธตุํย ํ โภคสมปทายฺ โข นสิสายฺ โภคสมปตฺตฺึต ํสาเธต ิจ ภมูโปิ นสิสายฺ ญาณสมปตฺตฺึสพพฺ ํสาเธต ิสพพโสฺ รญา ฺ จ ปรูตาิ โหติยา ปพุเพกตปฺุ ฺญตา จตสโสฺ ตสมํฏุ ฐานา สมปตฺตฺโยิ ปฏจิจฺ เว กจิจฺ ํสกโกตฺ ิสาเธตุํมหนตฺปํ มหสิสโรฺ วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน สพฺพโลกานฺกมุปฺนา สมปตฺตฺนี ํจตกุกฺํว เยน เกนจ ิสจฺติํ นร ํ ปาเปต ิเอตํว วิเสสผลมุตฺตมํ ปาเปต ิรถเกิ ฐานํจกกฺ ํวยิ ยถจิฉฺติํ อมาิ เทวมนสุสานฺํวตุตาฺ อตุตมมงฺคลฺํ จตสมุปตฺตฺโยิ “จกกฺ - สมปตฺตฺตี ิ ปวจุจเรฺ วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน สมพฺทุเธนฺ มเหสนาิ อสาธารณมเญส ฺํ อโจรหรโณ นธิิ กยราถิ ธโรี ปุ ญาน ฺิ โย นธิ ิอนคามุโกิ เอส เทวมนสุสานฺํสพพกามทโทฺ นธิตีิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 9 (มว. ๘-๙) ปพุเพกตปฺุ ญตาคาถา ฺ ๑ อกสำนวนหน ีงึ่ (๑) ปฐยาวตรั : รญา ฺ ห ิสจฺตาิ โหติยา ปพุเพกตปฺุ ญตา ฺ สา ชเนต ิวปาก ิ ํว รโญฺ ปุ ฺญสมงคฺโนิ สมปตฺตฺหี ิสมงคฺีว เอต ํนสิสายฺ ภมูโปิ “ชาต ิอสิสรฺยิ จาปฺ โภโค ญาณวร”ํ อติิ เอตา ภวนตฺ ิอปุปนฺนา ทยฺยานมฺนิทราชฺโนิ อนทรวิเชิยรี : เสฏโฐ ห ิสมปตฺตฺสมงิคฺภิโตู รฏเฐ ปสฏโฐ มหโปิ ชเนหิ ทยยฺสิสรฺนิโทฺ อถ รฏฐวาสี กพุพนฺตฺ ิย ํ โข กรณยกีจิจฺํ ต ํสาตถกฺ ํรฏฐนวาสินิจฺ สพเพสเมตฺจฺ ปโมทนยีํ อเปนทรวุเชิยรี : ปฏจิจฺ ชาต ึนรเทวราชา พห ูชเน ภปตูเคิ กโรติ นรสิสโรฺ อสิสรฺยิ ํ ปฏจิจฺ สทุกุกรฺ ํ ปาปยเต สมทธิ ึ ปฏจิจฺ โภค ํชคตนิทราชาฺ ธเนน สาเธต ิสเขนุ กจิจฺํ ปฏจิจฺ ญาณ ํส นโรปสค ิ โคฺ สมทิธฺกิ ํ ปาปยเต จ สพพฺํ ปฐยาวตรั : รญา ฺ จ ปรูตาิ โหติยา ปพุเพกตปฺุ ญตา ฺ จตสโสฺ ตสมํฏุ ฐานา สมปตฺตฺโยิ ปฏจิจฺ เว กจิจฺ ํสกโกตฺ ิสาเธตุํมหนตฺปํ มหสิสโรฺ วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน สพฺพโลกานฺกมุปฺนา สมปตฺตฺนี ํจตกุกฺํว เยน เกนจ ิสจฺติํ นร ํ ปาเปต ิเอตํว วิเสสผลมุตฺตมํ ปาเปต ิรถเกิ ฐานํจกกฺ ํวยิ ยถจิฉฺติํ อมาิ เทวมนสุสานฺํวตุตาฺ อตุตมมงฺคลฺํ จตสมุปตฺตฺโยิ “จกกฺ - สมปตฺตฺตี ิ ปวจุจเรฺ วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน สมพฺทุเธนฺ มเหสนาิ อสาธารณมเญส ฺํ อโจรหรโณ นธิิ กยราถิ ธโรี ปุ ญาน ฺิ โย นธิ ิอนคามุโกิ เอส เทวมนสุสานฺํสพพกามทโทฺ นธิตีิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ
10 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๘-๙) ปพุเพกตปฺุ ญตาคาถา ฺ ๑ อกสำนวนหน ีงึ่ (๒) ปฐยาวตรั : ปพุเพฺ ห ิ ปรูตาิ รญา ยา ฺ ปพุเพกตปฺุ ฺญตา ภปาโลู จตสมุปตฺตฺีเอต ํอาคมมฺ วนิทเตฺ ชาต ิอสิสรฺยิ ํ โภโค ญาณ ํวรจฺ โข อติิ อนทรวงศิ : อาคมมฺ ชาต ึนคราธปาน ิ โคุ อาคมมฺ โข อสิสรฺยิ ํชนาธโปิ โภคจฺ สมปตฺตฺวริ ํ ปฏจิจฺ เว สาเธต ิกจิจฺ ํอตทิกุกรฺ ํจ โข อาคมมฺ ญาณ ํนครสิสโรฺ วโร สาเธต ิกจิจฺ ํนริปทุทวฺ ํสทา อนทรวิเชิยรี : สมปตฺตฺโยิ ราชวรสสฺ เอตา วจุจนฺตฺ ิจกกฺ ํอติ ิ โขธ โลเก จกกฺหฺ ิเอต ํรถเกิ ชเน ว ปาเปต ิญาน ํว ยถจิฉฺติ ํเว ปฐยาวตรั : จกกสมฺปตฺตฺโยิ วตุตา พฺทุเธนฺ มงคลฺ ํอติิ วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน สพฺพกามททฺ ํวรํ อสาธารณมเญส ฺํสพเพสฺ ํอติ ิอาทกนิตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 11 ตวอยัางวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตาม ถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (จากหนงสัอพระมงคลวืเสสกถาิหนา ๑๕-๑๗) แลอปจายนธรรมนนั้คอพระราชกืศลบุ ญญก ุริยาสิ มมาปฏ ับิตั ิสวนออนนอมแกวยวฑฒบุคคลและธรรมทุี่ ชอบ อันสมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจา ไดทรงประพฤติเปนอาจิณวัตรเสมอมา ดวยสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจาประกอบด วยพระกศลสมภารบุ ญญาธ ุการบารมิ มาสโมสร ีเพมพิ่นวูบากขินธัอ นมโหฬาร ั ใหทรง สมบูรณดวยพระชาติสมบัติในเบื้องตน เปนที่นิยมนับถือของอเนกชานิกร ดังแสดงไวในบาลีประเทศวา “มี พระชาติอันดี ทั้งฝายพระชนนีทั้งฝายพระชนกนาถ เปนอุภัยปกษ ประสูติจากพระครรภอันบริสุทธิ์ ไมมีใครพูด คัดคานติเตียนไดดวยกลาวถึงพระชาติและไดเสด็จเถลิงถวัลยราชมไหศวรรยสมบัติเปนพระมหากษัตริยเจา ปฐพมณฑลี ” ตองดวยล กษณะในคำน ัพนธิวา “พระมหากษตรัยิเป นใหญ ในหม คนผูรูงเกัยจดี วยโคตร ” * นบวัาทรง พระเจรญดิวยพระชาตแลิว แตดงนันยั้งทรงอัอนนอมแกทานผเจรู ญดิวยวยัดงทรงยกยั่องพระราชวงศผเจรู ญิ ดวยพระชนมพรรษาไว ในท กี่ลเชษฐ ุ และทรงแสดงเคารพพเศษตามสมควริ นบวัาทรงออนนอมแกผ ใหญูในราช ตระกูล ขอนี้เปนวัตตบทของสัปปุริสบุคคล นับเปนที่๒ รองมาตาปตุอุปฏฐานกิจ มาในภาษิตวา “เทพเจาชั้น ดาวดงสสวรรคึ ไดกลาวเรยกนรชนผี เปูนคนเลยงบี้ดามารดาิสมมาคารวะแกัผ ใหญูในตระก ลู มวาจาละเอียดี เจรจา แตถ อยคำอ นจะนำให ัเกดมิตรสินถวะั เวนคำส อเส ยดให ีเขาแตกราว ประกอบตนในอบายเครุองบำบ ื่ดมัจฉรั ยโทษ ิ ตงอยั้ ในส ูตยั ในธรรม ครอบงำความโกรธเสยได ี วาเป นส ปบัรุษุดงนั่ี้” ** อนงึ่ พระบรมวงศานวงศุททรงเจรี่ญพระชนมายิกวุาและขาทลละอองธูลุพระบาทผีเจรู ญพระวยายิกาลุ สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิา พระราชทานเงนตรากิบผัารดน ้ำเสมอมา ขอนอนี้ โลมเขุาในอปจายนธรรม มาในคำประพนธัวา “ชนทงหลายเหลั้ าใด ฉลาดในธรรม ยอมมาคำน บนบนอบผัเจรู ญเป ินอาจ ณปฏ ิบิตั ิชนเหลา นนอั้นบัณฑัตจะพิงสรรเสรึ ญในป ิจจบุนและสั มปรายภพเบ ัองหนื้าของชนเหลานนกั้เป็นสคตุิ” ดงนั่ี้ ในคาถานี้ แสดงวฑฒบุคคลเปุนสรรพสาธารณะ ไมม จำก ีดั ควรจดประเภทพรรณนาได ั เปน๓ คอื ผู เจรญโดยชาต ิ ิ๑ ผเจรู ญโดยว ิยั๑ ผเจรู ญโดยค ิณุ ๑ ในวฑฒบุคคลุ๓ ประเภทนนั้ ทานผสูงโดยชาตูทิมหาชนี่ นบถัอวื าเป นใหญ มกษีตรัยิมหาศาลเป นตนชอวื่าผเจรู ญโดยชาต ิ ิผใหญูโดยกำเน ดิ ทานผสูงอายู ุชอวื่าผเจรู ญิ โดยวัย ผูใหญโดยอายุกาล ทานผูทรงคุณสมบัติความดีในสนดานมากัชื่อวา ผูเจริญโดยคุณ ผูใหญโดยความดี วฑฒบุคคลุ๓ ประเภทนี้ควรแกอปจายนกรรม คอื การกราบไหวการลกขุนรึ้บั การใหอาสนะทนี่งั่การหลกทางให ี ทำสกการเคารพนับถัอบืชาูเมอบื่คคลมาเคารพนบนอบวุฑฒบุคคลทุงั้๓ นนั้ดวยอาการมาตรว าพอเป นสามจีกรรมิ กอาจเปล ็ องคำครหาและห ื้ามกริยาไม ิสภาพเสุยได ี ทำตนใหเปนคนมอีธยาศัยอันงามั ไดนามวาผรูจูกประช ัมชนุ เปน บคคลบุณฑัตจะพิงสรรเสรึญิ เมอมารำพ ื่งถึงกึศลจรุยาสิ มมาปฏ ับิตัของทิานวฑฒบุคคลุ อนอำนวยผลให ัทาน สมบรณูดวยชาตอินประเสร ัฐิ เกดในตระก ิลอูนสังูมชนมายียุนเป ืนเหตแลุว และเคารพนบนอบโดยสถาน เปน ดั่งภาชนะที่รองกุศลสุจริต เปนธรรมคารวะ ธรรมบูชา พรอมดวยอาการกายวาจาจิตครบทวารตรัย นี้จัดเปน อปจายนมยกัศลุทานพรรณนาว าอาจอำนวยอ ฏฐวิบิลผลในปุจจบุนัดงแสดงไว ั ในคาถาประพ นธัวา “ธรรมสงิ่ ชอบใจเปนคณทุสี่ตวัต องประสงค ๔ ประการ คอื อาย ุวรรณะผวกายิสขกายสุขใจุ กำลงกายกำล ังความั คดิยอมเจรญทวิมากขีนแกึ้บคคลผุทำการกราบไหว ูเป นปกต ิคำนบนบนอบผัเจรู ญอยิ เปูนนตยิ ” *** * ทฆนีกายิ ปาฏกวรรคิ (ท.ีปา.๑๑/๗๒/๑๐๗) **สงยัตตนุกายิสคาถวรรค (ส.ํส. ๑๕/๙๐๗/๓๓๖) *** ขททกนุกายิชาดก เอกนบาติ (ข.ุชา.เอก. ๒๗/๑๗/๑๒)
12 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๑๕-๑๗) อปจายนธมฺมคาถา อนิทวฺสาํ : เชฏฐสสฺ ธมโมฺ อปจายโน ว โย อาจณิณภฺโตู มหเปน ิ โหต ิ โส อาคมมฺ ต ํภปตู ิชาตวฑิ ฒโกฺ ปตตาภฺเสโก ิ มหขติตฺโยิ จ โส เชฏฐสสฺ ราชา อปจายเต กเลุ เชฏเฐ จ ปคคณฺหตฺ ิ ปคคหารเหฺ อนิทวชฺราิ : โปเสต ิ มาตาปตโร นโร โข เชฏฐาปจาย ีจ นโรตอาทิ -ิ วตุตปฺปการาฺว ภวนตฺ ิเย โข สกเกนฺ เต “สปปฺรุสาติ ิวตุตาฺ ปยาวตฺตฺํ : เย ห ิวฑุฒาตฺ ิวจุจนฺตฺิเอเต ตธาิ ปภนินกาฺ ราชาทชาติวิฑุฒาฺ จ เชฏฐาทวยวฑิฒกาฺ มาตาทคิณวุฑุฒาตฺิเต สงคณฺหาตฺ ิภมูโปิ ธนวตถาทฺวติถฺหูิเตส ํสฏุ โฐปถมภโกฺ ปสสนารหาํ เหเต สพเพฺ จ ปคคหารหาฺ โย สกกโรตฺ ิเอเต จ เอเต ครกโรตุ ิจ เต มาเนต ิจ ปเชตูิ ปรสิฺ ู ส วจุจเตฺ โส อายนาุ จ วณเณน สฺเขนุ อภวฑิฒตฺิ พเลน วฑุฒฺโติ โหติวตุตฺเหตฺ ํมเหสนาิ อภวาทนสิลีสิส นฺจิจฺ ํวฑุฒาปจายฺโนิ จตตาโรฺ ธมมาฺ วฑฒนฺตฺิอาย ุวณโณฺ สขุ ํพลนตฺิขนตฺสาเรนิมยา กตายํฯ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 13 วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดแตังฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (หนงสัอพระมงคลวืเสสกถาิหนา๑๗-๑๘). สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาผทรงพระเดชานูภาพลบลุนลวงพ นอำนาจแห งรฐอาณาั ถงดึงนั่น้ั ยงทรงสั มมาคารวะในราชธรรม ั มไดิทรงกล ้ำเกนและมิ ใหิผดราชประเพณ ิ ีนเปี้นอปจายนว ธิีเปนไปในธรรมท ี่ ชอบ เปนคณสมบุตัิบำรงรุ ฐมณฑลให ั เกษมสำราญน ราศภิยั มขีออ ปมาอุปไมยแสดงไวุในพระบาล จตีกกนุบาติ องคัตตรนุกายวิาคนุนฺเจฺ ตรมานาน ํ เปนตนความวา เมอโคท ื่งหลายขั้ามฟากอย ูถาโคผ นำฝ ูงไปคดู โค ทงปวงก ั้ ไปคดตามก ็นั ถาโคผ นำฝ ูงไปตรงูโคทงปวงน ั้นกั้ ไปตรงตามก ็นั ขอนฉี้ นใด ั ในหมมนูษยุกอย็างเดยวกีนั ถาทานผ ไดูรบสมมตั ใหิ เป นใหญ ประพฤต ไมิ เปนธรรม นาท ประชาชนเหล ี่าน จะประพฤต ี้ ไมิ เปนธรรมบาง ถาทาน จะประพฤตเปินธรรมนาท จะประพฤต ี่เปินธรรมบาง ถาพระราชาไม ตงอยั้ ในธรรม ูรฐจังหวัดทั งปวงก ั้อย็ ไมูเปน สขุ แมแตสมเด จพระโลกนาถผ ็ ประเสร ู ฐเลิศลบศาสดาทิ งปวงในพ ั้ภพิ กย็งทรงสั กการะเคารพพระธรรมเป ั นใหญ มีเรื่องเลาไววา เมื่อครั้งพระองคแรกตรัสรูเสด็จประทับอยูณ รมไมอชปาลนิโครธ ใกลฝงแมน้ำเนรัญชรา ณ อรุเวลาประเทศุ พระองคทรงดำร เหินว็า ความไมมทีเคารพเชี่อถื่อเป ื นความลำบาก และทรงเลอกหาผืทูพระองคี่ ควรสกการะเคารพักม็ ไดิพบสมณพราหมณผ ใดผ ูหนูงึ่ซงทรงคึ่ณคุอศืลสมาธี ปิญญาและวมิตตุพิเศษยิงกวิ่าพระองค แตดังนั้นก็ยังทรงสักการะเคารพพระธรรมที่พระองคไดตรัสรูเองเปนใหญ ขอนี้เปนประเพณีของพระพุทธเจา ทงหลายในอด ั้ตปีจจบุนและอนาคตั .
