202 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๒๓๘-๒๓๙) มหาราชวรสสฺ ปารมคาถาี อนทรวงศิ : ทยยานมฺนิโทฺ วริเยนิ ขนตฺยาิ ยตุโตฺ จ โส มททวสมฺปยฺตุตโกฺ เอโส สมงคฺ ีจ ตเปน ภมูโปิ อาคมมฺ เอตา วริยาทิ ปารม ิ ี โส พทุธฺโกิ รฏฐปสาสนมหฺ ิ โข อตถายฺ รฏฐสสฺ จ รฏฐวาสนิํ อนทรวิเชิยรี : ทฏฐพพเมตฺธํ นทสิสนฺ ํ โข นานากรณเยหฺ ิชนนิทรฺ โญฺ สงคณฺหฺติุ ํทยยชเนฺ จ รฏเฐ ทกุขฺ ํวโนเทต ิมุเธวิ เตสํ ทยยฺสิสโรฺ ภปตู ิภมูภาเคิ รฏฐสสฺ ฐานาน ิคโต นพทิธฺํ ปฐยาวตรั : เมตตาลฺโกุ ห ิจนิเตตฺิราชา ทยยานมฺสิสโรฺ “สงคโหฺ รฏฐวาสนีํกรณโยี จ ราชโนิ เย ทยยาฺ ทคุคตาฺ โหนตฺิเอเตส ํสาธ ุสงคโหฺ วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน สฺโขุ ปุ ญสฺสฺ อจุจโยฺ วฑฒาปนฺหฺ ิรฏฐสส กาตพฺพฺ ํอนปุพุพโตฺ มตฺตฺุตาปุเรกฺขาร- ภาโว อารภตพิ พโกฺ ตโต วฑุฒฺ ิจ รฏฐสส โภคสมฺปตฺตฺ ิอายตึ ยตุตฺโติ พรฺหูตพิ โพฺว ทยยรฏ ฺ ฐนวาสินิํ ภปสูสฺ กรณยีจ รฏ ฺ ฐวฑฒาปนฺจฺ ยํ ต ํภปตูสิสฺ อารมภฺ - นโยปาโยต ิวจุจตฺิ ปจจฺปุปนฺเนฺ จ รฏฐสส ฐ ฺติยาิ จ อนาคเต สวตํตตฺ ิหตติถาย เอตฺ ํรฏฐนวาสินนิตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํ ฯ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 203 (มว. ๒๓๙-๒๔๐) รฏฐาภปาลโนปายคาถา ิ อกสำนวนหน ีงึ่ โครงการอนเนั องมาจากพระราชดำร ื่ ิฯลฯ จงคงดำรงอย ึและทวูยีงขิ่นึ้ . ปฐยาวตรั : ราชารภนโยปาโย รฏฐปาลหี ิ โข กโต ทยยรฏ ฺฐนิวาสีนํทกุขฺ ํวโนท ิติุจปฺ สมปาเปตฺุจฺ เวปลุลฺํทยยรฏ ฺ ฐจฺ วฑุฒฺติํ สมปาเปตฺจฺ รฏฐํ ว ภยิโยฺ ถรตมายติ ึ รฏฐปาลหี ิ โย เวป นโยปาโย กโต อหุ ราชารภนโยปาย- การหี ิ โส น การโติ ราชารภนโยปาโย โส โหต ิสหตติ ถโกฺ อนทรวงศิ : ทยยานมตฺถายฺ หตายิ สพพโสฺ กาเรม ิธมเมนฺ อห ํสเมน โข ปตตาภฺเสโก ิ ห ิยทา ชนสิสโรฺ ราชา ตทา โข อมต ํ อโวจ เว ปฐยาวตรั : วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน สพฺพโลกานฺกมุปฺนา สจจฺ ํเว อมตา วาจา เอตมาคมมฺ ขตตฺโยิ ถรติ ํวฑุฒฺภาวิจ ทยฺ ยรฏ ฺ ฐํ ปกพุพตฺิ อนทรวิเชิยรี : วตุตฺหฺ ิเอต ํมนุปิงุคเวนฺ ธมโมฺ หเว รกขตฺ ิธมมจารฺึ รฏฐาภปาลส ิสฺ จ ทยยฺกานิ ํ สมพนฺธภาโวฺ ว อยปํ โหตตีิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
204 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วแต งให เป นภาษามคธในฉ นทลักษณะั๓ อยางตาม ถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๒๓๙-๒๔๐) “เราจะครองแผนด นโดยธรรม ิเพอประโยชน ื่สขแหุงมหาชนชาวสยาม ” นคี้อพระปฐมบรมราชโองการแห ืง สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาท ประทานแก ี่ ปวงชนชาวไทย ในการพระราชพธิบรมราชาภีเษกิณ พระทนี่งั่ ไพศาลทกษัณเมิอวื่นทั ี่๕ พฤษภาคม พทธศุกราชั๒๔๙๓ นบตังแตั้บดนั นเป ั้นตนมาพระราชกรณยกี จใหญ ินอยทกุ ประการททรงปฏ ี่บิตัใหิ เป นไปตามพระปฐมบรมราชโองการครบถ วนและกลาวได วาเป นพระบรมราชปณ ธานทิ ไดี่ทรง ตงไว ั้และทรงเร มปฏ ิ่บิตัติงแตั้เสดจเถล็งถวิลยราชสมบัตัิพระบรมราชปณธานทิทรงตี่ งไว ั้ท ปรากฏเป ี่นพระปฐมบรม ราชโองการจงเป ึนพระราชสจจาธัษฐานและพระราชสิจจวาจาตามพระพัทธภาษุตทิตรี่ สไว ัวา “คำสตยัจร งเป ินอม ตวาจา วาจาทไมี่ตาย ” ทำใหสถาบนชาตั ิศาสนา พระมหากษตรัยิพรอมท งประชาชนชาวไทยสถ ั้ตมินสถาพรั่ดวย มธรรมดีงทรงมั พระราชดำร ี สประกาศในพระปฐมบรมราชโองการน ั นเป ั้นหลกั เปนธงช ยเป ั นไปตามอมตส จจวาจาั พทธภาษุตวิา “ธรรมแลยอมรกษาผั ประพฤต ูธรรมิ ” อกทีงสมเดั้จพระนางเจ็าฯ พระบรมราชนินาถีพระบรมราช โอรสราชธดาิพรอมทงสมเดั้จพระศร็นครีนทราบรมราชชนนิ ีและสมเดจพระเจ็าพนางเธอี่ฯกได็ ทรงดำเน นตามพระิ ราชธรรมจรยาิเพอประโยชน ื่สขแหุงประชากรท กประการุดงนันความสั้มพันธัระหวางสถาบนพระมหากษัตรัยิและ พสกนกรชาวไทย ิซงสนึ่ทแนิ นแฟ นมาแต โบราณกาลจ งคงดำรงอย ึและทวูยีงขิ่นึ้ฝายประชาชนชาวไทยต งมั้นอยั่บนพูนื้ ฐานของความจงรกภักดัศรีทธาเชัอมื่นดั่วยความสำน กในพระมหากร ึณาธุคิณเปุนพ นประมาณ ฝายพระมหากษตรัยิ ตั้งมั่นอยูในพระมหากรุณาธิคุณอันไมมีที่สิ้นสุด ดวยน้ำพระราชหฤทัยและพระราชจริยวัตรประกอบไปดวยทศพิธ ราชธรรมและพระราชธรรมจรยาทิ งปวง ั้ดงทัรี่ บพระราชทานสาธกถวายในกถามรรคน ั ี้เปนส วนปรห ตปฏ ิบิตัริฏฐาั ภปาลโนบาย ิ๒ ขอคอืมททวะัความออนโยน ประกอบดวยวริยะความเพิยรและตบคี ณเปุนเคร องเผาผลาญกำจ ื่ดั บาปอกศลุประกอบไปดวยขนตั ินบวั าเป นรฏฐาภั ปาลโนบายส ิ วนปรห ตปฏ ิบิตัิจดเป ันมงคลวเสสทิ ี่๓ พระราชธรรม จรยสิวนอตตสมบัตัิคอวืริยบารมิ ีขนตับารมิ ีและสวนปรห ตปฏ ิบิตัิคอืมททวราชธรรมั ตปราชธรรม เปนรฏฐาภั ิ ปาลโนบาย ซงเป ึ่นทตี่งหั้งสริมงคลอินพัเศษมิเอกเทสดี งไดัรบพระราชทานถวายวัสิชนามาฉะนั ี้
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 205 (มว. ๒๓๙-๒๔๐) นวมนิทมหาราชวรสฺสฺ กรณยกีจคาถาิ วสนตดัลกิ : “ธมเมนหฺ ํหตสิขายุธิ ทยยฺกานิ ํ กาเรสสเมตฺถฺ วรรชชมฺมิ ํสทาติ ทยยฺนิทเสฏ ฺ ฐปตโนิ อภเสกกาเลิ วตุตฺหฺทิ ํนวมภมูปตินิรฺ ญา ฺ สจเจฺ ฐโติ ตมนรกุขตฺ ิเอส นจิจฺํ อฏุ ฐานวา จ สกเขทมจนิตยนฺโตฺ รฏฐสสฺ อสิสรฺยเมติถฺ จ เอกรชชฺํ สพเพฺ จ ทยยฺกชเนิ สขุเติ กโรติ รฏฐจฺ สาสนวร ํวรราชเสฏฐํ ทฬหฺ ํจ ฐาปยติทยยชนฺนิทราชาฺ อนทรวิเชิยรี : ตสมาฺ ห ิรฏฐสสฺ ธชปโมู โส วตุตฺหฺ ิเอต ํมนุปิงุคเวนฺ “ธมโมฺ หเว รกขตฺ ิธมมจารฺ ”ึ ญาตหี ิสทธฺ ึนวมนิทราชาฺ ธมเมฺ ฐโติ ภปตูธมิมจารฺี อตถายฺ รฏฐสสฺ จ ทยยฺกานิ ํ กจิจานฺกุจิจานฺ ิ กโรต ินจิจฺํ เอวปํ ทยยาฺ สขุตาิ ภวนตฺิ ตปปจฺจยาฺ ทยยฺ กรฏิฐวาสี สพเพฺ สภตตฺ ีมหปินทรฺ เญฺ อาท ึกรติวานฺ ปราณกาลุํ ยาวชชโตเยวฺ ปรมปรายฺ รโญฺ สพนธฺสุสฺจ ทยยฺกานิ ํ สมพนฺธตาฺ อาทรตา จ โหนตฺิ ปฐยาวตรั : ทานาทราชธมิเมหฺิ โส ธมมจรฺยายิ จ สมงคฺ ี โหต ิเมตตาลฺ ุทยยรฏ ฺ ฐนวาสินิํ มททวฺ ํ ตปธมโมฺ จ วริยิ ํขนตฺ ิ โข ตถา อติ ิธมเมหฺ ิสมปนฺโน ทยฺ ฺยรฏฐินฺทขตฺตโยิ สจฺจาธิฏฐานธมฺเมหิสยํตุโตฺ จ ชนาธโปิ โอโลกยต ิทยยานฺํนจิจฺ ํผาสวุหารติ ํ สพพรฏ ฺ ฐนวาสินีํหตติถายฺ สขายุ จาต ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
206 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรเจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๒๕๔-๒๕๕) รฏฐภั ปาลโนบายน ินั้ คอวืธิปกครองพระราชอาณาจ ีกรั จะรบพระราชทานชักมาถวายวัสิชนาเพัยงสีงคหะั หรอสงเคราะหื คอการรืจูกยัดเหนึยวนี่ ้ำใจคน ฯ คณขุอน เปี้นกำล งสำค ัญอันควบคัมความสามุคคัและอี ปถุมภั ให ดำรงมนั่ฯ ดวยเหตนุนั้ พระโบราณาจารยจ งไดึ แสดงไว โดยความเป นราชกรณยะของพระเจีาแผนด นประการ ิ หนงในส ึ่งคหวัตถักถาแลจุกรพรรดัวิตรัฯ ในสงคหวัตถันุนั้ทานแสดงสงคหวัตถัุ๔ ประการ คอืสสสเมธฺํ ทรงพระปญญาในการบำร งธุ ญญาหารให ั บรบิรณูในราชอาณาเขต ๑ ปรุสเมธิ ํ ทรงพระปรชาญาณในการสงเคราะห ีราชบรุษุ ๑ สมมาปาสฺํทรงรจูกผักู คลองน ้ำใจคนใหนยมยินดิ ี๑ วาจาเปยยฺํตรสพระวาจาอัอนหวานควรด มไว ื่ ในใจ ทำความเปนทรี่กั๑ กสิกรรมการทำนาเปนกำลังใหญของประเทศแถบบุรพทิศ เมื่อราษฎรทำนาไดผลดีประเทศยอมมีความ สมบรณูการบำรงกสุกรรมจิ งเป ึนราชกรณยะของพระเจีาแผนดนชิอวื่าสสสเมธฺํ ประการหนงึ่ ราชบรุษผุรูบราชการทั งฝั้ายทหารท งฝั้ายพลเรอนยื อมไม ม โอกาสท ี จะประกอบก ี่จเพิ อประโยชน ื่ตนจงเป ึน คนควรจะไดรบพระราชทานพระราชทรัพยั เปนเครองเลื่ยงชี้วีตแลเป ิ นกำล งในราชก ัจิ เปนผควรยกยูองไว ในฐาน นดรั เปนพเศษจากราษฎรสามิญัเพอมื่ อำนาจในราชก ีจนินๆั้อนเป ันหนาท ี่การบำรงราชบุรุษจุงเป ึนราชกรณยะของพระี เจาแผนดนชิอว่ืา ปรุสเมธิอํ กประการหน ีงึ่ พณชยกรรมการคิาขายย อมเป นสงทิ่มี่งหมายอุนสำค ั ญของประเทศส ัวนหนงคึ่กูบกสักรรมิเมอพวกพาณื่ชิ ประกอบกจคิาขายมผลีรฐมณฑลยัอมมงคั่งดั่วยทรพยัสนิพระเจาแผนด นควรเป ินพระราชธ ระในอุนบำร ังการคุาขาย ใหเป นไปสะดวก นเรี้ยกวีาสมมาปาสฺํทรงรจูกผักคลูองใจคนประการหน งึ่ วาจายอมเป นเครองสื่ออธยาศัยของบัคคลุเมอพระมหากษื่ตรัยิตรสกะชนทังหลายดั้วยพระวาจาอภ ปราย ิ ออนหวาน ทรงทำพระราชปฏสินถารทั กทายโปรยปรายท ั วไป ั่เขายอมเหนพระราชอ็ธยาศัยวัาทรงพระเมตตาอารี แตนนกั้จะม็ความจงรีกภักดัรีกใคร ั ในพระองค การตรสพระวาจาอัอนหวานจ งเป ึนราชกรณยะอีนพระภับาลจะพูงทรงึ ทำชอวื่า วาจาเปยยฺํ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 207 (มว. ๒๕๔-๒๕๕) จตสงุคหวตฺถฺคาถาุ ๑ อนทรวิเชิยรี : วกขามฺหิ ํสงคหมายตฺ ึโข โย สงคโหฺ โหต ิ ปชาย สาตโถฺ สามคคฺยาิ เจวปถมุภนสฺสฺ โส ปจจโยฺ โข ภวเต ชนานํ เอโส จ รญา ฺ กรณยภี โตู รโญฺ จ โส วจุจตฺ ิจกกวตฺตฺิ ปฐยาวตรั : จตุสงฺคหวตฺถูนิวทิหู ิเทสตานิ ิ โข ยา สสสเมธตาฺ เจว ยา โข ปรุสเมธตาิ สมมาปาโสฺ มโนพนโธ วาจาเปยฺยฺจฺ โข อติิ อนทรวงศิ : สสสานฺ ิเย ปพุพทฺสายิ กพุพเรฺ เอตาน ิเตส ํสผลาน ิ โหนตฺ ิเว รฏฐํว สสสานฺ ิ ปฏจิจฺ วฑุฒฺติํ ตสมาฺ ห ิรฏเฐ กสกมิมการฺโนิ เอเตป รญา ฺ อปถมุภฺตพิพกาฺ เอตจฺ โข วจุจตฺ ิสสสเมธตาฺ ปฐยาวตรั : โยธา ราชภฏา จาติอเมิ อตถายฺ อตตโนฺ น โข กจิจานฺ ิกพุพนฺตฺิราชปถมูภนารหาฺ ตตฺเถวาภิภุภาวตฺถํราชกจิเจสฺ ุกจิจโตฺ ฐานนตรารหาฺ รฏฐ - นวาสิหี ิวเสสโต ิ กรณยาี มหนิเทน อยฺ ํ ปรุสเมธตาิ ยถา โข กสกมิมฺํว สมิทฺธิสมฺปรายนํ ตถา รฏเฐ วณชิชาปฺยทา เอสา ธนาคมา ตทา สมทิธฺกิ ํรฏฐํชนา ผาสวุหาริ โนิ กรณโยี อย ํรญา สม ฺมาปาโสตฺ ิวจุจตฺิ ยา วาจา เปมนยาี วา ยาทสาิ หทยงคมาฺ สทธฺ ึชเนห ิภปาโล ตาทูสายิ กเถต ิจ กรุเตุ ปฏสณิฐาร ฺํชนา รเญฺ สภตตฺกาิ “ราชา เมตตาวฺหาริตีิสฺญี โหนตฺ ิจ เต ชนา กรณยี ํอทิ ํรญา วาจาเปย ฺยนฺตฺ ิวจุจตฺตีิฯ
