52 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๕๑-๕๒) ปฏสนิถารกฺสลตาคาถาุ ๑ อกสำนวนหน ีงึ่ ปฐยาวตรั : อาคนตฺเกสุ ุสนเตสฺ ุสมปตฺเตสฺ ุสก ํฆรํ เอเตส ํ ปฏสณิฺฐาโร กาตพโพฺ เคหสามนาิ โส วาจาย กโตเยว สมโมทนาตฺ ิวจุจเตฺ ปกโต เมตตฺยาิ เอโส ปยวชชนฺตฺ ิวจุจเตฺ โส กโต วตถฺนาุ โหติเอเตส ํเคหสามนาิ สาสเน ปฏสณิฺฐาโร อามเสนาติ ิวจุจเตฺ อตโร ิ โหต ิธมเมน ปฏ ฺสณิฺฐารนามโก โหต ิ โข เจตถฺ ทฏฐพพฺํเวสสนฺตเรนฺ สาธกํ อนทรวงศิ : ปตุเตฺ ห ิอายาจติมาคโตุ ว ตํ โลภาภภิโตู ทชชิ ชโกู ยทา มททฺ ึห ิอายาจติมาคโตุ วรํ สกโกฺ จ โข พราหฺมณเวสโตฺ ยทา เวสสนฺตโรฺ อาลป เตห ิ โข ตทา เอเต จ โส โตสย ิ โข นราสโภ อนทรวิเชิยรี : พทุเธนฺ โส โอวทโติ ยตนีํ เภสชชมายาจฺติมาคตาุ โข ญาต ีคลานาป ิ ภวนตฺ ิเตสํ เภสชชเมตฺเถวฺ ยต ี ปจติวาฺ ญาตนเมเตสมทีสํเยวุ ปฐยาวตรั : เนต ํวตุตฺ ํมนุนิเทน สทฺธาเทยฺยนฺปาตน ิ ํ เภสชชปจนฺ ํ พาโล อชานนโตฺ ว ภกิขฺ ุโย เภสชชฺ ํว ปจติวาน เตสฺ ํอทาส ิภกิขฺ ุโส เอโส อนนตญาเณน สม ฺพฺทุเธนฺ นวาริ โติ เตส ํทายกภกิขฺ ูว น โหนตฺ ิลาภเปกขกาตฺิขนตฺสาเรนิมยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 53 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวแต งให เปนภาษามคธ โดยฉนทลักษณะั๓ อยาง ตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา ๕๑-๕๓) กลาวโดยอาการเป นไป ปฏสินถารนั เปี้นก จควรทำแก ิแขกผมาถูงถึนของตนิ่แมแตเพยงดีวยวาจาดงทั่ี่ เรยกวีาสมโมทนาฺกย็งให ั สำเร จผล็ ทำความยนดิ ใหีเกดแกิผ ไดูรบั เปนอบายเครุองยื่ดเหนึยวนี่ ้ำใจเพอตื่งอยั้ ในู ไมตร ีและทวความสนีทยิงขิ่นึ้ ทานจงจึดเขั าในส งคหวัตถัุ๔ นชี้อวื่า ปยวชชฺ ํถอยคำท ทำให ี่เปนทรี่กั โดยความ เปนกิจอันมิตรจะพึงทำแกมิตรดวยกัน ใชแตเทานั้น ยิ่งเปนหนาที่ของทานผูเปนอิสระพึงทำแกผูนอย ใหได อัสสาทะ ณ สำนักตน เพื่อปลูกความนิยมของชนทั้งหลายทั่วไป ทานจึงสงเคราะหเขาไวในสังคหวัตถุ๔ อีก แผนกหนงึ่กลาวชอวื่า วาจาเปยยฺํวาจาอนดัดดูมื่ โดยความเปนราชธรรมของพระมหากษตรัยิเจา ไมใชแตดวย วาจาเทานนั้แมดวยภณฑะกั ควรทำตามเวลา ็ การตอนร บปราศร ัยัดวยใช พสดัสุงของเหมาะแกิ่ความตองการเชน ใหปานโภชนาหารและท พี่กเป ันตนดงนั่เรี้ยกวีาอามสปฏ ิสินถารั อนการแผัเผอนื่นชอบทั้ จะให ี่เป นไปโดยธรรม เชน แสดงตนตามฉนทั ควรจะเป ี่นอย างไร และยงแขกผัมานูนให ั้ ไดรบความยกยัองนบถัอและเอื อเฟ ื้อสมแกเขาเป นอาท ิ ดังนี้เรียกวาธรรมปฏิสันถาร แลปฏสินถารอันบั คคลทำดุวยความฉลาด สบโอกาสยามทปรารถนา ี่ยอมสามารถอำนวยผลอ นงามแกั ผทำูมตีวอยั างในค มภัรีมหาวงศพงศาวดารสหลี เมอครื่งเกาะลั้งกาเกัดจลาจลดิ วยกบฏภายใน พระเจาวฏฏั - คามณอภียเสัยเมีองอนืราธแกุพวกทมฬิ เสดจหน็ ไปสำน ีกอยั ในไพรจ ูงหวัดเวสสคัริวีหาริ ไดทรงร บปฏ ัสินถารคัอื การเอาใจใสเลี้ยงดูของพระมหาติสสเถระเจาอาวาส ครั้นตีเมืองอนุราธคืนไดแลว ทรงระลึกถึงอุปการของ พระเถระ จงทรงสถาปนาอภ ึยคัริวีหารถวายิ แมผูมามีจิตคิดรายอยูกอน บางคราวก็อาจผอนผันใหระงับกลับเปนดีได ดังพระอภัยเถระเจาอาวาส เจติยคิรีวิหาร ในการที่เกาะลังกากำลังเกิดจลาจล หมูชนผูตั้งซองสุมกันเปนกองโจรพากันยกมาเพื่อจะปลนวัด พระเถระจดโภชนาหารเตร ั ยมไว ี พอพวกโจรมาถงกึ ให็เลยงอี้มหนำสำราญ ิ่ พวกโจรไดรบปฏ ัสินถารเชันนกี้เก็ดิ ไมตรจีติ งดการทคี่ ดไว ิวาจะปล นนนเสั้ยี กลบชั วยป องกนรักษามั ใหิพวกอนมาเบื่ยดเบี ยนได ี วตถันุแมี้ทองเรองื่ เปนอย างไรอย ูกพอสาธกให ็เหนว็ าปฏ สินถารเป ันเครองระงื่บรั ายให กลายเป นด ี เปนเครองมื่อสำหร ืบผจญของั หมูมีกำลังนอย แตอยูใกลชิดหมูมีกำลังกวา ดุจพระมหาเถระตั้งสำนักอยูใกลโจรหมูใหญ เขาในคำวา อสาธุํ สาธนาุ ชเนิ * ผจญคนชวดั่วยความดฉะนีนั้ * ขททกนุกายิธรรมบท (ข.ุธ. ๒๕/๗๒/๔๕). (มว. ๕๑-๕๓) ปฏสนิถารกฺสลตาคาถาุ๒ ปฐยาวตรั : ยทา อาคนตฺกาุ โหนตฺิอาคตา เคหมตตโนฺ ตทา โข อนนปานมฺหฺิ ปยวาจาย วาป โข เอเตส ํ ปฏสนิ ถาโร กาตพฺโพฺ เคหสามนาิ โส กโต ปยวาจาย สม โมทนาตฺ ิวจุจเตฺ จติตวฺฑุฒฺกราิ วาจา สมพนฺธเมตฺตฺิฐานยาิ
54 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ อสสาทชนกาฺ วาป ปยวชชนฺตฺ ิวจุจเตฺ หทยงคมวาจาปฺ วาจาเปยยนฺตฺ ิวจุจเตฺ กาตพโพฺ ปฏสนิ ถาโร อนฺนาทฺหี ิสยุตุตฺโติ อย ํอามสวติถฺหูิ ปฏิสนฺถารนามโก ธมเมนฺ ปฏสนิ ถาโร วฺจุจเตฺ อปโร จ โส วงสัฏฐั : สพุทุธฺยาิ โส ปกโต ภเวยยฺ เจ ปกพุพโตฺ เทต ิผล ํสยุตุตฺโติ นทสิสนฺ ํสหลที ปกม ีหฺ ิเว อเธวิ ทฏฐพพมโหสฺ ิวตถฺนาุ ปรมุหฺ ิสนเตฺ กปุตมหฺ ิเอกทา ปลาย ิราชาภยวฏฏคามณิ นวิตุถภฺโตูว วหารรมิมเกฺ วหารเชฏิ โฐ มหปินทขตฺตฺยิํ ตห ึอปตุถมฺภยฺ ิอาทเรน โข ตโต ว ราชาภยวฏฏคามณิ อโหส ิ โข สหลที ปกค ี คโหฺ อนสุสรนฺโตฺ คณมสุสฺ ภกิขฺโนุ ปสนนโกฺ โลกครสุสฺ สาสเน วหารรมิมฺ ํอมเมติถฺ ฐาปยิ อนทรวิเชิยรี : เอวหฺ ิเอต ํอธิ เวทตพิพฺํ รฏฐาธโปิ เอส กโตปกาโร อารามเมตจฺ สพรหฺมจารฺี สฏุ โฐปถมเภสฺ ิจ สาสน ํ โข ปฐยาวตรั : ปฏสนิถารเมธาวฺีทฏุ ฐจติตฺปํ เอกทา กโรต ิวรติ ํ ปาปา ทฏฐพพฺเจตฺถฺ สาธกํ ตทา สหลที ปมีหฺิกปุเต ทฏุ ฐมานสา โจรา ตตเถวฺ อารามํวลิมุปฺตุํว อาคตา ต ํญตวาฺ ขาทนเยหี ิเต สนตปฺเปสฺ ิ ฐานโส อาราเม สงฆปาโมกฺโข เนตฺ ํ โจรา วลิมุปยฺ ุํ ตสมาฺ ห ิ ปฏสนิ ถาโร วฺ นาสปฏ ิ พาหโก ิ อมมาคมิมฺ เมธาวีอนตราเยนฺ ตชชฺโติ เขม ีภวต ิสพพตฺถ อเวรฺ ีอกโตภโยุ วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทนฺ “อสาธุ ํสาธนาุ ชเนติ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 55 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ จากขอความท ใหี่ ไวขางทายนแลี้วประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทั ลกษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาหนิา๕๒-๕๓) การปฏสินถารนั เปี้นประเพณ ทีนี่ยมสิ บมาของโบราณบ ืณฑัตนอกพิทธุปบาทสมุยั ความขอน ี้พงสาธกดึวย พระเวสสนดรทรงทำปฏ ัสินถารแกัพราหมณชชกผูมาทูลขอู๒ กมารุและแดทาวมฆวานเทวราชผ จำแลงเพศเป ูน พราหมณมาขอพระมทรั ีพระองคตร สปราศร ั ยให ัเกดความยินดิแลีวเช ญให ิลางเทาแล วให เข าไปในอาศรมบท ให เลอกบรื โภคผลาผลมธ ิ รสเปุนของป าและดมวารื่ ใสเย ี นเป ็นของต กมาจากธารเขาตามชอบใจ ั ครนมาถั้งพึทธุปบาทสมุยั สมเดจพระส็มมาสัมพัทธเจุากตร็ สสอนให ั เคารพในปฏ สินถารเหมัอนกืนั แม ฝายบรรพชตกิย็งไมัพนจากต องทำ เมออาคื่นตักะมาถุงสำน ึกักเป็นหนาทของเจี่าอาวาสจะตองตอนร บโดยก ัจวิตรั ถงมึขีอห ามไม ให ทำส ทธาไทยค ัอของทืเขาถวายดี่วยศร ทธาให ั ตกไป คอหืามม ใหิแจกจายแกคฤหสถัผมูไดิเกยวขี่อง ใหเจาของเสยศรีทธาั และมขีอหามม ใหิ ทำยาร กษาผัอูนผื่ดๆิพลงๆั้ แตถาคนเหลานนมายั้ งอาวาสโดยฐานเป ัน แขกควรไดรบปฏ ัสินถารั ภกษิจะสงเคราะหุด วยโภชนาหารและส งติ่างๆทควรปรารถนา ี่ หรอเขาเจื บไข ็ จะประกอบ ยาใหตามความเข าใจ กไม็ม โทษ ี ซ้ำจะเปนความด ีแตตองมเมตตาจี ตเป ินทตี่งั้ ไมหว งจะได ั ลาภผลเป นของตอบ แทนอปการุ แมสมเดจพระบรมศาสดาจารย็เอง กย็งตั องทรงเป นกจวิตรั เปนธรรมเนยมของพระภีกษิบรุษิทผัอยูตูาง ตำบล พออยกาลฝนถ ูวนไตรมาสแล วกมาเฝ ็าสมเดจพระผ็มูพระภาคเจีา พระองคกตร็ สปราศร ัยแกัภกษิอาคุนตักะุ ผมาจากทูศนินๆั้ตามการณ เปนตนวาตรสถามถังผาสึวุหารการอยิสบายูการเลยงชี้พีและการเดนทางิ เมอได ื่ ทรงทราบเรื่องแลว บางคราวทรงบัญญัติสิกขาบทขึ้นใหมบาง เพิ่มอนุบัญญัติใหรัดเขาหรือแบงเบาลงบางก็มี บางครงั้กประทานอน ็ศาสนุเปี นธรรมปร ยายตามสมควรแกิอตถั ปปุตตเหติุโปรดใหจดเสนาสนะประทานเป ันพเศษิ บางกม็ ีแมแตเหลาเดยรถียีกย็งไดัรบพั ทธปฏ ุสินถารไม ัยกเวน ในฝายคฤหสถั ปฏสินถารกั จำเป ็นจะต องประพฤต ิ ตามหนาท ี่จดเขั าในป ญจพล ีโดยชอวื่าอตถิพลิคีอตือนรบแขกผัมาถูงสำน ึกั เปนกจอินอรั ยสาวกควรทำด ิ วยกำล งั แหงโภคทรัพยที่เกิดขึ้น ดวยอำนาจความหมั่นในการงานอันปราศจากโทษ เพื่อถือสารประโยชนแหงสมบัติไมให ไรผล. (มว. ๕๒-๕๓) ปฏสนิถารกฺสลตาคาถาุ๓ ปฐยาวตรั : อย ํห ิ ปฏสณิ ฐาโร ป ฺพุเพฺ สมพฺทุธกาลโตฺ เนตตฺภิโตู สมาจณิ โณ โปราณกวฺทิหู ิเว สวาคตาฺ สกเคห ํวา อาคนตฺกาุ ทราคตาุ กาตพโพฺ ปฏสณิ ฐาโร ฐานโส ฺ เคหสามนาิ สาธก ํอาคตฏฐาเน ทฏฐพพฺ ํ โหต ิวตถฺนาุ ยทา จ ตสสฺ ปตุตานฺํยาจนตถายฺ ยาจโก ชชโกู อาคโต โหติเวสสนฺตรสฺสฺ สนตฺกิํ สกโกฺ จ ทชเวเสน มทิทฺ ึยาจติมาคโตุ
56 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ตทา เวสสนฺตโรฺ ธโร กาล ีฺ ูเนตตฺโกว ิ โทิ กรุเตุ ปฏสณิฐาร ฺํเตส ํฐานานรุปโตู พทุธกาลมฺหฺ ิภกิขฺนูํสมมาสมฺพฺทุธสาสเนฺ อนสาสตุ ิสมพฺทุ โธ ปฏ ฺสณิฐารคารว ฺํ เย ห ิอาคนตฺกาเยว วุหาริ ํ โหนตฺ ิอาคตา เอเตส ํ ปฏสณิฐาร ฺํกเรยยฺ สงฆเชฏ ฺฐโก สงคณฺเหยฺยฺ ส ภตเตหฺิจตหู ิ ปจจเยหฺ ิวา คลานาิ เจป เอกจเจ วฺหาริ ํ โหนตฺ ิอาคตา เตส ํสงคณฺหณตฺถาย สามตฺถฺเยนิ อตตโนฺ เตส ํ สปปายเภสชฺชฺํกาตุํ ทยาย วฏฏติ นตถฺ ิเนตเถวฺ โข สทธาฺ - เทยยสฺสฺ วนิปาตน ิ ํ เภสชชทายกาฺ ภกิขฺ ูอลาภจกขฺกาุ สยิุํ โลกนาโถ ห ิพทุโธปฺ ปฏสณิ ฐารคารโว ฺ อนทรวิเชิยรี : นานาทสาเสิววฺ ห ิวตุถวสฺสาฺ คจฉนฺตฺ ิทฏ ุ ํสคตุํว ภกิขฺ ู เอเตห ิสทธฺ ึสคโตุ กเถนโตฺ ฐานานรุเปนู ยต ีกเถติ องคฺรโสี “กจจฺปิ ยาปนยีํ” อจิเจวมาปฺจุฉฺยิ เตห ิวตุตฺํ อตถฺ ํสณุติวาฺ กรณาสมงุคฺี สกิขาปทฺ ํเอตถปฺ ปญเปต ฺิ โส จานปุ ญตฺตฺมิเธกทาิ โข ปจฉาฺ มนุนิโทฺ ปนุ ปฏฐเปติ วงสัฏฐั : กทาจ ิพทุโธฺ กรณาสมงุคฺโกิ ททาต ิเตส ํอนสาสนุิจฺ โข วรจฺ เสนาสนเมตถฺ เอกทา วโร ฐปาเปต ิสมนตจกฺขฺ ุเว ปฐยาวตรั : พทุโธฺ ย ํ ปฏสณิฐาร ฺํตติถฺยานิ ปํ กพุพตฺิ โส จาตถิพลิเตีวว อภฺธาเนนิ วจุจตฺิ กาตพโพฺ ปฏสณิ ฐาโร สม ฺพฺทุธสาวเกหฺ ิเว อปุปนฺนานฺจฺ โภคานํพลานรุปภาวโตู อนวชชมฺหฺ ิกมมนฺเต อฺ ฏุ ฐานสสฺ วเสน จ สารตฺถาทิยนตฺถฺจ อนปิผลวฺภิตูยาติ ิฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 57 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวแต งให เปนภาษามคธ โดยฉนทลักษณะั ๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา ๕๓) แลปฏสิณฐารนันั้แมเปนอบายเครุองยื่ดเหนึยวนี่ ้ำใจชนผไดูรบโดยเค ัาเงอนกื่จร็งอยิ ูแตถาบ คคลเปุนผ ู ไมฉลาดในวิธีทำ ซ้ำจะกลับใหโทษก็อาจเปนได ดุจพวกศากยราชตอนรับปราศรัยวิฑูฑภกุมาร พระราชโอรส พระเจาปเสนท โกศลราช ิทกี่มารเขุาพระท ยไปว ั าประมาทหม นิ่จนถอเป ืนสาเหตเจุบแค็นแตพอได ราชสมบตักิยก็ พยุหแสนยาไปปราบศากยชนบทใหอยูใตอำนาจ เปนดั่งนี้ก็เพราะพวกศากยะไมฉลาดในวิธีทำปฏิสัณฐาร การควรจะเปนดกีกล็ บให ั โทษแก ผ ทำู เหตดุงนั่นจำต ั้องประสงค ความฉลาดของบ คคลในกุจนิ นเป ั้นทตี่งั้ผลจงสำเร ึจ็ ดวยความเข าใจว ธิทำปฏ ีสิณฐารัชอวื่า ปฏสิณฐารกัสลตาุ แลปฏสินถารอันบั คคลทำดุวยความฉลาด สบโอกาสยามทปรารถนา ี่ยอมสามารถอำนวยผลอ นงามแกั ผทำูมตีวอยั างในค มภัรีมหาวงศพงศาวดารสหลี เมอครื่งเกาะลั้งกาเกัดจลาจลดิ วยกบฏภายใน พระเจาวฏฏั - คามณอภียเสัยเมีองอนืราธแกุพวกทมฬิ เสดจหน็ ไปสำน ีกอยั ในไพรจ ูงหวัดเวสสคัริวีหาริ ไดทรงร บปฏ ัสินถารคัอื การเอาใจใสเลี้ยงดูของพระมหาติสสเถระเจาอาวาส ครั้นตีเมืองอนุราธคืนไดแลว ทรงระลึกถึงอุปการของ พระเถระ จงทรงสถาปนาอภ ึยคัริวีหารถวายิ แมผูมามีจิตคิดรายอยูกอน บางคราวก็อาจผอนผันใหระงับกลับเปนดีได ดังพระอภัยเถระเจาอาวาส เจติยคิรีวิหาร ในการที่เกาะลังกากำลังเกิดจลาจล หมูชนผูตั้งซองสุมกันเปนกองโจรพากันยกมาเพื่อจะปลนวัด พระเถระจดโภชนาหารเตร ั ยมไว ี พอพวกโจรมาถงกึ ให็เลยงอี้มหนำสำราญ ิ่ พวกโจรไดรบปฏ ัสินถารเชันนกี้เก็ดิ ไมตรจีติ งดการทคี่ ดไว ิวาจะปล นนนเสั้ยี กลบชั วยป องกนรักษามั ใหิพวกอนมาเบื่ยดเบี ยนได ี วตถันุแมี้ทองเรองื่ เปนอย างไรอย ูกพอสาธกให ็เหนว็ าปฏ สินถารเป ันเครองระงื่บรั ายให กลายเป นด ี เปนเครองมื่อสำหร ืบผจญของั หมูมีกำลังนอย แตอยูใกลชิดหมูมีกำลังกวา ดุจพระมหาเถระตั้งสำนักอยูใกลโจรหมูใหญ เขาในคำวา อสาธุํ สาธนาุ ชเนิ * ผจญคนชวดั่วยความดฉะนีนั้ * ขททกนุกายิธรรมบท (ข.ุธ. ๒๕/๗๒/๔๕).
