252 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ ใหเกบความตามท็จะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๒๘-๓๒๙) เมอทรงเหื่นว็า ลทธัสมิยของคณาจารยัทงสองั้ มใชิคลองแห งพระโพธ ญาณิกทรงอำลาสองคณาจารย ็ โดยสคโตบายุ ยงความอาลัยเสั ยดายให ีเกดแกิทานทงสองั้เสดจไปในการแสวงหาพระส ็มมาสั มโพธ ั ญาณโดยลำพ ิงั ทแรกทรงบำเพ ีญท็กกรกุริยาิซงในสม ึ่ยนันนั้ยมวิ าเป นบญอย ุางอกกฤษฎ ุเปนทางสมฤทธัแหิ์งผลท งปวงท ั้ปรารถนา ี่ สงทิ่คนที่ งโลกน ั้ยมวิาด ีแมจะมวีมิตักิงขาอยั ในใจ ูแตเม อไม ื่ ไดขอพสิจนูพอเพยงี จะโตเถยงคีดคัานสงนิ่นกั้ ไม็ชอบ แกเหตุทางทดี่ควรทดลองดีวยตนอนการณวสักบิคคลยุอมไม พรนพรั่งตึ อความลำบาก ในเมอเหื่ นประโยชน ็อนสมควรั สมเดจพระผ็มูพระภาคเจีาทรงเห นอำนาจแห ็งเหตเชุนน ี้จงทรงบำเพ ึญท็กกรกุริยาิ ทำนองเดยวกีบทรงศักษาพึสิจนู ลทธั ของสองดาบสในหนหล ิงั ทรงบำเพญอย็างเขมขนย งยวดเป ิ่นเวลานานจนทรงรสูกวึ าไมม ใครทนทานทำได ีถงึ เพยงนีนแลั้ว ไมไดตรสรั ธรรมอะไร ูซ้ำไดพระป ญจวคคัยีเป นสกขัพยานี พอเปนหลกฐานพัสิจนูไดวาทกกรกุริยาิ นนไม ั้ ใชทางสนทิ้กขุจรงิจงทรงเลึกเสิยีดวยความเป นอยอยูในอำนาจแห ูงเหตอุกเหมีอนกืนั ขอนนกั้เป็นอ ปการะุ แกอน ศาสโนบายุเมอพระองคื่ตรสรัแลูวทรงแสดงธรรมคดคัานทกกรกุริยาทิงหลายั้เรยกวีาอตตกัลมถานิ โยคุหา ผูทวงติงไมไดหากพระองคมิไดตรัสรูเสียเลย ก็ไมมีใครลวงครหาเยาะเยยวาไมพากเพียร ถาไมไดทรงบำเพ็ญทุก กรกริยาิเรมติ่นทรงบำเพ ญทางจ็ตภาวนาทิเดียวีถาไม ไดตรสรั ูโลกกจะต็วิาพระองค ไมเพยรีครนได ั้ตรสรัแลูวจะ ทรงแสดงธรรมโปรดสตวั ให ดำเน นในม ิชฌั มาปฏ ิ ปทา ิทกกรกุริยากิจะเข็ าเป นอ ปสรรคขุดขวางทางโอวาทาน ัศาสนุี ซงพระองคึ่ ไมมอีบายทุจะแกี่ ไขให ปลอดโปร งไปได เลย เพราะไมเคยทรงบำเพ ญมา็ขอนแสดงเยี้ยงการณวสี่กชนวิา เมอยื่ งไมั ไดเหตผลอุนควรัยอมไม ดวนคดคัานเลกถอนลิทธัเกิาอนเขาทังหลายนั้ยมกินัแมจะต องลำบากตรากตรำ ทำตามลทธันินั้เพอพื่สิจนูความจรงกิยอม็ตดทางปร ั ปวาทว ั าเป นเจาแบบเจ าแผนไม นบถั อประเพณ ื ีคณคุอการณื วสกตานิยี้อมเป นอ ปการแกุการแสวงหาพระสมมาสั มโพธ ัญาณิ .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 253 (มว. ๓๒๘-๓๒๙) ทุกฺกรกิริยาคาถา อเปนทรวุเชิยรี : ยทา มหาสตตวโรฺ วชานิ ิ “นรติถกาฺ นสิสฺริ ิลทธฺ ิเตสํ อยจฺ อาฬารสิ ิอทุทโกยฺํ” ตทาป โกณฑฺ ฺญิสอาทโย ิ เว อสิีว อาปจุฉฺยิ ปจฺ เอเต คเวสติุํ โพธวริ ํ คโต โส อนทรวงศิ : สมโพธฺิญาณาภมิโขุ นราสโภ อกุ กฏฺฐเมต ํอตทิกุกรฺ ํตทา คาฬหฺ ํ ปธาน ํกร ิทฬหมานโสฺ “สมโพธฺมคิ โคฺ น อยนตฺ ิสพพโสฺ ญตวาฺ ปธาน ํชห ิตปํ ทกุกรฺํ สมโพธฺิญาณาภมิโขุ ส อายตึ ปฐยาวตรั : อสิหี ิกตปพุพฺ ํยํกต ํพทุเธนฺ ทกุกรฺํ เอตมกุ กฏฺฐปุ ฺญนฺติมหาชเนน สมมตฺํ เอตมปฺ ปฏปชิชนฺโต ตฺจฺ วมีสมานโก ํ “อตทิกุกรภาโวยฺํ โพธมคิ โคฺ น โข อติิ ญตวาฺ ปชชหฺ ิสมพฺทุโธ ปธานมตฺิทุกฺกรํ เอว ํสมนปสุสนฺ โต ฐ ฺโติ อตถวสมฺหฺ ิ โส “น ทกุขกฺขยมคฺโคฺว โหต ิต ํทกุกรฺ ํอติิ ชานนโตฺ ต ํชหติวาน ปจฺฉาฺ สมโพธฺมิตุตมฺํ พชุฌฺติวาฺ ปจฺสินีํว “เทวเมฺ น เสวตพิพกาฺ อติทุกฺกรเมเตสุอตตานฺ ํกลเมติ ิจ เนต ํสมโพธฺมคิ โคตฺิเทเสตวาฺ “มชฌฺมาิ อยํ สมมาปฏ ฺปทา ิ โหติ โพธมคิ โคฺ ว โข อติิ เทเสส ิ ปฐมเยว เอเตสํ ํธมมเทสนฺํ เอว ํทเปต ี ิเอตมปฺ “ปพุพลทฺธฺ ึ นราสโภ อปปฏฺกิขฺปยิติวาน เอตฺ ํวมีสมานโก ํ “อย ํน โพธมคิ โคตฺิญตวาฺ ปชาย เทสยิ เอตสสฺ การณสเสว อยฺ ํวสกตาคิ โณุ พหปการภูตาูว โพธยาิ เอสนาย โขต ิขนตฺสาเรนิมยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
254 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ (พระมงคลวเสสิหนา๓๒๙-๓๓๐) เมอไดื่ตรสรัพระอนูตรสุมมาสั มโพธ ัญาณิ ทรงกระทำการเทศนาธษฐานคิอตกลงพระหฤทืยจะทรงแสดงธรรมั สอนเวไนยสตวัแลว ทรงคำนงถึงผึจะรู บพระปฐมเทศนา ั ทรงระลกถึงดาบสทึงสองกั้อน กเพราะว็าทานทงสองั้ นนั้ วาโดยเพศก เป็นบรรพชตดิวยกนั ควรจะโปรดกอน วาโดยฐานเป นอาจารยผสูงสอนกั่เป็นบพการุ ีควร จะทรงกตเวทเมีอถื่งสมึยั วาโดยฐานเป นเวไนยก เป็นอคฆตุติญับูคคลุ เหมอนดอกอืบลอุนขันพึ้นน ้ำจวนจะบาน พอไดสมผัสรัศมัพระอาทีตยิกจะบานท็นทั ีวาโดยฐานไมตร กีเคยอย็รูวมใกล ชดสนิทสนมิ หยงทราบปกต ั่ิจตนิยมิ แลปรชาสามารถของกีนดั ีพอทจะพี่ดกูนให ัเข าใจได งาย วาโดยทางเป นอบายเผยแผุพระศาสนา ทานท งสองเป ั้น ปราชญชนสั้งแลเปูนอาจารยเดมิ เมอโปรดท ื่านท งสองให ั้ ไดธรรมจกษับรรลุมรรคผลุ ยอมตนเปนพ ทธสาวกไดุ กอน จะเปนอ ปการแลเปุนกำล งในการส ังสอนเผยแผั่พระศาสนา แตเมอทรงทราบวื่าทานท งสองทำลายข ั้นธัเสยี แลว จงทรงระลึกถึ งพระป ึญจวคคัยีต อไป กเพราะว็า พระปญจวคคัยีนนั้ นอกจากเปนบรรพชตดิวยกนั ยงเป ัน พยานสำคญในเร ั องบำเพ ื่ญท็กรกุริยาิ แลการทพระป ี่ญจวคคัยีออกบวชตามเสด จเฝ ็าอ ปฐากพระองค ุในเวลาทรง บำเพญท็กรกุริยาิ เพอวื่าเมอพระองคื่ ไดตรสรัธรรมวูเศษแลิว จะไดทรงสอนให รตามบูาง ขอน ปรากฏโด ี้งด งไป ั ในทนี่นๆั้แลว ถาพระองค ไม ทรงสอนพระป ญจวคคัยีใหรธรรมตามเสดูจได็กอน กจะเป ็นขอคานตงวิา แตพระ ปญจวคคัยีสออกบวชตูดตามอิ ปฐากพระองค ุอยทูกเชุาค ่ำ พระองคย งไมั ทรงสอนให รธรรมอะไรได ู จะปวยกลาว ไปใยถงคนอึนื่ แลในเวลานนพระป ั้ญจวคคัยีพากนออกหัางพระองค ไป ดวยเข าใจว า ทรงเลกทิกรกุริยาเสิยแลีวจะ ตรสรั อะไร ู จะเฝาอ ปฐากอย ุตูอไปก ไร็ผล ถาไมทรงแก ความสำค ญผั ดของพระป ิญจวคคัยีเส ยให ี ไดกอน ขาวไม สำเรจของพระองค็กคงจะกระฉ็อนอย ไมูสนสิ้ดุ เมอทรงสอนพระป ื่ญจวคคัยีใหรธรรมสูนความสำค ิ้ญผัดแลิว ขาว นนกั้ จะสงบไปเพราะอาศ ็ ยพระป ัญจวคคัยีนนเองั้ เพราะทรงเหนแลทรงยอมอย็ ในอำนาจแห ูงเหตอุนนั ี้จงสึอูตสุาห เสดจบทจรจากโพธ ็ มณฑลไปโปรดพระป ิญจวคคัยี ซงพึ่กอยั ูณ ปาอสิปตนมฤคทายว ินกรังพาราณสุ ีสนระยะทางิ้ ตงวั้นั ขอนแสดงเยี้ยงของการณวสี่กชนวิา แมจะได ดมีสีขยุ งใหญ ิ่ กย็อมไม ลบหลคูณทุานผ เปูนบพการุ ี ไมยอม ตดทอนไมตร ัจีตในม ิตรสหายิ ไมละเลยคนคายอื นโตชนคนเก ัา อนงึ่ ยอมเลอกตืงตั้นประกอบการงาน ในทางที่ เปนหล กฐานแลได ั ประโยชน มาก ตดทางปร ั ปวาทว ั าเป นคนอกตญั ูประทษรุายมตริ ขาดสงคหกั จในอ ิ นโตชน ั แลทำการงานไมได ผลเป นช นเป ิ้นอนั
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 255 (มว. ๓๒๙-๓๓๐) ปจวคฺคฺยานิ ํ ปฐมเทสนาคาถา อเปนทรวุเชิยรี : วร ํห ิสมพฺชุฌฺยิ โพธิญาณํ ตทา มหาการณุโกิ ภวติวาฺ “อมมิ ปฺ ธมมฺ ํ ปฐม ํน ุกสสฺ อทานิ ิเทเสยยมหนฺตฺ ิเสฏโฐ นราสโภ จนิตยฺ ิ โลกนาโถ สพุทุธฺ ิอาฬารสิ ิจทุทโกตฺิ ทเวุ สเก อาจรเยิ ว ปพุเพฺ พหปกาเรู สร ิ ปกกญาเณ ฺ ปฐยาวตรั : พทุโธฺ ห ิเอวมฺญาสิ “อสโย ิ ปพุพการฺโนิ ภพพภฺตาู จ เวเนยยา เทฺวฺ จ อคุ ฆฏฺติฺโนุ อเมิ ปพพชฺตาิ โหนตฺิสทธมฺมฺ ํพทุธเทสฺติํ เอเต สตุวานฺ ต ํขปิ ปฺํอาชานสิสนฺตฺ ิสพพโสฺ เต พชุฌฺติวานฺ สทธมฺมฺํเหสสนฺตฺ ิพทุธสาวกาฺ พลวปปจฺจยาฺ จาปธมฺมจกฺกปฺปวตฺตเน เอเตส ํมตภาวํว ญตวาฺ ปจฺสโย ิ สริ พทุโธฺ ห ิเอวมฺญาสิ “อเมิ โข ปจวคฺคฺยาิ สตถฺ ุทกุกรกาเลฺ จ สกขฺภิตาู ตทาป โข เต สพพปฐม ฺ ํธมมฺํสมมาสมฺพฺทุธเทสฺติํ โสสสามาตฺ ิมหาสตตฺํอปฏุ ฐหสึ ุสฏุ ุจ เนเตส ํ เจป สทธมฺมฺํเทเสยยฺ มนุปิงุคโวฺ ปเคว โข ชนานนตฺินกิขมฺมฺ โพธมณิฑลาฺ เยน ปจฺสโย ิ วตุถา เตนฺ ปายาส ิ โคตโม อนทริวเชิยรี : พทุธสฺสฺ เอต ํ ปรทิปนี ํ โข “กิ จาปฺ อคโคฺ มนุ ิเชฏฐภโตู พทุโธฺ ปเนโส กตเวทภิโตู โลเก ปเรสมปฺจ โส หเตสิตี ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
256 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติ งไทยเป นภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ ใหเกบความตามท็จะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๓๐-๓๓๑). สมเดจพระบรมศาสดาจารย็ เปนพระสพพัญั ูรสูงทิ่ควรรี่ทูงปวง ั้แลเปนพระสพพทัสสาวั ีเหนการณ็ท ี่ ควรเหนท็งสั้นิ้ เปนพระธรรมราชาธรรมสวามีในกรณยะเนีองดื่วยพระศาสนา กน็าท จะทรงได ี่อสระเพิอจะทรงื่ บญญัตัจิดทำอย ั างไรๆ ไดทกเมุอทื่กประการุ ถงกระนึนกั้ หาได ็ทรงอาศ ยความเป ันอสระนิ นทำอะไรๆ ั้ ไดนอก เหนอเหลือลื้ำไปกวาเหต ไมุ ยอมทรงประพฤต เปิน ไปตามอำนาจเหตการณุจงไมึ เปนฐานทบี่ณฑัตพิจารณาแลิวจะ ตำหนพระองคิ ได พงเหึ นในการทรงบ ็ญญัตัพระวินิยสักขาบทิ ยอมทรงบญญัตัติอเมอมื่เหตี ปรากฏเก ุดขินกึ้อนทกุ ขอจรงอยิเมูอยื่ งไมัมผีประพฤต ูผิดเป ินน ทานปกรณ ิ ถาพระองคทรงบญญัตัสิกขาบทหิามลวงหน าไว ขอครหา กจะพ็งมึวีาพระองคแกลงหาเรองกดขื่ พระสาวกหาควรไม ี่เธอทงหลายมั้ความเชีอถื่อคอยทำตามคำสอนอย ื ูจะตอง บญญัตัผิกมูดหนั กหนาทำอะไร ั อนงเธอเหลึ่านนลั้วนแตมศรีทธาเลั อมใสออกบรรพชา ื่ทไหนจะประพฤต ี่ติ่ำ ชาเชนนนั้เมอเป ื่นเชนน โลกก ี้ จะไม ็ สำค ญในกำล ั งพระปร ัชาญาณีสกขาบททิทรงบี่ญญัตัไวิกจะง็อนแง นไม เปนแกน สาร แตเมื่อไดเหตุการณอันควรแลวทรงบัญญัติยอมตัดทางครหาเห็นปานนั้น โลกก็จะสำคัญในพระปรีชาญาณ สกขาบททิทรงบี่ญญัตัแลิวกจะเฉ็ยบขาดแนีนอน เมอมื่ผีประพฤต ูผิดเป ินน ทานปกรณ ิแล วไมทรงบญญัตัสิกขาบทิ หามปรามเล าชนทงหลายกั้ จะโพนทะนาว ็าพระองค ทรงปล อยปละละเลยสาวกให เท ยวประพฤต ี่ ลามกตามอำเภอใจ ิ ครนทรงบั้ญญัตัลงไปแล ิว ภายหลงการณั ปรากฏว ายงหละหลวมั ไมพอจะป องกนการลัวงละเม ดได ิเดดขาด็ เชน นยี้อมทรงเพมอนิ่บุ ญญัตัใหิรดกัมเขุาอ กตามอำนาจแห ีงเหต ุไมเชนนนกั้จะเป ็นพระบญญัตัสิบปล ับัถาปรากฏว า ตงเครึยดเกี นไป ิ ยอมทรงอนบุ ญญัตัผิอนลงมาพอควรแกการณ เพอตื่ดปร ั บปวาทโวหารว ัา “พระองคขาดเมตตา ”
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 257 (มว. ๓๓๐-๓๓๑) สิกฺขาปทปฺญตฺติคาถา ปฐยาวตรั : พทุโธฺ ห ิทฆทสีสฺีว ยทา อปุปชฺชฺ ิการณํ ตทา เอตํว อาคมม ภฺกิขฺนู ํทฏุ ฐจารินํ อนาจาร ํจรนตานฺํ ปฏพาหายิ สพพโสฺ สลสีกิขาปทฺ ํสาตถฺํ ปญาเปส ฺิว สาสเน อตตโนฺ พลกาเรน น ปญาเปส ฺเยวิ โส การเณ จ อนปุปนฺเน นฺ ปญาเปส ฺ ิ โคตโม สเจ ตสมฺ ึอนปุปนฺเน ปฺ ญาเปส ฺ ิตถาคโต สยิุํ ปรปวาทู ี จ ปรปารมูภวาทฺโนิ “ภกิขฺ ูอภภวิติวาน ตฺ ํ ปญาเปส ฺ ิ โคตโม เอเต ห ิอนกุพุพนฺตฺิสมฺพุทธสฺ ฺสานุสาสนึ สทธาทฺกาิ ปสนนาฺ จ นกิขมฺติวาฺ สกา ฆรา ปพพชนฺตฺ ิอเมิ สพเพ นฺ ทจุจารฺโนิ ” อติิ เอวปํ สนเตฺ น ชานนตฺิสตถฺ ุ ญาณพล ํอเมิ สกิขาปทฺปํ ปฺญตตฺํกปุเปยฺยเยวฺ สพพโสฺ อนทรวิเชิยรี : อญาส ฺ ิพทุโธฺ อปวาทเมตุํ ภกิขฺ ูยทา โหนตฺปิ ทฏุ ฐจารี เตส ํตทา โข ปฏพาหนาายิ เอตปํ ปญาปย ฺ ิ โลกนาโถ อนทรวงศิ : สพพฺฺพุทุโธฺ กรณาสมงุคฺโกิ อญาส ฺ “ ิ ปญตฺตมฺทิ ํลหนุตฺ ิ โข ทฬหฺ ํว ปญาปย ฺ ิ โส อปายโสุ อญาส ฺ ิ ปฺญตตมฺทิ ํครนุตฺ ิ โข เอตปํ กตวาฺ ลหกุ ํสยุตุตฺโติ เอตถานฺปุ ฺญตตฺปทิ ํ ฐเปส ิ โส เมตตาลฺพุทุโธฺ อนรุปการณูํ วมีสยํติวานฺ ฐเปส ิตปํ ตนตฺ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