208 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรเจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๒๕๔-๒๕๖) รฏฐภั ปาลโนบายน ินั้ คอวืธิปกครองพระราชอาณาจ ีกรั จะรบพระราชทานชักมาถวายวัสิชนาเพัยงสีงคหะั หรอสงเคราะหื คอการรืจูกยัดเหนึยวนี่ ้ำใจคน ฯ คณขุอน เปี้นกำล งสำค ัญอันควบคัมความสามุคคัและอี ปถุมภั ให ดำรงมนั่ฯ ดวยเหตนุนั้ พระโบราณาจารยจ งไดึ แสดงไว โดยความเป นราชกรณยะของพระเจีาแผนด นประการ ิ หนงในส ึ่งคหวัตถักถาแลจุกรพรรดัวิตรัฯ ในสงคหวัตถันุนั้ทานแสดงสงคหวัตถัุ๔ ประการ คอืสสสเมธฺํ ทรงพระปญญาในการบำร งธุ ญญาหารให ั บรบิรณูในราชอาณาเขต ๑ ปรุสเมธิ ํ ทรงพระปรชาญาณในการสงเคราะห ีราชบรุษุ ๑ สมมาปาสฺํทรงรจูกผักู คลองน ้ำใจคนใหนยมยินดิ ี๑ วาจาเปยยฺํตรสพระวาจาอัอนหวานควรด มไว ื่ ในใจ ทำความเปนทรี่กั๑ กสิกรรมการทำนาเปนกำลังใหญของประเทศแถบบุรพทิศ เมื่อราษฎรทำนาไดผลดีประเทศยอมมีความ สมบรณูการบำรงกสุกรรมจิ งเป ึนราชกรณยะของพระเจีาแผนดนชิอวื่าสสสเมธฺํ ประการหนงึ่ ราชบรุษผุรูบราชการทั งฝั้ายทหารท งฝั้ายพลเรอนยื อมไม ม โอกาสท ี จะประกอบก ี่จเพิ อประโยชน ื่ตนจงเป ึน คนควรจะไดรบพระราชทานพระราชทรัพยั เปนเครองเลื่ยงชี้วีตแลเป ิ นกำล งในราชก ัจิ เปนผควรยกยูองไว ในฐาน นดรั เปนพเศษจากราษฎรสามิญัเพอมื่ อำนาจในราชก ีจนินๆั้อนเป ันหนาท ี่การบำรงราชบุรุษจุงเป ึนราชกรณยะของพระี เจาแผนดนชิอว่ืา ปรุสเมธิอํ กประการหน ีงึ่ พณชยกรรมการคิาขายย อมเป นสงทิ่มี่งหมายอุนสำค ั ญของประเทศส ัวนหนงคึ่กูบกสักรรมิเมอพวกพาณื่ชิ ประกอบกจคิาขายมผลีรฐมณฑลยัอมมงคั่งดั่วยทรพยัสนิพระเจาแผนด นควรเป ินพระราชธ ระในอุนบำร ังุ การคาขายให เป นไปสะดวก นเรี้ยกวีาสมมาปาสฺํทรงรจูกผักคลูองใจคนประการหน งึ่ วาจายอมเป นเครองสื่ออธยาศัยของบัคคลุเมอพระมหากษื่ตรัยิตรสกะชนทังหลายดั้วยพระวาจาอภ ปราย ิ ออนหวาน ทรงทำพระราชปฏสินถารทั กทายโปรยปรายท ั วไป ั่เขายอมเหนพระราชอ็ธยาศัยวัาทรงพระเมตตาอารี แตนนกั้จะม็ความจงรีกภักดัรีกใคร ั ในพระองค การตรสพระวาจาอัอนหวานจ งเป ึนราชกรณยะอีนพระภับาลจะพูงทรงึ ทำชอวื่า วาจาเปยยฺํอกประการหน ีงึ่ เมอประชาชนท ื่ กจำพวกไดุรบทำน ั บำรุงใหุมกำล ีงเลั ยงตนได ี้แลว ประเทศยอมสงบราบคาบจากโจรภ ยั มเรีองเลื่าวาพระเจามหาวชิตราชทรงพระราชดำร ิจะระงิ บโจรภ ั ยในพระราชอาณาเขต ัทรงพระสนนัษฐานิ ตามคำของพราหมณป โรหุตวิาแตลำพ งจั บมาลงพระราชอาชญาไม ัสามารถจะระง บให ั ราบคาบได เพราะโจรทจี่บั ไดน นเป ั้นแตลางราย โจรทเหลี่ออยืยูงเบัยดเบียนคนที งหลายได ั้ตอไปอ กี พระองคทรงตงอยั้ ในพระราโชบาย ูทรงสงเคราะหชนชาวนาดวยพนธัพุชขื าวปล กแลเครูองอื่ปกรณุสำหร บั กสกรกรรมิทรงอปถุมภัพวกพาณชดิวยทรพยั เปนตนทนุทรงอดหนุนราชบุรุษดุวยเบยเลี้ยงแลเบี้ยหวี้ดมัทางหาเลียงี้ ชวีติยอมไม ประพฤต ทิจรุตทางโจรกรรม ิพวกราชบรุษไดุรบอั ปถุมภัพอเพยงแลีวย อมประพฤต ธรรมในหน ิาท ี่ ไมเหน็ แกทรพยัอนจะพั งไดึ โดยทางไม ชอบรฐชนบทกั ประกอบด ็วยความสงบราบคาบ ปราศจากโจรผรูาย
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 209 (มว. ๒๕๔-๒๕๖) จตสงุคหวตฺถฺคาถาุ๒ ปฐยาวตรั : รฏฐาภปาลโนปาย ิ ํ ปวกฺขามิหมายตึ เอตสมฺ ึ ปากฏภีตูํ โหต ิสงคหวตฺถฺ ุยํ สทา สามคคฺยาเยว ภิยิโยปถมฺภนสฺสฺ จ พลวปปจฺจยพฺภฺตูํจรสณิฐฺติยาิ อทิํ จตุสงฺคหวตฺถูนิวทิหู ิเทสตานิ ิ โข ยา สสสเมธตาฺ เจว ยา โข ปรุสเมธตาิ สมมาปาโสฺ มโนพนโธ วาจาเปยฺยฺจฺ โข อติิ กสกาน ํ ยทาป โข ภมูภาเคิ ปรตุถฺเมิ สสมุปชฺชนฺตฺ ิสสสานฺิตทา รฏฐ ํสมทิธฺกิํ ภปสูสฺ นรเทวสส กสฺิกมฺมูปถมฺภนํ กรณยาี อย ํรญา ว ฺจุจเตฺ สสสเมธตาฺ โยธา ราชภฏา จาติอเมิ อตถายฺ อตตโนฺ น โข กจิจานฺ ิกพุพนฺตฺิราชปถมูภนารหาฺ ตตฺเถวาภิภุภาวตฺถํราชกจิเจสฺ ุกจิจโตฺ ฐานนตรารหาฺ รฏฐ - นวาสิหี ิวเสสโต ิ กรณยาี มหนิเทน อยฺ ํ ปรุสเมธตาิ ยถา โข กสกมิมฺํว สมิทฺธิสมฺปรายนํ ตถา รฏเฐ วณชิชาปฺยทา เอสา ธนาคมา ตทา สมทิธฺกิ ํรฏฐํชนา ผาสวุหาริ โนิ กรณโยี อย ํรญา สม ฺมาปาโสตฺ ิวจุจตฺิ ยา วาจา เปมนยาี วา ยาทสาิ หทยงคมาฺ สทธฺ ึชเนห ิภปาโล ตาทูสายิ กเถต ิจ กรุเตุ ปฏสณิฐาร ฺํชนา รเญฺ สภตตฺกาิ “ราชา เมตตาวฺหาริตีิสญฺ ี โหนตฺ ิจ เต ชนา กรณยี ํอทิ ํรญา วาจาเปย ฺยนฺตฺ ิวจุจตฺิ ยทา รฏฐนวาสิ ีว เอว ํราชปถมูภฺตาิ ตทา รฏฐปํ สนตฺจ โจรมฺหาฺ โหต ินพิภยฺํ อนทรวงศิ : เอตเถปฺ ทฏฐพพมฺทิ ํนทสิสนฺํ เอโก ห ิราชา วชิโตต ิ ิ ปากโฏ โจเรธ วทิธฺสํติกามโกุ พหู รโญฺ ยถาเยว วเนสิ ิพราหฺมโณฺ นฏิฐ ํ คโต โหต ิตถาป พทุธฺยาิ พทธาฺว โจรา พหกาุ วธารหา
210 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ เอวปํ สนเตฺ นคร ํอนพิภยฺํ เสสา ห ิ โจรา ปหรนตฺ ิคามเก อนทรวิเชิยรี : ราชา นโยปายฐโติ อโหสิ เย วาป รฏเฐ กสกมิมการฺี เย วา ชนา โหนตฺ ิวณชิชการฺี รฏฐมหฺ ิเย ราชภฏาป อตถฺิ เอว ํอปตุถมฺภยฺ ิเต นรนิโทฺ ตสมาฺ น เต ทจุจรฺติ ํจรสึุ รฏฐสสฺ อตถายฺ กรสี ุกจิจฺํ รฏฐมป นจิโจรมฺทิจฺ สนตนฺตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํ ฯ (มว. ๒๕๔-๒๕๖) จตสงุคหวตฺถฺคาถาุ อกสำนวนหน ีงึ่ ปฐยาวตรั : รฏฐาภปาลโนปาย ิ ํ ปวกฺขามิหมายตึ เอตสมฺ ึ ปากฏภีตูํ โหต ิสงคหวตฺถฺ ุยํ สทา สามคคฺยาเยว ภิยิโยปถมฺภนสฺสฺ จ พลวปปจฺจยพฺภฺตูํจรสณิฐฺติยาิ อทิํ จตุสงฺคหวตฺถูนิวทิหู ิเทสตานิ ิ โข ยา สสสเมธตาฺ เจว ยา โข ปรุสเมธตาิ สมมาปาโสฺ มโนพนโธ วาจาเปยฺยฺจฺ โข อติิ กสกาน ํ ยทาป โข ภมูภาเคิ ปรตุถฺเมิ สสมุปชฺชนฺตฺ ิสสสานฺิตทา รฏฐ ํสมทิธฺกิํ ภปสูสฺ นรเทวสส กสฺิกมฺมูปถมฺภนํ กรณยาี อย ํรญา ว ฺจุจเตฺ สสสเมธตาฺ โยธา ราชภฏา จาติอเมิ อตถายฺ อตตโนฺ น โข กจิจานฺ ิกพุพนฺตฺิราชปถมูภนารหาฺ ตตฺเถวาภิภุภาวตฺถํราชกจิเจสฺ ุกจิจโตฺ ฐานนตรารหาฺ รฏฐ - นวาสิหี ิวเสสโต ิ กรณยาี มหนิเทน อยฺ ํ ปรุสเมธตาิ ยถา โข กสกมิมฺํว สมิทฺธิสมฺปรายนํ ตถา รฏเฐ วณชิชาปฺยทา เอสา ธนาคมา ตทา สมทิธฺกิ ํรฏฐํชนา ผาสวุหาริ โนิ กรณโยี อย ํรญา สม ฺมาปาโสตฺ ิวจุจตฺิ ยา วาจา เปมนยาี วา ยาทสาิ หทยงคมาฺ สทธฺ ึชเนห ิภปาโล ตาทูสายิ กเถต ิจ กรุเตุ ปฏสณิฐาร ฺํชนา รเญฺ สภตตฺกาิ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 211 “ราชา เมตตาวฺหาริตีิสฺญี โหนตฺ ิจ เต ชนา กรณยี ํอทิ ํรญา วาจาเปย ฺยนฺตฺ ิวจุจตฺิ อเปนทรวุเชิยรี : ยทา ชนนิเทนฺ กโตปการา ชนา สขุ ี โหนตฺ ิจ นพิภยาฺ จ ตทาป สนตฺจฺ นรคิคลฺจฺ สทา ว นจิโจรภยฺจฺ รฏฐํ นรนิทราชาฺ กริ ปพุพกาเลฺ สญาตนาโม ุ “วชิโตต ิ ิเอวํ ตทา ชนาน ํสขสนุตฺเปก ิ โขฺ ปโรหุเตเนวิ วนิตภี โตู ตโต อจนิเตสฺ ิอปายโสุว “พหปู พทธาฺ วธตาิ จ โจรา อนปปกาฺ เต อวเสสภตาู อเมป ิ โจรา ปหรสึ ุคาเม วสสึ ุทกุขฺ ีภริกาุ จ เตติ ทยาล ุ รฏฐนิทวโรฺ ชนานํ อปายโสุ จนิตยฺ ิพทุธฺชาโต ิ ตทา ชนา กสสกวาณฺชาิ เย ทลทิทชาตาฺ อตกิจิฉชฺวีี ปรปชูวี ีจ อนาถมจจาฺ อเมิ อปตุถมฺภยฺ ิ โส นพทิธฺํ สขุ ีจ สพเพฺ วหริสึ ุเขมี อนทรวิเชิยรี : รฏฐมหฺ ิเย ราชภฏาป อตถฺิ ภมูนิทรฺ ฺญา อปถมุภฺตพิพาฺ อจิเจวเมเตฺ ว กโตปการา ธมเมนฺ กจิจานฺ ิ ปยุชเรฺ โข รฏฐสสฺ อตถายฺ ปชาย รฏเฐ รฏฐมปฺ นจิโจรภยฺ ํ อโหสตี ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
212 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ แตงบาลแตีงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรเจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๒๖๗-๒๖๘) อนงึ่ทรงพระกรณาปกครองอาณาประชาราษฎร ุทงหลายดั้ วยพระบรมราโชบาย ๒ ประการคอืนเคราะหิ กำราบปราบปรามไดแก พระเดชประการหน งึ่ ปเคราะหยกยองสนบสนันุไดแกพระค ณปราการหนุงึ่ โดยทำนอง บดามารดาปกครองบ ิตรธุดาดิ วยปศาสนว ธิีอนมั มาในส ีงคาลกสิตรูในทฆนีกายิ ปาฏกวรรคิวา “ปาปา นวาเริ นตฺ ” ิหามไม ให ทำความช วั่ ดวยทรงต งพระราชกำหนดกฎหมายห ั้ามปรามประชาชนท งหลายไม ั้ ให ประพฤต กายวจิ ี ทจรุติ ซงเป ึ่นทางผดิ เบยดเบียนกีนแลกั นให ัเดอดรื อนยากไร เหมอนตื นไม มพีษิเมอผลื่ตดอกออกผลิอนจะทำ ั มหาชนผบรูโภคให ิถงอึนตรายพับิตัิเจาของคอยกำจ ดเดั ดดอกปล ็ดผลทิงเสิ้ยี เปนอาการของนเคราะหิค อกำราบปราบ ื ปรามประการหนงึ่ “กลยาเณฺ นเวเสนิตฺ ” ิ ใหตงอยั้ ในความด ูงามี “สปิ ปฺ ํสกิขาเปนฺตฺ ” ิ ใหศกษาศึ ลปว ิทยาดิวย ความททรงขยายการศี่กษาอึกขรสมั ยออกไปท ัวพระราชอาณาจั่กรั ทงวั้ชาชิางอ นเป ันทพี่งพำน ึ่ กในทางช ัวีโตบาย ิ ใหกมารกุมารุทีงหลายได ั้เลาเรยนศีกษามาแตึยอมเยากลอมเกลานสิยใจคอ ั ใหรจูกผัดชอบคิ ณโทษประโยชนุม ใชิ ประโยชนและศลปะมาในช ินตั้น ครนถั้งคราวเป ึนวญิชนเตูบโตข ินึ้ฝายสตร ไดี เปนกลสตรุ ี และเปนบพการุนิทีี่ ดีฝายบรุษโดยมากใหุเปนลกเสูอื ครนเมั้อเรื่ียนสำเรจว็ทยาิลาออกจากศกษาสถานึ ลางพวกทเขี่ารบราชการั กให็ ไดรบความฝ ั กฝนในหน าทที่ทำี่เปนเส อปืาเสอนื้ำได ซ้ำเตมการผิกหึดนัสิยใจคอแลว ัทยาอิกวาระหนีงึ่ ลาง พวกครนถั้ งคราวได ึบรรพชาอ ปสมบทในพระพุทธศาสนาุ กบำเพ ็ญการศ็กษาเลึาเรยนพระธรรมวีนิยั เปนนกธรรมั เปนเปร ยญชีนตรั้ีชนโท ั้ชนเอกั้เปนมลรากของพระศาสนาูโดยพระบรมราชปถูมภั อบรมพสกเหลาน นให ั้มอีธยาศัยั ประณตยีงขิ่นึ้พรอมท งไตรทวารอ ั้กกาลหนีงึ่เมอลาสื่กขาแลิวเขาร บราชการเป ันทหารหร อตำรวจ ื กได็รบการศักษาึ เลาเรยนี ฝกหดนัสิยใจคออ ักคราวหนีงึ่ ทำใหรจูกผัดชอบหายนะแลวิฒนะพรัอมทงเหตั้ผลุรกษาตนแลป ัองก นประเทศ ั ระงับเหตุจลาจลทั้งภายนอกทั้งภายใน ไมใหเกิดขึ้นบีฑา ขอนี้อุปมาดวยเจาของตัดรากตนไมมีพิษนั้นใหสาบสูญ อนตรธานั เปนอาการของปเคราะห ยกยองสนบสนันุประการหนง่ึทงสองอยั้างน ประด ี้จวุธิตีอสขูาศ กสงครามใน ึ ยามใชกลอ บายเปุนศกกระหนาบทึงภายนอกกั้ต็เขี าไป ทงภายในก ั้ต็ออกมาี ทำใหปจจาม ตรปราช ิยั พายแพ ดวยกำล งยัทธวุธิ ีหรอเหมือนแพทยืผมูปรี ชาฉลาดสามารถประกอบโอสถ ี ทงยาตั้ดรากั ยาแก แลยากนั บำราบ โรคนตรายั ใหสาบสญูสมเดจ็ฯ เจาทรงเกอกื้ลปกครองประชาชนกูม็อีไมยฉะนุนั้ .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 213 (มว. ๒๖๗-๒๖๘) รโญฺ รฏฐาภปาลโนปายคาถา ิ วสนตดัลกิ : เมตตาลฺ ุภมูปติ ิรฏฐนวาสิกานิ ํ ธมเมนฺ เอส อภปาลยเต ิ สรฏฐํ เย ปาปกมมฺกชนาิ จ ทจารุโนิ โข เอเตป นคิคหตฺ ิเอส สยุตุตฺโติ จ รฏฐมหฺ ิ เยปจ สจารุชนาิ ภวนตฺิ ธมเมนฺ ปคคหตฺ ิสฏุ ุจ เต นรนิโทฺ อนทรวิเชิยรี : ปตุเตฺว มาตาปตโร ยถา โข ราชา ตถา รกขตฺ ิรฏฐวาสี คามาทโจราป ิจ ปาปกา เย อาคมมฺ นตี ึ ปฏพาหเติ เต ธมเมฺ นโยเชต ิ ิจ เต ชนนิโทฺ สกิขฺ ํอปตุถมฺภตฺ ิ โส ชนานํ ปฐยาวตรั : อติถฺ ีจ ปรุสาิ รฏเฐ เย โหนตฺ ิสปิ ปปารคฺ ู เตส ุเมธาวนิ ีอติถฺีภวนตฺ ิกลนารุโยิ เอกจเจฺ ปรุสาเยว อนิ โยธาุ ภวนตฺ ิเว โหนตฺ ิราชภฏา รฏฐ - ปสาสนฺโนุ วทิู รฏฐสมฺ ึ ปรุสาิ เย โข โหนตฺ ิวสตีวสิสฺกาิ สทธาธฺกาิ ปสนนาฺ จ สมมาสมฺพฺทุธสาสเนฺ ลทธฺปสมูปทาฺ คนถฺํอคุคณฺหนฺตฺ ิพหสุสฺตาุ เอกจเจฺ ภกิขฺเวสุํว ชหติวาฺ ฆรเมสโนิ โยธา ภวนตฺ ิรฏฐสส เตฺ จารปรุสาป ิ วา รฏฐสสฺ รกขณตฺถาย รฺปิ ูมททนฺตฺ ิเอกทา ยถา ปณฑฺตเวชิชาฺว โรค ีสฏุ ุตกิจิฉเรฺ สรฏฐ ํอภปาเลต ิ ิ ปสาสนวทิ ูตถาต ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ประพนธั เปนตวอยัาง .