14 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๑๗-๑๘) อปจายนวิธิคาถา อนทรวิเชิยรี : ทยยานมฺนิโทฺ ห ิ ปโย ชนานํ เตชานภาเวนปุ ยตุตภฺโตู ทฬหฺ ํ ปตฏิฐาต ิจ ราชธมเมฺ อาคมมฺ ต ํรฏฐวร ํวริฬุหฺึ ปาเปต ิวฑุฒฺิจฺ สมทิธฺภาวิ ํ ทยยานมตฺถายฺ สขายุ นจิจฺํ อนทรวงศิ : วตุตฺหฺทิ ํสพพหฺตานิกมุปฺนา เชฏโฐ ห ิคาวานมชุ ุํ คโต ยทา สพพาฺ อชุ ุํ ยนตฺปิ คาวโยิ ตทา เสฏโฐ มนสุเสสฺ ุชนสิสโรฺ ตถา ธมมฏฺฐโติ ภปตูขติตฺโยิ ยทา สพเพฺ ตทา ผาสวุหาริ โนิ ชนา ปฐยาวตรั : โลกนาโถป สมพฺทุโธ โหตฺ ิสทธมฺมคารโวฺ วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน โพธปติ โตฺ นราสโภ “อตตนาธฺกสิลาที -ิสมปยฺตุตาฺ ภวนตฺ ิเย เต นตถฺ ิสพพโลเกสฺ ุอจิเจวฺ ํ ปจจเวกขยฺิ ตถาป พชุฌฺติ ํธมมฺํสกกโรตฺ ิ ตถาคโต ครกุพุพตฺ ิธมมฺจ อตฺเตี จ อนาคเต ปจจฺปุปนฺเนฺ จ สมพฺทุธา โหนฺตฺ ิสทธมฺมคารวาตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 15 ตวอยัางวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตาม ถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (จากหนงสัอพระมงคลวืเสสกถาิหนา๒๒-๒๓) สทธาสั มปทาน ันคั้อความเชื อประกอบด ื่วยเหต ผลในสุงทิ่ควรเชี่อื่ชอวื่าศรทธาั มวีภาคตามวิตถั เปุนท ี่ ตงแหั้งความเช อเป ื่น๔ ประการ คอืกมมสัทธาัเชอกรรมื่๑ วปากส ิทธาัเชอผลแหื่งกรรม๑ กมมัสสกตาสัทธาั เชอความทื่สี่ตวัม กรรมเป ีนของตน๑ ตถาคตโพธสิทธาัเชอพระป ื่ญญาตรสรัของพระตถาคตเจูา ๑ สงทิ่สี่ตวั ทำด วยกายวาจาใจพร อมดวยเจตนาชอวื่ากรรม จำแนกโดยประเภท สวนดมีมีลมาแตูอโลภะ อโทสะ อโมหะ เปนกศลกรรมุ สวนชวมั่มีลมาแตูโลภะ โทสะ โมหะ เปนอกศลกรรมุ กรรม ๒ ประเภทนเมี้อความื่ ประชมปุจจยมั และได ีชองเม อใด ื่กย็ อมใหผลเมอนื่นั้ กศลกรรมยุอมให ผลเป นท ปรารถนาร ี่ กใคร ัพ งใจ ึ เปนไปตาม มลเหตู ุความหยงรั่กรรมคาดหนูาวา เปนมลเหตูใหุผลแกผ ทำเช ูนนนๆั้ อนวุตรตามมัลเหตูแลุวและเชอลงื่ เหมอนื แพทยผหยูงรั่สมู ฏฐานก ุาวหนาวา จะใหเก ิดความรำคาญหรอเกื ดโรคแก ิรางกาย แลวประกอบอ บายชุกนำหร ัอื บำบดเสัยีนชี้อวื่ากมมสัทธาัเชอกรรมื่ ผลสกวุเศษเกิดแติกรรมชอวื่าวบากิ จำแนกโดยวภาคิสวนท ปรารถนา ี่ รกใคร ัพ งใจ ึ เปนผลของกศลกรรมุ สวนไม เปนท ปรารถนาร ี่ กใคร ัพ งใจ ึ เปนผลของอกศลกรรมุ วบากิ๒ ประเภทนสี้อมลเหตูของตนใหุคนเหน็ ความหยงรั่วูบากสาวเขิ าไปหาต นเหตวุามมีลมาแตูกรรมอยางนนๆั้เหมอนื แพทยผเหูนโรคแล ็วคนพบสมฏุ ฐานแหงโรคน นั้ นชี้อวื่าวปากส ิทธาัเชอผลแหื่งกรรม เหลาสตวัผมูกีเลสานิสุยั ทำกรรมอนใดลงด ั วยกายวาจาใจ กย็อมได เสวยผลของกรรมนนั้ ทำชอบกได็เสวยผลอนดั ีทำผดกิ ได็เสวยผลอนั ชวั่กรรมยอมจำแนกส ตวัผ กระทำให ูเปนผ ประณ ูตและเลวทรามตีางๆกนั ความหยงรั่ดูงนั่และเชี้อลงชื่อวื่ากมั มสสกตาสัทธาัเชอความทื่ส่ีตวัม กรรมเป ีนของตน ความหยงเหั่นค็ณแหุงพระพทธเจุากบทังพระธรรมและพระสงฆั้ และเชอลงโดยน ื่ยวัา อรห ํสมมาสมฺพฺทุโธฺ ภควา พระผมูพระภาคเจีา เปนพระอรหนตั ไกลจากกเลสบาปธรรม ิ บรสิทธุทิ์กสถานุเปนผ ควรแนะนำส ูงสอนเวไนยส ั่ตวั ให ปฏบิตัตามิ ใหบรรลถุงความบรึสิทธุิ์และควรแกครฐาน ุ ตงั้ อยในท ูเปี่นพระศาสดา เปนทนี่บถัอบืชาของมหาชนู พระองคตรสรัธรรมทูจรี่งทิ ชอบตามลำพ ี่งพระองคั ไมมผีใดู เปนครอาจารยูสงสอนั่รชอบไม ูว ปริติ ใหสำเร จประโยชน ็ของพระองคและผอูนได ื่ สวากฺขาโตฺ ภควตา ธมโมฺ ธรรมทพระองคี่ทรงแสดงส งสอนเวไนยส ั่ตวั ไดชอวื่าตรสชอบแลัว สปฏุปนิ โนฺ ภควโต สาวกสงโฆฺ สงฆสาวก ของพระผมูพระภาคเจี าปฏ บิตัชอบแลิวนชี้อวื่า ตถาคตโพธสิทธาัเชอพระป ื่ญญาของพระตถาคตเจา.
16 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๒๒-๒๓) สทฺธาสมฺปทาคาถา อนทรวิเชิยรี : สทธาฺ จตสโสฺ มนุสาสนสิมฺึ “กมมมฺหฺ ิสทธาฺ จ วปากสท ิธาฺ สทธาฺ จ กมมสฺสกตายเมวฺ สมโพธฺยาิ โลกครสุสฺ สทธาฺ ” อนทรวงศิ : กายาททิวาเรหฺ ินเรน ย ํกตํ กมมนฺตฺ ิต ํวจุจตฺ ิธมมเมธฺนาิ โลภาทมิลู ํภวเตว ปาปกํ ปาป ํ กโรโต กฏกปผลฺ ํอทิํ ตพพฺปรีตี ํอตริ ํสขปุผลฺํ เอวหฺ ิ โย สททหเตฺ วจกิ ขโณฺ เวชโชฺ ตกิจิฉายฺ ยถา สมตถโกฺ โส กสมึฏุ ฐานมมิปํ อามยํ ญตวานฺ สกโกตฺ ิอมิ ํตกิจิฉฺติุํ สา “กมมสทฺธาฺ ” อติ ิตสสฺ วจุจเตฺ ปฐยาวตรั : ปาป ํทกุขผลฺ ํ โหติ ปุ ฺญํ สขปุผลฺ ํอติิ โย ชานาต ิยถา โรค- สมฏุ ฐาน ํวชานิยิ ตกิจิฉฺติุํ สมตโถฺว โหต ิเวชโชฺ สเขนุ โข สทธาฺ “วปากสท ิธาตฺิอย ํตสสฺ ปวจุจเตฺ “อย ํกมมสฺสโกฺ โหติกมมฺ ํ กโรต ิอตตนาฺ ปุ ฺญํ วา ยมปฺ ปาป ํ วา ปปโปตฺ ิตสสฺ โส ผลํ” อติ ิญตวานฺ เมธาวีเอว ํสททหเตปฺ โข สา “กมมสฺสกตาสทฺธาฺ ” อติ ิสทธาฺ ปวจุจเตฺ “สมพฺทุโธฺ อรห ํ โหติเนยยานฺ ํอนสาสโกุ สวุตุโตฺ เตน ธมโมฺ จ โหต ินยิยานฺโกิ จ โส สงโฆฺ สปฏุปนิ โนฺ จ สมพฺทุธสาวโกฺ ” อติิ สสาวกสสฺ พทุธสฺส คฺณุ ํสมปสฺสมานโกฺ ธโรี สททหเตเยว พฺทุธสฺสฺ โพธมิตุตมฺํ อย “ ํสคตสมุโพธฺิ- สทธาฺ ” อติ ิ ปวจุจเตฺต ิขนตฺสาเรนิมยา กตายํฯ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 17 (มว. ๒๒-๒๓) สทธาสมฺปทาคาถาฺ อกสำนวนหน ีงึ่ (๑) ปฐยาวตรั : ปวจุจเตฺ อทาเนว สาิ สทธาสมฺปทาฺ มยา สทธาฺ จตพุพฺธาิ โหติ “กมมสทฺธาฺ จ ยาป โข วปากส ิสฺ จ ยา สทธา ยาฺ กมมสฺสกตายปฺ สทธาฺจ โพธิญาณสส ตถาคตสฺสฺ โข อติิ กต ํสเจตน ํย ํ โข กายวาจาห ิเจตสา “กมมนฺตฺ ิวจุจเตฺ เอตํอทิปํ โหต ิทพุพฺธิํ กมมฺจฺ กสลุ ํ โหติกมมฺ ํอกสลุจฺโข ยทา ห ิ ปจจยานฺ ํว สนนฺปาโต ิ จ โหต ิ โข กมมฺ ํลภต ิ โอกาสํตทา ททาต ิต ํผลํ กมมฺ ํห ิกสลุ ํอฏิฐ - วปาก ิ ํว ททาต ิเว “โย ย ํ กโรต ิ โส ตสส ผลฺ ํลภต ิ โข อติิ ญตวาฺ สททหเตฺ ธโร ยถา ี เวชโชฺ ตกิจิฉโกฺ “เยน โรเคน เอตสส อฺปุปชฺชตฺ ิอผาสกุํ อติ ิญตวานฺ เภสชชฺํ กโรต ิต ํตกิจิฉฺติุํ ตสสฺ สทธาฺ ยถาวตุตาฺ “กมมสทฺธาตฺ ิวจุจตฺิ อนทรวิเชิยรี : ย ํกมมโตฺ ปกกผลฺ ํว ชาตํ เอต “ ํวปาโกต ิ ิ ปวจุจเตวฺ อฏิฐจฺ ย ํ โหต ิผล ํ มนาปํ เอต ํผล ํ โข กสลสุสฺ โหติ ย ํย ํ โข อนฏิฐจฺ ผล ํอกนตฺํ เนต ํผล ํ โข กสลสุสฺ โหติ “เอตสสฺ กมมสฺสฺ อทิ ํผล ํ โข เอต ํผล ํเว อตรสิ สปฺติ ญตวานฺ โข สททหเตฺ สเมธุี ทสิวานฺ โรค ํว ยถาป เวชโชฺ โรคสสฺ มลู ํวจินาติเยวิ เอตสสฺ สทธาฺ ว วปากสท ิธาฺ วํสฏฐา: นโร ห ิกมมฺ ํกรุเตุว ยปํ โย อทิปํ กมมฺ ํกสลุํว ปาปกํ ผลปํ โข วนิทตฺ ิตสสฺ โส นโร อยปํ กมมสฺสกตาตฺ ิวจุจเตฺ
18 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปยาวตฺตฺ :ํพทุโธฺ ธมมวโรฺ เสฏโฐ สงโฆฺ จ อรโยิ อติิ เอต ํตรตนิ ํเสฏฐํ โย คณนุตสฺสฺ ปสสตฺิ เอโส สททหเตฺ เอวํเตส ุพทุโธฺ วสิทุธฺโกิ เนยเยฺ ปาเปต ิสทุธฺิ จ โสฺ เตส ํครุฐานโยิ ธมโมฺ พทเธนุ อกขาโต สฺจารุ ีสงฆสาวโกฺ ตถาคตสสฺ เอสาป โพธสทิธาตฺ ิวจุจตฺตีิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ (มว. ๒๒-๒๓) สทธาสมฺปทาคาถาฺ อกสำนวนหน ีงึ่ (๒) ปฐยาวตรั : สมพฺทุธสาสเนฺ สทธา ปเภทโตฺ จตพุพฺธาิ กมเมฺ สทธาฺ วปาเก ิ จ สา กมมสฺสกตายฺ จ สทธาฺ จ โพธยาิ เสฏฐ - ตถาคตสสฺ โข อติิ อนทรวิเชิยรี : โลโภ จ โทโส อถ โมหธมโมฺ อาคมมฺ เอเต ลภเต อนฏิฐํ ตพพฺปรี โตี ลภเต มนาปํ สทธาฺ อย ํวจุจตฺ ิกมมสทฺธาฺ อนทรวงศิ : ปาปาทกิ ํย ํกรุเตธุ โข นโร เอตสสฺ เอโส ลภเต ผล ํสทา เอโส ว สเวทตํ ิตสสฺ โข ผลํ สทธาฺ วปาเก ิ อติ ิวจุจเตฺ อยํ ปฐยาวตรั : กมมสฺสกาฺ ห ิ โลกสมฺึสพเพฺ สตตาฺ ภวนตฺ ิเว เอว ํสททหเตฺ ธโร นโร ี ปฺญาสมงคฺโกิ วจุจเตฺ สาสเน สทธา สาฺ กมมสฺสกตายฺ โข พทุโธฺ ธมโมฺ จ สงโฆตฺิอจิเจตฺ ํรตนตตยฺํ พทุโธฺ ภวต ิสสํทุโธ ธมฺโมฺ วสิทุธฺทายโก ิ ปุ ฺญาน ํเขตตภฺโตู จ สงโฆฺ สมพฺทุธสาวโกฺ เอว ํสททหเตฺ เมธี นโร พทุธฺปยิตุตโกฺ สมพฺทุธโพธฺสทิธาตฺิอย ํสทธาฺ ปวจุจเตตฺ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 19 ตวอยัางวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดั แตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๒๕-๒๖) สามตถัยะนินคั้อความเป ืนผ สามารถในก ูจนิ อยใหญ คณขุอนมี้ ในผ ี ใดูกย็งผันูนให ั้ประกอบก จนินๆั้ลลุวง ไปไดไมขดขัอง สำเรจประโยชน ็แกตนและผอูนื่ ดงพระอานนทเถรเจั าไดคดทำต ิวอยัางจวรขีนถึ้กตูองตามพระ บรมพทธาธุบายิ ไดความสรรเสรญแติสมเดจพระบรมศาสดาจารย็ มนีทานเลิ าไว ในจ วรขีนธกะั คมภัรีมหาวรรค พระวนิยวัา สมยหนังสมเดึ่จพระผ็มูพระภาคเจีาเสดจจาร็ กโปรดส ิตวั ไปในตำบลท กขัณาคิริ ีทอดพระเนตรเหนนาใน ็ แควนมคธอนมัคีนนากั นเป ั้นอนั รบสังถามพระอานนทั่วา จกสามารถจั ดทำจ ั วรให ีมรีปอยูางน ไดี้หร อไม ื พระ เถระทลรูบแลัว ครนเสดั้จถ็งกรึงราชคฤห ุแลว ทานจ ดทำจ ัวรมีรีปเหมูอนเชืนนนั้ถวายสมเดจพระบรมศาสดา็ จารยใหทอดพระเนตร พระองคทรงสรรเสรญพระเถรเจิาวา เปนบณฑัตมิ ปีญญาใหญ รอรรถแหูงภาษตทิพระองคี่ ตรสแตัเพยงยีอๆ ไดโดยพ สดาริ ไดทำจ วรให ีมสีณฐานตัองตามลกษณะัมเสีนผานอยๆ เปรยบดีวยค นนาไปตาม ั ยาวเรียกวากุสิ ไปตามขวางเรียกวาอัฑฒกุสิ มีกระทงเทียบดวยอันนาใหญเรียกวามณฑล เล็กเรียกวา อฑฒมณฑลั ไดชอตื่างๆกนตามทัอนผา เปนจวรตีดเศรัาหมองดวยศสตราั เปนสมณสาร ปูไมเปนของตองการ ของโจร แตกาลนนมาั้ พระองคไดอน ญาตไตรจ ุวรีคอืสงฆาฏั ิอตตราสงคุอนตรวาสกั เปนผาตดตามสัณฐานนันั้ ใหภกษิสงฆุใชกนสับมาื ความสามารถนแตี้เพ ยงเป ี นไปในก จไมิ สำค ญั ถาย งประโยชน ั ให สำเร จแก็ตนและผอูนได ื่ ตามวสิยั ถามกวี างขวางออกไปในก จใหญ ิๆทสำค ี่ญั ประโยชนอ นใหญ ักย็อมเกดมิยีงขิ่นึ้ ถามขมาตยาธุบดิมีสามารถีกอาจจะว็จารณิราชก จให ิลลุวงไปไม อากลู เปนกำล งของสมเดัจบรมกษ็ตรัยาิ - ธราชเจิา แผพระราชอสริยยศิพระบรมเดชานภาพุและเกยรตีคิณใหุไพศาล ดงปร ัณายกริตนะและคฤหบดัรีตนะั ของพระเจาจกรพรรดัราชิผสามารถในราชก ูจฝิายทหารและพลเรอนือนเป ันหนาท ของตนเป ี่นตวอยัาง ถาสมเด็จบรมกษัตริยาธิราชเจา ทรงประกอบดวยความสามารถ ก็อาจจะดำรงเอกราไชศวรรยาธิปตย ปกครองรชสัมามณฑลี ปองก นปรป ักษม ใหิมาย ่ำยไดี เปนบรมนาถอ นใหญ ัของขาขอบขณฑสัมาผีอยูใตูพระบารม ี สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิ าทรงประกอบด วยสามตถัยคิณนุแลี้ว ดำรงเอกราชสยามาณาจกรให ัสมบรณู เกษมสขปราศจากภุยั การใดๆ ทเปี่นค ณประโยชนุกได็ทรงข นในราชอาณาจ ึ้กรั ไดทรงแก ไขเปล ยนธรรมเนี่ยมี ตางๆ ใหเจรญขินทึ้นกาลสมัยทั โลกดำเน ี่ นไปอย ิ ูสงใดๆ ิ่ทเปี่นภยอั นจะทำอน ัตถพันาศแกิราชอาณาจ กรและประชาชน ั กได็ ทรงป องกนเพัอมื่ ใหิเกดขินึ้ หากเกดขินแลึ้วกร็บบำบ ีดเสั ยโดยพล ีนั ขอน ี้พงสึนนัษฐานดิวยเหตการณุท ี่ เกิดขึ้นในไมชา ครั้งเกิดพวกโจรกบฏกอการจลาจลปลนปจจันตชนบท ในจังหวัดมณฑลอีสานและมณฑลพายัพ สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิ าไดทรงระงบการจลาจลนั นให ั้สงบ ไมล กลามไปไดุในเร วว็นั ดวยกำล งพระปร ัชาี สามารถอนยั งใหญ ิ่พระคณขุอนจี้ดวัาสามตถัยะนิ บในลำด ั บเป ันมงคลวเสสทิ ี่๒.