58 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๕๓) ปฏสนิถารกฺสลตาคาถาุ๔ ปฐยาวตรั : กิ จาปฺ ปฏสณิ ฐาโร ชนาน ฺ ํ โหต ิสงคโหฺ โย เจ ปน น เมธาวี ปฏสณิ ฐารโกว ฺโทิ เอโส สกปปเรสฺํว อนตถโทสการโกฺ อนทรวิเชิยรี :: ทฏฐพพเมตฺธํ วฑิฑภสูสฺ รฏฐาภปาลส ิ สปฺ วตถฺนาุ โข สกยาฺ กเรติ ํอวมฺเมวุ ปตตาภฺเสโก ิ ส ตโต ว ปจฉาฺ เวร ํสรติวานฺ สสรโยโธู รฏฐสิสโรฺ นาสย ิสพพสเกฺยฺ อเปนทรวุเชิยรี : สพุทุธฺภาเวนิ กโต อยปํ หตาวโห ิ โหต ิ สกปปเรสฺํ นทสิสนฺ ํ โข อภยสสฺ รโญฺ อเธวิ ทฏฐพพมฺทิํว โหติ ตทา กราริหี ิมหพพเลหฺิ วลิมุปฺเต สหลที ปรฏ ีเฐ ปลาตภโตู อภโย สรฏฐา วหารรมิเมฺ อห ุวตุถภฺโตู วหารเชฏิเฐนปถมภุโติว ตโตป ปจฉาฺ วรสหลีนิโทฺ คณุํว เถรสสฺ อนสุสรฺติวาฺ นรสิสโรฺ ฐาปย ิต ํวหาริ ํ ปฐยาวตรั : เอกทา ทฏุ ฐจติโตฺ โย ต ํวลิมุปฺตกามโกุ โส กตปปฏฺสณิ ฐาโร อ ฺปสนุตมโนฺ ตทา สาธกเจตฺถฺ ทฏฐพพฺํวหารเชฏิฐกสสฺ เว เถรสสฺ ปฏสณิฐาร ฺ - กมมเมธฺสิสฺ วตถฺนาุ รฏฐ ํสหลที ปมีหฺิรปิหู ิกปุต ํยทา โจรา วหารเมติ ํว ตทา ลมุปฺตกามกาุ เต กตปปฏฺสณิฐารา อน ฺนปานาทฺเกหิ ิ โข เนต ํวลิมุปยฺ ุ ํ เอเต ตทาป จ อปทุทวฺํ อนตรายฺจฺ เอเตสํสาธนู ํ ปฏพาหยิุํ วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน อสาธฺ ุ ํสาธนาุ ชเนติ ิฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ เฉลยเปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 59 ตวอยัางวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบความตามท็จะเกี่ บได ็ จากสำนวนไทยทใหี่ ไวขางลางนแลี้วประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั ๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิ หนา๕๔) สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิา ทรงพระปรชาในอ ี นจะพระราชทานพระราชปฏ ัสินถารแกั ประช มชนทุกุ เหลา แมแตเพ ยงได ีเข าเฝ าและร บพระราชดำร ัสกัม็ ปีตชินบานื่มพระคี ณเปุนอศจรรยั ตองกนกับอัจฉรัยิพภัตธรรมู ของพระเจาจกรพรรดัราชิดงแสดงไว ั ในมหาปร นิพพานสิตรู * มใจความว ีา ราชบรษิทั๔ เหลาคอืกษตรัยิ พราหมณคฤหบดีสมณะ เขาไปเฝ าพระเจาจกรพรรดัราชแมิแตเพยงเทีานนกั้ย็นดิ ีถาพระองคม พระราชดำร ีสั ดวยกย็งชิ่นบานื่ตองการจะให ตรสตั อไปอ กียงไมัทนอั มใจ ิ่ พระเจาจกรพรรดักิต็องทรงน งไปเอง ิ่ ยงไดิ่รบพระั ราชทานพระบรมราชปถูมภั กย็งแชิ่มชนตื่งจั้ตจงริกภักดั ี อนึ่ง ทรงบำเพ็ญสังคหวิธีทำนุบำรุงประชาชนใหอยูเย็นเปนสุข และปองกันใหปราศจากภยันตราย ชาวตางประเทศท งหลายพากั้นเขัามาพงพระบารมี่ีประกอบการเลยงชี้พตามวีสิยั ทำพระนครใหสมบรณูดวยสารพดั สนคิา ตองด วยคำชมเม องของโบราณว ืา “ปฏเภทน ู ” ํ เปนทแกี่หอพสดัุจดเป ันองคคณของบุานเม องประการ ื หนงในคร ึ่งนั้นั้ พระเกยรตี ขจรไปในนานาประเทศ ิ โดยพระคณพุเศษิ กลาวตามคำโบราณว า “โอปาน” ํตระกลู เปนที่สรองเสพ ดุจชลาลัยอันเปนที่ลงดื่มของสัตวทุกจำพวกฉะนั้น แขกเมืองผูสูงศักดิ์ตั้งแตพระราชโอรสของ พระเจาแผนดนิ ผเปูนรชทายาทตลอดลงมาถังเสวกามาตยึ ในประเทศอนเป ันราชสมพันธมัตริ เมอมาสื่ทูศนิกี้ย็นดิ ี เขารับพระราชปฏิสันถาร และมีความชื่นบานกลับไป เพิ่มพูนพระเกียรติใหปรากฏในประเทศนั้นๆ ตองดวย พจนประพนธัวา สตบัรุษยุ อมปรากฏไปได ในท ไกล ี่ เหมอนเขาหืมพานติ ฝายอสตบัรุษถุงอยึ ในท ูใกลี่กไม็ม ใครเห ีน็ เหมอนลืกศรทูยี่ งไปในราตร ิ **ี *ทฆนีกายิ มหาวรรค (ท.ีมหา. ๑๐/๑๓๖/๑๖๘). **ขททกนุกายิธรรมบท (ข.ุธ. ๒๕/๓๑/๕๕).
60 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๕๔) รฏฐาภิปาลโนปายคาถา ปฐยาวตรั : ราชา ห ิรฏฐวาสนีํ ปฏสณิ ฐารโกว ฺโทิ ภปู ํ ปยริปาสนุตา เอเตฺ สทธฺ ึอเนน จ ลลปนฺตาฺ จ สชาตฺ - โสมนสสาฺ ภวนตฺ ิเว วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน จกกวตฺตฺสิสฺ ราชโนิ มหาอจฺฉรยพิภฺ ูต- ธมเมนฺ สาธก ํอทิํ ภปู ํ ปยริปาสนุตฺิจตสโสฺ ขตตฺยาทิ โยิ ปรสาิ จ ชเนเหว สทธฺ ึลปต ิภมูโปิ อย ํชเนต ิ ปติจ สพฺ พรฏ ฺ ฐนวาสินิํ อนทรวิเชิยรี : ราชา ห ิเยสปํ ททาต ิทานํ เต ปตชาตาิ มหเปิ สภตตฺี โส จาป สงคณฺหตฺ ินาม ทยเยฺ โส กพุพเตฺ เต จภยนตราเยฺ อเปนทรวุเชิยรี : วเทสิกาิ กติตฺมิมิ ํสณุติวาฺ พหปู รฏฐ ํอมมาคมิติวาฺ ทยาลเกุ ราชวเร สภตตฺี สเขนุ ชวนีตฺ ิจ ชวีติธํ วณชิชกมฺเมนฺ จ วฑุฒฺปติตฺํ สมทิธฺกิ ํรฏฐมมิ ํ กโรนตฺิ ปฐยาวตรั : ยถา ปสสํติ ํรฏฐํอทิํว ปฏเภทน ูํ ตสสฺ กติตฺ ิวเทเสสิุสพพตฺถฺ โหต ิอคุคตาฺ อทิ ํภวต ิ โอปานํสพเพสฺํว ชลาลโย วเทสิกาิ มเหสกขา รฏ ฺ ฐานมสิสราทโยฺ สทธฺ ึทยเยหฺ ิสมพนฺธฺ - มติตภฺตาู ภวนตฺ ิเว อาคจฉนฺตาฺ อมิ ํรฏฐํ ปฏสณิ ฐารโมท ฺตาิ สกรฏฐ ํนวติตนฺตา กฺติตฺ ึรฏฐสสฺ สพพธฺิ ผราเปนตฺ , ิยถา วตุตฺํสมพฺทุเธนฺ มเหสนาิ ทเรู สนโตฺ ปกาเสนตฺิหมวนิ โตฺ ว ปพพโตฺ อสนเตตฺถฺ น ทสิสนฺตฺิรตตฺ ึขติตาฺยถา สราต ิขนตฺสาเรนิมยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ เฉลยเปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 61 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ ใหเกบความตามท็จะเกี่ บได ็ จากสำนวนไทยทใหี่ ไวขางลางน ี้แลวแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั ๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (หนงสัอมงคลวืเสสกถาิ หนา ๕๗) บคคลผุรูจูกกาลัชอวื่ากาลญั ูความเปนผเชูนนนชั้อวื่ากาลญัตาุความเปนผรูจูกกาลั คณขุอน ี้ เปนสำค ญในอ ั นประกอบงานน ันๆั้ ถาบ คคลไมุเปนกาลญั ูเมอถื่งคราวทึ ควรทำ ี่กหาทำไม ็ เมอเป ื่นเชนน ี้ กจะคลาดจากประโยชน ็ท จะควรได ี่ควรถงึ ประโยชนซ งไดึ่อยแลูวกกล็บจะเสัอมเสื่ ยไป ี ภยอันตรายกั ได็ชอง ทจะเกี่ดมิ ีขอนพี้งสาธกดึวยทฆาวีชาดกตอนตุน ครั้งพระเจาพรหมทัตผูครองแควนกาสีเสด็จกรีฑาพลเพื่อจะไปตีโกศลรัฐ พระเจาทีฆีติผูผานสมบัติใน อาณาจกรนันั้ทรงพระดำรเหินว็าพระองคมอาณาเขตนีอย ทงขั้ดสนั มพระราชทรีพยัรพลพาหนะกี้น็อย ไมม ี ทางจะตอยทธุกบพระเจัาพรหมทตผัมูกำล ี งใหญ ัแมเพยงศีกเดึยวเทีานนั้ ครนลงสั้นนัษฐานเชินนแลี้วกท็งพระนครเสิ้ยี ปลอมพระองคพาพระมเหส ประลาตไป ี พระเจาพรหมทตกั ได็ โกศลร ฐโดยง ัายดาย ไมพกตัองรบซ้ำยงจับพระเจัา ทฆีตีกิบพระมเหสั ไดี ในภายหล งอักดีวย เรองนื่ แสดงให ี้เหนว็า โกศลรฐแมั เป นประเทศน อยแตตงอยั้ตูดติอกบั แควนกาสอีนเป ั นประเทศใหญ เมอยื่งทรงความเป ันอสระดิวยตนกชอบ็ แตจะตระเตรยมรีพลพาหนะี้สงสมั่ ทรพยัพสดัศุสตราวัธยุทธภุณฑัและเสบยงอาหารีจดการป ัองกนรั กษาและทำน ั บำรุงใหุสมบรณูเพอจะได ื่เกดทริพยั เปนเครองเพื่มพิ่นกำลูงยังขิ่ นไปจนส ึ้ดวุสิยทั อาจจะเป ี่น อนกัจเชินน จำจะต ี้ องทำให พร อมไว ในเวลาสงบ ยงไมัม ี ศตรัมารบกวนู จะปลอยไว ใหขาดตกบกพรองจะตระเตรยมเฉพาะในเม ีอยามตื่องการ ไหนเลยจะทนัการละเลย ใหลวงเวลาเป นเหตแหุงหายนะเมอภายหลื่งั ดงสาธกมานั .ี้ อกประการหน ีงึ่ ชนผไมูรจูกกาลัแมเม อทำก ื่จิ แตทำให ผดสมิยั คอดื วนทำเส ยแตีเมอยื่ งไมัทนถังเวลาึ การงานก็หาสำเร็จผลดีไม ขอนี้พึงเห็นอุทาหรณในเรื่องพระเจาอชาตศัตรูผูครองมคธรัฐ ทำสงครามกับ พวกกษตรัยิลจฉวิ ีผครองแควูนวชชั ี ในเวลาเธอกำลงตังอยั้ ในสาม ูคคัธรรมพรีกพรั อมเป นสมานฉนทั ชวยกนั ตอสูปองกันอาณาจักรดวยความองอาจ ทาวเธอก็ไมสามารถจะไดชัยชำนะ ตอภายหลังแตงกลอุบายปลอย วสสการพราหมณั มหาอำมาตย ไปย ยงใหุแตกสามคคัจากกีนัจงไดึมชียั ตไดีแควนวชชัมาอยี ใตูอำนาจของพระองค ขอนกี้ ให็ลงสนนัษฐานวิา ครงกั้อนย งไมั เปนเวลา การจงไมึ สำเร จสมหมาย็ ครนภายหลั้งประกอบถ ักคราวจูงึ สำเร็จได. (มว. ๕๗) กาลฺตาคาถาุ ๑ อนทรวิเชิยรี : กาลฺตาุ นาม ห ิเวทตพิพาฺ กาลฺภุโตู กสโลุ สกจิเจฺ “เอต ํกรสิสามฺ ิอทานิ ิกจิจฺํ เนต ํกรสิสามฺ ิอทานิ ิกจิจฺ ”ํ ตพพฺปรี โตี ต ุอกาลวิฺ ู โส ตาทโสิ สาธยเต น กจิจฺํ
62 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปฐยาวตรั : สาธกเจตฺถฺ ทฏฐพพฺํ โหต ิทฆาวีชาตเกุ ยทา โกสลรฏฐํว สตตฺรุ ญา ฺ วลิมุปฺตํ ตทา โกสลภนาโถ ปรูิตฺตพลวาหโน สตถาทฺปริหิโนี จ “สทธฺ ึสตตฺหู ิยชุฌฺติุํ น สกขฺสิสฺ ํอห ํ โขติจนิเตตฺวาฺ สปชาปติ รฏฐา อญาตเวเสน น ฺกิขมฺติวาฺ ปลาย ิเว ปจฉาฺ โส เทวยาิ สทธฺึสตตฺหู ิคหโติ อหุ อเปนทรวุเชิยรี : อทิหฺ ิทฏฐพพมฺเธวิ เอวํ ตมปปกฺ ํ โกสลรฏฐเมว มหนตภฺตู ํ ปน กาสรฏิฐํ พเลห ิ โภเคห ิจ สมปยฺตุตฺํ ปรติตกฺ ํ โกสลรฏฐเมตํ ฐติ ํสมเปี อตรสิสฺ โหติ อยทุธกาลมฺหฺ ิ ปรติตรฏ ฺ ฐํ ภเวยยฺ โภคาทสมงิคฺภิตูํ สทา จ อารกขสมงฺคฺภิตูํ อปฏุ ฐเติ ยทุธวรมฺหฺ ิสนเตฺ สเจ สยาิ เกหจิ ิอนภาโวู วปติตฺคิ ํเหสสตฺ ิรฏฐเมตํ ปฐยาวตรั : อกาลฺ ูปนากาเล กโรนโตฺ กจิจมตฺตโนฺ น กจิจสาธโกฺ โหติทฏฐพพฺเจตฺถฺ สาธกํ วตถฺนาุ มาคธนิทสฺส รฺ โญฺ อชาตสตตฺโนุ วชชฺ ึกราคโต ิ สทธฺึเสนาย โหต ิคณหฺติุํ อชาตสตตฺ ุภมูนิโท ตทาฺ ต ุลจิฉวฺสิสราฺ สามตถฺเยนิ สตตฺหูิสทธฺ ึยทุธฺ ํกรสึ ุเว อชาตสตตฺ ุนาสกขฺิชินิตุ ํ ปรปนิถฺโนิ ปจฉาฺ เอเตป เภเทตุํวสฺสการมเปสยิ วชชฺ ึอคคณฺหฺ ิภมูนิโท มาคธาธฺปขต ิตฺโยิ กาลฺตายุ ภปาโล อโหสู ิกจิจสาธโกตฺิ ขนตฺสาเรนิ มยา กตายฯํ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 63 (มว. ๕๗) กาลฺตาคาถาุ ๑ อกสำนวนหน ีงึ่ (๑) อนทรวงศิ : กาลฺภุโตู ห ิ นโร สเมธโสุ สมปตฺตกาลมฺหฺ ิสกจิจสาธโกฺ ตพพฺปรี โตี ต ุอกาลวิฺโกุ กจิจฺ ํ กโรนโตฺ น สกจิจสาธโกฺ อเปนทรวุเชิยรี : วจกิ ขโณฺ โย อธิ กาลวิฺ ู ยมตถฺ ิ ปตตพฺพมฺทานิเยวิ ตเมว ปปโปตฺ ิสเขนุ เอโส อกาลวิฺ ูต ุน วนิทเตฺ ตํ ปฐยาวตรั : วตถฺนาุ โกสลนิทสฺ ส ทฏ ฺ ฐพพเมตฺถฺ สาธกํ อปปฺ ํ โกสลรฏฐํว หนาวีธาทุกิ ํตทา พลปาเถยยสมฺปนฺนฺ - รฏฐสมายี สณฺฐติํ ยทา น สกรฏฐสส อฺปุปนฺนฺ ํ โหต ิสยํคุํ โกสลนิโทฺ ปมตโตฺว น ตทา สชชฺตาวิ โธุ ยทุเธฺ อปฏุ ฐิเต สนเต โสฺ โหต ิอรมทิทฺโติ อปรมปฺ จ ทฏฐพพฺํอชาตสตถฺวตุถฺนาุ ยทา สราู สมคคาฺ จ วชชฺ รฏิฐาภปาล ิ โนิ ตทา โข สตตโวเยว อชาตสตฺ ฺถุขตฺติโย น อสกขฺ ิ ปราเชตุํกาลฺตายุ อตตโนฺ ยทา ต ุ ปฏปกิขาฺว สามคคฺยิ ํน สณฺฐตาิ ตทา สฏุ ุปราเชสิสตตฺ ูมาคธขตตฺโยต ิ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ
64 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๕๗) กาลฺตาคาถาุ ๑ อกสำนวนหน ีงึ่ (๒) อนทรวิเชิยรี : กาลฺภุโตู ห ิ นโร สเมธุี กจิจฺ ํ กโรนโตฺ ปฏริปกาเลู สสํฏุ ุโข สาธยเต ว กจิจฺํ ตพพฺปรี โตี น สมทิธฺปติ โตฺ อนทรวงศิ : กาลฺภุโตู จ วทิ ูวจกิ ขโณฺ ปตตพฺพมตฺถฺ ํลภเต ว โสตถฺนาิ ตพพฺปรี โติ ปน ต ํน วนิทเตฺ อตถฺ ํสก ํนาสยเต จ โส ชโฬ ปฐยาวตรั : วตถฺนาุ กาสภิปสู ส ทฏ ฺฐพพเมตฺถฺ สาธกํ อปปฺ ํกาสปิรุ ํ โหติหนาวีธาทุกิ ํตทา พลปาเถยยสมฺปนฺนฺ - รฏฐสมายี สณฺฐติํ ยทา น สกรฏฐสส อฺปุปนฺนฺ ํ โหต ิสยํคุํ กาสนิโทฺ หนปาเถย ี โย นฺ สมมาฺ สชชฺตาวิ โธุ ยทุเธฺ อปฏุ ฐเติ สนเต โสฺ โหต ิอรมทิทฺโติ อปรมปฺ จ ทฏฐพพฺํอชาตสตถฺวตุถฺนาุ ยทา สราู สมคคาฺ จ วชชฺ รฏิฐาภปาล ิ โนิ ตทา โข สตตโวเยว อชาตสตฺ ฺถุขตฺติโย น อสกขฺ ิ ปราเชตุํกาลฺตายุ อตตโนฺ ยทา ต ุ ปฏปกิขาฺ ว สามคคฺยิ ํน สณฺฐิตา ตทา สฏุ ุปราเชสิสตตฺ ูมาคธขตตฺโยต ิ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 65 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๕๘). แมในค มภัรีชาดก ทานก ได็ยกความขอนขี้นแสดงึ้ โดยเปนพระราชภาษตของพระเจิาคามณวีา “เออก็ ความหวงในว ับิลผลูยอมสำเร จแก็บคคลผุมูปรีชาญาณี คอยประกอบการงานโดยอบายไมุมกงัายดวนเหนแต็ ได เขาวา ” * ดงนั ี้อกฝีายหนงึ่ เมอถื่งเวลากึ หาประกอบก ็จทิจะพี่ งทำไม ึ ปลอยให กาลล วงไปเส ยแลีวจงึ ปรารภจะทำเมอภายหลื่งั เมอเป ื่นดงนั่ ี้กจะคลาดจากประโยชน ็ทจะพี่ งไดึพงถึงึ ขอนมี้เรีองพระเทวทื่ตเป ัน นิทัสสนะ พระเทวทัตในเวลาที่เธอยังสามารถ ก็มิไดนิยมในโอวาทอนุศาสนีของสมเด็จพระผูมีพระภาคเจาผูเปน พระศาสดา ซ้ำกอเวราฆาตคดริ ายในพระองค เสยอีกีแตก ไม็ สำเร จตามม็งหมายุ ครนภายหลั้งัเมอกำล ื่งอยัทูี่ คยาสสประเทศ ีอาพาธหนกั กลบจัตหวนคิดถิงพระบรมศาสดาึ ออนวอนพวกศษยิ ให พาไปพระเชตว นั ยงไมัทนั ไดเฝา กพอเก็ดวิบิตัมาติดชัวีตเสิยี ซงพระโบราณาจารย ึ่กลาววาตองแผนดนสิบู หากวาในเวลาสามารถ เธอไมเปนเชนนนั้กน็าจะบรรลธรรมพุเศษสิ วนโลก ยโลก ี ตตรโดยควรแกุ ปฏบิตั ินมากลี่บจั ตได ิ ในเวลาไม เป นโอกาส จึงไดคลาดจากประโยชนคุณที่ควรไดควรถึงเชนนี้ แมในค มภัรีชาดกทานก ได็ยกความขอนขี้ นแสดงในคาถาโดยความเป ึ้นภาษตของอาจารยิท ศาปาโมกข ิ ใน เมองตืกสัลาิผสอนมาณพู๕๐๐ ใหเลาเรยนศี ลปะศาสตร ิ มาณพผหนูงรึ่ บใช ั ให ไปหาฟ น ไปเชอนเสืยี ครนั้ เพลาเยน็ เกบอะไรไม ็ทนัหกได ั ไมกมสดมาุ อาจารยยกเรองนื่เปี้นอ ปุตตเหติแลุวและกลาวต ใหิ เปนคตมาณพิ ทงปวงว ั้า “บคคลใดุไมทำก จทิ ตนควรจะทำเม ี่อภายกื่อน เขามาปรารถนารบรี อนกระทำเม อภายหลื่งั บคคลนุนั้ กเป็นดงมาณพผัหูกไม ักมมาุ ยอมเดอดรื อนในเวลาหล งฉะนั ี้ ** * ขททกนุกายิชาดก เอกนบาติ (ข.ุชา.เอก. ๒๗/๘/๓). ** ขททกนุกายิชาดก เอกนบาติ (ข.ุชา.เอก. ๒๗/๗๑/๒๓).