214 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตาม ถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๒๗๕-๒๗๗) อาศยพระอัตตสั มมาปณ ัธิและพระวิริยสมบิตัทิงสองประการ ั้เปนพระราชคณาลุงการพัจิตริ อำนวยใหสมเดจ็ บรมบพตรพระราชสมภารเจิ าได ทรงบำเพ ญพระร็ฏฐาภั ปาลโนบายข ิอท ี่๓ ทรงเพมพิ่นพระปรหู ตปฏ ิบิตัิเพอเจรื่ญิ สขสวุสดัพิ์พิฒนมงคลแกั ปวงประชาชนแลสยามร ฐทัวทั่ศานิทุศิสมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาเสดจเถล็งราิ ไชศวรรยาธิปตย ไดทรงตั้งพระราชอุตสาหะในที่จะทรงจัดราชการ เพื่อบริหารปองกันรักษาทำนุบำรุงพระราช อาณาจกรให ัเจรญทินสมัยั อบุตัเหติ ใดๆ ุอนจะนำให ัเกดอนิตถะพั นาศไม ิ เปนผลอนดัแกีแผนดนิทยี่ งไมัเกดิกทรง็ จดการระวังัดงทรงทำน ั บำรุงพลนุกายไว ิ เพอปื่องก นจลาจลภายในแลป ัจจามตรภายนอกิ ตลอดลงมาถงทรงึ ระวงโรคภ ั ยไข ัแลอคคัภียพับิตั ิอนจะอับุตัเกิดมิแกี ประชาชนเป นทสี่ดุ เมอเกื่ดขินแลึ้วกทรงเขม็นขะมกเพัอจื่กั ทรงระงบให ัราบคาบทรงขจดโจรภายนอกภายใน ั ขอเสยหายทีมี่อยีแลูว กต็งพระราชหฤทั้ยจะเลักถอนิ เชนอบายม ขของประชานุกรแลประเทศ ิคอสืราเมรุยัอนเป ันความชวรั่ายท วประเทศ ั่ทงเป ั้นเหต ใหุเสอมเสื่ยกีจการิ งาน แลทำบคคลใหุเปนอนธพาลเบัยดเบียนกีนแลกันทั วไป ั่ ตลอดถงเลึกขนบธรรมเนิยมอีนลัวงกาลเวลาสมยั แลขดแกั ความเป นไปของประเทศ อยางอนๆื่อนเศษอั กเป ีนอนมากั การณใดๆ เปนทางแห งความจำเร ญิแมจะสำเร จ็ ยากเทายากส กปานไร ักไม็ทรงทอดพระราชหฤท ยปลงพระราชธ ัระุ เมอเป ื่นกาละกทรงจ็ดขันึ้ ทรงจดระเบัยบี สวนธรการุ บำรงการศุกษาึ กสกรรมิพาณชยกรรมิการคมนาคม สรางทางรถไฟ สายโทรเลข แลอนๆื่ทวไปใน ั่ พระราชอาณาเขต เมอได ื่ทรงจดขันแลึ้วกม็พระราชกรณียอยี เปูนนตยิ สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาผ เปูน เพชรของชาติทรงประกอบดวยพระอตตสั มมาปณ ัธิ ิวริยสามารถิ ทรงดำเนนทางริ ฐประศาสน ัด วยกำล งพระอับายุ โกศล มพระราชกมลประกอบด ีวยพระวชรญาณิตองทรงพระวตกวิจารวิา ทำไฉนอาณาประชาราษฎรจะอยเยูน็ เปนส ขปราศจากทุกขุนราศภิยั ทำอยางไรการทำมาหาก นของพสกนิ กรประชาชน ิ จะเกดผลบริบิรณูเป นไป สะดวกไมขดขวางั จะมทางอยี างไรมหาชนจ งจะสมบึรณูพนสูขมุงมุทรีพยัสนเงินทองิ ไมตองเบยดเบียนแยีงชงิ ของเขาเอามาเปนของตน ทำไฉนเหลาพาลชนโจรผ รูายจงจะสงบเรึยบรีอย ทำอยางไรโรคภ ยใหญ ันอยอนเกัดิ แกมนษยุแลปศ สุตวัจะเสอมสื่ญอูนตรธานั จะดำเนนวิธิอยี างไรปวงข าราชการจงจะรึสูกตึอหนาท แลทำราชการโดย ี่ ความซอสื่ตยัสจรุติจงรกภักดัตีอชาต ิศาสนา พระมหากษตรัยิแลมเมตตากรี ณาในราษฎร ุ ทำอยางไรประชาชน นกราจิงจะจงรึกแลนั ยมในพระองค ิผ ทรงปกครอง ูดวยอบายอยุางไร ความปรองดองในพวกขาราชการดวยกนกัด็ี ในระหวางผ ปกครองก ู บราษฎรกัด็ ีจกสามัคคั เปี นไปกลมเกล ยวกีนั จะดำเนนวิธิอยี างไรจ งจะสามารถรึกษาั ความเปนเอกราชแลพระราชวงศ ไว ใหถาวรส บไปส ืนกาลนานิ้จะทำนบำรุงอยุางไรจ งจะมึ กำล ี งแลอำนาจอาจหาญ ั พอจะระงบจลาจลภายในแลไพร ัภายนอกี ใหพายแพสาบส ญได ูจะมวีธิอยิ างไรจ งจะทำความร ึงเรุองแหืงแผนดนแดนิ สยามเขตใหเทยมทีนกั บประเทศอ ันื่จะดำเนนริ ฐประศาสน ัอย างไรจ งจะรึ กษาไมตร ักีบไพร ั ชประเทศให ัสนทสนมกลมิ เกลยวี ไมรจูกแตกรัาวราน สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาทรงพระวจารณิ ในพระราชหฤท ยโดยอเนกน ัยั เปนตนฉะน ี้ ทรงบำเพญเพ็มพิ่ นใหูเกดสิขสุริสวิสดัความเจรีญแกิสยามราชอาณาจกรั แลพสกนกรผิพูงึ่ พำนกพระบารมั ีดวยพระรฏฐาภั ปาลโนบาย ิ .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 215 (มว. ๒๗๕-๒๗๗) รโญฺ รฏฐาภปาลโนปายคาถา ิ๒ อนทรวิเชิยรี : โย อตตสมฺมาปณฺธิธี ธมโมฺ ธมโมฺ สมงคฺ ีวริเยนิ โย จ อาคมมฺ เต ทยยปตฺนิทราชาฺ อตถายฺ รฏฐสสฺ จ ทยยฺกานิ ํ กจิจานฺกุจิจานฺ ิ กโรต ินจิจฺํ อปุปชฺชฺตพิพฺ ํภยมตถฺ ิรฏเฐ ย ํ โข อนตถฺจฺ ชเนนตฺ ิสตตฺ ู ราชา อปาเยนุ สเมต ิตานิ อเปนทรวุเชิยรี : ทยาลโกุ ภปตู ิทยยฺกานิ ํ ชเน นวาเรติ ิอปายมคคาฺ ตทา พห ูพนธตฺ ิอนธพาเลฺ ปชาย เวปลุลวฺริฬุหฺกาโม ิ ยมตถฺ ิกมมฺ ํอตทิกุกรฺํว ชนานมตเถวฺปโภคภุตูํ ยมตถฺ ิรฏเฐ ปรโภคภ ิตูํ กโรต ิต ํเขทมจนิตยนฺโตฺ สย ํวจาเรติ ิ ปนปุปฺนุจฺ ชนานมตถายฺ สขายุ นจิจฺํ ปฐยาวตรั : ราชา ห ิทฆทสีสาวฺีสปิ ปฺคุคหณเมตฺถฺ โข กส ึวณชิชกมฺมฺ จ รฏ ฺ เฐ สฏโฐปถม ุภตฺิ โส ธมรถมคูเคฺ จ มาเปต ิอปราน ิจ ปฏิจฺจุปายโกสลฺลํเอว ํจนิเตตฺ ิภมูโปิ “กถ ํน ุโข สขุ ํเสนตฺินพิภยาฺ จ นรพิพฺทาุ กพุพมานาฺ ยมาชวีํเอตมาคมมฺ ทยยฺกาิ น กิจฺฉชีวิโน โหนฺติน เต ปฬนการ โนิ อทนินาทายฺโนิ เนเต ปชา จ ปสโว กถํ ภเวยยฺ ุํ นพิภยาฺ เขมี อโรคา จ อนามยา รฏเฐ ราชภฏา สพเพ สฺยิุํ สจรุเติ ฐตาิ สมมาฺว ปฏปนินาฺ จ กเรยยฺ ุํ กจิจมตฺตโนฺ รฏเฐ จ ภตตฺกาิ พทุธฺ - สาสเน ขตตฺเยิ สยิุํ กถ ํน ุทยยฺกาิ สพเพ อฺปาเยนุ กถ ํน ุโข คเณุ ปสนนกาฺ รฏฐ- อภปาลกราช ิ โนิ
216 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ รเญฺ สยิุํ สภตตฺ ีจ ทยยาฺ ธมเมฺ ฐตาิ สยิุํ สยิุํ ราชภฏา สพเพ สามคฺคฺยิจฺ สณฺฐิตา ปาเลยยฺเมกรชุชฺจ ราชวฺํสิกราชิโน สมคคาฺ สมนาุ สพเพ มทฺเทยฺยฺ ุํ สพพสตฺตฺโวุ ยถา โลกมหฺ ิรฏฐานิวฑุฒฺปติตานฺ ิสพพโสฺ ตถา เวปลุลสมฺปนฺนฺํทยยรฏ ฺฐ ํสยาิ อติิ รฏฐาภปาลโนปาเย พย ิตฺโตฺ ทยยมหฺสิสโรฺ เอวมาจนิตยนฺโตฺ ว รฏฐสสฺ อภวิฑุฒฺยาิ หตติถายฺ จ ทยยานฺํกรณยานี ิ ปกพุพเตตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 217 วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๒๘๕-๒๘๖) สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจา ทรงทำนุบำรุงเนติบัณฑิตยสภา ผูมีหนาที่ฝกสอนและสอบความรู กฎหมายเปนเนตบิณฑัติทรงตงกรรมการศาลฎั้ กาไว ีพพากษาอรรถคดิตีางพระองค ทรงอดหนุนความยุตุธรรมดิวย ประการนนๆั้ นจี้ดเป ันพระราชจรรยาสวนหนงแหึ่งรฏฐาภั ปาโนบาย ิ อนงึ่ชนนกายผิตูงอยั้ตูางแควนอนตัดติอ ยอมมทางจะกีอววาทแตกริาวกนั เพราะเหตตุอาณาเขตู บางเพราะเหตสุทธิของพสกนิกายบิาง เพราะเหตแยุงคาขายกนบั างเป นตนเชนก บประชาชนในแคว ันเดยวกีนั เมอปรองดองก ื่ นลงไม ั ได ไมม ใครจะต ีดสันเดิดขาด็ตางใช อำนาจของตนเข าตอส ูเพอยื่ งความปรารถนาของตนให ั สำเรจ็แมโลกจำเร ญขินึ้รจูกใช ัวธิผีอนผนมากหลายั เปนตนว ายอมให นกายอินตื่ดสันตามความสิตยั ถงอยึาง นนกั้ย็งถนั ดใช ั อำนาจของตนช ขาดอยี้นูนเองั่ เมอเป ื่นเชนน ี้ชนนกรติ างฝ ายจงตึองแบงขยายก นออกเป ันพวก หนงึ่มหนีาท สำหร ี่บตัอส ปรป ูกษ ครงโบราณเร ้ัยกวีาพวกกษตรัยิม พระราชาเป ี นประธาน ดวยเหตนุี้ราช กมารผุสูบสายจากพระราชาผืมูหนีาท ในทางน ี่จี้งมึนามวีากษตรัยิดวยตามกนับรวารของพวกกษิตรัยิเหลานนยั้อม เปนโยธ คีอพลรบตามเจืานายของตนการจดการป ัองกนศัตรั ภายนอกเปูนรฏฐาภั ปาลโนบายประการหน ิงึ่ อนการสงครามบางคราวยัอมเกดขิ นโดยฉ ึ้กเฉุนิแลจะเอาชยเพราะมัพลแลศีตราวัธยุทธภุณฑัมากกวาอยาง เดยวหาได ี ไม ตองอาศยสตั ปิญญากล าหาญชำนาญว องไวพร กพรอมแม ในเวลาว างศกึ ไมเชนนนกั้ ไม็ทนการัยอม เสยเปร ียบศีตรั ูมเรีองทื่ที่ฆาวีชาดกรุบสมอัางวา โกศลรฐเป ันแควนเลก็มพลศีตราวัธยุทธภุณฑัเสบยงพาหนะนีอย กวากาสรีฐอันอยัตูดติอกนัทงมั้ วประมาทไม ัท นได ัตระเตรยมตีวัเมอศื่กกาสึมาตี ดไม ิอาจตอสตูองเสยแกีกาส .ี
218 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๒๘๕-๒๘๖) รโญฺ นตีปณิฑฺตสภายิ ปถมุภนคาถาฺ ปฐยาวตรั : นตีเมธิ ีมหาราชา ทยยฺนิโทฺ นตีปณิฑฺติ- สภ ํสฏุ โฐปถมเภตฺิอภเธยิเยนฺ ราชโนิ ราชา ฐปยเต อฏฏ - วินิจฺฉยวิทูสภํ รฏฐาภปาลโนปาโย อ ิติ ิสงขฺ ํคต ํอทิํ อนทรวงศิ : สามนตรฏ ฺ เฐส ุชนา นวาสิกาิ อาคมมฺ เภท ํววทนิตฺ ิเอกทา อปุปนฺนภฺตู ํอสมคคตายฺ เว ยทุธฺ ํอเมสิ ปํ วนาสการณิ ํ อเปนทรวุเชิยรี : ฐตาิ จ ธมเมฺ คณเชฏฐกา เย พหหู ิสมภาวฺตมานิตาิ เย วสารทาิ โหนตฺ ิวนิจิฉยสฺมฺึ ตทาป ตสมาฺ อภปติถฺยาิ เต ปฐยาวตรั : ปพุเพฺ ห ิคณเชฏฐา จ เย ปสาสนการโนิ เต ราชปมขาุโหนตฺิสพเพฺ ขตตฺยนายกาิ เย เตส ํองกฺราุ โหนตฺิเต ขตตฺยาติ ิวจุจเรฺ ปรวาราป ิ เอเตสํ โยธา อติ ิ ปวจุจเรฺ เต ภวนตฺ ิมหสิสาสา สมตฺถาฺ รปิ ูมททฺติุํ รฏฐาภปาลโนปาโย อ ิติ ิสงขฺ ํคต ํอทิํ สงคาโมฺ นาม กาเลน กาล ํอปุปชฺชเตกทาฺ กทาจ ิอาวธาทุหีิ โยธา ตรนตฺ ิสตตโวฺ น เกวลํว ปฺญาย รปิ ูมททนฺตฺ ิเอกทา ตสมาฺ อยทุธกาเลฺ เย โยธา พทุธฺสมงิคฺโนิ เอเต สกิขฺตหติถาฺ จ ภวนตฺ ิกตปาสนาุ ทฆาวีชาตเกุ โหติทฏฐพพฺเจตฺถฺ สาธกํ รฏฐํ ห ิ โกสลนนาม ปรฺติตวาหนาทฺกิํ ตสสฺ โยธา อสงคามฺ - กาเล อกตปาสนาุ กาสรฏิฐสสฺ สามนตฺ - รฏเฐ ปตฏิฐิตํอทิํ กาสรฏิฐจฺ สมปนฺนฺ - พลสตถาวฺธุ ํตทา ตสมาฺ ยทุธมฺหฺิอปุปนฺเน โกสลฺ ํรปิลุมุปฺตํ โกสลิสฺสรภูปาโล สเขนุ รปิมทุทฺโตต ิ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 219 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ ใหเกบความตามท็จะเกี่ บได ็ จากสำนวนไทยทใหี่ ไวขางลางน ี้แตงเป นปฐยาวตรฉันทัภาษามคธ (จาก หนงสัอมงคลวืเสสกถาิ หนา๒๘๖-๒๘๗) ประเทศไทยนตี้งอยั้ยูงยั่ นมาได ืดวยอาการทพลเมี่องเป ืนนกรบั เวลามสงครามยีอมระดมกนรบั เวลา วางตางแยกก นทำก ัจติางแผนก จนถงไดึ ปนลงมาวา เปนฝายทหาร ฝายพลเรอนื ดวยเดชะเป นนกรบัพระราช อาณาเขตสงบมาชานาน จนฝายพลเร อนไม ืคนเคยการรบุ ฝายทหารก ไม็สนทัดั ครงรั้ชกาลของพระบาทสมเดัจ็ พระจลจอมเกลุาเจาอยหูวั ทรงบำรงการทหารบกเจรุ ญขินึ้ มาในรชกาลป ัจจบุนัสมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภาริ เจาพรอมดวยรฐบาลั ทรงตงอยั้ ในความไม ูประมาทต อเหตการณุ ทรงบำรงการทหารบกใหุไพศาล แลทรงบำรงุ การทหารเรอืทหารอากาศ ทรงตงกรมพลศั้กษาขึนึ้ เพอนำฝ ื่ายพลเร อนให ืรจูกยัทธวุธิ ีแลทรงจดให ันกเรั ยนเป ีน ยวชนเปุนลกเสูอืเพออบรมเดื่ กให ็มนีสิยเป ันนกรบั ดวยพระราชประสงค จะนำพลเม องให ื เปนน กรบตามประเพณ ั ี เดมินเปี้นพระราชกรณยะสีวนรฏฐาภั ปาลโนบายประการหน ิงึ่ กตติศิพทันระบี้ อไปถ ื งนานาประเทศ ึ เปนเหต ใหุไพร ชั มหาชนสนใจรจูกประเทศไทย ัมความเกรงใจแสดงความเคารพน ีบถั อให ื ปรากฏเป นเกยรตียศแกิกร งไทยซุงตึ่งอยั้ ไกล ู ในบรพทุศิเขาในพระพ ทธภาษุตวิา สตบัรุษยุ อมปรากฏได ในท ไกลด ี่จเขาหุมพานติ อสตบัรุษอยุในท ูนี่กี้ ไม็ม ใคร ี เหน็เหมอนลืกศรทูยี่ งไปในราตร ิ *ี * ขททกนุกายิธรรมบท (ข.ุธ. ๒๕/๓๑/๕๕).
220 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๒๘๖-๒๘๗) ทยยานมฺนิทสฺสฺ นวมนิทมหาราชวรสฺสาภฺถิตุคาถาิ ปฐยาวตรั : รฏฐ ํห ิทยยวาสฺนีํ ปฏฐาย ปพุพกาลโตฺ ทยยานฺ ํสรโยธตูตา ถฺรภาวมิหฺ ิตฏิฐติ ทยยาฺ สงคามกาลสฺมฺึสพเพฺ กจิจวเสนปฺ เอกฉนทาฺ สมคคาฺ จ ภวนตฺ ิมททฺติุ ํรปิู สงคาเมฺ ต ุอนปุปนฺ เน รฏ ฺ ฐสสฺ อภวิฑุฒฺยาิ สพพทยฺยานเมเกโก สมฺมาชฺวี ํ ปยุชตฺิ ตสมาฺ ปภนินกาฺ สพเพ เตฺ โยธาทวเสนิ โข โยเธ ปฏจิจฺทิ ํรฏฐํสนตฺภาเวิ จริ ํฐติํ นาภยิชุฌฺตปิพุพาฺ หิทยยาฺ ราชภฏา จ เต ยทุเธฺ อทกขภฺตาู จ สพเพปฺ โยธทยยฺกาิ กาเล ปจมภฺปสูส รฺ โญฺ ทยยนฺวาสินิํ ถลโยธจมุ ํภยิโย วฑฺฒาเปสฺ ิมหสิสโรฺ กาเล ห ินวมนิทสฺส โสฺ ภมูพลขติตฺโยิ สทธฺึว รฏฐปาลหีิ อปปมตฺโตฺ วจกิ ขโณฺ ถลโยธาทโย ภยิโย อฺปตุถมฺภตฺ ิ โยนโสิ อภยิทุธวฺธิ ึทยเย สฺกิขาเปตฺ ุ ํอปายโสุ พลสิกฺขนสนฺโทหํ ฐเปต ิทฆทสี สโนฺ โยธภาเว ปสาเทตุํเต ปราณปเวณุโติ ชเนตุ ํสกิขกามฺนีํ โส โยธภาวกามตํ อนโยธสมุหูํว ฐเปต ิเมธขติตฺโยิ รฏฐาภปาลโนปาเย กรณ ิยฺ ํราชโนิ อทิํ ตปปจฺจยาฺ วเทเสสิุราชโนิ กติตฺ ิอคุคตาฺ รฏฐ ํทยยนฺวาสินีํญาตกามาุ วเทสิกาิ กิ จาปฺ ต ํฐติ ํทเร ทูสาภาเคิ ปรตุถฺเมิ รฏฐสสฺ ปน สพพตฺถ สมฺคุคจฺฉตฺ ิกติตฺ ิเว วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน สพฺพโลกานฺกมุปฺนา ทเรู สนโตฺ ปกาเสนตฺิหมวนิ โตฺว ปพพโตฺ อสนเตตฺถฺ น ทสิสนฺตฺิรตตฺ ึขติตาฺ ยถา สราติขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ เฉลย.