20 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๒๕-๒๖) สามตฺถิยธมฺมคาถา อเปนทรวุเชิยรี : นรสสฺ สามตถุยมติถฺ ิยสสฺ สเขนุ โส สาธยติุํ สกจิจฺํ สมตถภฺโตู จ สพุทุธฺ ิ โหติ หตายิ นจิจฺ ํว สกปปเรสฺํ อนทรวงศิ : อานนทเถรสฺสฺ วรสสฺ วตถฺนาุ ทฏฐพพเมตฺ ํภวตธี สาธกํ วตุตฺหฺ ิต ํจวรขนีธกมฺหฺ ิเว สมพฺทุ ธเสฏ ฺ โฐ ห ิมเหส ิเอกทา ภกิขฺหู ิสทธฺ ึคม ิทกขฺณาคิริึ ธมมฺ ํวร ํตตถฺ ปชาย เทสติุํ ปฐยาวตรั : ทสิวานฺ มาคธกเขตฺตฺํอานนทฺ ํ ปจุฉฺ ิ โส ชโนิ “สกขฺสิสสฺ ิตถารปูํกาตุํว จวรี ํอติิ “อาม ภนเตตฺ ิ โส วตวา พฺทุเธฺ ราชคห ํคเต จวรี ํเอวรปูํว กตวานฺ สตถฺ ุทสสยฺิ พทุโธฺ เถร ํ ปสเสสํ ิ “ปฺญวา ปณฑฺโติ อยํ สฏุ ุชานาต ิธมมตฺเถ สงฺเขปภาสฺเติ มยา” อติ ิเอวปํ ภกิขฺนูํอนุ ฺญาตาน ิตณี ิ โข จวราเนวี สงฆาฏ ฺิอจิจาทฺนี ิมเหสนาิ ปริตฺตมตฺตกํเยว โหต ิสามตถฺยิ ํอทิํ อตตโนฺ เจ ปเรสจ อตฺถสฺสฺ สาธน ํสยาิ พหนูเจปฺ อตถสฺส อภฺนิปิผาทนฺ ํสยาิ อตถายฺ มหโต ภยิโย สามตฺถฺยิ ํ ปวตตตฺิ สเจ รโญฺ อมจจสฺส ยสฺสฺ สามตถฺยิ ํสยาิ โส สาเธต ิจ กจิจานฺิรโญฺ พลวปจจโยฺ รโญฺ กติตฺ ิจ สพพตฺถ อพฺภฺคุคจฺฉตฺ ิสพพทาฺ จกกวตฺตฺสิสฺ เมธาวี ปรณายกอาทโย ิ เฉกา โยธาทกิจิจานฺํทฏฐพพาฺ เจตถฺ วิฺหูิ สเจ ทยยฺกภิมูนิโท สามตฺ ฺถิยสมงฺคิโก รชชฺ ํกาเรต ิธมเมน รฏ ฺฐสสฺ อภวิฑุฒฺยาิ ทยยฺกานิจฺ อตถาย รฺปิ ูมททตฺ ิภมูโปิ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 21 ย ํกจิจฺ ํสาตถกฺ ํรฏเฐ เขม จฺ โหต ินพิภยฺํ ต ํสาเธต ิมหาราชา ทฏฐพพฺเจตฺถฺ สาธกํ อสานมณีฑลาทฺสีุปจจนฺโตฺ กปุโต ยทา สามตถฺเยนิ โส ขปิ ปฺํตทา วปสเมตู ิตํ อทิ ํ โข ทตุยิ ํ โหติรโญฺ วเสสมงิคลนฺตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
22 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบความตามท็จะเกี่ บได ็ จากขอความขางทายน ี้แลวแต งเป นฉนทัภาษามคธ๓ ฉนทั ตามถนดัแตง ฉนทั อะไร บอกชอไว ื่ดวย (หนงสัอพระมงคลวืเสสกถาิ หนา๒๖-๒๗) ฝายพทธจุกรั ไดทรงตงพระราชบั้ญญัตัปกครองคณะสงฆ ิเพ อวางแบบลงให ื่เปนหลกฐานั พระราชทาน อำนาจแกเจาอาวาส ตลอดขนไปถ ึ้งเจึ าคณะใหญ เพอเป ื่นภารธ ระในกุจพระศาสนาได ิ โดยสะดวก ทงในส ั้วนนคคหะิ คอปราบปรามพวกอล ืชชั ีทงในส ั้วนป คคหะคอยกยืองผมูศีลเป ีนทรี่กั และทรงวางหนาทของเจี่าพน กงานฝ ัายฆราวาส ใหอดหนุนเจุาคณะนนดั้วย พระราชบญญัตันิจะเป ี้นเครองรื่กษาคณะสงฆั ใหตงอยั้ ในระเบ ูยบเรียบรีอย อดหนุนุ พระวนิยบัญญัตัดิวยอำนาจฝ ายราชอาณาจกรอักสีวนหนงึ่ ภกษิสงฆุมพระวีนิยบัญญัตั ิและพระราชบญญัตัริกษาั ไวใหตงอยั้ ในระเบ ูยบแลีว กจะต็งมั้นสั่บอายืพระพุทธศาสนาใหุถาวรตลอดกาลนาน ขอนี้พึงสาธกดวยขอความที่กลาวไวในคัมภีรพระวินัยมหาวิภังค * ดั่งนี้วา พระสารีบุตรเถรเจาทูลถาม พระบรมศาสดาถงเหตึ ปุจจยทัศาสนาของพระวี่ปิสส ีของพระสขิ ีและของพระเวสสภ ูสมมาสัมพัทธเจุา๓ พระองค ไมต ังอย้ยูนนานื และเหตปุจจยทัศาสนาของพระกกี่สุนธะั พระโกนาคมนะ และพระกสสปะ ั สมมาสัมพัทธเจุาอกี ๓ พระองคขางตนนนั้ ไมไดขวนขวายเพอจะแสดงธรรมแกื่ สาวกโดยพ สดาริ พทธวจนะคำสอนกุม็นีอย สกขาบทิ กม็ ไดิบญญัตัแกิสาวก ปาตโมกข ิกม็ ไดิแสดง เมอพระผื่มูพระภาคเจีาเหลานนกั้บสาวกผัตรูสรัตามอูนตรธานไปแล ัว สาวกผบวชมูในภายหล ีงั ตางชอื่ ตางโคตร ตางชาต ิตางตระกลู ไดทำศาสนาน นให ั้อ นตรธานโดยพล ันั เหมอนดอกไม ืตางชนดกินั บคคลกองไวุ ไมไดรอยไว ดวยดาย ลมยอมจะพ ัดใหกระจดกระจายจากกันั เพราะไมมดีายควบค มไวุฉะนนั้ สวนพระสัมมาสัมพุทธเจาอีก ๓ พระองคขางหลัง ไดทรงขวนขวายแสดงธรรมแกสาวกโดยพิสดาร พระพทธวจนะทุประทานเป ี่นคำส งสอนกั่ม็มากี สกขาบทกิทรงบ็ญญัตัแกิสาวก ปาตโมกข ิกทรงแสดง็ ครนพระผั้มูพระภาคเจีาเหลานนกั้บสาวกผัตรูสรัตามอูนตรธานไปแล ัว สาวกผบวชในภายหล ูงั ตางชอื่ ตางโคตร ตางชาต ิตางตระกลกูนั กย็งสามารถรักษาพระศาสนานั นให ั้ตงอยั้สูนกาลนานิ้ เหมอนดอกไม ืตางชนดิ กนั แตบคคลรุอยไว ดวยดาย ลมยอมไม อาจพ ดให ักระจ ดกระจายไปจากก ันเพราะมัดีายควบค มไวุฉะนนั้ นแลเหตีุ่ ปจจยทัศาสนาของพระสี่มมาสัมพัทธเจุา๓ พระองคขางต นไม ตงอยั้ยูนนานื และเหตปุจจยทัศาสนาของพระสี่มมาั - สมพัทธเจุา ๓ พระองคขางหลงตังอยั้ยูนนานื พระราชบญญัตัทิทรงตี่งนั้นเป ั้นเครองรื่กษาคณะสงฆั ใหตงอยั้ ในระเบ ูยบี เปนอ บายจะใหุพระพทธศาสนาุ ถาวร ดวยประการฉะน ี้ อกประการหน ีงึ่ ไดทรงต งมรรคนายกให ั้เปนผดูแลทำนูบำรุงผลประโยขนุของพระอารามท งหลายให ั้เจรญิ ขนึ้ อนวุตรตามพระราชดำร ัทิไดี่ทรงข นในศกหล ึ้งั นเปี้นพระราชธระเฉพาะพระองคุในหน าทอี่ครศาสนั ปถูมภกั สวนหนึ่ง * วนยิ .มหา. ๑/๑๒.
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 23 (มว. ๒๖-๒๗) รฏฐาภิปาลโนปายคาถา อนทรวิเชิยรี : สพพฺฺโนุ โข วรสาสนสสฺ กาล ํจริ ํสณฐฺติยาิว โลเก ทยยฺสิสโรฺ “นคิคหปคฺคหาตฺิ สงฆสฺสฺ ปฺญตตฺวริ ํ ฐเปสิ โย สงฆเชฏ ฺ โฐ วรเถรภโตู ปฺญตตฺมาคมิมฺ อลชชฺโนิ โส ธมเมนฺ นคิคณฺหตฺ ิ โยนโสิ อาจารสลาทีสมงิคฺภิเตู สลเลขธมฺเมฺ สปตุ ฏิฐเติ จ เถเร อปตุถมฺภตฺ ิสงฆเชฏ ฺ โฐ ปฐยาวตรั : เอวหฺ ิอาคตฏฐาเน ทฏฐพพฺ ํ โหต ิสาธกํ สารปีตุเตนฺ เถเรน เอว ํ อาปจุฉฺโติ มนุิ วปสิสฺอาทีพิทุธานฺํสาสน ํน จรฏิฐติํ กกสนุธาทฺพิทุธานฺํสาสนนตฺ ุจรฏิฐติํ ก ึน ุโข การณ ํ โหติ โก น ุโข โหต ิ ปจจโยฺ สาวกาน ํห ิทสเสตฺ ุํสทธมฺมฺ ํ ปรุมาิ ตโย วติถาเรเนวฺ สมพฺทุธา อเหสฺ ุํ โข กลาสิ โนุ เตสจฺ อนพุทุธานฺํตทา อนตรธานโตฺ นตถฺ ิ ปพพชฺตาเยว สาสเนิ ปจฉฺมาิ สาวกา อทิ ํ โข การณ ํ โหติอย ํ โข โหต ิ ปจจโยฺ สาวกาน ํต ุทสเสตฺ ุํสทธมฺมฺ ํ ปจฉฺมาิ ตโย วติถาเรเนวฺ สมพฺทุธา อเหสฺ ุํ อกลาสิ โนุ จริ ํสณฐฺติกิ ํ โหติสมพฺทุธานฺํว สาสนํ อนทรวงศิ : ปญตฺตฺมาคมิมฺ ห ิพทุธสาสนฺํ กาล ํจริ ํสณฐฺติกิจฺ ถาวรํ ทยยฺนทราชาป ิจ ทฆทสี สโนฺ สงคณฺหฺติุํ สฏุ ุมนุนิทสาสนฺํ อารามเกิ ฐาปย ิ โข พห ูตทา กาตุํว เวยยาวฏ ฺกิธํ ฐานโสติขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
24 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๒๙-๓๐) พาหสุจจะนันกลั้ าวโดยศ พทรั ปูคอความเป ืนพหสูตู บคคลผุมูอรรถธรรมได ีสดบมากชัอวื่าพหสูตในทูนี่ี้ กลาวโดยความ พาหสุจจะนันคั้อความเป ืนผฉลาดูแตกฉานในอรรถธรรมเกดขินเพราะการศึ้กษาึ คณขุอน เปี้นท ี่ นิยมนับถือของมนุษยนิกรในประเทศที่เจริญแลวในสมัยนั้นๆ แตครั้งโบราณกาล ขอนี้พึงสาธกดวยวัตถุกถาใน หโตปเทศปกรณ ินอกพทธสมุยั ดงไดัสดบมาั ยงมัพระนครหนีงนามวึ่าปาตล บีตรุ ตงอยัู้ณ ฝงแมน้ำภาครถี ีพระเจาสทุศนราชเสวยั ราชสมบตัครองริชสัมาณาจีกรัทรงพระคณปรุชาสามารถในราชก ีจทิ งปวง ั้ วนหนังทึ่ าวเธอได ทรงสด บคำโศลกท ั ี่ มผีขูบพรรณนาคัณแหุงการศกษาอเนกนึยั ทรงสลดพระราชหฤทยัเพราะเหตพระราชบุตรทุงหลายไม ั้ นำพาในการ ศกษาึ มวแตั ประพฤต ผิดคลองธรรมิ ทรงพระราชดำรถิงโทษแห ึ งการโง เขลาและคณแหุงการศ กษาโดยประการ ึ ตางๆ ทรงคำนงถึงพระราชบึตรเหลุานนเป ั้นทตี่งั้ ตรสให ั ประช มนุ กปราชญ ัราชบณฑัติ ทรงปรกษาเพึอจะเลื่อกื หาผสามารถเป ูนอาจารย สอนพระราชบตรใหุศกษานึติศาสตริ และในทประช ี่มนุนมั้มหาปราชญ ีผหนูงนามวึ่า วษณิศรมุนทัลวูา พระราชบตรเหลุาน นประส ั้ตูในราชตระก ิลคงมูปรีชาสามารถศี กษาได ึฉ บไว ั และรบอาสาเป ัน ผสอนู พระเจาสทุศนราชทรงพระปราโมทย ัมอบพระบตรแกุวษณิศรมุนมหาบัณฑั ตเป ินผ แนะนำพระราชบ ูตรเหลุา นนให ั้เกดความนิ ยมในศ ิกษาึ รบความฝ ักห ดได ั ปรชารอบรี ในน ูติศาสตริ สามารถในกรณยกี จสมพระราชประสงค ิ ของพระราชบดาิ พหสูตบูคคลุแมไมมงคั่งดั่วยศฤงคาร กย็งไดั โวหารว าผ ไมูยากจนขดสนัและชวีตของผินูนยั้ อมไม เปล า จากประโยชน ผนูนจะเขั้าส สมาคมใดๆ ูกไม็ เปนผครูนครั่ามขามขยาด ยอมองอาจกล าหาญในการเจรจา มปรีชาี รอบรูอรรถ ธรรม นำตนใหตั้งอยูในสัมมาปฏิบัติเปนสัตบุรุษคนดีคนชอบ และประกอบผูอื่นไวในสารประโยชน เหตดุงนันสมเดั้จพระบรมศาสดาจ็ งโปรดประทานพระธรรมเทศนา ึทรงสรรเสรญพาหิสุจจะโดยอเนกน ัยั
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 25 (มว. ๒๙-๓๐) พาหุสจฺจคาถา ปฐยาวตรั : อตถโตฺ พาหสจุจฺํว ธมมตฺถานฺ ํสพุทุธฺตาิ อาคมมฺ สกิขนฺ ํเอตํอปุปนฺนฺ ํ โหต ิ ปายโต ยสสตฺถฺ ิพาหสจุจฺ ํ ว เอโส สมภาวฺโติ จ โข รฏเฐ ธมมตฺถเมธฺหีิ ปชูโติ โหต ิมานโติ วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน หโตปเทสนามเก ิ ราชา ปาฏลปิตุตสฺมฺึนาครนิโทฺ สทสุสโนฺ ธโรี จ อตถเมธาวฺีสมตโถฺ กจิจสาธเนฺ อตตโนฺ โอรสา พาลา อสกิขกามฺโนิ อติิ ญตวาฺ สวํคิคจฺติโตฺว ตทา อาจรเยสิธุ เอกสสาจรฺยสิเสว เตฺ นยิยาเทสฺ ิ โอรเส นานาสตเถสฺปาเยน อคุคณฺหาเปสฺ ิ เตป โส ราชปตุตาฺ สธุราี จ โหนตฺ ิธมมตฺถเวทฺโนิ อนทรวงศิ : ธโรี ทลทิโทปฺ นโร พหสุสฺโตุ เนโส ทลทิโทฺ อติ ิลทธนามโกฺ เนตสสฺ โมฆ ํภวตธี ชวีติํ สพพตฺถฺ เอโสป อกมปฺโย สทา โส อตถเวทฺ ีอถ ธมมเวธโกฺ สลลาปเมธฺ ีจ สพุทุธฺ ิ ปณฑฺโติ อนทรวิเชิยรี : ธโรี ห ิสมมาปฏ ฺปติตฺยาิ โข อตตานเมตฺํว ปตฏิฐเปติ โลเก วทิ ูสปปฺรุโสิ สปโญฺ สาเร ปเรเยว ปตฏิฐเปติ ตสมาฺ ห ิย ํ โหตปิ พาหสจุจฺํ ต ํพาหสจุจฺ ํมนุนาิ ปสฏฐนตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ
26 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๒๙-๓๐) พาหสจุจคาถาฺอกสำนวนหน ีงึ่ ปฐยาวตรั : อตถโตฺ พาหสจุจฺํว ธมมตฺถานฺ ํสพุทุธฺตาิ อาคมมฺ สกิขนฺ ํเอตํอปุปนฺนฺ ํ โหต ิ ปายโต ยสสตฺถฺ ิพาหสจุจฺ ํ ว เอโส สมภาวฺโติ จ โข รฏเฐ ธมมตฺถเมธฺหีิ ปชูโติ โหต ิมานโติ วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน หโตปเทสนามเก ิ ราชา ปาฏลปิตุตสฺมฺึนาครนิโทฺ สทสุสโนฺ ธโรี จ อตถเมธาวฺีสมตโถฺ กจิจสาธเนฺ อตตโนฺ โอรสา พาลา อสกิขกามฺโนิ อติิ ญตวาฺ สวํคิคจฺติโตฺว ตทา อาจรเยสิธุ เอกสสาจรฺยสิเสว เตฺ นยิยาเทสฺ ิ โอรเส นานาสตเถสฺปาเยน อคุคณฺหาเปสฺ ิ เตป โส ราชปตุตาฺ สธุราี จ โหนตฺ ิธมมตฺถเวทฺโนิ อนทรวงศิ : ธโรี ทลทิโทปฺ นโร พหสุสฺโตุ เนโส ทลทิโทฺ อติ ิลทธนามโกฺ เนตสสฺ โมฆ ํภวตธี ชวีติํ สพพตฺถฺ เอโสป อกมปฺโย สทา โส อตถเวทฺ ีอถ ธมมเวธโกฺ สลลาปเมธฺ ีจ สพุทุธฺ ิ ปณฑฺโติ อนทรวิเชิยรี : ธโรี ห ิสมมาปฏ ฺปติตฺยาิ โข อตตานเมตฺํว ปตฏิฐเปติ โลเก วทิ ูสปปฺรุโสิ สปโญฺ สาเร ปเรเยว ปตฏิฐเปติ ตสมาฺ ห ิย ํ โหตปิ พาหสจุจฺํ ต ํพาหสจุจฺ ํมนุนาิ ปสฏฐนตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 27 วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (พระมงคลวเสสกถาิ หนา๒๙). ไดสดบมายังมัพระนครหนีงนามวึ่าปาตล บีตรุตงอยัู้ณ ฝงแมน้ำภาครถี ีพระเจาสทุศนราชเสวยราชสมบัตัิ ครองรชสัมาณาจีกรั ทรงพระคณปรุชาสามารถในราชก ีจทิ งปวง ั้ วนหนังทึ่ าวเธอได ทรงสด บคำโศลกท ัมี่ผีขูบพรรณนาั คณแหุงการศกษาอเนกนึยั ทรงสลดพระราชหฤทยัเพราะเหตพระราชบุตรทุงหลายไม ั้ นำพาในการศ กษาึ มวแตั ประพฤตผิดคลองธรรมิ ทรงพระราชดำรถิงโทษแห ึ งการโง เขลาและคณแหุงการศ กษาโดยประการต ึางๆ ทรง คำนงถึงพระราชบึตรเหลุาน นเป ั้นทตี่งั้ ตรสให ั ประช มนุ กปราชญ ัราชบณฑัติ ทรงปรกษาเพึอจะเลื่อกหาผืสามารถู เปนอาจารยสอนพระราชบ ตรใหุศกษานึติศาสตริ และในทประช ี่มนุนมั้มหาปราชญ ีผหนูงนามวึ่าวษณิศรมุนทัลวูา พระราชบตรเหลุาน นประส้ัตูในราชตระก ิลูคงมปรีชาสามารถศี กษาได ึฉ บไว ั และรบอาสาเป ันผสอนู พระเจา สทุศนราชทรงพระปราโมทย ั มอบพระบตรแกุวษณิศรมุนมหาบัณฑั ตเป ินผ แนะนำพระราชบ ูตรเหลุานนั้ ใหเกดความิ นยมในศ ิกษาึรบความฝ ักห ดได ั ปรชารอบรี ในน ูติศาสตริ สามารถในกรณยกี จสมพระราชประสงค ิของพระราชบดาิ (มว. ๒๙) พหุสฺสุตคาถา ปฐยาวตรั : อตเตี ปาฏลปีตุเต ราชฺสิสโรฺ สทสุสโนฺ สตุวาฺ เมธาวนาิ วตุตฺํสิกฺขานิสํสมุตฺตมํ “พาลา โหนตฺ ิมม ํ ปตุตาฺ ” อติ ิสวํคิคมานโสฺ ธมมตฺถวฺิฺโนุ เมธี ปณฑฺเติ สนนฺปาตย ิ ิ โย “วสิสฺสรมนุโตตฺิลทธนาโมฺ พหสุสฺโตุ เอตสสปฺ สเก ปตุเต นฺยิยาเทสฺ ิชนสิสโรฺ สกิขาเปหฺ ิมม ํ ปตุเต นฺตีสติเถฺ ตวุ ํอติิ ตมาจริยมาคมฺม อจรนิเตฺ พหสุสฺตาตุิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
28 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (พระมงคลวเสสกถาิ หนา๓๒). อุบายโกศลนั้นคือความเปนผูฉลาดในอุบายสำหรับประกอบกิจนั้นๆ มีวิภาคเปน ๒ ประการ คือ อายโกศล ความเปนคนฉลาดรอบรเหตูเปุนเครองเจรื่ญิ๑ อปายโกศล ความเปนคนฉลาดรอบรเหตูเปุนเครองื่ เสอมื่๑ คณขุอนมี้ ในท ีานผ ใดูทานผนูนยั้อมเข าใจท จะประกอบก ี่ จไมิ ใหอากลู ยงประโยชน ั ตนประโยชน ท านให สำเรจบร็บิรณูดวยสามารถ แมเมอมื่ภียทันี่าหวนหวาดตั่งอยั้รอบดูาน ยงอาจดำร ัการผิ อนปรนทำตนและผ อูนื่ ใหรอดจากภย นตรายโดยสว ัสดั ีความขอนพี้งสาธกดึวยเร องในมหาปร ื่นิพพานสิ ตรในทูฆนีกายิมหาวรรค * ครั้งเมื่อคณะมัลลกษัตริยผูครองนครนอยชื่อกุสินารา ทำการบูชาถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระแลว ขาวทราบไปถ งกษึตรัยิแลประชาธ บดิผีปกครองราชธาน ู และนครใหญ ี ๗ ตำบล มพระเจีาอชาตศตรัราชผุทรงู ดำรงราไชศวรรยาธปิตยิมคธรฐราชอาณาจั กรเป ั นประธาน ตางพระองคทรงแตงราชท ตจำทูลพระราชสาสูนสง ไปสกูสุนารานคริ ใหทลขอสูวนพระพทธสารุรีกธาติตุอคณะมลลกษัตรัยิ เพือเช่ญมาบรรจิ ไวุในพระสถ ปเปูนท ทำี่ สักการบูชา ถาคณะมัลลกษัตริยจะไมฉลาดในอุบายหยั่งเห็นเหตุการณขางหนา พอทูตเมืองไหนมาถึงก็แจก ใหไปๆ ฉวยวาพระสารรีกธาติหมดแลุว จะมใครมาขออ ี กแลจะไม ี ได หรอผืทูไดี่แจกแลวแตจะไม พอประสงค เพยงเทีานนั้ยงจะตัองการแบ งปนอกีเมอไม ื่ ได สมประสงค กคงจะเก็ดอาฆาตบาดหมางิ แลวจะเขากนหรัอืแต ลำพงยกพยั หแสนยามาทำสงครามสุมปหาร ัเพอจะชื่งเอาดิวยพลการ ไหนเลยคณะมลลกษัตรัยิผอยูในประเทศเล ูก็ มกำล ีงรัพลเครี้องศื่สตราวัธยุทธภุณฑันอยจะตอตานขาศ กมหาประเทศผ ึมูกำล ีงมากกวั าได ถงอยึ างไรก ไม็ ควรให มสงครามมาตี ดพระนครในอ ินมั ใชิท ี่คณะมลลกษัตรัยิทรงเหนเหต็การณุดงนั ี้จงยึ งไมัยอมแจกพระสารรีกธาติ ใหุ ไปกอน กวาทตหลายพระนครจะพรูอมกนเขัาแลวแลรบเราจะให แจกจนได เมอเป ื่นสมยเชันนจี้งไดึ ดำเน นวิธิโดย ี รฏฐาภั ปาลโนบาย ิ ใหโทณมหาพราหมณ กลาวบรรยายดวยส นทรคาถาแนะนำทุตานูทุตู๗ พระนคร ใหสโมสร สามคคักีบคณะมัลลกษัตรัยิเข าไดแลวพรอมใจก นแบังพระสารรีกธาติ ออกเปุน๘สวน แจกแกก นฝัายละสวนเมอื่ ไดทำสมควรเช นน ี้หากจะมใครมาขอในภายหล ีงกั จะได ็อางถนดวัาพระสารรีกธาตินุนแบั้งกนเสรัจแล็วถาจะขนตือ ทำสมปหารเพ ัอแยื่งชงิ กจะได ็อาศยพังพึ่งิ๗ พระนครนนอั้นรัวมสามคคั ธรรมเป ี นกำล งชัวยตอสขูาศกึขอนกี้ม็ี ผลเมอแจกพระธาตื่เสรุจแล็ว พระโมรยกษิตรัยิเม องป ื ปผล วินเพังทราบขิ่าวนนแลั้แตงทตมาขอสูวนพระสารรีกธาติุ ของพระบรมศาสดาจารยกได็ ไปแต พระองคารทัยี่งเหลัออยื ูไมสามารถจะขเขู ญม็ลลกษัตรัยิให จำยอมแบ งสวนของ ตนใหอกี คณะมลลกษัตรัยิแลโทณพราหมณ ฉลาดในอ บายหยุงเหั่นเหต็การณุขางหนา ปฏบิตัราชกิจติองตามหนาท ี่ ทำพระนครใหสวสดั ีพนจากมหาภัยพันาศอินนัาหวนหวาดเหั่นปานน ็นดั้วยประการฉะน .ี้ * ท.ีมหา. ๑๐/๑๕๗-๑๖๒/๑๙๑-๑๙๕. (มว. ๓๒) อปายโกสลุลคาถาฺ ๑ ปฐยาวตรั : อทิ ํอปายโกสลุลฺํกรณเยสี ุพยตฺตตาฺ อายาปายวเสนาปต ํทพุพฺธิ ํวภาคโต ิ เอต ํยสสตฺถฺ , ิ เอโส ว กรณยสฺสฺ สเขนุ จ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 29 ปยญชเน ุ สกตถสฺส ปรตฺถสฺสฺ จ สาธเน อตตโนฺ ภยกาเล จ ปเรสจฺ วโมจเน ิ พยตฺโตฺ ปฏพโล ิ โหติอทิเจตฺถฺ นทสิสนฺํ โลกนาเถ ยทา สมมาฺ - สมพฺทุเธฺ ปรนิพิพฺเตุ สรรี ํตสสฺ ฌาเปสุํมลลาฺว โกสนารกาิ ปสนนาฺ สคเตุ สตต ตทาฺ นครขตตฺยาิ ต ํ ปวตตฺ ึสณุติวาน ธาตฺโยุ ตสสฺ ยาจติุํ ราชทเตู อเปเสสุํ ปชาย ปชนายู เว สกรฏเฐส ุถเปสู ุ ฐาเปตุ ํ ตาป ธาตโยุ น เจ อปายโกสลุลฺ - สยํตุตาฺ ทฆทสีสนาฺ เต โกสนารกาิ มลลา โยฺ ต ํยาจติมาคโตุ วภชิสึ ุตเมตสส ขฺณาี เจ วาป ธาตโยุ ปจฉาฺ วา อาคโต ธาตุํยาจนโตฺ ตปํ นาลภิ ลภติวานฺ อสนตฺ ฏุ โฐ ยถาลทเธนฺ โหต ิวา เอเตป เอกโต หตุวา ภณฺฑานฺ ิชนยสึ ุวา ตาส ํอจฉฺนิทนตฺถาย พลกาเรนฺ วาป โข สพเพฺ นครราชาโน สทธฺ ึเสนาย อาคตา เนเต ตปปจฺจยาฺ อปปฺ - วาหนิ ี โกสนารกาิ สกกฺเณยุยฺ ุ ํ มหาเสเน อรโย ปฏพาหิติุํ อจิเจวฺ ํจนิตมานาฺว น เตส ํวภชิสึ ุเว ยาว โข อาคตา ทตา ตาู สารรีกธาติ โยุ ตทาป วภชาเปต ิุํสพเพฺว วายมสึ ุเว ตาวาคเมสเมเตุ โข มลลาปฺ โกสนารกาิ เอว ํห ิสนเตฺ เมธาวี โทโณต ิลทธนามโกฺ พราหฺมโณฺ ราชทตานูํกเถตวาฺ มธรุ ํกถํ เอเต สญาปย ฺติวาน สพฺพาฺ ธาตูวา อฏฐธา วภชิติวานฺ เอเตสํเอเกกํว สม ํอทา อนทรวงศิ : เอวหฺ ิสนเตฺ ยท ิ โยป ขตตฺโยิ ปจฉาฺ ตโต ธาตวรุํว ยาจติุํ เปเสส ิทตู , ํ ปวทสึ ุเต ตทา “สพพาฺ วภติตาฺ สคตสุสฺ ธาตโยุ ” โส เว อตฏุ โฐ สมเรน ขตตฺโยิ ธาตุปํ อจฉฺนิทฺติกามโกุ ตทา มลลาฺ สมคคาฺ อถ สตตฺ ขตตฺยาิ สทธฺ ึกเรยยฺ ุํว อเนน สยํคุํ
30 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ อนทรวิเชิยรี : ปจฉาฺ ตโต โมรยภิ ปตูนิทาฺ สตุวาฺ ตมตถฺ ํวรธาตภาคุํ อายาจติุ ํเว ปหณิสึ ุทตูํ สพพาฺ ห ิธาต ูมนุโนิ วภติตาฺ องคารภฺตู ํอวเสสภาคํ เอต ลภุ ํ โมรยภิ ปตูนิทาฺ เอวหฺ ิมลลฺ จ ทโชิ ว โทโณ คมภฺรป ีญา ฺ กสลาุ อปาเยุ กาลฺภุตาู อถ ทฆทสีสฺี สพเพฺว เขม ํนคร ํอกสํตูิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ (มว. ๓๒) อปายโกสลุลคาถาฺ ๑ อกสำนวนหน ีงึ่ ปฐยาวตรั : อทิ ํอปายโกสลุลฺํสทา สมทิธฺสาธนิ ํ นโร ตตถฺ ฐโติ หตุวา ยถฺิจฺฉิตตฺถสาธโก สาธกเจตฺถฺ ทฏฐพพฺํพทุธธาตฺวุภาชเนิ อเปนทรวุเชิยรี : อนนตญาณส ฺสฺ วรสสฺ โลเก ยถา สรรี ํ ปรฌาป ิต ํ โข ตถาป สารรีกธาติ โยุ เว ภวนตฺ ิเอตสสวสฺ ฏิฐภตาู อนทรวงศิ : รฏฐาธปาิ สตตฺ ชเนิ ปสนนกาฺ อายาจติุ ํ โข วรพทุธธาตฺโยุ ปฺญาสมงคฺ ีจ สพุทุธฺเกิ วเร ทเตูว โข เปสยมตุตโนฺ ตทา ปฐยาวตรั : ตทา มลลานเมโกฺ ว สพุทุธฺ ิ โทณพราหมโณฺ โหต ิ โวหารเมธ ีจ ธโรี อปายโกวุโทิ สงคามวารณตฺถาย ทฺเตู ตตถฺ นเวสยิ ิ ยถา ภวนตฺ ิสพเพว สตฺตทฺตาู สมาคตา เตส ํตา วภชิติวาน อทาสฺ ิสมมฏฐธา อปายเมธุภาวาย ป ิรุ ํ ปาเปส ิ โสตถฺติํ ปจฉาปฺ โมรโยิ ราชา ธาตุ ํยาจติมาคโตุ ลภ ิองคารมตฺตฺ ํว เสฏฐสสาทฺจิจพนฺธฺโนตุิขนตฺสาเรนิ มยา กตาย ํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 31 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ (พระมงคลวเสสกถาิ หนา๓๒) ครงเมั้อคณะมื่ลลกษัตรัยิผครองนครนูอยชอกื่สุนาราทำการบ ิชาถวายพระเพลูงพระพิทธสรุระแลีว ขาว ทราบไปถงกษึตรัยิแลประชาธ บดิผีปกครองราชธาน ู และนครใหญ ี ๗ ตำบล มพระเจีาอชาตศตรัราชผุทรงดำรง ู ราไชศวรรยาธิปติยมคธรัฐราชอาณาจักรเปนประธาน ตางพระองคทรงแตงราชทูตจำทูลพระราชสาสนสงไป สูกุสินารานคร ใหทูลขอสวนพระพุทธสารีริกธาตุตอคณะมัลลกษัตริย เพื่อเชิญมาบรรจุไวในพระสถูปเปนที่ทำ สักการบูชา ถาคณะมัลลกษัตริยจะไมฉลาดในอุบายหยั่งเห็นเหตุการณขางหนา พอทูตเมืองไหนมาถึงก็แจก ใหไปๆ ฉวยวาพระสารรีกธาติหมดแลุว จะมใครมาขออ ี กแลจะไม ี ได หรอผืทูไดี่แจกแลวแตจะไม พอประสงค เพยงเทีานนั้ยงจะตัองการแบ งปนอกีเมอไม ื่ ได สมประสงค กคงจะเก็ดอาฆาตบาดหมางิ แลวจะเขากนหรัอแตื ลำพ งั ยกพยุหแสนยามาทำสงครามสัมปหาร เพื่อจะชิงเอาดวยพลการ ไหนเลยคณะมัลลกษัตริยผูอยูในประเทศเล็ก มกำล ีงรัพลเครี้องศื่สตราวัธยุทธภุณฑันอยจะตอตานขาศ กมหาประเทศผ ึมูกำล ีงมากกวั าได ถงอยึ างไรก ไม็ ควรให มสงครามมาตี ดพระนครในอ ินมั ใชิท ี่คณะมลลกษัตรัยิทรงเหนเหต็การณุดงนั ี้จงยึ งไมัยอมแจกพระสารรีกธาติ ใหุ ไปกอน กวาทตหลายพระนครจะพรูอมกนเขัาแลวแลรบเราจะให แจกจนได เมอเป ื่นสมยเชันนจี้งไดึ ดำเน นวิธิโดย ี รฏฐาภั ปาลโนบาย ิ ใหโทณมหาพราหมณ กลาวบรรยายดวยส นทรคาถาแนะนำทุตานูทุตู๗ พระนคร ใหสโมสร สามคคักีบคณะมัลลกษัตรัยิเข าไดแลวพรอมใจก นแบังพระสารรีกธาติ ออกเปุน๘สวน แจกแกก นฝัายละสวนเมอื่ ไดทำสมควรเช นน ี้หากจะมใครมาขอในภายหล ีงกั จะได ็อางถนดวัาพระสารรีกธาตินุนแบั้งกนเสรัจแล็วถาจะขนตือ ทำสมปหารเพ ัอแยื่งชงิ กจะได ็อาศยพังพึ่งิ๗ พระนครนนอั้นรัวมสามคคั ธรรมเป ี นกำล งชัวยตอสขูาศกึขอนกี้ม็ี ผลเมอแจกพระธาตื่เสรุจแล็ว พระโมรยกษิตรัยิเม องป ื ปผล วินเพังทราบขิ่าวนนแลั้แตงทตมาขอสูวนพระสารรีกธาติุ ของพระบรมศาสดาจารยกได็ ไปแต พระองคารทัยี่งเหลัออยื ูไมสามารถจะขเขู ญม็ลลกษัตรัยิให จำยอมแบ งสวนของ ตนใหอกี คณะมลลกษัตรัยิแลโทณพราหมณ ฉลาดในอ บายหยุงเหั่นเหต็การณุขางหนา ปฏบิตัราชกิจติองตามหนาท ี่ ทำพระนครใหสวสดั ีพนจากมหาภัยพันาศอิ ันนาหวนหวาดเหั่นปานน ็นดั้วยประการฉะน .ี้ (มว. ๓๒) พุทฺธธาตุวิภชนคาถา ปฐยาวตรั : โลกนาเถ ยทา สมมาฺ - สมพฺทุเธฺ ปรนิพิพฺเตุ สรรี ํตสสฺ ฌาเปสุํมลลาฺว โกสนารกาิ ปสนนาฺ สคเตุ สตต ตทาฺ นครขตตฺยาิ ต ํ ปวตตฺ ึสณุติวาน ธาตฺโยุ ตสสฺ ยาจติุํ ราชทเตู อเปเสสุํ ปชาย ปชนายู เว สกรฏเฐส ุถเปสู ุ ฐาเปตุ ํ ตาป ธาตโยุ น เจ อปายโกสลุลฺ - สยํตุตาฺ ทฆทสีสนาฺ เต โกสนารกาิ มลลา โยฺ ต ํยาจติมาคโตุ วภชิสึ ุตเมตสส ขฺณาี เจ วาป ธาตโยุ ปจฉาฺ วา อาคโต ธาตุํยาจนโตฺ ตปํ นาลภิ ลภติวานฺ อสนตฺ ฏุ โฐ ยถาลทเธนฺ โหต ิวา