66 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๕๘) กาลฺตาคาถาุ๒ ปฐยาวตรั : วตุตฺหฺ ิชาตเก โหติรญา ฺ คามณนาิ อทิํ อป อตรมานานํผลาสา ว สมชิฌตฺิ กาเล อปจ สมปตฺเต โยฺ โอสฏฐปรกกโมฺ อกพุพมานโกฺ กจิจฺํ ปจฉาฺ เอต ํ ปกพุพเตฺ เอโส ว ปฏลทิธพฺพฺ - อตถโตฺ ปรหายติ ิ สาธกเจตฺถฺ ทฏฐพพฺํเทวทตตสฺสฺ วตถฺนาุ อนทรวิเชิยรี : โส เทวทตโตฺ พลชาตกาเล โลกานกมุปฺสสฺ ตถาคตสสฺ โอวาทธมเมฺ อปสนนภฺโตู ปาปจฉโกฺ สตถรฺ ิพนธเวโรฺ สมปตฺตภฺเตู สมเย คลาโน ิ โส ทฏกาโมปุ สยมภฺพุทุธฺํ เอต ํอทสิวาฺ มรณ ํ คโต ว โส อตถโตฺ โข ปรหินภี โตู อนทรวงศิ : อทุทฺ ฏิฐเมตมปฺจ โหต ิชาตเก สปิ ปฺ ํห ิเย ตกกสฺลาป ิรมุหฺ ิเว สกิขฺสึ ุโข ปจสตาฺว มาณวา เอเตส ุเอโก ชฬภตมาณโวู ทารนู ิ โข เอกทนมิหฺ ิเอสติุํ คนตฺวาฺ อรญฺ ํ อปรกกโมฺ ตทา สายณหกาเลฺ ลภ ิเนตถฺ กิจฺ ิ โข โส อทุธรฺติวาฺ วรณานุ ิเว คโต ปฐยาวตรั : อย ํ คาถาป อทุทฺ ฏิฐา สสิเสฺ โอวทติุ ํตทา โย ปพุเพฺ กรณยานี ิ ปจฉาฺ โส กาตมุจิฉตฺิ วรณกฏ ุ ฐ ํภโชฺว ส ปจฉาฺ อนตปุปตฺตีิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 67 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ (พระมงคลวเสสกถาิหนา ๕๘) อกฝีายหนงึ่ เมอถื่งเวลากึ หาประกอบก ็จทิจะพี่ งทำไม ึ ปลอยให กาลล วงไปเส ยแลีวจงปรารภจะทำเม ึอื่ ภายหลงั เมอเป ื่นดงนั่ ี้กจะคลาดจากประโยชน ็ทจะพี่ งไดึพงถึงึ ขอนมี้เรีองพระเทวทื่ตเป ันนทิสสนะั พระเทวทัตในเวลาท่ีเธอยังสามารถ ก็มิไดนิยมในโอวาทอนุศาสนีของสมเด็จพระผูมีพระภาคเจาผูเปน พระศาสดา ซ้ำกอเวราฆาตคดริ ายในพระองค เสยอีกีแตก ไม็ สำเร จตามม็งหมายุ ครนภายหลั้งัเมอกำล ื่งอยัทูี่ คยาสสประเทศ ีอาพาธหนกั กลบจัตหวนคิดถิงพระบรมศาสดาึ ออนวอนพวกศษยิ ให พาไปพระเชตว นั ยงไมัทนั ไดเฝา กพอเก็ดวิบิตัมาติดชัวีตเสิยี ซงพระโบราณาจารย ึ่กลาววาตองแผนดนสิบู หากวาในเวลาสามารถ เธอไมเปนเชนนนั้กน็าจะบรรลธรรมพุเศษสิ วนโลก ยโลก ี ตตรโดยควรแกุ ปฏบิตั ินมากลี่บจั ตได ิ ในเวลาไม เป นโอกาส จึงไดคลาดจากประโยชนคุณที่ควรไดควรถึงเชนนี้ (มว. ๕๘) เทวทตตสฺสฺ ปฐวปวีสนคาถาิ ปฐยาวตรั : ยตุตกาเลฺ ห ิสมปตฺเต กรณฺยี ํยมตตนาฺ ปมตโตฺ จ นโร พาโล เอต ํกมมฺ ํน กพุพเตฺ โย ลทธพฺโพฺ จ ปตตพฺโพ ตมตฺถฺ ํ โส น วนิทตฺิ สาธกเจตฺถฺ ทฏฐพพฺํเทวทตตสฺสฺ วตถฺนาุ เนโส สมตถกาลสฺมฺึพทุโธวาเทฺ ปสนนโกฺ สมพฺทุเธฺ พนธเวโรฺ จ สมปตฺเตฺ สมเย สติ อาพาธโกิ สมาโน ว สตถารฺ ํทฏกามโกุ นโตี สเกห ิสสิเสหฺิคยาสสี ํ อปาปณุิ มหามนุ ึอปสสฺติวา ปฐว ฺ ึตตถฺ ปาวสิตี ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
68 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ (พระมงคลวเสสกถาิ หนา ๕๘) แมในค มภัรีชาดกทานก ได็ยกความขอนขี้ นแสดงในคาถาโดยความเป ึ้นภาษตของอาจารยิท ศาปาโมกข ิ ใน เมองตืกสัลาิผสอนมาณพู๕๐๐ ใหเลาเรยนศี ลปะศาสตร ิ มาณพผหนูงรึ่ บใช ั ให ไปหาฟ น ไปเชอนเสืยี ครนั้ เพลาเยน็ เกบอะไรไม ็ทนัหกได ั ไมกมสดมาุ อาจารยยกเรองนื่เปี้นอ ปุตตเหติแลุวและกลาวต ใหิ เปนคตมาณพิ ทงปวงว ั้า “บคคลใดุไมทำก จทิ ตนควรจะทำเม ี่อภายกื่อน เขามาปรารถนารบรี อนกระทำเม อภายหลื่งั บคคลนุนั้ กเป็นดงมาณพผัหูกไม ักมมาุ ยอมเดอดรื อนในเวลาหล งฉะนั ** ี้ * ขททกนุกายิชาดก เอกนบาติ (ข.ุชา.เอก. ๒๗/๗๑/๒๓). (มว. ๕๘) วรุณภฺชมาณวคาถา ปฐยาวตรั : ปพุเพฺ ปจสตาเหสฺ ุํสปิ ปฺคุคณฺหกมาณวาฺ สสิสาฺ อาจรยานิ ํว ทสาปาโมก ิขสนฺตฺเกิ เต เอกทวสิ ํสพเพฺ “อรฺญ ํยาถ อชชฺ โว สมาหรถ กฏฐานิ” อติ ิวตุเตฺว, สนตฺกาิ นกิขมฺติวานฺ สพเพปฺอรฺญ ํ ปวสิสึ ุเว ตตถฺ เอโก ปมตโตฺว นทิทายนฺโตฺ นปนิ นโกฺ กสุโตี เอส สายณเห อฺ ฏุ ฐาย วรณุ ํลภตี ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 69 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๕๙-๖๐). บคคลผุเปูนกาลญัูรจูกกาลสมัยั ทำธระใหุสบเวลา ไดชอว่ื าปฏ ริปการู ีผทำสมควร ูยอมจะได บรรลความุ เจรญดิวยวบิลผลตุงตั้นแต โภคสมบ ตั ิพระคนถรจนาจารยั จะสำแดงความข อน ใหี้ชดัจงชึกเรัองจื่ลลกเศรษฐ ุมาี กลาวในค มภัรีอรรถกถาชาดก สรรเสรญความหมินของจั่ลลุนเตวาสักิผรูบใช ัของเศรษฐ ีทรี่จูกประกอบพณ ัชยิ - กรรมใหถูกคราวนิยม สั่งสมโภคทรัพยเปนอันมากขึ้นไดในไมชา ตอมาก็ไดรับตำแหนงเปนเศรษฐีใหญ ใหสม คาถานพนธิวา “บคคลผุมูปีญญาคาดเหนเหต็ ผลประจุกษั ยอมย งตนให ัตงขั้ นได ึ้ ในยศศกดัศฤงคาริ์ ดวยทรพยัท เปี่นตนทนแมุม ประมาณน ีอย ดจชนผุกูอไฟน ดเดิ ยวให ี เป นกองโตข นได ึ้ฉะนนั้ ” * ดงนั ี้ แมสมเดจพระผ็มูพระภาคเจีากได็ทรงสรรเสรญบิรุษเหุนปานน ็นั้ดวยพ ทธพจนประพุนธัวา “ชนผมูกีจธิระุตงอั้ตสาหะุทำใหสมควรคอให ืตองตามกาลเทศะโดยปกต ตนิ ยอมจะได ทรพยั มาเป นผลแห งความประกอบชอบ ” ** ดงนั ี้ ขอความทกลี่าวมาขางตนแมจะหมายบ คคลเปุนเจาการ ถงอยึางนนกั้เป็นสาธารณทวถั่งชนผึเนูองกื่นั เปนหมเหลูา เชนจำพวกท เขี่ากนตังอยั้เปูนปกแผนแนนหนา กลาวโดยอ ปจารโวหารวุา “ประเทศ” หรอื “ชาต”ิ ใหญหรอนือยกตามท็ ีตางคนตงอยั้ ในสาม ูคคัพรีอมเพร ยงเป ี นใจเด ยวกีนั มความหมี นประกอบก ั่จธิ ระใหุตอง ตามกาลเทศะ ไมปล อยให อากลูเปนปฏ ริปการูแลีว ประเทศหรอชาตืนินกั้ม็งคั่งสมบั่รณูด วยโภคสมบ ตั ิอนั จะเปนกำล งในส ังทิ่จะจี่ดการป ัองก นทำน ั บำรุงใหุยงขิ่ นไป ึ้ แตนนเกั้ยรตี ยศอำนาจสง ิาราศกีจะเก็ดมิตามกี นโดยลำด ับั เปนทนี่บถั อและเกรงขามของประเทศหร ือชาตือินๆื่ เปนผตูงตนได ั้ และสามารถรกษาตนดัวยตนเอง ความเจรญิ สมบรณูเกดมิแกีหม ูเปนผลแห งการประกอบชอบน นั้ พงสึนนัษฐานเหินเช็นกาสกริ ฐในท ัฆาวีชาดกุ ซงไดึ่ยกเป น นทิศนะไว ั ในหนหล งั กาลญัตามุอรรถาธีบายดิงรับพระราชทานถวายวัสิชชนามาั ยอมตองกบกาลักกิจคิอธืระุ อนจะพั งทำเป ึ นคราวเป นสมยั. * ขททกนุกายิชาดก (ข.ุชา.เอก. ๑๗/๔/๒) ** สงยัตตนุกายิสคาถวรรค (ส.ํส. ๑๕/๘๔๕/๓๑๖). พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ออกปญหา .