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 221 (มว. ๒๘๖-๒๘๗) ทยยานมฺนิทสฺสฺ นวมนิทสฺสาภฺถิตุคาถาิ คำสงั่ ใหประพ นธั ๓ ฉนทัภาษามคธคอื ปฐยาวตรัอนทรวิเชิยรี และอเปนทรวุเชิยรี อนทรวิเชิยรี : รฏเฐ ห ิทยยาฺ พหกาุว โยธา รฏฐ ํฐติ ํสนตฺวเริ นพทิธฺํ สงคามกาลมฺหฺ ิตรสึ ุสตตฺ ู รฏฐา ปลาเปสมุเมิ จ โยธา กมมฺ ํ ปยุชฺสึ ุอยทุธกาลฺ เอวธํ โยธา จ ภฏา อเหสุํ อเปนทรวุเชิยรี : จริ ํห ิรฏฐ ํอห ุสนตฺภิตูํ ภฏา จ โยธา สมเร อทกขาฺ นรสิสโรฺ ปจมราชกาเลฺ ปทาตกายิ ํอปถมุภฺ ิภยิโยฺ ปฐยาวตรั : กาเล ห ินวมนิทสฺส โสฺ ภมูพลขติตฺโยิ สทธฺึว รฏฐปาลหีิ อปปมตฺโตฺ วจกิ ขโณฺ ถลโยธาทโย ภยิโย อฺปถมุภตฺ ิ โยนโสิ อภยิทุธวฺธิ ึทยเย สฺกิขาเปตฺ ุ ํอปายโสุ พลสิกฺขนสนฺโทหํ ฐเปต ิทฆทสี สโนฺ โยธภาเว ปสาเทตุํเต ปราณปเวณุโติ ชเนตุ ํสกิขกามฺนีํ โส โยธภาวกามตํ อนโยธสมุหูํว ฐเปต ิยทุธโกวฺโทิ รฏฐาภปาลโนปาเย กรณ ิยฺ ํราชโนิ อทิํ ตปปจฺจยาฺ วเทเสสิุราชโนิ กติตฺ ิอคุคตาฺ รฏฐ ํทยยนฺวาสินีํญาตกามาุ วเทสิกาิ กิ จาปฺ ต ํฐติ ํทเร ทูสาภาเคิ ปรตุถฺเมิ รฏฐสสฺ ปน สพพตฺถ สมฺคุคจฺฉตฺ ิกติตฺ ิเว วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน สพฺพโลกานฺกมุปฺนา ทเรู สนโตฺ ปกาเสนตฺิหมวนิ โตฺว ปพพโตฺ อสนเตตฺถฺ น ทสิสนฺตฺิรตตฺ ึขติตาฺ ยถา สราติขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ เฉลย.
222 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๒๙๘-๒๙๙) อตถกามตาั ความเปนผ ใคร ูประโยชน น นได ั้แกความหว งประโยชน ั จะให เกดแกิผอูนื่เปนคณสมบุตัของทิาน ผเปูนมหาบรุษผุมูอีธยาศั ยใหญ ั เวนจากความเหนแก็ตวั ประโยชนนนหมายเอาผลอั้นเจรัญแกิเขาทงในทางคด ั้ โลก ี ทงในทางคด ั้ธรรมีจะถกใจเขาหรูอฝื นใจเขาไม เป นประมาณ อยางใดจะเป นประโยชน อนแทัจรงิแมฝ นใจเขา ทาน ผเปูนมหาบรุษกุย็อมทำอย างนนั้ดจทารกไมุชอบรสยาแตยานนยั้อมระง บโรคได ั บดามารดายิอมข นใจทารกให ืดมื่ ยาฉะนนั้ ครงหนั้งพระเจึ่าอภยราชกัมารุพระราชโอรสพระเจาพมพิสารเขิ าเฝ าสมเดจพระผ็มูพระภาคเจีากราบทลู วาพระองคตรสพระวาจาเฉพาะทัถี่ กใจชนทูงหลายั้หรอพระวาจาทื ไมี่ถ กใจเขากูตร็สดัวย ดงไดัยนมาิ ในเวลานนพระราชกั้มารยุงนับถัอนืครนถิ นครนถิแต งให ทลถามอยูางนนดั้วยหมายวาถาพระองค ทรงตอบวาตรสพระวาจาเฉพาะทัถี่ กใจชนทูงหลายั้จกคัานวาตรสตัพระเทวทิตดั วยประการต างๆกม็ีถาทรงตอบ วาพระวาจาทไมี่ถ กใจกูตร็สัจกขัมวาถาเชนนนพระองคั้ก ไม็ แปลกจากสาม ญชนั คงไดชองจะยกวาทะขนขึ้มพระองค ดวยป ญหา๒ เงอนนื่สี้กอยัางหนงึ่ สมเดจพระบรมศาสดาตร็สตอบวัาพระองคไมทรงเอาขอน นเป ั้นประมาณ พระ วาจาทตรี่สนันจั้กถั กใจชนทูงหลายหรั้ อไม ืกตามท็ ีทรงเพงประโยชน เปนทตี่งั้แลตรสในเวลาอ ันควรั พระพทธจรรยานุแสดงวี้าสมเดจพระส็มมาสัมพัทธเจุาทรงตงอยั้ ในอ ูตถกามตาั ทรงใฝประโยชน แก เวไนย นกริ ควรเปนแบบอยางของพทธศาสนุกชนิตงตั้นแตทานผ เปูนมหาบรุษลงมาถุงสามึญชนั ดวยพระพทธอุธยาศัยั ประกอบดวยพระคณสมบุตันิี้พระองคทรงตงพระพั้ทธบุ ญญัตัสกิดกั นความประพฤต ั้ผิดของภิกษิสงฆุแลวางโทษปรบั อาบตัผิละเมูดิ แลประทานพระพทธานุ ญาตให ุสงฆ ทำกรรมลงโทษผ ประพฤต ูผิดพระธรรมวินิยั เปนสวนนคคหะิทรง แสดงธรรมชกนำความประพฤต ั ปฏิบิตัใหิ ประณ ตขีนึ้สมควรแกพทธบรุษิทผั เปู นคฤหสถัแลบรรพชติ ประทานพระ พทธานุ ญาตให ุสงฆสาวกม อำนาจสอนแลทำก ีจพระศาสนาิ ทรงยกเปนเอตท คคะในทางหน ังึ่เปนส วนป คคหะทรง นคคหะภิกษิลางรุปเชูนนนั้ ทรงใฝประโยชน เพ อชนมากเป ื่นทตี่งั้ ครงหนั้งพวกวึ่ชชับีตรผุตูองปาราช กิขาดจากความ เปนภกษิแลุว ไมไดฐานะอ นควรจะถอนปาราช ักสิกขาบทิททรงบี่ญญัตัแลิวเพราะเหตพวกวุชชับีตรุพระองคทรงมงุ ประโยชนแก ชนมากเป นหลกอยัางน ี้ทรงประดษฐานพระพิ ทธศาสนาไวุเป นประโยชน แก เวไนยน กรสิบมาื . (มว. ๒๙๘-๒๙๙) อตฺถกามตาคาถา ปฐยาวตรั : อฬารชุฌาสยสฺเสว จรฺยาิ อตถกามตาฺ โย เว ปรหตติ โถฺ ว โลกโต ธมมโตฺ จ โข “อตโถตฺ ิเอส สนธาย กถฺโติ พทุธสาสเนฺ ปเรหิรจุจเตฺ โย วา น เตห ิรจุจเตปฺ วา โส สวตํตตฺ ิอตถาย เตสฺ ํหตสิขายุ จ ต ํ มหาปรุโสิ เมตตาฺ - ทยาลโกุ ปกพุพตฺิ ยถา ตติตฺปํ เภสชชฺํทารเกห ิน รจุจตฺิ สเจ วปสเมตู ุปํ โรค ํว สกกฺเณยุยฺ ตํ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 223 ต ํ มาตาปตโรเยว ปาเยน ตฺ ิ เตป ทารเก โส มหาปรุโสิ เอวํหเตสิ ีต ํ ปกพุพตฺิ อนทรวิเชิยรี : เอตหฺ ิทฏฐพพมฺเธวิ โหติ อปเปกทาฺ มาคธปาลรโญฺ ภปสูสฺ ปตุโตฺ อภโย กมาโรุ สพพฺฺพุทุธฺ ํอปสงุกมฺติวาฺ “กนตฺ ํ ปเรส ํอถ วา อกนตฺํ ภาเสยยฺ วาจ ํสคโตตุ ิอาห ปฐยาวตรั : ตทา กริ นคณิฺฐมหฺิ โส กมาโรุ ปสทตี ิ นคณิ โฐฺ “โลกนาโถ เจ “พทุโธฺ กนตฺวํ ภาสติ อติ ิภาเสยยฺ , ต ํอตถฺิย ํ โข นานปปการโตฺ เทวทตตฺ ํยต ึพทุโธ เอวฺ ํครหตตีปิ อุกฺโกฏิสฺสามิหํเยว “โส เจ “อกนตเมวฺ โข สมพฺทุโธฺ ภาสตเตีวว ภาเสยฺยฺ , นตถฺ ิตสสฺ เว นานาภาโว ชเนหตีินคิคณฺหฺสิสามฺหิปํ โข อธปิ ปาเยนฺ ปหฺ ํ ว ปจุฉฺติุ ํต ํ อเปสยิ พทุโธฺ “ต ํ อปปมาณนฺตฺิ ปเรส ํอตถเปกฺขโกฺ ยตุตกาลมฺหฺ ิต ํวาจํสาธรุปู ํอภาส ิเว ทฏฐพพาฺ จรยาิ เอสา โส อตถกามตาฐ ฺโติ พทุโธฺ เมตตาลฺโกุ โหติเนยยานมตฺถเปกฺขโกฺ พทุธสฺสชฺฌาสยฺ ํเอตํ ปฏจิจฺ ทปทิตุตโมฺ นคิคหายฺ อลชชฺนีํพทุธอาณฺจฺ มททตฺํ ภกิขฺนู ํสาสเน อาณา- โรปนตถายฺ อายตึ ฐเปส ิพทุธปฺ ฺญตตฺึอย ํนคิคหภาคฺยาิ พทุธสาสนฺเกเยว โส ิ ธมมปฏ ฺปติตฺยิํ สยุตุตฺโติ นโยเชส ิ ิธมมฺจฺ อนสาสุติุํ กาตุํ สาสนกจิจฺจ อนฺุ ญาส ฺ ิตถาคโต สทธมฺ มฏฺฐิตกาโม ิ ว ปคคหารหสาวเกฺ เอตทคเคฺ จ ปคคณฺหฺิอย ํ ปคคหภาคฺยาิ อนทรวงศิ : ภกิขฺนมตูถายฺ ยตวึ กจฺ ิ โข นคิคณฺหฺ ิสมพฺทุธวโรฺ ทยาลโกุ ปาราชกาิ อตถฺปิ วชชฺปิตุตกาฺ อจิฉฺสึ ุปพพชฺชมฺเธกทาิ อเมิ ยาจสึ ุปพพชฺชวรฺ ํตถาคตํ เนต ํอเมสิ ํอนชานุ ิ โคตโม
224 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชชฺนมตีถายฺ ห ิ โข กทาจนุํ ปฺญตตสฺกิขาปทเมตฺถฺ สาตถกฺํ โส ทฆทสีสฺ ีน สมหนูสิสตฺิ เนยยานมตฺถายฺ ห ิ โข สขายุ จ สพพฺฺพุทุโธฺ กรณาสมงุคฺโกิ โลเก ปตฎิฐาปย ิพทุธสาสนนฺตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ (มว. ๒๙๘-๒๙๙) อตถกามตาคาถาฺ อกสำนวนหน ีงึ่ ปฐยาวตรั : หตติ ถเปกขตาฺ โหติ ปเรส ํอตถกามตาฺ เอสา ว หตภิตาู จ เชฏฐกาน ํว สาตถกาฺ ยถาป ตติตฺ ิเภสชชฺํทารเกห ิน รจุจเตฺ มาตาทโย สปตุตานฺํภวนตฺ ิอตถเปกฺขกาฺ เต ปาเยนตฺ ิวโนเทต ิุํเคลฺญํ ตสสฺ โสตถฺนาิ อนทรวิเชิยรี : ทฏฐพพเมตฺเถวฺ นทสิสนฺ ํ โข อาปจุฉฺ ิพทุธฺ ํ อภโย กมาโรุ พทุโธฺ มนาป ํว กเถยยฺ วาป โลเก ชนาน ํ อมนาปมตีิ อนทรวงศิ : เอโส นคณิเฐสฺ ุปสนนโกฺ ตทา อาปจุฉฺติุ ํเตห ิมนุ ึว เปสโติ เอตสสฺ เจ พทุธวโรฺ กเถยยฺ โข อฏิฐ ํชนาน ํว กเถยยฺ โคตโม เอเต นคณิฺฐา ครหนตฺ ิ โคตมํ องคฺรโสี สาสนเปกขโกฺ วโร ต ํ อปปมาณฺ ํคหตพิพกฺ ํน โข โส ยตุตกาลมฺหฺ ิอโวจ สาธกุํ ปฐยาวตรั : เวเนยยานฺ ํห ิสมพฺทุโธ ธมฺ ฺมเทสนเปกฺขโก ยทา ภกิขฺ ูอนาจารํอาจรนตฺ ิว เอกทา ตทา นคิคหเตฺ เอเต โทสานรุปโตู ว โส ยทา ภกิขฺ ูสจารุ ีจ ตทา ปคคณฺหเตฺ ส เต ตสมาฺ น วชชฺภิกิขฺนูํ ปาราชกิ ํสมหเตู เสฏโฐ เมตตาลฺ ุสมพฺทุโธ โลกานฺ ํอตถเปกฺขโกฺ ปตฏิฐาเปส ิ โลกสมฺึสมมาสมฺพฺทุธสาสนนฺตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยั าง.
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 225 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ ใหเกบความตามท็จะเกี่ บได ็ จากสำนวนไทยทใหี่ ไวขางลางน ี้แตงเป นปฐยาวตรฉันทัภาษามคธ (จาก หนงสัอมงคลวืเสสกถาิ หนา๒๙๙) สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิา ทรงใครประโยชน แกพทธศาสนาุพระราชอาณาจกรั แลประชาชน ตลอดลงมาถงเอกชนึ ทรงขวนขวายในอนจะยั งประโยชน ั ให สำเร จ็ ในสวนพระพ ทธศาสนาทรงเปุนศาสน ปถูมภกั เปนกำล งของคณะสงฆั ในอนจั ดการปกครองคณะ ั บำรงการศุกษาพระธรรมวึนิยัและสอนพระศาสนา ทรงชกั นำประชาชนใหเกดความนิยมมิ นคงในพระพ ั่ทธศาสนายุงขิ่นึ้ ในสวนพระราชอาณาจกรทรงอำนวยราชการให ั เปน ไปโดยระเบยบสมแกีเวลา ทรงนคคหะขิาราชการผ ประพฤต ูผิดิ ทรงปคคหะผ ประพฤต ูชอบิ ในสวนประชาชน ทรงบำรงการศุกษาึการพยาบาลแลปลกใจใหุกล าหาญเป นอาท ิ ในสวนเอกชนทรงพระราชทานพระบรมราชปถูมภั โดยควรแกอนจะพังตึ องการเป นอรรถจรรยา พระคณสมบุตันิจะพี้งนำมาซ ึงความเจรึ่ญริงเรุองมืนคงแหั่งพระพทธุ ศาสนา และพระราชอาณาจกรั ซงความสึ่ขเกษมแหุงประชาชน แลซงความจงรึ่กภักดัแหีงเอกชน (มว. ๒๙๙) มหาราชวรสสฺ อตถจรฺยาคาถาิ รฏฐนิโทฺ สาสนสเสว รฏ ฺ ฐสสฺ รฏฐวาสนิํ เอเกกสสฺ จ รฏฐสมฺึหเตสิ ีจตถสาธเนฺ ปสโตุ โหต ิภมูนิโท สาสนสฺ ฺโสปถมฺภโก สงฆปฺปสาสนฺ ํคนถฺํธมมานฺสาสนุจาปฺ ภยิโยปถมฺภเตฺ สพพฺ - ทยฺยวาสีนมิสฺสโร ทยยวาสฺ ี ปสาเทติสมมาสมฺพฺทุธสาสเนฺ รฏฐปปสาสนฺ ํ ราชา ปฏริปู ํ ปกพุพตฺิ รฏเฐ ราชภฏา อตถฺิเย โข ทจุจรฺเติ ฐตาิ เต นคิคณฺหาตฺ ิทยยฺนิโท เยฺ โข สจุจรฺเติ ฐตาิ เต ปคคณฺหาตฺ ิรฏฐนิโท สฺปิ ปสฺสฺคุคหณสฺสฺ จ ภยิโยโสฺ เวชชฐานส ฺส อคฺโคปถมฺภโกฺ จ โส จติเตฺ รฏฐนวาสินีํอสุสาเปตฺ ิจ สรตูํ เอว ํรฏฐาธโปิ อตถฺ - จรยายิ สมงคฺโกิ สมพฺทุธสาสนฺ ํวฑุฒฺึรฏฐญจ ถรติ ํสทา ปาเปต ิจ สขุ ีทยเย รฺ เญฺ กโรต ิภตตฺเกติ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ เฉลยเปนตวอยัาง .
226 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๒๙๙) มหาราชวรสสฺ อตถจรฺยาคาถาิอกสำนวนหน ีงึ่ อเปนทรวุเชิยรี : ชนนิทราชาฺ ชนสาสนสิสฺ สทาป รฏฐสสฺ จ ทยยฺกานิ ํ หเตสโก ิ เอกชนสสฺ รฏเฐ หติจฺ นปิผาทยเตฺ ชนานํ อนทรวิเชิยรี : ทยยฺสิสโรฺ รฏฐปสาสเน จ คนถมฺหฺ ิธมมสฺสนฺสาเนุ จ อคโคปถมฺเภตฺ ิจ ภกิขฺสงฆุํ ทยเยฺ ปสาเทต ิจ สาสนสมฺึ ปฐยาวตรั : รฏฐปปสาสนฺ ํ ราชา ปฏริปู ํ ปกพุพตฺิ รฏเฐ ราชภฏา อตถฺิเย โข ทจุจรฺเติ ฐตาิ เต นคิคณฺหาตฺ ิทยยฺนิโท เยฺ โข สจุจรฺเติ ฐตาิ เต นคิคณฺหาตฺ ิรฏฐนิโท สฺปิ ปสฺสฺคุคหณสฺสฺ จ ภยิโยโสฺ เวชชฐานส ฺส อคฺโคปถมฺภโกฺ จ โส จติเตฺ รฏฐนวาสินีํอสุสาเปตฺ ิจ สรตูํ เอว ํรฏฐาธโปิ อตถฺ - จรยายิ สมงคฺโกิ สมพฺทุธสาสนฺ ํวฑุฒฺึรฏฐญจ ถรติ ํสทา ปาเปต ิจ สขุ ีทยเย รฺ เญฺ กโรต ิภตตฺเกติ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ.๙ เฉลยเปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 227 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ ใหเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ จากสำนวนไทยทใหี่ ไวขางลางน ี้แตงเป นปฐยาวตรฉันทัภาษามคธ (จาก หนงสัอมงคลวืเสสกถาิ หนา๒๙๙) ธตินินเป ั้นชอแหื่งปญญากว็า แหงความเพยรกีว็า แหงความม นใจก ั่ว็า ในทนี่จะรี้บพระราชทานวัสิชนาั ดวยความม นใจ ั่ธติเปินคณสมบุตัพิงปรารถนาในสรรพก ึจิ เวนธติเสิยแลีวการนนๆั้อนจะพั งสำเร ึจด็วยยาก ยอม ไมเผลดผล็ ในคดโลกพ ีงสาธกดึวยรฏฐาภั ปาลโนบายของท ิานผ ปกครองประชาชน ู การตงแลการรั้กษาอาณาจักรั ใหยงยั่นื แลการบำรงใหุเจรญิ ไมเปนกจอินจะพั งทำด ึวยงาย ทงยั้งจะตั องทำส บสายหลายชืวอายั่ลงมาดุวย ทาน ผปกครองในกาลหน ู งๆึ่จะตองคำน งถึ งโครงแห ึงรฏฐาภั ปาลโนบาย ิ อนจะพังจึ ดในสม ัยของทัาน ทรี่บมตัของิ ทานผ นำหน ูาแลดำร ขินใหม ึ้ แลมนอยั่ ในโครงน ูนั้ อยางใดทำได กร็บทำไม ีชกชัา อยางใดต ดขิดยั อมไม ทอดธระุ เสยี คอยหาโอกาสชำแรกคอยทำคราวทแหวกไปได ี่ ยงพบอิ่ปสรรคุ ธติยิงจำปรารถนามากตามก ิ่นั เวนธติเสิยี การนนๆั้ยากทจะสำเร ี่จ็ (มว. ๒๙๙) ธิติคาถา วตุตฺ ํธติตี ิ ปญมฺปฺสนธายฺ วริยมิ ปฺจ ปธานมปฺ , กเถสสามฺิ ปธานมธิทานิหิํ สา ปเนสาป สพเพสฺ ุกจิเจสฺ ุอภปติถฺยาิ สา ยสสฺ นตถฺ , ิสาเธยย กฺจิจฺ ํทกุเขนฺ โส นโร เนเวโส วาป สาเธยย ทฏ ฺ ฐพพฺเจตฺถฺ โลกโต อภปาลน ิ ปาเยน รฏ ุ ฐสสฺ โหต ิสาธกํ รฏฐสสฺ ห ิ ปตฏิฐานํตสฺสานุรกฺขนมฺปจ เอตสสฺ ถรภาโว ิ จ ตสสฺ วฑฒาปนฺ ํตถา น ตาน ิสกราเนว ปฏ ุ ฐาย ปพุพกาลโตฺ กาตพพานฺ ิสยิุเยว รฏํ ฐปาลา ห ิเอกทา วจาเรตพิพภฺตูจ กาตพฺพกฺจฺ โยนโสิ อนกิขฺติตธฺราุ หตุวา สฺกรุ ํยจฺ ทกุกรฺํ ต ํสาธยนตฺ ิขปิ ปฺํว เอสาภปติถฺยาิ ธติิ สา เยส ํนตถฺ , ิสาเธยยฺ ุํกจิจฺ ํทกุเขนฺ เต นราติขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ เฉลย.