32 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ เอเตป เอกโต หตุวา ภณฺฑานฺ ิชนยสึ ุวา ตาส ํอจฉฺนิทนตฺถาย พลกาเรนฺ วาป โข สพเพฺ นครราชาโน สทธฺ ึเสนาย อาคตา เนเต ตปปจฺจยาฺ อปปฺ - วาหนิ ี โกสนารกาิ สกกฺเณยุยฺ ุ ํ มหาเสเน อรโย ปฏพาหิติุํ อจิเจวฺ ํจนิตมานาฺว น เตส ํวภชิสึ ุเว ยาว โข อาคตา ทตา ตาู สารรีกธาติ โยุ ตทาป วภชาเปต ิุํสพเพฺว วายมสึ ุเว ตาวาคเมสเมเตุ โข มลลาปฺ โกสนารกาิ เอว ํห ิสนเตฺ เมธาวี โทโณต ิลทธนามโกฺ พราหฺมโณฺ ราชทตานูํกเถตวาฺ มธรุ ํกถํ เอเต สญาปย ฺติวาน สพฺพาฺ ธาตูวา อฏฐธา วภชิติวานฺ เอเตสํเอเกกํว สม ํอทา เอว ํสนเตฺ สเจ ปจฉา ธาตฺ ุ ํมนุสิสฺ ยาจติุํ ราชา ทตู ํ อเปเสสิเต มลลาฺ ปวทสึ ุเว “สพพาฺ ธาต ูวภติตาตฺิ โส อตฏุ โฐ ชนสิสโรฺ ต ํอจฉฺนิทฺติกาโมุว สมคคาฺ สตตขตฺตฺยาิ เตน สทธฺ ึตทา ยทุธฺํกเรยยฺ ุ, ํตปํ สาตถกฺํ ปจฉาฺ สตุวาฺ ตมตถฺํว โมริยินฺทชนิสฺสรา สก ํทตู ํ อเปเสสุํธาตุ ํมนุสิสฺ ยาจติุํ ธาตโยุ ห ิวภติตาฺ ว องคารฺ ํเต ลภสึ ุเวติขนตฺสาเรนิมยา กตายํฯ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 33 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (หนงสัอมงคลวืเสสกถาหนิา๓๔-๓๕) ฝายพทธจุกรัเมอครื่งเพลั้ งไหม ิพระพ ทธปรางคุปราสาทในว ดพระศรัรีตนศาสดารามั ในพระบรมมหาราชวงั อนเป ันท ใกล ี่พระอ โบสถทุประด ี่ษฐานพระมหามณิรีตนปฏ ัมากรศริพระนครนี ี้ทนี่ยมนิบถัอของพืทธศาสนุกิ ประชาชนคฤหสถับรรพชตทิวกั่ นไป ั สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิ าไดทรงอญเชัญพระมหามณิรีตนปฏ ัมากริ จากสถานอนใกล ัอนตรายั จะไวใจม ไดิ ในเวลาน นั้ ไปไวณ พระทนี่งอมรั่นทรวินิจฉิยั ใหเปนทสี่นความหวาดหวิ้นั่ ของคนทงหลายั้ ครงรั้งขุนึ้ทรงอญเชัญพระมหามณิรีตนปฏ ั มากรโดยขบวนแห ิพรอมดวยพระบรมราชอสริยยศิ ไปประดษฐานไว ิตามทและมี่ การสมโภช ี ขอน แสดงให ี้เหนว็าสมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิามพระราชหฤทียั จอดอยูในพระพุทธศาสนา ในเวลาฉุกเฉินเชนนั้น ไดทรงพระคำนึงถึงพระมหามณีรัตนปฏิมากรกอนกวาสิ่งอื่น ขอนนี้าเป นทชี่นชมยื่นดิของพีทธศาสนุกชนทิงหลายั้ อกประการหน ีงึ่ ไดทรงพระกร ณาโปรดใหุสมเดจพระเจ็าลกยาเธอูเจาฟาอษฎางคัเดชาวธุกรมขนนครุ - ราชสมาี ทรงบรรพชาเปนสามเณร ขอนแมี้เปนแตบตรสงเคราะหุ นบเขั าในสถานว า “กลยาเณฺ นเวเสนิตฺ ” ิคอื ใหตงอยั้ความดูความงามสีวนพระองค ถงดึงนันั้กย็งชัอวื่าทรงแสดงความน ยมในพระพ ิทธศาสนาุใหปรากฏใน เมอมื่ โอกาสจะทำได ี เปนเครองมื่ นใจของคนท ั่งหลายั้ ฝายราชอาณาจกรนันั้ ขอสำค ญคัอเมือกื่อนแตน ี้ไดทรงพระกร ณาโปรดเกลุาฯ ใหพระราชโอรสท งหลายั้ เสดจออกไปทรงศ ็กษาศึ ลปว ิทยาสิ วนปรสม ยัณ ประเทศยโรปุ ครนจบกั้จทินี่บวัาล ฝุงแหงศ ลปศาสตร ิแลว เสดจ็ คนพระนครเนืองกื่นมาัตองดวยแบบอยางคร งโบราณกาล ั้ ดงแสดงไว ั ในว ตถันุทานนินๆั้วาพระมหากษตรัยิและ พราหมณคฤหบดมหาศาลผีสามารถู ตางส งโอรสน ดดาให ั ไปเร ยนศี ลปศาสตร ิ ณ เมองตืกกสัลาิอนมัทีศาปาโมกข ิ เปนคณาจารย ตงสำน ั้กสังสอนอยั่หลายตำบล ูเปนทนี่ยมกิ นในคร ังนั้นั้ แมขอนกี้เป็นแตบตรสงเคราะหุหนาท ี่ อนบัดาจะพิ งทำ ึนบเขั าในสถานว า “สปิ ปฺ ํสกิขาเปนฺตฺ ” ิคอให ืศกษาศึ ลปศาสตร ิสวนพระองคกจร็งอยิ ูถงอยึาง นนั้ พระราชโอรสทงหลายทั้กพระองคุไดทรงรบราชการฉลองพระเดชพระคั ณในตำแหนุงสำค ญัตางพระเนตร พระกรรณประดบพระบรมเดชานัภาพุ ในการปราบปฏปิกษและพทิกษัรกษารัฐมณฑลกับทั งประชาราษฎร ั้แมดวย พระโอรสของพระเจาจักรพรรดิราช ผูเกิดสำหรับประดับพระบารมีธรรม มีคำสรรเสริญในจักกวัตติสูตรวา “ปโรสหสสฺ ํ โข ปนสสฺ ปตุตาฺ อเหสุ ํสราู วรงิครฺปาู ปรเสนปปมทฺทนาฺ ” พระราชโอรสของพระเจาจกรพรรดั ิ ราชนนั้ มากกวา๑,๐๐๐ องค ลวนทรงแกลวกลามพระรี ปตูองดวยล กษณะโยธาหาญ ัสามารถย่ำยปรป ีกษเสยี ไดดงนั่ ี้ขอนจี้งมึ ประโยชน ี ใหญเกอกื้ลแกูรฏฐาภั ิปาลโนบายดวยอ กโสตหน ีงแลึ่ .
34 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๔-๓๕) ปุตฺตสงฺคหคาถา อนทรวงศิ : ปาสาทรมมมฺหฺ ิห ิอคคฺฌาป ิเต อานาปยติวาฺ ปฏมากริ ํ ตโต อารกขฐาเน ฺ วรภปตูสิสโรฺ ฐาเปต ิ โคเปต ิจ ตตถฺ สฏุ ุตํ เอต ํ ปเนกมุหฺ ิทเนิ นรสิสโรฺ ฐาเปต ิตสมฺ ึ ปนุ มณฑฺรมิหฺ ิ โข กาเรต ิตสสาปฺ มหามห ํตทา “พทุธาทฺสทิ โธฺ อติ ิทปนี ํอทิํ อนทรวิเชิยรี : สทโธฺ ปสนโนฺ รตนตตยสฺมฺึ รฏฐาธโปิ ภปตู ิจนิตยฺติวาฺ “ปตุตาฺ มม ํ ปพพชฺตาิ ภเวยยฺ ุํ อจิเจวฺ ปพพาชยเตธฺ ปตุเตฺ เอว ํส สงคณฺหตฺ ินาม ปตุเตฺ ตสมาฺ ห ิทยเยหฺ ิ ปสฏฐภโตู ปฐยาวตรั : ราชา จนิเตตฺ “ ิ ปตุตาฺ เม ปญาว ฺฑุฒาฺ สยิุ ํอติิ ยโรเปุ สกิขฺติุ ํสปิ ปฺํเอเต เปเสต ิ โอรเส สปิ ปปารคฺโนุ สพเพ นครฺ ํ โหนตฺ ิอาคตา วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน ชนาป ขตตฺยาทโย ิ ปพุเพฺ ตกกสฺลายิ ํว นานาสปิ ปานฺ ิสกิขฺติุํ เมธาว ีพทุธฺสมิ ปนฺเน สกปฺตุเตฺ อเปสยุํ กรณโยี ชนนิทสฺส อยฺ ํ โข ปตุตสงฺคโหฺ ตโต ทยยฺกภิ ปสูส กฺจิจฺ ํกพุพนฺตฺ ิ โยนโสิ รฏฐสสฺ จ หตติถาย สพฺ พรฏ ฺ ฐนวาสินิํ สพเพฺ มหพพลาฺ ปตุตา รฺปิ ูสกโกนฺตฺ ิมททฺติุํ รฏฐสสฺ อนรกุขนฺตฺิเอกรชชฺ ํจรฏิฐติึ วตุตฺหฺ ิจกกวตฺตฺสิมฺึ ราชปตุเตฺ ปสสํติุํ อตเรกสหสิสาฺว ภมูปาลส ิสฺ องกฺราุ สพเพเตฺ สรโยธาู จ ปรเสนปปมทฺทนาฺ รฏฐาภปาลโนปาโย อย ิ ํ โข โหต ิราชโนต ิ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 35 วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดแตังฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (หนงสัอพระมงคลวืเสสกถาิหนา๓๙-๔๐). ชนผนูบเนั องในหม ื่เดูยวกีนั ประพฤตตามฉินทั เปี่นพวกเดยวกีนั ไมคดเอาริ ดเอาเปร ัยบี ตางร กษาประโยชน ั ของกนัดงนั ี้ไดชอวื่าประพฤต ตนสมิ่ำเสมอ ในตปปร ั ยาป ินนธรรมคอธรรมของชนผืเนูองในหม ื่นู นๆั้ ธรรมดา ชนผนูบเนั องในหม ื่ ูเมอคื่ดจะริ กษาประโยชน ัตน กต็องร กษาประโยชน ัผอูนดื่วยเหมอนกืนั ประโยชนของตนจงึ จะมั่นคงถาวร ถาเห็นแตไดและตัดรอนประโยชนผูอื่น ประโยชนตนก็จะไมยั่งยืนอยูได เหมือนดังไมหลายๆ อนตังยั้นกันอยั ูมผีชูกออกเสัยจนมี กำล ี งไมัพอจะทานก นไว ั ได กต็างจะตองลมฉะนนั้ แมพระพทธภาษุตใน ิ ปกณณกวรรคิแหงพระธรรมบทก ได็แสดงความขอน โดยบรรยายว ี้า “บคคลผุใดปรารถนาส ูขเพุอตนื่เพราะเขาไป ตงไว ั้ซงทึ่กขุใหแกผอูนื่ บคคลนุนระคนอยั้ดูวยสงสัคคะคัอเวรืยอมไม พ นไปจากเวรได ” * ดงนั ี้เหตดุงนันสมเดั้จ็ พระบรมโลกนาถเจา จงตรึสสังสอนคนทั่เปี่นหมเหลูา ใหประพฤต ถิอยคำท รี่ กษาประโยชน ัของกนและกันั ขอ นพี้งสึนนัษฐานตามพระบรมพิ ทโธวาทุทโปรดประทานแก ี่ภกษิสงฆุใหตงกายกรรมั้วจกรรมี มโนกรรม ประกอบดวย จตเมตตาในก ินและกันัเฉลยลาภที่ หาได ี่สกูนบรั โภค ิมศีลเสมอกีนัมทีฏฐิเสมอกินั ใหเคารพนบถัอภืกษิเถระผุ ใหญู ในสงฆและตงใจปรารถนาเพ ั้อนสพรหมจารื่ทียี่งมั ไดิ มาให มาสอาวาสูทมาแลี่ วให อยเยูนเป ็นสขุ ** เปนอาท ิและ พระบรมพทโธวาททุโปรดประทานแก ี่คฤหสถัถชน ในขอนนี้นพั้งสึนนั ษฐานตามความในอปร ิหานิยธรรมสิตรู *** ที่ ตรสสอนพวกเจัาลจฉวิบางขีอ อนโลมแกุการปกครองอาณาจ กรวัชชัซีงมึ่ประเพณ ี เปีนคณานศาสตรุคอปกครอง ื ดวยความเป นหม ูเจาลจฉวิทิงหลายพรั้อมก นเป ันคณะผบู ญชากัจการบิานเมองทื วไป ั่ ไมม ใครเป ีนอสระเฉพาะิ ตน เปนแตมหีวหนัาผล ดเปล ัยนกี่นตามวาระประช ัมพรุอมก นในส ัณฐาคารสถานั วนิจฉิยกรณัยกี จไปตามควร ิ ให พวกวชชัหมี นประช ั่มกุนั เมอถื่งคราวประช ึมกุให็พรอมเพรยงกี นประช ัมุ เมอเลื่กกิ ให็พรอมเพรยงกีนเลักิ ให พรอมเพรยงกี นทำก ัจนินๆั้ สงใดๆ ิ่ทไมี่ ไดบญญัตัขินโดยสาม ึ้คคัธรรมีกอย็ าให พวกวชชับีญญัตัขินเองึ้ สงใดๆ ิ่ที่ ไดบญญัตัขินแลึ้วเชนนนั้กอย็ าให เลกถอนเสิยเองี ใหประพฤต วิชชัธรรมของเกีาทบี่ญญัตัไวิแลวอย างไร และให พวกวชชัเคารพนีบถัอทืานท เปี่นผ ใหญูกวา อยาฉดครุาภรรยาและกมารุในตระก ีลของเขาดูวยพลการมาเป นภรรยา และเจดยสถานเหลี าใดซงเป ึ่นทนี่บถัอของชาววืชชั ีอนมั ในภายในและภายนอกพระนคร ี ใหสกการะเคารพนับถัอื บชาเจดูยสถานเหลีานนั้ อยาตดธรรมักพลิทีเคยทำอย ี่ ใหูเสอมสื่ญู พระพทธภาษุติ๒ ขอน ี้เปนเครองสาธกื่ ใหเหนว็า สมเดจพระบรมศาสดาจารย็ทรงส งสอนประช ั่มชนทุเปี่นหมเหลูาตางให รกษาประโยชน ัของกนและกันั อยางไร . * ขททกนุกายิธรรมบท (ข.ุธ. ๒๕/๓๑/๕๓). ** ทฆนีกายิ ปาฏกวรรคิ (ท.ีปา.๑๑/๓๑๗/๒๕๗). *** ทฆนีกายิมหาวรรค (ท.ีม. ๑๐/๗๐/๙๐).