70 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๕๙) กาลฺตาคาถาุ๓ อนทรวิเชิยรี : กาลฺภุโตู ปฏริปการูี ปปโปตฺ ิ โภเคห ิสมงคฺภาวิ ํ ทฏฐพพเมตฺ ํอธิ จลุลกสฺสฺ เสฏฐสิสฺ ปฏุ ฐากวรสสฺ วตถฺ ุ อนทรวงศิ : สยํตุตภฺโตู วริเยนิ โหต ิ โส กาลมหฺ ิ โข กพุพตฺ ิกจิจมตฺตโนฺ โภเค พห ูสหรเตํ อปายโสุ โส เสฏฐฐาเนิ น จรสิสฺ ฐาปโต ปฐยาวตรั : วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน สพพโลกานฺกมุปฺนา อปปเกนปฺ เมธาวี ปาภเฏน วจกิ ขโณฺ สมฏุ ฐาเปต ิอตตานฺํอณุํ อคคฺึว สนธมฺํ ตาทโสป ิจ กาลฺ ูสมพฺทุเธนฺ ปสสํ โติ ปฏริปการู ีธรวา อุ ฏุ ฐาตา วนิทเตฺ ธนํ อตโถฺ ปเนตถฺ ทฏฐพฺโพ นวสนิตฺ ิชนา ยหึ โส วจุจเตฺ ปเทโสติสมคคาฺ เอกฉนทฺกาิ สพเพฺ อสุสาหวนฺโตฺ จ กาเล กจิจฺ ํ ปกพุพเรฺ ปปโปตฺ ิรฏฐเมเตสํ โภเคห ิอภวิฑุฒฺติํ โภเค ปฏจิจฺ รฏฐนิโท รฏ ฺ ฐ ํอทิธฺ ึ ปกพุพเตฺ ตโต สพพตฺถฺ รฏฐสส กฺติตฺสทิ โทปฺ อคุคโตฺ รฏเฐ ชนาป วนิทนฺตฺิ โภเคห ิอภวิฑุฒฺติํ ตสมาฺ กาลฺตาุ สมมาฺ - ปโยคชนตาิ อยํ กาสรฏิฐํธ ทฏฐพพฺํ โหต ิทฆาวีชาตเกตุิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 71 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา ๖๑-๖๒). บุคคลผูอกาลัญูไมรูจักกาลและประกอบงานใหผิดเวลา ใชวาจะนำหายนะมาแกตนเทานั้นก็หาไม ยอมย งหายนะให ัเกดแมิแกผอูนอื่นเนัองดื่ วยตนได ดวยเหมอนกืนั เชนแมท พไม ั เปนกาลญัูยกพลเขาตขีาศ กใน ึ เวลายงไมั เปนท ีกจะเส็ยรี พลเป ี้นอ นมากในอ ั นใช ัเหตุและอาจถงปราช ึยกั เป็ นได แมในคมภัรีชาดกทานก ได็ยก ขอความนขี้ นแสดงโดยความเป ึ้นภาษตของอาจารยิท ศาปาโมกข ิ ตไกิผขูนไม ั เปนเวลายงพวกมาณพผัเรูยนมนตี ให ลกขุนไม ึ้เป นกำหนด ตองเส ยประโยชน ี ในการเร ยนี เปนข อเปร ยบดี วยความเป นไปของหม ชนูดวยพจนนพนธิ มี ความวา “ไกนมี้ ไดิเจร ญในสำน ิกบัดามารดาิมไดิอย ในตระก ูลอาจารยู จงไมึรจูกกาลทัควรหรี่ อไมืควร ” * ดงนั ี้ สปปัรุสบิคคลตุงตั้นแตพระพทธเจุาลงมายอมตงอยั้ ในกาล ู ญัตาุ ประกอบกจให ิถกแกูสมยัรจูกใช ัเวลา ใหเปนผลจดวั าเป นผ ปฏูบิตัเพิ อประโยชน ื่ตนและผอูนทื่งสองฝ ั้าย คณขุอนจี้งนึบวั าเป นส ปปัรุสธรรมประการหน ิงึ่ อนกาละนั ไดี้ชอวื่าม ความเปล ี ยนแปลงไป ี่กเพราะความแปรแห ็ งความเป นไปของโลกส นนัวาสคิอหมืสูตวัม ี โลกเปนทอยี่อาศูยั และโลกสนนัวาสนิกี้เป็นสงขตธรรมัอนธรรมดาแตังขนึ้ ยอมตกอย ในว ูสิยของธรรมดาตังั้ หนาแตจะตกลง จำตองม กำล ี งทานไว ัจงจะทรงอยึ ไดูแตกำล งนันมั้ปกต ี ไมิเสมอกนัยงๆิ่หยอนๆขอน เปี้นเหตุ แปรของฝายที่ออนเพื่อไดกำลังพอกัน ไมเชนนั้นก็ทรงอยูไมได ดุจพัสดุนั้นๆ ไมมีอะไรธาร ก็มีปกติตกลงสูปฐพี ทสี่ดจนชุนมั้ ใครประด ีษฐิเครองอื่ปกรณุสงหนิ่งสึ่ งใดข ิ่ นได ึ้ อนจะให ัคณหรุอโทษแก ื โลกท งปวงหร ั้อแตื โดยเอกเทศ กย็งเป ันเหตแหุงความแปรของโลกได ขอนดี้เหมูอนกาละจะเปล ื ยนแปลงไป ี่ เหตดุงนันั้สงขารพัเศษคิอสืงทิ่ปี่จจยั ปรงขุ นแปลกๆ ึ้จงปรากฏเป ึ นของประณ ตีสกใสุณ กาลบางคาบ ทรพลเลวทรามในกาลบางครุงั้ เปลยนเป ี่นยคุ เปนสม ยไป ั สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาเขาพระราชหฤท ยความเปล ั ยนแปลงอ ี่นเป ั นไปตามกาลฉะน ี้จงไดึ ทรงเลกถอนแกิ ไขพระราชกำหนดขนบธรรมเน ยมของเกีาทลี่วงกาล และทรงบญญัตัเพิ มของใหม ิ่ทถี่งคราวขึ นให ึ้ สมแกเวลาและทรงจดการป ัองกนรั กษาทำน ั บำรุงพระราชอาณาจุกรให ัถาวรวฒนาั ดำรงความเปนเอกราชยงยั่นื มาจนกาลทกวุนนั ี้จดเป ั นเป นผลมมาเพราะพระคีณคุอกาลืญั ตาเปุนเหต ุพระคณขุอนจี้งนึบวั าเป นมงคลวเศษิ อนลั้ำเลศให ิเกดสิริสวิสดัเกษมศานติ เป นประการท ตี่น . * ขททกนุกายิชาดก เอกนบาติ (ข.ุชา.เอก. ๒๗/๑๑๙/๓๘)
72 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๖๑-๖๒) กาลฺตาคาถาุ๔ ปฐยาวตรั : อตตานฺจฺ อกาลฺ ูนาเสต ิสกพนธโวฺ สาธกเจตฺถฺ ทฏฐพพฺํอกาลฺ ูห ิเสนโยิ ยทา มหพพลาฺ โหนตฺิสมคคาฺ ปรปนิถฺโนิ ตทา สยํคเมเตหุิสทธฺ ึ ปกพุพมานโกฺ เอเตห ิมททฺโติ โหติ อาปชชตฺ ิ ปราชยํ ทสาปาโมก ิขเมธฺหีิวตุตฺเหตมฺปฺ ชาตเก อมาตาปตสุวํฑุโฒ อนาจรฺยกิเลุ วสํ นาย ํกาลมกาล ํวา อภชานาติ ิกกุกฺ โฏุ อนทรวิเชิยรี : พทุธาทโยฺ วทิโนุ สปฺญา กาลฺภาวมุหฺ ิฐตาิ วภาวิ ี กจิจฺ ํ กโรนตาฺ อนรุปกาเลู สาเธนตฺ ิอตถฺํว สกปปเรสฺํ ปฐยาวตรั : โย โลกสนนฺวาโส ิ ว เอโส สงขตสฺ ฺญิโต เอโส วปริ ณาโม ิ จ เอโส จริ ํน ตฏิฐติ ยถา ปตนธมมานฺิสพพวตฺถฺนู ิเมทนึ เอว ํสงขตธมฺโมฺว กาโล จริ ํน ตฏิฐติ ตสมาฺ สงขตวตฺถฺนูิ ปณตานี ปิ เอกทา หนานี ิ วาป อจิเจวฺํ ปากฏาน ิภวนตฺ ิเว วสนตดัลกิ : กาลาตวติ ตนปฺราตนภุตธมูมฺํ สาธตูสิฺญิตมมิ ํอปเทสเมวุ ราชา กโรต ิ ปฏริปมูมิมหฺ ิรฏเฐ รฏฐํ กโรต ิสจุ รฏิฐิตปติตภฺตูํ ตสมาฺ จรมิ ปฺ สกรฏฐมทิ ํฐิต ํ โข กาลฺตาคุณมุมิํว ปฏจิจฺ โหติ กาลฺภาวสุปตุ ฏิฐตตายิ รโญฺ เอตมปฺ มงคลวฺเสสสิวตุถฺภิตูํ เขม ํสขุจฺ วรภมูปติสิสฺ เจว รฏฐสสฺ โหต ิอถ รฏฐนวาสิกานนิตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 73 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ (มงคลวเสสกถาิ หนา ๖๔-๖๕) สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ทรงบำเพ็ญปุตตสังคหะเปนพระราชธุระในพระราชโอรสและ พระราชธดาดิ วยประการน นๆั้ โดยควรแกเวลา ทรงจดให ั พระราชโอรสได รบการศักษาพึเศษสิ วนปรสม ยในเม ัองื ตางประเทศโดยกาลน ยมิ สมดวยโบราณข ตตั ยราชประเพณ ิ ีดงมัแจี งในอรรถกถาพระธรรมบท * วา “พระเจา ปเสนทิผครองโกศลร ู ฐัแตครงยั้งเป ันพระราชกมารุ เจามหาล ีลจฉวิกีมารุนครไพศาล ีกบเจัาพนธัลมุลลราชบัตรุ นครกุสินารา ตางไดเสด็จไปเมืองตักกสิลา และทรงเรียนศิลปะในสำนักอาจารยทิศาปาโมกขในสมัยเดียวกัน ไดเปนสมพันธมัตรคินเคยสนุทสนมกินมาั ” ดงนั ี้ ครั้นพระราชโอรสเสร็จกิจศึกษาและเสด็จกลับถึงพระนครแลว โปรดเกลาฯ ใหมีตำแหนงรับราชการ ทรงสรางว งพระราชทานและปล ั กฝูงตามนยมิ เมอเป ื่นคราวทสมควรี่กทรงสถาปนาไว ็ ในพระราชอ สริยยศยิงขิ่นึ้ ไป ทกพระองคุได เป นกำล งแหังราชการ ประดบพระบรมเดชานัภาพุ ในการปราบปฏปิกษ และพทิกษัรกษารัฐั มณฑลกบทั งประชาราษฎร ั้ แมนด วยพระโอรสของพระเจ าจกรพรรดัราชผิเกูดมาสำหร ิ บประด ับพระบารมัธรรมี มี คำสรรเสรญในจ ิกรวัตตัสิตรู ** วา “พระราชบตรของพระเจุาจกรพรรดัราชนินมากกวั้า๑,๐๐๐ พระองค ลวนทรงแกลวกลา มพระรี ปตูองดวยล กษณะโยธาหาญ ั สามารถย่ำยปรป ีกษเส ยไดี ” ดงนั ี้ พระคณสุวนป ตตสุงคหะเป ันทตี่งแหั้งอฏฐวิบิลผลในพระองคุกบทังอาณารั้ฐั จดวั าเป นมงคลอนพัเศษอิกี ประการหนงเป ึ่นท ี่๒.
74 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๖๔-๖๕) ปุตฺตสงฺคหคาถา อเปนทรวุเชิยรี : สสุกิขกาลมฺหฺ ิ สโกรสานํ สสงุคหฺ ํภปตูิ กุพฺพมาโน อเมิ วเทเสสิ ุสสุกิขนายฺ หตายิ รฏฐสสฺจ ทยยฺกานิ ํ อนาคตสมฺ ึอภวิฑุฒฺเปก ิ โขฺ สยปํ เปเสต ิจ ทฆทสีสฺี ปฐยาวตรั : วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน * “กมาโรุ จ ปเสนทิ เวสาลราชป ิตุโตฺ จ กสุนารายิ พนธฺโลุ สปิ ปสฺสฺคุคหณตฺถาย ทฺสาปาโมก ิขสนฺตฺเกิ คตา ตกกสฺลิ ํรมมฺํสพเพฺ สหายกา” อติิ อนทรวิเชิยรี : เอเต ยทา นฏิฐตสิ ปิ ปภฺตาู ปจจาคตาฺ รฏฐวร ํภวนตฺิ ฐานนตเรฺ อตตมโนฺ ชนนิโทฺ เอเต ตทา พทุธฺวเริ ฐเปติ ปฐยาวตรั : รโญฺ จ ทยยรฏ ฺ ฐสส สพฺเพฺ พลวปจจยาฺ สทธฺ ึโยเธห ิรฏฐสมา รฺปิ ูจ ปรมทิทฺติุํ สมตถาฺ สรภูตาู จ รฏฐจฺ อภปาล ิติุ ทฏฐพพฺ ํวตถฺนาุ เอตํ ปตุตานฺ ํจกกวตฺตฺโนิ วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน จกฺกวตฺติปโยรสา อตเรกสหสิสาฺว อมติเตฺ ปรมทิทฺติุํ สรโยธาู อเหสุจ สามตฺ ฺถิยสมงฺคิโน อย ํ โข ทตุโยิ โหติรโญฺ วเสสมงิ คโลตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ * ธ.อ. ๓/๕. ** ทฆนีกายิ ปาฏกวรรคิ (ท.ีปา. ๑๑/๓๓/๖๓). พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 75 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๖๕-๖๖). ในฝายพระราชอาณาจกรแผนกอารักขาั ไดทรงตงพระราชบั้ญญัตัจิดการทหารขั นใหม ึ้เพอรื่กษาความสงบั ในรชสัมาีขอน เปี้นพระราชธระของพระมหากษุตรัยิเจามาแตคร งโบราณสม ั้ยั ในเวลาทปี่นชนเป น๔ จำพวก คอื กษตรัยิ๑ พราหมณ๑ แพศย๑ ศทรู ๑ กษตรัยิน นเป ั้นจำพวกม หนีาท ปี่องกนรั กษาความสงบในจ ังหวัดัจัดไวใน จำพวกน ี้ทงทั้านผ ปกครองและผ ูเปูนเชอสายื้ พราหมณน นเป ั้ นจำพวกขวนขวายในศาสนา ปฏบิตัสินทั ดในไตรเพท ั มความรี เปูนคร ฝูกสอนกลบุตรใหุเรยนศี ลปว ิทยาิ และเปนผ อำนวยการการบ ูชายู ญพัธิตีางๆ แพศยน นเป ั้นจำพวก ประกอบในทางคาขาย เปนผจูดทำพ ัสดัทุงหลายขั้นเพึ้อบำร ื่งสุขของคนทุวไป ั่ พวกศทรนูนเป ั้ นจำพวกไพร เปนผ ู ทำการงานของผอูนดื่วยกำล งั อนมหาชนผัตูงอยั้ ในช ูมชนในแดนดุนอินหนังๆึ่ซงเรึ่ ยกโดยอ ี ปจารโวหารวุาบาน เมองหรื อประเทศ ื จำตองปรารถนาป นหนาทกี่นทำ ัเพอบำร ื่งุรกษาชัมชนนุนให ั้มนคงแขั่งแรง็แมในจ กกวัตตัสิตรู * กแสดงว็าพระเจาจกรพรรดัราชมิจาตีรงคเสนาคุอกองทืพั๔เหลาพลชางพลมาพลรถ พลเดนิ สำหรบประกอบ ั กบจักรรั ตนะประด ับพระเดชานัภาพุทรงจดธรรมัการิกขาวรณคัตตุิคอการปกครองด ืวยร กษาป ัองกนอั นเป ั นไปโดย ราชธรรมในประชาชนผพูงบารม่ึทีวไปท ั่กหมุ ูตลอดถงเดรึจฉานบางเหลัาท ควรบำร ี่ งไวุ ถงพระเจึาแผนดนิ เฉพาะประเทศอนหนังๆึ่ตางกต็องม กำล ี งไว ัพรอมมลู ดงพระเจัากาส ในท ีฆาวีชาดกุซงกลึ่าวแล วในหนหล งั แม พระเจาแผนด นในคร ิงพั้ทธกาลุเชนพระเจาพมพิสารมคธราชิ แมทรงนบถัอพระพืทธศาสนามุนคงั่ ในฝายราชกจิ กย็งทรงเป ันพระราชธ ระโดยราชธรรมุดงมัแจี งในค มภัรีมหาวรรคพระวนิยัตอนบรรพชาขนธกะั ** วา คราวหนงึ่ปจจ นตชนบทปลายพระราชอาณาเขตแคว ันมคธเก ดจลาจลกำเร ิบขินึ้ ตองจดกองทัพสั งไป ระงบั พวกโยธผีถูกเกณฑูและไม สม ครไป ัพากนหลบหนั ไปบวชในสำน ีกพระภักษิทุงหลายเป ั้นอนมากัความทราบ ถงพระเจึาพมพิสาริ ตรสถามโวหาร ักอมาตยิทงถั้ งโทษผ ึรูบบวชคนหลวงเชันน ี้อมาตยเหลานนวางบทถั้งประหาร ึ ชวีติ พระองคทรงยกความขอน เปี้นเหตุทลขอสมเดูจพระผ็มูพระภาคเจีาเพอทรงหื่ ามไม ใหภกษิทุงหลายรั้บบวชั ราชภฏบัรุษุ สมเดจพระบรมศาสดาจารย็กทรงอน็มุตัิและทรงตงพระพั้ทธบุ ญญัตัหิามไว โดยความเป นทกกฏาบ ุัติ แกภกษิผุละเมูดิ พระเจาพมพิสารทิลขอดูงนักี้ด็วยพระปร ชาผี อนปรนศาสนก จและราชการให ิ เป นไปไม แกงแยงกนั * ทฆนีกายิ ปาฏกวรรคิ (ท.ีปา. ๑๑/๓๓-๕๐/๖๒-๘๖). ** วนิยปัฎกมหาวรรค (วนยิ .มหา. ๔/๑๐๒/๑๕๑-๑๕๒). (มว. ๖๕-๖๖) จกฺกวตฺติคาถา วสนฺตติลกา : รฏฐปปสาสนวฺทิ ูห ิชนนิทราชาฺ รฏฐสสฺ โหต ิจ ปชาย จ สนตฺเปก ิ โขฺ รฏฐสสฺ โยธกนิกายวริ ํ ฐเปสิ รญา ฺ ปราณสมเยุ กรณยเมตี ํ รฏเฐ จตชุชนสมฺหวโรู วภติ โตฺ ราชา จ ภมูปติ ิพราหฺมณเวสฺสสฺทุทาฺ
76 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วสฏํฐา : ชนนิทราชาฺ จ นรนิทวฺสํกาิ ปชาย รฏเฐ สขสนุตฺเปก ิขกาฺ ตเวทเวทิ ี ปสโตุ จ สาสเน ทโชิ สตานุ ํอถ สปิ ปวาจโกฺ ปชาย อตถายฺ จ หตถกมฺมฺโกิ วณชิชเวทฺ ีจ วณชิชการโกฺ อยมปฺ เวสโสฺ อติ ิ โข ปวจุจเตฺ อทานิ ิ ทาโส อติ ิ โย ปวจุจเตฺ ตทาป สทุโทฺ อติิโส ปวจุจเตฺ ปเรสมตถายฺ ส กมมการโกฺ ปยาวตฺตฺ :ํเอเกกสมฺ ึชนา โหนตฺิ ชนตาภาวโต ฐตาิ โส คาโม วา ปเทโสป เทโส วา อติ ิสฺญโติ ชนตาย อย ํ เทโส ฐติยาิ อภปติถฺโยิ วภติตาฺ โหนตฺ ิวตุถาธ ชนาฺ กจิจวเสนฺ โข วตุตฺหฺ ิอาคตฏฐาเน จกฺกวตฺติทิสมฺปติ จาตรงุคฺนิเสนาย สมนิฺนาคตขตฺติโย รฏฐวาสนมตีถาย หฺตายิ สพพปาณฺนิํ รชชฺ ํธมเมนฺ กาเรสิพทุธกาเลปฺ ขตตฺโยิ พมิพฺสาโร ิ ปสนโนปฺสาสเน กจิจสาธโกฺ วนเยิ ห ิอทิ ํวตุตฺํ ปจจนฺเตฺ กปุเต สติ เอต ํวปสเมตู ุํว เปเสส ิสรโยธูเกิ เย โยธา เปสตาิ อตถฺิเย โข อคนตฺกามกาุ พหกาุ โข ปลายติวา ภฺกิขฺนู ํ เตป สนตฺเกิ โยธา ปพพชฺตาิ โหนตฺิ โส มาคธานมสิสโรฺ ราชา สตุวานฺ ต ํอตถฺํวร ํยาจ ิตถาคตํ พุทฺโธ “ราชภเฏเยว ปพพาเชยฺยฺ ุํ น ภิกฺขโว” อาห , สาสนกจิจฺจ ราชกฺจิจฺจฺ อายตึ ราชา สมมาปวตฺเตตฺ ุํวร ํยาจ ิมหามนุนิตฺิฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 77 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ (พระมงคลวเสสกถาิ หนา ๖๖) ในคมภัรีมหาวรรค พระวนิยั ตอนบรรพชาขนธกะั * วา คราวหนงึ่ปจจ นตชนบทปลายพระราชอาณาเขต ั แควนมคธเก ดจลาจลกำเร ิบขินึ้ ตองจดกองทัพสั งไประง บั พวกโยธผีถูกเกณฑูและไม สม ครไป ัพากนหลบหนั ไปี บวชในสำนกพระภักษิทุงหลายเป ั้นอนมากั ความทราบถงพระเจึาพมพิสาริ ตรสถามโวหาร ักอมาตยิทงถั้ งโทษผ ึ ู รบบวชคนหลวงเชันน ี้อมาตยเหลานนวางบทถั้งประหารช ึวีติ พระองคทรงยกความขอน เปี้นเหตุทลขอสมเดูจ็ พระผมูพระภาคเจีาเพอทรงหื่ ามไม ใหภกษิทุงหลายรั้บบวชราชภัฏบัรุษุ สมเดจพระบรมศาสดาจารย็กทรงอน็มุตัิ และทรงต้ังพระพุทธบัญญัติหามไวโดยความเปนทุกกฏาบัตแกิ ภิกษุผูละเมิด พระเจาพิมพิสารทูลขอดังนี้ก็ดวย พระปรชาผี อนปรนศาสนก จและราชการให ิ เป นไปไม แกงแยงกนั * วนิยปัฎกมหาวรรค (วนยิ .มหา. ๔/๑๐๒/๑๕๑-๑๕๒). (มว. ๖๖) รฏฐาภิปาลโนปายคาถา ปฐยาวตรั : วนเยิ ห ิอทิ ํวตุตฺํ ปจจนฺเตฺ กปุเต สติ เอต ํวปสเมตู ุํว เปเสส ิสรโยธูเกิ เย โยธา เปสตาิ อตถฺิเย โข อคนตฺกามกาุ พหกาุ โข ปลายติวา ภฺกิขฺนู ํ เตป สนตฺเกิ โยธา ปพพชฺตาิ โหนตฺิ โส มาคธานมสิสโรฺ ราชา สตุวานฺ ต ํอตถฺํวร ํยาจ ิตถาคตํ พุทฺโธ “ราชภเฏเยว ปพพาเชยฺยฺ ุํ น ภิกฺขโว” อาห , สาสนกจิจฺจ ราชกฺจิจฺจฺ อายตึ ราชา สมมาปวตฺเตตฺ ุํวร ํยาจ ิมหามนุนิตฺิฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
78 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตง ฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๖๘-๖๙) วิริยสมบัติขอตนนั้น คือถึงพรอมดวยความเพียร ความเพียรนั้นเปนคุณอันพยุงจิตในอันประกอบกิจ ไมใหทอ ไดชื่อในบาลีเปนหลายประการ โดยลักษณะมีอาทิคือ วิริยํ เพราะเปนเหตุแกลวกลาของบุคคล อฏุ ฐานํ เพราะเปนเหตลุกขุนประกอบก ึ้ จไมินงนั่งิ่ อสุสาโหฺเพราะเปนเหตอาจหาญและอดทน ุ ธติิเพราะเปน เหตมุนคงั่ อฏฐติํ เพราะเปนเหต ไมุหยดุ วายาโม เพราะเปนเหตชุกไป ั ปรกกโมฺเพราะเปนเหตบากบุนั่มแตี จะกาวไปข างหนา อปปฏฺวาณิ ีเพราะเปนเหต ไมุถอยหลงั ปธานํและ ปคคโหฺเพราะเปนเหต ประคองใจไวุ ความเพยรมีลีกษณะดังกลัาวแลวน ี้เขาอดหนุนในกุ จการใดๆ ิยอมทำก จการนินๆั้ ใหแรงขนึ้ ทงขั้างชอบทงขั้างผดิ จงควรทึบี่คคลจะรุจูกใช ั ในทางท ถี่กูจงจะให ึ สำเร จอ็ฏฐวิบิลผลุ ไมเชนนนกลั้ บจะให ัเก ดโทษแก ิตนยงขิ่ นไป ึ้ เปรยบี เหมอนเครืองอื่ปกรณุสำหร บทำไม ั เจาของใช ในทางท ผี่ดิเชนใช ประหาร ยอมจะให โทษ ใชในทางท ถี่กูเชนใช ทำกจยิอมจะย งประโยชน ันนๆั้ ใหสำเร จได็ ขอนฉี้ นใด ั ความเพยรกี เป็นฉนนันั้ และความเพยรที ประกอบถ ี่กทางู แลวยอมย งประโยชน ั ให สำเร จแก็ชนท กจำพวกุ อปุ ฏฐากของจลลกเศรษฐ ุีมความหมีนและรั่จูกประกอบพาณ ัชิ- กรรมใหถกคราวนูยมิ สงสมโภคทร ั่พยั เปนอนมากขั นได ึ้ ในไม ชาตอมาก ได็ เปนเศรษฐ ใหญี ทีฆาวุกุมาร พระราชโอรสพระเจาทีฆีติผูครองโกศลรัฐ อุบัติเมื่อภายหลังแตพระชนกเสียพระนครแก พระเจาพรหมทตผัครองแควูนกาสแลีว ไดอาศยความเพัยรีตงตั้นแต ไปฝากตนอย ในสำน ูกหมอชัางพระทนี่งั่ดดี พณดิ งไปถ ังพระเจึาพรหมทตั เปนทพอพระราชหฤที่ยั ไมทรงทราบว าเป นบตรอมุตริ กโปรดให ็รบราชกัจดิวยม ไดิ ทรงระแวง ทฆาวีกุแสดงความภ็กดั และสามารถเป ี นลำด บมาั จนพระเจาพรหมทตทรงเมตตาชับเลุยงเป ี้นคนสนทิ ตามเสดจต็ดพระองคิทกแหุงหน คราวหนงไดึ่ชองท จะปลงพระชนม ี่พระเจาพรหมทตั แกแคนแทนพระบดาิแต มาระลกถึ งโอวาทท ึ พระชนกประทานไว ี่ ในข อวา จงเหนยาวด็กวีาสนั้ จงทำอาการเพ ึ ยงให ีตกพระทยเทัานนั้แลว ยกพระชนมถวาย ไดโกศลร ฐของตระกั ลเปูนค าไถกบพระราชธั ดาเป ินคครองูภายหลงรวมั๒ พระนครมาไวใน อาณาจกรอันเดั ยวได ี ความเพยรเป ีนองคหนงึ่ซงยึ่งบัคคลมุปีญญาให ตงตนได ั้ ในโภคทร พยัและอสริยยศดิ วยประการ ฉะนี้
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 79 (มว. ๖๘-๖๙) วิริยสมฺปตฺติคาถา อนทรวงศิ : อสุสาหภาโวฺ วริยนิตฺ ิวจุจเตฺ ยสสตฺถฺ ิต, ํเอส สกจิจสาธโกฺ ยสเสวฺ มจิฉาฺ วริยิปํ เจ สยาิ ทมุเมธภฺโตู อถ เอส พาลโสิ พาโล ตถาเยว สกจิจนาสโกฺ นปปาณหาราทฺหิตายิ โหต ิเว กฏฐาทกจิเฉทนวตฺถฺ ุโข ยถา ทฏฐพพเมตฺ ํอธิ วตถฺ ุสาธกํ อนทรวิเชิยรี : เสฏฐ ีห ิ โย จลุลกนามภฺโตู ตสโสปฐาโก ฺ กริ พทุธฺชาโต ิ กาลมหฺ ิกจิจฺํว อกาส ิทกโขฺ เสฏฐีว ชาโต อจรสิสฺ เอโส ปฐยาวตรั : อปร ํวตถฺ ุ ทฏฐพพฺํ โหต ิเอตถฺ นทสิสนฺํ กมาโรุ กริ ทฆาวีุทฆีตีสิสฺ ปยงกฺโรุ สตตฺนาุ นาครนิเทน วฺลิตุเตฺ นคเร ปตุ วริยิ ํเอส นสิสาย ปฏ ฺปกิขสฺสฺ วลลโภฺ ลทโธกาโสปฺ มาเรตุํตเมกทา กถ ํ ปตุ สรติวาฺ “ปสสฺ ทฆีํว มา รสสฺ ํอติ ิอาทกิํ เวร ํวปสเมตูวาน ปจฺฉาฺ สตตฺสุสฺ ธตรี ํ รฏฐจฺ โกสล ํลทธา ปฺ ญาส ฺยํตุตตายฺ เว กาสโกสลรฏ ิเฐส ุเอกรชชฺ ํอการยตี ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
80 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตง ฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๗๐) สมเดจพระโลกนาถเจ ็ าประทานพระบรมพ ทโธวาทโดยนุยั ใหนรชาต เอาใจใส ิ ปองกนรั กษาทำน ั บำรุงเกาะุ คอถืนฐานทิ่พำน ี่กของตนั อยาปล อยให หวงน ้ำคออืนตรายทัวมท บได ัเชนนนั้ดวยองคสมบตัิ๔ ประการ คอดืวย ความหมนเอาใจใส ั่๑ ดวยความไม ประมาทเล นเลิอ๑ ดวยความระวงั๑ ดวยความปราบปราม ๑ ถาเจาของ ถนเกิ่ยจครีานเลนเลิอ ไมคอยระวงและระงับความเสัยหายีอนตรายกั ได็ชองเกดขินึ้ ถาเจาของตงอยั้ ในองคสมบ ูตัิ ๔ ประการคอมืเพียรเพีอจะจื่ดจะทำก ัจทิยี่ งไมั ไดจดไม ั ได ทำ และเพอจะรื่กษาธัระทุไดี่จดได ั ทำข นแลึ้ วให เป นไปโดย สม่ำเสมอ เอาใจใสไมเพ กเฉยปล ิ อยให เสอมทรามื่ คอยระวงเกัยดกีนความเสัยหายอีนยั งไมัมมาี มงบำบ ุดความั เสยหายทีเกี่ดขินแลึ้ วให หมดไป อนตรายกั ไม็ ไดชองทจะเกี่ดิ เหมอนประชาชนท ือยี่ ในเกาะหร ูอดืนแดนอินลัมุ เพยรถมทีหรี่อกื อทำนบก นหั้วงน ้ำอนจะทัวมถงึ และคอยระวงรักษาแกั ไขด วยความไม ประมาทฉะน นั้ ดงนั ไดี้ ชอวื่ าทำเกาะไม ใหหวงน ้ำทวมได ในพระพทธภาษุตนิ โดยพย ี้ญชนะั โดยอรรถนนกั้ ศลธรรมไดุชอวื่าเกาะเป นทพี่งึ่ ของสตวโลกผ ัตกอยูในสงสารสาคร ู สงกัเลสธรรมอิ นจะทำอ ันตรายแกับคคลชุอวื่าหวงน ้ำ สตวัเหลาน นได ั้อาศยั กศลความดุความงามเป ีนท พำน ี่กัยอมทรงตนอย ไดูในส งสารวัฏั ไมจมลงในบาดาล กลาวคอยื งตนให ัตงขั้ นได ึ้ ใน สมบตันินๆั้เปนตนว าโภคทร พยัและอสริยยศิ มความสามารถจะนำอ ี ตภาพไปโดยสว ัสดั ีไมต องประพฤต ทิจรุตอินั จะทำใหตกต ่ำลำบากเพราะชวีโตบายเป ินเหต ุถาปล อยให สงกั เลสครอบงำก ิ จะทำอ ็นตรายแกักศลสุจรุตทิ ไดี่ประพฤต ิ มา ยงบั คคลใหุตกต ่ำลงไป เหมอนคนเรือแตกขื นฝึ้ งเกาะได แลวถกหูวงน ้ำทวมพากนกลั บไปตกในสาครฉะน ันั้ สมเดจพระบรมศาสดาจารย็ตร สสอนให ั ทำเกาะ อยาให หวงน ้ำทวมท บได ัเชนนนดั้วยคณสมบุตัิ๔ ประการทกลี่าว แลว เปนไปในอ นเพั ยรทำก ีศลความดุทียี่ งไมั ได ทำ เอาใจใสรกษาความดัทีไดี่ทำแล ว คอยระวงไมั ใหชองแกอกศลุ ความชวทั่ยี่ งไมั ได ทำ เปนธ ระปราบปรามใจตนใหุละทงความชิ้วทั่เคยทำแล ี่วดงนั ี้ชอวื่ าทำเกาะไม ใหหวงน ้ำทวมได (มว. ๗๐) ทีปคาถา ปฐยาวตรั : อฏุ ฐาเนนปปมาเทน สฺ ญเมน ฺ ทเมน จ ทปี ํกยราถิ เมธาวีย ํ โอโฆ นาภกิรตี ิ อติ ิเอว ํ นเยนาห โลกนาโถ นราสโภ กสุโติ เจ ปมตโตฺ จ เทสวาส ีอสวํ โตุ วปติตฺ ึน วโนเทต ิ ิอปุปชฺชตฺ ิอปทุทโวฺ สเจ อฏุ ฐานวา เจว อกต ํกจิจมตฺตโนฺ สวํธาติุ ํกตจาปฺธรุ ํสเมน รกขฺติํุ นพทิธฺ ํ อปปมตฺโตฺ จ อนกิขฺติตธฺโรุ นโร อนาคต ํวปติตฺิจ สฺวํ โตุ ปฏพาหิติุํ ทนโตฺ ขปิ ปมฺปุปนฺนฺํวปติตฺิ จาปฺ ธสตํ ิ น อนตรายสงฺขาโต อฺปุปชฺชตฺ ิอปทุทโวฺ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 81 ยถา ทปนีวาสิ ีวา นนินฏฺ ฐานนวาสิ โกิ อฏุ ฐาเนนปปมาเทน สฺ ญเมน ฺ ทเมน จ กโรต ิฐานมตุตานฺํย ํ โอโฆ นาภกิรตี ิ อติ ิพยฺชนโตฺ เอตํทฏฐพพฺ ํ ปน อตถโตฺ ธมโมฺ กสลภุโตูว ทโปี อติ ิ ปวจุจตฺิ ทโปี สสารมํคุคานฺํสตตานฺํว ปฏสิสโยฺ สงกฺเลโส ิ มนสุสานฺํอนตรายฺ ํ กโรต ิ โย อปุปาเทตฺ ิวปติตฺิ จ โอโฆตฺ ิเอส วจุจตฺิ อนทรวิเชิยรี : กตวาฺ ปตฏิฐ ํกสลุํว ธมมฺํ นสิสายฺ อตตานมฺมมิหฺ ิวฏเฏ โลเก ปตฏิฐาปยเรว สตตาฺ โอเฆ นมิคุคาฺ น ภวนตฺ ิเอเต อนทรวงศิ : เอเตส ุโภคสิสรฺยาทิเกสิ ุโข สตตาฺ ปตฏฐาปยเร ิว โสตถฺนาิ เต อตตภาวฺธํ ปวตตยนฺตฺ ิเว ปาป ํน โข ทจุจรฺติ ํจรนตฺ ิเต สตตาฺ อเมิ สจุจรฺเติ ปตฏิฐตาิ ตาเปนตฺ ิต ํชวีตการณาิ น เต ปฐยาวตรั : จติตฺเจฺ สงกฺเลเสหิ ินราน ํ ปรยิฏุ ฐติํ กตสจุจรฺตานิ ํว อนตรายฺ ํ กโรนตฺ ิเต นพทิธฺ ํ โอมก ํฐานํขปิ ปฺ ํ ปาเตนตฺ ิ ปคุคเลฺ ทปี ํสมปตฺตกาเลฺว ภนินาฺ นาวาป โข ยถา สทธฺ ึสพพชเนเหว วฺฬุหาฺ โอเฆน สาครํ ตสมาฺ เอว ํนเยนาห สมพฺทุโธฺ ทวฺปทิตุตโมฺ อฏุ ฐาเนนปปมาเทน สฺ ญเมน ฺ ทเมน จ ทปี ํกยราถิ เมธาวีย ํ โอโฆ นาภกิรตีตีิฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
82 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวแต งให เปนภาษามคธ โดยฉนทลักษณะั ๓ อยางตามถนดแตังฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๗๒-๗๓) สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจาเสด็จเถลิงราไชศวรรยาธิปตย ในเวลาเริ่มแปรความเปนไปของ ประเทศในบรพทุศาภาคนิ ี้ ไดทรงตงพระราชอั้ ตสาหะในอุนทัจะจี่ดราชการัเพอปื่องกนรั กษาทำน ั บำรุงพระราชุ อาณาจกรให ัเจรญทินสมัยั อบุตัเหติ ใดๆ ุอนจะนำให ัเกดอนิ ตถะไม ั เปนผลดแกีแผนดนิทยี่ งไมัเกดิกทรงจ็ดการั ระวงั ดงทำน ั บำรุงพลนุกายไว ิ เพอปื่องก นจลาจลภายในและป ัจจามตรภายนอกิ ตลอดลงมาถงระวึ งโรคภ ัยั ไขเจบและอ็คคัภียอันจะเกัดมิแกี ประชาชนเป นทสี่ดุ เมอเกื่ดขินแลึ้วกทรงขะม็กขะเมันเพอจะระงื่ บให ัราบคาบดจุ ไดทรงปราบจลาจลในมณฑลพาย พและอัสานีขจดโจรภายนอกภายใน ั ขอเสยหายทีมี่อยีแลูวกต็งพระราชหฤทั้ยั จะเลกถอนิ เชนเลกทาสผิอนเลกบิอนเบยี้ เลกวิธิใชีบบคี นในทางพ ั้จารณาความอาญาิ ตลอดถงเลึกขนบธรรมเนิยมี อนลัวงเวลาและขดแกั ความเป นไปของประเทศอย างอนๆื่อกเป ีนอนมากั การณใดๆ เปนทางแหงความเจรญแมิ จะสำเรจยากส็ กปานใด ักไม็ทรงทอดพระราชธระุ เมอเป ื่นกาละกจ็ดขันึ้ เชนทรงขวนขวายเพ อจะรวมความปกครอง ื่ ในหนาทตี่ ลาการใหุพ นจากความเป นแผนก จดระเบัยบสีวนธรการุเพอบำร ื่งศุกษากสึกรรมพาณิชยกรรมิสราง ทางรถไฟสายโทรเลขและอนๆื่ เมอได ื่จดขันแลึ้วกม็ พระราชประสงค ีจะร กษาให ัยนยงคงทื ี่ทรงสอดสองตรวจ ตราราชกรณยะอยี เปูนนตยิ สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจา ทรงอุตสาหะในอันบำพ็ญราชธรรมอันอางวางยากที่จะลุถึงที่สุดก็ ดจกุนกับพระมหาชนกพยายามวัายอย ในมหาสาครไม ูแลเห นฝ็งถงดึงนันกั้ ไม็ทอแท นางมณเมขลามีกรีณามาชุวย กได็แก ความสำเร จม็งหมายุเปนผลแหงความเพยรและแกลีวกลา พระคณขุอน ี้นบวัาวริยสมบิตัิเปนมงคลอนั มหาประเสรฐิ มในสมเด ีจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาน นเป ั้นประการต น (มว. ๗๒-๗๓) ทาสพยโตฺปโมจนนโยปายคาถา อเปนทรวุเชิยรี : นรนิทราชาฺ ห ิ ปโย ชนานํ หตายิ รฏฐสสฺ จ ทยยฺกานิ ํ สเมน กาเรต ิอเธสิ รชชฺํ ยเมตถฺ อปุปนฺนมนตฺถภฺตูํ น โหต ิอปุปนฺนมฺทิปํ รฏเฐ นวาริติุํ ต ํส สมตถภฺโตู อนทรวงศิ : คามาทโจรา ิ จ สรฏฐสตตโวฺ ธมเมนฺ เต มททตฺ ิ โส อปายโสุ อปุปนฺนปฺพุพาปฺจ โรคปทุทวาฺ อาคมมฺ เต ตปปนทฺกุขฺตาิ ชนา เมตตาลฺโกุ ภปตู ิรฏฐวาสนิํ ทยเยฺ อนเฆี สขุเติ จ กพุพเตฺ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 83 ปฐยาวตรั : ราชา ห ิทฆทสีสาวฺีเมตตาลฺ ุ รฏฐวาสนิํ ทยยฺกานิ ํนเวเทสิ ิสพพทาสพฺยโมจนฺํ ย ํ อปายมขุ ํรฏเฐ ชตกมูมาทฺกิ ํตทา เอตสสฺ โมจนตถาย โสฺ อาณาเปส ิทยยฺเกิ กาลาตกิกนฺตภฺโตู จ อปเทโสุ สมหโตู ราชกจิจานฺ ิทยยานฺํหตติถายฺ ปยุชยฺิ ปฏริปู ํอกา รฏเฐ ราชา อฏฏวนิจิฉยฺํ สกิขนฺ ํกสกมิมฺจ วณฺิชฺชโมปถมฺภยิ โส ธมรถมคูคฺจ ทฺรเลขู ํ อมาปยิ ตโต ตาน ิมหาราชา โอโลเกส ินรนิตรฺํ โส ปเรสู ิมหสุสาโห กฺ ุสลสฺสูปสมฺปทํ ตสมาฺ ทกุกรการฺตีิ ปสฏฐต ํ อปาปณุิ โส ปเรสู ิมหสุสาโห กฺ ุสลสฺสูปสมฺปทํ ยถา ห ิ โพธสติ โตฺว มหาชนกนามโก วายมนโตฺว สตตาหฺํสาคเร เทวธตียาุ อมิ ํวายามมาคมม โหตฺ ิสฏุ โฐปถมภฺโติ เอว ํวายามมาคมม โสฺ สมทิธฺสาธโก ิ อย ํวริยสมิ ปตฺตฺิรโญฺ มงคลสมฺมตาตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
84 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เปนภาษามคธ โดยฉนทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๗๓) โลกตถจรัยานินคั้อความประพฤต ื ใหิ เป นประโยชน แก โลก และคำวา โลก ในทนี่นี้นั้ โดยพยญชนะเป ันชอื่ ของแผนดนทิงมวลหรั้ อโดยเอกเทศ ื โดยอปจารโวหารคุอคำกล ืาวออม เปนช อของประชาชนผ ื่อาศูยอยั ูณ โลก นนั้ เพราะเหตนุนั้ ความประพฤตใหิ เป นประโยชน แกแผนดนอิ นเป ันถ นฐานและประชาราษฎร ิ่จดวั าเป นโลก ตถจรัยาิ โดยบรรยาย คณขุอน เปี้นปฏ ปทาเคร ิองหมายของทื่านผ เปูนบรุษรุตนั สมเดจพระส็มมาสัมพัทธเจุา จำเดมแติ ไดตรัสรูก็ไดทรงบำเพ็ญพุทธกิจอันใหญ พระองคแผพระญาณทอดพระเนตรโลก ณ เวลาปจจุสมัยใกลรุงและ สายณหสมัยตอนพลบคั่ำ เมอมื่พี ทธเวไนยปรากฏในพระญาณโดยอาการท ุมี่อีปนุสิยจะได ั ตรสรัมรรคผลู หรอถืงึ พระไตรสรณคมนหร อจะได ืคณสมบุตัอยิางอนๆื่ พระองคกเสด็ จไปโปรดด ็วยพระมหากรณาุ ตงตั้นแตตร สปฐมเทศนา ั โปรดพระภกษิ ปุ ญจวคคัยี พอมพระสาวกขีนบึ้าง กส็งจาร กไปในท ิศานิทุศเพิ อประกาศพระศาสนา ื่ ขอนกี้ทรง็ ปรารภหตสิขแกุส ตวโลกเป ันทตี่งั้ แจงในพระวาจาตร สสังดั่งนัวี้า จรถ ภกิขเวฺจารกิ ํพหชนหุตายิ พหชนสุขายุ โลกานกมุปายฺ , อตถายฺ หตายิ สขายุ เทวมนสุสานฺ * ํภกษิทุงหลายั้ทานทงหลายจงเทั้ยวจารี่ กไป ิเพอเกื่อกื้ลู แกชนมาก เพื่อสุขแกชนมาก เพื่ออนุเคราะหแกโลก เพื่อประโยชนเพื่อเกื้อกูล เพื่อสุข แหงเทวดาและมนุษย ทงหลายั้ ทานทงหลายอยั้ าได ไป๒ รปูโดยทางเดยวกีนั จงแสดงธรรมไพเราะในเบองตื้น ในทามกลาง ในทสี่ดุ ประกาศศาสนา บรสิทธุบริ์บิรณูสนเชิ้งิพรอมทงอรรถทั้งพยั้ญชนะั สตวัทงหลายทั้มี่สีญชาตั เปินผมูธีลุในจ ีกษันุอย กลาวคอมืกีเลสเบาบางมิอยี ูเพราะไมเคยได ย นได ิ ฟงยอมเสอมจากธรรมื่ ผจะรูทูวถั่งซึงธรรมจึ่กมั ีแมเราตถาคต กจ็กไปอ ัรุเวลาประเทศเสนานุคมเพิอแสดงธรรมเหมื่อนกืนั ตงแตั้นนกั้เสด็จเท็ ยวเทศนาโปรดส ี่ตวัตลอดเวลาท ี่ ทรงพระชนมอยเพูยงไร ี ประกาศพระศาสนาใหแพร หลายไพบ ลยู * วนิยปัฎก มหาวรรค (ว.ิมหา. ๔/๓๒/๓๙)
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 85 (มว. ๗๓) โลกตฺถจริยาคาถา ปฐยาวตรั : โย โกจ ิอตถกาโมฺ จ ปเรสจฺ หเตสโก ิ โลกตถจรฺยาิ นาม จรยาิ ตสสฺ วจุจตฺิ เอสา ปฏปทา ิ โหติ ปรุสิสสฺสปฺ ยสสฺ โข อคโคฺ รตนภโตตูิวจุจเตฺ ปรุโสิ อยํ อนทรวิเชิยรี : ปตวาน โพธ ึภควา มนุนิโทฺ พทุโธฺ สสุทุโธฺ กรณาสมงุคฺี ปจจฺสกาเลู อธิ ย ํวเนยิยฺํ โอโลกย ํเทสย ิตสสฺ ธมมฺํ อนทรวงศิ : โส ปจฺสินี ํ ปฐม ํอนตุตรฺํ เทเสส ิ โข ธมมวรฺ ํ ตถาคโต ชานสึ ุธมมฺ ํสคเตนุ เทสติํ เอเตป โข ลทธฺปสมูปทาฺ อสิี สพพฺฺโนุ เต อรยาิว สาวกา โลเก อเหสุ ํพหกาุ จ สาวกา ปฐยาวตรั : อปุปนฺเนสฺ ุห ิ โลกสมฺึสมพฺทุธสาวเกสฺ ุเว พทุโธฺ โลกานกมุปาย คาเมสฺ ุนคเมสิ ุจ ธมมสฺสฺ เทสนตถาย คามกาทฺนิวาสินิํ เต สาวเก อเปเสสุํสยปํ จารกิ ํจริ ตโต ปฏฐาย โส โลเก ปตฏิฐาเปส ิสาสนนตฺ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
86 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตาม ถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๗๕-๗๖) สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิา ทรงประกอบดวยพระวริยสมบิตัแลิว ทรงบำเพญราชธรรม็ อปถุมภั พระพทธศาสนาุ บรหารพระราชอาณาจิกรั ชบเลุยงพระราชวงศานี้วงศุ เสวกามาตยราชบรพาริทงฝั้ายทหาร ทงฝั้ายพลเรอนื ทำนบำรุงทวยชุ อาณาประชาราษฎร ี เพออยื่เยูนเป ็นสขุนรทิกขุนรภิยั อนโลมเขุาในจ กรวรรดั ิ วตรและสังคหวัตถัซุงแสดงมาแลึ่ วในหนหล งั ตงพระราชหฤทั้ยมันอยั่ ในพระราชจร ูยาิ พระราชอตสาหะจุดใน ั ราชกจิ เปนเหต ใหุสมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาเสอมลื่าพระกำล งลงั ไมทรงพระสำราญโดยลำด บมาั จนเปน เหตตุองเสดจร็กษาพระองคั ณ ทวปยี โรปุซงเป ึ่นปรว สิยันราศไกลพระมหานคร ิ กบทังราชตระกั้ลูราชบรษิทั และโภไคศวรรย หางจากขาขอบขณฑสัมาี เปนทวี่าเหวพระราชหฤทยั ทงจะได ั้เสวยความลำบากพระกมลเพราะ ไมบรบิรณูแหงอ ปฐานการบำร ุงบำเรอดุงไดัเคยมา ทงนั้กี้เพ็อจะรื่กษาพระชนมั และบำร งพระกำลุงไว ัทรงราชภาระ ใหเปนหตานิหุตประโยชน ิทวกั่นั ขอนกี้เหม็อนสมเดืจพระสรรเพชญพ็ทธเจุาเมอแรกได ื่ตรสรั ูทรงพจารณาเหิน็ อปนุสิยของสั ตวโลก ัผจะรูทูวถั่งธรรมมึอยี ูและทรงสนนัษฐานวิาจะแสดงธรรมแล วทรงทำอาย สุงขาราธัษฐานิ คือตั้งปรารถนาที่จะดำรงพระชนมายุอยูกวาพุทธบริษัทจะไดความเขาใจธรรมชัดเจน และปฏิบัติชอบสมควรแก พระธรรม สามารถจะบอกกลาวสงสอนผั่อูนนำส ื่บกื นไป ักวาพระศาสนาจะไพบ ลถาวรแพรูหลาย สำเรจประโยชน ็ แกชนเป นอนมากั หากจะมโรคาพาธพยาธ ีพิบิตัเกิดขินตึ้ดทอนอายัสุงขารักจะทรงพยายามเพ็ อบำบ ื่ดเสัยดี วยกำล งั พระอทธิบาทิ จะบำรงพระองคุใหทรงอยกูอนกวาพระศาสนาและบรษิทจะสมบัรณูฉะนนั้ โดยปกตพระอรหินตั - เจาย อมไม มความอาลียเสั ยดายในร ีางกายและชวีติ จะเปนอย ไดูเท าไรก ตามท็ ีถงอยึางนนสมเดั้ จพระโลกนาถ ็ เจาทรงทำอายุสังขาราธิษฐานในที่นี้ ก็ดวยพระพุทธประสงคจะทรงบำเพ็ญพุทธจริยาใหสำเร็จประโยชนแกโลก ดวยประการดังนั้น สมเด็จบพิตรพระราชสมภารเจาก็เหมือนกัน ตั้งพระราชหฤทัยจะรักษาพระชนมและบำรุง พระกำลงไว ัเพ อทรงบำเพ ื่ญพระราชจร็ ยาให ิภยโยภาพเพ ิ อประโยชน ื่แกแผนด นและประชาชน ิ .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 87 (มว. ๗๕-๗๖) โลกตฺถจริยาคาถา วสนตัลกาิ : ทยยฺสิสโรฺ ห ิวริเยนิ สมงคฺภิโตู สมพฺทุธสาสนฺปถมุภกทยฺยกฺนิโทฺ รฏฐสสฺ โส หตสิขายุจ ทยยฺกานิ ํ ธมเมนฺ การยต ิรชชวรฺ ํนพทิธฺํ โส ราชธมมจรฺยายิ ฐิโต จ โหติ อสุสาหวาฺ ภวต ิราชกรณยการฺีฯ วสฏํฐา : สวรียติตายฺ ห ิกจิจยฺุชเนฺ รชายุ รฏฐปปตฺ ิ โหต ิ ปฬโติ ยโรปเทสุํว ตกิจิฉนายฺ โส คโต ว มเญฺ นรญาตโก ิ ตหึ สย ํ อโรโค พลวา จ ยาว โส ภวสิสตฺ ีตาว สรฏฐมาคโต หตายิ โส ทยยชนานมายตฺึ อเธวิ โหเหสสตฺ ิกจิจการโกฺ ปยาวตฺตฺ :ํสาธกเจตฺถฺ ทฏฐพพฺํยทา โลกานมตุตโมฺ ปตวานฺ อภสมิ โพธฺึ “อตถฺ ิเย อธิ พทุธฺโนิ เต สยิุํ ธมมวฺิฺตูิเอว ํสมปสฺสมานโกฺ เมตตาลฺ ุสพพปาณฺนีํธมมฺ ํเทสติกามโกุ ตโต กตายสงุขาราฺ - ธฏิฐาโน ทปทิตุตโมฺ “สมพฺทุธปรฺสาิ ยาว ธมมฺฺ ูธมมจารฺโนิ ชนาน ํพทุธธมฺมฺจ สมตฺถาฺ อนสาสุติุํ คมสิสตฺ ิจ เวปลุลฺํสมมาสมฺพฺทุธสาสนฺํ ตาว ชวีติกาโมหุํ ปชายตถายฺ โข อติิ โรเคน ปฬโติ โหติพทุโธฺ อาพาธโกิ ยทา อทิธฺปาเทน ิ อาพาธํตทา วปสเมตู ิ โส กิ จาปฺ อรห ํ โหติชวีตสิมฺ ึอนาลโย โลกสมฺ ึ ปน อตถาย สฺขายุ สพพปาณฺนิํ เอว ํกตายสงุขาราฺ - ธฏิฐาโน ทปทิตุตโมฺ มหาราชาป อาพาธํสย ํสเมตกามโกุ วฑุฒฺยาิ เจว รฏฐสส อตฺถายฺ ทยยวาสฺนนิตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตาย ํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
88 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายนแลี้วแต งให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตาม ถนดัแตงฉนทั อะไรแจ งช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๗๙-๘๐) มตรสมบิตัิคอถืงพรึอมดวยมตริ กลาวโดยสาธารณน ยั ชนผรูกใคร ักนสนัทชิอวื่ามตริ ไดในคำว า “มารดา ชอวื่าเป นม ตรในเร ิอนของตนื ” คนผมูเมตตาในก ีนกัช็อวื่ามตริ ไดในคำว า “ชนสมควรจะทำพระอรยบิ คคลใหุเปน มิตร” กลาวโดยเฉพาะ สหายผสนูทและผิมูเมตตาชีอวื่ามตริ ไดในคำว า “มมีตรเลวิมมีตรดิ ี” เพอนรื่วม การงาน เปนแตสหายบางอมาตยบาง ไมชอวื่ามตริ ตอเป นผสนูทสนมกินมั เมตตาในก ีนั จงจะได ึชออยื่างนนั้ มตรนินยั้อมเป นปจจยภายนอกอันแรงกลัาทจะพาผี่ สมคบให ูถงความเจรึญหริอเสือมเสื่ยี เหตดุงนันั้สมเดจพระ็ โลกนาถเจาจงตรึสวัา “ดกูอนภกษิทุงหลายั้ ทำปจจ ยภายนอกให ั เปนเหตแลุว เรายอมไม แลเหนเหต็แมุอนหนังอึ่นื่ อนจะเป ั นไปเพ อความเสื่ยหายอยี างใหญ เหมอนความเป ืนผมูมีตรชิวั่ ความเปนผมูปาปม ีตรยิ อมเป นไปเพ อความื่ เสยหายอยี างใหญ อกฝีายหนงึ่เรายอมไม แลเหนเหต็อุนหนังอึ่นเหมื่อนกืนั อนจะเป ั นไปเพ อประโยชน ื่อยาง ใหญเหมอนความเป ืนผมูมีตรดิ ี ความเปนผมูกีลยาณมัตรยิ อมเป นไปเพ อประโยชน ื่อย างใหญ ” ความแหงพระพทธภาษุตนิ ี้ในกณหป ักษ ฝ ายดำค อขื างไม ด ีพงสาธกดึวยเรองพระเจื่าอชาตศตรัผูครองมคธู - ประเทศ ครงทั้าวเธอย งเป ันพระราชกมารุคออยื ในตำแหน ูงลกหลวงูยงไมั ไดเสวยราชย ทาวเธอไปคบหาก บั พระเทวทตัผเปูนภกษิ ใจบาปหยาบชุา เชอคำย ื่ยงของพระเทวทุตั ไดทำป ตฆาตอุนเป ันครกรรมุไดเสวยผลอนั เผดร็อนทงในโลกน ั้ และโลกหน ี้า ทงตั้ดอั ปนุสิยแหั งพระโสดาป ตตผลิทจะพี่ งไดึบรรล ในอุตภาพนันเสั้ยี แม ทาวเธอเป นพระราชาครองแผนดนิ มพระเดชานีภาพลุ วงกฎหมาย ไมมบีคคลจะลงกรรมกรณุ กย็งตัองเสวย วปฏิสาริ ไดความเดอดรือนพระราชหฤท ยเป ันอาชญา ทาวเธอเคยทำมาเอง กจำต ็ องหวาดไม ไวพระทยแมั ใน พระราชโอรส ไมไดที่จะเสด็จอยูสำราญ แมในทางกุลสังวาส คืออยูรวมกันเปนตระกูล วางตัวอยางอันไมดีไว ไมเฉพาะแต ในพระราชวงศ ยงทำความเส ั ยไว ี ในข ตตัยมณฑลทิ วไปด ั่วย ถกตูดขาดจากความสมาคมันยมนิบถัอื ของโลก ครนเสดั้ จละโลกน ็ ไปแล ี้วจะมคตี เปินอย างไร กไม็ตองพกพยากรณั พระเจาอชาตศตรั ไดูเสวยวบากอินั เผดร็อนเชนน ี้กเพราะสมาคมก็บพระเทวทัตผั เปูนปาปม ตริ ในศกรปุกษ ฝายขาวคอขืางด ีพงสาธกดึวยเรองแหื่งพระเจาตกกสัลาิ พระราชโอรสพระเจาพาราณส ี ในปญจภรีกชาดกุเอกนบาติ * เมอครื่งยั้งเป ันพระราชกมารุเสดจจะไปครองเม ็องตืกกสัลาิอนเป ั นทางไกลก นดารั รอดพนจากอำนาจนางยักษินีผูมาประโลมลอในระหวางและไปถึงโดยเกษมสวัสดี ก็เพราะไดพระปจเจกพุทธะผู เปนกลยาณมัตริ ตงมั้ นไม ั่ละเม ดโอวาทของท ิาน เมอทื่ าวเธอได ผานสมบตัแลิว ทรงเปลงอทานวาจาขุนวึ้า “เพราะเรามนแลั่วดวยความตงมั้ นในคำแนะนำของท ั่านผฉลาดู และเราเปนผขลาดแตูภยัเราจงมึ ไดิถงอำนาจแห ึงนางยกษันิทีงหลายั้ เราจงมึสวีสดัรอดจากภี ยใหญ ัอยางน ี้” * ข.ุชา.เอก. ๒๗/๑๓๒/๔๓. ตทฏฐกถา ๒/๔๐๒-๔๐๕.
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 89 (มว. ๗๙-๘๐) มิตฺตคาถา อนทรวงศิ : มติตาฺ ห ิ โลกมหฺ ิภวนตฺ ิทพุพฺธาิ กลยาณมฺติตาฺ อถ ปาปกา อติิ กลยาณมฺติตสฺสฺปเสวโกุ จ โย เอโส สขุ ํวนิทตฺ ิสพพทาฺ นโร โย ปาปมติตสฺสฺปเสวโกุ นโร ทกุขฺ ํจริ ํวนิทตฺ ิเอส สพพทาฺ อนทรวิเชิยรี : ทฏฐพพเมตฺ ํมคธาธปสิสฺ ภนาถราชสูสปฺ วตถฺนาุ โข โส เทวทตเตนฺ กมารกาเลุ เถเรน สทธฺ ึอปเสวมาโนุ ปาเปนปาเยนุ นโยช ิ โติว อาคมมฺ ปาป ํ ปตฆาตโกุโข ปฐยาวตรั : โหต ิตกกสฺลาริ โญ วต ฺถฺนาปุ นทสิสนฺํ ทฏฐพพฺ ํ อปรเยว โส ํ ตกกสฺลเมกทาิ คจฉนฺโตฺ อนตรามคฺเค กนฺตาเรฺ รกขสฺหี ิเว ปโลภโติ อปาเยหุิเอตาส ํอวสานโคุ กลฺยาณมิตฺตมาคมฺม มตุโตฺ โหต ิภเยน โส โสตถฺปติ โตฺ สมาโน ว ตทา ตกกสฺลาธิ โปิ วิฺนู ํอปเทสสุมฺึทฬหปฺปตฺ ฏิฐตติตายฺ โข “ฐโติ กถาย วิฺนูํวมิตุโตฺ มรณา อหํ โสตถฺโกต ิยาทฺยฺทานุํว อทาเนสุ ิชนาธโปต ิ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ
90 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๗๙-๘๐) มติตสมฺปตฺตฺคาถาิอกสำนวนหน ีงึ่ ปฐยาวตรั : มติตาฺ นาม ห ิกลยาณา ปาปาฺ จ อติ ิทพุพฺธาิ วราสเปกขกาฺ เจว กลยาณาฺ สสหายกาุ ปรสงคหกาฺ จาปเต กลยาณาตฺ ิวจุจเรฺ โส ปาปมติตภาโวฺว วนาสายิ ปวตตตฺิ กลยาณมฺติตภาโวฺ ตุหตติถายฺ ปวตตตฺิ สาธกเจตฺถฺ ทฏฐพพฺํอชาตสตตฺวตุถฺนาุ อนทรวิเชิยรี : ภปาลปูตุโตฺ ห ิอชาตสตตฺ ุ โส เทวทตเตนฺ กมารกาเลุ สทธฺ ึภชติวาฺ ปฏริปเกนู เอเตน ปาเปน ปโลภโติว ปาโป ว ชาโต ปตฆาตโกุ โข โลเก ปรมเหวฺ จ ทกุขฺโติ โส อนทรวงศิ : ทฏฐพพเมตฺ ํ อปร ํนทสิสนฺํ พาราณสราชป ี โยรโส ตทา สโรู คโต ตกกสฺลิ ํ สโยธโกิ กนตารมคฺเคฺ อตจณิฑยกฺขฺนิี ทสิวานฺ เอตาห ิ ปโลภโติ ตหึ มตุโตฺว ตาส ํ วสโต สวตุถฺโกิ ปฐยาวตรั : กลฺยาณมิตฺตมาคมฺม ปจเจกพฺทุธมาสภฺํ ตสโสวาเทฺ ฐโติ ปตตาฺ - ภิเสกภูตขตฺติโย โส อทานุ ํอทาเนสุิธรสีสฺ วจเน ฐโติ มจจฺมุตุโตฺ อห ํ ปตโต โสตฺถฺภาวนิตฺอาทิกนิตฺ ิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 91 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา ๘๒-๘๓).*** ในมตตามิตตชาดกิ *แสดงลกษณะมัตรแลอมิ ตรไว ิอยางละ๑๖ ประการ ลกษณะอมัตริ คอเหืนเข็าแลว ไมยมแยิ้ม ไมยนดิ ีมนียนั ตาไม จบเขาั ประพฤตขิดกันั คบหาชนผเปูนศตรัของเขาูไมคบหาชนเป นมตรของเขาิ ยอมคดคัานชนผพูดยกคูณุ สรรเสรญชนผิดูาวาตเติยนี ไมบอกความลบของตนแกัเขาสวนความล บของเขาไม ั ชวยป ดบงั ไมชมการงาน ไมสรรเสร ญป ิญญาของเขา เขาไดความเสอมเสื่ยกลีบยันดิ ีเขามความเจรีญกลิ บไม ั ชอบใจ ไดของก นแปลกมา ิหานกถึ งเขาไม ึ มไดิมแกี ใจเผ อแผื่ ลกษณะมัตรคิ อเขาไม ือยยูอมคดถิงึกลบมาถังึ ยอมยนดิ ียอมสรวลเสดวยยอมสนทนาปราศร ยั ผใดเป ูนมตรของเขายิอมคบดวย ผใดเป ูนศตรัยูอมไม คบดวย ผใดด ูาวาเขายอมหาม ผใดพ ูดยกยูองสนบสนันุ ยอมบอกความลบของตนแกัเขายอมป ดความลบของเขามั ใหิ แพรงพราย เขาทำอะไรยอมพ ดเอาใจู เขาออกปญญาความค ดอะไรย ิอมสนบสนันุ เขามความเจรีญยิอมพลอย ยนดิดีวยเขามความเสีอมยื่อมพลอยเป นทกขุดวย ไดของก นแปลกมาย ิอมนกถึงมึตริคดจะเผิอแผื่ฉะนี้ ความเปนผูมีพวกพอง เปนผลที่ควรจะตองประสงคประการหนึ่งในสวนทิฏฐธัมมิกัตถประโยชน ถาหา พวกพองม ไดิแลวก ไม็ สามารถจะดำรงตนอย ไดูเหมอนตื นไม ไร รากไร กงิ่ทนพายไมุไดกจะล็มฉะนนั้ เพราะฉะนนั้ สมเด็จพระสุคตเมื่อตรัสสอนดวยทิฏฐธัมมิกัตถประโยชน จึงทรงแสดงหนาที่ของพระอริยสาวกผูครองฆราวาส เนื่องดวยการสงเคราะหมิตรไวเปนประการหนึ่ง ถึงจะเปลืองโภคะทรัพยที่จับจายไปในกิจนี้ก็จัดวาจายไปดวยดี ชอวื่ าไดถอประโยชน ือนเกัดแติ โภคทร พยั ไว ได แตมตรนินตั้างชนกั้นตามบัคคลุ วธิสงเคราะหีก จำต ็องต างไปตาม คนเดยวกีนความตัองการกย็งตั างไปตามขณะ การสงเคราะหมตรจิ งควรจะทำด ึวยรจูกเลัอกอื บายใหุเหมาะแกบคคลุ และสมยั ถาเข าใจทำก จะได ็พวกพ องเป นกำล งในก ัจธิระุ นเปี้นปร วารยศิ ปรวารสิ มปทา ั หตถกาฬวกอับาสกุ เปนตวอยั างสาธกความให กระจาง ครงหนั้งึ่ ในเวลาเมอสมเดื่จพระผ็มูพระภาคเจีาเสดจอย็เมูองอาฬวื ีหตถกอั บาสกไปสุทูเฝี่ามพวกอีบาสกุ ตามไปดวยเป นอนมากั พระองคตรสถามวัา “หตถกะับรวารของทิ านเป นหม ใหญูทานสงเคราะหยดเหนึยวนี่ ้ำใจ ของเขาไวไดดวยอย างไร ” หตถกอับาสกกราบทุลวูา “พระพทธเจุาขาขาพระองคยอมสงเคราะหบรษิทหมันูดี้วย สงคหวัตถัุ๔ ประการ ซงพระองคึ่ตร สประทานเป ันอนศาสนุไวี ขาพระองคเหนว็าผใดควรได ูรบสงเคราะหัดวย อาการเชนใด กสงเคราะห็ผนูนดั้วยอาการเชนนนั้ ขาพระองคยอมสงเคราะหเขาด วยการให พสดัเกุอกื้ลบูางดวย ถอยคำพ ดเอาใจบูางดวยประพฤต ประโยชน ิแกเขาบาง ดวยประพฤต สมิ่ำเสมอในทางผกไมตรูบีาง ” * ขททกนุกายิชาดก ทวาทสนบาติ (ข.ุชา.ทวาทสฺ .๒๗/๑๗๑๓-๑๗๒๔). (มว. ๘๒-๘๓) มิตฺตลกฺขณคาถา ปฐยาวตรั : ย ํวตุตฺ ํอาคตฏฐาเน พทุเธนฺ มติตลกฺขณฺํ ต ํ โสฬสวธิ ํ โหติ โย ปกกนฺเตฺ สหายเก ต ํจนิเตตฺ ิจ เอตสมฺึ ปจจาคเตฺ สมานเก เอโส หฏฐปปหฏ ฺ โฐ จ โส สลลปตฺ ิเตน จ
92 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ โย มติโตฺ โหต ิมติตสฺส เอตฺจฺ เอส เสวติ โย สตตฺ ุโหต ิมติตสฺส เอตฺจฺ โส น เสวติ โย อกโกสตฺ ิมติตฺํว โส ตจฺ ปฏพาหติ ิ โย คณนุตสฺสฺ โถเมติ เอโส ตจฺ ปสสตํ ิ ตสสาจฺกิขตฺ ิคยุหฺจ คฺยุหมสฺสฺ จ คยุหตฺิ สมมาฺ ย ํกรุเตุ มติโต ตฺ ํ โถเมตตีอาทิกิํ อนทรวิเชิยรี : สพพตฺถฺ สพเพหฺปิ ทฏิฐธมเมฺ มติตสฺสฺ ภาโว อภปติถฺโยิว โลกมหฺ ิยสสตฺถฺ ิน มติตภาโวฺ อตตานเมโสฺ น ปตฏิฐเปติ รกุโขฺว ยสสตฺถฺ ิน มลสาขาู วาเตห ิคาฬหฺ ํ ปหโฏ น ฐาติ อนทรวงศิ : ทฏิฐมหฺ ิธมมมฺหฺนิสาสมานโกุ มติตาทฺกานิ ํว อคารวาสนิํ สงคณฺหเนนปฺ ปฏฺพทิธเมวฺ โข สาตถฺ ํกรณยฺ ํสคโตุ อเทสยิ ปฐยาวตรั : โภเค เหตถฺ วลชฺติวา สาธฺกุ ํ ปรภิุชตฺิ โส อาทยติ ิ โภคตถฺํมติโตฺ ปน พหพุพฺโธิ มติตาทฺอนิรุเปน กาตพูโพฺ มติตสงฺคโหฺ อปายุเจฺ วชาเนยิย ลเภยฺยฺ เอตถฺ พนธโวฺ ปรวารยโส ิ เอส ปรวารานิ สมปทาฺ หตถโกฺ เหตถฺ ทฏฐพโพ โหตฺ ิอาฬววาสิ โกิ วหรนิเตฺ ห ิสมพฺทุเธ โสฺ อาฬวยเมกทาิ ปรวาเรหิ ิสทธฺึว สมพฺทุธฺ ํอปสงุกมฺิ เอต ํ อาปจุฉฺ ิสมพฺทุโธฺ “มหนตาฺ เตป หตถกฺ ปรวาราิ กถเยว เตํ สงคหสฺ ิ โข อติิ “จตุสงฺคหวตฺถูหิ ฐานโส สงคหามฺหิํ ย ํทาน ํ ปยวาจา จ อตถสฺสฺ จรยาิ ตถา ยา สมานตตตาฺ จาติสมพฺทุธฺ ํอาห หตถโกตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 93 วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบความตามท็จะเกี่ บได ็ จากขอความขางทายน ี้แลวแต งเป นฉนทัภาษามคธ๓ ฉนทั ตามถนดัแตง ฉนทั อะไร บอกชอไว ื่ดวย (หนงสัอพระมงคลวืเสสกถาิ หนา๘๓-๘๔) เพราะฉะนนั้สมเดจพระส็คตเมุอตรื่สสอนดัวยทฏฐธิมมักิตถประโยชน ั จงทรงแสดงหนึาทของพระอรี่ยสาวกิ ผครองฆราวาสูเนองดื่วยการสงเคราะหม ตรไว ิ เป นประการหน งึ่ ถงจะเปล ึ องโภคะทร ืพยัทจี่บจั ายไปในก จนิ ี้กจ็ดั วาจ ายไปด วยด ีชอวื่ าไดถอประโยชน ือนเกัดแติ โภคทร พยั ไว ได แตมตรนินตั้างชนกั้นตามบัคคลุ วธิสงเคราะหี กจำต ็องต างไปตาม คนเดยวกีนความตัองการกย็งตั างไปตามขณะ การสงเคราะหมตรจิ งควรจะทำด ึวยรจูกเลัอกื อบายใหุเหมาะแกบคคลและสมุยั ถาเข าใจทำก จะได ็พวกพ องเป นกำล งในก ัจธิระุ นเปี้นปร วารยศิ ปรวารสิ มปทา ั หตถกาฬวกอั บาสกเปุนตวอยั างสาธกความให กระจาง ครงหนั้งึ่ ในเวลาเมอสมเดื่จพระผ็มูพระภาคเจีาเสดจอย็เมูองอาฬวื ีหตถกอั บาสกไปสุทูเฝี่ามพวกอีบาสกุ ตามไปดวยเป นอนมากั พระองคตรสถามวัา “หตถกะับรวารของทิ านเป นหม ใหญูทานสงเคราะหยดเหนึยวนี่ ้ำใจ ของเขาไวไดดวยอย างไร ” หตถกอับาสกกราบทุลวูา “พระพทธเจุาขาขาพระองคยอมสงเคราะหบรษิทหมันูดี้วย สงคหวัตถัุ๔ ประการ ซงพระองคึ่ตร สประทานเป ันอนศาสนุไวี ขาพระองคเหนว็าผใดควรได ูรบสงเคราะหัดวย อาการเชนใด กสงเคราะห็ผนูนดั้วยอาการเชนนนั้ ขาพระองคยอมสงเคราะหเขาด วยการให พสดัเกุอกื้ลบูางดวย ถอยคำพ ดเอาใจบูางดวยประพฤต ประโยชน ิแกเขาบาง ดวยประพฤต สมิ่ำเสมอในทางผกไมตรูบีาง ” สมเดจพระนราสภทรงสาธ็การวุา “ทำอยางนนชอบแลั้วถกแลูว” ตรสสรรเสรัญวิา “หตถกะัทานเกดิ มาเพื่อสงเคราะหบริษัทหมูใหญแทๆ ในอดีตกาล บุคคลใดไดควบคุมบริษัทไวไดมาก บุคคลนั้นไดทำสำเร็จแลว ดวยสงคหวัตถัุ๔ ประการนแลี้ แมในอนาคตก จ็กเป ันเชนเดยวกีนั ถงในป ึจจบุนนัเลี้าก เป็นอยอยูางน ” ี้เมอื่ หตถกอับาสกกลุบแลัวพระองคตรสสรรเสรัญแกิภกษิทุงหลายวั้า “หตถกอั บาสกเปุนคนประหลาดอ ศจรรยั เธอ ทงหลายจำไว ั้เถดิ บคคลผุเขูาใจในอ บายสงเคราะหุใหเหมาะแกบคคลและเวลาุยอมเจรญดิวยบรวาริยศ มพวกี พองมาก เปนกำล งเครัองตื่งมั้นแหั่งตน และเปนทพี่งของชนทึ่งหลายอั้นื่ เหมอนตื นไม ใหญ มรากหยีงลงมั่ นใน ั่ พสธาุตงลำต ั้นแตกสาขาผล ใบเผล ิดผล็ ยอมเป นทพี่งของฝ ึ่งวูหคในอร ิญั ตางพากนเขัาอาศยั ใครตองการ รมเงากเข็าจบั ใครตองการผลกบร็ โภคฉะน ินั้ ความเปนผมูกีลยาณมัตริ ยอมเป นนาถกรณธรรม คอคื ณทำใหุม ี ทพี่งึ่และเปนทพี่ งในโลกส ึ่นนัวาสอินคับคังเบั่ยดเสียดกีนอยั ูดวยประการฉะน .ี้ * องคัตตรนุกายิอฏฐกนับาติ (อง.ฺอฏฐก .๒๓/๑๑๔/๒๒๒-๒๒๓).
94 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๘๓-๘๔) มิตฺตสงฺคหคาถา อนทรวงศิ : พทุโธฺ ห ิอาหารยสาวเกิ ชเน “โย สารมตถฺ ํอภปติ ถมานโกฺ มติเตฺ สหชุเชฺ พหเกุ สหายเก ทานาทเกเหวิ สสงุคเหยฺยฺ โข เต คนถเตฺ โส ปรวารเกติ ิ โข ทฏฐพพกฺ ํหตถกวตฺถฺนาุ อทิํ อเปนทรวุเชิยรี : นราสโภ สตตหฺตานิกมุปฺ ตทาป โส อาฬวยิ ํวหาสิ ิ อปาสโกุ หตถกนามภฺโตู อนนตญาณ ฺ ํอปสงุกมฺติวาฺ อเนน อาปจุฉฺตโก ิว โหติ “ตวุสํ ิกสมาฺ พหมุติตภฺโตู ” “อห ํห ิมติเตฺ จตสงุคเหหฺิ สทาป คนถามฺ ิอฬารจุติโตฺ อหํว ตสมาฺ ปรวารวาติ ิ” อปาสโกุ อาห สยมภฺพุทุธฺํ ปฐยาวตรั : พทุโธฺ ห ิต ํ ปสสํติวาฺ “โย ปรจิจาคมานโสฺ นโร สงคหวตฺถฺหูิทานาทหี ิสหายเก สสงุคณฺหาตฺ ิเมตตาลฺ ุโส พหนู ํอตปิ ปฺโย มน ํคณหาตฺ ิมติตานฺํทฏิฐธมเมฺ จนาคเต มติตสงฺคหฺปายุ ํ โย วชานาติ ิสพุทุธฺโกิ ปรวาเรหิ ิ โลเก จ ยเสน เอส วฑฒตฺิ อตตทฺโปี จ โส โหติ ปเรสจฺ อวสสโยฺ วตุตฺเหตฺ ํมนุนิเทน สพฺพโลกานฺกมุปฺนา สาขาปตตผลฺเปโต ขนูธฺมาิว มหาทโมุ มลวาู ผลสมปนฺโน ปตฺ ฏิฐา โหต ิ ปกขฺนิ *ํ ปตฏิฐา สพพปาณฺนีํ โหต ิกลยาณมฺติตตาตฺิ ขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 95 ปญหาวชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในขอความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดัแตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๘๖-๘๗) สมชวีตาิ ความเปนอยสมู่ำเสมอ เปนปฏ ปิกษแกวสมชิวีตาิ ความเปนอยเผอเรอูไมรจูกประหย ัดั บคคลุ รจูกบรั โภคสมบ ิตัิหลกทางหายนะเสียีเสพแตทางวฒนะั ยอมจะได สขตามสมควรแกุกำล งแหั งโภคทร พยั ความ รจูกพอดั ในการแสวงหา ี ในการรกษาั ในการบรโภค ิ เปนประโยชน แกบคคลุฉนใด ั ยอมเป นประโยชน แก ประเทศ ดวยฉนนันั้ ประเทศกลาวคอชืมนุมชนทุตี่งอยั้เปูนปกแผน ปกครองตนเองโดยลำพงัมาตงอยั้ ในส ูปรุเยสนาิ แสวงหาโภคทรพยั บำร งตนรอบคอบดุีประกอบอบายบำรุงการหาเลุยงชี้พของประชาราษฎร ี ใหมผลแลีว และเกลยี่ เกบส็ วนกำไรเป นพลแตีพอสมควร ระวงไมั ใหยบยากุใหได ประโยชน ดวยกนทังั้๒ ฝาย เหมอนนายโคบาลผ ื ู ฉลาดรจูกรัดนี้ำนมโค ปลอยให มสีวนเหลอเพือลื่ กโคใหูไดดมื่ ไมรดจนหมดฉะนีนั้และประหยดัแตการแสวงหาใน ทางอนเป ันอบายม ขของมหาชนเปุนตนวาการพนนั ไมคดอิดหนุนุ เปนแตจะคอยเกยดกี นไม ั ให ทำง าย อกประการ ี หนงึ่มาตงอยั้ ในอาร ูกขสั มปทา ั รจูกอั บายในอุนทัจะรี่กษาสมบัตัของประเทศให ิพอสมแก กำล งั ไมยงทรัพยั ให เปล องื ไปในทางไมม ประโยชน ี ตนไม มกาฝากเท ี าใดกต็องลดรสาหารท ไดี่สำหร บเลัยงตนเจี้ อจานไปเล ืยงเที้านนั้ ประเทศ กเหม็อนกืนัมภาระอี นหาประโยชน ัม ไดิ กจำเส ็ ยกำล ีงและทรัพยั ไปในทางน นมากั้ รจูกรวมกำล ังและทรัพยั มาใช ในทางทเปี่ นประโยชน อนงึ่ โสตมาตงอยั้ ในสมช ูวีตาิ รจูกประมาณในการจ ัายทรพยั แมในทางท สมควรี่ ไมใหเกนิ จำนวนทรพยัท หาได ี่ เขาใจผ อนปรนให กจสำเร ิจ็ แตให เป นประเทศท มี่งคั่งั่ เชนนยี้อมจะมความเจรีญสมบิรณู ตั้งมั่นไมลมจม สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาทรงทราบความพอดแหีงพระราชอาณาจกรั และทรงทำนบำรุงสมแกุ สมยั ทรงเพมพิ่นพระราชทรูพยั สำหร บแผันด นให ิ ไพบ ลยูในทางบำร งอุบายเลุยงชี้พของประชาชน ี และจดระเบัยบการี เกบพล็ ใหีรอบคอบ ไมพกตั องทำความบอบช ้ำแกชนนกริ สงใดควรเก ิ่บ็ควรขนึ้ควรเลกถอนิควรลด กทำตาม ็ ควรอยางไร รกษาประโยชน ั หลวงประโยชน ราษฎร ให เป นไปกลมเกล ยวกีนั ตงพระราชหฤทั้ยจะเกัยดกีนทางอบายมัขุ ของมหาชน จงไดึทรงผอนเลกอากรบิอนเบ ยให ี้คงมแตี ในบางตำบล และจะลดใหนอยกวาจะเล กได ิขาด ทาง เสอมเสื่ยของประชาราษฎร ีอยางอนๆื่กจ็ดการป ัองกนั ในอนระวั งให ั ไดชองท จะทำน ี่อยเข าตามกำล งของแผันดนิ ทจะทำได ี่ พระราชทรพยัท จะได ี่เท าไรและท จะจี่ายเท าไรในป หนงๆึ่กจ็ดให ัมงบประมาณ ีถาไม ใช การจำเป นระวงั จำนวนจายไม ใหทวมจำนวนได ในทางทไมี่เป นประ โยชนก ปลดปละเส ็ยี สมบตัของแผินดนทิควรรี่กษาัทงทั้เปี่น สวญญาณกทริพยัและอวญญาณกทริพยั เปนตนว าฝงสูตวัพาหนะและท นาป ี่ าไมก บำร ็งุ . (มว. ๘๖-๘๗) สมชีวิตาคาถา อนทรวิเชิยรี : ธโรี ชหติวานฺ วปติตฺมคิคฺํ มตตฺฺภุโตู อภวิฑุฒฺมคิคฺํ อาทาย ปปโปตฺ ิสขุ ํนพทิธฺํ สนตสฺสฺ โภคสสนฺรุปโตูว
96 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ อนทรวงศิ : ยา เอสนา เจวนรกุขนฺจฺ ยํ โภโคต ิเอเตสปุ รฏฐวาสนิํ มตตฺฺตาุ โข สหตติถกาฺ ยถา เอสาป รฏฐสสฺ ตถาป สาตถกาฺ ปฐยาวตรั : ย ํ ปาเลต ิสก ํเทสํรฏฐสสฺสิสรฺเยนิ โข เอต ํรฏฐ ํสยาิ สมมาฺ - คเวสนาปตฏิฐติํ ยถา นครวาส ีวา รฏฐวาส ีสขุวีโนิ ตถา วเนยิยฺ โข สมมาฺ - อาชวสีสฺ ปยุชนฺํ สุสํวิหิตกมฺมนฺตา เต ลภนตฺ ิมหปผลฺํ อธกิ ํย ํผล ํอตถฺิสงุกฺ ํคณเหยฺยฺ โข ตโต สพพฺ ํสงุกฺ ํน คณเหยฺย เฉโกฺ โคปาลโก ยถา เธนขุรี ํทหนุโตฺว ขรี ํ อนวเสสโต อคคเหตฺวานฺ วจฉสฺส อตฺถายปฺ ยถารหํ กโรต ิอวเสสํว เย อปายมเขุ นรา นยิตุตาฺ อกขโสณฺฑาฺ ว รฏฐํวาเรยยฺ เต ตโต ตจฺ อารกขโนปายฺํพลสสฺ อนรุปโตู วชาเนยิยฺ กฏุมพฺํว น ปาเปยยฺ นรติถกฺํ ยถา ห ิยาวตา รกุโขฺว รุกฺขขาทกนิสฺสิโต ตาวตาเยว อาหาเร เอตสสตฺถายฺ หาปเย ตถา รฏฐปํ ยสเสว มหาภาราฺ นรติถกาฺ เตน เตส ํพลเจว หายฺตพิพฺํ ธนจฺ โข สงคณฺหฺติวานฺ เอตานิสาตถกานฺ ิวลชเยฺ สมชีวิกภาวมฺหิฐติ ํรฏฐํภเวยยฺ โข ต ํอาภฏธนเยว วลํฺเชยฺยนุรูปโต เอวปํ วฑุฒฺ ิรฏฐสส สฺยาิ โน ปรหานิ ิเว มตตฺฺ ูห ิมหาราชา กาลสสฺ อนรุปโตู อปถมุภตฺ ิรฏฐญจ ธเนน รฏฐวาสโนิ ชวีตกป ิ ปโนปาเย อฺปการุ ํ กโรต ิจ คณหาตฺ ิยตุตฺโติ สงุกฺํกลเมติ ิน ทยยฺเกิ โส อปายมขุ ํรฏเฐ ปฏพาหิติกามโกุ ย ํธน ํอธคนิตพฺพฺํวลญชตพิพกฺจฺ อนุสํวจฺฉรํเยว วลญชเน ปโหนกํ ธน ํสชชตฺ ิภปาโล หาเปตู ิจ นรติถกฺํ สวิญาณอว ฺิญาณ ฺํรฏฐสมฺ ึวาหนาทกิํ เขตตฺจฺ กานน ํรญา รก ฺขฺตพิพฺ ํอปายโสตุิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 97 วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดั แตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๙๐-๙๑) กตตักุมยตาฉันทะนันั้ ไดแก ความพอใจ ดวยความเป นผ ใคร ูจะทำ คณขุอน เปี้นอทธิบาทิ ยงสังทิ่ประสงค ี่ ใหสำเร จ็ เปนเครองพยื่งความเพุยรไม ี ใหทอถอย แมในเวลาท สี่นหวิ้ งไมัแลเห นฝ็งคอความสำเร ืจ็ สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาทรงอาศัยพระคุณขอนี้แล จึงไดตรัสรูพระอนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ แสดง พระธรรมเทศนาโปรดประชาชนใหไดบรรล ประโยชนุนนๆั้ โดยควรแกฐานานรุปู ประดษฐานพระศาสนาให ิถาวร สบมาื นบวั าได ทรงทำพระพ ทธกุจสำเร ิ จเป ็นอนดั ีสมเดจบพ็ตรพระราชสมภารเจิา ทรงตงอยั้ ในพระค ูณขุอน ี้ จงไดึทรงจ ดการป ัองก นและทำน ั บำรุงพระราชอาณาจุกรสำเร ั จเป ็ นลำด บมาั ปคคลุ ญัตานุนั้ คอความรืจูกเลัอกบืคคลุ คณขุอน เปี้ นประโยชน ในก จนินๆั้หลายสถาน เมอกลื่าว เฉพาะทานผ เปูนอสระมิ ประโยชน ีค อจะได ื วางคนให เหมาะในงานน นๆั้ คนทวางไว ี่เหมาะยอมยงกั จให ิ สำเร จด็วยด ี มลลกษัตรัยิผครองนครกูสุนาราติ งโทณพราหมณ ั้ ไว ในท มี่ขอมาตยุ พราหมณนนสามารถยั้งกั จการพระนครให ิ สำเร จ็ พงเหึ นในเวลาพ ็ ทธปรุนิพพานิ พราหมณไดสมครสมานทัตู ๗ พระนคร ทมาขอสี่วนแบงพระสารรีกธาติ ใหุตงอยัู้ ในสามคคัธรรมี และแบงพระสารรีกธาติแจกแกุกนั หามอนตรายซังจะมึ่แกีนครนอยนนเสั้ยี สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาทรงตงอยั้ ในพระค ูณขุอน ี้ทรงเลอกหาราชเสวกผืเหมาะู ตงไว ั้ ในราชกจิ และทรงสอดสองถอนผ ไมูสมควรออกเสยี ราชการจงเจรึ ญเป ิ นลำด บมาั
98 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ (มว. ๙๐-๙๑) กตฺตุกมฺยตาฉนฺท-ปุคฺคลฺุตาคาถา ปฐยาวตรั : โย กตตฺกมุยตาฉนฺโท ยถฺิจฺฉิตตฺถสาธโน โหต ิอสุสาหวนฺตานฺํ โส อโนสกกนากโรฺ เอตมาคมมฺ สมพฺทุโธ ปตฺโตฺ โพธ ึอนตุตรฺํ อตถตฺตยฺจฺ ปาเปสิ ปชา ฐานานรุปโตู ปตฏิฐาเปส ิ โลกสมฺึสมมาสมฺพฺทุธสาสนฺํ อเปนทรวุเชิยรี : ปฏจิจฺ เอต ํมหปินทราชาฺ รปิหู ิ โมเจต ิสรฏฐเมตํ สมทิธฺกิ ํกพุพตฺ ิ โส จ รฏฐํ หตายิ รฏฐสสฺ จ ทยยฺกานิ ํ ปฐยาวตรั : ปคุคลฺฺ ูนโร กจิจฺํสาเธต ิอตทิกุกรฺํ สาธกเจตฺถฺ ทฏฐพพฺํสพุทุธฺ ิ โทณพราหฺมโณฺ อมจจมฺ ขฐานส ุมฺึมลลราชฺหู ิ ฐาปโต ราชทตาู ยทา สตตฺ - รฏฐโต มุนิธาตุโย ยาจติุ ํอาคตา โหนตฺิ ตทาป โทณพราหฺมโณฺ สญาเปต ฺวานฺ สพเพเต เตสเมกสฺสฺ อฏฐธา เอเกก ํวภชิติวาน สมฺ ํอทาส ิ เอกโต อนทรวิเชิยรี : อาคมมฺ เอต ํมหปินทราชาฺ “รฏฐมหฺ ิกจิจสฺสฺนุรุปภูตาู ภพพาฺ อภพพาฺ จ ภวนตฺ ิเยติ ญตวานฺ เต ฐานวเร ฐเปติ ฐานนตเรฺ เต น ฐเปตเยวิ ราชานมาคมมฺ ห ิ ปคุคลฺฺ ุํ รฏฐมหฺ ิสวตํตตฺ ิราชกจิจฺํ อตถายฺ รฏฐสสฺ จ ทยยฺกานนิตฺ ิฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ เฉลยเปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 99 วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดั แตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๙๐-๙๑) กตตักุมยตาฉันทะนันั้ ไดแก ความพอใจด วยความเป นผ ใคร ูจะทำ คณขุอน เปี้นอทธิบาทิยงสังทิ่ประสงค ี่ ให สำเรจ็ เปนเครองพยื่งความเพุยรไม ี ใหทอถอย แมในเวลาท สี่นหวิ้ งไมัแลเห นฝ็งคอความสำเร ืจ็ สมเดจพระส็มมาสัมพัทธเจุาทรงอาศยพระคัณขุอนแลี้จงไดึตรสรัพระอนูตรสุมมาสั มโพธ ัญาณิ แสดงพระ ธรรมเทศนาโปรดประชาชนใหไดบรรล ประโยชนุนนๆั้ โดยควรแกฐานานรุปูประดษฐานพระศาสนาให ิถาวรสบมาื นบวั าได ทรงทำพระพ ทธกุจสำเร ิ จเป ็นอนดั ีสมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาทรงตงอยั้ ในพระค ูณขุอนจี้งไดึทรง จดการป ัองกนั และทำนบำรุงพระราชอาณาจุกรสำเร ั จเป ็ นลำด บมาั ปคคลุ ญัตาคุอความรืจุกเลัอกบืคคลุคณขุอน เปี้ นประโยชน ในก จนินๆั้หลายสถาน เมอกลื่าวเฉพาะทาน ผเปูนอสระมิ ประโยชน ีค อจะได ื วางคนให เหมาะในงานน นๆั้ คนทวางไว ี่เหมาะยอมยงกั จให ิ สำเร จด็วยด ีมลลกษัตรัยิ ผครองนครกูสุนาราิตงโทณพราหมณ ั้ ไว ในท มี่ขอมาตยุพราหมณนนสามารถยั้งกั จการพระนครให ิ สำเร จ็พงเหึ นใน ็ เวลาพทธปรุนิพพานิพราหมณไดสมครสมานทัตู๗ พระนคร ทมาขอสี่วนแบงพระสารรีกธาติ ใหุตงอยั้ ในสาม ูคคัธรรมี และแบงพระสารรีกธาติแจกแกุกนัหามอนตรายซังจะมึ่แกีนครนอยนนเสั้ยี สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิาทรงตงอยั้ ในพระค ูณขุอน ี้ทรงเลอกหาราชเสวกผืเหมาะตูงไว ั้ ในราชก จิ และทรงสอดสองถอนผ ไมูสมควรออกเสยีราชการจงเจรึ ญเป ิ นลำด บมาั สมเดจบรมบพ็ตรพระราชสมภารเจิ าทรงประกอบด วยพระคณอุนเป ันมงคลวเสสิ๒ อยางนและอยี้างอนๆื่ อกีเชนได ถวายวสิชนามาแลั วในศกหล งๆัจงทรงบำเพ ึญราชธรรมส็วนรฏฐาภั ปาลโนบายล ิลุวงมาโดยลำด บัเชน ในขวบหลงไดัทรงต งพระราชกำหนดกฎหมายอาญาใหม ั้ออกประกาศพระราชบญญัตัราคาทองคำ ิ โปรดใหจดทำบ ัญชั ี สำมะโนครวในกร ังเทพุฯและหวเมัองมณฑลนื ี้เรมสริ่างประปาเพ อให ื่ มหาชนได ดมนื่ ้ำสะอาดปราศจากโทษ ไดขยาย ทางรถไฟสายเหนอืตงแตั้เมองพืษณิ โลกถุงบึานดาราแขวงเมองพืชิยัและตอจากน นไปเม ั้องอืตรดุดถิ อกทางหนีงึ่ แยกจากบานดาราไปถ งเมึ องสวรรคโลก ืการนไดี้ทำเสร จแล็วและเรมสริ่ างรถไฟสายใต จากเพชรบรุลงไปห ีวเมัองื มณฑลฝายใต. (มว. ๙๐-๙๑) กตตฺกมุยตาฉนฺทคาถาฺ ๑ อนทรวงศิ : โย โข ห ิฉนโทฺ อธิ กตตฺกมุยตาฺ โส อทิธฺปาโท ิ อติเยวิ วจุจเตฺ พทุโธฺ ตมาคมมฺ จ โพธมิตุตมฺํ สมพฺชุฌฺ ิธมมฺจฺ ปชาย เทสยิ โลเก ปตฏิฐาปย ิพทุธสาสนฺํ อาคมมฺ ต ํสาสนกจิจสาธโกฺ ตสมฺ ึฐโติ ทยยชนานมฺสิสโรฺ ปาเลต ิรฏฐํ กรุเตุ จ วฑุฒฺติํ
100 ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ อนทรวิเชิยรี : โย ปคุคลฺฺสุสปฺ โหต ิ ภาโว ยสสฺสิสรสฺเสวฺ ห ิ โหต ิ เอโส ฐาเปต ิย ํ โส อนรุ ปฐาเน ู สาเธต ิกจิจฺ ํส สกปปเรสฺํ มลลานเมตฺ ํกสุนารกานิ ํ ทฏฐพพกฺเยวํธิ โหต ิวตถฺ ุ ฐานนตเรฺ โหต ิอมจจเชฏ ฺ โฐ สมมานฺโติ มลลวเรหฺ ิ โทโณ สตตนฺนเมโสฺว ตทา ปรานุํ สฺญาปยติวาฺ วรสตตทฺเตู เตสปํ ภาเชส ิมนุสิสฺ ธาตู ตสมฺ ึฐโติ ทยยฺ กรฏิฐราชา เมธ ีอมจเจฺ อนรุ ปฐาเน ู ฐาเปต ิกาเรต ิจ ราชกจิจฺํ ทยยานมตฺถายฺ สขายุ นจิจฺํ ปาเปต ิรฏฐ ํอภวิฑุฒฺติ ํ โส ปฐยาวตรั : รชชฺ ํธมเมนฺ กาเรติราชา ทยยานมฺสิสโรฺ ยถาวตุเตหฺ ิ โส เตหิสมงคฺ ี อปเรห ิจ รฏฐาภปาลโนปาย ิ - ราชธมเมฺ สมาหโติ ทยยรฏ ฺฐนิวาสีนํหตติถายฺ สขายุ จ สาธารณปโภเคหูิรฏฐ ํ ปาเปต ิวฑุฒฺตนิตฺิขนตฺสาเรนิ มยา กตายํฯ พระมหามนตร ีขนตฺสาโร ิ ป.ธ. ๙ ประพนธั เปนตวอยัาง .
ตวอยัางฉนทัภาษามคธชนประโยค ั้ป.ธ.๘ 101 วชาแติงฉนทัภาษามคธ ชนประโยค ั้ ป.ธ. ๘ จงเกบข็อความตามทจะเกี่ บได ็ ในข อความขางทายน ี้แลวประพ นธั ให เป นภาษามคธโดยฉ นทลักษณะั๓ อยางตามถนดั แตงฉนทั อะไร แจงช อไว ื่ดวย (มงคลวเสสกถาิหนา๙๔) กัตตุกัมยตาฉันทะ ความพอใจคือความเปนผูใครจะทำนั้น เปนคุณธรรมพยุงความเพียรมิใหถอย พระ โบราณาจารยผูรจนาชาดกปกรณ กลาวเรื่องพระมหาชนกตกอยูในมหาสมุทร พยายามวายน้ำเพื่อจะเขาฝง นางมณเมขลามาชี วยให รอดดงนั่นี้นั้ กเพ็อแสดงคื่ณคุอกืตตักุมยตาฉันทะัแลวริยะคิอความเพืยรอยีางกลาหาญ วาเป นเครองรอดพื่นจากอนตรายั หากวาพระมหาชนกจะหาฉนทะมั ไดิ ไหนเลยจะมความเพียรวีายอย ในู มหาสมทรอุนอัางวาง จนนางมณเมขลาจะมาชีวยบคคลผุมูความหวีงั กย็งจะพากเพัยรอยีกูอน ฝายบคคลผุสูนิ้ หวงแลัวแตไมทอดทงเพิ้ยรเสียกีเพราะก็ตตักุมยตาฉันทะนัเองี้ เมอทำไปแม ื่ หากจะไม สำเร จก็ย็งจะได ัอสสาทะคัอื ความสบายใจวาได ทำสมควร ตนเองยอมต ตนเองไม ิ ได วญิชนกูย็อมสรรเสรญิ การทำทเวี่นจากครหาอ นเป ัน สหธรรมของตนและคนอนื่ยอมไม เปนทตี่งแหั้งความร อนใจในภายหล งั ฝายบคคลผุสูนหวิ้งแลทอดทังเพิ้ยรเสียี ยอมไม พ นจากครหาได ผอูนจะตื่กิทำเนา ็ ตนตตนเองได ิน นแลเป ั่นสำค ญั ขอนนยั้ อมให เกดวิ ปฏิสารเมิ อปลายม ื่อื แมสมเดจพระผ็มูพระภาคเจีากได็ ประทานพระบรมพ ทโธวาทไวุวา “ดกูอนภกษิุทานจงวดเริ อลำน ื ี้เรอทืที่านวดิ แลวจกพลันถังึ” ขอซงพระองคึ่ตรสดังนักี้เพ็อจะยื่งกัตตักุมยตาฉั นทะให ัเกดแกิภกษิผุรูบเทศนาั ควรเปนอทาหรณุ สำหรบพัทธศาสนุกชนนิกรผิ ประกอบก ูจอิ นเป ันเพอความดื่ความงามแกีตนแลคนอนื่ เรอในท ืนี่เปี้นแค คำเปร ยบี เรอเป ืนทอาศี่ ยในการไปโดยชลมารคหร ัอขื ามฟากไปฝ งโน น ถาเรอรืวนั่ ้ำเขาได การไปกไม็สะดวก พาใหชาหรอื นาอ บปางลงก ั ได็ ถาคนในเร อหมืนวั่ดแลคิดหาอิบายแกุอย าให รวไดั่ กจะรอดจากอ็ นตรายเป ันของเบาแล นไปถ งเรึว็ อตภาพรัางกายการงาน ถนฐานิ่ตลอดถงบึานเมองกืเหม็อนกืนัยอมเป นทอาศี่ ยในอ ันทัองเทยวอยีู่ณ ภพนนๆั้ ถาไมมนคงแลเสั่ ยหายลงในทางใดทางหน ีงึ่กช็กชัาหร อไม ืสามารถบรรลถุงความเจรึญทิเดียวี ถาเจ าของเอาเป น ธระุ ระวงความเสัยหายอยี าให เกดขินึ้ทเกี่ดแลิวกแสวงหาอ็บายระงุบเสัยีทงประกอบว ั้ธิทำน ี บำรุงเขุาชวย และ ประคองไวดวยไม ใหถอยหลงักจะพล็นลัถุงฝึงความเจรญิ ไมตกต่ำในภพนนๆั้ กตตักุมยตาฉันทะยัอมพยงวุริยะิ เพอสำเร ื่จแห็งผลด วยประการฉะน .ี้