228 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ คำสงั่ ใหประพ นธั ๓ ฉนทัภาษามคธคอื ปฐยาวตรัอนทรวิเชิยรีและอนทรวงศิฉนทั (มว. ๒๙๙) ธติคาถาิอกสำนวนหน ีงึ่ อนทรวิเชิยรี : ปญฺปํ สนธายฺ ธติตี ิวตุตฺํ สา วรียิ ํ วาปจ โข ปธานํ สพเพสมตฺถายฺ หตายิทานิ ิ เอว ํกเถสสามฺ ิอห ํ ปธานํ ปฐยาวตรั : สา ปเนสาป สพเพสฺ ุกจิเจสฺ ุอภปติถฺยาิ สา ยสสฺ นตถฺ , ิสาเธยย กฺจิจฺ ํทกุเขนฺ โส นโร เนเวโส วาป สาเธยย ทฏ ฺ ฐพพฺเจตฺถฺ โลกโต อภปาลน ิ ปาเยน รฏ ุ ฐสสฺ โหต ิสาธกํ รฏฐสสฺ ห ิ ปตฏิฐานํตสฺสานุรกฺขนมฺปจ เอตสสฺ ถรภาโว ิ จ ตสสฺ วฑฒาปนฺ ํตถา น ตาน ิสกราเนว ปฏ ุ ฐาย ปพุพกาลโตฺ สยิุ ํอารภตพิพานฺิกาตพพานฺ ิจ โหนตฺ ิเว อนทรวงศิ : เย รฏฐปาล ีห ิสพุทุธฺโนิ นรา เอเต อนกิขฺติตธฺราุ สวรียาิ กตตพฺพภฺตานูปิ ยาน ิ โยนโสิ สาเธยยฺเมตานุิว ขปิ ปเมกทาฺ ปฐยาวตรั : ทยยรฏ ฺ เฐ ห ิย ํกมมฺํสกรุ ํ วาป ทกุกรฺํ เอเต สาเธนตฺ ิต ํขปิ ปฺํว เอสาภปติถฺยาิ ธติิ สา เยส ํนตถฺ , ิสาเธยยฺ ุํกจิจฺ ํทกุเขนฺเต นราติขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ เฉลย.
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 229 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั ๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๐๒-๓๐๓) พหปปุยตา ความเปนทรี่กของคนมากัคณขุอน เปี้นผลสำเร จมาแต็ ประโยคสมบ ตัคิอปฏ ืริปการูตาิความ เปนผ กระทำสมควร ูชนทเปี่นญาตแหิงก นประพฤต ัตนตามฉินทัท เปี่นญาต ิคอนืบถัอกืนตามสมควรัญาตผินูอยเคารพ คารวะญาตผิใหญู ญาตผิใหญูเลากแสดงความเมตตากร็ณาตุ อญาตผินูอย ไมดหมูนดิ่แคลนกูนเพราะอัสริยยศิ อำนาจ ศฤงคารและบรวาริ ชนทเปี่นมตรแหิงก นประพฤต ัตนตามฉินทัท เปี่นมตริ เมอมื่กีจเกิดขินชึ้วยกนจั ดทำให ั สำเร จ็ ตามสามารถ นบถัออยืางฉนญาตัทิสนี่ทิ มจีตคงทิ ไมี่เปล ยนผี่ นในฝ ั ายใดฝ ายหนงึ่ ไดทกขุเสอมทรามลงหรื่อประสบ ื สขเจรุ ญไพบ ิลยูขนึ้ ชนทเปี่นเพอนบื่านกนั ประพฤตตนตามฉินทัท เปี่นเพอนบื่าน ไมเอาร ดเอาเปร ัยบกีนั ตาง รกษาประ ั โยชนของกนและกันั ชนผนูบเนั องในหม ื่เดูยวกี นประพฤต ัตนตามฉินทัท เปี่นพวกเดยวกีนั ผใหญูเอาใจ ใสผนูอยชวยเป นธระรุสูกทึกขุด วยในก จการิผนูอยจะได เห นสำค ็ ญเอาเป ันทพี่งพำน ึ่กอาศัยั มความเยี อใยเคารพ ื่ นบถัอืตงใจทำก ั้ จในหน ิาทดี่วยความภกดั ีเหลานผี้ทำช ูอวื่าปฏ ริปการูีทำตามสมควรแกบคคลุ สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิา ทรงตงพระองคั้ ในปฏ ริปการูีเบองตื้นย อมเป นทนี่บถัอของอเนกชนนืกริ ดวยพระชาตสมบิตัิทงฝั้ายสมเดจพระชนน็ทีงฝั้ายสมเดจพระชนกนาถ็ เปนอภุยปักษ ไมม ใครค ีดคัานตเติ ยนได ีดวย กลาวถงพระชาตึ และได ิเสดจเถล็งถวิ ลยราชมไหศวรรยสมบ ัตัเปินพระมหากษตรัยิเจ าปฐพ มณฑลี แตดงนันยั้งทรงั ออนนอมแกทานวฒุชนผิเจรู ญวิยั ดงทรงยกยัองพระบรมวงศานวงศุผ ใหญูเจร ญพระชนมพรรษาไว ิ ในก ลเชษฐ ุทรง แสดงเคารพเปนพเศษตามสมควริ ไดในคำว ากเลุ เชฏฐาปจาย ีออนนอมแกผ ใหญูในตระก ลูแลทรงยกยองพระ ราชวงศผนูอยให บรบิรณูดวยอสริยยศิดงทรงสถาปนาพระโอรสและพระธ ั ดาในสมเด ิจเจ็ าฟา อนมัพระชนนีทรงศีกดั ิ์ ขนสมเดั้จ็ขนดำรงพระยศเป ึ้นพระวรวงศเธอพระองคเจาทกๆุพระองค แลทรงบำเพญญาต็ตถจรัยาิ ปกครอง พระญาต ิทรงยกยองให ดำรงอย ในอ ูสริ ยยศโดยฐานาน ิศุกดั ิ์ โปรดใหรบราชการตามควรแกัสามารถด วยป ค คหกจิ และทรงบำ ราบหามกนมั ใหิ ประพฤต ผิดจากธรรมของราชตระกิลดูวยนคคหกิจิ ทรงตงธรรมเนั้ ยมในพระ ี ราชวงศใหกราบบงคมทัลพระกรูณากุอน จงเสดึจต็างถ นได ิ่ พระราชนยมนิทรงพระกรี้ ณาโปรดเกลุาฯ ตงให ั้พระ บรมวงศผ ใหญูเปนเจาหนาท กำก ี่บพระราชวงศั ชวยสนองพระเดชพระค ณในพระราชกรณุยกีจนิ ี้ใหกราบบงคมั ทูลแทบพระราชวงศซึ่งมีกิจจักเสด็จตางดาว พระราชจรรยานี้เพื่อปองกันพระราชวงศไวใหทรงพระเกียรติยศ เกยรตีคิณุ สมแกขตตัยสกิลอุนสังศูกดัดิ์วยนคคหอิบายุ
230 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๐๒-๓๐๓) พหุปฺปยตาคาถา อนทรวงศิ : ญาตสี ุธมมฺํว จรนตฺ ิญาตกา ฐานานรุเปนปู มานยนตฺ ิเต เชฏฐาปจายีว กเลุ กนฏิฐกา เมตตาทฺจาริ ีอตเรสิ ุ เชฏฐโก นสิสายฺ ฐานสิสรฺยาทิกานิ ิเว โส นาวมเญย ฺยฺ สเก ว ญาตเก อนทรวิเชิยรี : มติเตสฺ ุธมมฺํว จรนตฺ ิมติตาฺ อปุปนฺนภฺเตปู กทาจ ิกจิเจฺ ฐานานรุเปนู ยถารห ํ โข เตส ํสยิุ ํสงคหการฺโนิ เต เอเตป มาเนนตฺ ิยถา สญาตี วจุจนฺตฺ ิเอเต ปฏริปการูี ราชา ยถาต ํ ปฏริปการูี อตตานเมตฺเถวฺ ปตฏิฐเปติ โส ชาตยาิ ภมูปตินิทราชาฺ นสิสายฺ รชชฺ ํพหมานุโติ โข ปตตาภฺเสโกป ิ นรนิทราชาฺ เชฏฐาปจาย ีภวตธี นจิจฺํ ปฐยาวตรั : อทมิ ปเนตฺถฺ ทฏฐพพฺํราชา ทยยานมฺสิสโรฺ กเลุ เชฏฐาปจายตีิทยยรฏ ฺ เฐ ปสสํ โติ ราชวเสํ กนฏิฐานํฐานนตรฺ ํททาต ิเว ญาต ีฐานานรุเปน ปคูคณฺหาตฺ ิชนสิสโรฺ รโญฺ ปคคหกฺจิจนฺตฺิอทิ ํนาเมน วจุจตฺิ จรนตฺ ิราชวเสํ เย ธมมโตฺว วโรธน ิ ํ เอเต นคิคหฺปาเยน นุคิคณฺหาตฺ ิสยุตุตฺโติ รโญฺ นคิคหกฺจิจนฺตฺิอทิ ํนาเมน วจุจตฺตีิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 231 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ ใหเกบความตามท็จะเกี่ บได ็ จากสำนวนไทยท ใหี่ ไวขางลางน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั ๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๐๔) สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาทรงตงพระราชหฤทั้ยจะทรงทำน ั บำรุงไพรุฟาขาแผนด นให ิสมบรณูพนู สขุ และใหไดรบการปกครองโดยธรรม ั ทรงตงพระราชกำหนดกฎหมายกำจ ั้ดการทัจรุติซงเป ึ่นมจฉาวณิชชาคิา ขายหญงแลเดิกหญ็งิ * ไมให นำเข ามาหร อพาออกไปจากประเทศสยาม ื แลทรงเพมเติ่ มปราบปรามการทำให ิแพร หลาย แลคาขายวตถัอุนลามกให ักวดขนยังขิ่นึ้นเปี้นนคคหวิธิ ีทรงตงพระราชั้บญญัตัสหกรณิอดหนุนประชาชนุ ราษฎรผประกอบการเพาะปล ูกูและจำพวกอนๆื่ เพอให ื่เก ดการประหย ิดทรัพยัชวยซงกึ่นและกันแลชัวยตวเองั เปน ทางหนงทึ่จี่ กให ัเผยแผความเจรญทริพยัความเจร ญธรรมในบ ิานเมองยืงขิ่นึ้ ทงทรงแกั้ ไขพระราชบ ญญัตัภาษิอากรี ผอนผ นให ัสมแกกาลสมยั ตงพระราชหฤทั้ยสอดัสองทางสมพันธัเกยวขี่องกบราษฎรผัมูความเดีอดรือนเพราะอาชพี แลไมสะดวกด วยประการไรๆ ทรงเอาเปนราชธระแกุไขผ อนปรนให ตามควรดงทรงผัอนแก ราษฎรลางตำบลซ งเสึ่ยี ผลเพราะอคคัภียแลอัทกภุยั ขยายเวลาเกบร็ชชั ปการออกไปใหูเนนิ่ หรอตำบลท ืขาดเขี่ นได ิ ผลไม เตมท็ ี่กทรงปราน ็ ี ลดหยอนเงนอากรคิานาเกบแต็เพยงเลีกน็อย นเปี้นปคคหวธิ ีเมอทวยราษฎรได ื่รบราชอารัแลีว ยอมอวยชยั ถวายพระพรนยมชิ นชมในพระบารม ื่ ีทงนั้กี้เพราะพระกร็ ณาทรงปลดเปลุ องราษฎรให ื้หายความเดอดรือนระส ่ำ ระสาย จกได ัตงใจขวนขวายประกอบการหาเล ั้ยงชี้พตามวีสิยันบเขั าในธรรม กริกขาัอนพระราชธัระของพระมหาุ กษัตริยประการหนึ่ง * อฏฐวสสาฺ ภเว โครีทสวสสาฺ ต ุกญกา ฺ สมปตฺเตฺ ทวาทเสฺ วสเส กฺมารุตียภฺธิยเตี - จนิตามณฺ ฏิกาี๑๖/๘. เดกหญ็งอายิุ๘ ขวบ เรยกวี าโคร , ี๑๐ ขวบเรยกวีากญญาั , ครบ ๑๒ ขวบเรยกวีากมารุี
232 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๐๔) รฏฐาภิปาลโนปายคาถา อเปนทรวุเชิยรี : ปสนนโกฺ ภปตู ิสาสนสมฺึ หเตสโก ิ โหต ิจ ทยยฺกานิ ํ หตายิ เตสจฺ สขายุ นจิจฺํ สเมน โส การยเต ว รชชฺํ อนทรวิเชิยรี : เย วา วธอาทูวณิชิชกมฺมฺํ กพุพนฺตฺ ิเย ทจุจรฺเติ ฐตาิ วา เตสจฺ ปาปา ปฏพาหนติถฺํ นตีึว ปญาปยเต ฺ นรนิโทฺ เอเต จ นคิคณฺหตฺ ิธมมโตฺ โส ทจุจารฺนิ ํนคิคหกมฺมเมตฺํ ปฐยาวตรั : รฏฐสสฺ วฑุฒฺยาิ เจว อตถายฺ รฏฐวาสนิํ รฏเฐ เย กสกา เจว อเญฺ อาชวีโนิ จ เย สมมาชฺวีตภาเวน เตสิ ํชวีตกป ิ ปเนฺ สฏุ โฐปตถมฺภนตฺถาย ปฺ ญตฺตฺเมสิ ขตตฺโยิ ปญาเปต ฺ ิจ ทยยานฺํพลปีญตฺตฺเมติถฺ จ กโรต ิ ปฏริปูํว อาชวาที ปยิุชเนฺ เย ทกุขฺ ีกจิฉชฺวี ีจ สาตราุ โหนตฺ ิทคุคตาฺ เต ทฏ ุ ํเตห ิสทธฺิจ สฺ ุสมฺพนฺธนภาวโต เมตตาลฺ ุสจรนฺโตฺ จ คาเมส ุนคเมสิ ุจ กสิมฺิจฺ ิภมูภาเคิ จ รฏฐสสฺ ทยยวาสฺโนิ อคคฺอาทิภเยเนว ทิกุขฺ ีจ โหนตฺ ิสาตราุ เตส ํพลิจฺ หาเปติ อปปฺ ํอาทยเติ พลึ เอต ํ ปคคหกมฺมฺํว สมชวีนเมตีถฺ เว ลทโธปการกาฺ โหนตฺิรฏเฐ ชานปทา ชนา รเญฺ จ ภตตฺกาเยว ติ ํสมโมทนฺตฺ ิสพพทาฺ ยสมาฺ ภปตู ิทยยฺนิโท ทยฺ ยรฏ ฺ ฐนวาสินิํ นจิจฺ ํ ตปปนทฺกุขฺํว วโนเทต ิ ิทยาลโกุ ตสมาฺ เอเต สอสุสาหา สมฺมาชฺวปย ีุชเนฺ อย ํ โข ธมมฺการกิขาฺ - ปฏพทิธาฺว ราชโนต ิ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 233 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั ๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๐๕-๓๐๖) สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจา ทรงตั้งอยูในธรรมแลว ทรงชักนำผูอื่นใหประพฤติปฏิบัติธรรมตาม สมควร จำเดมแติผ ใหญูในตระก ลูแผลงไปจนถ งเดึก็ ใหบดามารดาเอาใจใส ิสงสอนบั่ ตรในทางพระพุทธศาสนาุจงึ ทรงพระกรณาโปรดเกลุาฯ ใหพมพิหนงสัอพืทธมามกะุ พรอมด วยพระราชปรารภ พระราชทานในงานพระราชพธิี วสาขบิชาู เพอให ื่ขยายวธิเผยแผีพระพ ทธศาสนาออกไปทุวพระราชาอาณาเขตั่ ทงนั้กี้เพราะพระมหากร็ณาคุณุ เปนเหตชุกนำประชาชนให ั เอาใจใส ในพระพ ทธศาสนาุอนเป ั นทางให ปฏบิตัดิปฏีบิตัชอบิ เนองจากพระราชปรารภ ื่ น ี้ทรงพระกรณาโปรดเกลุาฯ ใหกรมราชบณฑัตยสภาิ ประกาศแตงเรองพระพื่ทธศาสนาตามหลุกในพระไตรป ัฎก แลมใหิยกขอย ่ำยศาสนาอีนื่ ใหฟ งไดงายๆ พอเดกขนาดอาย็ุ๑๐ ขวบ อานเข าใจความออกประกวดก นั คดอยัางดทีสี่ดขุนทึ้ลเกลูาฯ ถวาย ๓ ราย จกพระราชทานรางวัลตามสมควรั พระราชดำรนิเปี้นการสงเสรมผิทูี่ สามารถ ทงทรงเป ั้ ดโอกาสให ผนูอยสนองพระเดชพระคณุทรงตงพระราชหฤทั้ยอัดหนุนเชุดชิการแตูงเรองพระศาสนาื่ ใหแพรหลาย เมอถื่กพระราชประสงคูแลว ทรงโปรดใหพมพิพระราชทานแจกจายแก โรงเร ยนและประชาราษฎร ี จกเป ั นประโยชน เกอกื้ลตามสามารถแกูมหาชนท วไป ั่ นบเขั าในธรรมทาน ทานสรรเสรญวิา “สพพทานํ ธมมทานฺ ํชนาติ ” * ิธรรมทานยอมชนะทานท งปวงด ั้งนั ี้ทวยราษฎรเหลาน นได ั้รบราชั ปถูมภัแลวยอมต งใจสวาม ั้ภิกดั ิ์ ดวยไมตร จีติคดให ิมความเจรีญริงเรุองืพลอยนยมชิ นชมในพระบารม ื่ ีพระคณขุอนยี้อมให สำเร จผลค็ อปกป ื องได โดยธรรม ไมต องใช อาญาเคยวเขี่ญ็ เชนคำสรรเสร ญวิา “นรคิคลฺํ” กจการเป ินเหต ไมุใหลงล มลงกลอนประต ิู่ บานประต เรูอนื . * ขททกนุกายิธมมบทฺ (ข.ุธ. ๒๕/๑๔/๖๓).