36 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๙-๔๐) วชฺชีธมฺมคาถา อนทรวิเชิยรี : เย เอกวคเคนฺ นวิตุถภฺตาู เนเต ภเวยยฺ ุํ สกทตถจกฺขฺ ู ปาเลตกามาุ อธิ เย สกตถฺํ ปาเลยยฺเมเตปุ ปเรสมตถฺํ อนทรวงศิ : ตสมาฺ ห ิภกิขฺ ูอนสาสมานโกุ เอเตสโมวาทมมิ ํอทา ชโนิ อตถฺ ํกถา ยา ชนตาย รกขเตฺ ตสสมฺปฺ สพเพฺ สปตุ ฏิฐิตา สยิุํ ปฐยาวตรั : สาธกเจตฺถฺ ทฏฐพพฺํสมคคาฺ เอกฉนทฺกาิ เอกภีตาู จ สพเพฺว ภกิขฺ ูเมตตาลฺกาุ สยิุํ เตห ิกายาทกมิมานฺิสยิุํ อปฏุ ฐิตาน ิจ เต สาธารณโภค ีจ สมานสลทีฏิฐโนิ สพเพฺ เชฏฐาปจาย ีจ สยิุํ วราสเปกขกาฺ “เย โข อาวาสมาคนตฺ ุํอภปติเถนฺตฺ ิภกิขโวฺ เต อาคจเฉยฺยฺมาวาสุํสพเพฺ ผาสวุหาริ โนิ ” วตุตมฺปฺท ํมนุนิเทน สพฺเพฺ รฏฐาภปาลกา ิ เอกภีตาู สมคคาฺ จ เอกจฉนฺทาฺ จ วชชฺโนิ นจิจฺ ํสนนฺปเตย ิยฺุจ วฺ ฏุ ฐเหยยฺุจฺ เอกโต สามคคฺยาิ อปฺญตตฺํ ปฺญาเปยยฺํ ุน สพพโสฺ น โข สมหเนยูยฺุจ ปฺ ฺญตตมฺปฺ สยุตุตฺโติ สยิุํ เชฏฐาปจาย ีจ น โข ตณหาวสานฺคาุ เย ถปาู เจตยาเนว สาธิูติสมฺมตานิป สกกเรยฺยฺ ุํ จ สพพานฺิยา พลปีจ ธมมฺกาิ นุปจฺฉินฺเทยฺยเมตนุ ฺติอทิปํ ปรทิปนี ํ โลกนาโถ ห ิสมพฺทุโธ สพฺพสตฺตานฺกมุปโกฺ นวิตุถฺ ํเอกวคเคน อนฺสาสุ ิมหาชนํ “สพเพสฺ ํสงฆภฺตานูํสามคคฺ ีวฑุฒฺสาธิกาติ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 37 วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดแตังฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (หนงสัอพระมงคลวืเสสกถาิหนา๔๐-๔๑). ผใดท ูเปี่นทรี่กของชนเป ันอนมากัผนูนยั้อมหวงความเจรั ญได ิ คงไมมความเสีอมทรามื่ แมสมเดจพระผ็มูี พระภาคเจาก็ไดตรัสแกเจามหานามลิจฉวีแสดงกิจของผูดำรงฆราวาสจะพึงทำเพื่อผลนี้ ในอปริหานิยธรรมสูตร สตตกนับาติองคัตตรนุกายิ สรปความวุา กลบุตรผุใดผ ูหนูงึ่ตงตั้นแตพระมหากษตรัยเจิา ตลอดลงไปถงอธึบดิ ี เฉพาะตระกลูทำสกการะเกัอกื้ลบูดามารดาิ จำพวกหนงึ่ บตรภรรยาทาสกรรมกรซุงนึ่บวัาอ นโตชนจำพวกหน ังึ่ ชาวนาเพอนบื่านลกคูาซงนึ่บวัาพาหรชนิ จำพวกหนงึ่ เทวดาผรูบพลักรรมคีออารืกขเทวดาแลวัตถัเทวดาุจำพวก หนงึ่ สมณพราหมณจำพวกหนงึ่ ดวยโภคทร พยัท หามาได ี่ โดยชอบธรรม เปนผลแหงความหมนั่ เทวดามนษยุ ๕ จำพวกนนได ั้รบสักการะเกัอกื้ลแลูว กย็อมอนเคราะหุด วยไมตร จีติ คดความเจริ ญให ิกลบุตรนุนั้ เปนอนหวังั วฒุไดิ ไมพงมึความเสีอมทรามเลยื่ แมพระเจาจกรพรรดัราชิผปกครองปฐพ ูมณฑลีมสมีทรสาครุ๔ เปน ขอบเขต กย็งตั องทรงบำเพ ญจ็กกวัตตัวิตรั ยดเหนึยวนี่ ้ำใจราชบรษิ ทให ันยมในพระบารม ิ ีขอนยี้อมให สำเร จ็ ผลคอปกครองได ื โดยธรรม ไมต องใช อาชญาเคยวเขี่ญ็ ความจงรกเป ันพลวเหตชุกนำให ัพรกพรั อมเป นสมานฉนทั เพอตื่อส ปูองก นบำร ังรุกษาั จะรบพระราชทานชักอลันจี ตตชาดกในท ิกนุบาตมาสาธกพอเป ินอทาหรณุ ในอดตกาลีพระเจาพรหมทตัเสวยราชสมบตัในเม ิองพาราณสื ีพระองคไดพระยาเศวตก ญชรเป ุนราชพาหนะ เชอกหนืงึ่ แผพระเกยรตี ไปในสกลชมพ ิทวูปี จำเนยรกาลลี วงไป พระอครมเหสัทรงพระครรภี ยงไมัท นประส ัตูิ พระเจาพาราณสเสดีจท็วงคติ ขาวปรากฏทราบไปถ งพระเจึ าโกศลราช ผมูรีชสัมาตีดติอกนกับกาสักริฐั ทาวเธอ ทรงเห็นราชสมบัติวาง ยังหาผูเปนเจาของมิได เปนทวงทีอยูก็ยกมหาพยุหแสนยากรมาลอมพระนคร ชาว พระนครปดทวารร กษาเป ันกวดขนั ในเวลานนพระราชเทวั้ประส ีตูพระราชโอรส ิทรงพระนามวาอลนจีตตกิมารุ เหตทำประชาชนใหุชนบานหายยื่อทอพรกพรัอมก นปล ัอยพระยามงคลหสดัออกตีอรบด วยป จจามตริ ใหปราช ยจับั พระเจาโกศลราชท งเป ั้น นำมาเปนเชลยแลวปล อยไป แผพระเดชานภาพของพระราชกุมารไปในสกลชมพุทวูปี ไมมศีตรัผูอูนสามารถมายื่ ่ำย ีและพระราชกมารกุได็รบอภั เษกเป ินพระเจาพาราณสแตีครงยั้งทรงพระเยาวัพระ ชนมายไดุ๗ พรรษา ดำรงราชยโดยธรรมเป นผาสกตลอดชนมชุพี.
38 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๔๒) พหุปยตาคาถา อนทรวิเชิยรี : โลเก ห ิ โย โหต ิ ปโย พหนูํ เอตสสฺ โข วฑุฒฺปิ ปาฏกงิขาฺ เอตสสฺ เว หาน ิน ปาฏกงิขาฺ เอว ํกเถตวาฺวรลจิฉวฺนีํ ย ํ โข คหินี ํกรณยภีตูํ องคฺรโสี ทสสยฺ ิตมปฺ เตสํ อนทรวงศิ : วตุตฺหฺ ิต ํ โลกหตานิกมุปฺนา มาตาทโย เย อรชาุ จ โหนตฺ ิเว อนโตชนาฺ พาหรกาิ จ เทวตา โลเก ชนา เย สมณา จ พราหฺมณาฺ โภเคห ิเตส ํสหโติ นโร ว โย มาตาทโย เต หตยิตุตมานสาฺ เอตสสฺ นจิจฺ ํ ปฏการิ โนิ ว เต เมตตาลฺกาุ ตสสฺ จ วฑุฒฺเปก ิขกาฺ จติตฺ ํชนาน ํวรจกกวตฺตฺโนิ รฏฐาธปาิ คณหฺติกามกาุ ว โข ธมเมนฺ รชชฺ ํจ สเมน การยุํ อตถายฺ รฏฐสสฺ จ รฏฐวาสนิํ ปฐยาวตรั : สาธกเจตฺถฺ ทฏฐพพฺํราชา กริ ชนสิสโรฺ พาราณสมหาราชา ยสิสตฺถฺ ิเสตกุชโรฺ ยทาสสฺ คพภฺนิ ีเทวีน ทารก ํวชายิ ิสา ตทา กาลกโต ราชา ต ํสตุวาฺ รปิขตุตฺโยิ นคร ํคณหฺติุํ สทธฺึมหาเสนาย อาคโต ตทา สฏุ ุปรุ ํรกขฺ ุํสามตถฺเยนิ นาครา วชายิ ิทารก ํ สาปสมคคาฺ สมนาุ ชนา วสิสชฺเชสฺ ุํ มหานาคํ โส อมติตฺ ํ ปราเชสิ กติตฺ ิราชกมารสุส ชมฺพฺทุปมีหฺ ิอคุคตาฺ กมาโรุ สตตวสฺโสฺว ตตเถวาโหสฺ ิขตตฺโยต ิ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 39 แตงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดแตังฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (หนงสัอพระมงคลวืเสสกถาิหนา๔๒). พระเจาพรหมทัตเปนที่รักใครนับถือของประชาชน และความจงรักนั้น มีอนุสนธิสืบเนื่องตอมาถึงพระ อลีนจิตกุมารผูเปนพระราชโอรสรัชทายาท ตองดวยบทพระบาลีแสดงมิตตธรรม ในสิงคาโลวาทสูตรวา อปรปชปํสสฺ ปฏปิเชตู * ิความวามตรอมาตยิผ ไดูรบบำร ังดุวยสงคหวัตถัตามควรแลุวยอมนบถัอตอบื แมตลอดถงึ วงศวานอนอื่กของมีตรนินั้ พหปุปฺยตา ความเปนทรี่กของชนเป ันอ นมากเป ันผลแหงสงคหอับายตุ างๆ เปนทรวมี่ สมานัตตตา ความเปนผูมีตนเสมอไวดวยประการหนึ่ง ยังประโยชนใหสำเร็จแกชนผูนับเนื่องในหมูทั่วกันไป ไม นยมชินั้ดวยประการฉะน ี้ สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิา ทรงบำเพญญาต็จริ ยาปกครองพระราชวงศาน ิวงศุ ยกยองให ดำรง อสริ ยยศโดยฐานาน ิศุกดั ิ์ โปรดใหรบราชการโดยควรแก ัสามารถด วยป คคหกจิ และทรงบำราบหามกนมั ใหิ ประพฤต ิ ผดจากธรรมของราชตระกิลู ดวยนคคหอิบายตามหนุาท เปี่ นประธานในพระบรมราชวงศ สวนหนงแลึ่ว นอกจาก นี้ยังทรงนับถือสนิทฉันพระญาติ หาทรงรังเกียจโดยต่ำศักดิ์ไม ขอนี้พึงเห็นในกาลที่พระราชทานเลี้ยงแก พระราชวงศคร งงานสมโภชพระชนมพรรษาได ั้ ๕๐ ทศั สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิ าทรงปฏ บิตัพระองคิท ี่ เจรญพระชนมายิกวุาดวยพระหตถั และพระราชทานรดน้ำเปนส วนเชษฐาปจายนธรรม โปรดใหพระองคทอี่อน พระชนมลงมารวมเสวยดวย พระองคทรงพระเมตตารับนิปจจการพระราชทานของอำนวยพระพรและพระบรมราโชวาทเปนสวนญาตสงเคราะหิ อนงึ่ สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาทรงชบเลุยงขี้ าราชการให ตงอยั้ ในฐาน ูนดรศักดัตามสมควรแกิ์ ตระกูลและความชอบ ไดตั้งและสืบตระกูลวงศตอมา ตามราชจริยานุวัตรสวนหนึ่งแลว นอกจากนี้ยังทรง พระอารในส ีวนคนคนเคยสนุทิ เมอถื่งคราวทรงแสดงพระองคึ เปนฉนมัตรบิางกม็ ีขอนพี้งเหึนเม็อครื่งพระราชั้ ทานเลยงแกี้พวกสหชาตผเกูดริ วมป ประส ตู ิครงนั้ นโปรดให ั้นงรั่ วมโต ะเสวยและพระราชทานของแจกเป นทระลี่กึ เปนสวนแสดงมิตตธรรม. * ทฆนีกายิ ปาฏกวรรคิ (ท.ีปา.๑๑/๒๐๒/๒๐๕)
40 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๔๐-๔๑) รโญฺ ปคคหนฺคิคหกฺจิจคาถาฺ อนทรวิเชิยรี : ราชา ยถา ภปตู ิพรหฺมทตฺโตฺ สมมานฺโติ รฏฐนวาสิเกหิ ิ เอว ํกมาโรปุ ปโย ชนานํ วตุตฺหฺ * ิเอต ํมนุปิงุคเวนฺ มติตาฺ จ เย ราชภฏา อมจจาฺ มาเนนตฺ ิเต ราชสราชเกิว ยา ภปรู โญฺ ปยตา พหนูํ สา สงคหสฺสาปฺ ผล ํว โหติ ธมเมนฺ รชชฺ ํ กรโต ว ราชโนิ เอสา สมานตตตเมวฺ คจฉตฺิ อนทรวงศิ : เย ญาตกา โหนตฺ ิจ ราชวสํกาิ รฏฐสสฺ กจิจานฺ ิหตายิ กพุพเรฺ เอเต ว ปคคณฺหตฺ ินาครสิสโรฺ ตพพฺปรีตาี ปน ราชวสํกาิ เอเต ว นคิคณฺหตฺ ิ โส สยุตุตฺโติ ทยยฺสิสโรฺ นตีปเวณ ิ โกว ิ โทิ เชฏฐา จ เย ราชภฏา กนฏิฐกา เนเต ชนนิโทฺ อตมิฺญมานโก เชฏฐาปจาย ีจ นวาตวิตุตฺโกิ ปเรตู ิเอว ํสกญาตสงิคหฺํ ปฐยาวตรั : น เกวล ํว สฺญาตีสงคณฺหตฺ ินรสิสโรฺ เย โหนตฺ ิทฬหมฺติตาฺ จ เย รฺญา สหชาตกาิ ธมมฺ ํจรต ิเอเตสุ รฏฐวาสีนมิสฺสโร อนคุคณฺหตฺ ิเอเต จ นจิจฺ ํฐานานรุปโตตู ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 41 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (หนงสัอมงคลวืเสสกถาหนิา๔๓-๔๔) ความมีกรุณาไดชื่อวาการุญญภาพ กรุณานั้นโดยพยัญชนะคือความหวั่นใจในเมื่อเห็นผูอื่นไดทุกขยาก โดยอรรถกค็อความคืดอยากจะชิวยทกขุของเขา คณขุอน เปี้นขาศ กโดยตรงแห ึงวเหสาความคิดเบิยดเบียนผีอูนื่ เปนพลวป จจ ยให ัคดเกิอกื้ลกูนและและกันั นำบคคลใหุเปนผ ประเสร ู ฐลิวงสามญชนขั นไป ึ้ทานผ เปู นใหญ แหงหม ู ชน ทสี่ดจนอธุบดิ ีเฉพาะกลาวอยางอกกฤษฏ ุ ฝายอาณาจกรัสมเดจพระเจ็าแผนดนยิ อมเป นทนี่บถัอลบลืนของ พสกนกรกิเพราะพระกร็ณาุ บดามารดามิกรี ณาในบุตรฉุนใด ั สมเดจพระเจ็าแผนดนกิแผ็พระกร ณาไปในประชาชนุ ผอยูใตูพระเดชานภาพทรงรุวมสขรุวมทกขุดวยฉนนันั้ พระคณขุอนแลี้ชกนำให ัพระองคตงอยั้ ในย ูตุธรรมิ ไม ลำเอยงในฝ ี ายใดฝ ายหนงึ่และรำพงถึงสึขทุกขุของประชาชน ทสี่ดจนทรงจำแลงเพศเปุนอญญาตกบัรุษุไมให ใครรจูกพระองคัเสดจเท็ยวสอดสี่องเอง ไดทราบขาวดและรี ายประจ กษัแจง มเรี องแสดงในอรรถกถาบางค ื่มภัรี บางกม็ ี ในเวลาทศี่กมาประช ึดพระนคริตองเสด จนำพย ็หแสนยากรออกตุอยทธุเพอปื่องกนภัยมั ใหิมมาถีงขึา ขอบขณฑสัมากีม็ โดยช ีกชุมุ (ถงกึบตัองเสยพระชนมี ในสมรภ มูบิางกม็ีดงพระเจัาอร ฏฐชนกเป ินตวอยัาง ) สมเดจ็ พระเจาแผนดนมิพระกรีณากวุางขวางฉะน ี้จงเปึนทนี่บถัอลบลืน ควรไดรบอภัยและรับความยกยั องไว ในท สี่งู ปรากฏ แกชนทงหลายราวกั้ บเทวดาในหม ัมนูษยุจดวั าเป นสมมตเทวราชิ เปนผควรแกูสวนกศลทุมหาชนบำเพ ี่ญแล็ว และ จะพงอึทุศถวายดิวยความหวงเพัอทรงพระเจรื่ญภิ ยโยภาพส ิ บไป ื ในฝายศาสนจกรัสมเดจพระพ็ทธเจุาได เปนสรณะ ทพำน ี่กนับถัอของพืทธศาสนุกบริษิทั จำเดมแติครงยั้งดำรงพระชนม ัจนบดนักี้เพราะพระมหากร็ณาุ พระคณขุอน ี้ เปนเหต ใหุพระองค บำเพ ญพระบารม็มาแตีคร งเป ั้ นพระโพธ สิตวั จดเป ันมหากร ณาสมาโยคในฝุายเหตสุมปทา ั ให บรรลพระอนุตรสุมมาสั มโพธ ัญาณิ เปนผลสมาบตั ิจำเดมแติตรสรัแลูวกคงอย็ ในพระกร ูณาคุณุ เสดจเท็ยวเทศนาี่ โปรดเวไนยนกริ ในนครคามนคมชนบทนินั้ ใหไดบรรล โลกุยสมบิตัและโลก ิตตรสมบุตัตามอิ ปนุสิยั ตราบเทาถงึ อวสาน ทสี่ดทรงพระอาพาธหนุกั จะเสดจด็บขั นธปร ันิพพานในค ินนืนแลั้ว ยงทรงเทศนาโปรดส ัภุททปร ัพพาชกิ ใหสำเร จพระอรห็ตั เปนปจฉมสาวกิ ขอความนำมาสาธกนี้ แสดงใหเห็นพระกรุณาของสมบัติพระผูมีพระภาคเจา อันเปนไปในสัตวโลก เพยงไร ี เพราะเหตนุี้พระองคจ งไดึ เปนอดมสรณะทุระลี่กนึบถัออืนสังสูดของพุทธศาสนุกประชาตลอดมาจนท ิกวุนนั ี้ ในการตั้งวจีสัตยาธิษฐาน ก็ยกพระคุณขอนี้เปนสำคัญ พึงเห็นในพจนประพันธที่ใชสวดในมงคลกิริยา ความวา สมเดจพระโลกนาถ ็ ประกอบดวยพระมหากรณาุ ทรงบำเพญพระบารม็ทีงปวงเพ ั้ อประโยชน ื่ เพอเกื่อกื้ลู เพอสื่ขุแหงสตวัท งปวง ั้ ไดบรรลพระสุมมาสั มโพธ ัญาณอินอัดมแลุว ดวยสจจวาจานัขออี้ปุททวะท งปวงจงอย ั้าม ี เลย ดงนั .ี้
42 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๔๓-๔๔) กรุณาคาถา อนทรวิเชิยรี : ทสิวาฺ ปเร โข อตทิกุขปตฺเตฺ จติตสฺสฺ กมโปฺ กรณาุว เอสา ทกุขาฺ ปเร โมจติกามตาุ วา เอสา วเหสายิ วปจิจนฺกาี สา อญม ฺ ญสฺสฺ หติ ํว กาตุํ จติตสฺสฺ โข โหต ิจ ปจจโยฺ ว สา อตถฺ ิ โข ยสสปฺ เสฏฐภาวํ เอตํว ปาเปต ิ ปถุชุชเนหฺิ อนทรวงศิ : เชฏโฐ ชนาน ํภวตธี โย นโร เชฏโฐป โย อนตมโสฺ กลสุสฺ วา เตสํว ธมโมฺ จ วหารนามโก ิ สพเพหฺ ิ โข เสฏฐตรา ภวนตฺ ิเต ถาแต งเป นอ เปนทรวุเชิยรีและอนทรวิเชิยรี จะไดดงนั ี้ อเปนทรวุเชิยรี : ปเร อฆา โมจติจุนิตนฺ ํยํ ปวจุจเตฺ โข กรณาตุ ิเอตํ อย ํวเหสาปฏ ิ ปกิขภฺตาู วเสสภิตู ํกรุเตุ นร ํสา อนทรวิเชิยรี : โย โข ชนาน ํอธิ เชฏฐภโตู โย วาป โข โหต ิกลสุสฺ เชฏโฐ เตสปํ เจ อตถฺ ิวหารธมิ โมฺ เต กพุพเตฺ สา กรณาุว เสฏเฐ ปฐยาวตรั : ราชา อกุ กฏฺ ฐโต ตาว อาณาจกเกฺ มหสิสโรฺ รฏเฐ การุ ญมาคม ฺม มหาชเนนฺ มานโติ ยถา มาตาทโย นาม ปยปตุเตสฺ ุอตตโนฺ เอว ํภปตู ิการุ ญฺ - สมงคฺโกิ ปชาย เว โส ทกุขฺตาทิกาเลสิุเตส ํหตานิกมุปโกฺ อมมาคมิมฺ ธมมฏฺ โฐ น ฉนทาทฺวสานิ โคุ ปวตุตฺ ึรฏฐวาสนีํญาตุ ํ ปจจกฺขโตปฺ โข ราชา อญาตเวเสน คามกาท ฺสี ุจารกิํ สย ํจรต ิภมูนิโท รฏ ฺฐวาสีนมิสฺสโร วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน รโณ อปุปชฺชฺ ิ โข ยทา
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 43 ตทา คโต สโยโธ โส รปโว ิ ปฏพาหิติุํ เตห ิสทธฺ ึอกา ยทุธฺํมหาชนกชาตเก อรฏิฐชนโก กาลํอกาส ิเอกทา ยถา มหาการณุโกิ ราชา มหาชเนน มานโติ ยตุโตฺ อภยทานจ ปสฺสํ ํลภติุปํ โข เทวา ยถา มนสุสานฺํ ปชาย กสลุ ํกตํ ย ํสจฺติจฺ เอตสส อนฺรุโปู มหสิสโรฺ เสฏโฐ สาสนจกเกฺว ธรมานกกาลโต ปฏฐาย อชชโตฺ ยาว สมพฺทุธปรฺสายป ิ นาโถ การุ ญมาคม ฺม โสฺ โพธสติ ตกาลโตฺ ปฏฐาย เสฏฐสมพฺทุโธ ปรฺปิรูตปารม ิตี ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ (มว. ๔๓-๔๔) กรณาคาถาุอกสำนวนหน ีงึ่ (๑) อนทรวงศิ : ทกุขาฺ ปเร โมจนตา ว ยา อยํ สา สาสนสมฺ ึกรณาตุ ิวจุจเตฺ เอสาป ยสสตฺถฺ ิส โข ทยาลโกุ โส โหต ิสงคณฺหฺติกามโกุ ปเร อนทรวิเชิยรี : รฏฐาภปาโล ิ กรณาปยุตุโตฺ ปาเลต ิ โคเปต ิยถา ปชา โข เอวปํ มาตาปตโร สปตุเตฺ รกขนฺตฺ ิเตส ํอภวิฑุฒฺกามาิ ปฐยาวตรั : อตเตี เจตถฺ ทฏฐพพฺํสาธก ํราชวตถฺนาุ โส ยทุธมฺหฺ ิอปุปนฺ เน ปฏ ฺปกิเขฺ ปราชยิ หตติถายฺ จ สพเพสฺํสขายุ รฏฐวาสนิํ ตสมาฺ โส รฏฐวาสีหิ อโหส ิพหมานุโติ มหาการณุโกิ พทุโธ ปตฺโตฺ สมโพธฺมิตุตมฺํ สพพสตฺตานมตฺถาย เทเสสฺ ิธมมเทสนฺํ โลกนาโถ นปนิ โนปฺ ปรนิพิพานมฺจเกฺ ทยาลโกุ สภทุทสฺส การฺุ เญน ฺ สมงคฺโกิ ปตฏิฐาเปส ิต ํอคเค ผลสฺมฺ ึพทุธสาสเนฺ วตุตฺเหตฺ ํสเมธุหีิ โลกนาถ ํ ปสสํติุํ นาโถ การุ ฺญมาคมม โสฺ โพธสติ ตกาลโตฺ ปฏฐาย เสฏฐสมพฺทุโธ ปรฺปิรูตปารม ิ ีต ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
44 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๔๓-๔๔) กรณาคาถาุอกสำนวนหน ีงึ่ (๒) อนทรวงศิ : ทกุขาฺ ปเร โมจนตา ว ยา อยํ สา สาสนสมฺ ึกรณาตุ ิวจุจเตฺ เอสาป ยสสตฺถฺ ิส โข ทยาลโกุ โส โหต ิสงคณฺหฺติกามโกุ ปเร อนทรวิเชิยรี : รฏฐาภปาโล ิ กรณาปยุตุโตฺ ปาเลต ิ โคเปต ิยถา ปชา โข เอวปํ มาตาปตโร สปตุเตฺ รกขนฺตฺ ิเตส ํอภวิฑุฒฺกามาิ ปฐยาวตรั : อตเตี เจตถฺ ทฏฐพพฺํสาธก ํราชวตถฺนาุ โส ยทุธมฺหฺ ิอปุปนฺ เน ปฏ ฺปกิเขฺ ปราชยิ หตติฺถาย จ สพเพสฺํสขายุ รฏฐวาสนิํ ตสมาฺ โส รฏฐวาสีหิ อโหส ิพหมานุโติ มหาการณุโกิ พทุโธ ปตฺโตฺ สมโพธฺมิตุตมฺํ สพพสตฺตานมตฺถาย เทเสสฺ ิธมมเทสนฺํ โลกนาโถ นปนิ โนปฺ ปรนิพิพานมฺจเกฺ ทยาลโกุ สภทุทสฺส การฺุ เญน ฺ สมงคฺโกิ ปตฏิฐาเปส ิต ํอคเค ผลสฺมฺ ึพทุธสาสเนฺ วตุตฺเหตฺ ํสเมธุหีิ โลกนาถ ํ ปสสํติุํ นาโถ การุ ฺญมาคมม โสฺ โพธสติ ตกาลโตฺ ปฏฐาย เสฏฐสมพฺทุโธ ปรฺิปูริตปารมี พทุโธฺ การุ ฺญมาคมม ปชายฺ สรณ ํวรํ โลเกห ิมานโติ โหติ ปชูโติ ยาว อชชโตฺ วตุตฺเหตฺ ํวจสจีจฺ - อธฏิฐานมหฺ ิ ปายโต มหาการณุโกิ นาโถ หตายิ สพพปาณฺนิํ ปเรตูวาฺ ปารม ีสพพา ปตฺโตฺ สมโพธฺมิตุตมฺํ เอเตน สจจวชฺเชน มาฺ โหนตฺ ุสพพฺปทุทวาตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 45 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตาม ถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๔๘-๔๙) เมตตานนทั้บี่คคลแผุไปแก กนัมอยี ู๒ สถาน คอื โอทสสผรณาิแผโดยอาการเจาะจง ๑ อโนทสสผรณาิ แผโดยอาการม ไดิเจาะจง๑ การแผโดยอาการเจาะจงน นได ั้แก นยมติ วลงไปตรงๆ ั โดยฐานทตนรี่จูกั พงเหึน็ อทาหรณุในบ ดามารดามิความรี กใคร ัและหวงความเจรั ญให ิแกบตรธุดาิ สวนการแผ โดยอาการม ไดิเจาะจงนนั้ ไดแก ปรารภท วไปไม ั่เลอกบืคคลุ มพระเมตตาของสมเดีจพระเจ็าแผนดนอินพระองคั ให เป นไปในประชาชนเป นขอ อาง นยหลังนัยี้อมขยายกว างออกไปได ตามอธยาศัยของบั คคลจนไมุม ขอบเขตเป ีนทสี่ดุ จดวั าเมตตาเจโตว มิตตุิ ทำใหพนจากสงทิ่กี่ดกีนอั นเป ันวตถัแหุ งปฏ ฆะิความกระทบกระทงั่ เมตตาคณยุอมเป นเหตมุกำล ี งฝังอย ในส ูนดานัยงบั คคลใหุประกอบการอ นเป ั นประโยชน สขแกุผอูนโดยเฉพาะ ื่ บาง โดยมไดิเฉพาะบาง อนรุปแกูเมตตาอ นเป ั นไปในวาระจ ติ เมตตาทเปี่ นโอท สสผรณาเป ินเหตชุกพาบัดามารดาิ ใหบำรุงเลี้ยงบุตร และใหบุตรปฏิการฉลองคุณทาน ฝายเมตตาที่เปนอโนทิสสผรณาเปนสมุฏฐาน ยังสมเด็จ พระเจาแผนดนิ ใหพทิกษัรกษาประชาราษฎรให ัสขเกษมและทำนุบำรุงใหุสมบรณู เมตตาทเปี่ นไปโดยเจาะจงย อม มมาโดยธรรมดา ี หาเปนค ณประหลาดสุกปานใดไม ัถงวึ าอาจให ไพศาลข นไปกว ึ้านนอั้กี สวนเมตตาปรารภท วไป ั่ นนยั้อมเป นอศจรรยั เกดขิ นในน ึ้ ้ำใจอนงามั ไกลจากรษยาและตระหนิ เปี่นอาท ิ ปกตของสิ ตวโลกย ัอมคดเหิน็ แกตนเป นทตี่งั้ มความหวี งจะบำร ังกุแต็ตน ถงจะเผึอแผื่กเพ็ยงบีคคลผุเกูยวกี่ นโดยฉ ันธรรมดาแตังมาตอผมูี ปรชาเลีงเห็ นความปรารถนาของส ็ตวัว าเป นอนเดัยวกีนคัอรืกสัขเกลุยดทีกขุ ถงเชึนนนกั้ย็งเป ันตางๆกนั ได สขบุางกม็ ี ไดทกขุบางกม็ ีทงนั้กี้เพราะความประพฤต ็และความสามารถิ ประกอบกบโอกาสภ ัมูลำเนาและ ิ กศลากุศลุ เมอตนได ื่สขเหุนปานใด ็ กม็ ใจเผ ีอแผื่หว งจะให ั เขาได สขเชุนนนบั้างดงนั่ ี้เมตตาจงจะแผึกวางขวาง ทวไปถ ั่งผึอูนทื่ ไมี่เกยวขี่องกบตนั แตนนจั้งพาบึ คคลใหุเข าไปต งไว ั้ซงวึ่ตถัอุนจะให ัเกดสิขบุาง ซงอี่บายอุนจะให ั ไดสขวุตถันุนบั้างตามอธยาศัยั เมตตา ๒ อยางน แลเป ี้นเคาม ลใหูบคคลประพฤต ุหิตานิหุตประโยชน ิแกก นใน ั กจการนินั้ ดจผุเชูดชิกสายหั นให ุกระด กไปมา ิ และเปนมน ษยชนใหุเปนผ ประเสร ู ฐกวิาก นโดยค ัณานุภาพุ .