258 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ตวอยัางวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ ใหเกบความตามท็จะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา ๓๓๓-๓๓๔) อกเรีองหนื่งึ่ โปรดใหทำปกาสน ยกรรมแกีพระเทวทตัคอประกาศต ื ดไม ัร บรองความประพฤต ั ิมเรีองเลื่า ไวในคัมภีรสังฆเภทกขันธกะวา เมื่อครั้งเสด็จประทับ ณ กรุงราชคฤหคราวหนึ่งกำลังทรงแสดงธรรมในทาม กลางบรษิ ทใหญ ั พรอมทงพระราชาั้ พระเทวทตเขั าไปกราบท ลขอรูบเป ันผ ปกครองภ ูกษิสงฆุแทนพระองค ขอให ทรงมอบภกษิสงฆุแกตนอางเหตวุาพระองคทรงพระชราแลวชอบแตจะทรงขวนขวายนอย ประกอบทฏฐธรรมสิขุ วหารอยิ ูพระองคไม โปรดแลทรงห ามโดยละม อมถงึ๒ ครงั้พระเทวทตยังขันกราบทืลอูกเป ีนครงทั้ี่๓ ซงเป ึ่นครงั้ เดดขาด็จงตรึ สเป ันอ ปปสาทโวหารร ักรานพระเทวทุตวัาแตสารบีตรแลโมคคุลลานะเรายั งไมัยอมมอบภกษิสงฆุให ทำไมเราจงจะมามอบให ึเธอซ งเป ึ่นคนเหมอนซากศพื และเปนคนกนเขฬะเลิาการทตรี่สรักรานรุนแรงถุงเชึนน ี้เพอื่ จะตดการเซัาซของพระเทวที้ตั เพราะไมใชวสิยทัพระตถาคตจะตรี่สยังกวิ่าครงทั้ี่๓ อนงึ่ทรงหยงทราบความดั่อื้ ดงแขึงกระด็างแหงพระเทวทตัซงไมึ่ม ทางจะเอาไว ีอย ไดูกต็องทรงปล อยไปตามการณ พระเทวทตเมัอถื่กรูกรานุ เชนนนกั้ แสดงอาการโกรธแค ็นอาฆาตท ลลาไปูพระองคทรงเหนว็าพระเทวทตเรั มเปล ิ่ยนปกต ี่ทิวงทจะคี ดการใหญ ิ ทไหนจะสงบแต ี่เพยงเทีาน ี้จะทรงนงไว ิ่ ถาพระเทวท ตไปทำอะไรเส ัยหายรีายแรงเขากจะเป ็นขอมวหมองพลอยมาั ถงพระองคึแลหมคณะตลอดถูงพระธรรมวึนิยัมทางเสียหายมากกวีาด ีจำจะทำวธิตีดรอนพระเทวทัตเสัยจากพีทธุ นสิยัธรรมนสิยัแลสงฆนัสิยัตอน นไปเธอจะทำอะไรผ ั้ดิกจะได ็ ไมพลอยหมองตดมาถิงพระพึทธุพระธรรม พระ สงฆเหมอนตืดนัวอิ้นอสรพัษกิดเสัยนีวหนิ้งร่ึกษาอวัยวะอันๆื่รวมทงชั้วีตไว ิ ไมเปนทางทผี่มูปีญญาจะตฉินนินทาวิา ทำเกนสมควรดิงนั ี้จงโปรดให ึสงฆสมมตพระสาริบีตรเขุาไปทำปกาสน ยกรรมในกร ีงราชคฤห ุวาแตกอนพระเทวทตั มปกต ีอยิางหนงึ่เดยวนี๋มี้ปกต ีอยิางหนงึ่ แปลกไปแลวพระเทวทตจะทำกรรมใดด ัวยกายดวยวาจา พระพทธุพระ ธรรม พระสงฆ ไมรบรัเหูนด็วยกรรมนนั้พระเทวทตตัองรบรัเหูนเอง็ เรองนื่นอกจากแสดงแผนนี้คคหอยิางเฉยบี ขาดรนแรงสำหรุบคนแขังกระด็างยงแสดงเยัยงอยี่างของการณวสกชนวิาเมอมื่ทางเสียทีงสองทางั้ยอมเล อกทำใน ื ทางทเสี่ยนีอย . (มว. ๓๓๓-๓๓๔) ปกาสนียกมฺมคาถา อนทรวิเชิยรี : ทฏฐพพเมตฺ ํ จปรปํ วตถฺ ุ โส เทวทตตสฺสฺ หตานิกมุปฺ กมมฺ ํอกาเรสิว สงฆมชฺเฌฺ พทุเธนฺ เหต ํวนยมิหฺ ิวตุตฺํ โส เอกทา ราชคหมหฺ ิรมเมฺ รญา ฺ จ สทธฺ ึ ปรสายิ วตุโถฺ ต ํเทวทตโตฺ อปสงุกมนฺโตฺ “ชณิณาฺ จ ภนเตฺ วยวฑุฒฺปติตาฺ วฑุฒาฺ จ โว โหถ มหลลกาฺ จ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 259 สงฆสฺสฺ เม โหต ุปสาสน ํว นยิยาทฺติ ํ โวต ิอโวจ เอวํ ตกิขตฺตฺเมเตนุ นวาริ โติ โส “สงฆสฺสฺ เภโท ครโกุว โขติ สพพฺฺนาุ โอวทโติ จ เถโร อเปนทรวุเชิยรี : ตโต ว โส สตถรฺ ิพทธเวโรฺ ตทาป อาจนิตฺยิ พทุ ธเสฏ ฺ โฐ “กเรยยฺ เจทาน ิอนตถเมโสฺ มเหสโนิ ธมมวรสฺสฺ โหติ อนตถตาฺ สงฆวรสฺสฺ จาติ ปทฏุ ฐจติตฺ ํจช ิเทวทตตฺํ สกงคปาณาทฺกการณาป ิ ปยงคฺลุ ึโข วสปิตเมว ยถา นโร ฉนิทตฺ ิพทุธฺชาโต ิ สชวีตสิมฺ ึว สขาภุกาโม ิ ปฐยาวตรั : ตสมาฺ อนนวชุโชฺว พทุโธฺ เอตมหฺ ิการเณ อติ ิพทุธวโรฺ กมมฺํ ปกาสนยมสี สปฺ เถรสสฺ เทวทตตสฺส สารฺปีตุตฺ ํสเมธสุํ กาเรตุ ํภกิขฺสงุฆฺํว อาณาเปส ิสยุตุตฺโติ “กมมฺ ํห ิเทวทตเตน ตฺหี ิทวาเรหฺ ิย ํกตํ น ทฏิฐ ํพทุธอาทฺหีิน ญาตเยวํ ต ํสยาิ กมมฺ ํชาเนยยฺ เถโร จ ปสเสยฺยฺ กตมตตนาฺ เอว ํทเปต ี ิเอตํว ยทา มเหส ิอททสฺ สาสนสสฺ จ ภกิขฺสุส อฺปุปชฺเชยฺยฺ อปทุทโวฺ ตทาป สาตถกฺเยว อํจุจฺนาติ ิมหามนุตี ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
260 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเก็บขอความตามที่จะเก็บไดในขอความขางทายนี้แลวแตงใหเปนภาษามคธโดยฉันทลักษณะ ๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (พระมงคลวเสสกถาิหนา๓๓๕-๓๓๖) แทจรงพระพิทธสาวกผุมูบีญญาธ ุการแลปร ิชาความสามารถยีอมเจร ญตามรอยพระบาทในการณวส ิกตาคิณุ นที้งนั้นั้จงผึอนผนรั กษาพระศาสนามาได ัดวยด ีในทนี่จะยกเรี้องพระอานนทื่มาเป นนทิศนะั คราวหนงพระเจึ่าปเสนท โกศลทรงน ิมนติพระบรมศาสดา ขอใหเสดจมาร็บภักษาิณ พระราชนเวศนิ พรอม ดวยภกษิสงฆุประจำเน องนืตยิ สมเดจพระธรรมสวาม็ศรทรงคิดคัานวาธรรมดาพระพทธเจุาทงหลายยั้ อมไม ทรงรบภั กษาอาหารประจำในท ิแหี่งเดยวีเพราะวาชนผมูศรีทธาทังหลายตั้างกหว็งทั จะให ี่เสด จไปโปรดอย ็ดูวยกนทังั้ นนั้ทาวเธอท ลขอใหูทรงจดภักษิรุปหนูงเป ึ่นผแทนกูได็ พระองคจงทรงมอบภาระเรึองนื่แกี้พระอานนท ฝายพระ เจาปเสนท โกศลม ิ ไดิทรงมอบหมายพระราชภาระเรองนื่ ใหี้ เปนหนาทของผี่ ใดผ ูหนูงึ่แลมไดิทรงส งไว ั่วาเมอภื่กษิมาุ ถงแมึยงไมัเสดจออกก็ ให็ราชบรุษปุลาดอาสนะูนมนติ ใหนงั่แลวอ งคาสได ั ทรงอตสาหะจุดอังคาสดัวยพระองคถงึ ๗ วนมั ไดิขาดวนตัอมามราชกี จเป ินเหต ใหุเสดจออกช็ากวาทเคยถี่งึ๓ วนตัดๆิกนักธรรมเน็ ยมในราชตระก ีลนูนั้ เมอมื่ ไดิมราชาณีตัิใครๆ ยอมไม อาจจ ดทำอะไรได ั เพยงแตี ปอาสนะแลูวให นมนติภกษิ ใหุนงกั่ ไม็ม ใครกล ี าทำ ภกษิุ ทงหลายจำต ั้องยนคอยืททนยี่ นไม ื ไหวกล บไปเส ัยหลายรี ปูวนทั ี่๒ กเป็นเชนนนั้วนทั ี่๓ เหลอแตืพระอานนทยนื คอยอยผูเดูยวีขาทนยะของควรเคี ยวแลโภชน ี้ยะของควรบรี โภคเหล ิอมากมายืพระเจาปเสนท โกศลทรงพระพ ิ โรธ ิ ภกษิทุงหลายวั้า แกลงทำการต ดรอนไม ั ไวพระพกตรั เสเดจไปเฝ ็ากราบทลถามเหตูกะพระบรมศาสดาุ พระองค ทรงตงอยั้ ในความเป ูนกลางตรสไกล ัเกลยวี่าทเปี่นเชนนนเพราะภั้กษิทุงหลายยั้ งไมั ไดความคนเคยสนุทสนมในพระ ิ ราชสำนกัขอน เปี้นม ลใหูพระเจ าปเสนท โกศลทรงขอนางวาสภข ิตตัยาิซงนึ่บเนั องในพระญาต ื่เกิยวดองกี่บพระบรมั ศาสดามาเปนมเหส ในภายหล ีงัเพอให ื่ปรากฏว าเป นพระญาตเกิยวดองกี่บพระบรมศาสดาเป ันอ บายปลุกความสนูทิ สนมในภกษิทุงหลายขั้ นได ึ้ดวยประการฉะน ี้จงจะดึ ไมีม โทษ ี คอทื านเป นผอูนพระองคั ทรงไว วางพระหฤทยัมอบภาระอนนั ใหี้แลวทานตองพยายามเขนภาระอ็นนั นให ั้ ตลอดไปดวยอยาให เสยทีทีทรงไว ี่วางพระหฤทยัถาไมเชนนนตนกั้ จะได ็รบโทษเส ัยหายีทงจะเป ั้นขอระคายกระเทอนื ถงพระบาทยึคลอุกดีวย อนงึ่การทพระเจี่าปเสนท โกศลเสด ิจออกช็าแลตองยนคอยืนกี่เป็นเหตหนุงึ่แตว าอำนาจ แหงขอเหตนุยี้ งไมัพอท จะให ี่กลบเสั ยได ี โดยปราศจากทางเส ยหายี เพราะวาแมเสดจออกช็ากย็งไมัลาจนถงลึวงเลย โภชนกาล แลแมตองยนคอยนานืกย็งไมัเนนจนเกิ่นกวิาท จะทนได ี่ (มว. ๓๓๕-๓๓๖) อานนทตฺเถรสฺสฺการณวสกาตาคาถาิ๑ อนทรวิเชิยรี : สพพฺฺโนุ สาวกเสฏฐเถรา ปุ ฺญาภนิหารสมงีคฺภิตาู พุทฺธี จ สามตถฺิยสมปยฺตุตาฺ เต การณสเสวฺ วเส ปวตตาฺ ตสมาฺ ห ิเต สาสนรกขกาฺ ว ทฏฐพพมานนฺทวรสฺสฺ วตถฺ ุ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 261 อนทรวงศิ : ราชา ตทา โกสลรฏฐขตตฺโยิ สทโธฺ ปสนโนฺ มนุติพิ พคารโวฺ “ภนเตฺ มม ํคณหตฺ ุโข นเวสเนิ ภิกฺขํ นิพทฺธํ ภควา สสาวโก” อจิเจวมาโรจยฺ ิพทุธปฺงุควฺํ พทุเธนฺ วตุเตฺ นรเทวราชโนิ “เอกตถฺ ภกิขฺ ํมนโยุ น คณหเรฺ อจิฉนฺตฺ ิเตส ํคมน ํพหตู ิ โข พทุเธนฺ วตุเตฺ นรเทวราชโนิ “เปเสถ เม เตนห ิเอกสาวกํ อจิเจวมานนฺทวรสฺสฺ ภกิขฺโนุ ภาร ํอกา พทุธวโรฺ นราสโภ ปยาวตฺตฺ :ํตํ ญตวาฺ ภมูโปิ กจฺิ นาณาเปส “ ิอทิจฺทิํ กโรถ” อติ ิตสมาฺว ภกิขฺสงุเฆฺว อาคเต สตตาหฺ ํสยเมเตสํภกิขฺ ํอทาส ิภมูโปิ ตโต นาครปาลสส กฺจิจปฺปสฺตตายุ โข น โกจ ิภกิขฺสงุฆสฺส ภฺกิขฺ ํอทา นเวสเนิ ภกิขฺ ูตตถฺ น สณฺฐาตุํสกขฺสึ, ุพหกาุ ตโต ปลายสึ, ุตห ึเอโก อานนโทฺ ตทินานิ ิเว นวิตุโถฺ , ขาทนยานี ิอวสสึ ุพหนู ิ โข ราชา ปนทุเนิ ตตถ อาคนฺตฺวานฺ นเวสเนิ ทสิวาฺ เอกํว อานนทฺํกทุโธฺ พทุธสฺสฺ สนตฺกิํ คนตฺวาฺ เอตสสฺ ต ํอตถฺํ อาโรเจตวานฺ สตถฺนาุ สฺญาปโต ตทา สทธฺึวสิสาสฺ ํสาวเกหปิ กตตฺกาโมุ ตโต ปจฉา วรวาสภขตฺ ฺติยํ ธตรี ํพทุ ธญาต ฺสิส เทวฺิภาวตฺถมตฺตโน ยาจ ิวสิสาสภาวตฺถฺํสทธฺ ึภกิขฺหู ิอายตึ เถโร ตตรปฺ อฏฐาสิพหกานุ ิทนานิ ิเว ราชา ตทาป ปปจฺํอกา พหทุนานิ ปิ เถโร นาม กเลุ รโญ สท ฺธฺ ํรกขฺติกามโกุ องคฺรเสนี อาณตตฺํภาร ํสาเธส ิสฏุนาตุิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
262 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเก็บขอความตามที่จะเก็บไดในขอความขางทายนี้แลวแตงใหเปนภาษามคธโดยฉันทลักษณะ ๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (พระมงคลวเสสกถาิหนา๓๓๕-๓๓๖) คราวหนงพระเจึ่าปเสนท โกศลทรงน ิมนติพระบรมศาสดา ขอใหเสดจมาร็บภักษาิณ พระราชนเวศนิ พรอม ดวยภกษิสงฆุประจำเน องนืตยิ สมเดจพระธรรมสวาม็ศรทรงคิดคัานวาธรรมดาพระพทธเจุาทงหลายยั้ อมไม ทรงรบภั กษาอาหารประจำในท ิแหี่งเดยวีเพราะวาชนผมูศรีทธาทังหลายตั้างกหว็งทั จะให ี่เสด จไปโปรดอย ็ดูวยกนทังั้ นนั้ทาวเธอท ลขอใหูทรงจดภักษิรุปหนูงเป ึ่นผแทนกูได็ พระองคจงทรงมอบภาระเรึองนื่แกี้พระอานนท ฝายพระ เจาปเสนท โกศลม ิ ไดิทรงมอบหมายพระราชภาระเรองนื่ ใหี้เปนหนาทของผี่ ใดผ ูหนูงึ่แลมไดิทรงส งไว ั่วาเมอภื่กษิมาุ ถงแมึยงไมัเสดจออกก็ ให็ราชบรุษปุลาดอาสนะูนมนติ ใหนง่ัแลวอ งคาสได ั ทรงอตสาหะจุดอังคาสดัวยพระองคถงึ ๗ วนมั ไดิขาดวนตัอมามราชกี จเป ินเหต ใหุเสดจออกช็ากวาทเคยถี่งึ๓ วนตัดๆิกนักธรรมเน็ ยมในราชตระก ีลนูนั้ เมอมื่ ไดิมราชาณีตัิใครๆ ยอมไม อาจจ ดทำอะไรได ั เพยงแตี ปอาสนะแลูวให นมนติภกษิ ใหุนงกั่ ไม็ม ใครกล ี าทำ ภกษิุ ทงหลายจำต ั้องยนคอยืททนยี่ นไม ื ไหวกล บไปเส ัยหลายรี ปูวนทั ี่๒ กเป็นเชนนนั้วนทั ี่๓ เหลอแตืพระอานนทยนื คอยอยผูเดูยวีขาทนยะของควรเคี ยวแลโภชน ี้ยะของควรบรี โภคเหล ิอมากมายืพระเจาปเสนท โกศลทรงพระพ ิ โรธ ิ ภกษิทุงหลายวั้า แกลงทำการต ดรอนไม ั ไวพระพกตรั เสเดจไปเฝ ็ากราบทลถามเหตูกะพระบรมศาสดาุ พระองค ทรงตงอยั้ ในความเป ูนกลางตรสไกล ัเกลยวี่าทเปี่นเชนนนเพราะภั้กษิทุงหลายยั้ งไมั ไดความคนเคยสนุทสนมในพระ ิ ราชสำนกัขอน เปี้นม ลใหูพระเจ าปเสนท โกศลทรงขอนางวาสภข ิตตัยาิซงนึ่บเนั องในพระญาต ื่เกิยวดองกี่บพระบรมั ศาสดามาเปนมเหส ในภายหล ีงัเพอให ื่ปรากฏว าเป นพระญาตเกิยวดองกี่บพระบรมศาสดาเป ันอ บายปลุกความสนูทิ สนมในภิกษุทั้งหลายขึ้นไดดวยประการฉะนี้