234 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๐๕-๓๐๖) พุทฺธมามกราชคาถา วสนตดัลกิ : ธมมฏฺฐิโต นรปตนิทวโรฺ นรนิโทฺ วฑุเฒฺ จ ทยยฺกชเนิ ทหเรป สพเพฺ สมพฺทุธสาสนวรมฺหฺ ินโยชยน ิ โตฺ เตส ํทยาล ุอธิ โข หตเปก ิขภฺโตู เตส ํจริ ํหตสิขายุธิ โข วสาขิ - มาสสสฺ ปณุณมฺทินมิหฺ ิททาตเมวุ สพพฺฺพุทุธวรมามกนามภฺตู - ปณณานฺ ิ โข รจต ิรฏฐนวาสิกานิ ํ อนทรวิเชิยรี : เอวมปฺ อารพภฺ ปชาย รฏเฐ สวํชิชมานฺ ํ ปฏกตตยสฺมฺึ ราชา นเวเทติ ิมนุนิทธมฺมฺ - กมมฺ ํสวุิเญย ฺยหฺตติถภฺตูํ ปฐยาวตรั : ทยยฺกานิ ํหตติถาย สมฺ ฺพุทฺธธมฺมเมธิโน ธมมานฺธมุมจารฺ ี จ ปคคณฺหาตฺ ิสยุตุตฺโติ อปตุถมฺภตฺ ิเอเต จ ทยยฺนิทปตฺ ิ ฐานโส วตุตฺหฺ “ ิสพพทานฺํว ธมมทานฺ ํชนาติ ิเว” อจิเจวฺ ํทยยฺกาิ สพเพ หฺตุวาฺ ลทโธปถมฺภกาฺ เอกจฉนฺทาฺ สภตตฺ ี จ โหนตฺ ิทยยานมฺสิสเรฺ รฏฐสสฺ จ หตติถาย สฺขายุ รฏฐวาสนิํ กโรนตฺ ิสพพกฺจิจานฺิสปสนุเนนฺ เจตสา อทิ ํรโญฺ จ ทยยานฺํทเปต ี ิอตถสาธนฺํ รฏฐจฺ เอส ธมเมน อภฺปาเลต ิ ิทยยฺเกิ วตุตฺเหตมฺปฺ “ รฏฐสส ปสาสนฺ ํนรคิคลนฺตฺิ” ขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 235 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๐๘-๓๐๙). สหกรณนนคั้อการทำร ืวมกนัอนมั ประจำอย ีทูวไปท ั่ งในทางโลกท ั้ งในทางธรรม ั้ยอมเป นไปเพ อความสำเร ื่จ็ แหงกจอิ นประกอบร ัวมกนัตลอดถงกึจอิ นแยกออกเป ันตางหนาท ี่แตจำจะอาศ ยกันัดงอัทาหรณุต อไปน ี้โกฏฐาสะ คอสืวนทงหลายอั้นคัมกุนเขั าเป นสรระรีางกายน ี้ตางมหนีาทแผนกหนี่งๆึ่เพอชื่วยก นบำร ังสรุระให ี เป นไป ยงพรักั พรอมทำหน าทรี่วมกนเพั ยงใด ี ความเปนไปโดยผาส กแหุงสรระยีอมมเพียงนีนั้ โกฏฐาสะทงหลายเหลั้านนตั้างยอม ไดความสะดวกแหงกจของตนๆิดวยถาโกฏฐาสะอ นหนังหรึ่อมากกวืาน นทำหน ั้าทบกพรี่ องไม สม่ำเสมอ โกฏฐาสะ อนๆื่กพลอยทำหน ็าท ไมี่สะดวกดวยมากนอยเป นไปตามโกฏฐาสะอ นเสั ยไปน ีนั้ถาเป นโกฏฐาสะสำค ญัเชน ปอด หรอหื วใจแม ัเพยงอีนเดัยวกี อาจทำโกฏฐาสะอ ็นๆื่ตดขิ ดไปตามก ันัแตน นความเป ั้ นไปแห งสรระกี ไม็ผาสกุกลาวคอื มโรคเก ีดขินตึ้ดรอนทอนกำล ังแหังสรระนีนแลอาจถั่งเป ึนอนตรายกั ได็ โกฏฐาสะทงหลายแหั้งสรระตีองการสหกรณ แหงกนและกั นโดยธรรม ัดานยมดิ วยประการฉะน ี้มบาลีแสดงผลแหีงสหกรณ ของโกฏฐาสะท งหลายวั้า อปฺ ปาพาโธ อปปาตงฺโกฺ สมเวปากนิยาิ คหณยาิ สมนนาคโตฺ นาตสิตายี นาจจฺณุหายฺ มชฌฺมายิ ปธานกขมายฺ แปลวาคนมเจี บไข ็นอยประกอบด วยเตโชธาต ุอบพอเสมอ ไมเยนน็กั ไมรอนนกั เปนประมาณกลาง ควรแกความ เพยรีดงนั ี้ผลนยี้อมถอวื าสำค ญัดงพระพัทธภาษุตวิา อโรคยปรมาฺ ลาภา บรรดาลาภทงหลายมั้ ความหาโรคม ี ไดิ เปนอยางยอดสมเดจพระบรมศาสดาทรงยกข็ นเป ึ้นเคร องแนะนำภ ื่กษิผุไดูผลนนั้ ใหรบบำเพ ีญเพ็ยรเพีอบรรลื่ธรรมุ ทยี่ งไมับรรลุไมปล อยโอกาสให ลวงไปเส ยี โกฏฐาสะทงหลายยั้อมรวมกนเขั าเป นสรระฉี นใด ัชนหมหนู งๆึ่หรอพวกื หนงๆึ่ยอมรวมกนเขั าเป นหมคณะูตลอดถงเป ึนสญชาตักิฉ็นนันั้ยอมตองการสหกรณแหงกนและกันัดจโกฏฐาสะ ุ ทงหลายแหั้งรางกายฉะนนั้เพยงสีงคัตแลดนตรี ปีพาทยวงหนงๆึ่ยอมตองการสหกรณของคนทงหลายผั้เขูาในวง ถาขาดหรอบกพรื องไปแล ว สำเนยงขีบรัองจ กไม ัเสนาะ สำเนยงประโคมจ ี กไม ั ไพเราะเลย วงสงคัตที ไดี่รบชมกัเพราะ็ รจูกคัมสหกรณุให เป นไปสม ่ำเสมอกนัมบาลีชมวี มานในดาวด ิงสึสวรรควาทพิพาฺ จ วณาี ปวทนตฺ ิวคคฺ ูพณทิงั้ หลายยอมบรรเลงไพเราะเพ อแสดงสหกรณื่แหงนางอ ปสรผ ัดูดพีณิ ในสกลกุด็ีในคณะกด็ีการปนงานก นทำเป ันกจิ จำปรารถนาในเบองตื้นสหกรณการทำร วมก นเป ันกรณ ีจำตองการในลำด บตัอนนมาั้การสองอยางน นเป ั้ นไปกลม เกลยวกีนแลัวยอมยงสกัลุยงคณะั ใหตงมั้นั่ ใหเจรญริงเรุองืดจสหกรณุแห งโกฏฐาสะท งหลายั้ยงสรั ระให ี เปนอย ู โดยผาสกฉะนุนั้สมเดจพระโลกนาถเจ ็ าประทานพระพ ทธานุศาสนุไวีเพ อให ื่ดเยูยงแมลงผี่งแลปลวกว ึ้าเมอชนในเร ื่อนื คอเนื องในสก ื่ลเดุยวกีนัชวยก นประมวลโภคทร ัพยัอย ูเปนเหมอนแมลงผืงชึ้วยกนเคลั าเกสรดอกไม มาทำน ้ำผงเลึ้ยงี้ ลกอูอนได เป นรวงใหญ โภคทรพยัยอมเจรญขินดึ้จจอมปลวกุอนปลวกต ัวนัอยๆชวยกนกัอข นได ึ้เปนร งใหญ ัฉะนนั้ (มว. ๓๐๘-๓๐๙) สหกรณคาถา ปฐยาวตรั : อทิ ํสหกรณนนาม ยตฺถฺ เย สหการโนิ ชนา หิ ฐานโต วาปกจิจโตฺ วา ปภนินกาฺ สมคคาฺ เอกฉนทาฺ จ ย ํกจิจฺ ํสาธยนตฺ ิเว ต ํกจิจฺ ํสหการนีํสชิฌนตฺถายฺ วตตตฺิ โกฏฐาสาน ํห ิสมภารา ยฺ ํสรรนีตฺ ิวจุจตฺิ
236 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปจเจกเมตฺถฺ โกฏฐาสา สกกจิจานฺ ิกพุพเรฺ สรรีเจวฺ ยาเปตุํกาตุ ํสกจิจเมกโตฺ สเจ เอเตส ุ โกฏฐาโส เอโก วา พหกาปุ วา วสเมนิ ปวตตนฺตฺิตทเญฺ นปปวตฺตเรฺ เอว ํสนเตฺ สรรสีส อฺปุปชฺชตฺ ิอผาสกุํ ตปปจฺจยาฺ พห ูโรคา สรรี ํอธปิฬเร ตสมาฺ สมงคฺภาวิ ํว นสิสายฺ สมภาวโต สรรสีเสวฺ สพเพปฺ โกฏฐาสา สมปรฺวติตเรฺ วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน อปปาพาโธฺ ห ิ โข นโร สมปวตฺตนฺยาิ เตโช- ธาตยาุ สมปวงฺกฺโติ อโรคยปรมาฺ ลาภา อจิเจวมาทฺกิจฺทิํ อเปนทรวุเชิยรี : อปตตธมฺมสฺสฺ ห ิ ปาปณตุถฺํ นโยช ิติุ ํ โข ผลลาภภิกิขฺ ุํ ชเนนิ วตุตฺ ํวจนปํ เอตํ สยิุ ํห ิภกิขฺธู ปธานเปตาุ อนทรวิเชิยรี : โกฏฐาสภตาู ห ิ ยถาป สพเพฺ สงขฺ ํสรรนีตฺ ิคตา ภวนตฺิ เอโก นกาโยป ิ คโณ ชนานํ โลกมหฺ ิเอวปํ มหาชโน วา รฏฐนตฺ ิสงขฺปํ คโตว โหติ ตสมาฺ ห ิรฏฐสสฺ หตายิ สพเพฺ รฏเฐ ชนา โข สหการโนว ิ เอว ํสมคคาฺ อภปติถฺยาิ โข สงคฺตีสทิ โทฺ ห ิทเวิ ปสฏโฐ ทพิพาฺ จ วณาี ปวทนตฺ ิวคคฺ ู ปฐยาวตรั : รฏฐสสฺ จ หตติถาย เอเกกาฺ กจิจการฺโนิ รฏฐาทสี ุชนา สพเพ ภวนฺตฺ ิสหการโนิ กโรนตาฺ เอกโต สพเพ รฏ ฺฐ ํ ปาเปนตฺ ิวฑุฒฺติํ วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน สพฺพโลกานฺกมุปฺนา โภเค สหรมานสํส ภมรสฺเสวฺ อริยโต ี โภคา สนนฺจยิ ํยนตฺิวมมฺโกิ วปจูยตีตี ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ.๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 237 ปญหาวชาแติ งไทยเป นภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ จากขอความท ใหี่ ไวขางทายนแลี้ว ประพนธั ให เป นภาษามคธโดย ฉนทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๑๕-๓๑๖ ) อนงึ่เนองดื่วยฤด ฝนไมูเป นปกต ิลางแหงตกมากเกนพอดิบีางลางแหงตกน อยไม พอตองการบางขาวกลา ทหวี่านแลวเสยเพราะนี้ำทวมบางเพราะขาดน้ำเลยงบี้าง การทำนำไมได ผลไพบ ลยูเปนเหต ลำบากแหุงคนยากจนผ ู อาศยผลแหังการอ นเป ื่นอยแมูแกชาวนาเอง สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิ าจะทรงปลดความลำบากของประชา ราษฎรดวยพระมหากรณาุไดม พระบรมราชโองการโปรดเกล ีาฯใหจดซัอขื้าวส งไปเจ อจานแกื ราษฎรในตำบลท อี่ตคัดั ทรงจดตั งกรมชลประทาน ั้ ใหเจาหนาท ในท ี่องถ นปิ่ดทำนบก นลำคลองในลางจ ั้งหวัดเพัอมื่ ใหิน ้ำบาไปเส ยี แลใหกรม ชลประทานสงเร อไปช ืวยสบนู้ำเขานา ใหแจกพนธัขุาวแลพนธัถุวงาั่เพอให ื่เพาะปล กแทนขูาวแกชาวนาทถี่กนู้ำทวม บาง ใหงดการเกบเง็นริชชั ปการบูาง ใหผอนผนขยายเวลาเกับเง็นริชชั ปการใหูเน นออกไปหลายจ ิ่งหวัดทัถี่กอูทกภุยั แลอคคัภียบัางพระราชจรรยาเนองดื่วยการบำร งธุ ญญาหารนัเรี้ยกสสีสเมธฺ ํ พระปรชาในอ ี นบำร ังขุาวกลา เปน สงคหวัตถั ประการหนุงอึ่นพระราชาพั งทรงกระทำแก ึพสกนกริ การทำนาเปนกจการอิ นใหญ ั ของประชาราษฎร ในบ รพทุศนิ ี้มพระพีทธภาษุตแสดงขิอความนวี้า “วฏุ ฐ ีภตาู อปชุวนีตฺ ิเย ปาณา ปฐวสิสฺตาิ ” * สตวัผอาศูยแผันดนยิอมพ งฝนเป ึ่นอย ูธญญาหารยั อมเป นทรพยัอ นสำค ัญั ของประเทศ ไมมอยีางอนวื่ เศษไปกว ิา มพระพีทธภาษุตแสดงขิอความนวี้า “นตถฺ ิธฺญสม ํธนํ” ** ทรพยัอนั เสมอดวยข าวเปล อกยื อมไม ม ีเพราะอยางน ี้พระราชาจงไดึทรงม งบำร ุงการทำนาเปุนราชภาระ เชนพระเจามหาวชิตราชได ิพระราชทานพนธัขุาวปล กแกูพวกชาวนา แลพวกกษตรัยิศากยะและโกล ยะขวนิ ขวายในการไขน้ำเขานาในอาณาเขตของตน ในคราวน้ำนอยจนเกอบจะวืวาทกินขันเพราะเหตึ้แยุงน้ำกนัวธิบำร ีงุ การทำนาเปนรฏฐาภั ปาลโนบายประการหน ิงึ่เปนกจอินจะพั งปรารถนาจำเด ึมแติ โบราณกาลมาจนบ ดนั ี้ *สงยัตตนุกายิสคาถวรรค (ส.ํส.๑๕/๑๖๕/๕๑). ** สงยัตตนุกายิสคาถวรรค (ส.ํส.๑๕/๒๙/๙).