46 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๔๘-๔๙) เมตตาคาถาฺ ๑ ปฐยาวตรั : เมตตาฺ นาม ปเรสํว หิตตฺถสุขกามตา สา “โอทสิสนโตฺ เจว อโนทสิสนโตฺ ” อติิ ทวุธาิ ผรตพิพาฺ ว ทฏฐพพฺเจตฺถฺ สาธกํ เย มาตาปตโร สพเพ ปฺยปตุเตฺ ปเยนตฺ ิจ วฑุฒฺกามาิ จ เอเตสํนพทิธฺ ํสขเปกุขกาฺ เต โอทสิสนโตฺ เตสํเมตตายปฺ ผรนตฺ ิเว สพพรฏ ฺฐนวาสินีํราชา เมตตาทยาลฺโกุ อโนทสิสนโตฺ เตสํเมตตายฺ ผรเตว โส เมตฺตาเจโตวิมุตฺตีติเอสา นาเมน วจุจตฺิ อนทรวิเชิยรี : เมตตาฺ พล ํ โขป ชเนต ิจติเตฺ จติตมฺหฺ ิเมตตายนฺรุปโตูว โอทสิสโนทฺสิสฺ ปเรปเยว เมตตายฺ อตถฺ ํกรุเตุ ปเรสํ ปตุเตฺ ห ิมาตาปตโร สเมตตาฺ โอทสิสฺ เมตตายฺ ผรนตฺ ินจิจฺํ ปาเลนตฺ ิมาตาปตโร สปตุเตฺ ปตุตาปฺ เตส ํ ปฏการการิ ี อเปนทรวุเชิยรี : ชเน อโนทสิสนโตฺ สรฏเฐ ทยาล ุเมตตายฺ สขุ ีอนเฆี กโรต ิราชา นริปทุทเวฺ จ สมทิธฺกิ ํกพุพตฺ ิ โส จ รฏฐํ ปฐยาวตรั : โอทสิสผรณาฺ เมตตา ธมฺมตายฺ ปวตตตฺิ อนจฉรฺยภิตาูว กตา เวปลุลโตปฺ โข เมตตาฺ ปน อโนทสิสฺ - ผรณา ยสสฺ มานเส อปุปชฺชมานกาฺ เอตํ กโรต ิวตมจีฉรฺํ โลเก ปกตยาิ สตตา อตฺตทตฺถวฺชานนาิ เอกสโต ํว อตตานฺํเต จปฏุ ฐาตเปกุขกาฺ หเตสิ โนิ ปเรสํว ญาตกาทนเมวี โข หติ ํสขุจฺ เอเตปอปุปาเทยฺยฺ ุํว เอกทา พทุธาทโยฺ ห ิ โลกสมฺึ “เย สตตาฺ สขกามกาุ เต ทกุขปฺ ปฏฺกิลาูว สพเพฺ สตตาฺ วเสสกาิ อตตโนฺ กาลเทสาทิ- ปฏพทิธายฺ วตุตฺยาิ สามตถฺยสิสฺ วา ปุ ญฺ - ปาปาน ํ เภทภาวโต
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 47 สขุ ํวนิทนฺตฺ ิทกุขฺ ํวา” อติ ิเตสํว ปตถนฺํ สมปสฺสนฺตาฺ สยเยว สํขุ ํ ปปโปนฺตฺ ิยาทสิํ สตตานฺ ํลาภนตถาย สฺขุ ํ ปตเถนฺตฺ ิตาทสิํ อโนธโสิ อย ํเมตตา อฺ ญาตาท ฺนมตี ตโนฺ สพเพสฺ ํผรตพิพาฺว เมตตาฺ ยสสตฺถฺ ิอทีสิี เอโสป อตตโนเยว อชฺฌาสยวเสนฺ โข สขวตุถฺุจฺ เอตสส ลาภฺปายุ ํยถารหํ ปเรสปํ ตโตเยว อปฏุ ฐเปต ิ ฐานโส ทพุพฺธาิ ยสสฺ เมตตา ว อตถฺ , ิ เอโส หเตสโก ิ ปฏริเปู ยถา พทธฺ - สตุตฺ ํหตเถนฺโติ จโติ กฑฒนฺโตเยวฺ เอเตสุกจิเจสฺ ุกรุเตุ หติํ เมตตาฺ เหสาป ปพุเพฺว กตปุ ญวเสนป ฺ กตวานฺ เสยยตฺ ํ ปตเต ชเนฺ วภชติธี โขติขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ (มว. ๔๘-๔๙) เมตตาคาถาฺ ๑ อกสำนวนหน ีงึ่ อนทรวิเชิยรี : โอทสิสโนทฺสิสฺ จ โหต ิเมตตาฺ โอทสิสฺ มาตาปตโร ว เมตตฺํ ปตุตานมฺทิธฺ ึอภวิฑุฒฺภาวิ ํ อากงขมานาฺ จ วริฬุหฺกามาิ เมตตาวฺหาริ ีว ผรนตฺ ิเตสํ โอทสิสฺ เมตตฺ ํอติ ิวจุจเตยฺํ อนทรวงศิ : เมตตฺ ํ อโนทสิสนเมตฺถฺ ภมูโปิ อาคมมฺ เมตตาลฺ ุ สฏฐวาสนิํ กจิจานฺกุจิจานฺ ิกโรต ิสพพทาฺ เมตตาฺ อโนทสิสปฺ โขต ิวจุจเตฺ ปฐยาวตรั : สพพสตฺตาฺ ห ิ โลกสมฺึอสิสาทฺผิสุตาิ สทา สขกามาุ จ โข ทกุขฺ - ปฏกิลาปู โข อติิ สมปสฺสนฺตาฺ ว เมธาวีสตตานฺปํ หเตสิ โนิ สขุจฺ สขวตุถฺมุปฺสพเพสฺ ํเทตกามกาุ นจิจฺ ํเตส ํ อโนทสิส เมตฺตฺ ํผรนตฺ ิสพพโสฺ อปุปาเทตฺ ิอย ํ โลก- สตตานฺ ํหตมานสิ ํ สตุตสฺมฺปึ ยถาต ํ โข พทธฺ ํว ปฏริปกูํ อโติ จโติ จ เมธาวีอากฑฒตฺ ิว ปคุคโลตฺ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
48 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๔๘-๔๙) เมตตาคาถาฺ๒ เมตตานนทั้บี่คคลแผุไปแก กนัมอยี ู๒ สถาน คอื โอทสสผรณาิแผโดยอาการเจาะจง ๑ อโนทสสผรณาิ แผโดยอาการม ไดิเจาะจง๑ การแผโดยอาการเจาะจงน นได ั้แก นยมติ วลงไปตรงๆ ั โดยฐานทตนรี่จูกั พงเหึน็ อทาหรณุในบ ดามารดามิความรี กใคร ัและหวงความเจรั ญให ิแกบตรธุดาิ สวนการแผ โดยอาการม ไดิเจาะจงนนั้ ไดแก ปรารภท วไปไม ั่เลอกบืคคลุ มพระเมตตาของสมเดีจพระเจ็าแผนดนอินพระองคั ให เป นไปในประชาชนเป นขอ อาง นยหลังนัยี้อมขยายกว างออกไปได ตามอธยาศัยของบั คคลจนไมุม ขอบเขตเป ีนทสี่ดุ จดวั าเมตตาเจโตว มิตตุิ ทำใหพนจากสงท่ิกี่ดกีนอั นเป ันวตถัแหุ งปฏ ฆะิความกระทบกระทงั่ เมตตาคณยุอมเป นเหตมุกำล ี งฝังอย ในส ูนดานัยงบั คคลใหุประกอบการอ นเป ั นประโยชน สขแกุผอูนโดยเฉพาะ ื่ บาง โดยมไดิเฉพาะบาง อนรุปแกูเมตตาอ นเป ั นไปในวาระจ ติ เมตตาทเปี่ นโอท สสผรณาเป ินเหตชุกพาบัดามารดาิ ใหบำรุงเลี้ยงบุตร และใหบุตรปฏิการฉลองคุณทาน ฝายเมตตาที่เปนอโนทิสสผรณาเปนสมุฏฐาน ยังสมเด็จ พระเจาแผนดนิ ใหพทิกษัรกษาประชาราษฎรให ัสขเกษมและทำนุบำรุงใหุสมบรณู เมตตาทเปี่ นไปโดยเจาะจงย อม มมาโดยธรรมดา ี หาเปนค ณประหลาดสุกปานใดไม ัถงวึ าอาจให ไพศาลข นไปกว ึ้านนอั้กี สวนเมตตาปรารภท วไป ั่ นนยั้อมเป นอศจรรยั เกดขิ นในน ึ้ ้ำใจอนงามั ไกลจากรษยาและตระหนิ เปี่นอาท ิ ปกตของสิ ตวโลกย ัอมคดเหิน็ แกตนเป นทตี่งั้ มความหวี งจะบำร ังกุแต็ตน ถงจะเผึอแผื่กเพ็ยงบีคคลผุเกูยวกี่ นโดยฉ ันธรรมดาแตังมาตอผมูี ปรชาเลีงเห็ นความปรารถนาของส ็ตวัว าเป นอนเดัยวกีนคัอรืกสัขเกลุยดทีกขุ ถงเชึนนนกั้ย็งเป ันตางๆกนั ได สขบุางกม็ ี ไดทกขุบางกม็ ีทงนั้กี้เพราะความประพฤต ็และความสามารถิ ประกอบกบโอกาสภ ัมูลำเนาและ ิ กศลากุศลุ เมอตนได ื่สขเหุนปานใด ็ กม็ ใจเผ ีอแผื่หว งจะให ั เขาได สขเชุนนนบั้างดงนั่ ี้เมตตาจงจะแผึกวางขวาง ทวไปถ ั่งผึอูนทื่ ไมี่เกยวขี่องกบตนั แตนนจั้งพาบึ คคลใหุเข าไปต งไว ั้ซงวึ่ตถัอุนจะให ัเกดสิขบุาง ซงอี่บายอุนจะให ั ไดสขวุตถันุนบั้างตามอธยาศัยั เมตตา ๒ อยางน แลเป ี้นเคาม ลใหูบคคลประพฤต ุหิตานิหุตประโยชน ิแกก นใน ั กจการนินั้ ดจผุเชูดชิกสายหั นให ุกระด กไปมา ิ และเปนมน ษยชนใหุเปนผ ประเสร ู ฐกวิาก นโดยค ัณานุภาพุ . เมตตานนเป ั้นค ณธรรมประการหนุงทึ่นี่บเนั องในพรหมว ื่หาริคอธรรมเป ืนเครองอยื่ของพรหมู เทพเจาผ ู วเศษิ ซงไดึ่นามวาพรหม พวกพราหมณถอวื าเป นผสรูางโลก และเปนเทพบดรของสิตวันกายิ ยอมมเมตตาจีติ คมครองรุกษาประชาน ักรผิสูบสายลงมาื อกประการหน ีงึ่ มารดาบดาจิดวั าเป นพรหมของบตรุและพระมหา กษตรัยิผครองแผูนดนสมมติวิาพระเป นเจ าของประชาราษฎร กเพราะม็ เมตตาเป ีนวหารธรรมิ .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 49 (มว. ๔๘-๔๙) เมตตาคาถาฺ๒ อนทรวิเชิยรี : โอทสิสโนทฺสิสฺ จ โหต ิเมตตาฺ โอทสิสฺ มาตาปตโร ว เมตตฺํ ปตุตานมฺทิธฺ ึอภวิฑุฒฺภาวิ ํ อากงขมานาฺ จ วริฬุหฺกามาิ เมตตาวฺหาริ ีว ผรนตฺ ิเตสํ โอทสิสฺ เมตตฺ ํอติ ิวจุจเตยฺํ อนทรวงศิ : เมตตฺ ํ อโนทสิสนเมตฺถฺ ภมูโปิ อาคมมฺ เมตตาลฺ ุ สฏฐวาสนิํ กจิจานฺกุจิจานฺ ิกโรต ิสพพทาฺ เมตตาฺ อโนทสิสปฺ โขต ิวจุจเตฺ ปฐยาวตรั : สพพสตฺตาฺ ห ิ โลกสมฺึอสิสาทฺผิสุตาิ สทา สขกามาุ จ โข ทกุขฺ - ปฏกิลาปู โข อติิ สมปสฺสนฺตาฺ ว เมธาวีสตตานฺปํ หเตสิ โนิ สขุจฺ สขวตุถฺมุปฺสพเพสฺ ํเทตกามกาุ นจิจฺ ํเตส ํ อโนทสิส เมตฺตฺ ํผรนตฺ ิสพพโสฺ อปุปาเทตฺ ิอย ํ โลก- สตตานฺ ํหตมานสิ ํ สตุตสฺมฺปึ ยถาต ํ โข พทธฺ ํว ปฏริปกูํ อโติ จโติ จ เมธาวีอากฑฒตฺ ิว ปคุคโลฺ เมตตาฺ วหารธมิ โมตฺิเมธาวหี ิ ปวจุจเตฺ เย โข เมตตายฺ สยํตุตา เตฺ พรฺหฺมาโนตฺิ วจุจเรฺ มาตาทโย จ ปตุตานฺํพรหฺมาโนฺ อติ ิวจุจเรฺ ราชา จ รฏฐวาสนีํเอเตส ํพรหฺมภาวโตตฺ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
50 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา ๕๑-๕๒) ปฏสิณฐารกัสลตานุนั้ มพรรณนาวีา อาการเครองแผื่เผอื่ชอวื่าปฏ สิณฐารั ไดแกการตอนร บปราศร ัยั กลาวโดยอาการเปนไป ปฏิสันถารนี้เปนกิจควรทำแกแขกผูมาถึงถิ่นของตน แมแตเพียงดวยวาจา ดั่งที่เรียกวา สมโมทนาฺกย็งให ั สำเร จผล็ ทำความยนดิ ใหีเกดแกิผ ไดูรบั เปนอบายเครุองยื่ดเหนึยวนี่ ้ำใจเพอตื่งอยั้ ในไมตร ู ีและ ทวความสนีทยิงขิ่นึ้ ทานจงจึดเขั าในส งคหวัตถัุ๔ นชี้อวื่า ปยวชชฺ ํถอยคำท ทำให ี่เปนทรี่กั โดยความเปนกจอินั มิตรจะพึงทำแกมิตรดวยกัน ใชแตเทานั้น ย่ิงเปนหนาที่ของทานผูเปนอิสระพึงทำแกผูนอย ใหไดอัสสาทะ ณ สำนกตนัเพอปล ื่กความนูยมของชนทิงหลายทั้ วไป ั่ทานจงสงเคราะหึเข าไว ในส งคหวัตถัุ๔ อกแผนกหนีงึ่กลาว ชอวื่า วาจาเปยยฺํวาจาอนดัดดูมื่ โดยความเปนราชธรรมของพระมหากษตรัยิเจา ไมใชแตดวยวาจาเทานนั้แม ดวยภณฑะกั ควรทำตามเวลา ็ การตอนร บปราศร ัยัดวยใช พสดัสุงของเหมาะแกิ่ความตองการเชน ใหปานโภชนาหาร และทพี่กเป ันตนดงนั่เรี้ยกวีาอามสปฏ ิสินถารั อนการแผัเผอนื่นชอบทั้ จะให ่ี เป นไปโดยธรรม เชนแสดงตนตามฉนั ทควรจะเป ี่นอย างไร และยงแขกผัมานูนให ั้ ไดรบความยกยัองนบถัอและเอื อเฟ ื้อสมแกเขาเป นอาท ิดงนัเรี้ยกวีา ธรรมปฏิสันถาร การปฏสินถารนั เปี้นประเพณ ทีนี่ยมสิ บมาของโบราณบ ืณฑัตนอกพิทธุปบาทสมุยั ความขอน ี้พงสาธกดึวย พระเวสสนดรทรงทำปฏ ัสินถารแกัพราหมณชชกผูมาทูลขอู๒ กมารุและแดทาวมฆวานเทวราชผ จำแลงเพศเป ูน พราหมณมาขอพระมทรั ีพระองคตร สปราศร ั ยให ัเกดความยินดิแลีวเช ญให ิลางเทาแล วให เข าไปในอาศรมบท ให เลอกบรื โภคผลาผลมธ ิ รสเปุนของป าและดมวารื่ ใสเย ี นเป ็นของต กมาจากธารเขาตามชอบใจ ั ครนมาถั้งพึทธุปบาทสมุยั สมเดจพระส็มมาสัมพัทธเจุากตร็ สสอนให ั เคารพในปฏ สินถารเหมัอนกืนั แม ฝายบรรพชตกิย็งไมัพนจากต องทำ เมออาคื่นตักะมาถุงสำน ึกักเป็นหนาทของเจี่าอาวาสจะตองตอนร บโดยก ัจวิตรั ถงมึขีอห ามไม ให ทำส ทธาไทยค ัอของทืเขาถวายดี่วยศร ทธาให ั ตกไป คอหืามม ใหิแจกจายแกคฤหสถัผมูไดิเกยวขี่อง ใหเจาของเสยศรีทธาั และมขีอหามม ใหิ ทำยาร กษาผัอูนผื่ดๆิพลงๆั้ แตถาคนเหลานนมายั้ งอาวาสโดยฐานเป ัน แขกควรไดรบปฏ ัสินถารั ภกษิจะสงเคราะหุด วยโภชนาหารและส งติ่างๆทควรปรารถนา ี่ หรอเขาเจื บไข ็ จะประกอบ ยาใหตามความเข าใจ กไม็ม โทษ ี ซ้ำจะเปนความด ีแตตองมเมตตาจี ตเป ินทตี่งั้ ไมหว งจะได ั ลาภผลเป นของตอบ แทนอปการุ .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 51 (มว. ๕๑-๕๒) ปฏสนิถารกฺสลตาคาถาุ ๑ ปฐยาวตรั : ยทา อาคนตฺกาุ โหนตฺิอาคตา เคหมตตโนฺ ตทา โข อนนปาเนหฺิ ปยวาจาย วาป โข เอเตส ํ ปฏสนิ ถาโร กาตพฺโพฺ เคหสามนาิ โส กโต ปยวาจาย สม โมทนาตฺ ิวจุจเตฺ จติตวฺฑุฒฺกราิ วาจา สมพนฺธเมตฺตฺิฐานยาิ อสสาทชนกาฺ วาป ปยวชชนฺตฺ ิวจุจเตฺ หทยงคมวาจาปฺ วาจาเปยยนฺตฺ ิวจุจเตฺ กาตพโพฺ ปฏสนิ ถาโร อนฺนาทฺหี ิสยุตุตฺโติ อย ํอามสวติถฺหูิ ปฏิสนฺถารนามโก ธมเมนฺ ปฏสนิ ถาโร วฺจุจเตฺ อปโร จ โส อนทรวงศิ : เอโส ห ิ ปพุเพฺ วรพทธกาลโตุ อาจณิณภฺโตู อห ุปณฑฺเตหิ ิ โข อาคนตฺกาุ สนตฺกมาคตาิ ยทา ภาโร สยาิ โส ฆรสามโนิ ตทา เวสสนฺตรปฺปฺุ ฺญวโต ว วตถฺนาุ ทฏฐพพเมตฺ ํอธิ โหต ิสาธกํ อนทรวิเชิยรี : อายาจนตถายฺ ปโยรสาน ํ รมมฺ ํยทา สนตฺกมสิสฺ โหติ ปตโตฺ ทโชิ ชชกนามภูโตู มททฺ ึตมายาจติมาคโตุ จ อฺญาตเวเสน ยทาป สกโกฺ เวสสนฺตโรฺ สลลปฺ เตห ิสทธฺึ เอเต นสิทาปย ี ิอสสเมฺ จ ปาเยส ิ ปานยวรี ํตทา เต ปฐยาวตรั : พทุธกาเลฺ ห ิอารพภ ปฏ ฺสณิฺฐารคารวํ ธมมฺ ํเทเสส ิภกิขฺนูํสพพสตฺตานฺกมุปโกฺ อาคนตฺกาุ ยทา โหนตฺิสกสนฺติกมาคตา สงฆเชฏ ฺ โฐ ตทา เตสํกเรยยฺ อาทเรน ตํ น โหต ิ ปฏสณิฺฐาโร สทธาเทยฺยนฺปาตน ิ ํ ยทา อาคนตฺกาุ ญาตีอฺญาตกา ภวนตฺ ิวา อาคตา เจ คลานาิ เต ภกิขฺนู ํสนตฺกิ ํสยิุํ เมตตาสมงฺคฺจิติตาฺว อลาภาทปิเรกุขกาฺ กตวาฺ เภสชชเมเตสฺํทเทยยฺ ุํ ภกิขโวฺ ตทาติ ขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