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 263 (มว. ๓๓๕-๓๓๖) อานนทตฺเถรสฺสฺการณวสกาตาคาถาิ๒ วสนตตฺลกาิ : ราชา ทสมิ ปตฺ ิ ปเสนท ิ โกสลนิโทฺ “นจิจฺํว ปจวรภฺกิขฺสเตหุ ิสทธฺึ ภกิขฺํว คณหถฺ มม ํอติ ิ โลกนาถํ เสฏฐํ นมนิตยฺ ิตถาคตเมกทา โข วสฏํฐา : “อนนตญาณา ฺ ห ิ ปชานกมุปกาฺ น ภกิขเมกตฺถฺ สทา ว คณหเรฺ มนุสิสฺ ภกิขฺปํ ททาตกามาุ มนุนิทพฺทุธมฺหฺ ิ ปสนนกาฺ พหู ชนาต ิวตุเตฺ สคตุ ํ อโวจ โส ตโต ว เปเสถ อเธกสาวกิ ํ” ปยาวตฺตฺ :ํตสมาฺ ตถาคโต ภารํอานนทสฺสฺ อกาส ิเว ตํ ญตวาฺ ภมูโปิ กจฺิ นาณาเปส “ ิอทิจฺทิํ กโรถ” อติ ิตสมาฺว ภกิขฺสงุเฆฺว อาคเต สตตาหฺ ํสยเมเตสํภกิขฺ ํอทาส ิภมูโปิ ตโต นาครปาลสส กฺจิจปฺปสฺตตายุ โข น โกจ ิภกิขฺสงุฆสฺส ภฺกิขฺ ํอทา นเวสเนิ ภกิขฺ ูตตถฺ น สณฺฐาตุํสกขฺสึ, ุพหกาุ ตโต ปลายสึ, ุตห ึเอโก อานนโทฺ ตทินานิ ิเว นวิตุโถฺ , ขาทนยานี ิอวสสึ ุพหนู ิ โข ราชา ปนทุเนิ ตตถ อาคนฺตฺวานฺ นเวสเนิ ทสิวาฺ เอกํว อานนทฺํกทุโธฺ พทุธสฺสฺ สนตฺกิํ คนตฺวาฺ เอตสสฺ ต ํอตถฺํ อาโรเจตวานฺ สตถฺนาุ สฺญาปโต ตทา สทธฺึวสิสาสฺ ํสาวเกหปิ กตตฺกาโมุ ตโต ปจฉา วรวาสภขตฺ ฺติยํ ธตรี ํพทุ ธญาต ฺสิส เทวฺิภาวตฺถมตฺตโน ยาจ ิวสิสาสภาวตฺถฺํสทธฺ ึภกิขฺหู ิอายตนิตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
264 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ตวอยัางวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตาม ถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย ( มงคลวเสสกถาิ หนา๓๓๖) อนงึ่การรกษาศรั ทธาปสาทะอ ั นเป ันมลแหูงกศลสมบุตัของทายกิ ยอมเป นหนาท ของปฏ่ีคคาหกทิงั้ หลาย ความเหนอยยากลำบากกายเม ื่อเทื่ยบกีบความเสัยหายีอนจะเกั ดเพราะความทำไม ิสมควรนนแลั้วกเป็น การมประมาณน ีอย พระอานนทเถรเจาชะรอยจะพจารณาเหิ นอำนาจแห ็งเหตดุงนั ี้จงหาได ึหลกหนี หลบไปตาม ี อำเภอใจตนเปนอตตาธั ปไตย ิ แลพลอยไปตามหมมากเป ูนโลกาธ ปไตยเหม ิอนเชืนภกษิบรุวารทิงหลายเหลั้านนั้ ไม ทานตงมั้นอยั่ ในความสมควรเป ูนธรรมาธ ปไตย ิ ประพฤตเปิ นไปในอำนาจแห งเหตจนตลอดุ รกษาตนให ั ปลอด ไปจากความเสยหายี ปองกนขัอระคายม ใหิของถงพระบรมศาสดาึ ทงประท ั้งประสาทะศร ัทธาของพระเจัา ปเสนทโกศลไว ิ ไดดวย ปฏปทาของพระอานนท ิน ี้ควรเปนเยยงอยี่างอนดัแกีเสวกามาตยราชภฏั ผไดูรบมอบั พระราชภาระใหปฏบิตัติางพระเนตรพระกรรณจะพงนำพระราชภาระน ึนๆั้ ไปดวยความเป นผตูงอยั้ ในการณวส ูกตาิ รกษาตนให ัสวสดั ีไมประพฤต ใหิ เปนทราคี่ขีนเคุองถืงเบึองพระบาทื้ รกษาผลประโยชน ั ของหลวงแลของประชา ราษฎร มใหิเสอมเสื่ยทีงสองสถานั้ ชอวื่าเป นบรวารริ ตนะหาได ัยาก
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 265 (มว. ๓๓๖) อานนทตเถรสฺสฺ ปฏปทาคาถา ิ อนทรวิเชิยรี : สทธาฺ ปสาโท จธิ ทายกานํ สมปตฺตฺยาิ โข กสลายุ มลูํ สทธาทฺกานิ ํอนรกุขนฺ ํยํ ต ํกจิจภฺตู ํ ปฏคาหกานิ ํ อเปนทรวุเชิยรี : อยตุตกมฺเมนฺ วปติตฺ ิชาตา อมายิ สสนํทฺยมานโก ิว อยปํ กายสสฺ กลนิ ตภาโวฺ ปรติตโกฺ โหต ิจ โถกภโตู ปฐยาวตรั : ทายกานหฺ ิอานนโท เถโรฺ สทธานฺรกุขโกฺ โส การณวส ํมเญ ส ฺ ฏุ ุสมปสฺสมานโกฺ ยถา ภกิขฺ ูว ปกกนฺตา นฺ ปกกามฺ ิตถารวิ ยตุตภาเวฺ ฐโติ โหติฐานาฐานวชานโก ิ โส การณวสเยว ปวต ํ โตฺ โหต ิสพพทาฺ เขม ํวปติตฺโติ กตวา เถโรฺ อตตานฺรกุขโกฺ สตถฺ ุอปุปชฺชฺตพิพฺํว อวณณฺ ํ ปฏพาหติ ิ รฏฐาธปติ โนิ สทธฺํ ปสาทฺจนุรกฺขติ ภปสูสฺ เสวกาทนีํอย ํ ปฏปทา ิว โข ตนตฺภิตาตู ิวตตพฺพา อภฺธาเนนิ ราชโนิ เต เสวกาทโย รโญ อต ฺถายฺ รฏฐวาสนิํ ราชกจิจฺ ํ กโรนตานฺํฐานนตรมหฺ ิ ฐาปตา ราชกจิจฺ ํ ปยุเชยฺยฺ ุํเต การณวเส ฐตาิ รโญฺ อปุปชฺชฺตพิพฺํว อวณณฺเยวํ สพพถาฺ น กเรยยฺุจฺ รฏฐสส ชนานฺจตฺถสาธกาฺ สยิุ, ํอตถฺ ํน หาเปยยฺ ุํภปสูสฺ เสวกาทโย อย ํ โข รตนพภฺโตูว ปรวาโร ิว ทลุลโภตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
266 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (พระมงคลวเสสกถาิหนา๓๓๖-๓๓๗) ในการรบคนเขั าทำเป นบรรพชตบริษิทกลัาวคอรืบกัลบุตรผุมูศรี ทธาปรารถนาจะบวชให ั ไดบรรพชาอ ปสมบทุ ครงแรกสมเดั้จพระส็คตกุทรงร็บดัวยพระองคเองดวยวธิเอหีภิกขิสุมปทา ัครนตั้อมามพระสาวกตรีสรัธรรมตามเสดูจ็ ขนหลายรึ้ปพอจะเปูนกำล งในการเผยแพร ั พระศาสนาได จงทรงสึงทานเหลาน นให ั้แยกยายก นไปประกาศพระศาสนา ั เมอมื่กีลบุตรศรุทธาจะบวชัทานเหลานนกั้มาเฝ ็ากราบทลขอบรรพชาูบางทพากีนมาแตัถ นไกลก ิ่นดารัตองลำบาก บอบช้ำทงอาจารยั้แลศษยิกม็เนีองๆือนวัธิการเผยแผี คำสอน มใชิแตจะม งปล ุกความนูยมในทางโอวาทเท ิานนตั้อง ผอนผ นให ั ความสะดวกในการปฏ บิตัดิวย ไมเชนนนกั้ลบุตรทุงหลายั้ซงแมี่มศรีทธากัจะพ็งอึ ดหนาระอาใจว ิาเพยงี แตจะรตามกูยากอย็แลูว ยงยากในอ ั นจะปฏ ับิตัตามอิกเลีา อกประการหน ีงึ่การฝกฝนศ ษยิ ใหรอบร ูจนเปนผ ู สามารถในกจการิอาจบรหารหมิคณะู ทำกรณยะแทนตนได ี ยอมเป นกจซิงอาจารยึ่ผเหูนการณ็ ไกลไม ละเลย ดวยอำนาจแห งเหตุนี้จงประทานพระพ ึทธานุ ญาตให ุพระสาวกเหลานนรั้บกัลบุตรใหุบวชได ดวยวธิทีใหี่กลบุตรุ นนเปล ั้งวาจาถงพระรึตนตรั ยเป ันทพี่งซึ่งเรึ่ยกวีาคมน ปสูมปทา ักสำเร ็ จเป ็นอบายเผยแผุพระศาสนาได แพรหลายรวด เรว็แตวธินียี้งสำเร ัจด็ วยอำนาจบ คคลุเมอสาวกมณฑลยื่ งไมัแพรหลาย การควบคมแลรุบผัดชอบยิ งเป ันภาระ นอย จะปลอยให เปนภาระของเอกชนอยกูอนกชอบแก็กาละแตเมอมื่พระสาวกมากขีนแลึ้วการควบคมแลรุบผัดิ ชอบยอมเป นภาระใหญ จะคงใหเป นการเอกชนไป ไมชอบแกเหต ุจรงอยิ การกระทำด ูวยอำนาจความค ดเหินแห็ง เอกชน ยอมมทางผี ดพลาดได ิงาย ดวยเหลอหืหลงตาลูนใจ ยงเป ิ่นผหยูอนปร ชาสามารถีหรอซื้ำยงเป ันทาสแหง กเลสิกย็งจะมิ่ผีดมากกวิาถกูแมจะว าในทางเป นหลกฐานมันคงเลั่าสองหสองตาใจเดูยวที ไหนจะส ี่หลายหูหลายู ตามากใจไดพระศาสนานจะมี้นคงยั่งยั่ นไป ืมใชิด วยอำนาจบ คคลผุใดผ ูหนูงเป ึ่นแมทพั แตจะเป นไปได กด็วยอำนาจ พระสาวกทงมวลั้ ดวยอำนาจแห งเหตนุี้เมอมื่พระสาวกเจรี ญเป ิ นปกแผนแลวจงทรงยกอึ ปสมบทกรรมใหุเปน การสงฆดวยวธิญีตตัจติตถกรรมอุปสุมปทา ัสวนสรณคมน ปสุมปทา ั ภายหลงโปรดให ั ใช เปนวธิบรรพชาแกีสามเณร ทงสองวั้ธินีคงเป ี้นแบบฉบบเรัยบรีอยด ีไดปฏบิตักินมาจนบัดนัมี้ ไดิ เปล ยนแปลง ี่ขอนแสดงเยี้ยงอยี่างของการณวส ิ กชนวา เปนผมูงความสะดวกแลประโยชน ุอนจะพังมึแกีหม คณะเป ูนสำค ญั ไมคดสินๆั้เหนแก็ ตนเป นประมาณ การณวสกตายิอมม ในส ีนดานของผัมูบีญญาภ ุนิหาริ .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 267 (มว. ๓๓๖-๓๓๗) สทธาธฺกานิ ํ ปพพชฺตปร ิสายิ ํนโยชนคาถา ิ อเปนทรวุเชิยรี : อทิ ํชนาน ํวรสาสนสมฺึ นโยชน ิ ํภกิขฺคณมุหฺ ิ โหติ ปชาย นาโถ มนุ ิอาทวาเริ อทาส ิ ปพพชฺชวรฺ ํนรานํ ตโต ยทา โหนตฺ ิพห ูอเสกขาฺ ตทาป ปพพชฺชวรฺจฺ ทาตุํ ปกาสติุํ ธมมวรฺ ํชนานํ อเมิ อเปเสส ิมเหสพิทุโธฺ อนทรวิเชิยรี : สทธาฺ นรา เยปจ ภมูภาเคิ ปพพชฺชเมตฺ ํชนสาสนสิมฺึ อายาจติุํ พทุธสมนฺตจกฺขฺํุ อทธานมคฺคปฺ ปฏฺปนินภฺตาู เต เอกทา โหนตฺ ิจ เขทปตตาฺ กนตารมคฺเคฺ จ กลนิตรฺปาู เตสปํ ปพพชฺชวรฺ ํททาตุํ เอเต อเสกเขฺ อนชานุ ิพทุโธฺ ปฐยาวตรั : “สมพฺทุธฺ ํธมมเสฏ ฺฐจ สงฺฆฺจฺ สรณ ํ คโต” อติ ิเอว ํวจเภที - วธาเนนิ สมชิฌเรฺ สมพฺทุเธนฺ อนุ ฺญาตา ปพพชฺชาฺ จปสมุปทาฺ ชมพฺทุเปี ตทา โหติ ปตถตฺ ํพทุธสาสนฺํ วเสน ปคุคลสฺเสว สาฺ ปพพชฺชาฺ สมชิฌเตฺ สาวเกส ุสมาเนสุพหสู ุพทุธสาสเนฺ ภารา สงฆสฺสฺ ปพพชฺชา ภเวยฺยฺ ุ ํจปสมุปทาฺ สมพฺทุธสาสเนฺ เอสา ภกิขฺนู ํอปสมุปทาฺ ปรุมาิ สามเณรานํ ปพพชฺชาเยวฺ โหต ิเว ยาวชชโตฺว วชิชนฺตฺิ ปพพชฺชาฺ จปสมุปทาฺ “เนตตฺกาิ การณสเสว วสฺกสิสฺ มเหสโนิ ตนตฺกาิ จ อย ํ โหติ” อติ ิทเปต ี ิ โข อทนิตฺิ ขนตฺสาเรนิมยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
268 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (พระมงคลวเสสกถาิหนา๓๔๐-๓๔๑) ขันตินั้น คือความอดกลั้นตอวัตถุไมเปนที่พึงใจอันมาถึงเฉพาะหนา คุณขอนี้เปนธรรมเกื้อกูลแกฆราวาส เปนเครองรื่กษาสามัคคั ในหม ี ูสมเดจพระผ็มูพระภาคเจีาตรสสรรเสรั ญไว ิ ในอาฬวกส ตรู โดยชอวื่าธติคิอความหยืดุ ใจไวไดดงนัวี้า ธรรม ๔ ประการน ี้คอืความสตยั ๑ ความขมใจไว ได ๑ ความหยดใจไวุได ๑ ความเผอแผื่ ๑ ของคฤหสถั ถชนใด ผมูศรีทธาเชัอกรรมเชื่อผลมื่อยี ู คฤหสถชนนันแลั้ ละโลกนไปย ี้ อมไม เศร าโศก อธบายความวิา อนคนผัเนูองในหม ื่ตูางคนตางซอตรงตื่อกนั ยอมร กษาไมตร ัอยี ไดู ถาคดคดติอกนขันึ้ เมอใด ื่ ไมตรยีอมแตกเมอนื่นั้ คนมใจร ีายม กโกรธง ัาย ขมใจไว ไมอย ูมกทำห ันหุนั ไมรจูกยังั้ มกเป ั นคนทำให ไมตรแตกี ถามอีบายขุมใจ กจะได ็หามความหนหุนนันเสั้ยี แมผหนูงทำก ึ่ ้ำเกนดิวยความหนหุนั แตอ กฝีายหนงมึ่ี ขนตัอยิ ูกร็กษาไว ั ได ถาไม อดทนและทำตอบ ไมตรกีจำแตก ็ คนใจคบแคบมั ปกต ีคิดเอาเปร ิยบผีอูนื่ ยอมผกู ไมตรไมียงยั่นถื งไหน ึ ตางม ใจเผ ีอแผื่ ถอยทถีอยเกอกื้ลแกูกนั ไมตรจีงจะมึ ันคง่ สมเดจพระบรมศาสดาทรงยกข็นตัขินตรึ้สวั าเป นธรรมประการหน งึ่ ซงเกึ่อกื้ลแกูฆราวาส รกษาความั สามคคั ี ไวไดดงนั ี้ โดยนยนัวี้ตถัอุนเป ันอารมณแหงขนตันินคั้อวาจาทืบี่คคลกลุาวดวยต งใจจะเส ั้ยดแทงหรี อให ื รายแลกจการทิ เขาทำก ี่ ้ำเกนหริอมืงอนุตถะตัอ วตถัเชุนนมากระทบบี้ คคลใดเขุา บคคลนุนดำร ั้หาทางระงิบดัวย อดกลนั้ ไมทำตอบ ไดชอวื่าขนตัวาทิ ีผมูปกต ีกลิาวสรรเสรญขินตั ิสภาษุตสำหร ิบขันตัวาทิบีคคลวุา ขนตฺยาฺ ภิ ยโยฺ น วชิฺชต ิธรรมอนยังกวิ่าขนตัยิอมไม ม ีขนตันินไม ั้ ใช ธรรมสำหร บผัขาดความสามารถจะสูเขาเทูานนั้ ยอม เปนธรรมสำหร บทัานผ ใหญูด วยในฝ ายคฤหสถั ขนตัจิดเป ั นราชธรรมประการหน งึ่ มาในคาถาแสดงทศพธราชธรรมิ พระเจาแผนดนผิขาดพระคูณสมบุตัขิอนจะพี้งปรากฏว ึามพระราชจรรยาอีนหันหุนไม ัละม นละไมุ ปราศจากพระเมตตา ในประชาชนพสกนกริ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 269 (มว. ๓๔๐-๓๔๑) ขนตฺธรรมคาถาิ๑ อนทรวิเชิยรี : ขนตฺตี ิวตุตฺ ํอธวาสนิ ํว สา เคหวาสหีภิปติถฺตพิพาฺ วตุตฺหฺ ิเว อาฬวกมหฺ ิสตุเตฺ สจจฺ ํ ทโม โข ธติ ิจาคธมโมฺ ยสเสวฺ สทธสฺสฺ คหิสิสฺ อตถฺิ โส เปจจฺ สคคมฺหฺ ิน โสจเต ว ปฐยาวตรั : สจจฺ ํยสสฺ นรสสตฺถฺิ เอโส อชุ ูจ เมตตฺโกิ โกธโน จณฑภฺโตู โย โหต ิสาหสโกิ นโร ทเมน ขนตฺธมิ เมน โกธฺ ํวปสเมยูยฺ โส โย นโร ธติมาิ โหติ เอโส ขนตฺสมงิคฺโกิ โย จาคาภรโติ โหติเอตสสฺ ขนตฺ ิตฏิฐเต อนทรวงศิ : สา ขนตฺ ิสมพฺทุธวรปฺปสฺสํตาิ โย เจป โข ขนตฺสมงิคฺโกิ สยาิ เมตตฺึว สมพนฺธตฺ ิเอส สพพทาฺ กทุธสฺสฺ โส นปปฏฺกิชุฌเตฺ นโร โลเก สมงคฺ ีอธวาสเนนิ โย โส ขนตฺวาทิ ี อติ ิ โข ปวจุจเตฺ ปฐยาวตรั : เตน วตุตฺ ํมนุนิเทน ขนฺตฺยาฺ ภยิโยฺ น วชิชตฺิ โย โหต ิขนตฺสิยํตุโต เอโสฺ ลทธชโยฺ นโร โย กกขเฬนฺ วตุโตฺว ขมเต โส น กปุปตฺิ ชโย ภวต ิเอตสส อฺตรสิสฺ ปราชโย ตสมาภฺปติถฺยาิ โหติสา ขนตฺ ิฆรเมสนาิ อยจฺ ราชธมเมสฺ ุ ทฏฐพพาฺ ขนตฺ ิอาคตา รฏฐนิทสฺสฺ น ยสสตฺถฺิจณโฑฺ เอโส น เมตตวาตฺิขนตฺสาเรนิมยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
270 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (พระมงคลวเสสกถาิหนา๓๔๑-๓๔๓) ในฝายบรรพชติขนตักิจ็ดเป ันพระบารมธรรมของสมเดีจพระส็มมาสัมพัทธเจุาประการหน งในพระบารม ึ่ี๑๐ ทศัเมอครื่ งไดั้ตรสรัแลูวทรงบำเพ ญพ็ทธกุจอยิ ูคราวหนงเสดึ่ จนครโกส ็มพั ี พระนางมาคนทัยาพระราชเทวิ ี ของพระเจาอเทนุผผูกเวรในพระองคูมาในกาลก อนเหตดุวยบ ดาจะยกนางให ิ เปนบาทบรจาริกาของพระองคิ แต ไมทรงรบัมหนำซ ิ้ำกลบตรั สเทศนาพรรณนาโทษของร ัางกายว าปฏ กิลไมูนารกั นางเปนหญ งเมาในร ิ ปสมบูตัิ แล ไมเคยอบรมในทางธรรมก สำค ็ ญไปว ัาพระองคตรสตัเติยนเฉพาะี นางแตงคนให กลาวหยาบชาแดพระองคเพอจะขื่บั ตอนให ไปเส ยจากนครโกส ีมพั ีพระองคทรงตงอยั้ ในพระข ูนตั ิมไดิแสดงวการิเสดจอย็ตลอดเวลาสมควรแกูพทธกุจิ ทรงภาษตกรณิยะของพระองคีวา “เราจกอดกลันถั้อยคำก ้ำเกนิเหมอนชืางททนลี่กศรูอนตกจากแลั งในสงคราม เพราะหมชนเป ูนคนทศุลมีมากี ” นอกจากนี้พระเทวทตผั กอาฆาตในพระองคูดวยเหตทุมี่ ไดิทรงยกยองเหมอนสาวกอืนื่คดหาทางจะได ิรบความั ยกยองแลทลแนะนำขอใหูทรงบญญัตักิจวิตรลางอยั างสำหร บภักษิสงฆุ กไม็ทรงพระอนมุตัตามเธอเหินว็า เสดจ็ อยกูดขวางี แลพยายามจะปลงพระชนมเส ยเป ีนหลายครงั้แตหาสำเร จไม็ สมเดจพระบรมโลกนาถเจ ็าทรงตงั้ อยในข ูนตั ิมพระเมตตาอยีเสมอูไมไดทรงแสดงวการแติอย างใดอย างหนงึ่ ฝายพระเทวทตคัดมิชอบิกได็ ปรากฏ ตามยถากรรม พระโบราณาจารยกล าวคำประพ นธัสรรเสร ญไว ิวา “สมเดจพระผ็มูพระภาคเจีามพระหฤทียเสมอั กนในชนผ ัจงรูกและชนผั ปองผลาญท ูงปวง ั้ทงในพระเทวท ั้ตัทงในบ ั้รุษทุสี่ งไปจะให ฆาพระองค ทงในองค ั้ลุมาลโจร ิ ผมูงจะทำร ุายพระองค ทงในพระราห ั้ลพุทธวโรรสุ ทงในช ั้างธนบาลคอชืางนาฬาคริีทพระเทวที่ตยัพระเจุาอชาตศตรัู ใหปล อยไป เพอทำลายพระชนม ื่ของพระองค ในคราวชมนุมสงฆุสาวกท เปี่นมหาสมาคมซงเรึ่ยกวีาจาตรงคสุนนับาติ แปลวาชมนุมมุองคี ๕ คอืสาวกผู มาชมนุมนุนลั้วนเป นพระอรหนตขัณาสพผีบรูสิทธุแทิ์ ๑ ไดรบอั ปสมบทแตุพระศาสดาเองเรยกวีาเอหภิกษิ เปุนภกษิุ ในยคตุน๑ ตางมาเองด วยไม ไดรบนัดหมายั๑ วนนั นเป ั้นวนเพัญมาฆมาสถ็กนูกษัตรฤกษั โบราณ เปนดถิทีทำพ ี่ธิี ศวาราตริของพราหมณีครงนั้นั้๑ พระองคประทานพระบรมพ ทโธวาทเรุยกวี าโอวาทปาฏ โมกข ิ ทรงยกขนตัขินตร้ึสั โดยความเปนคณสมบุตัของภิกษิ เปุนประการท ตี่นวา “ขนตฺ ี ปรม ํ ตโป ตตีกิขาฺ ” ความวา “ขนตั ิ” คอความอดื กลนั้ เปนตปธรรมค อคืณอุ นเผาผลาญบาปธรรมเป ันอยางยงิ่ ขนตั ในท ินี่หมายความอดทนตี้อเหตแหุงทกขุเปนท ี่ ตงแหั้ งโลภะโทสะโมหะครบท งั้๓ ประการ หนาว รอนหวิระหาย เปนเหตแหุงทกขุทตี่ งโลภะ ั้ถอยคำท บี่คคลุ กลาวเสยดแทงอี นแสลงโสต ั เปนเหตแหุงทกขุทตี่งแหั้ งโทสะ ทกขเวทนาอุนแรงกลั าเป นเหตแหุงทกขุทตี่งแหั้ งโมหะ ทานผ เปูนสมณะยอมมขีนตัธรรมิรจูกอดทนตอเหตแหุงทกขุทกอยุางไป ขนตั เปินธรรมของทานผ เปูนมหาบรุษุทงั้ ฝายคฤหสถั ทงฝั้ายบรรพชติ.
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 271 (มว. ๓๔๑-๓๔๓) ขนตฺธรรมคาถาิ๒ อนทรวงศิ : พทุธสฺสฺ สา ขนตฺธิ ขนตฺปารม ิ ี ทฏฐพพเมตฺ ํอธิ โข นทสิสนฺํ โกสมพฺยิ ํพทุธวโรฺ สสาวโก วตุโถฺ ชนาน ํวรธมมเทสโกฺ มาคนทฺยาิ พทุธวรฺ ํชเน ตทา อกโกสฺติุ ํสตถรฺ ิพนธเวรฺนิี เปเสส ิพทุธสฺสฺ ปทฏุ ฐมานสา พทุโธฺ น ทสเสสฺ ิวการติ ํตทา ปฐยาวตรั : วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาน สพพโลกานฺกมุปฺนา “อห ํ นาโค ว สงคาเม จาปาโตฺ ปตติ ํสรํ อตวากิยฺ ํตติกิขฺสิสฺํทสุสฺโลี ห ิพหชุชโนฺ ” เทวทตโตฺ ตทาเยว พนธเวโรฺ ตถาคเต ปรกกมฺ ิพหกุขตฺตฺ ุํ วธายป มเหสโนิ เอโส นาสกขฺ ิสาเธตุํ มโนรสํว อตตโนฺ ขนตฺโกิ เทวทตตสฺส เมตฺตาลฺ ุทปทิตุตโมฺ วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน อตถธมฺมวฺภาวินาิ “วธเก เทวทตตมฺหฺิ โจเร องคฺลุมาลเกิ ราหเลุ ธนปาเล จ สพพตฺถฺ สมมานโส” วสนตดัลกิ : วตุโถฺ ห ิ โลกคร ุเวฬวเนุ ยทา โข ชาโต ตทาป จตรงุคฺกสนินฺปาโต ิ เย อฑฒเตรสสตาฺ ยตโย อเสกขาฺ ขณาสวาี จ สกลา อถ เอหภิกิขฺ ู สญฺ ํอเมิ น ยตโย กรมุ ญม ฺ ญฺํ สพเพฺ นรตุตมวรฺ ํอปสงุกมฺ ุ ํเต เอสาป มาฆตถิ ิ โขต ิ ปวจุจเตวฺ สพเพสมฺทุทฺสิ ิมหามนุ ิ ปาฏโมก ิขฺํ ปฐยาวตรั : โอวาทปาตโมก ิเขฺ หิยา โข สหนลกขณาฺ อาทวารมิหฺ ิสา ขนตฺิอทุทฺ ฏิฐา โหต ิสตถฺนาุ ทกุขาทฺสหนาิ ยา จ สตาทีสหนาิ จ ยา อมาิ ขนตฺตี ิวจุจนฺตฺิขนตฺ ิสทาภปติถฺยาิ ตสมาฺ ห ิธมมภฺตาูว สา มหาปรุสสิสฺ โขต ิขนตฺสาเรนิมยา กตาย ํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ แตงเป นตวอยัาง .
272 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ (พระมงคลวเสสกถาิ หนา ๓๔๔) ครงสงครามแหั้งเทวดาแลอส รประชูดกินอยั ูทาวเวปจ ตติอสิรุนทริชวนทาวเทวนทราธิ ราชให ิแขงเอาชนะกนั ในทางกลาวภาษ ตโต ิตอบก นเป ั นสงครามปาก ทาวสชุมบดัทรงยอมตามี พวกเทวดาแลพวกอสรตูางเลอกตืงั้ ชมชนไวุเพ อเป ื่นผตูดสันิ พวกอสรเคยอยูในช ูนดาวดั้งสึมากอนจงให ึท าวเวปจ ตติเริมกิ่อน จอมอมรตรสแกั คำของทาวเวปจ ตตินินวั้า ควรใชอำนาจปราบคนพาล ฝายท าวโกส หีตรสสรรเสรัญขินตัธรรมิดงแสดงแลั วใน หนหลงั โตตอบก นไปมา ั ในทสี่ดขุมนุมนุนตั้ดสันวิา ภาษตของทิ าวเวปจ ตติ เปินเหตจุบทัณฑศั ตราประห ั ตประหาร ั กัน ภาษตของทิาวส กกเทวราชเป ันเหตระงุบความเบัยดเบียนี ใหทาวเทวนทริชนะ (มว. ๓๔๔) เทวาสุรสงฺคามคาถา ปฐยาวตรั : เทวาอสรสงูคาโม ยทาฺ ห ิ ปจจฺ ปฏุ ฐโติ วาทสสฺ ปฏวาเทน สิยํตุตสมรสฺสฺ โข กรณตถฺ ํตทา สกกฺํอสรุนิโทฺ นโยชย ิ ิ ปหฺ ํอารภ ิเอเตสุ ปฐม ํอสรุนิทโกฺ “วสมาคมมฺ เมธาวีนคิคณฺเหยฺยฺ ชเฬ อติิ เวปจติตฺสิสฺ ต ํ ปหฺํวสชิเชนฺโตฺ สชมุปตฺิ ขนตฺธมิมฺ ํ ปสเสสํ ิ “ขนตฺยิตุโตฺ สธุ ีสยาิ ขนตฺมาคมิมฺ เมธาวีวชาเนยิยฺ รปิ ูอติิ เทวา จ สนตฺปาตส ิมฺึอสราุ เอกฉนทฺโนิ “ภาสติ ํ เวปจติตสฺส สตฺ ฺถาทิยุทฺธเหตุกํ ภาสติ ํ ปน สกกสฺส หฺึสายุปสมาวหํ ชโย ภเวยยฺ สกกสฺส อฺติ ิ ปตวาฺ วนิจิฉยฺํ สพเพฺว สฏุ ุสงคามฺํนฏิฐาปย ุ ํว ขนตฺยาติ ิขนตฺสาเรนิมยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 273 วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (พระมงคลวเสสกถาิหนา๓๔๗-๓๔๘) ความเปนผ ใคร ูธรรมนนั้ ไดแก ความเคารพในธรรม ความเปนผหนูกในธรรม ั ธรรมในทนี่ประสงค ี้เฉพาะธรรม ขางด ีแจกออกเปน๒ คอืคณุ ๑ กรณยะี๑ ธรรมคอคืณนุนั้เชนสทธรรมั๗ ศรทธาัหริ ิ โอตตปปะ ัพาหสุจจะั วริยะิสติปญญาธรรมคอกรณืยะนี นเป ั้ นไปตามบ คคลุการบำเพญจ็กรวรรดัวิตรั เปนราชธรรม การบำเพญไตรส ็กขาิ เปนสมณธรรม ความใครธรรมคือคุณเปนอุปการะอุดหนุนความใครธรรมคือกรณียะ ชนผูไมยึดคุณธรรมเปนหลัก จะประกอบกจอยิ างใดอย างหนงึ่ยอมมงแตุความสะดวกเป นทตี่งั้พบความขดขัองเขายอมเลยงหลี่กจากธรรมเสียี โดยงายดายมอารมณีน าปรารถนาเข ามายวยวนหรั่อมืภียเขัามาคกคามยุอมเป นเชนกนั หาประพฤตมินและซั่อตรงื่ ในกรณยะของตนไม ี หากจะยงคงอยั ในธรรมก ูเป็นเพยงอีตตาธั ปไตย ิมงความได ุความสะดวกของตนเป นใหญ บาง เปนเพ ยงโลกาธ ี ปไตย ิมงโลกเป ุ นใหญ กลวเขานันทาหริ อปรารถนาจะให ืเขาสรรเสรญบิาง ฝายชนผมูนในค ั่ณธรรมุ ยอมม นในกรณ ั่ยะีแมพบอ ปสรรคเขุาก ไม็ละคณธรรมุยอมใช สต ปิญญาความเพ ยรความอดทนชำแรกอ ี ปสรรคนุนั้ ไมใหเสยความซีอตรงื่ ไมฝนหริโอตต ิ ปปะ ั ประกอบกรณยะเป ีนธรรมาธ ปไตย ิมธรรมะเป ี นใหญ แมทรพยัสมบตัิราง กาย และแมชวีติกอาจพร็ าไดเพราะเหนแก็ธรรม ความใครธรรมเป นเหตแหุงความม นในธรรมอย ั่างน ี้ พระโบรา ณาจารยจ งประพ ึนธั เปนอนสาสนุวีา “คนควรยอมสละทรพยัเพราะเหตจะรุกษาอวัยวะแหังรางกายอ นประเสร ัฐกวิา จะรกษาชัวีตไว ิควรยอมสละองคาพยพนนๆั้เสยีเมอระลื่กถึงธรรมึถงคราวเขึาทรพยั อวยวะัแมชวีตกิควรสละ็ เสยทีงนั้นั้ *อธบายวิาทรพยั เป นของหาได ดวยความเหนอยยากหรื่อดืวยความเสยงี่ทรพยั เปนของควรจะเก บถนอมไว ็ ใชทำประโยชน นนๆั้มจีายเลยงตนและคนที้ควรเลี่ยงเป ี้นตนถาม โรคเก ีดขินทึ้ งไว ิ้จะเสยอวียวะัเชนเป นบาดแผลท ี่ มอหรือเทืาควรจายทรพยั เปนคาร กษาโรคน ันั้ถาอวยวะนันเสั้ ยใช ี ไม ได จำจะตองตดเสัยีจงจะรอดชึวีติเชนนควรี้ ยอมตดอวัยวะนันเสั้ยีรกษาชัวีตไว ิดกวีาเมอถื่งคราววึบิตัจะเอาชิวีตรอดิแตจะตองลวงละเมดธรรมิเชนในทาง พระศาสนาถกบูงคั บให ัเขารตศาสนาอีนทื่ ไมี่เล อมใส ื่ ในการสงครามถกขูาศกจึ บเป ันเชลยถกบูงคั บให ั ทำการอ นเป ัน เครองประท ื่ษรุายชาตและบิานเมองของตนืเชนนแมี้ชวีตกิควรยอมสละ็ ไมตองกลาวถงทรึพยัและอวยวะั เปนของ ควรจะตองสละอยเองู * ขททกนุกายิอสตีนิบาติชาดก (ข.ุชา.อสตี. ิ๒๘/๓๘๒/๑๔๗) มหาสตุตโสมชาตกฺํ
274 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๔๗-๓๔๘) ธมฺมกามตาคาถา วงสัฏฐั : ปวจุจเตทานฺ ิห ิธมมกามตาฺ คโณุ กรณยฺ ํอติ ิสาป ทพุพฺธาิ คโณุ กรณยสฺสฺปการปจุจโยฺ คเณุ น โย โหต ิ ปตฏิฐโติ นโร กร ํกรณยฺ ํสขเปกุขโกฺว โส ยทาป ชาตา อปสคุคฺปทุทวาฺ ตทา คณนุตฺ ํ ปชชหเตฺ สเขนุ โข ฐโติ กรณยมฺหฺ ิน โหต ิอตตโนฺ ฐโตป ิ ธมมมฺหฺ ิกทาจ ิ โหต ิ โส ภเวยยฺ อตตาธฺปเตย ิยสณฺ ฺฐิโต สเจ นโร โย สขเปกุขโกฺ สยาิ ภเวยยฺ โลกาธปเตย ิยสณฺ ฺฐิโต สยาิ ปเรส ํครหาย ภรีโกุ สยาิ ปสสายํ กทาจ ิ เปกขโกฺ ปฐยาวตรั : โย คเณุ สณฺฐโติ โหติอปุปนฺเนปฺ อปทุทเวฺ น ชหาต ิคณุ ํ เอโส ปฺญาย เจว ขนตฺยาิ อตกิกมตฺ ิเอตํว ปรหาเปต ิ ินาชชวฺํ โส ธมมาธฺปเตย ิยฺํว ปฏจิจฺ กจิจสาธโกฺ อย ํธมมปตฺ ฏิฐาน- ปจจยาฺ ธมมกามตาฺ วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน โปราณกวทิหู ิเว อเปนทรุ -อนทรวิเชิยรี : จเช ธน ํองควรสฺสฺ เหตุ องคฺ ํจเช ชวีติ ํรกขมาโนฺ องคฺ ํธน ํชวีติ จาปฺ สพพฺํ จเช นโร ธมมมนฺสุสสรนฺโตฺ ปฐยาวตรั : ธน ํห ิทลุลภฺ ํอตตฺ - ภจจานฺ ํ โปสนาย จ สรเรี โรคมปุปนฺนฺํตกิจิฉฺติุํ จ เอกทา วลชฺตพิพกฺเจว รกฺขฺตพิพฺจฺปายโสุ วิปตฺติปตฺตมงฺคฺเจ ต ํฉนิทฺตพิพเมวฺ โข ธโรี วปติตฺปติเตฺ วา ชวีเติ ภยตชชฺเติ อมติเตหฺ ิ ปทฏุ เฐวา ธมมฺ ํน ปชชหาตฺ ิเวติขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 275 (มว. ๓๔๗) ธมมกามตาคาถาฺอกสำนวนหน ีงึ่ อนทรวงศิ : พทุธสฺสฺ โย สาสนธมมคารโวฺ สกิขาตฺตยฺ ํย ํ ปรปิรูติจฺ โข ยา โข ปเรสมปฺจ อตถเปกฺขตาฺ เอเต ปวจุจนฺตฺปิ ธมมกามตาฺ ปฐยาวตรั : โย ธมเมฺ น ฐโติ โหติอปสคุเคปฺ เอกทา อปุปนฺเนฺ วา ภยสมฺปึธมมฺ ํว ปชชหาตฺ ิ โส ธมมมฺหฺ ิสณฺฐโติ อตตาฺ - ธปเตย ิ โยฺ ภเวยยฺ โส นนิทายฺ ภริโกุ โหติ โย ปสสนเปก ํ ขโกฺ ธมมมฺหฺ ิสณฺฐโติ โลกา- ธปเตย ิ โยฺ ภเวยยฺ โส ธมมฏฺ โฐ ปน โย ธโร อ ี ปสคุเคปฺ เอกทา อปุปนฺเนฺ วา ภยสมฺปึธมมฺ ํน ปชชหาตฺ ิ โส โลกสมฺ ึตาทโสิ ธมมาฺ - ธปเตย ิ โยฺ ภเวยยฺ โส อเปนทรวุเชิยรี -อนทรวิเชิยรี : จเช ธน ํองควรสฺสฺ เหตุ องคฺ ํจเช ชวีติ ํรกขมาโนฺ องคฺ ํธน ํชวีติ จาปฺ สพพฺํ จเช นโร ธมมมนฺสุสรนฺโตฺ ปฐยาวตรั : นโร ปกตยาิ โภค- สมปนฺโนฺ โหต ิ ปณฑฺโติ โภคมาคมมฺ โข มจเจ โปสฺตพิเพฺ สโปสตุิ โย เคลเญน ฺ ผฏุ โฐ ว โส เมธาว ี ปฏจิจฺ ตํ องคฺจฺ อนปาเลตุิตทา ชวีตมติ ตโนฺ ธมมฏฺ โฐ ปน อปุปนฺเน ภเยฺ ชหาต ิชวีตนิตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ แตงเป นตวอยัาง .
276 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั ๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๕๓-๓๕๔) อาชวะ ความเปนผตรงๆูนนั้ ไดแก ความไม ม มายาสาไถย ี ประพฤตติอผอูนดื่วยความจร งใจของตน ิลาง คนเปนผเจูามายา พอใจประพฤตเสแสริงน้ำใจผพูดเปูนอยางหนงึ่ แสดงการทำแลคำพดเปูนอยางอนื่ เชนน้ำใจ เกลยดแตี ทำท เปีนชอบพอสนทสนมิ หรอเป ืนผมูแงีงอนมความปรารถนาอย ีางหน งในใจ ึ่แตไมแสดงออกมาตรงๆ ทจรี่งประสงค ิ จะให ผอูนทำให ื่ถกใจูเชนชอบอยอยูางน ี้แตทำไขส อขอหารือความคืดผิอูนื่ ไมถ กใจไมูเอาหร อเป ืนผ ู อำพราง พดเชูอนเสื ยไม ีขยายความจรงิเชนเมอถื่กซูกความอยั างใดอย างหนงึ่ลางคนเปนผมูกอวดตัวเกันกวิาความ เปนจรงิ คนผมูลีกษณะเชันน ไมี้ ใชอชุ ( ุ คนตรงๆ) ยากทคนอี่นจะเกื่ยวขี่องดวยคนผประพฤต ูติอผอูนดื่วยความ จรงใจของตน ิ มนี้ำใจอยางใดทำอย างนนพั้ดอยูางนนั้ ไมม นอกไม ีม ในี ไดชอวื่าอชุ ( ุ คนตรงๆ) งายทคนอี่นื่ จะเกยวขี่องดวย ในพระพทธศาสนาุพระศาสดาแลพระสาวกตางประพฤต ตรงๆิตอกนั จงเป ึ นความสะดวกในการประกอบ ศาสนกจิ เพอประโยชน ื่สขแกุมหาชนทงเทวดาและมนั้ษยุ ในฝายพระสาวกอนพระศาสดาตรัสถามัยอมกราบ ทลตามความเปูนจรงิ มเรี องแสดงไว ื่สาธก เชนภกษิลางรุ ปประพฤต ูไมิสมควร ทำความอปยศให ัเกดขินแกึ้คณะ ในเมอสื่กขาบทิ หามการประพฤต อยิางนนั้ยงไมัทรงบญญัตัขินไว ึ้ พระศาสดาตรสถามัยอมกราบทลรูบสารภาพตามจรังิแลเมอื่ สกขาบทได ิทรงบญญัตัขินึ้ ทำอยางใดอย างหน งไปแล ึ่วเกดระแวงสงสิยักกราบท็ลขอพระวูนิจฉิยั พระองค ตรสถามถังเจตนาแลอึนๆื่ ยอมกราบทลตรงๆ ูภกษิลางองคุเกดความกระสินขั นไม ึ้ยนดิ ในพรหมจรรย ี มรีปพรรณู ซบผอมเศรูาซดืพระศาสดาตรสถามถังเหตึแหุงความไม ผาสกุยอมกราบทลตามตรงูแลอะไรเปนเหตกระสุนั ยอม กราบทลเปูดเผยสาวกอนอื่กมีฉีนทอัธยาศั ยเป ันอย างไร ในเมอมื่เหตีเกุดขินึ้ แลพระศาสดาตรสถามยัอมกราบ ทลดูวยความจร งใจ ิ เชนนพระศาสดาทรงสามารถแกี้ความเสอมเสื่ยและความบกพรีองของสาวกเฉพาะร ปใหูดขีนึ้ แลอาจอุปถัมภคุณความดีของสาวกลางรูปใหไพบูลย เปนอันบริหารคณะดีไดโดยสะดวก ความเปนผูตรงๆ นี้เปน คณสมบุตัทิที่านยกย องประการหน งของพระสาวกึ่ดงมัแจี งในอน สรณปาฐะว ุา อชุ ปฏุปนิ โนฺ ภควโต สาวกสงโฆฺ แปลวาพระสงฆสาวกของพระผมูพระภาคเจี าปฏ บิตัตรงิ .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 277 (มว. ๓๕๓-๓๕๔) อาชฺชวคาถา อนทรวิเชิยรี : ยสสตฺถฺ ิ โลเก อชุกสุสฺ ภาโว โส สจจวาทฺ ีอวโรธวาท ิ ี มติตสฺสฺ เอกนตหฺเตสโก ิ โส ตสมาฺ ส คณหาตฺ ิมน ํ ปเรสํ อนทรวงศิ : โส ตาทโสิ ปจุฉฺยเตวิ โข นโร เนโส วกติเถยฺยฺ น โหต ิทมุมฺโขุ โส ภตวาทู ีสขโลิ วสารโท ิ โวหารเมธ ีอชุโกตุ ิวจุจตฺิ ปฐยาวตรั : สมพฺทุธสาสเนฺ สตถา สฺหุชุ ูจาป สาวกา เทวานจฺ มนสุสานฺํหตติถายฺ สขายุ จ เอเต นริปสคุคาฺว สมพฺทุธธมฺมเทสกาฺ สาวกาป มนุนิเทน สพฺเพฺ ปจุฉฺยมานกาิ อนยุุชฺยมานาิว อชุ ูนาลกวาทิ โนิ สาธก ํเจตถฺ ทฏฐพพฺํธรมาเน ตถาคเต สกิขาปเทฺ อปฺญตเต อสาธฺรุปจารูโนิ เกจ ิภกิขฺ ูอวณณฺธ อํ ปุปาเทนฺตาฺว เอกทา พทุเธนาปฺจุฉฺตาิ ตสส ยถาภฺตู ํกเถนตฺ ิเว สกิขาปเทปฺ ปฺญตเต อสฺสามณกจารฺโนิ กกุกฺจุเจเยวฺ อปุปนฺเน เกจฺ ิพทุธฺ ํวนิจิฉยฺํ ยาจนตาฺ มนุนาิ ปฏุ ฐา อชุกาุ สจจวาทฺโนิ อาโรเจนตฺ ิยถาภตูํภกิขฺ ูสคตพนุธโวฺ เกจ ิอกุกณฺ ฺฐตาิ โหนตฺิอฏฏยนิตฺ ิจ ภกิขโวฺ เต พรหฺมจรฺเยิ เสฏเฐ ภกิขฺ ูนาภรมนิตฺ ิจ กสาิ เอเต มนุนิเทน ปฺจุฉฺตาิ ภตวาทูโนิ อาโรเจนตฺ ิยถาภตูํตมตถฺ ํววรนิตฺ ิจ ตสมาฺ อชฌาสยฺ ํเตสํวชานาติ ิตถาคโต อวณณฺจฺ วริทุธฺจ สมตฺโถฺ โหต ิธสํติุํ อปตุถมฺเภตฺ ิเกสจฺิคณุ ํพรฺเหตู ิยตุตฺโติ ตสมาฺ สาวกสงโฆฺว สหุชุตู ิ ปสสํ โตต ิ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ
278 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๕๓-๓๕๔) อาชชวคาถาฺ อกสำนวนหน ีงึ่ อินทรวิเชียร: ยสสตฺถฺ ิ โลเก อชุกสุสฺ ภาโว โส สจจวาทฺ ีอวโรธวาท ิ ี มติตสฺสฺ เอกนตหฺเตสโก ิ โส ตสมาฺ ส คณหาตฺ ิมน ํ ปเรสํ อนทรวงศิ : โส ตาทโสิ ปจุฉฺยเตวิ โข นโร เนโส วกติเถยฺยฺ น โหต ิทมุมฺโขุ โส ภตวาทู ีสขโลิ วสารโท ิ โวหารเมธ ีอชุโกตุ ิวจุจตฺิ ปฐยาวตรั : สมพฺทุธสาสเนฺ สตถา สฺหุชุ ูจาป สาวกา เทวานจฺ มนสุสานฺํหตติถายฺ สขายุ จ เอเต นริปสคุคาฺว สมพฺทุธธมฺมเทสกาฺ สาวกาป มนุนิเทน สพฺเพฺ ปจุฉฺยมานกาิ อนยุุชฺยมานาิว อชุ ูนาลกวาทิ โนิ สาธก ํเจตถฺ ทฏฐพพฺํธรมาเน ตถาคเต สกิขาปเทฺ อปฺญตเต อสาธฺรุปจารูโนิ เกจ ิภกิขฺ ูอวณณฺธ อํ ปุปาเทนฺตาฺว เอกทา พทุเธนาปฺจุฉฺตาิ ตสส ยถาภฺตู ํกเถนตฺ ิเว สกิขาปเทปฺ ปฺญตเต อสฺสามณกจารฺโนิ กกุกฺจุเจเยวฺ อปุปนฺเน เกจฺ ิพทุธฺ ํวนิจิฉยฺํ ยาจนตาฺ มนุนาิ ปฏุ ฐา อชุกาุ สจจวาทฺโนิ อาโรเจนตฺ ิยถาภตูํภกิขฺ ูสคตพนุธโวฺ เกจ ิอกุกณฺ ฺฐตาิ โหนตฺิอฏฏยนิตฺ ิจ ภกิขโวฺ เต พรหฺมจรฺเยิ เสฏเฐ ภกิขฺ ูนาภรมนิตฺ ิจ กสาิ เอเต มนุนิเทน ปฺจุฉฺตาิ ภตวาทูโนิ อาโรเจนตฺ ิยถาภตูํตมตถฺ ํววรนิตฺ ิจ ตสมาฺ อชฌาสยฺ ํเตสํวชานาติ ิตถาคโต อวณณฺจฺ วริทุธฺจ สมตฺโถฺ โหต ิธสํติุํ อปตุถมฺเภตฺ ิเกสจฺิคณุ ํพรฺเหตู ิยตุตฺโติ ตสมาฺ สาวกสงโฆฺว สหุชุตู ิ ปสสํ โตต ิ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 279 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา ๓๕๕-๓๕๖). ไมตรนีนั้ แปลวาความเป นมตริ โดยเนอความื้ ไดแกความผกมูตริกลาวโดยสาธารณน ยัชนผรูกั ใครกนสนัทชิอวื่ามตริ เพอนรื่วมการงานเป นแตสหายบาง อำมาตยบาง ไมชอวื่ามตริ ตอเป นผสนูทสนมกินมั ี เมตตาในกนดัวยจงไดึชอวื่ามตริมตรนินมั้ทีงดั้แลชีวั่ ไดในคำว ามตรดิเรียกกีลยาณมัตริมตรชิวเรั่ยกปาปม ีตริ ลกษณะเครั องกำหนดร ื่มูตริ๒ ประเภทนนั้ ในสงคาโลวาทส ิตรู * แสดงไววา มตรชิวยั่อมเป นผ ปอกลอก ู เปนผพูดไมูไดจรงิ เปนผ ประจบ ูเปนผชูกพาในทางฉ ับหายิ เรยกมี ตรประกอบด ิวยลกษณะั๔เหลานวี้าม ตตปฏ ิริปกู คอคนเทืยมมีตริ มตรดิยีอมเป นผอูปการะเกุอหนื้นกุนจรังิเปนผรูวมสขรุวมทกขุก นไดั เปนผ แนะนำในทางท ูมี่ ประโยชน ี เปนผเอูนด็รูกใคร ัจรงิ เรยกมี ตรเป ินผ ประ ูกอบดวยลกษณะั๔ เหลานวี้าสหทมุตริคอคนมื ใจดี ี ในมตตามิตตชาดกิ ** แสดงลกษณะมัตรแลอมิ ตรไว ิอยางละ๑๖ ประการ ลกษณะอมัตริ คอเหืนเข็า แลวไมยมแยิ้ม ไมยนดิ ีมนียนั ตาไม จบเขาั ประพฤตขิดกันัคบหาชนผเปูนศตรัของเขาูไมคบหาชนเป นมตรของเขาิ ยอมคดคัานชนผพูดยกคูณุ สรรเสรญชนผิดูาวาตเติยนี ไมบอกความลบของตนแกัเขาสวนความล บของเขาไม ั ชวยป ดบงั ไมชมการงาน ไมสรรเสร ญป ิญญาของเขา เขาไดความเสอมเสื่ยกลีบยันดิ ีเขามความเจรีญกลิ บไม ัชอบ ใจ ไดของก นแปลกมา ิหานกถึ งเขาไม ึ มไดิมแกี ใจเผ อแผื่ ลกษณะมัตรคิ อเขาไม ือยยูอมคดถิงึกลบมาถังยึอม ยนดิ ียอมสรวลเสดวยยอมสนทนาปราศร ยั ผใดเป ูนมตรของเขายิอมคบดวย ผใดเป ูนศตรัยูอมไม คบดวย ผู ใดดาวาเขายอมหาม ผใดพ ูดยกยูองสนบัสนนุ ยอมบอกความลบของตนแกัเขายอมป ดความลบของเขามั ใหิ แพรงพราย เขาทำอะไรยอมพ ดเอาใจู เขาออกปญญาความค ดอะไรย ิอมสนบสนันุ เขามความเจรีญยิอม พลอยยนดิดีวยเขามความเสีอมยื่อมพลอยเป นทกขุดวย ไดของก นแปลกมาย ิอมนกถึงึคดจะเผิอแผื่ มตรนินยั้อมเป นปจจยภายนอกกันแรงกลัาทจะพาผี่ สมคบให ูถงความเจรึญหริอเสือมเสื่ยีเหตดุงนันสมเดั้จ็ พระโลกนาถเจาจงตรึสวัาภกษิทุงหลายั้ทำปจจ ยภายนอกให ั เปนเหตแลุวเรายอมไม แลเหนเหต็แมุอนหนังอึ่นอื่นั เปนไปเพื่อความเสียหายอยางใหญเหมือนความเปนผูมีมิตรชั่ว ความเปนผูมีปาปมิตรยอมเปนไปเพื่อความเสีย หายอยางใหญ อกฝีายหนงเรายึ่ อมไม แลเหนเหต็อุนหนังอึ่นเหมื่อนกืนอั นเป ั นไปเพ อประโยชน ื่อย างใหญ เหมอนความื เปนผมูมีตรดิ ี ความเปนผมูกีลยาณมัตรยิ อมเป นไปเพ อประโยชน ื่อย างใหญ *** * ทฆนีกายิ ปาฏกวรรคิ (ท.ีปา.๑๑/๑๘๖-๑๙๒/๑๙๙-๒๐๑). ** ขททกนุกายิชาดก ทวาทสนบาติ (ข.ุชา.ทวาทสฺ .๒๗/๑๗๑๓-๑๗๒๔). *** องคัตตรนุกายิ เอกนบาติ (อง.ฺเอก. ๒๐/๑๑๑-๑๑๒/๒๒).
280 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๕๕-๓๕๖) เมตตฺคาถาิ อนทรวิเชิยรี : โลเก ห ิเมตตฺตี ิ สหายภาโว ย ํเว ปยายนตฺ ิชนา ว ทฬหฺํ เตสปํ มติโตฺ อติ ิเมตตวาฺ โส เย กมมการฺ ีสหการโนิ จ เอเต ปวจุจนฺตฺ ิสหายมตตาฺ ภททาฺ จ ปาปา อติ ิเทวฺว มติตาฺ อนทรวงศิ : วตุตฺหฺ ิพทุเธนปฺ มติตลกฺขณฺํ มติตาฺ ห ิเทวเมฺ สหทาุ จ ปาปกา ปาปา ว มติตปฺ ปฏฺริปกาู จ โข กลยาณมฺติตาฺ สหทาุ ภวนตฺ ิจ ปฐยาวตรั : วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน มติตามฺติตานฺ ลกขณฺํ โย ห ิเกนจ ิสนทฺ ฏิโฐ “สติ ํเนว ปกพุพตฺิ น โข สาทยเตเยว นิ โอโลเกต ิอกขฺนาิ ” อจิเจวมาทฺอากาเร นิ ทสสยตฺ ิ โข นโร โส วจุจตฺ “ ิอมติโตตฺิอญทต ฺถฺหราทุโกิ โย สหาเย ว ปกกนฺเต นฺจิจฺ ํจนิตยเตปฺ ตํ อาคเต ตมหฺ ิตฏุ โฐว หสตเตี ววอาทโยฺ อากาเร โขป ทสเสตฺิมติโตตฺ ิเอส วจุจตฺิ พลวปปจฺจโยฺ โหติมติโตฺว พาหโริ อยํ เสวโติ เยน วฑุฒฺ ึวา หาน ึ ปาเปต ิตปํ วา เตนาห วรสมพฺทุโธ โลกนาโถฺ นราสโภ สวตํตตฺ ิอนตถาย มหโตฺ ปาปมติตตาฺ สวตํตตฺ ิต ุอตถาย มหโตฺ ภททมฺติตตาตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 281 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิ หนา๓๕๖-๓๕๗). การคบมตรอาจจะนำมาซ ิงหายนะกึ่ม็ีซงวึ่ฒนะกัม็ีตามประเภทแหงมตริเพราะอยางน ัน้ ไมตรคีอการผืกู มตรจิงควรเลึ อกทำก ืบกัลยาณมัตริ ทำถกทางแลูวย อมรวมกำล งของเอกชนผัหนู งๆึ่เขาเป นอนเดัยวกีนั สำเรจเป ็น กำลงใหญ ัขนึ้ คสามูภรรยาได ีชวยก นทำการหาเล ัยงชี้วีตเป ิน๒ แรง หรอได ืแบงงานก นทำ ั ไดเปนค ปรูกษากึ นใน ั ธระหรุอในส ืขทุกขุเปน๒ ความคดิมทีนทรุพยั สำหร บลงในก ัจการเพิ อหาผลเป ื่น๒ จำนวน มพวกพีองผชูวยภาระ เปน๒ ฝายทขยายกวี่ างออกไปถ งคนอึนผื่มูไดิเน องในสก ื่ลดุวยแลวยอมเพ มกำล ิ่ งให ั ใหญขนทึ้กทุีคนมมีตรมากยิอม อาจทำการสำเรจ็ดวยมผีชูวยคดชิ วยทำช วยออกทรพยัหลายคนดวยกนั การผกมูตรเป ินกจอินจะพั งทำของเอกชน ึ ฉนใด ั เปนกรณยะของชีมนุมชนฉุนนันั้ ชมนุมชนตุางคณะในชาต เดิยวกีนัเชนขาราชการตางกระทรวงม ไมตร ีกีนั ตางชวยกนยังราชการอันเกัยวขี่องก นให ั สำเร จโดยสะดวก ็ เปนกำล งแหังชาตของตนิมหาชนตางชาตกินมั ไมตร ีกีนั ตางได ไปมาค าขายถงกึนัตางอยดูวยความสงบบางก ได็ รวมกำล งชัวยกนรบตัอสศูตรัผูมายู่ำยีการคบเอกชนเปน มตรนำมาซ ิงหายนะบึ่างซงวึ่ฒนะบัาง ตามประเภทแหงมตรฉิ นใด ั การคบชาตเปินมตรยิ อมให ผลขางดกีม็ีขาง รายกม็ฉีนนันั้ ถาสมคบกบชาตัผิอูนธพาลยัอมพลอยถงความพึนาศดิวย ฝายชาตซิองเสพก บฝัายชาตกิลยาณมัตริ ยงอาจกั ประเทศของตนข ูนได ึ้ มเกียรตียศระบิ อไปท ื วโลก ั่ คลาดแคลวจากมหาภยั ไดบรรลถุงความสวึสดั ีพนจาก ความบบคีนของชาตั้ปาปม ิตริ เปนช องจะได แผ อำนาจแลขยายอาณาเขตออกไป สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาทรงร กษาพระราชไมตร ักีบตัางชาตอินได ัเร มทำมาแล ิ่ วในคร งรั้ชกาลแหัง สมเดจพระบรมป ็ยกาธราชบิางแหงสมเดจพระบรมอ็ยกาธัราชบิ างโดยลำด บมาั ทรงบำรงใหุสนทสนมยิงขิ่นึ้ทรง เชดชิชาตูใหิรงเรุองืการรกษามัตรธรรมทิ งในคราวสงบ ั้ทงในคราวสงครามย ั้งยั่นมาื เปนเครองเชื่ดชิพระเกูยรตียศิ ใหปรากฏ ในโลก (มว. ๓๕๖-๓๕๗) มิตฺตเสวนคาถา อนทรวงศิ : โลเก ห ิมติตสฺสฺปเสวนุ ํว ยํ ต ํ โหต ิ โข หายนวฑฒนาวหฺํ กลยาณมฺติตาทฺปเภทโตป ิ โข เอว ํห ิภทเทหฺ ิกรณยกฺ ํอทิํ สมมาฺ กต ํต ํทวุธาิ พลาวหํ สาเธต ิภยิโยฺ ทคิณุ ํ มหปผลฺํ ปฐยาวตรั : เทวฺ ชายปตกาิ กมมฺํกตวาฺ กปเปนฺตฺ ิชวีติํ เอเกโก กมมการฺ ีวา ชวีตติถายฺ เอกโต มนเตนฺตฺ ิทกุขฺตาทิสีุอารพภฺ กจิจมตฺตโนฺ เตส ํกจิจานมตฺถาย อตฺถฺ ิ โข ทคิณุ ํธนํ อปุปาเทตฺ ุํผลเยว ตสํมาฺ เทวฺ สหการโนิ
282 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ กเลุ อปปฏฺพทิธาฺว อเญป ฺ สหการโนิ เต ชนา เอกโตเยว วฑเฒนฺตฺ ิทคิณุ ํพลํ ยสสฺ มติตาฺ พห ูโหนตฺิสเจ เต สหการโนิ กจิจฺ ํสาเธต ิ โส เตสํ สหการกภาวโต สหการีว เจ มติตา มฺติตานฺ ํสาธ ุคนถนฺํ ยถา กรณยเมกสฺส พหฺนูปํ อทิ ํตถา รโญฺ ภฏาทโย รฏเฐ เอเกกสมฺ ึคเณ คเณ รฏฐวาส ีสเมตตฺีว สพเพฺ สามคคฺยาิ รตา ปฏพทิธฺํว ย ํกจิจฺํต ํสฏุ ุสาธยนตฺ ิเว รฏฐสสฺ พลภตาู เต วเทเสสิ ปุ เย ชนา สเมตตฺ ีอญม ฺ ญฺํว สโวหาร ํ ํ กโรนตฺ ิเต เอเต สนตฺวิหาริ ีจ อปุปนฺนฺ ํสยํคุ ํยทา ปกพุพนฺตฺ ิตทา ยทุธฺํรปโว ิ ปฏพาหิติุํ โย เอเกกสสฺ สมโภโค โสฺ หานวฑิ ฒนาวโหฺ กลยาณปาปมฺติตานฺํเอต ํ ปเภทโต ยถา เสวน ํภททรฏ ฺ ฐานํ ตถาป วฑฒนาวหฺํ อตริ ํหานปติตฺํว ยสเสวฺ ภททเสวนฺํ ต ํ ปาปณาตุ ิวฑุฒฺิจ รฏ ฺ ฐ ํภวต ินพิภยฺํ โสตถฺปติตฺจฺ ปาเปหิรฏเฐเหว น ปฬติํ สก ํวสจฺ วตเตตฺิเขตตฺ ํวฑเฒตฺ ิ ฐานโส กติตฺสทิ โทฺ จ รฏฐสส โลเกฺ สพพตฺถฺ อคุคโตฺ อนทรวิเชิยรี :: ยา ปพุ พรฏ ฺ ฐาธปขต ิตฺเยหิ ิ สทธฺ ึวเทเสหิ ิกตา ว เมตตฺิ เมตตฺึว ต ํรกขตฺ ิภปตูนิโทฺ ทฬหฺํว โส รกขตฺ ิมติตภาวฺํ อาโยธนาทสีปุ นจิจกาลฺํ ยาวชชโตฺ รกขตฺ ิต ํนรนิโทฺ อาคมมฺ ต ํ โรจต ิทยยรฏ ฺ ฐํ โลเก จ อคุคจฺฉตฺ ิตสสฺ กติตฺตี ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 283 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดั แตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๕๙-๓๖๐) สจจะนันั้ ไดแกความซ อตรงในก ื่นแลกันั เปนธรรมผกพูนสามัคคั ในระหว ีางม ตรให ิสนทสนมมินคงั่ ขาด สจจะแลัวสามคคัยีอมไม เป นไปได สามกีบภรรยาวางใจก ั นลงไปไม ั ได ยากเพอจะปรองดองก ื่นัมแตีจะระหอง ระแหง ตางอย ไมูเปนสขุหรอหยืารางก นไปก ั ได็ ตอได เหนความซ็อตรงของกื่นแลกันัจงถึ กใจกูนัอยรูวมกนดัวย ความพรอมเพรยงี ญาตติอญาต ิมตรติอมตริคดระแวงกินัยากเพอจะรื่ วมใจก นในก ัจการติ อได เหนความส็ตยั ตอกนและกันแลัวจงปลงใจลงด ึวยกนั โดยทสี่ดคนุทำการซอขายดื้วยกนคัดเอาริ ดเอาเปร ัยบกีนัยอมทำด วยกนั ไมยดื ตอทำตรงไปตรงมา จงสมึ ครทำด ัวยกนั “สจจฺ ํหเว สาธตรุ ํรสานํ”* (สจจะชัอวื่าเป นรสดกวีารสทงหลายอั้นื่ ) รสแหงโภชนาหารอ นอรัอยกเพ็ยงี ชวนใหกลนอาหารคลือง รสคอกามคืณกุเพ็ ยงชวนให ีเพลดเพลิ นในการด ิ การฟูงการดมการลมการถิ้กตูองกนัเจอื อยดูวยโทษ ในเมอเกื่นพอดิ ีสวนส จจะเป ั นรสให เกดความยินดิของผี ไดูเห นใจก ็นัผกพูนสามัคคั ไวีมนคงั่ ยงั ประโยชนใหยดยาวื สจจะนั เปี้นธรรมสำหร บทัานผสูงสูดในชุมนุมชนุ ในฝายพระศาสนาจ ดเป ันพระบารม ประการหน ีงึ่ โดยชอวื่าพระสจจบารมั ีในพระบารมี๑๐ ทศัแหงสมเดจ็ พระสมมาสัมพัทธเจุา ทไดี่ทรงบำเพ ญมาแต็ครงเสวยพระชาตั้เปิ นพระโพธ สิตวั จงจึ ดได ัอกอยีางหนงวึ่า เปน พทธการกธรรมุ (คอคื ณทำใหุเปนพระพทธเจุา) ขาดสจจะเสัยแลีว ความสำเรจพ็ทธภุมูยิอมม ไมี ไดเลย คำสอนใน ศาสนาทขาดสี่จจะแลัว จดวั าเป นคำสอนท กลี่าวชอบม ไดิเลย ในพระพทธศาสนาุ ไดจดการรักษาสัตยั ไว ในส วน ศลเป ีนองคท ี่๔ แหงเบญจศลี ในธรรมจรยาิ สวนวจสีจรุตเป ินองคทตี่น แลเปนองคท ี่๓ แหงอฏฐังคักมรรคิ โดยนยนั ี้ชนผขาดความสูตยั จกเป ันผมูศีลีจกเป ันธรรมจาร ีจกเป ันอารยบ คคลหาไดุไม ในฝายอาณาจกรัสจจะจั ดเป ั นราชธรรมประการหน งึ่ โดยชอวื่าอาชชวะ (คอความเป ืนผตรงู ) ในทศพธิ- ราชธรรมสำหรบพระราชาธับดิ ี ในเรองโบราณ ื่กลาวถงพระราชาบางพระองคึ พลงพระราชทานพรแกั้ผ ใดผ ูหนูงึ่ แลว ทรงรสูกภายหลึงวั าเป นการเกนสมควริ ยอมอกอัวนพระราชหฤท ยไม ันอย ในทสี่ดตุองปล อยเลยตามเลย เพอจะแสดงวื่า พระราชายอมทรงหนกอยั ในการร ูกษาสัตยั อนทัานผ เปูนพระราชาครองแผนดนิ ไมใชเพยงตีงั้ อยในสูจจะดัวยพระองคเอง ยงชั กนำพสกน ั กรให ิตงอยั้ ในส ูจจะดัวย เชนต งกฎหมายป ั้องกนการหลอกลวงแลเบักิ พยานเทจเป ็นตน เอกชนกด็ีชมนุมชนกุด็ ีผมูธีระเกุยวถี่งกึนั ทำสญญากันเนัองดื่วยกจการนินั้กเพ็อผื่กพูนกั นให ั ตั้งอยูในสัจจะ * ขททกนุกายิสตตนุบาติ (ข.ุส.ุ๒๕/๓๑๑/๓๖๐)
284 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๕๙-๓๖๐) สจฺจคาถา อนทรวิเชิยรี : สจจฺ ํมนสุเสสฺชุตาุว โหติ อาคมมฺ สจจฺ ํว สมคคภาโวฺ สจเจนฺ วสิสาสฺกตาิว โลเก อปุปชฺชเรฺ สงคหตาฺ ชนานํ ปฐยาวตรั : เย สมพนฺธนฺตฺ ิสจเจน โลกสฺมฺ ึมติตสนฺถวฺํ เย ชายปตกาิ วาปน เต ววาทการิ โนิ สจจฺ ํอาคมมฺ ญาต ีวา น เต ภณฑนการฺโนิ มติตาฺ สจจวฺหาริ ีเย น เต มติเตหฺ ิภนิทเรฺ วาณชาิ วาป กจิเจน นฺ โข สทตถจกฺขฺกาุ วาณชาิ กยกาิ จาปน เต กลหการโนิ โภชนาน ํ รโส โย วา กามาน ํ โย รโสป วา โส รโส สาธรุโปู จ มตตฺฺสุสฺ สขาวโหุ วสมิสิโสฺ ปเนโส ว อมตตฺฺสุสฺ โภชเน สจจฺเยวํ รสานปํ โหต ิสาธตรุ ํวรํ สจจฺ ํ รโส สมคคานฺํจริจฺ อตถสาธกฺํ สจจฺ ํหเว มนสุเสสฺ ุธมโมฺ ภวต ิอตุตโมฺ สจจฺ ํว โพธสติ เตน ปฺรูตาิ สจจปารมฺี ต ํพทธการโกุ ธมโม อฺติ ิวจุจตฺ ิสาสเน พทุโธฺ สจจฺ ํ ฐเปตวาน พฺทุธภฺมู ึน สาธยิ สจจฺ ํห ิ ปจสฺเลสีุองคฺ ํ โหต ิจตตุถกฺํ ต ํธมมจรฺยาเยว วจิสีจรุเตป ิ โข องคฺจฺ ปฐม ํอฏฐ - มคคานฺ ํตตยิ ํวรํ สจจฺ ํห ิราชธมมานฺํอาชชวนฺตฺ ิ ปวจุจตฺิ อนทรวงศิ : วกขามฺ ิวตถฺ ุ ํอหเมกราชโนิ โส “สจจวาทฺ ีอติเยวิ ปากโฏ ทตวาฺ วร ํอญตรส ฺสฺ เอกทา ปจฉาฺ “น ยตุตฺ ํวจน ํอทนิตฺ ิ โข ญตวานฺ ภมูนิทวโรฺว ทมุมโนฺ สจเจฺ ฐตติตายฺ ตถา วร ํอทา “สจเจฺ ฐโติ โหต ิจ ภมูโปิ ปเร ฐาเปต ิสจเจฺ อติ ิทปนี ํอทนิตฺ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 285 (มว. ๓๕๙-๓๖๐) สจจคาถาฺอกสำนวนหน ีงึ่ อนทรวิเชิยรี : สจจนฺตฺ ิวตุตาฺ อชุตาุ ว โหติ ต ํนตถฺ ิเยส ํ นป เต สมคคาฺ ชายาย สทธฺ ึกลห ํ กโรติ สามปี เภทนตฺ ิอเมหิ ิมติตาฺ สจจฺ ํว โข นตถฺปิ วาณชสิสฺ เภเทต ิ เอโส กยเกหิ ิสทธฺึ อนทรวงศิ : อาหารกามาทรสาิ น โข จริํ กาล ํชนาน ํว สขายุ วตตเรฺ เตสมปฺ สจจสฺสฺ รสา หตายิ เว ต ํสจจมฺปุปาทยเตฺ สมคคตฺํ ปฐยาวตรั : สจจฺ ํห ิ โพธสติเตหฺิ ปรูติ ํสจจปารมฺี เอต ํจตตุถมงฺคฺํว ปจสฺเลสี ุวจุจเตฺ ต ํธมมจรฺยาเยว องิคฺ ํ ปฐมเมว โข ต ํอฏฐงคฺกมงิคสฺมฺึตตยงิคฺ ํว สาสเน สจจฺ ํ โข ทสภปาลู - ธมเมสฺ ุเอตมาชชวฺํ วตถฺนาุ ตมปฺ ทฏฐพพฺํเอกรโญฺ นทสิสนฺํ สจจวาทฺ ีกเรกสิส นรสฺสฺ โข วร ํอทา ปจฉาปฺ นยทิ ํยตุตฺํอติ ิญตวานฺ ตขณํ ํ ทมุมโนฺ ตสสฺ สจจสฺมฺึฐตติตาฺ รฏฐปาลโก กิจฺเทวิ น ทสเสสฺิเอตเถตฺ ํ ปรทิปนี ํ สจเจฺ ฐโติ จ สจจสฺมฺึชเน ราชา นโยชย ิตีิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
286 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๖๑). มเรีองกลื่าวถงธรรมาธรรมสงครามตึอสแหูงธรรมะและอธรรมะ ไวในธรรมเทวป ตตชาดกเอกาทสนุบาติ * มใจความว ีาธรรมะและอธรรมะทงั้๒ น ี้ แสดงโดยบคคลาธุ ษฐานิ เปนเทพบ ตรในกามาพจรสวรรคุคอชืนเทวดาั้ ผยูงเสพกามคัณุไดแกสวรรคชนตั้ ่ำ ถงวึนอั โบสถพระจุนทรัเพญ็ ธรรมะขนรถึ้มบรีวารหิอมลอมแล นไปบ าน นคมราชธานิ ีหยดอยุในเวหาสูประกาศแกชนทงหลายวั้า จงเวนเสยจากอกีศลกรรมบถุ ๑๐ ประการ จงบำเพญ็ มาตาปตอุปุ ฏฐานค อบำร ืงบุดามารดาของตนิ แลจงยงกัศลธรรมสุวนสจรุตพริ อมไตรทวารให บรบิรณู เชนน จะได ี้ ไปสวรรค จกได ั ยศใหญ ธรรมะชกชวนมหาชนในก ัศลกรรมบถุ ๑๐ เปนอาทฉะนิ ี้ชกรถเวัยนชมพีทวูปไปโดย ี ทางขวา ฝายอธรรมะช กชวนมหาชนในทางตรงก ันขัาม โดยนัยเปนตนวา จงผลาญชวีตเสิยีชกรถเวัยนชมพีทวูปี ไปโดยทางซาย รถของสองฝายน นมาปะทะก ั้นเขัา ตางหยดอยุเพูอจะให ื่อกฝีายหนงหลึ่ กทางให ี ธรรมะอางสทธิ ิ ของตนทควรได ี่ทาง กลาวกอนวา ตนเปนผ ทำมหาชนให ูบำเพ ญบ็ญุเปนผ ไดูยศ เปนผอูนสมณพราหมณัสรรเสรญิ อนเทวดามนัษยุบชาทูกเมุอื่ อธรรมะตอบวาตนมรีพลี้ ไมตองหวาดหวนั่ ไมเคยยอมให แก ใคร เหตไฉนจะยอมุ ใหแก ธรรมะในว นนัเลี้า ธรรมะอางสทธิอยิางอนอื่กวีาธรรมะเกดขินกึ้ อนในโลก อธรรมะเกดขินเมึ้อภายหลื่งั ตนแกกวาเกากวา เปนผ ใหญูกวาชอบทผี่นูอยจกหลั กให ี อธรรมะตอบวาดวยการออนวอนกตาม็ ดวยการอาง เหตอุนสมควรกัตาม็ ตนไมควรให ทางแกธรรมะเลยทงสองฝ ั้ายจงรบก นในว ันนั ี้ฝายใดรบชนะ ทางจกได ัแก ฝาย นนั้ ธรรมะรบทัาวา ตนประกอบดวยคณทุงปวง ั้มกำล ี งใหญ ั มเกียรตียศมากิหาผเสมอมูไดิ แผไปท วทั่ศิ อธรรมะ จกเอาชำนะอย ั างไรได อธรรมะตอบวาชางทองยอมต ทองคำด ีวยเหลก็ หาตเหลีกด็ วยทองคำไม ถาอธรรมะจกั ฆาธรรมะได ในว นนั ี้เหลกก็จ็กเป ันของนาดนูาชมด จทองคำุ ขณะทธรรมะจวนจะเสี่ยที ีจะตองอดกล นคำท ั้พี่ดู ดหมูนิ่ แลจะตองยอมให ทางแกอธรรมะด วยไม เต มใจ ็ อธรรมะไมอาจนงอยั่บนรถูพลดตกหกศัรษะลงมาีพสธาุ ยอมสบซู้ำ ธรรมะมขีนตั เปิ นกำล งั ชำนะกำลงแหังการยทธุเปนผ ชำนะข ูบรถไปด ังนั ี้ * ชาดก อรรถกถา (ชา.อ.๖/๑๗-๒๓) (มว. ๓๖๑) ธมฺมาธมฺมสงฺคามคาถา ปฐยาวตรั : ธมมสฺสฺ จ อธมมสฺส สงฺคาโมฺ ธมมชาตเกฺ “โย จ ธมเมฺ ฐโติ โหติ โย อธมเมฺ ปตฏิฐโติ ” อจิเจวฺ ํ ปคุคลสฺเสว วเสนฺ เทสโตป ิ โข ปณุณมาตฺถิสงิขาเต อฺโปสถทุนมิหฺ ิเว ธมโมฺ สปรวาโร ิว คาม ํนคมนามกิ ํ คนตฺวาฺ คคเณเยว ฐโติ หตุวาฺ นเวทยิ ิ “ปาปากสลภุเตหูิทสกมมปเถหฺ ิเว วรมนิตฺ ุจ สพเพฺว มนสุสาฺ โลกวาสโนิ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 287 มาตาปตอุ ปฏุ ฐานํ ปกพุพนฺตฺ ุจ ฐานโส ปเรนูตฺ ุกสลุเยว ตํหี ิทวาเรหฺ ิยตุตฺโติ เอว ํ โข ตทิวปิ ปตตา ยโสปตฺตาฺ จ เหสสเรฺ ” อติ ิ โข กสเลุ ธมเม มหาชนฺ ํนโยชย ิ ิ รถ ํ ปาชยมาโน ว ทกขฺณาภิมิโขุ อหุ อนทรวิเชิยรี : เอต ํ ปวตตฺึว วชานยิติวาฺ “มาเรนตฺ ุปาเณ” อติ ิอาทเมวิ นคโฆสม ิคุโฆสยฺ ิ โข อธมโมฺ ทวฺนินฺ ํรถา สมมฺขภาวปตุตาฺ อนทรวงศิ : เอเตส ุธมโมฺ ปฐม ํนเวทยิ ิ “เย โข ชนา โหนตฺ ิมยา นโยช ิตาิ เต ปุ ฺญการ ีจ ลภนตฺ ิเต ยสํ สมมาฺ ปสฏฐา สมณาทเกหิ ิเต เต เทวตาทหี ิชนา จ ปชูตาิ ตสมาฺ ห ิมคคฺ ํมมทาน ิเทห ิเว” ปฐยาวตรั : มคคฺ ํอทาตกาโมุว อธมโมฺ ตสสฺ อาห โข “สเสโน โหม ิอจฉมฺภฺีน มคคทานมตฺถฺ ิเต” ต ํสตุวานฺ ธมโมปฺ “อปุปนฺโนฺ ปฐม ํอธิ วยวฑุโฒฺ จ โปราโณ ธมโมฺ เชฏฐตโร ตทา มคโคฺ เชฏฐสสฺ ทาตพโพฺ ” อติ ิเอตสสฺ อาห เว เอว ํสตุวาฺ อธมโมปฺมคคฺ ํเนตสสฺ โข อทา อฺญมญฺ ํน สกขฺสึุสญาเปต ฺ ุํ อโภุ อเมิ เอว ํอปุปชฺชฺ ิสงคาโม ธมฺโมฺ สพพคฺณากโรุ มหพพโลฺ จ ตสมาฺ โข เอตสสฺ กติตฺ ิสพพธฺิ อพภฺคุคจฺฉฺ ิจ ธมเมน ปฺ ฺญาย จาป ขนตฺยาิ อธมมฺ ํชนิติุํ สกขฺิอธมโมฺ เว ปราชโติ นเภ ฐาตํ ุอสกโกนฺโต อธมฺโมฺ จ อวสํ โริ ปาปมา ลทธทฺวาโรฺ จ ปฐว ึเอส ปาวสิตี ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
288 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (พระมงคลวเสสคาถาิหนา ๓๖๕-๓๖๖) ชนนกายผิตูงอยั้ตูางแควนอนตัดติอกนัยอมมทางจะวีวาทแตกริาวกนั เพราะเหตอาณาเขตกุนบัาง เพราะ เหตสุทธิของพสกนิกรบิาง เพราะเหตแยุงคาขายบาง เปนอาท ิเชนกบชนนั กรในแคว ินเดยวกีนั เมอปรองดอง ื่ กนลงไม ั ได ไมม ใครจะต ีดสันิ ตางใช อำนาจของตนเข าตอส ูเพอยื่งความเป ันอย แลความปรารถนาของตนให ู สำเรจ็ แมโลกจำเร ญขินึ้กย็งถนั ดใช ัวธิผีอนผ นหลายประการ ั เปนตนว ายอมให ประชาชนหม อูนตื่ดสันิถงอยึาง นนกั้ย็งถนั ดใช ั อำนาจของตนช ขาดอยี้นูนเองั่ มมหาสงครามในคร ีงกั้อน แลในบดนั เปี้นอทาหรณุ เมอเป ื่นเชนน ี้ ชนนกรติ างฝ ายต องแบงก นออกเป ันพวกหนงึ่ มหนีาท สำหร ี่บตัอส ปรป ูกษ ครงโบราณเร ั้ยกวีากษตรัยิมพระราชาี เปนประม ขุ ดวยเหตนุี้ราชกมารผุสูบสายจากพระราชาผืมูหนีาท ในทางน ี่ตามกี้นัจงไดึนามวสามิญวัากษตรัยิดวย บรวารของพวกกษิตรัยิย อมเป นโยธ ีคอพลรบตามเจืาของตน การจดการป ัองกนศัตรัภายนอกู เปนรฏฐาภั ปาล ิ - โนบายประการหนงึ่ ซงจะเวึ่นเสยมี ไดิ อนการสงครามยัอมเกดขิ นโดยฉ ึ้กเฉุนิ แลจะยกเอาชยเพราะมัพลแลี ศตราวัธยุทธภุณฑัมากกวาอยางเด ยวหาได ี ไม ตองอาศยสตั ปิญญากล าหาญชำนาญว องไวพร กพรัอมอย ในบ ูงคับั บญชาเป ันตนดวยจงอาจชึวยจะเอาช ยได ั การสงครามจงตึองตระเตร ยมไว ีพรอม แมในเวลาว างศกึ ไมเชนนนั้ ไมทนกาลั ยอมเส ยเปร ียบศีตรั ูมเรีองทื่ฆาวีชาดกรุบสมอัางวา โกศลรฐเป ันแควนนอย มพลศีตราวัธยุทธภุณฑั เสบยงพาหนะนีอยกวากาสอีนอยัตูดติอกนั ทงมั้วประมาท ั ไมไดตระเตรยมดีวย เมอศื่กกาสึมาตี ดไม ิอาจตอสยูอม เสียแกกาสี สมเดจพระผ็มูพระภาคเจีาทรงยกความตระเตรยมพรีอมของเมองทื ไมี่ประมาทข นเป ึ้นอ ปมาุประทานพระ บรมพทโธวาทไวุวา อนเมัองตืงอยั้ตามชายแดนูซงเป ึ่นเมองหนืาศกเรึยกวีา ปจจนตะั เขาระวงทั งภายในภาย ั้ นอกฉนใด ั ทานทงหลายจงระวั้งตัวฉันนันั้ ขณะคราวสมยอยั าไดลวงเลยทานท งหลายไปเส ั้ยี เพราะวาพวกชนผ ู มขณะคราวสมียลั วงเลยไปเส ยแลีวยอมจะเศร าโศกเต มเพ็ยบอยี ในท ูไมี่มความเจรีญิ (มว. ๓๖๕-๓๖๖) รฏฐสฺสานุรกฺขโนปายคาถา วสนฺตติลกา : สามนตรฏ ฺ ฐวสกาิ ห ิววาทการิ ี เตส ํกทาจ ิ ปรรฏฐวลิมุปนฺ ํวา รฏเฐ ปฏจิจฺ สกสทิธฺวริ ํวณชิชฺํ อปุปชฺชเตวฺ กลโห อถวา ววาโท ิ สกโกนฺตฺ ิเต น กลหปํ ยทา สเมตุํ อปุปนฺนกฺ ํภวต ิจณฑรณฺ ํตทา โข อนทวิสาํ : เภเท ววาเทิ จ ปวตตมานเกฺ สกโกตฺ ิสญาปย ฺติุํว สฏุ ุเต โย ปญวา ฺ โหต ิสมตถโกฺ นโร ภมูนิทราชาฺ คณเชฏฐโกว โส
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 289 รฏฐาภปาโล ิ มหโปิว เสนโยิ เสนาย โข มททตฺ ิทฏุ ฐเวรโนิ ราชา ปลาเปต ิรปิ ูอปายโสุ ธมเมนฺ รฏฐจฺ ปสาสตธี โส ปยาวตฺตฺํ : ทฏฐพโพฺ เจตถฺ สงคาโม มหาวฺนาสการโก ิ ชวีตสิสฺ จ ปาณานํ โภคาน ํพยสนาวโหฺ โลเก ชนา ทวฺธาิ ภนินา สพฺเพเตฺ ปฏปกิขฺกาิ ปพุเพปฺ ขตตฺยาิ เจว เตสจฺ ราชวสํกาิ เต เสนยาิ สมตถาฺ จ เต สมปหารโกวฺทาิ เอเตส ํ ปรวาราิว พหกาุ สรโยธูกาิ อมติเตฺ ปฏพาหนิตฺิ ปลาเปนตฺ ิจ รฏฐโต รฏฐาภปาลน ิ ํเอตํสพพตฺถฺ อภปติถฺยิํ เอกทา สหสา โหติสงคาโมฺ ปจจฺ ปฏุ ฐโติ เสนโยิ พลสมปนฺโน สฺโรู จ รฏฐเชฏฐโก น เกวล ํอมติเตฺว มหาเสนาย มททตฺิ กทาจ ิเอส ปญาย ร ฺปิ ูสกโกตฺ ิมททฺติุํ ตสมาฺ ยทา สเก รฏเฐ สงคาโมฺ น อปฏุ ฐโติ รฏฐเชฏโฐ ตทา โหติยทุธสชฺโชฺ สยุตุตฺโติ ทฆาวีชาตกุ ํเจตถ ทฏ ฺ ฐพพฺํว นทสิสนฺํ ตทา โกสลรฏฐสส เชฏ ฺ ฐโก อปปเสนฺโยิ น โหต ิยทุธสชฺ ฺโช จ ปมาเท จ ปตฏิฐโติ สตตฺหู ิมททฺเติ รฏเฐ เอส ลทธปราชโยฺ เตน วตุตฺ ํมนุนิเทน สพฺพโลกานฺกมุปฺนา นคร ํยถา ปจจนฺตฺํคตุตฺ ํสนตรพาหฺริํ เอว ํ โคเปถ อตตานฺํ ขโณ โว มา อปจุจคาฺ ขณาตตาี น โสจนตฺินรยมิหฺ ิสมปปฺตาต ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
290 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ตวอยัางวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิ หนา๓๖๖-๓๖๗) ประเทศไทยนตี้งอยั้ยูงยั่นสื บมาได ืดวยอาการทพลเมี่องเป ืนนกรบั เวลามสงครามยีอมระดมกนรบั เวลา วางตางแยกกันทำกิจตางแผนก จนถึงไดปนลงมาวา เปนฝายทหารฝายพลเรือน ดวยเดชะเปนนักรบ พระ ราชาณาเขตสงบมาชานาน จนฝายพลเร อนไม ืคนเคยการรบุ ฝายทหารก ไม็สนทัดั ครงรั้ชกาลของพระบาทั สมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงบำรุงการทหารบกเจริญขึ้น มาในรัชกาลปจจุบัน สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจาพรอมดวยรฐบาลัทรงตงอยั้ ในความไม ูประมาทต อเหตการณุ ทรงบำรงการทหารบกสุบให ื ไพศาล แลทรงบำรงการทหารเรุอนืทหารอากาศ ทรงตงกรมพลศั้กษาขึนึ้ เพอนำฝ ื่ายพลเร อนให ืรจูกยัทธวุธิีแลทรงจดั ใหนักเรียนเปนยุวชนเปนลูกเสือ เพื่ออบรมเด็กใหมีนิสัยเปนนักรบ ดวยพระราชประสงคจะนำพลเมืองใหเปน นกรบตามประเพณ ัเดีมิ นเปี้นพระราชกรณยะสีวนรฏฐาภั ปาลโนบายประการหน ิงึ่ กตติศิพทันระบี้ อไปถ ืงนานาึ ประเทศ เปนเหตุใหไพรัชมหาชนสนใจรูจักประเทศไทย มีความเกรงใจ แสดงความเคารพนับถือใหปรากฏเปน เกยรตียศแกิกร งไทยซุงตึ่งอยั้หูางไกลในบ รพทุศิเขาในพระพ ทธภาษุตวิา สตบัรุษยุ อมปรากฏได ในท ไกลี่ ดจเขาหุมพานติ อสตบัรุษอยุในท ูนี่กี้ ไม็ม ใครเห ีน็เหมอนลืกศรทูยี่ งไปในราตร ิ * ี * ขททกนุกายิ ธรรมบท (ข.ุธ. ๒๕/๓๑/๕๕).
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 291 (มว. ๓๖๖-๓๖๗) ทยยานมฺนิทสฺสฺ นวมนิทมหาราชวรสฺสาภฺถิตุคาถาิ อนทรวิเชิยรี : รฏเฐ ห ิทยยาฺ พหกาุว โยธา รฏฐ ํฐติ ํสนตฺวเริ นพทิธฺํ สงคามกาลมฺหฺ ิตรสึ ุสตตฺ ู รฏฐา ปลาเปสมุเมิ จ โยธา กมมฺ ํ ปยุชฺสึ ุอยทุธกาลฺ เอวธํ โยธา จ ภฏา อเหสุํ อเปนทรวุเชิยรี : จริ ํห ิรฏฐ ํอห ุสนตฺภิตูํ ภฏา จ โยธา สมเร อทกขาฺ นรสิสโรฺ ปจมราชกาเลฺ ปทาตกายิ ํอปถมุภฺ ิภยิโยฺ ปฐยาวตรั : กาเล ห ินวมนิทสฺส โสฺ ภมูพลขติตฺโยิ สทธฺึว รฏฐปาลหีิ อปปมตฺโตฺ วจกิ ขโณฺ ถลโยธาทโย ภยิโย อฺปถมุภตฺ ิ โยนโสิ อภยิทุธวฺธิ ึทยเย สฺกิขาเปตฺ ุ ํอปายโสุ พลสิกฺขนสนฺโทหํ ฐเปต ิทฆทสี สโนฺ โยธภาเว ปสาเทตุํเต ปราณปเวณุโติ ชเนตุ ํสกิขกามฺนีํ โส โยธภาวกามตํ อนโยธสมุหูํว ฐเปต ิยทุธโกวฺโทิ รฏฐาภปาลโนปาเย กรณ ิยฺ ํราชโนิ อทิํ ตปปจฺจยาฺ วเทเสสิุราชโนิ กติตฺ ิอคุคตาฺ รฏฐ ํทยยนฺวาสินีํญาตกามาุ วเทสิกาิ กิ จาปฺ ต ํฐติ ํทเร ทูสาภาเคิ ปรตุถฺเมิ รฏฐสสฺ ปน สพพตฺถ สมฺคุคจฺฉตฺ ิกติตฺ ิเว วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน สพฺพโลกานฺกมุปฺนา ทเรู สนโตฺ ปกาเสนตฺิหมวนิ โตฺว ปพพโตฺ อสนเตตฺถฺ น ทสิสนฺตฺิรตตฺ ึขติตาฺ ยถา สราติขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
292 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ ใหเกบความตามท็จะเกี่ บได ็ จากสำนวนไทยทใหี่ ไวขางลางน ี้แตงเป นปฐยาวตรฉันทัภาษามคธ (จาก หนงสัอมงคลวืเสสกถาิหนา๓๗๙-๓๘๐) ทฆาวีกุมารุพระราชโอรสของพระเจาทฆีตีผิครองโกศลร ู ฐั ประสตูเมิอพระชนกเสื่ยราชสมบีตัแกิพระเจา พรหมทตผัครองแควูนกาสแลีวตงพระหฤทั้ยจะแกัแคนและเอาราชสมบตัของพระบิดาคิ นให ื จงได เพยรหาชีองเขา ใกลพระเจาพรหมทตั จนไดเปนนายสารถ คนโปรด ี คราวหนงพระเจึ่าพรหมทตเสดั จประพาสป ็า ทฆาวีกุมารุ แสรงขบรถพระทันี่งเรั่วจนราชบร็พารตามเสดิ จไม็ทนั ทาวเธอทรงเหนอยกื่ตร็สสั งให ั่หยดรถพระทุนี่งั่เสดจลงพ็กั ณ ทแหี่งหนงแลึ่วบรรทมหล บไป ั ทฆาวี ไดุชองทจะแกี่แคน จงถอดพระแสงจากฝ ึกแล วปล กบรรทมขุนึ้ แสดงตนให ทรงทราบวาเป นศตรัูจะแกแคนแทนพระบดาิ พระเจาพรหมทตตกพระราชหฤทัยัตรสขอพระชนมชั พประทาน ี สตยัวาจะคนโกศลร ื ฐให ั กมารนุกถึงพระวาจาพระราชบึดาวิา จงเหนยาวด็กวีาสนั้ จงสึอดกลูนระงั้บเวรเสัยี ถวายพระชนมแดพระเจาพรหมทตั แลวไดราชสมบตัคินพรือมทงพระราชธั้ดาิภายหลงไดัครองแควนกาสอีกี ดวย ทฆาวีอาศุยกัตตักุมยตาฉันทะัยงความประสงค ั ของตนให สำเร จได็ฉะน ี้ (มว. ๓๗๙-๓๘๐) ทีฆาวุกุมารคาถา ปฐยาวตรั : โย ห ิ โกสลรฏฐนิโท ทฺฆีตี ิอติ ิ ปากโฏ ยทา ปราชโติ เอโส ตทา เอตสสฺ โอรโส ทฆาวี นามโกุ ชาโต วยปปตฺโตฺ อทานิ ิ โส ปฏเวริ ํกรสิสสามฺิ ปตโนุ สนตกฺ ํอหํ คณหฺสิสามฺ ิจ รชชนฺตฺิจนิเตตฺวาฺ รปิสนุตฺกิํ คนตฺกาโมุ ตโต ตสส อโหสฺ ิวรสารถิ ราชวลลภภฺโตูว พรหฺมทตฺโตฺ ห ิเอกทา ภมูปาโล ิ อรญฺํว สทธฺ ึทฆาวีนาุ คโต เอโส ทฆาวี ุภปสูส รถฺ ํเวเคน ปาชยิ น ต ํ ปรชนาิ สพเพ สกฺขฺสึ ุอนพนุธฺติุํ กลนิ โตฺ ภมูปาโล ิ ตํวตวาฺ “ตฏิฐาต ิ โข รถา โอรยุหฺ ตตถฺ นทิทายฺิเอต ํมาเรตกามโกุ อส ึทฆาวี ุโกสมหา นฺหรีติวาฺ ปโพธยิ สตตฺภาวุํว ทสเสตฺวาฺ “ต ํมาเรสนฺตฺ ิอาห ตํ เอว ํทสิวานฺ ทฆาวีุยาจติวาฺ สกชวีติํ สจจฺ “ ํ โกสลรฏฐ ํเต ทสสามฺ ” ิอติ ิอาห โส ตวฺ ํทฆี ํ ปสสฺ , มา รสสฺํอติ ิทฆาวี ุตขณํ ํ ปต ุวาจ ํสรติวาน เวรฺ ํวปสเมสู ิเว รโญฺ จ ชวีติ ํทตวา รชฺชฺจฺ ลภ ิธตรี ํ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 293 ทฆาวี ุกาสรฏิฐสมฺึ ปจฉาฺ รชชฺ ํอการยิ โส กตกมฺยตาฉนฺทฺํ ปฏจิจฺ กจิจสาธโกตฺ ิฯ ทีฆาวุกุมารคาถา อเปนทรวุเชิยรี : ยทา ห ิรฏฐ ํ ปตโนุ วลิตุตฺํ สย ํสเทว ีวส ิ โส อรเญฺ ตทา ห ิทฆาวี ุตหปึ ชาโต ส วฑุฒฺโติ นฏิฐตสิ ปิ ปภฺโตู ตโต อร ึมารติกามโกุ โส อโหส ิรโญฺ วรวลลโภฺว อนทรวิเชิยรี : โส ปาชยนโตฺ รถเมกทา โข สทธฺ ึ ปตนิเทนฺ คโต อรญฺํ โส พรหฺมทตฺโตปฺ กลนิตรฺโปู ตตเถวฺ นทิทฺปคโตู อโหสิ ปฐยาวตรั : ลทโธกาโสฺ ห ิทฆาวีุเอต ํมาเรตกามโกุ “เนว สมมตฺ ิเวเรน เวรนตฺ ิ ปตโนุ กถํ สรติวาฺ สนตเวโรฺว อทาส ิตสสฺ ชวีติํ ปจฉาฺ อทาส ิรชชฺจ ธฺตรี ํตสสฺ ภมูโปิ โส กตตฺกมุยตาฉนฺทฺํ ปฏจิจฺ อตถสาธโกตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
294 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตาม ถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิ หนา๓๘๖-๓๘๗). ยาจโยคตาความเปนคนควรเป นทขอนี่นั้ ไดแก ความปราศจากตระหน ี่มอีธยาศัยเผัอแผื่ คนอนอาจออกื่ ปากขอความอปถุมภั ในคราวม ความี * วา อรยสาวกในพระศาสนาน ิ ี้มใจปราศจากความตระหน ีอี่นเป ันมลทนิ อยครองเรูอนื สงใดควรให ิ่ก ให็ ไมหวงแหน มมีอสะอาดื คอยหยบของให ิ ยนดิ ในบร ีจาคิ ควรเปนทขอี่ ยนดิ ี ในการใหการแจก สัตวโลกมีกรรมเปนของตน กรรมยอมจำแนกใหเปนผูขาดแคลนบาง ใหเปนผูบริบูรณบาง คนบรบิรณูเกอกื้ลคนขาดแคลนดูวยน ้ำใจเผอแผื่ ไดชอวื่าชวยผนูนขั้นจากหลึ้ม ค้ำจนโลกใหุเป นไปใกล ตอความ สม่ำเสมอกนอั นเป ันทางแหงความสงบราบคาบ บคคลเหุนปานน ็จี้งเป ึนทสรรเสรี่ญของพิทธาทุบิณฑัตวิา มชีวีติ ไมเปล าจรรยาของเขาจงเป ึนหล กธรรมประการหน ังของผึ่ครองเรูอนื ถอเอาเนือความนื้เปี้นทตี่งั้ความเผอแผื่ นี้เปนไปในทางพอดีพองาม ทรงตนทรงผูอื่นไวไดทั้งสองฝาย จึงจะสำเร็จเปนประโยชนไดจริงๆ โดยนัยนี้ ยาจโยคตา อนบั คคลจะบำเพุ ญให ็ เปนผลดตีองพรอมดวยอาการ๒ คอื มกำล ีงทรัพยั พอจะทำได ไมถงตนเองึ ตองกล บเป ันผขาดแคลนยากจนู ๑ การอปถุมภันนชั้วยผ ขอให ูพนจากความขาดแคลนหรอเพืยงพยี งตนใหุทรง ตนอยไดู๑ ถาเป นแตสกวัามคนขอกี ให็เพ อสมความปรารถนาของเขา ื่ เชนนลางที้กลีบแตั จะให โทษแก ผ ไดูรบั ทำเขาผูไดงายเปนคนสุรุยสุราย ไมรูจักประหยัดทรัพย ยวนความอยากไดของเขาใหเจริญขึ้น ถึงความเปนคน มกขอั เปนทเบี่อหนื่ายของผอูนื่ สมเดจพระบรมโลกนาถ ็ เมอครื่งเสวยพระชาตั้เปินพระเวสส นดรทรงบำเพ ัญพระทานบารม็ ไดีเคยทรง ทดลองมาแลวไม เปนผล ครงนั้นพระองคั้มพระหฤทียเผัอแผื่แกมหาชน ทรงจำแนกนพิทธทานทั ทรงทำประจำแล ี่ มหาทานเปนพเศษิ ใครตองการอาหาร เงนทองิยานพาหนะ ขาทาสแลอนๆื่กพระราชทานให ็ สมปรารถนา บรรดาชนผไดูรบพระราโชปถ ัมภันาจะต งตนได ั้ ในโภคสมบ ตัและริจูกอัมเอิ่บิ หาเปนเชนน นไม ั้กลบอยากได ั และ ขอพระราชทานสงอิ่นๆื่อกตี อไป จนไมรจูกประมาณ ั มงคลคชสาร แลราชรถกำลงทรงักย็งกลัาขอพระราชทาน ไมยำเกรงและเคารพในพระราชาน ภาพุ ไมเพยงเทีานนพราหมณั้ชชกยูงกำเร ับเหลิอดื ีเพยงภรรยาตีองการทาส ทาส ีทองมกีไม็ ปรารถนาจะช วยคนมาใช เหนทางจะได ็ เปล า โลภจนไมร สำน ูกตนึกลาทลขอสองพระลูกเจูาใน คราวเสดจออกป ็ าทรงบำเพ ญพรต็ทมี่แตีพระมทรักีบั๒ พระโอรสพระธดาเป ินเพอนยากื่ จนพระอนทริต องจำแลง เปนพราหมณ มาจากเทวโลก ทลขอพระมูทรั ีแลวแลมอบถวายไว สวน๒ พระโอรสพระธดาทิพราหมณี่ชชกทูลู ขอแลวไดมา ความทราบถงพระสญชึยสัวีราชิ พระราชทานปราสาทแลโภคสมบตัิอยางอนถื่าย๒ พระราชนดดาั มใชิว าอาจทำช ชกใหูเปนสขสมบุรณู กลบเพัมพิ่ นความไมูรจูกประมาณในการบร ั โภคสมบ ิตัิจนถงเป ึนอนตรายชัวีติ * องคัตตรนุกายิตกนิบาติ (อง.ฺตกิ.๒๐/๕๑๙/๒๙๐-๒๙๑) ; มชฌัมนิกายิอปรุปิณณาสก ( ม.อ. ุ ๑๔/๕๙๖/ ๓๘๕).
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 295 (มว. ๓๘๖-๓๘๗) ยาจโยคตาคาถา ปฐยาวตรั : ยาจกสฺสานุรูปสฺส ภาโว ว ยาจโยคตา ยาจกสสานฺรุโปู หิทานสโลี อมจฉรฺี สวํ ภาครโต ิ จาป โวสสคฺคมานโสฺ นโร อนทรวงศิ : วตุตฺหฺ ิเอตปํ สมนตจกฺขฺนาุ มจโจฺ คหฏโฐ อรโยธ ิ สาวโก นจิจฺ ํ ปรจิจาครโตฺ จ ทานวา ธโรี วทฺ ูจ อฬารมานโสุ ปฐยาวตรั : กมมสฺสกาฺ ห ิ โลกสมฺึเสฏฐ ี โหนตฺ ิจ ทคุคตาฺ กมมฺ ํสตเตฺ วภชติ ิยททิ ํหนปี ปณฺตตายี ยทา ทคุคตาฺ โปสา อตตโนฺ ฆรมาคตา ตทา ทานรโต เสฏฐีเตส ํทเทยยฺ ฐานโส เมตตาลฺ ุห ิทลทิทานฺํนจิจฺ ํสงคหการโกฺ อฬารชุฌาสโยฺ ธโร สพ ีพสตฺตานฺกมุปโกฺ ปสฏฐา โหต ิพทุเธน อโมฆนฺตสฺสฺ ชวีติํ สาสนสมฺ ึคหฏฐานํเสฏฐา ปฏปทา ิ อยํ อนทรวิเชิยรี : โย ทายโก โหต ิอฬารจุติโตฺ เอโส วชาเนยิยฺ สกํว ถามํ ทาน ํททติวาฺ น สยาิ ทลทิโทฺ เอเต วโมเจย ิยฺ จ ทกุขโตฺ วาติ ปฐยาวตรั : โย โกจปิ สก ํเคหํ ปตตมตฺโตฺว ยาจติ ทานเจฺ ทายโก เทติ โตเสตํเยวุ ยาจกํ อปุปาเทตฺ ิวปติตฺ ึโส อมตตฺ ญฺ ห ิยาจโก เอว ํน ทายกสเสว จฺติตฺ ํสกโกตฺ ิคณหฺติุํ สาธกเจตฺถฺ ทฏฐพพฺํเวสสนฺตโรฺ ปยงกฺโรุ ยาจมานานมนนาทฺิ- ทาน ํเทต ิ ปนปุปฺนุํ เตส ุโกจ ิอมตตฺฺ ูลภมาโนป อตุตรฺึ ยาจติุ ํ ปนุ ปตเถตฺิทฏฐพโพฺ เจตถฺ ชชโกู โส ปตุตธฺตโร ี ตสส โหตฺ ิยาจติมาคโตุ อฬารจุติตภาวฺํว สกโกฺ ชานาต ิสฏุ ุเว โส อเญฺ อตยาจนิ เต ปฏ ฺพาหิติกามโกุ ชณิณพฺราหฺมณเวเสน มทฺทฺ ึยาจติมาคโตุ สฏุ โฐปฏฐหนตถาย ตสฺเสตฺ ํ ปฏเทติ ิ โส
296 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ โส ปตุตธฺตโร ี ตสส เนตฺวานฺ ทชชิ ชโกู สชยสฺสฺ ปรุ ํ ปตโต ราชาฺ เอเตสมยยโกฺ เตส ํอาคมน ํญตวา สนตฺ ฺตุทิชชูชกํ ราชเคห ํ ปเวเสตวา ตฺ ํสนตปฺเปสฺ ิชชโกู โส โภชเน อมตตฺฺ ูมโต ตทํวสิ ํอหตูิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ (มว. ๓๘๖-๓๘๗) ยาจโยคตาคาถา อกสำนวนหน ีงึ่ อเปนทรวุเชิยรี : อฬารจุติโตฺ ปรจาคสิ โลี อมจฉรฺ ี โย กรณายุ ยตุโตฺ หเตสโก ิ โหต ิ ปชาย นจิจฺํ ปวจุจเตฺ โส หตการโกต ิ ิ ปฐยาวตรั : ทานสลสีสฺ เอตสส จรฺยาิ ยาจโยคตา เอโส ทวฺหี ิ ปกาเรหิสมงคฺ ี โหต ิ โข นโร โส อฑโฒฺ ยาจกานจ ทานฺ ํทาตสมตุโถฺ ทาเน ยสเสวฺ ทนิเนปฺ โหต ิสณฺฐานโยิ ส โข อนทรวงศิ : เวสสนฺตโรฺ จาครโต นราสโภ หตถฺปึ อายาจติมาคตาุ ทชาิ เวสสนฺตรฺ ํ ปตุตวเรฺ ว ชชโกู อายาจติุ ํอาคม ิพราหฺมโณฺ ตทา สกโกปฺ โข พราหฺมณเวสโตฺ ตทา มททฺ ึว อายาจติมาคโตุ วรํ ปฐยาวตรั : โพธสติ โตฺ ห ิเตสปํ ทาน ํอทา นราสโภ ยาจนาภรตาเยว โหน ิฺติสณฺฐานยาิ น เต อตุตรฺ ึยาจเร เอเต เวสสนฺตรฺ ํนราสภํ ปจฉาปฺ ชชโกู รโญ ส ฺชยสฺสฺ ปยงกฺเรุ ยาจนาภรโตเยว น ิยิยาเทสฺ ิทโชิ ตทา นราสโภ ห ิสมพฺทุโธ ปพฺพชฺชานฺนินมานโสฺ ฆรา นกิขมฺมฺ สมโพธฺึสมปตฺโตฺ กรณายโกุ โส ยาจโยคตายตุโต ปชฺชหฺติวาฺ สก ํสขุํ คามาทสี ุชนาน ํ ว อโหส ิธมมเทสโกฺ เอโส เทวมนสุสานฺํอตถตฺตยฺ ํว สาธยิ เสฏโฐ พทุโธฺ จ โลกสมฺึ ปตฏิฐาปย ิสาสนนตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 297 พระบาทสมเดจพระเจ็าอยหูวทรงอวยพรป ั ใหม พ.ศ.๒๕๕๒ ประชาชนชาวไทยทงหลายั้ บดนัถี้งวาระจะขึ นปึ้ ใหม เปนเวลาทเราควรระลี่กถึงกึนและอวยพรแกักนดัวย ความปรารถนาดี กอนอนขี่าพเจาต องขอขอบใจท กทุานเป นอยางมากทรี่วมกนจัดงานพระศพพัสาวของขี่าพเจาอยางย งใหญ ิ่ สมพระเกยรตี ิทงอั้ตสาหะมารุวมในงานเม อเดื่อนพฤศจืกายนดิ วยใจร กและระลักถึงึ กบขอสั งความปรารถนาด ี มาอวยพรแกทานทกๆุคน ใหมความสีขความเจรุ ญิ ความสขความเจรุ ญนิ เปี้นสงทิ่พี่งปรารถนาอย ึางยงของคนเราิ่ แตความสขความเจรุ ญนิ นจะสำเร ั้จผลเป ็น จรงไดิ กด็วยการทที่กคนตุงตนอยั้ ในความไม ูประมาท มสตีริตูวและป ัญญารคูดกำก ิบอยัตลอดเวลาู กลาวค อไม ื วาจะประพฤต ปฏิบิตัการใด ิ กใช็สต ปิญญาพ จารณาไตร ิตรองจนถวนถ ี่ ใหเหนกระจ็างถงผลดึผลเสียที งใกล ั้ ไกล ทกแงุทกมุมุ ความรความเขูาใจช ดถังผลดึผลเสียี ยอมจะทำให แตละคนเลงเห็ นแนวทางปฏ ็บิตัทิถี่กตูอง วาส งใดิ่ ควรละเวนและส งใดควรปฏ ิ่บิตัดิ ีเพอให ื่บงเกั ดผลเป ิ นประโยชน ทแที่จรงและยิงยั่นื ทงแกั้สวนตวและสัวนรวม ในปใหม น ี้จงขอให ึ ประชาชนชาวไทยได ตงตนอยั้ ในความไม ูประมาท จะคดจะทำส ิ งใดิ่ ใหคดหนิาคดิ หลงให ัด ี ใหรอบคอบ ทำใหด ี ใหถกตูอง ผลของการคดดิ ีทำดนีนั้ จะไดสงเสร มให ิแต ละคนประสบแต ความสขุ ความเจรญิ และทำใหชาตบิานเมองมืความเรียบรีอยและอยเยูนเป ็นสขุ ดงทัที่กคนทุกฝุายต งใจปรารถนา ั้ ขออานุภาพแหงคุณพระศรีรัตนตรัยและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวเราเคารพบูชา จงอภิบาลรักษาทานทุกคนให ปราศจากทกขุปราศจากโรคปราศจากภ ยั ใหมความสีขกายสุขใจและความสำเรุจสมหว็งตลอดศกหนัาน โดยท ี้วกั่นั.
298 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๘๖-๓๘๗) วรทานคาถา พทุธปรฺนิพิ พานโตฺ ปฏฐาย ปจสตาธฺกานิ ํทวฺนินฺ ํสหสสานมฺปรุ ิเทวปฺ ญาสมส ฺสฺ สวจํฉรสฺสฺ อาทิ ภตู -ทวโสกาเส ิ ทยยรฏ ฺ ฐนวาสินี ํกถตายิ ํมหาจกกฺวิสสํสฺ นวเมน ปรมนิทมหาราเชนฺ ทยยานมฺนิเทนฺฯ ปฐยาวตรั : วสสสฺสฺ อาทภิตสูมฺึทโนกาเส ิ ชนสิสโรฺ วร ํอทาส ิสพเพสฺํทยยรฏ ฺฐนิวาสินํ ภมูนิทปตฺโนิ เชฏฐ- ภคนิเสฏีฐนารยาิ มตาย โข สรรสี ส ฌาปนตฺถายฺ อาคตา เย สมคคาฺ จ อสุสาหฺ - ปตตาฺ ภวนตฺ ิทยยฺกาิ สพเพสฺทานํ ิภยิโยโส ปสนฺโนฺ โหต ิภมูโปิ โส วร ํเทต ิทยยานฺํวราสวฑุฒฺเปก ิ ขโกฺ สขุจฺ วฑุฒฺ ิยา โลเก สพเพหฺ ิอภปติถฺยาิ เย โหนตฺ ิอปปมตฺตาฺ จ สตมนิ โตฺ สพุทุธฺกาิ เอตา สขาทุกาิ เตสํสทา โหนตฺ ิ ปสทิธฺกาิ ตสมาฺ ทยยชนาฺ สพเพ สฺพุทุธฺยาิ สมงคฺโนิ “อนวชชฺจฺ กาตพพฺํน สาวชชนฺตฺ ิ โยนโสิ อาชานนตาฺ ปยุชนฺตฺ ุกมมฺ ํสพพตฺถสาธกฺํ อนทรวงศิ : วสฺสสฺสิมสฺมึ ปฐมมหฺ ิ โข ทเนิ สพเพฺ ปมาเท น ภวนตฺ ุสณฐฺตาิ นจิจฺ ํสรฏฐสสฺ จ ทยยวาสฺนิํ กมมฺ ํ ปยุชนฺตฺ ุหตติถสาธกฺํ อนทรวิเชิยรี : พทุโธฺ จ ธมโมฺ อรโยิ จ สงโฆฺ สมมานฺตาิ ทยยชเนหฺ ิเทวา ทยเยฺ นพทิธฺ ํอภปาลยน ิตฺ ุ สพเพฺ อโรคา สขุตาิ จ โหนตฺตู ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ แตงเป นตวอยัาง .