238 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๑๕-๓๑๖) สสฺสเมธตาคาถา อนทรวิเชิยรี : ทพุพฺ ฏุ ฐตาิ กตถจฺ ิ โหต ิรฏเฐ อจโจทเกนาปฺ อโนทเกน สสสานฺ ินสสนฺตฺ ิชนานเมตถฺ เต กจิฉชฺวี ีวหรนิตฺ ิทกุขฺี อนทรวงศิ : โมเจตกาโมุ ห ิชเนธ ทกุขโตฺ ธฺญาน ิกณาปยเต ี ชนสิสโรฺ เปเสต ิเตสจฺ หตายิ ตาน ิเว โอทปปทานาลยเมสฺ สาตถกฺํ กาเรต ิเตสจฺ หตายิ โยนโสิ มาเปต ิ โส อาวรณจฺ ถาวรํ ปฐยาวตรั : สงคณฺหนฺโตฺ ชเน เขตเต โรปาปนายฺ อตตโนฺ ธฺญมคุคตฺลาทินีิวภาเชติ ิชนสิสโรฺ เตส ํกตถจฺ ิสงุกฺจ โอหาเรตฺ ิสยุตุตฺโติ เตสโมทภยาทสีุสมปุปนฺเนสฺ ุกตถจฺิ พลกาลิจฺ เอเตสํอตกิกาเมตฺ ิภมูโปิ กรณยาี ชนนิเทน อยฺ ํ โข สสสเมธตาฺ กสกาน ํทสาภาเค กสิกมิมฺ ํ ปรตุถฺเมิ พลวปปจฺจยฺ ํ โหติธฺญพชาที โรปน ิ ํ วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน สพฺพโลกานฺกมุปฺนา วฏุ ฐ ีภตาู อปชุวนีตฺิเย ปาณา ปฐวสิสฺตาิ * พทุเธนฺ จปร ํวตุตฺํนตถฺ ิธฺญสม ํธน ** ํ กรณยาี ชนนิเทน ตสฺมาฺ สสสเมธตาฺ วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน ยถา อตถวฺภาวินาิ มหาวิชิตราชินฺโท กสกาน ํทยาลโกุ วสิสชฺชาเปสฺ ิรฏฐสมฺึธฺญพชาทีพนิ ธโวฺ สกกาฺ จ โกลยาิ เทวเม อาวรณฺ ํว เอกโต เอกภีตาู อกาเรสุํมชเฌฺ โรหณิยาิ ตทา อทิ ํ โข โหต ิเอเตสํววาทาทิกการณิ ํ กรณยาี ชนนิเทน อดฺเตี ยาว อชชโตฺ รฏฐาภปาลโนปาย ิ - ภตาูว สสสเมธตาตฺิ ขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ.๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 239 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๙ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ จากขอความท ใหี่ ไวขางทายนแลี้ว ประพนธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทั ลกษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๑๗-๓๑๘) ถนฐานอิ่นเหมาะเจาะแกั ความเป นไปของบ คคลกุด็ของคณะกีด็ชีอวื่าปฏ ริปเทสูสำเรจการอย็ ในปฏ ูริปเทสนูนั้ เรยกวี าปฏ ริปเทสวาสะแปลวูาการอย ในถ ูนอิ่นสมควรั บคคลกุด็ีคณะกด็ ีมความเป ี นไปอาศ ยกัจการอยิ างใด มาอยในถ ูนอิ่นสมควรแกักจการอยิางนนแลั้ว ยอมอาจยงกัจการอยิางน นให ั้สำเร จโดยสะดวก ็ มเรีองเลื่ าในพงศาวดารว าพระเจานครเชยงรายทรงยีายราชธานลงมาตีงั้ณ กรงไตรตรุงษึ และพระเจา อทองเสดูจย็ายจากกรงเทพมหานครลงมาตุงราชธานั้ทีตำบลหนองโสนเป ี่นกรงศรุอยีธยาุกเพ็อทรงเลื่อกหาถืนอิ่นั เปนปฏ ริปเทสูแหงการตงอยั้ของประชาชาต ูอินเป ันราชอาณาจกรัดวยการเล อกหาปฏ ืริปเทสไดูตามสมยั กบทังั้ ความสามารถในการปกครอง ประชาชาตไทยจ ิงตึ งเป ั้นราชอาณาจ กรมาได ัยงยั่นนานจนกาลทืกวุนนั ี้แมถกชาตูอินื่ บฑาบี างในระหว างคราวทอี่อนแอกย็งกลับตังตั้วขั นได ึ้อกแตีถนอิ่นเป ั นปฏ ริปเทสในสมูยหนังึ่ มาถงอึกสมียหนังึ่ ยอมกลายเป นม ใชิ ปฏริปเทสกูได็ เพราะคตแหิ งธรรมดาเปล ยนแปลงไปบ ี่าง เชนลำน ้ำยายกระแสไหลไปทางอ นื่ที่ นนดอนตั้นขื้นอึ้ตคัดดัวยน ้ำหรอขืดขวางดั วยทางไปมาเพราะกำล งหยั อนไม เทยมทีนถั นใกล ิ่เคยงบีาง เชนทอี่นเป ื่น ทำเลดกวีา มหาชนพากนอพยพไปต ังทั้นี่นั้ ถนเดิ่มริ วงโรยลง เจาของถ นปรารถนาจะร ิ่กษาความเป ั นปฏ ริปเทู สแหงถ นของตนให ิ่ คงไว จำตองเอาใจใส ปองกนแกั ไขพ ทิกษัรกษาั ใหท นความเปล ั ยนแปลงแห ี่งคตของธรรมดาแลิ ทำนบำรุงใหุมกำล ีงเทัาทนเทัยมถี นใกล ิ่เคยงี หรอพยายามให ืเจรญยิงกวิ่าการอยในปฏ ูริปเทสเปูนจกรสมบัตัประการ ิ หนงอึ่นสั งให ถงความเจรึญดิ วยโลก ยสมบิตั ิเหตดุงนันสมเดั้จพระผ็มูพระภาคเจีาจงตรึสวั าเปนมงคลอนอั ดมประการุ หนึ่ง ประเทศไทยนเปี้นปฏ ริปเทสแหูงอสรภาพของชาติ ไทยต ิงสั้บกื นมาได ันานหลายชวบั่รุษยุคุแมถกชาตูอินยื่ ่ำยี ในลางครงกั้ย็งกลับตั งเปั้นอสระขิ นได ึ้อกีแมเม อประเทศใกล ื่เคยงที ไดี่เคยเป นคขูนในสงครามตกอย ั ใตูอำนาจแห งชาต ิ อนื่ยอมสามารถทรงตวอยั ไดูเปนอยางน เพราะเป ี้นปฏ ริปเทสูประกอบกบความรักถันฐานิ่แลความกลาหาญสามารถ ปองก นไว ัอยของชาตูิแลเปนปฏ ริปเทสแหูงพระพทธศาสนาุ ซงเป ึ่นคกูบพระราชาอาณาจักรสับมาจนกาลทืกวุนนั ี้ มสมเดีจพระเจ็าแผนด นเป ินอ ปถุมภกั ไดรบความยกยัองสรรเสรญทิ วโลกว ั่ามพระพีทธศาสนาเจรุ ญริงเรุองยืงกวิ่า ทกประเทศุ สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิากบรัฐบาลทรงวัจารณิพระราชกรณ ยะโดยก ี ศโลบายุเพอปื่องกนั อสรภาพิ แลสมปัรณภาพแหูงรฐมณฑลั แลถาวรภาพแหงพระพทธศาสนาุพระราชจรรยานไดี้ปจจ ยเป ั นประโยค สมบตั ิจกสำเร ั จเป ็นสวสดัมงคลอินลั้ำเลศแดิพระองคกบรัฐบาลแลทวยราษฎรั มประเทศไทยน ี เปี้นชาตภิมูทิวกั่นั จดเป ันมงคลวเศษทิตี่นอ นเป ันเหต ใหุสำเร จผลค็ อปฏ ื ิรปการูตาิ
240 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๑๗-๓๑๘) ปฏริปการูตาคาถาิ๑ อนทรวิเชิยรี : โย ปคุคลสฺเสวฺ คณสสฺ วาป สวํตุตฺยาิ โข ปฏริปภูโตู เทโส ว เอโส ปฏริปเทโสู ย ํ โขป กจิจฺํว ปฏจิจเยวฺ เอตสสฺ เอว ํ ปฏริปภูเตู เทเส วสนโตฺว สพุทุธฺยาิ จ สามตถฺเยเนวิ สเขนุ ธโรี สกโกตฺ ิสาเธตมุทิํว กจิจฺํ ปฐยาวตรั : วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน ราชา อตุตรธานฺยาิ สทธฺ ึรฏฐนวาสิหีินกิขมฺมฺ สกธานโติ นคเร ตาวตสสึมฺึมหาธาน ึอมาปยิ ปจฉาฺ ธานสิสโรฺ ราชา นวิตุถปฺพุพธานฺโติ นกิขมฺมฺ ปรวาเรหิ ิชเนห ิสทธฺมาคโต ิ นว ํธาน ึอมาเปสิอยชุฌฺยนิตฺ ิ ปากฏํ กาลาทอนิรุเปน สามตูถฺเยนิ อตตโนฺ สกรฏฐปตฏิฐาน- ปฏริปู ํชนสิสโรฺ ปเทส ํอจุจฺนิติวาน ราชธานฺ ึอมาปยิ สจุริ ํทยยรฏ ฺฐธ ยาวชํ ชโตฺ ปตฏิฐติ อทกขตายฺ เสนาย รปินาุ มททฺติ ํยทา ปเนวุ ทยยรฏ ฺฐปํ ถรตายิ ฐติ ํตทา ปเทโส ปฏริโปปู ปจฉาภาเคฺ น โหต ิ โส อยหฺ ิอฺญถาภาโว อทเมติถฺ นทสิสนฺํ คต ํวปริณามิ ํว นทโสต ี ํกทาจ ิ โข นวิตุถปฺพุ พฐาน ฺํว อตุตานฺจฺททุลุลภฺํ คมนาคมน ํ โหติชลมคเคนฺ ทกุกรฺํ เอตสมฺ ึห ิวสนตาฺว เทเส มนทพลาฺ ชนา น โข วเทสวาสิหีิสทสาิ โหนตฺ ิสพพโสฺ สุสมฺปนฺนุทเกเยว เทเส คจฉนฺตฺ ิ โข พหู ปราณุ ํฉฑฑฺติ ํฐานํตสมาฺ ตตรนฺวาสิ โนิ สนฺนิวุตฺถปเทสสฺส เย จรฏิฐติกามกาิ เอเตห ิสฎุ ุอารกโข ฐเปตพ ฺโพฺ อปายโสุ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 241 อนทรวงศิ : ชาเต ปเทสสสฺ กทาจ ิพยตฺตเยฺ ธราีว กพุเพยฺยฺมุมิ ํสมทิธฺติํ อทิธาฺ วเทเสาป ิ ยถา สมนตโตฺ กพุเพยฺยฺเมวุ ํสกเทสมทิธฺติํ ภยิโยปฺ กพุเพยฺยฺมุมิ ํวริฬุหฺติํ วาโส ปเทเส ปฏริปภูตเกู สมปตฺตฺจกิกฺ ํอติ ิ โข ปวจุจเตฺ วฑุฒฺิจฺ โลกยวีภิตูยาป ิ โส ปาเปต ิตสมาฺ ห ิสมนตจกฺขฺนาุ วตุโตฺ อย ํมงคลมฺตุตมนฺตฺ ิเว ปฐยาวตรั : รฏฐหฺ ิทยยวาสฺนีํรฏฐสสฺสิสรฺยสิสฺ โข ปฏริปู ํจริ ํกาลํสปตุ ฏิฐาปตํ อหุ เอกทา ทฏู ฐจติเตน อมฺติเตนปฺ มททฺติํ ปุนิสฺสริยภาเวน สปตุ ฏิฐต ิ โสตถฺนาิ อตเตี ทยยรฏ ฺ เฐน สทธฺปึ กตสยํคุํ สมนตาฺ รฏฐมฺญสส รฏ ฺฐสสปฺ วสานคุํ ยสมาฺ ห ิ ปฏริปูํว รฏฐ ํทยยนฺวาสินิํ ตสมาฺ ยาวชชโตเยว ทยฺ ยรฏ ฺ ฐํ ปตฏิฐติ ทยยาฺ ห ิสรโยธาู จ รฏฐจฺ อนรกุขฺติุํ ปจจามฺติเตฺ นวาเรติุํสามตฺถิยสมงฺคิโน เอต ํ โข ปฏริปูํว สมพฺทุธสาสนสฺสฺ จ สาธตู ิสมมตฺ ํ ยาว อชชโต ทยยฺเกหิ ิตํ ราชปตูถมฺภฺติ ํ โหติ โลเก ปสฏฐสาสนํ อตโรจต ิ ิทยยานฺํรฏฐสมฺ ึพทุธสาสนฺํ สพเพหฺ ิรฏฐมนตฺหีิสทธฺ ึภมูปติสิสโรฺ รฏฐสฺสิสฺสริยฺเจว ปาเลตํ ุสาสนสสฺ จ ฐติยาิ ราชกจิจานฺิวจาเรติ ิอปายโสุ เอสา ห ิจรยาิ ตสส รฺ โญฺ จ รฏมนตฺนิํ สพพภาเคสฺ ุ รฏฐสส ทยฺ ยรฏ ฺฐนิวาสินํ สทา ปโยคสมปตฺตฺิ- ภโตูว โหต ิ ปจจโยฺ ททสิสตฺ ิวภิตูิจ อยฺ ํอตุตมมงฺคลนฺตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ
242 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๑๗) ปฏริปการูตาคาถาิ๑ อกสำนวนหน ีงึ่ อนทรวิเชิยรี : เย ปคุคลาฺ วาป คโณ ภวนตฺิ เตสปํ เทโส ปฏริปเทโสู ตสมฺ ึ กโรนตาฺ กรณยเมวี สาเธนตฺ ิเอต ํว สเขนุ สฏุ ุ ปฐยาวตรั : วตุตฺํ วสาวตาเรํ ปอุตฺตราธิปขตฺติโย โปราณปรโตเยว ตาวตุสปึเรุ นเว มาเปตวานฺ ปรุ ํผตีํสมทิธฺกิ ํอกาส ิเว อายชุฌฺยานมินิโทฺ จ โปราณโต นว ํ ปรุํ มาเปตวาฺ ทยยวาสฺนีํหตติถายฺ สขายุ จ อมิ ํนครมทิธฺิ จ ปาเปสฺ ิอภวิฑุฒฺติํ อนทรวงศิ : โส คจฉมาเนฺ สมยมหฺ ิเอกทา อปุปนฺนภฺตปูปรฺณามตายิ โข ปจฉฺนินภฺตคูคตมคฺคตายฺ เว เทโส ว โข อปปฏฺริปโกู สยาิ ปฐยาวตรั : ยทาปจ ชนา ตตถ วฺตุถปฺปฺพุพาฺ ตโต พหู วฏุ ฐตาิ อวเสสา จ ตห ึฐิตา ภวนตฺ ิเว เอโส น ปฏริโปู ว อปปเวปฺลุลตายปฺ เทสมหฺ ิ ปฏริปสูมฺึ วาโส สมพฺทุธสาสเนฺ สมฺปตฺติจกฺกภูโตติธมมฺฺหู ิ ปวจุจเตฺ วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน สพฺพโลกานฺกมุปฺนา ปฏริปเทสวาโสู จ เอตมมงฺคลมฺตตมนุตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 243 วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๑๘-๓๑๙) ขอสอบวชาแติ งไทยเป นมคธ ป.ธ. ๙ พ.ศ.๒๕๑๙ ปฏริปการูตาิ ความเปนผ ทำสมควรน ูนคั้ อทำให ืเหมาะสมแกสถานะแห งประเทศ ทำใหสมควรแกกาลสมยั ทำใหสมควรแก ประมาณ และทำใหสมควรแก อำนาจแห งเหตุความทำสมควรโดยประการตางๆดงนั ี้ยอม อาจอำนวยผลใหเป นไปโดยสว สดั ีมอีทาหรณุ เชนคณะผตูงอยั้ ในถ ูนอิ่นเป ันทดอนี่สมควรเปนผ ชำนาญในทาง ู บก เดนทางไวและอดทน ิขนเขาลงเขาคลึ้องแคลวบกปุาฝ าดงได ปร โปรุง ตลอดถงทำมาหาเล ึยงชี้ พให ีเหมาะสม แกถนฐานิ่ ประกอบกสกรรมิบกเบุกปิ าดงให เป นไร นาแสวงหาทรพยั ใหเกดผลิ และรจูกปัองกนตนั ปองกนั หมคณะให ูสวสดั ีตามสมควรแกถนิ่ คณะผตูงอยั้ชายทะเลูสมควรเปนผ ชำนาญในการเด ูนเริอื อาจฝาคล นฝื่นลม ดวยความกลาและอดทน ตลอดถงรึจูกหาเลัยงชี้พทางนี้ำ ทำใหเกดผลิ และปองกนอันตรายอันจะเกัดแกิหม ู คณะของตนใหรอดอย ไดูโดยสว สดั ีเชนนชี้อวื่าเป นผ ทำสมควรแก ูสถานะแห งประเทศ บคคลถุงแมึอย ในประเทศท ูสมควรแลี่วแต ทำไม สมควร ยอมไม ไดผลแหงการอย ในถ ูนนิ่นั้ เชนผมูภีมูิ ลำเนาอยในประเทศท ูเปี่นทำเลควรแก การเพาะปล กูแตไมตงหนั้าทำ ไมตงหนั้าบำร งใหุถงขนาดึพชพืนธัมุธีญชาตั ิ เปนตนทควรเกี่ ดผลทำให ิมนคงบรั่บิรณูกหาเก็ ดไม ิ ฝายผอยูในถ ูนแมิ่ ไมสเหมาะูแตเปนผ ทำสมควร ูอาจทำถนิ่ ทนี่ นให ั้เป นทำเลข นไดึ้ เชนตงอยั้ ในประเทศท ูไมี่เหมาะแก การเพาะปล กู แตเปนผ ใชูความคดิ มวีริยะอิตสาหะุประกอบ หตถั กรรมทำพสดัตุ างๆขนดึ้วยฝ มอื ดวยสมภาระอันจะพั งแสวงหาได ึ ในถ นของตนิ่หรอแมืเสาะแสวงหามา จากทอี่นเพื่อประกอบก ื่นั ใหเปนสนคิ าจำหน ายออกไปในถ นอิ่นประเทศอ ื่นื่ ยอมได ทรพยัสนทวิขีนมึ้งคั่งั่ บรบิรณู สมดวยพระพทธบุณฑัรวูา “คนมธีระุเปนผหมูนั่ ทำใหสมควรยอมได ทรพยัสนิ” มงมั่ขีนแลึ้วยอมม กำล ี งขยายการออกไปเพ ัอหาสื่มภาระมาจากถันอิ่นื่ประเทศอนื่ขยายหตถกรรมให ักวาง ขวางออกไป มพีสดัเครุองใช ื่บรบิรณูแลวยอมมทางสอดสีองรคตูแหิงธรรมดา ไดวทยามาเป ินเคร องประกอบให ื่สำเร จ็ ประโยชนขนทึุ้กทีมความมีงคั่งแลั่ว อำนาจยอมม มาตามลำด ีบัยอมทำถ นฐานให ิ่รงเรุองดืวยศ ลปว ิทยาิยอมเป นท ี่ นบหนั าของประเทศอ นๆื่ ได
