Page |1
રસધારની વાર્ાાઓ - ૧
‘સૌરાષ્ટ્રની રસધાર’ માથાં ી ચાંટલે ી કથાઓ
ઝલેયચદં ભેઘાણી
http://aksharnaad.com 11 - 2010
પ્રથભ ઈ – વસં ્કયણ
Page 1
Page |2
http://aksharnaad.com
Page |3
http://aksharnaad.com
Page |4
અક્ષય-નાદ
ભનબુ ાઈ ચં ોી યચચત ક્રાસવક ગજુ યાતી નલરકથા ―ઝયે તો ીધાં છે
જાણી જાણી ‖ અંતગગત એક વલં ાદભાં કશલે ાયું છે , “કભસગ ્લાતતં્ર્મ જ જ્ઞાન ,
કભાગકભગસલલેક ળીખલે , કભભગ ાં સધુ ાયા કયલાનો સલલેક ફતાલે એ જ
બણતય, ફાકી તો તકગદુ ષ્ટતા.” જ્ઞાન ભેલલાની આણી વસં ્કૃસતની
આદદભ ધ્ધસત એટરે ગરુ ુ સળષ્મ યંયા , ગરુ ુ કશે, સળષ્મ વાબં ે , ભનન
કયે, આચયણભાં ઉતાયલાનો પ્રમત્ન કયે. શલને ા વભમભાં જ્માયે જ્ઞાનનો
અથગ અથોાર્જન યૂ તો વીભીત યશી ગમો છે એલાભાં આજની અને નલી
http://aksharnaad.com
Page |5
ઢે ીઓભાં વસં ્કાયસવંચિ નનું કાભ વાદશત્મગરુ ુઓએ જ કયવું યહ્.ું આણા
વદનવીફે આણા રોકજીલનને , વસં ્કૃસતને અને મલૂ્મોને દળાગલતી અનકે
કૃસતઓ ભશાન યચનાકાયોએ આી છે. “વૌયાષ્રની યવધાય” કે એની
કથાઓ સલળે અજાણ્મો શોમ એલો ગજુ યાતી , ખયેખય ગજુ યાતી કશલે ાલો ન
જોઈએ. ભાયી-અભાયી-આણી આજની ઢે ી ખફૂ ઝડી યગુ ભાં જીલે છે ,
ઝડે ળીખે છે, અને એથીમ લધુ ઝડે ભરૂ ી જામ છે. કભાગકભસગ લલકે અશીં
ક્ામં નથી , ભોટા ભોટા ભને જે ભેન્ટ ગરુ ુઓ ણ વસં ્કાય સવચંિ ન કે
રોકવસં ્કૃસતના ઘટંૂ ડા તો ન જ ાઈ ળકે ને?
http://aksharnaad.com
Page |6
રગબગ જુરાઈ-2010થી જેનું ટાઈકાભ અને ઈ-સુ ્તક સ્લરૂ
આલાનું કાભ ળરૂ કયેલું તે “યવધાયની લાતાગઓ” ઈ-સ્લરૂને રઈને ,
લાચં નની વગલડતા ખાતય ફે બાગભાં ઈ-પ્રકાસળત કયલાનું નક્કી કયું છે.
એ અંતગગત પ્રથભ બાગ પ્રસ્તતુ છે. ટાઈ ભાટે ગોારબાઈ ાયેખ
(http://gopalparekh.wordpress.com)ની ભશને ત, તેભાથં ી ભરૂ ો ળોધલા,
સધુ ાયલા અને ઈ-સુ ્તક સ્લરૂ આલાની ભાયી ભશચે ્છા વાથે નોકયી
છીના ફચેરા વભમની ભશને ત અને ઉજાગયા આજે રેખે રાગી યહ્ાં છે
એ લાતનો આનદં છે.
http://aksharnaad.com
Page |7
આ ઈ-સુ્સ્તકા પ્રવસૃિભાં વતત પ્રોત્વાશન આલા ફદર શ્રી ભશને ્રબાઈ
ભઘે ાણી અને “યવધાયની લાતાગઓ” ઈ-સ્લરૂે પ્રકાસળત કયલાની
યલાનગી ફદર શ્રી જમતં બાઈ ભેઘાણીનો જેટરો આબાય ભાનું , ઓછો
જ ડલાનો. એ ફનં ે પ્રયે ણાદાતાઓને લદં ન. આળા છે આ પ્રમત્ન આને
વદં આલળે. ક્ષસતઓ અને સધુ ાયા રામક ફાફતો ય ધ્માન દોયળો તો
આબાયી થઈળ.
- જીજ્ઞેળ અધ્મારૂ, ધનતેયવ વલ. વ.ં 2066
http://aksharnaad.com
Page |8
સ્નેશીશ્રી ગોારબાઈ તથા જજજ્ઞળે બાઈ,
તભાયા વદં ેળા ભળ્મા. આબાયી છ.ં ભેઘાણી વાદશત્મની વદં
કયેરી વાભગ્રી તભે ઈન્ટયનટે દ્વાયા ભોકી ભેરો છો એ જાણી
આનદં થમો. દુ સનમાબયભાં લવતા ગજુ યાતી લાચકો ાવે આ
લાનગી શોચળે એ વયવ ઘટના ગણાળે. તભાયા આ નકે
અચબમાનભાં વહનુ ા વાથ અને શબુ ચે ્છા શોમ જ , તેભાં ભાયી
શબુ કાભના ણ ઉભરે ંુ છ.ં
- શ્રી જમતં બાઈ ભેઘાણી – પ્રવાય, 1888, આતાબાઈ એલન્ય,ુ બાલનગય
http://aksharnaad.com
Page |9
અનકુ ્રભણણકા
1. ચાં યાજ લાો ............................................................................................. 11
2. ધધંૂ ીનાથ અને સવદ્ધનાથ ............................................................................. 37
3. દીકયો! .......................................................................................................... 73
4. ઢેઢ કન્માની દુ લા ! ........................................................................................ 93
5. કાસનમો ઝાં ડો............................................................................................ 104
6. ઘોડી અને ઘોડવે લાય ................................................................................... 128
http://aksharnaad.com
P a g e | 10
7. બીભો ગયાણીમો .......................................................................................... 158
8. દેાદે ...................................................................................................... 196
9. દુ શ્ભન ........................................................................................................ 213
10. ભશભે ાન .................................................................................................... 241
11. ચભાયને ફોરે ........................................................................................... 252
12. અણનભ ભાથાં .......................................................................................... 269
13. વીભાડે વય ચચયાણો ................................................................................ 301
http://aksharnaad.com
P a g e | 11
1. ચાં યાજ લા
ભટંુ બકડું શત.ંુ શફવીના ભઢા જેવંુ અંધારંુ શત.ંુ ક્ાકં ક્ાકં લીજીના
વાલા થતા શતા. તેભાં બાદયનંુ ડશફૄં ાણી કઇ જગણના બગલા
અંચા જેવંુ દેખાતંુ શત.ંુ
એ અંધાયે જેતયુ ગાભભાં શાર જમાં ―ચાં યાજની ડરે ી‖ નાભે ઓખાત
ખાચં છે , તમાનં ી દયફાયી ડઢી ની નાની ફાયી ઊઘડી અને જુલાન
યજતૂ ચાં યાજ લા જગં ર જલા નીકળ્મ (લાા યજતૂ લટરીને
કાઠી થમા શરે ાનં ી આ લાત શલાન વબં લ છે.) એક શાથભાં ટણરમ
http://aksharnaad.com
P a g e | 12
છે, ફીજ શાથ ફગરભાં દાફેરી તયલાયની મઠૂ ઉય છે. અંગે ઓઢેર
કાભ લયવાદના ઝીણા ઝીણા ઝયભરયમા છાટં ા ઝીરત આલે છે.
એકાએક યજતૂ બાદયની બેખડ ઉય થબં ી ગમ. કાન ભાડં યા.
આઘેઆઘેથી કઇ યતંુ શમ ને બેફૄં ગાતંુ ણ શમ એલા સયૂ વબં ામ
છે. કઇ ફાઇ ભાણવનંુ ગફૄં રાગય.ંુ
―નક્કી કક વનયાધાય ફન – દીકયી!‖ એભ ભનભાં ફરીને ચાં યાજે ગ
ઉાડયા. તયલાય ફગરભાથં ી કાઢીને શાથભાં રઇ રીધી. કાછટી છડી
નાખી, અલાજની રદળા ફાધં ીને એકદભ ચાલ્મ. થડેક ગમ તમાં ચખ્ંુ
ચધાય યણંુ વબં ાણ.ંુ લીજીને વફકાયે ફે ઓા લયતાણા.
http://aksharnaad.com
P a g e | 13
“ભાટી થાજે, કુકભી!” એલી શાકર દેતા ચાં યાજે નદીની રે રી બેખડ
ઉય ગાય ્દંૂ તાં ્દંૂ તાં દટ દીધી. નજીક ગમ. તમાં ઊબ યશી ગમ.
કઇ આદભી ન દીઠ. ભાત્ર તેજના ફે ઓા જ દેખમા. અંગ ચખખાં ન
દેખાણા,ં ણ શતી ત સ્ત્રીઓ જ. એક ગામ છે ને ફીજી રુએ છે.
“કણ, ચાં ાયાજ લા કે?” ગાતા ઓાએ ભીઠે કંઠે છૂ ્.ંુ
“શા, તભે કણ ફાઇય?ંુ અટાણે આંશીં ળીદ કલ્ાતં કય છ?”
“ચાં યાજ લાા! ફીળ નરશિં કે?”
“ફીઉં ળીદ? હંુ યજતૂ છં.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 14
“તમાયે અભે અવયાઉં છીએ.”
“અવયાઉં! આંશીં ળીદ ?”
“આંશીં કારે વાજં ે જુદ્ધ થાળે. આ બાદયભાં રુવધય ખકળે.”
“તે?”
“એભાં ભખયે ફે જણ ભયળે. શરે તાય ઢરી જગડ ; ને ફીજ તંુ
ચાં ાયાજ લા. એભાં શરે ા ભયનાય વાથે આ ભાયી ભટેયી ફે ‖નને
લયવંુ ડળે, એટરે ઇ કલ્ાતં કયે છે ; ને ફીજા ભયનાય ચાં ાયાજને ભાયા
શાથથી લયભાા યલાની છે; તેથી હંુ ધભગં ગાઉં છં.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 15
બકડું લેગે લશી જલા રાગયંુ ને ફેમ ઓા વકં ડાલા ભડં યા. રુદનના
સયૂ અંધાયાભાં તટૂ તા તટૂ તા શફે કાં જેલા ફનલા રાગમા. થડક છાતીએ
ચાં યાજ છૂ ે છે , “શે અવયા! ભાયે ાદય જુદ્ધ કેવંુ ? ભેં ત કઇ શાયે લેય
નથી કમાા. લસ્તી ને યાજા લચ્ચે લશાર લતે છે.”
“ચાં યાજ! આંશીં રદલ્રીનંુ કટક ઊતયળે. શાલ્યંુ આલે છે , ભાય ભાય કયત.ંુ
એક જણને ાે તારંુ આ્ંુ ાટ યામ છે.”
“કણ એક જણ ? શંુ ા ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 16
“તાય ભચી , એને કક જગીએ યાજી થઇ લયદાન ભાગલાનંુ કહ્ંુ ,
કભવતમા ભચીએ ભાગયંુ કે “હંુ ણચતિં વંુ તે શાજય થામ.” ફરે ફધં ામેર
જગીએ તસ્મા લેચીને એક દીલી ઉતાયી ભચીને દીધી , કહ્ંુ કે ―જા,
ચભાય! પ્રગટજે. ચાય દૂત નીકળે , કશીળ તે કયળે. કડૂ ભાગીળ ત તરંુ
નગય યાળે.”
“છી?”
“છી ત,ચાં યાજ! ભચીડે ભધયાતે દીલી પ્રગટી. ચાય રપયસ્તા નીકળ્મા.
કાભીએ ભાગયંુ કે રદલ્શીની ળાશજાદીને રગં વતી આણ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 17
ચાં યાજના શૈમાભાથં ી અંધાયે વનવાવ ડય.
“છી ત, ચાં યાજ! યજ યાતે ળેજાદીને રગં વતી ભગં ાલે. ફૂર જેલી
ળેજાદી ચાભડાનં ી દુ ગંધે જાગી જામ , ભચી ફીને એનાથી અગ યશ.ે
બકડે ાછ રગં રપયસ્તા ાવે રદલ્રી શોંચાડાલે.”
બકડું બાગં લા રાગયંુ , ઓા ઝાખં ા થલા રાગમા. લાત કશને ાયીન
અલાજ ઊંડ ફન્મ , “એભ કયતાં , ચાં યાજ! છ ભરશને ળેજાદીનંુ ળયીય
સકુ ાણ,ંુ હયુ ભે પવરાલી-ટાલી ફેટીને શૈમાની લાત છૂ ે. દીકયીએ
અંતયની લેદના લણાલી. ાદળાશને વલગત ાડી. ાદળાશે ળીખવયંુ કે ,
“ફેટી! આજ છૂ તી આલજે ; ક્ંુ ગાભ ? ક્ યાજા ? તે કણ ? ને નાભ
http://aksharnaad.com
P a g e | 18
શ?ંુ “એ પ્રભાણે તે રદલવની ભધયાતે ભચીન ઘયભાં આવ ભયડીને
ળેજાદી ફેઠી થઇ, છૂ ્,ંુ છ ભરશને સદંુ યી ફરી તેથી યાજી થઇને ભચીએ
નાભઠાભ દીધા.ં એ એંધાણે ાદળાશનંુ કટક ચડ્ંુ છે. કારની યાતે આણે
ફેમ સયુ ાયીભાં વગં ાથી શશ.ંુ ચાં ાયાજ! ભાટે હંુ આજ શયખ બયી ગાઉં
છં.”
એ જ લખતે ફીજા ઓાએ જાણે કે જરટમાં ીંખમાં , ચીવ ાડી. અને
યરઢમાના ફૂટતા તેજભાં ફેમનાં અંગ ઓગી ગમા.ં
બાદય યતી યતી લશતે ી શતી. આબની શજાય આંખભાથં ી ઝીણાં ઝીણાં
આંસડુ ાં ડતાં શતા.ં ચાં યાજ આઘે આઘે ભીટ ભાડં ીને બેખડ ઉય ઊબ
http://aksharnaad.com
P a g e | 19
શત અને વાદ ાડીને ફરત શત , “ય ભા , ય ભા! હંુ જગડાને શરે
નરશ ભયલા દઉં!”
ાઘડીન આંટ રઇ જાણનાય એકેએક જેતયુ ીઓ જુલાન ને ઘયડ
યજતૂ ડઢીભાં શરક્ છે. ળયણાઇઓ વવધિં ડુ ાના વંેવાટ ખંેચી યશી છે.
અને તયઘામ ઢર ધ્રવુ કાલત જગડ ઢરી ઘભૂ ે છે. જુલાનની ભજુ ાઓ
પાટે છે. કેવરયમા યંગનાં યંગાડાં ઊકે છે.
“ઇ ભચકાને ફાધં ીને ચીયી નાખ! ઇ કુકભીને જીલત વગાલી
દ્ય!” ડામયાના જુલાનએ યીરડમા કમાં. ણ એ ફધાને લાયત ચાં યાજ
ધીયે ગે કશલે ા રાગમ , “ફા! થલાની શતી તે થઇ ગઇ. એભાં ભચીને
http://aksharnaad.com
P a g e | 20
ભામે આજ કાઇં જુદ્ધ અટકળે ? અને ઇ ત ગાભ ફધાનંુ ા. યાજાને
યૈ મત વહનુ ંુ ા. નકય યજતૂ ને ગાભ ટીંફે કઇને આલી કભતમ સઝૂ ે જ
કેભ? ણ શલે આ જગડા ઢરીને શંુ કયવંુ છે?”
“ફા ચાં યાજ!” એન વતા એફરલા ફલ્મ , “ઘા લાે ઇ અયજણ!
લીય શમ ઇ અવયાને લયે. એભાં નાતમજાતમ ન જલામ. ભાય જગડ
ે‖ર ોંખાત. જેતયુ ને ઝાઝ જળ ચડળે.”
“ણ ફા!ુ ઓરી વ લયવની યંબા આજ બકડે કાઇં યતી ‖તી! ફહુ જ
લશરંુ યતી‖તી, ફા!ુ એના ભનખમ ધરૂ ભળે. ભાટે કહંુ છં કે જગડને
કઠાની ભારીકય આજન રદલવ યૂ ી યાખીએ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 21
“ઇ તે કેભ ફને , ચાં યાજબાઇ!” ફીજા જુલાનએ કહ્ંુ , “એન તયઘામ
લગડયા વલના કાઇં શયૂ ાતન થડું ચડલાનંુ? ફીજા શાથની ડાડં ી ડયે કાઇં
ભાથાં ડે ને ધડ થડાં રડ?ે ‖
“ત ચાં યાજ, હંુ જુક્તત સઝુ ાડું.” એબરલાાએ ધ્માન શોંચાડ્.ંુ
“જગડાને રઇ જાલ કઠાને ભાથે. તમાં એના રડરને દયડે ફાધં ી લા ,
શાથ છટા યાખ ને શાથભાં ઢર આ. ઊંચે ફેઠ ફેઠ એ લગાડે , ને શઠે ે
ધીંગાણંુ ચારે. ણ ભજબતૂ ફાધં જ. જજ, તડાલી ન નાખે!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 22
“વાચી લાતછે ફાનુ ી ,” કશીને જુલાન અંગ કવલા રાગમા. કેવરયમાં
લગૂ ડાનં ઘટાટ ફધં ાઇ ગમ. વમારા જેલી તયલાય વજાઇ ગઇ, ગાઢા
કસફંુ ા ઘાલા રાગમા અને ―છેલ્રી લાયની અંજણયંુ , ફા! ી લ્મ!
ાઇ લ્મ! ‖ એલા શાકટા થમા. તડક નમ્મ. સયૂ જ ધધંૂ થલા રાગમ.
ગગનભાં ડભયી ચડતી દેખાણી.
“જ, બાઇ જગડા! વાભે ઊભંુ એ ાદળાશનંુ દકટક. આણા જણ છે
ાખં ા. જેતાણંુ આજ ફાઇ જાળે. તનંુ ે ફાધં ્મ છે તે આટરા વારુ. ભજુ ાયંુ
તડી નાખજે. ણ તયઘામ થબાલીળ ભા! આ કઠા વાભા જ અભાયાં
ભાથાં ડે ને ધડ રડે એલ ઢર લગાડયે યાખજે!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 23
શયૂ ાતને થયક થયક કંત જગડ ઢરી ચકચયૂ આંખે ચાં યાજની વાભે
નીયખી યહ્ય. કવકવીને એની કામા ફધં ાઇ ગઇ છે. ધ્રવૂ ાગં ! ધ્રવૂ ાગં !
ધ્રવૂ ાગં ! એની ડાડં ી ઢર ઉય ડલા રાગી. અને ડેરીભાથં ી લાા
યજતૂ નંુ કેવયી દ દાતં ભં તયલાય રઇ શાથભાં બારા વતંુ દટ દેતંુ
નીકળ્ય.ંુ
ણ ન યશી ળક્ જગડ ઢરી ! ભાથે કવકવાટ ફાધં ્મમ ન યશી ળક્.
કામયને ણ ાણી ચડાલનાયી એની ફે ભજુ ાઓભાં કણ જાણે ક્ાથં ી
જભ ઊબયાણ.ંુ કઠા નીચે ફેઉ વૈન્મની ઝીંકાઝીંક ભડં ાલાને શાં કે ઘડી-
ફઘડી જામ છે. તયલાયનાં તયણ ફધં ાઇ ગમા છે. અને યણઘેલડૂ
http://aksharnaad.com
P a g e | 24
ચાં યાજ ભખયે ઘભૂ ી યહ્ય છે , તમાં આંશીં જગડાની ભજુ ાઓએ અંગ
ઉયના ફધં તડી નાખમા. ગાભાં ઢર વાથે એને ઊંચા કઠા ઉયથી
રડરન ઘા કમો , અને વહથુ ી શરે ાં એના પ્રાણ નીકી ગમા વહથુ ી
પ્રથભ એને ભયલાનંુ વયજેલંુ શતંુ તે વભથમા ન થય.ંુ
―આગે છેલ્રી ઊઠત, ેરી ઊઠમ ાતં ,
ભૂ ાભાં ડી ભ્ાતં , જભણ અબડાવય,ુ જગડા!ં [1]
[શે જગડા ઢરી! તંુ ત નીચા કૂ ન , અગાઉ ત તાયે વહથુ ી છેલ્રી
ગં તભાં જભલા ઊઠલાનંુ શતંુ, ણ આજ યદુ ્ધફૃી જભણભાં ત તંે શરે ી
http://aksharnaad.com
P a g e | 25
ગં તભાં ફેવીને તયલાયના ઘા ફૃી જભણ જભી રીધ.ંુ તેં ત
ભૂ વતઓભાં ભ્ાવં ત ડાલી. બજન તેં અબડાલી નાખયંુ ]
જગડ ડય અને ચાં યાજે વભળેય ચરાલી. કેલી ચરાલી ?
ખાડં ા તણ ખરડમે, શલ! ાયીવ રકમ.
કય દીધા કરફે, આડા એબરયાઉત! [2]
[એ યાજા ! તંે ત યદુ ્ધક્ષેત્રફૃી જભણભાં ખાડં ાના ઝાટકા ીયવલા
ભાડં યા.એટલંુ ફધંુ વયવણંુ કયંુ કે શે એબરના તુ ્ર ! મવુ રભાન જદ્ધાઓ
http://aksharnaad.com
P a g e | 26
ફૃી જભલા ફેઠેરા ભશભે ાનએ શાઉં ! શાઉં ! કયી આડા શાથ દીધા , અથાાત
તેઓ તાયા શયૂ ાતનથી ત્રાવી ગમા.]
વય ગી વાફ તણા, ભાથે ભે વથમા,
(તમ) ચાં ચામે ના, ઓા એબરયાઉત! [3]
[ચાં ાયાજના ભાથા ઉય ત તીય , ગી અને બારાઓં ન લયવદ
લયવત શત. તે છતાં એ એબર લાાન દીકય કઇ ઓથ રઇને એ
લયવાદભાથં ી ઊગયલા ભાગત નથી, અથાાત નાવત નથી]
તંુ તાાં આલધ તણી, ચકલત ચકૂ ્ ના,
http://aksharnaad.com
P a g e | 27
વળમ મ તા વદા, અથમો ચકૂ ે એબરયાઉત! [4]
[શે એબર લાાના તુ ્ર ! વવિંશ જેલ વનળાનફાજ ણ જયાક ઉતાલ
થઇને કદી કદી તાની તયાભાં વળકાયને ચકૂ ી જામ છે: ણ તંુ તાયાં
આયધુ ન એકેમ ઘા ન ચકૂ ્.]
એ ઊબા થમેરા ધડને જાને કે છાતીએ નલી આંખ નીકી. તયલય
લીંઝતંુ ધડ ળત્રઓુ નંુ ખફૄં કયતંુ કયતંુ , પજને ભઢા આગ નવાડતંુ
ઠેઠ રાઠી સધુ ી શાકં ી ગય.ંુ તમાં જઇને એ થાકેલંુ ધડ ઢી ડ્.ંુ જુલાન
ચાં યાજ તાની લાટ જનાયીની ાવે સયુ ાયુ ીભાં વવધાવમ.
http://aksharnaad.com
P a g e | 28
જગડા ઢરીન છગ (ાણમ) જેતયુ ના એ કઠા ાવે છે ને ,
ચાં યાજની ખાબં ી રાઠીને ટીંફે શજુ ઊબી છે. ચાં યાજ ત ખી ગમ
ણ ાદળાશના શૈમાભાં કેલ પડક ફેવી ગમ?
તળાશે તગયીમાં નૈ, શ ાછાં જામ,
ચાં છાફાભં ામં , ઊઠે એબરયાઉત! [5]
[ાદળાશ ાવે પ્રબાતે ભારણ ફૂરછાફ રઇને ફૂર દેલા ગઇ. દળાશે
છૂ ્ંુ કે ―ળેનાં ફૂર છે ?‖ ભારણ કશે કે ―ચં ‖ ―અયયય, ચં ‖ કયત
ાદળાશ ચભકે છે ; ―ચં ‖ ફૂરનંુ નાભ વાબં તાં ણ એને રાગે છે કે
http://aksharnaad.com
P a g e | 29
ક્ાકં ચાં (ચાં યાજ) છાફડીભાથં ી ઊઠળે! ભારણ ષુ ્ની છાફડી રઇ
ાછી ચારી જામ છે.]
“ના, ફા એબર લાા! એભ હંુ ઘડ રેલાન નથી. ઇ ત ચાં ાયાજ
લા ડં ે બયડામયા લચ્ચે આલીને દાન કયે ત જ ભાયે ઘડ ખે , નરશ
ત હંુ આંશીં ભાય દેશ ાડીળ. હંુ મલૂ ાનાં દાન રઉં કાઇં ?”
એબર લાાની આંખભાં ાણી આવમાં , શવીને ફલ્મ, “ગઢલા, ગાડં થા
ભા.ં ચાં ાયાજ તે શલે ક્ાથં ી આલે ? ભયેરા ભાણવને શાથે ક્ામં દાન
થમેરાં જાણમાં છે ? અને ચાં ાયાજ કશીને ગમ છે કે ઘડ ગઢલીને દઇ
દેજ.”
http://aksharnaad.com
P a g e | 30
ચાયણ એકન ફે થમ નરશ. એ ત રાઘં ણ ઉાય રાઘં ણ ખંેચલા રાગમ ,
ચાં યાજ લાાને સ્ભળાનભાં ફાે રા તમાં જઇને ફેઠ અને ણફયદાલલા
રાગમ. આખયે ચાં યાજ લાાનંુ પ્રેત દેખાય.ંુ ચાયણને લચન દીધંુ કે “જા
ગઢલા, વલાયે ડામય બયીને ઘડ તૈમાય યાખજે, હંુ આલીળ.”
ચાયણે જઇને દયફાયને લાત કયી. દયફાય શસ્મા ; વભજી રીધંુ કે ચાયણ
બાઇથી ેટભાં ભખૂ વશલે ાતી નથી એટરે આ જુક્તત કયી છે. આલી યીતે
ડામય બયાળે; આને જ ચાં ાયાજ લાાને નાભે દાન કયી દેશંુ ; ચાયણ
પવરાઇ જાળે; આણે ચાયણ-શતમાભાથં ી ઊગયશ.ંુ ચાયણને લાફૄં કયાવય.ંુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 31
ફીજે રદલવે વલાયે ડામય જામ્મ , ઘડાને વજ્જ કયી રાલલભાં આવમ ,
ચાયણ લાટ જઇને ઊબ. આખ ડામય શાવં ી કયલા રાગમ , વહનુ ે થયંુ કે
આ બા થડક ડ કયીને શભણાં ઘડ રઇ રેળે. તમાં ત ઉગભણી રદળા
તયપ ફધાની નજય પાટી યશી. સયૂ જનાં રકયણ ની અંદયથી તેજરુ ુ
ચાલ્મ આલે છે. આલીને ઘડાની રગાભ ઝારી અને ચાયણના શાથભાં
રગાભ મકૂ ી લણફલ્મ ાછ એ રુ ુ સમૂ ારકને ભાગે વવધાલી ગમ!
“ખભા! ખભા તનંુ ે ફા!” એલી જમ ફરાલીને ચાયણ ઘડે ચડય. આખ
ડામય થબં ી ગમ અને ચાયણે દુ શ કહ્ય -
કભ વલણ બાયથ કીમ, દેશ વલણ દીધાં દાન,
http://aksharnaad.com
P a g e | 32
લાા! એ વલધાન, ચાં ા! કેને ચડાલીએ? [6]
[ભાથા વલના જુદ્ધ કયંુ અને દેશ વલના દાન દીધા:ં એલાં ફે દુ રાબ ણફરુદ
અભે ફીજા કને ચડાલીએ , ચાં ાયાજ લાા ? એ ત એકરા તને જ
ચડાલામ]
ભાયલાડન એક ફાયટ ચારત ચારત જેતયુ આલી શોંચ્મ. એબર
લાા ાવે જઇને એણે વલાર કમો , “યજતૂ , હંુ ભાગંુ તે દેળ ? તભે ત
દાનેશ્વયી ચાં ાયાજના વતા છ.”
એબર લા ફલ્મ :”બરે ફાયટ! ણ જઇ વલચાયીને ભાગજ, શાં !”
http://aksharnaad.com
P a g e | 33
ફાયટ કશે “ફાા, તભને તાને જ ભાગં ંુ છં.”
એબર લાાને અચફં રાગમ. એ ફલ્મ , “ફાયટ , હંુ ત બઢુ્ઢ છં , ભને
રઇને તંુ શંુ કયલાન શત ? ભાયી ચાકયી તાયાથી ળી યીતે થળે ? તંે આ
કઇ યીતની ભાગણી કયી?”
ફાયટે ત તાની ભાગણી ફદરી નરશ , એટરે એ વદૃ ્ધ દયફાય તાનંુ
યાજાટ ચાં ાયાજથી નાનેયા દીકયાને બાલીને ફાયટની વાથે ચારી
નીકળ્મા. યસ્તે જતાં દયફાયે છૂ ્ંુ : “શેં ફાયટ ! વાચેવાચંુ કશજે ; આલી
વલણચત્ર ભાગણી ળા ભાટે કયી ?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 34
ફાયટે શવીને કહ્ંુ, “ફા ભાયલાડભાં તેડી જઇને ભાયે તભને યણાલલા
છે.” એબર લાા શવી ડયા ને ફલ્મા , ”અયે ગાડં ા , આ તંુ શંુ કશે છે ?
આટરી ઉંભયે ભને ભાયલાડભાં રઇ જઇને યણાલલાનંુ કાઇં કાયણ?”
ફાયટ કશ:ે ” કાયણ ત એ જ કે ભાયે ભાયલાડભાં ચાં ાયાજ લાા જેલ
લીય નય જન્ભાલલ છે, દયફાય!”
એબર લાાએ ફાયટન શાથ ઝારીને છૂ ્ંુ , “ણ ફાયટ , તાયા
ભાયલાડભાં ચાં ાયાજની ભા ભીનદેલી જેલી કઇ જડળે કે ? ચાં ાયાજ
કને ેટે અલતયળે?”
http://aksharnaad.com
P a g e | 35
“કેલી ભા?”
“વાબં તમાયે. જે લખતે ચાં ાયાજ ભાત્ર છ ભરશનાનંુ ફાક શત તે
લખતે હંુ એક રદલવ યણલાવભાં જઇ ચડેર. ાયણાભાં ચાં યાજ સતૂ
સતૂ યભે છે. એની ભાની વાથે લાત કયતાં કયતાં ભાયાથી જયક અડલંુ
થઇ ગય.ંુ ચાં યાજની ભા ફલ્મા,ં શા,ં શા,ં ચાં યાજ દેખે છે, શા!ં ”
“હંુ શવીને ફલ્મ , ―જા યે ગાડં ી. ચાં યાજ છ ભરશનાનંુ ફાક શંુ વભજે ?‖
ફાયટ! હંુ ત આટલંુ કહંુ છં , તમાં ત ચાં યાજ ડ્ંુ પેયલીને ફીજી ફાજુ
જઇ ગમ. હંુ ત યાણીલાવભાથં ી ફશાય ચાલ્મ આવમ , ણ ાછથી એ
http://aksharnaad.com
P a g e | 36
ળયભને રીધે ચાં યાજની ભાએ અપીણ ીને આઘાત કમો. ફર ,
ફાયટ! આલી વતી ભાયલાડભાં ભળે?”
વનયાળ થઇને ફાયટે કહ્:ંુ “ના.”
“ફવ તમાયે, શાર ાછા જેતયુ .”
ચાં ઢય ાયણે, એબર અવમા કયે.
મઇૂ ભીણરદે, વરકં ણ વાભે ગે. [7]
http://aksharnaad.com
P a g e | 37
2. ધધંૂ ીનાથ અને વવદ્ધનાથ
“તેં દુ ‖ની લાતંુ શારી આલે છે , બાઇ! અયધી વાચી ને અયધી ખટી. શજાય
લયવની જૂવનયંુ લાત!ંુ કણ જાણે ળી ફાફત શળે ?”
એટલંુ ફરીને એ બઢુ્ઢા ભારધાયીએ રદળાઓને છેડે ભીટ ભાડં ી. એક
શજાય લા શરે ાનં ા અક્ષય લાચં ્મા. થડુંક શસ્મ. ડાગં ને ટેકે ઊબાં ઊબાં
એણે ચરભ વગાલી. એની ધી દાઢીભાથં ી ધભુ ાડા નીતયલા રાગમા.
ગટેગટા ઊંચે ચડલા રાગમા. ભોં ભરકાલી એણે કહ્:ંુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 38
“ઇ ફધંુ આવંુ , બાઇ! આ ધભુ ાડા જેવ.ંુ અભાયા વયઠભાં ત કંૈક ટાઢા
ૉ‖યના ગાટા શારે છે ; ણ હંુ ત ઢાકં ને ડુંગયે ડાગં ન ટેક રઇ ને
જમાયે ચરભ ચેતવંુ છં , તમાયે ભને ધધંૂ ીનાથ-વવદ્ધનાથની જડી
જીલતીજાગતી રાગે છે.શજાય લયવ ત ભાયી આંખના રકાયા જેટરાં જ
ફની જામ છે. આ ધલંૂ ાડાની ફૂંક જેલ ધધંૂ ીનાથ અને આ આગની ઝા
જેલ શભે લયણ ફૃડ વવદ્ધનાથ શાજયાશજૂય રાગે છે.”
“લાત ત કશ!”
http://aksharnaad.com
P a g e | 39
“અયે, લાત કેલી ? ઇ ત ટાઢા ‖યના! ફે ઘડી ગાટા શાકં ીને ડફાં
ચાયીએ. થડીક યાત ્ટૂ ે! આ ત લે ‖રાનં ી લાતંુ, ભઢાભઢ શારી આલે ,
એના કંઇ આંકડા થડા ભાડં ેર છે ?”
એટલંુ ફરતાં એની આંખભાં ચરભન કેપ ચડત ગમ. આંખના ્ણૂ ા
રારચટક ફન્મા, એને ડાગં ને ટેકે અજલાી યાતે લાત ભાડં ી...
ધધંૂ ીનાથનંુ અવર નાભ ત ધધંૂ ; જાતન કી. આ લાવં ાલડ દીભન
યે‖ત. હંુ ીઉં છં એલી ફજયના લાડા લાલત. જરભ કીને ેટ ણ
જીલ યલાણ દમાદાનભા.ં રશંિવા નાભ ન કયે. લયવલયવ ફજયનાં
http://aksharnaad.com
P a g e | 40
ડતર લેચીને જામ ણગયનાયને ભેે . નાણંુ શમ એટલંુ ગયીફગયફાનં ે
ખલયાલી દ્યે. ાછ આલીને ફજય લાલલા ભાડં ે.
ધીયે ધીયે તે ધધંૂ ને ણગયનાય ફેમ એકાકાય થાલા ભાડં યા. જેવંુ ધ્માનતેવંુ
રદરનંુ ગજુ ;ં જેવંુ અન્ન તેલ ઓડકાય ; ધધંૂ ાનેત ણગયનાયનંુ જ ધ્માનયાત
ને દી રાગી ગય.ંુ એન આતભ લધલા ભાડં ય. વવં ાયની ગાઠં લછૂટીગઇ.
ફજયના લાડા ગાયંુ ાવે બેાલીને એ ત ણગયનાયભાં ચાલ્મ ગમ.
કઇક ટકૂ ઉય ફેવીને ધણૂ ી ધખાલી , તસ્મા આદયી દીધી. એભ ફાય
લયવે ણગયનાયની ગપુ ાઓભાથં ી ગેફના ળબ્દ વબં ાણા કે “ધધંૂ ીનાથ!
ધધંૂ ીનાથ! નલ નાથ બે દવભ નાથ તંુ ધધંૂ .”
http://aksharnaad.com
P a g e | 41
“અશારેક!‖ ળબ્દની વાથે ગરુ ુ દત્તે ધ્માન ધયંુ અને નલ નાથનંુ સ્ભયણ
કય.ંુ સ્ભયણ કયતાં ત જગવવદ્ધ ભછેન્દયનાથ , જરધં યનથ, ળાવં તનાથ,
એલા નલ નાથ ગરુ ુની વન્મખુ શાજય થઇ ગમા. ગરુ ુ ફલ્મા “જગદં ય ,
આણી જભાતભાં આજ નલ વવદ્ધ આવમ છે. તભે નલ નાથ બેા એ
દવભ ધધંૂ ીનાથ તભાયી ગં તભાં જગભાં જૂ ાળે. ભાય આળીલાાદ છે.
તભાયી ચરભ વાપી એને આ.” (વાપી=ગાજં ીલા ભાટે ચરભની વાથે
લગૂ ડાન ટકૂ ડ યાખલાભાં આલે છે તેને ―વાપી‖ કશે છે.)
જગદં યનાથ ફધા બેા થામ તમાયે એક વાપીએ ચરભ ીએ. ફીજાને
ચરભ આે. ણ વાપી ન આે. ધધંૂ ીનાથને ચરભ આી. વાપી
http://aksharnaad.com
P a g e | 42
આતાં નલે વવદ્ધ કચલાણા. ગરુ ુદેલે કાયણ છૂ ્.ંુ નલનાથએ ્રુ ાવ
કમો “ગરુ ુદેલ , ધધંૂ નાથ ખય , ણ એનંુ દૂધ શરકંુ છે ; એ દૂધ કક દી
એને શાથે કક કા કાભ કયાલળે. એટરે ધધંૂ ીનાથજી શજી લધાયે ત
કયે, લધાયે શદુ્ધદ્ધ કયે, છી અભે વાપી આીએ.”
અને ગરુ ુ દત્તન ફર ડય કે “ધધંૂ ીનાથ! ફાય લયવ ફીજાં ; આબભુ ાં
જઇ ધણૂ ી પ્રગટ! જાલ ફા! ચયાવી વવદ્ધને ગં તભાં તભાયી લાટ
જલાળે.”
આબનુ ી અલવધ ણ યૂ ી થઇ અને ત કયી ધધંૂ ીનાથ ાછા ગરુ ુ ાવે
આવમા. પયી ગરુ ુએ નલ નાથને શાજય કમાં. અને ફધાએ વાથે ભી એક
http://aksharnaad.com
P a g e | 43
વાપીએ ચરભ ીધી. ણ નલેમ નાથ અંદયઅંદય કશલે ા રાગમા કે
”આનાથી ત જીયલાળે નરશ. એ શરકંુ દૂધ છે ; ક‖ક દી ને કક દી એ ન
કયલાના કાભ કયી ફેવળે.”
તેજની જીલત જમત જેલા ધધંૂ ીનાથ જગતભાં ઘભૂ લા રાગમા. ઘભૂ તાં
ઘભૂ તાં અયલલ્રીને ડુંગયે ણચતડગઢભાં એભનંુ આલવંુ થય.ંુ
ણચતડના યાણાએ ગરુ ુને ઝાઝાં ભાન દીધા.ં ગરુ ુના ચયણભાં ડીને યાણ
યાતે ાણીએ યમ. યાણાના અબયબમાા યાજભાં વલાળેય ભાટીની ખટ
શતી. ભયણ ટાણે ફાની આગ રઇને ભઢા આગ શારનાય દીકય
નશત.
http://aksharnaad.com
P a g e | 44
ધધંૂ ીનાથે ધ્માન ધય.ંુ યાણાના બાગમભાં એણે ફે દીકયા રખેરા લાચં ્મ ;
ણ એક જગી , ને એક વવં ાયી. એણે કહ્ંુ , “યાણાજી ! ફાય લયવે ાછ
આવંુ છં. ફે કંુલય તાયે ઘયે યભતા શળે. ગરુ ુની આજ્ઞા છે કે આભાથં ી એક
તાય ને એક ભાય. તૈમાય યાખજે. તે દી ‖ આંસુ ાડલા ફેવીળ ભા.ં ફાય
લયવે ાછ આવંુ છં.”
ફાય લયવને જાતાં ળી લાય ? જટાધાયી જગીએ ણચતડને ાદય અશારેક
જગાવમ. એટરે યાજાયાણી ફેમ યાજકંુલયને આંગીએ રઇ ફશાય
નીકળ્મા.ં ફેભાથં ી એક ઘયાણે લગૂ ડે બાગં ી ડત , અને ફીજ ભેરેઘેરે
શયે લેળે. યાજાયાણી કડૂ કયીને તેજીર દીકય યાખલા ભાગતાં શતાં ણ
http://aksharnaad.com
P a g e | 45
તેજની વલભવૂત કાઇં ભેરે લગૂ ડે ઢાકં ી યશે ? ને એમ ધધંૂ ીનાથની નજય
ફશાય યશે? ભેરાઘેરાને જ જગીએ ઉાડી રીધ. ફાય લયવન ફાક
દટ દઇને ગરુ ુને કાડં ે ફાઝી ડય. ભાતાવતા નજયે દેખે તેભ એ ફાય
લયવના ફાકે ભાથંુ મડંૂ ાલી બગલા શયે ાવમા.ં બભતૂ ધયી ચારી
નીકળ્મા. યાજા યાણી ખફ ખફ આંસુ ાડતાં ણચતડગઢ ાછા લળ્મા.ં
ધધંૂ ીનાથે ચેરાને વવદ્ધનાથ કયી થાપ્મ. એના કાનભાં ગરુ ુભતં ્ર ફૂંક્
અને બેખના ાઠ બણાલતા બણાલતા આ આણે ઊબા છીએ તમાં આલી
શોંચ્મા. આ ઢાકં તે દી નશત.ંુ આંશીં ત પ્રેશાટણ નગયી શતી.
ચેરાઓને ગરુ ુએ કહ્ંુ “ફા, હંુ આ ડુંગયભાં ફાય લયવની વભાવધ રગાવંુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 46
છં. તભે વો ઘયઘય ઝી પેયલીને આંશીં વદાવ્રત યખજ. ભખૂ માદં ુ ખમાં
અને અગં ને તાનાં ગણી ાજ. ભાયી તસ્માભાં નુ ્માઇ
યૂ જ.” એભ ફરીને ધધંૂ ીનાથે આવન લાળ્ય.ંુ
લાવં ેથી ચેરાઓની કેલી ગવત થઇ ગઇ ? નગયીભાં ઝી પેયલે , ણ
કઇએ ચટી રટ ન દીધ. દમા ભાનન છાટં મ ન ભે એલાં રક
લવતા‖ં તા.ં ણ વત્તય-અઢાય લયવન વવદ્ધનાથ ત યાજનંુ ફીજ શત ;
વભજુ શત ; એણે એક્કે ક ચેરાને એક્કે ક કુશાડ કડાલી કહ્ંુ કે શાડભાં
રાકડાં લાઢી નગયભાં જઇ બાયીઓ લેચ અને આ ભશને તથી ઉદય
http://aksharnaad.com
P a g e | 47
બય! જગીન ધયભ શયાભનંુ ખાલાન ન શમ. કઠાભાં જયે નરશંિ , જાઓ
જગં રભા.ં
ફીજ દી , ત્રીજ દી , અને ચથ દી થતાં ત કુશાડા ભેરી-ભેરીને ફધા
ચેરાએ ભાયગ ભાપ્મા. ફાકી યહ્ય એક ફા વવદ્ધનાથ. યાણા કુનંુ ફીજ,
એભાં પેય ન ડે. પ્રબાતને શય પ્રાગડના દયા ફૂટયા શરે ાં ત આશ્રભ
લાી ચી , ઝાડલાને ાણી ાઇ , વવદ્ધનાથ લનભાં ઊડી જામ. વાજં ે
ફતણની ફાયી ફાધં ી ળશયે ભાં લેચી આલે. નાણંુ નરશ જેવંુ નીજે. તેન
રટ રે. આખા ગાભભાં એક જ ડળી એલી નીકી કે જે એને યટરા
http://aksharnaad.com
P a g e | 48
ટીી આે. એ શતી કંુબાયની ડળી. અઢાય લયવના સલંુ ાા ફૃાા
ફાા જગીને જઇ ડળી રી રી શતે ઢે છે.
આભ ફાય લયવ સધુ ી ફા વવદ્ધનાથે બાયી ઉાડી વદાવ્રત ચરાવમા.ં
ભાથંુ છરાઇને જીલાત ડી. સલંુ ાી કામા ખયીને! કેટલકંુ વશલે ામ ? દુ :ખ
ત ણચત્તડની ભરાતભાં કઇ રદલવ દીઠું નશત.ંુ અને આંશીં એના
એકરાના ઉય જ બાય આલી ડય. વવદ્ધનાથ મગંૂ મગંૂ આ ીડા
લેઠત અનાથની વેલા કમે ગમ. ફાય લયવે ધધંૂ ીનાથનંુ ધ્માન રૂ ંુ
થય.ંુ આંખ ઉઘાડીને ગરુ ુએ આશ્રભ નીયખમ. આટરા ફધા ચેરકાભાથં ી
http://aksharnaad.com
P a g e | 49
એક વવદ્ધનાથને જ શાજય દેખમ. છૂ ્ંુ કે ફીજા ફધા ક્ાં છે ? ચતયુ
વવદ્ધનાથે ભટંુ ેટ યાખીને ખટ જલાફ લાળ્મ; ગફુ ૃ ટાલી રીધા.
ઘણાં લયવન થાક્ વવદ્ધનાથ તે રદલવે ફયે ઝાડલાને છામં ડે જં ી
ગમ છે. ળીા લાતયાની રે ‖યે રે ‖યે એની ઉજાગયબયી આંખ ભી ગઇ
છે. ગરુ ુજી ચેરાનાં અઢક ફૃ નીયખી યહ્યા છે. વળષ્મના ફૃડા બેખ ઉય
અંતય ઠરલામ છે. તે લખતે વવદ્ધનાથે ડ્ંુ પેયવય.ંુ ભાથા ઉયનંુ ઓઢણ
વયી ડ્.ંુ ભાથે એક ભાખી ફેઠી. ગરુ ુને લશભે આવમ. ાવે જઇને જયંુ ,
ભાથાભાં ખફ ભીઠું વભામ એલડું ઘારંુ ડ્ંુ છે. ગધં લછૂટે છે.
“કાઇં નરશ, ફાુ ! ગભૂ ડું થયંુ છે.” વભદયેટા વવદ્ધનાથે વાચંુ ન કહ્.ંુ
http://aksharnaad.com
P a g e | 50
“વવદ્ધનાથ!” ગરુ ુની ભ્રકૂ ુરટ ચડી: “જગ શમે ો છે એ ભરૂ ીળ ભા.ં અવતથી
તાયી જીબ તટૂ ી ડળે. ફર વાચ,ંુ ગરુ ુદુ શાઇ છે.”
વવદ્ધનાથ ધીય યશીને લાત કશતે ગમ. તેભ તેભ ધધંૂ ીનાથની
આંખભાથં ી ધભુ ાડા છૂટતા ગમા. તવીનંુ અંતય ખદખદી ઊઠ્.ંુ
અડતાીવ લયવની તસ્માન ઢગર વગીને બડકા નાખત શમ તેવંુ
ફૃ ફધં ાઇ ગય.ંુ શૈમાભાથં ી “શામ! શામ! ”” એભ શાશાકાય નીકી આબને
અડલા ભાડં યા , “અયે શામ શામ! જગતનાં ભાનલી! દમા યલાયી યહ્યા!ં
ભાય ફાર વવદ્ધનાથ ભાથાની મડંૂ ભાં કીડા ડે તમાં સધુ ીમે બારયયંુ ખેંચે!
અને ભાયી તસ્મા! બડકે બડકે પ્રરેકાય ભચાલી દઉં! ભાયે તસ્માને શંુ
http://aksharnaad.com