244 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๓๑๘-๓๑๙) ปฏริปการูตาคาถาิ๒ อนทรวงศิ : ยา เทสอาทสี ุสทา สยุตุตฺโติ สมปาทฺตพิพาฺ ปฏริปการูตาิ ยสสตฺถฺ ิเอสา ปฏริปการูตาิ กจิจานฺ ิ โส สาธยเต ว โสตถฺนาิ อนทรวิเชิยรี : ทฏฐพพเมเวตฺถฺ นทสิสนฺ ํ โข อชุชงฺคเลฺ เย นวสนิตฺ ิเทเส เอเต ภเวยยฺ ุํถลมคคทกฺขาฺ เต อทธฺกาิ ขนตฺสมงิคฺกาิ จ อฏุ ฐานวนโตฺ กสกมิมการฺี เทเส สมทุเทฺ นวสนิตฺ ิเย โข นาวาย เต สจรฺติุํสมตถาฺ วจุจนฺตฺ ิเอเต ปฏริปการูี ปฐยาวตรั : ปฏริเปู ปเทเสปนวิตุโถฺ โหต ิ โย นโร เทสสสฺ ปฏริปูํว น โส กโรต ิพาลโสิ น โส สกโกตฺ ิกาตุํตํ ปเทส ํสผล ํ นโร เทเส อปปฏฺริเปปูนวิุตโถฺ โหต ิ นโร อฏุ ฐานวา ปเนโส ว ธรวาุ โหต ิ ปญวา ฺ หตถกมฺมฺ ํ ปโยเชนโต วณฺชิชฺ ํกรุมานโกุ กสกมิมฺ ํ กโรนโตฺว ธนาน ิเอส วนิทตฺิ วตุตฺหฺ ิอาตฏฐาเน สพพสตฺตานฺกมุปฺนา ปฏริปการู ีธรวา อุ ฏุ ฐาตา วนิทเตฺ ธนํ เอวปํ เย มหาโภคา สมภารานฺ ํคเวสนํ วฑเฒตฺ ุํหตถกมฺมานฺิกาตุํวติถารฺตานิ ิจ อปาเยเนวุ สกโกนฺตฺิภยิโยโสฺ เต มหทธนาฺ เต สปิ ปาทฺหี ิสกโกนฺตฺิเทส ํกาตุํสมทิธฺกิํ เอว ํนวิตุถเทสานฺํกติตฺสทิ โทฺ อคุคโตตฺ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 245 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๓๒๐) ปฏริปการูตาิ ความเปนผ ทำให ูเหมาะนยี้อมชทางแกี้ผอยูในประเทศว ูาทำอย างใดจ กสมควรัจกเหมาะั เมอื่ ทำตามอยางนนยั้อมถงความสวึสดัรีงเรุองวืฒนาั ในฝายพระศาสนา สมเดจพระส็มมาสัมพัทธเจุาก ทรงเป ็ นปฏ ริปการูีทรงสงสอนประชา ั่ ชนในทางพระ พทธศาสนาุ แมทรงด ดแปลงแก ั ไขห นเขัาหาความจร งแลเป ิ นไปเพ อสำเร ื่ จประโยชน ็ ถงกระนึนกั้ย็งทรงสังสอนอนั่ โลมุ ตามถนฐานแลกาลสมิ่ยั แมทรงถ อธรรมเป ืนบรรทดกัย็งทรงอนัวุฒนัแตพอด ีเชนเมอพระเทวทื่ตทัลขอเพูอหื่าม ภกษิ ไมุใหฉนเนั อแลปลา ื้ พระองคไม ทรงอำนวยตาม ทรงหามแตเพยงอีทุสสมิงสะัคอเนื อแลปลาท ื้เขาฆี่า เฉพาะธรรมกทิงั้๕ มภีกษิ เปุนตน ภกษิ เปุนผมูความเลียงชี้พเนีองดื่วยผอูนื่ ถอกวดขืนอยัางนนยั้อมทำตน ใหเขาเลยงยากี้ เ พราะเขาจะตองทำบร โภคอย ิางหนงึ่ ทำถวายภกษิอยุางหนงึ่ เปนการลำบาก ๒ หน เกนพอดิ ีอนงพระองคึ่เปนการณวส โกิ ทรงทำตามอำนาจแหงเหต ุทรงเหนแก็ การพระศาสนาเป นใหญ ไมได ทรงมงหมายตุองการลาภผลเกยรตียศชิอเสื่ยงแลอำนาจ ี เมอถื่งเวลาสมควรึทรงพระอนญาตให ุสงฆ เป นใหญ ในอนอำนวยการพระศาสนา ั ในสวนพระวนิยทรงตังพระบั้ญญัตัขินตามอำนาจแห ึ้งเหตแลุวทรงแกไขด ดแปลง ั เขาหาความด ีโดยสมควรแกกาลเทศะ ลางสกขาบทติองมอนีบุ ญญัตัถิงึ๗ ครงกั้ม็ ีทรงผอนลงให พอเหมาะพอด ี ถาพระองคมพระชนมีมาจนบดนั ี้นาจะทรงแกพระบญญัตัเกิาตงพระบั้ญญัตัใหม ิขนอึ้กเป ี นอเนกประการ สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิากบรัฐบาลัตงพระราชหฤทั้ยทรงพระวัจารณิราชก จโดยสมควรแก ิฐานะ ของประเทศจงตราพระราชบึญญัตัติางๆเพมขิ่นึ้ แลเลกพระราชิบญญัตัเกิาๆทไมี่เหมาะแกเวลาเสยี โดยสมควร แกกาลสมยั โดยสมควรแกมาตราตามอำนาจแห งเหต ุพระราชจรรยานไดี้ปจจ ยเป ั นประโยคสมบ ตั ิจกอำนวย ั ศภสวุสดัวิบิลผลแดุพระองคกบรัฐบาลั และทวยประชาทงมวลในไทยร ั้ฐัจดเป ันมงคลวเศษทิ ี่๒ (มว. ๓๒๐) ปฏริปการูตาคาถาิ๓ อนทรวงศิ : ทเปต ี ิเอว ํ ปฏริปการูตาิ กพุพฺ ํกถ ํ โส ปฏริปการโกู เอว ํกเต โสตถฺคโต ิ จ โหต ิ โส วฑุฒฺิจฺ ปตโตฺ อติ ิรฏฐวาสนิํ อนทรวิเชิยรี : พทุโธฺ สสุทุโธฺ กรณาสมงุคฺี โลเก ชนาน ํสขเปกุขกานฺํ เทเสต ิธมมฺ ํจรตานิรุปูํ ฐานานรุเปนู หตายิ เตสํ อตถตฺตยฺ ํสาธยเต ชนานํ ธมเมสฺ ุเอโส ครภาวภุโตู
246 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปฐยาวตรั : อทิหฺ ิเอตถฺ ทฏฐพพฺํเทวทตโตฺ ยทาป โข ภกิขฺนู ํ ปฏพาหาย มิ ํสาทิมิสฺสโภชนํ สมพฺทุธฺ ํวรมายาจินานชานุ ิตถาคโต วาเรส ิภกิขฺอาทุนีํอทุทฺสิสมฺสเมวํ โส ปรปชูวีโนเยว ทฬ ิ หปฺ ญาปน ฺ ํยตี สย ํ สมาทเปนตาฺว ทพุภราฺ โหนตฺ ิสาสเน ทายกานหฺ ิเขทํว สมปุปาเทนฺตฺ ิภกิขโวฺ อตตโนฺ เจว ภกิขฺนูํ โภชนาทวิจารเณิ ทกุขฺปุปาโทฺ ปเรสํว น กาตพโพฺ กทาจนุํ พทุโธฺ สาสนเปกโขฺว เนว ลาภาทจกิขฺโกุ สงฆฺ ํสาสนกจิเจสฺ ุปรณายกภาวโต ิ เชฏฐ ํกาลมหฺ ิสมปตฺเต อนฺุ ญาส ฺ ิตถาคโต วเสน การณสเสว วฺนยิ ํ ปฏฐเปส ิ โส กาลาทอนิรุเปน โสู สงฆสฺ ฏุ ตายุ เว อกาส ิ ปฏริปู ํตํวนยิ ํสหติ ํวรํ สกิขาปเทฺ ห ิกสิมฺิจฺิสตตกฺขตฺตฺ ุํ ตถาคโต ฐเปส ิอนปุ ฺญตตฺึอกา ลหกเมกทาุ โส เจทาน ิอชวีสิส สมฺพฺทุโธฺ ทฆทสี สโนฺ ปฺญตตฺเยวึ โปราณํ ปฏริปู ํกรสิสตฺิ ฐเปสสตฺ ิจ ปฺญตตฺึ โส อเนกวธิ ํนวํ สทธฺ ึห ิรฏฐมนตฺหีิราชา ฐานานรุปโตู ราชกจิจานฺ ิกพุพนฺโต สฺ ุสมาหิตมานโส ฐเปต ิ ปนุ ปฺญตตฺึยา ปฺญตตฺ ิ ปราณกาุ น โข กาลานรุปาูว กาลาทอนิรุปโตู สมหนตู ิเอตํว การณสสฺ วสานโคุ เอสา ห ิจรยาิ ตสส รฺ โญฺ จ รฏฐมนตฺนิํ สพพภาเคสฺ ุ รฏฐสส ทยฺ ยรฏ ฺฐนิวาสินํ สทา ปโยคสมปตฺตฺิ- ภโตูว โหต ิ ปจจโยฺ ททสิสตฺ ิวภิตูิจ อยฺ ํวเสสมงิคลนฺตฺ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 247 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (พระมงคลวเสสกถาิหนา๓๒๕-๓๒๖) ทานผ ปกครองพระศาสนาแนะนำช ูกจั งประชาชนูถาเป นความเจรญแกิบคคลุแตเปนความเสอมแกื่หมคณะู การปกครองนนยั้ งหาชอบไม ั ถาเป นความเจรญแกิบคคลแลหมุคณะูแตเปนความเสอมแกื่พระศาสนา การปกครอง นนกั้ย็งหาเรัยบรีอยด ไมี ถาเป นความเจรญตลอดทิงบั้คคลทุงหมั้คณะทูงพระศาสนาั้การปกครองนนจั้ดวั าเป นอยาง เยยมบรี่บิรณูดทีสี่ดุเมอความสมบื่รณูแลเป นประโยชน แกพระศาสนาแลวกย็อมปกแผ ไปถ งหมึคณะแลบูคคลตลอดุ ไป เทยบกีบอธั ปไตย ิ๓ คอื อตตาธั ปไตย ิ ความมตนเป ี นใหญ ไมอาศยผัอูนเป ื่นหลกั มกลั อแหลมใกล กบั ความผดความชอบได ิงาย สโลกาธ ูปไตย ิความมโลกเป ี นใหญ ไมได เพราะอาศยความคัดความเหินของคนมาก็ เขาชวยกลนกรองสอบสวนั่แตลางทอาจเรรวนพลี งหลาดได ั้ทงมากๆั้ เพราะหากเหนผ็ดหมดริวมกนั เหตนุนจั้งสึ ู ธมมาธั ปไตย ิความมธรรมเป ี นใหญ ไมได เพราะมธรรมเป ีนหลกั ไมอกอั วนป วนป นไปตามความค ดความเหินของ็ เอกชนแลคนหมมากู สมเดจพระผ็มูพระภาคเจีาจงทรงสรรเสรึญธิมมาธั ปไตยว ิา เปนยอดเยยมยี่งกวิ่าอธ ปไตยข ิาง ตนทงสองั้ ประโยชนของอธ ปไตยท ิงั้๓ จงหยึอนยงแคบกวิ่างกวาก นโดยลำด ับัดวยประการฉะน ี้ สมเดจ็ฯ ทรงปกครองประชานกรกิบรัฐมณฑลักทรงม็งผลความเจรุ ญริงเรุองแกื ประเทศเป นใหญ ถาเอกชน ไดสขประโยชนุแตเปนท กขโทษแกุบานเมองหรือสกืลวงศุกไม็ ทรงอำนวยอ ดหนุนุหรอลางอยื างเป นคณแกุสกลวงศุ หรอบืานเมองืแตเปนเหตเสุอมเสื่ยแกี ประเทศชาต ิกไม็ ทรงปรารถนาท จะทำน ี่บำรุงเกุอกื้ลอูปถุมภั ทรงมงสุวนท ี่ เปนธรรมแลประโยชน แก ประเทศชาต เปิ นประธาน จงไมึตองทรงว ปฏิ สารป ิ วนป นหว นไหวไปตามความสรรเสร ั่ญแลิ ครหาของประชาชนทวไป ั่ซงมึ่จีตใจอ ิธยาศัยตัางๆกนั ทรงดำรงพระสตมินั่มงแตุสงทิ่เปี่นส ขประโยชนุไม ใหเกดิ ทกขโทษความเสุอมเสื่ยีแกประเทศชาต ิหมคณะูสกลวงศุแลเอกชน มพระราชกมลเตี มเป ็ยมดวยพระกรณาุไมม ี วปฏิสารเดิอดรือน พระราชหฤทยั เปนพลวป จจ ยให ั ได ทรงปกครองทำน บำรุงพระบรมวงศานุวงศุอาณาประชา ราษฎรสมณพราหมณ ใหไดความรมเย นเป ็นสขทุกทุพาราตริ ีพระคณขุอน เปี้นมงคลวเศษทิ คำรบ ี่๒. (มว. ๓๒๕-๓๒๖) อธิปเตยฺยติกคาถา อเปนทรวุเชิยรี : ปสาสโก สงฆวรสฺสฺ เถโร วเนติ ิธมเมนฺ ชเน นพทิธฺํ นรสสฺ เจ วฑุฒฺ ิภเวยยเยวฺ สยาิ ต ุโข หาน ิคณสสฺ นจิจฺํ ปสาสน ํสาธ ุน โหต ิเอตํ นรสสฺ เจ วฑุฒฺ ิจ โข คณสสฺ สเจ สยาิ หาน ิต ุสาสนสสฺ ปสาสน ํสาธ ุน โหต ิเอตํ นรสสฺ เจ วฑุฒฺ ิคณสสฺ จาป ภเวยยฺ โข วฑุฒฺ ิจ สาสนสสฺ
248 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปสาสน ํสาธ ุอทิํว โหติ คณาทเกิ รกขตฺ ิสาสนปํ ปฐยาวตรั : ตีเหวธิปเตยฺเยหิทฏฐพพาฺ อปมาุ อยํ เตสตุตาธฺปเตย ิยฺเจ ยสฺเสกสฺเสวฺ โข สยาิ เนโส ธมมตฺถเมธฺหีิสทธฺ ึมนตยเตฺ นโร มจิฉาปรายโนฺ เอโส โหต ิทพุพฺนโย ิ จ โส โหต ิ ปาปตรเยว ตํ ํ โลกาธปเตย ิ ยโตฺ พห ูเจ มนทพฺทุธฺธ เอเตี มจิฉาปรายนาฺ โหต ิ ปาปตรเยว ตํ ํธมมาธฺปเตย ิ ยโตฺ เต ธมมครฺโนุ ยสมา สพฺเพฺ ธมมปรายนาฺ ต ํธมมาธฺปเตย ิยฺํว ตสมาฺ พทุธปฺปสฺสํติํ อนทรวิเชิยรี : ทยยฺสิสโรฺ ธมมฐฺโติ นพทิธฺํ ธมเมนฺ กาเรต ิสเมน รชชฺํ อตถายฺ รฏฐสสฺ จ ทยยฺกานิ ํ กจิจานฺกุจิจานฺ ิ ปยุชเตฺ โส อกุ กฏฺ ฐกาเลป อกมปฺโย โส สงคามกาเลปฺ อนตุตราสฺี โส มททฺติุํโหต ิรปิ ูสมตโถฺ ทยยานเมกสฺสปฺ นจิจกาลฺํ ทกุขฺ ํน อปุปาทยเตฺ ชนนิโทฺ เย ทคุคตาฺ โหนตฺ ิจ กจิฉชฺวีี สงคณฺหฺติุ ํคจฉตฺ ิเต นรนิโทฺ เตส ํหเตสิ ีมหโปิ จ โหติ ทกุขปฺปเนตาฺ จ สโขปหาโรุ ตสมาฺ สขุ ํเสนตฺธิ สพพทยฺยาตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 249 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (พระมงคลวเสสกถาิหนา๓๒๗-๓๒๘). การณวสกตาิ แปลตามพยญชนะวัา ความเปนผ เปูนไปในอำนาจแห งเหตุเรองอื่นเกัดขินซ้ึงเรึ่ยกวีาการณ นนยั้อมมชีองทางส อแสดงความจำเป นหรอเหมาะควรทืบี่คคลจะพุงกระทำอย ึ างไรอย ในต ูวทักเรุองื่ ผกำหนดเห ูน็ ความจำเปนหรอความเหมาะควรนืนแลั้ว ประพฤตกระทำไปเท ิาท จำเป ี่นแลตามความเหมาะตามควรนนั้ ไมฝ าฝน ดอรื้ นทำไปตามความพอใจตน ั้อนเป ันลวงลนกว าจำเป นไปก ด็ีนอกเหนอความเหมาะความควรกืด็ีนเรี้ยกวีาการณ วสโกิผอยูในอำนาจแห ูงเหตุกริยาทิ เปี่นเชนนนชั้อวื่าการณวสกตาิ คณขุอนบี้ณฑั ตในพระพ ิทธศาสนานุยมยกยิองว าเป นคณสมบุตัสำค ิญของบัคคลผุมูบีญญาภ ุนิหารีถงเหึ นใน ็ คำพระอรรถกถาจารยปรารภพระอานนทเถรเจ ากล าวไว วา ปุ ญวน ฺตาฺ นาม การณวสกาิ โหนตฺ ิชอวื่าผมูบีญุ ทงหลายยั้อมเป นผอยูในอำนาจแห ูงเหตฉะนุ ี้จรงอยิ ูบคคลไดุชอวื่าผมูบีญกุเพราะได ็ บำเพ ญค็ณความดุมาแลีวมาก อนความดัยีอมเป นการท ทำยาก ี่เพราะเปนการทวนกระแสใจ ผฝูากระแสน นทำความด ั้ ไดีกเหม็อนพายเรือทวนกระแสื น้ำอนเชัยวี่ผมูนี้ำใจไมเดดเด็ยวกี่ ทำไปไม ็ ไหว แตการทอี่ตสาหะทำความดุไปียอมเป นอ บายเพาะกำลุงใจไปด ัวยกนั ดจชนผุหมูนขยั่นประกอบการงาน ักเป็นอ นทำกายบร ัหาริซงเป ึ่ นฐานให เก ดกำล ิ งกายไปในต ัวฉะนันั้เมอบากบื่นั่ ทำความดไปนานๆ ี ใจยอมเคยชนติ อความยากลำบาก แลหนายจากอก ศลโทษมาอภุรมยิ ในก ศลกุจอิ นเป ันค ณประโยชนุ โดยมติองเคยวเขี่ญ็ เปนพลอนทริยีข นในส ึ้นดานัขอน เปี้นปจจยแหังอภนิหารีคอคืณเครุองทำใจให ื่เดดเด็ยวมี่นคงั่ อนนำส ังบคคลนุนให ั้ถงความเป ึ นใหญ ผมูอำนาจทางใจเห ี นปานน ็นั้ จงอาจเป ึนผมูนในค ั่ณคุอการณวสืกตาิ ไม ฝาฝ นอำนาจกล าวค อความจำเป ืนท ประกอบด ี่วยความสมควรแหงเหตการณุนนๆั้ เพราะใจเคยอดทนทำความดีแลชนิ ตอความลำบากมามาก ไมยากท ทำจะแลทน ี่อนความทั ไดี่ทำบ ญกุศลไวุยอมเป นปจจยแหังอภนิหารีอนเป ันฐาน แหงการณวสกตาิดงนับี้ณฑัตจิงนึ ยมไว ิวา ความเปนผอยูในอำนาจแห ูงเหต เปุนคณสมบุตัพิเศษแหิงทานผมูบีญญาภ ุิ นีหารดวยประการฉะนี้ สมเดจพระช็นสิหีสมมาสัมพัทธเจุาทรงบรบิรณูดวยพระบญญาภ ุนิหารพีทธบารมุจีงทรงถึงพรึอมดวยการณ วสกตาคิณนุเปี้นอยางยอดเยยมี่ ไมมผีอูนเทื่ยมถีงึพงสึนนัษฐานเหิ นได ็ ในพระปฏ ปทาน ินๆั้ (มว. ๓๒๗-๓๒๘) การณวสิกตาคาถา ปฐยาวตรั : ย ํห ิ โข วตถฺ ุอปุปนฺนฺํการณ ํอติ ิวจุจเตฺ โย ปวตโตฺ วเส ตสส กรณฺยฺ ํ ปสสมานโกฺ ธโรี กตตพฺพภาวฺจ กฺจิจฺ ํตทนโลมุกิํ ปจจเวกฺขฺยิ เอตสส อนฺรุปู ํ กโรติ เว นาตกิกมตฺ ิเอตสส อนฺรุปู ํ ปกพุพตฺิ วจุจเตฺ กรยาิ ตสส การณวสฺกตาิ อติิ อนทรวงศิ : ปุ ฺญาภนิหารสมงีคฺโนิ คโณุ อจิเจวเมสาฺ จรยาิ ปสสํยาิ
250 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ อานนทมารพฺภฺ ปกติตฺติ ํอทิํ เมธาวนาิ อฏฐกถายมาคตํ เย ปุ ฺญวนตาฺ สคตสุสฺ สาสเน เต การณสเสวฺ วสานคาุ ว โข ปฐยาวตรั : อทีโสิ ปุ ฺญวา นาม ปุ ฺญํ ห ินาม ทกุกรฺํ ผเยนิ ปฏโสตาย ยถา ิ นาวาย ปาชนํ ปฏิโสตานุวตฺเตหิ ปุ ญสฺสฺ กริยาิ อยํ อนวฏฐตจิ ิตฺเตหิสกกาฺ กาตุํ น สพฺพโส โย เว อสุสาหวาฺ โสตํอตกิกมตฺ ิตาทสิํ เอโสว อนโสตาย นาวายุ ปาชน ํยถา สเขนุ กรุเตุ ปุ ฺญํ โย อารทธปรกฺกโมฺ อสุสาเหนฺ สมงตฺ ี ว ปุ ญสฺสฺ กรณ ํ นโร อารภนโตฺ ว อฏุ ฐานํนสิสายฺ เขทมตตโนฺ อคคเณตฺวานฺ ปุ ฺญํ ว อภณิหฺเยวํ กพุพตฺิ ธมเมฺ อกสเลุ นสส จฺติตฺ ํรมตเยวิ โข ธมเมฺ ต ุกสเลเยว จุติตฺ ํรมต ิสพพโสฺ วิริยินฺทฺริยมสฺเสวํจติเตฺ อปุปชฺชเตวฺ โข ยตุโตฺ เตนาธปจิจฺ ํว สมปาปฺณาตุ ิ โส นโร วิริยินฺทฺริยสมฺปนฺน- จติโตฺ โย โหต ิตาทโสิ โส สกโกตฺ ิ ปตฏิฐาตุํการณวสกตายิ โข นาตกิกมตฺ ิ เอโส ว ตํการณานุโลมตํ ทนตปฺพุพฺหฺ ิต ํ ปุ ฺญ- กริยายิ จ โข จริํ จติตฺ ํกจิฉสฺสฺ วสิสาสฺ - ปตตปฺพุพฺจฺ โหต ิตํ เตน ปุ ฺญํ น กาตุจ ขมฺติุ ํ โหต ิทกุกรฺํ เอตสสฺ ปจจฺ ปฏุ ฐาน- อภนิหารกสีสฺ โข โหต ิ ปจจยภฺตาู เว ปพุเพฺ ว กตปุ ฺญตา อนทรวิเชิยรี : โย จาภนิหารสมงีคฺพิทุโธฺ โส การณสเสวฺ วสานโคุ ว โลกมหฺ ิ โส อปปฏฺภาคภิ โตู ทฏฐพพเมตฺ ํจรยายมสิสาตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 251 (มว. ๓๒๗) การณวสกตาคาถาิ อกสำนวนหน ีงึ่ ปฐยาวตรั : โย นโร การณสเสว วสานฺโคุ สเมธโสุ กิจฺจานุรูปกิจฺจฺจ รจุยาเยวิ อตตโนฺ กโรต ิน สกจิจฺจ อตฺกิกนฺโตฺ นโรป โย กริยาิ วจุจเตฺ ตสส การณวสฺกตาิ อติิ อนทรวงศิ : ย ํสาธ ุโข โหต ิอทิปํ ทกุกรฺํ สาธุ ํ กโรนโตฺ ปฏโสตป ิคุคโลฺ ทกุเขนฺ สาธุ ํกรุเตุ อตาท ิ โข สาเธต ิสาธุ ํสสมาหุโติ นโร ปฐยาวตรั : กตปพุพกกลฺยาโณ ปฺพุเพฺ ทกุกรการโกฺ โย ทกโขฺ นโร โหติ ปาปา นพิพฺนิทมานโกฺ กสลมุหฺ ิ รโต โหติกลยาณนฺนินมานโสฺ อย ํ โหต ิมนสุสานฺํอภนิ หารปจ ี จโยฺ สมปาเปตฺ ิมนสุเสปฺสพเพฺ อสิสรฺยิ ํสทา ตสมาฺ โย การณสเสว วสานฺโคุ สเมธโสุ กตปฺุญาภินีหาโร เอโส พทุธปฺปสฺสํ โติ อนทรวิเชิยรี : เอตาย ยตุโตฺ ว อนนตญาโณ ฺ ปุ ฺญาภนิหารวโร ี จ เสฏโฐ โลกมหฺ ิพทุโธฺ อสโม ว โหติ ทฏฐพพภฺตาู จรยาิ ว ตสสาตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .