Rasdhar-ni-Vartao-part-1

P a g e | 51

કયલી છે! વવદ્ધનાથ! ફચ્ચા! દ૊ડ , ઓરી કંુબાયણને ચેતાલ. ભાડં બાગલા.
઩ાછં લા઱ીને ન જ૊લે શોં, આજ હંુ પ્રેશ઩ાટણને ઩રટાવંુ છં.”

એટલંુ કશતે ાં ત૊ આશ્રભ કાપં ્મ૊. ઝાડલાં ધણૂ મા.ં અને ત્રારશ! ત્રારશ!
઩૊કાયત૊ વવદ્ધનાથ શાથ જ૊ડીને કયગયે છે કે “ગરુ ુદેલ! ગરુ ુદેલ! ત઩સ્માનાં
઩ણુ મ એભ નથી ખ૊લા.ં અયે ફા઩!ુ ભાનલીઓ ત૊ ફધામં ભાટીના.ં એનાં
઩ેટ છીછયાં જ શ૊મ. એની વામંુ ન જ૊લામ. આ઩ણા બેખ વાભે જુઓ.
ગજફ કય૊ ભા ! રાખખ૊ની શતમા, વનવાવા, કલ્઩ાતં કેભ જ૊માં ને વાબં ળ્માં
જાળે, ગરુ ુદેલ?”

http://aksharnaad.com

P a g e | 52

઩ણ ગફુ ૃ લામાા ન યહ્યા. ત઩સ્માને ભડં યા શ૊ભલા. શાથભાં ખપ્઩ય ઉ઩ાડ્ંુ ;
ધયતી ય૊તી શ૊મ એવંુ ધીરંુ ધણેણલા રાગી. ડુંગય ડ૊લ્મા. રદળાના ઩ડદા
પાડીને ઩લન લછૂટલા રાગમા. છેલ્રી લાય ગરુ ુએ કહ્:ંુ ”વવદ્ધનાથ ! શલે
કભાનભાથં ી તીય છૂટે છે. દ૊ડ ; દ૊ડ, કંુબાયણને ચેતાલ , ભાડં ે બાગલા ,
઩ાછં ન જુએ, નરશ ત૊ સકૂ ાં બે઱ાં રીરામં ફ઱ળ,ે ફચ્ચા!”

વવદ્ધનાથે દ૊ટ દીધી , ઩૊તાને ય૊જ ય૊ટરા ઘડી દેનાયી ભાડીને ચેતાલી ,
છ૊કયાનં ે આંગ઱ીએ રઇ ડ૊વી બાગે છે , અને આંશીં ઩ાછ઱ ધધંૂ લામેર૊
ધધંૂ ઱ીનાથ શાથભાં ખપ્઩ય ઉ઩ાડી ઩૊તાની તભાભ ત઩સ્માને ઩૊કાયે છે ,
“ઓ ધયતી ભૈમા! ઩ટ્ટણ વ૊ દટ્ટણ! અને ભામા, વ૊ વભટ્ટી!”

http://aksharnaad.com

P a g e | 53

એભ ઩૊કાયીને એણે ખપ્઩ય ઊંધંુ લાળ્ય.ંુ લા઱તાં જ લામયા લછૂટયા ,
આંધી ચડી , લાદ઱ાં તટૂ ી ઩ડયા.ં ભ૊ટા ઩શાડ મ઱ૂ ભાથં ી ઊ઩ડી-ઊ઩ડીને
ઊંધા ઩ટકાણા. પ્રેશ઩ાટણ નગયી જીલતજાગત ઩થૃ લીના ઩ેટા઱ભાં દટાઇ
ગઇ. એક પ્રેશ઩ાટણ નરશ , ઩ણ એલાં ચ૊યાવી ઩ાટણ તે દી ધધંૂ ઱ીનાથે
઩૊તાના ખપ્઩ય શઠે ઢાકં ્ાં અને એના ભશાકં઩ભાં ભામા તભાભ વભટ્ટી
ફનીને ગાયદ થઇ ગઇ.

ઓરી કંુબાયણ જાતી શતી બાગતી , ઩ણ વીભાડે જાતાં એની ધીયજ ્ટૂ ી.
પ્રરમની ચીવ૊ વાબં ઱ીને એણે ઩ાછ઱ જ૊ય.ંુ ભા ને છ૊કયાં તમાં ને તમાં
઩ાણકા ફની ગમા.ં એ શજી ઊબા,ં ઢાકં ને વીભાડે!

http://aksharnaad.com

P a g e | 54

આવંુ ભશા઩ા઩ કયનાય એ જ૊ગીને ભાટે આબુ અને ણગયનાય ભાથે ઩ણ
શાશાકાય ફ૊રી ગમ૊. નલ નાથ અને ચ૊યાવી વવદ્ધ૊એ અલાજ દીધ૊
કે, “આજથી એની ચરભવાપી ફધં કય૊!” કંઇક લ઴ોની કભાણી લેચીને
ધધંૂ ઱ીનાથ વભાવધભાં ફેઠ૊. વવદ્ધદ્ધઓ વલના એન૊ એ યાકં ધધંૂ ૊ ક૊઱ી થઇ
ગમ૊. “બાઇ! ગભે તેલ૊ ત૊મ ક૊઱ીનંુ દૂધ ના?”

આં અશીં ફા઱ા જ૊ગી વવદ્ધનાથનંુ શંુ ફન્યંુ ? ડુંગયે ઊબીને એણે
પ્રેશ઩ાટણ દટાતંુ દીઠું. દટ્ટણ ઩રૂ ંુ થમા ઩છી એન૊ જીલ જપં્મ૊ નરશ. ગરુ ુએ
કયેરા કા઱ા કાભનંુ પ્રામવિત ળી યીતે થામ એ વલચાયે એને તમાથં ી ખવલા
દીધ૊ નરશ. અયેયે! ઘડી ઩શરે ાં જમાં શજાય૊ નય નાયી ને નાનાં છ૊કયાં

http://aksharnaad.com

P a g e | 55

કલ્ર૊ર કયતાં શતાં તમાં અતમાયે ક૊ઇ શોંકાય૊ દેલા ઩ણ શાજય નરશ ? હંુ
વવદ્ધનાથ: ગરુ ુએ ઉથાપ્યંુ તે હંુ થા઩ંુ ત૊ જ ભાયી વવદ્ધદ્ધ વાચી. ક૊ઇક આ
નગયીન૊ અવધકાયી આલળે. હંુ લાટ જ૊ઇળ , ભાયાં ત઩ વઘં યીળને એવંુ
વલચાયીને એ કંકુલયણા ફા઱ાજ૊ગીએ આવન બીડ્.ંુ નાળ ઩ાભેરા એ
થાનક ઉ઩ય એનાં નેત્ર૊ની અમતૃ ધાયાઓ છંટાલા રાગી , ફ઱ે લંુ શતંુ તે
ફધંુ તેના ઩ણુ મને નીયે ઠયલા રાગય.ંુ

એ...રદલવ વાજં નભતી શતી. ઓછામા રાફં ા થમા શતા. પ્રેશ઩ાટણનંુ
ખડં ેય ખાલા ધાત.ંુ એભાં ફે જીલતાં ભાનલી બટકે છે. ધ઱ૂ ઉખે઱ી ઉખે઱ી
ગ૊તે છે.અંદય ઊંધા લ઱ી ગમેરાં ઩ાણણમાયાં , ખાયણણમા ને વભટ્ટી થઇ

http://aksharnaad.com

P a g e | 56

ગમેર ધાતનુ ાં લાવણ૊ નીયખે છે. ભાને ધાલતાં ફચ્ચાનં ાં ભડદાં એભ ને
એભ જાભી ગમેરાં જુએ છે. જ૊ઇ જ૊ઇને ફેમ ભાનલી ય૊લે છે. જ૊ગી
વવદ્ધનાથે ફેમને જ૊મા,ં ફ૊રાવમા,ં ઩છૂ ્ંુ “ક૊ણ છ૊?”

“આ અબાગી નગયીની હંુ યાજયાણી. આ ભાય૊ ફેટ૊ નાગજણ જેઠલ૊.”

“કેભ કયીને ફચી નીકળ્માં ?”

“યાજાથી રયવાભણે હંુ ભાયે વ઩મય ત઱ાજે ગમેરી. કંુલય ભાયી બે઱૊ હ્ત૊.”

“ફચ્ચા નાગજણ! હંુ તાયી જ લાટ જ૊ત૊ શત૊. તંુ આવમ૊ , ફા઩? ભાયી
દુ લા છે તને કે :

http://aksharnaad.com

P a g e | 57

જેવ૊ રકં ેળ તેવ૊ ઢંકેળ,
દુ શ્ભન ભાય લવાલ દેળ.

[જેલ૊ રકં ાન૊ સ્લાભે યાલણ શત૊ તેલ૊ જ તંુ આ ઢંકામેરી નગયીન૊ સ્લાભી
ફનીળ. તાયી ઢંક(ઢાકં )રકં ા નગયીને ત૊રે આલળે. ભાટે , ફેટા, પયી લાય
આંશીં આ઩ણે નગય લવાલીએ.]

ઢંકામેરા પ્રેશ઩ાટણને ટીંફે નવંુ નગય ફધં ાલા રાગય.ંુ ઢાકં ે ત૊ ફીજાં
નગય૊ને ઩૊તાની રયદ્ધદ્ધ વવદ્ધદ્ધભાં ઢાકં ી દીધા.ં વવદ્ધનાથે ઩૊તાની કયણીના
જ૊યે લસ્તીની લેરડી ક૊઱ાલી મકૂ ી. નાગાજણ ચેર૊ અને વવદ્ધનાથ ગરુ ુ ,
ફે જણાની જ૊ડરીએ ફ઱ે રી લાડીને વજીલન કયી. ઓલ્મ૊મ જ૊ગી અને

http://aksharnaad.com

P a g e | 58

આમ જ૊ગી, ઩ણ ફેભાં કેટલંુ અંતય! ગરુ ુના ભશાદ૊હ્યરા દંડ બયત૊ બયત૊
જુલાન જ૊ગી યાજી થાત૊ શત૊. ઩૊તાનંુ જીવયંુ એને રેખે રાગતંુ શત.ંુ
દુ વનમાભાં વશં ાય વશરે ૊ છે ; વયજવંુ દ૊હ્યલંુ છે , ફા઩! વવદ્ધનાથે વયજી
જાણય.ંુ

઩ણ કા઱ન૊ આલલ૊ છે ના ! એક દી નાગાજણ જેઠલે આલીને શાથ
જ૊ડયા.

“કેભ, ફચ્ચા ?”” જ૊ગીએ ઩છૂ ્.ંુ

“ળી”

http://aksharnaad.com

P a g e | 59

“આ઩ે કશલે ંુ કે જેવ૊ રકં ેળ તેવ૊ ઢંકેળ !”

“શા.”

“ત૊ ફવ, ભાયી ઢાકં રકં ા વયખી વ૊નાની ફની જામ એટલંુ કયી આ઩૊.”

“નાગજણ!” ગરુ ુએ વનવાવ૊ નાખમ૊, “એલ૊ અયથ રીધ૊? આ વમદ્ૃધદ્ધ ઓછી
રાગી, તે વ૊ને ર૊બાણા, યાજ?”

“આ઩નંુ લેણ છે.”

“લેણે લેણ વાચંુ કયવંુ છે ?”

http://aksharnaad.com

P a g e | 60

“શા.”

“ત૊ ઩છી ઢાકં ની ગવત ઩યૂ ે઩યૂ ી રકં ા વયખી વભજજે , યાજા! વ૊નાની રકં ા
ય૊઱ાણી શતી.”

“રપકય નરશ.”

“તને બાગમ ભરુ ાલે છે , યાજા! ઩ણ ખેય , શલે ઩રૂ ંુ કયીળ. નાગાજણ!
ઉગભણંુ મગંુ ી઩યુ ઩ાટણ છે. તમાનં ૊ યાજા ળાયલણ (ળાણરલાશન) ગ૊રશર ;
એને ઘેય વ૊નદેલ વતી ; એ જ૊ગભામા આલીને જેટરી ગાય કયે , એટલંુ
વ૊નંુ થઇ જામ, ફ૊રાવ?ંુ ”

http://aksharnaad.com

P a g e | 61

“ફ૊રાલ૊.”

“અધભા નરશ કમા ને ?”

“ભા-જણી ફ૊ન ભાનીળ.”

“ળાણરલાશન વાથે લેય ઩ારલળે ?”

“યે ગરુ ુદેલ! હંુ નાગાજણ, હંુ જેઠલ૊, ઝૂઝી જાણંુ છં.”

઩છી ત૊ વવદ્ધનાથે ત઩૊ફ઱ છ૊ડયા.ં મગંુ ી઩યુ ને ભશરે ેથી વતી વ૊નયાણીન૊
઩રગં યાતભાં ઢાકં ને ગઢે ઊતમો. વતી જાગી , જ૊ગી આઘેય૊ ઊબ૊ યહ્ય૊.

http://aksharnaad.com

P a g e | 62

નાગાજણે શાથ જ૊ડયા: “ફ૊ન, ભને તાય૊ ભા-જણમ૊ બાઇ ભાનજે. અધયભ
કાજે નથી આણી તને. ભાયી ઢાકં વ૊નાની કયલી છે , તંુ જ૊ગભામાને શાથે
જયા ઩૊તંુ પેયલાલવંુ છે. ભાયે ક૊ટકાગં યે તાયા શાથ પેયલ, ફા઩ !”

ય૊જ ફ૊રાલે. ય૊જ ઓ઱ી઩૊ કયાલે,઩ાછી ઩શોંચાડે. છેલ્રે રદલવે નાગાજણ
શાથ જ૊ડીને ઊબ૊ યહ્ય૊, ”ફ૊ન, કંઇક કા઩ડાની ક૊ય ભાગી રે.”

“ટાણે ભાગીળ, બાઇ !”

કશીને યાણી ચારી ગઇ. આખી લાત યાજા ળાણરલાશનને કશી. યાજા ફૃઠય૊.
ફૃઠેર યાજાએ વ૊યઠની બ૊ભ ઉ઩ય વેન શાકં ્ા.ં ક૊ઇ કશે કે એ ત૊

http://aksharnaad.com

P a g e | 63

ળાણરલાશન, એટરે કે ળા઱ને દાણે દાણે એકેક ઘ૊ડવે લાય ઊઠે એલ૊ ભતં ્ર
જાણનાય૊. ક૊થ઱ા ને ક૊થ઱ા ળા઱ બયીને યાજા નાગાજણને દંડલા શાલ્મા
આલે છે.

આંશીં ત૊ ઢાકં રકં ા જેલા ઝગયા કયે છે. છત્રીવ-છત્રીવ ત૊ એના કનકક૊ટ
ળ૊બે છે. ગરુ ુ વવદ્ધનાથ એ અક્કે ક ક૊ઠા ઉ઩ય નાગાજણને રઇને ચડત૊
ગમ૊. ચડીચડીને એણે આગભ બાખમા.ં જુગજુગની બવલષ્મલાણી કાઢી ,
ક્ાયે શંુ શંુ ફનળે , જેઠલા કુ઱ની કેલી ચડતી઩ડતી થાળે એન૊ કા઱રેખ
ઉકેરી-ઉકેરી વવદ્ધનાથે કશી વબં ઱ાવમા. ઩છી યજા ભાગી.

http://aksharnaad.com

P a g e | 64

“નાગાજણ! શલે ત૊ ભને યજા દે , ફચ્ચા! ગરુ ુએ ભાયે કાયણે ભશા઩ા઩
આદય.ંુ એણે ત઩ લેચીને શતમા ફ૊રાલી. એ ફધા ભેર ધ૊ઇને હંુ શલે ભાયે
ભાગે જાઉં છં. અભાયા ઩થં અઘ૊ય છે , ફા઩! તાયી વન્ભવત થાજ૊! તાય૊
કા઱ ચાલ્મ૊ આલે છે , ઩ણ તંુ વતન૊ ઩થં ચકૂ ીળ ભા!ં ફાકી ત૊ તંે જીલી
જાણય.ંુ તને ભ૊તન૊ બ૊ ળ૊ યહ્ય૊ છે?”

જુલાન વવદ્ધનાથ ભાગે ઩ડયા. એક ત૊ ક્ષત્રીમ અને લ઱ી ણચત૊ડગઢનંુ
કુ઱; તેભાં બળ્માં જ૊ગનાં તેજ , લીયબદ્ર જેલ૊ એ ભશાજવત. ભ૊ક઱ી રટે
અશારેક! અશારેક! ફ૊રત૊ , દુ વનમાને જગાડત૊ , ક૊ઇ અંધાયી ગપુ ાભાં
ચાલ્મ૊ ગમ૊.

http://aksharnaad.com

P a g e | 65

નાગાજણન૊ કા઱ નજીક ને નજીક આલત૊ જામ છે. ળાણરલાશનની
વભળેય૊ ઝફકે છે. કનકક૊ટે ચડીને યાજા ભયણણમ૊ થઇને ફેવી યહ્ય૊.
ળાણરલાશનની પ૊જે ઢાકં પયતાં દેયાતબં ૂ તાણી રીધા. ક૊ટ ઉ઩ય ભાય૊
ચરાલલા ભાડં ય૊. ઩ણ જ૊ગીન૊ દીધેર ગઢ તટૂ ત૊ નશી ; એક વળરા ઩ણ
ચવ દેતી નથી.
“ક૊ઇ નાગાજણનંુ ભસ્તક રાલી આ઩ે? હંુ એ એક ભાથંુ રઇને ઩ાછ૊ જાઉં.”
ળાણરલાશન યાજાએ વાદ ઩ાડય૊.

http://aksharnaad.com

P a g e | 66

એક ચાયણને કુભતમ સઝૂ ી , એણે શ૊કાય૊ દીધ૊. ચાયન ઢાકં નગયભાં
ચાલ્મ૊. આગરા વભમભાં ત૊ ચાશે તેલી રડાઇઓ ચારતી શ૊મ ત૊મ
ચાયણ, પકીય કે વાધનુ ે ક૊ઇ અટકાલતંુ નશ૊ત.ંુ ચાયણ ળત્ર઩ુ ક્ષન૊ , ત૊઩ણ
એ ત૊ ચાયણ: એન૊ એલ૊ બય૊વ૊ , બય૊વે ભરૂ ીને દયલાને નગયભાં
આલલા દીધ૊.

અને કા઱મખુ ા ચાયણે જઇને નાગાજણના દવોંદીને જગાડય૊. “આલી જા ,
વ૊ગઠે યભીએ. શ૊ડભાં ઩૊ત઩૊તાના યાજાનંુ ભાથંુ ભેરીએ.”

તે રદલવે ત૊ , બાઇ! યાજાનાં ભાથાં અને ભાન ઩ણ ચાયણને જ શાથ
વચલાતાં ખયાં ને ! કભવતમા દવોંદીએ ચ૊઩ાટભાં નાગાજનનંુ ળીળ ભાડં ્.ંુ

http://aksharnaad.com

P a g e | 67

ળાણરલાશનના કરૂ ડમા ચાયણે કડૂ ના ઩ાવા ઢાળ્મા, ભનભાન્મા દાલ આણમા,
જીતમ૊, ભાટી થમ૊. કશે કે “રાલ તાયા યાજાનંુ ભાથ.ંુ ”

દવોંદી શંુ ભોં રઇને જાત ! ઩ણ નાગાજણને કાને લાત ઩શોંચી અને
રરકાયી ઊઠય૊ , “અયે, ભાય૊ દવોંદી ! એનાં લેણ ભાથી ત૊ ભાયી આંટ
ચારે. શજાય૊ રારચ૊ લચ્ચેમ એનંુ ઩ાણી ન ભયે. એના ખ૊઱ાભાં ક્ષત્રીમ
ભાથંુ ભેરીને વનબામ ફની સઇૂ જામ; ફ૊રાલ૊ એ ચાયણને.”

દવોંદી કા઩ં તે ઩ગે નીચી મડંૂ ી ઘારીને યાજાની ઩ાવે આલી ઊબ૊ યહ્ય૊.
઩ણ નાગાજણની આંખભાં એને ન દેખમ૊ ક્ર૊ધ કે ભોં ઉ઩ય ન દીઠ૊ ઉદ્વગે .
એના શ૊ઠ ત૊ ચાયણ વામંુ ભયક ભયક શવતા શતા. એની ઩છલાડે

http://aksharnaad.com

P a g e | 68

ળાણરલાશન યાજાન૊ ચાયણ ઩ણ આલી ઊબ૊. વ૊નાની થા઱ી ભગં ાલી
યાજાએ ચાયણને શાથભાં દીધી , “આજ ભને ફૃડ૊ કયી દેખાડય૊ , ચાયણ! તંુ
ભારંુ ભાથંુ શ૊ડભાં શામો ન શ૊ત ત૊ હંુ ગઢ ફાય૊ ન નીક઱ત અને જગત
ભારંુ જુદ્ધ જ૊લા ન ઩ાભત. અને શલે ?” દુ શ્ભન યાજાના દવોંદી તયપ નજય
કયી નાગાજણ ફ૊લ્મ૊ , “શલે ત૊ ભાથા લગયનંુ ધડ ઉલ્કા઩ાત ભાડં ળે.
ચાયણ! આ ભાથંુ રઇને તાયા યાજાને આ઩જે અને કશજે ે કે નાગાજણના
ધડ વાભે ભયદ શ૊ ત૊ ઝૂઝજે અને તાયી જ૊ગભામા યાણીભાને - ભાયી
ફ૊નને કશજે ે બાઇનંુ જુદ્ધ જ૊લા ફશાય નીક઱ે .”

http://aksharnaad.com

P a g e | 69

એટલંુ ફ૊રીને નાગાજણે તયલાયન૊ ઘવયક૊ દીધ૊. ભાથંુ જઇ ઩ડ્ંુ
થા઱ીભા,ં રઇને દવોંદીએ દુ શ્ભનના ચાયણને દીધ.ંુ ચાયણે દ૊ટ દીધી.
દયલાજા ફશાય નીક઱ી ગમ૊.

આંશીં નાગાજણનંુ કફધં (ધડ) ઊઠ્.ંુ ફે શાથભાં ફે વભળેય૊ રીધી , અને
ભસ્તક વલના ભાગે ચાલ્ય.ંુ ઉ઩ય યગતની ળેડય૊ ફૂટતી આલે છે , ભાથે
જાણે યાતી કરણગયંુ યભે છે અને છાતીએ જાણે ફે આંખ૊ ફૂટી છે.

લીય ચાલ્મ૊ , તયલાય૊ લીંઝી , ળાણરલાશનના વૈન્મભાં ત્રાટક્૊. ઘભૂ લા
રાગમ૊. ળત્રઓુ નાં ભાથાં છેદાલા રાગમાં , વૈન્મ બાગય.ંુ યાજા બાગમ૊ ,

http://aksharnaad.com

P a g e | 70

઩ાછ઱ કફધં ે દ૊ટ દીધી. ળાણરલાશનન૊ કા઱ આલી ઩શોંચ્મ૊ , ઉગાય
નશ૊ત૊.

એલી અણીને વભમે વ૊નયાણી નીક઱ી. યસ્ત૊ ફૃંધીને આડી ઊબી યશી.
઩ારલ ઩ાથમો. તયલાય લીંઝતંુ કફધં જાણે ફશને ને દીઠી શ૊મ તેભ થબં ી
ગય.ંુ તયલાય ઢા઱ી દીધી અને શાથ જાણે કંઇ આ઩લા જત૊ શ૊મ એભ
ઊંચ૊ ગમ૊. જાણે કફધં ઩છૂ ે છે કે, “ફ૊ન, ભાગી રે.”

“લીયા ભાયા! તે દી લેણ દીધં‖ુ તંુ કે કા઩ડની ક૊ય આ઩ીળ. આજ ભાગંુ છં કે
ભાયા ચડૂ ાને કાયણે તાયાં શયૂ ાતન ળભાલી રે, બાઇ!”

http://aksharnaad.com

P a g e | 71

ળબ્દ વાબં ઱ીને ધડ ટાઢું ઩ડ્.ંુ વભળેય૊ બોંમ ઩ય ભેરી ઢ઱ી ગય.ંુ
શજાય૊ રાળ૊ યગદ૊઱ાઇ યશી શતી એલા યણથ઱ભાં વભી વાજં ે ગરુ ુ
વવદ્ધનાથ દેખાણા , અને નાગાજણના ળફ ઩ાવે ફેવીને જ૊ગદં યે આંસડુ ાં
ત઩કાવમા.ં તમાં ને તમાં એણે વભાવધ રીધી.
“આલાં અભાયાં ભારધારયયનંુ ાં ગપ્઩ાં , બાઇ ! ભ૊રુકી લાતંુ શારી આલે છે.
અભે ત૊ યાતને ટાઢે ઩૊ ‖યે ડ૊ફાં ચાયીએ અને આલા ગ઩ગ૊઱ા શાકં ીને
યાત વલતાડીએ.”

http://aksharnaad.com

P a g e | 72

એટલંુ ફ૊રીને એ બઢુ્ઢ૊ ભારધાયી ઩ાછી ચરભ ઩ેટાલી ધભુ ાડાના ગ૊ટા
કાઢલા રાગમ૊, અને રાર રાર આંખે ભીત ભાડં ી યહ્ય૊. ધયતીની વીભાડા
ઉ઩ય ક૊ઇ જ૊ગીના જટાજૂટની રટ૊ જેલી લાદ઱ીઓ ઝૂરતી શતી. ઊગત૊
સયૂ જ, ક૊ઇ અફધતૂ ની રારઘભૂ આંખ ય૊તી ય૊તી ણફડાતી શ૊મ એલ૊ ,
લાદ઱ીએ લીંટાત૊ શત૊.

http://aksharnaad.com

P a g e | 73

3. દીકય૊!

“આ઩ા દેલાત! આ તભ વારુ થઇને શ૊કાની ફજયનંુ ઩ડતલંુ આણયંુ છે.
ભીઠી ફજય શાથ ઩ડી , તે ભનભાં થયંુ કે આ ફજયન૊ ધલંુ ાડ૊ ત૊ આ઩ા
દેલાતની ઘટંૂ ભાં જ ળ૊બે.”

એભ કશીને બયદામયાભાં એક કાઠી અલી લચ્ચ૊લચ ફેઠેર એક ઩ડછંદ
઩રુ ુ઴ની વાભે તભાકુનંુ ઩ડતલંુ ધયે છે અને જાણે ક૊ઇ ખરં ડમાની ઩ાવે
નજયાણંુ રેત૊ શ૊મ તેલ૊ એ ઩રુ ુ઴ જયાક ડ૊કી શરાલે છે. એની વ૊નાના
લેઢલા઱ી આંગ઱ીઓ દાઢીના કાતયા ઉ઩ય યભે છે.

http://aksharnaad.com

P a g e | 74

તમાં ત૊ ફીજ૊ કાઠી ઊબ૊ થામ છે , આ઩ા દેલાત! આ નલ૊નક૊ય શ૊ક૊મ હંુ
ગગં ા-જભની તાય ભઢાલીને ખાવ તભાયા વાટુ જ રાલેર છં. વારંુ યાચ ત૊
ઠેકાણે જ ળ૊બે ને, ફા!”
થ૊ડુંક ભોં ભરકાલીને આ઩૊ દેલાત શ૊કાની બેટ સ્લીકાયે છે.
“... ને આ ઊનની દ઱ી” એભ કશતે ા ત્રીજા બાઇ આગ઱ આલે છે , “આ઩ા
દેલાત, તભાયી ઘ૊ડીને ભાથે આ ભળફૃ જેલી થઇ ઩ડળે. ઘ૊ડીનંુ રડર નરશ
છ૊રામ. ખાવ ફનાલીને આણી છે, શોં!”

http://aksharnaad.com

P a g e | 75

ચરા઱ા ગાભના ચ૊યા ઉ઩ય દયફાય ઓઘડ લા઱ાનાં આઇને કાયજે કાઠી
ડામય૊ એકઠ૊ ભ઱ે ર છે તમાં તભાભ કાઠીઓની ભીટ પતત ગદંુ ા઱ાના
ગરઢેયા દેલાત લાકં ને ભાથે જ ઠયી ગઇ છે.

દેલાતને જ યીઝલલા વારુ વહુ ભથે છે. દેલાતની આંખ કયડી થામ એ
લાતન૊ તભાભને પપડાટ છે. દેલાત લાકં જેન૊ દુ શ્ભન ફને તેનંુ ગાભડું
ત્રણ રદલવભાં ટીંફ૊ ફને.

આઘેની એક થાબં રીને થડ રડર ટેકલીને એક આઘેડ અલસ્થાન૊ ભદા

ફેઠેર૊ છે. ઩છેડીની ઩રાઠં બીડી છે. એની મછૂ ૊ પયકી યશી છે. એના શ૊ઠ

ભયક ભયક થામ છે. ઩ડખે ફેઠેરા કાઠીને એ શ઱લે વાદે ઩છૂ ે છે ,

http://aksharnaad.com

P a g e | 76

“કાઠીઓભાં આ કઢીચટ્ટા઩ણંુ ક્ાયથી ઩ેઠું બાઇ? જેની આટરી ફધી
બાટાઇ કયલી ઩ડે છે એલ૊ ભાધં ાતા ક૊ણ છે ઈ દેલાત લાકં ?”

“ચ઩ૂ , બાઇ ચ઩ૂ ! આ઩ા રાખા! તંુ શજી છ૊કરંુ છ૊. તારંુ રાખા઩ાદય શજી
દેલાતના ઘ૊ડાના ડાફરા શઠે ઩ડ્ંુ નથી રાગત.ંુ નીકય તમંુ આ઩ા
દેલાતને તાયી ત઱ીની કેરયયંુ દેલા દ૊ડય૊ જાત.”

“હ?ંુ ભાયા આંફાની કેરયયંુ હંુ દેલાતને ડયથી દેલા જાઉં ? ના, ના એથી ત૊
બલંુ કે સડૂ ા , ઩૊઩ટ ને કાગડા ભાયાં પરને ઠ૊રે. કાઠીના દીકયા ત૊ વહુ
વયખા, ક૊ણ યાકં , ને ક૊ણ યાણા! આલી યજલાડી બાટાઇ ભાયાથી ત૊
ખભાતી નથી.”

http://aksharnaad.com

P a g e | 77

ફ૊રનાય ઩રુ ુ઴ન૊ અલાજ ઊંચ૊ થમ૊. એના ફ૊ર ડામયાને કાને ઩ડયા ,
અને લચ્ચ૊લચ ફેઠેર વલકયા઱ કાઠી દેલાત લાકં નંુ કાધં એ લાત૊ કયનાય
તયપ કયડું થય.ંુ ધગેર ત્રાફં ા જેલી યાતી આંખ ઠેયલીને એણે ઩છૂ ્ંુ , “ઇ
ક૊ણ મછુ ા઱૊ ચાદં ા કયે છે તમાં ફેઠ૊ ફેઠ૊? ઉઘાડું ફ૊ર૊ ને, ફા઩ા!”

“આ઩ા, દેલાત લાકં ! ” આદભીએ થડક્ા વલના જલાફ દીધ૊ , “ઇ ત૊ હંુ
રાખ૊ લા઱૊ છં ને બણંુ છં કે કાઠીના દીકયા વહુ વયખા; છતાં કાઠી ઊઠીને
યજલાડી બાટાઇ કયલા ફેવી જામ , ઇથી ત૊ આ઩ા દેલાતને ઩ણ દુ :ખ
થાવંુ જ૊લે, શયખાવંુ ન૊ જ૊લે.”

“આ઩ા રાખા લા઱ા! તમેં ત૊ શલે રાખા઩ાદય પયતા ગઢ ફધં ાલજે, ફા!”

http://aksharnaad.com

P a g e | 78

“તંુ તાયે ચડી આલજે , આ઩ા દેલાત! હંુ નાની ગાભડીન૊ ધણી ગઢ ત૊ શંુ
ચણાવ,ંુ ઩ણ ઩ાણીન૊ ક઱વળમ૊ બયીને ઊબ૊ યશીળ ; આ઩ા દેલાતને
ળ૊બતી ભશભે ાનગવત કયીળ.”
“રે તમાયે , રાખા લા઱ા! ” એભ ફ૊રીને દેલાત લાકં ે ઩૊તાની અંજણ઱ભાં
કસફંુ ૊ રીધ૊ શત૊ તે ધયતી ઉ઩ય ઢ૊઱ી નાખમ૊ ને કહ્ંુ , “રાખા઩ાદયને
ભાથે જ૊ હંુ ભીઠાના શ઱ શાકં ંુ , ત૊ ત૊ ગદંુ ા઱ાન૊ દેલાત લાકં જાણજે ,
નીકય.... ”

http://aksharnaad.com

P a g e | 79

“શા,ં શાં, શાં, ગજફ કય૊ ભાં ફા!” એભ કયત૊ ડામય૊ આડ૊ ઩ડય૊. ઘયડીમા
કાઠીઓએ દેલાતના ઩ગ ઝારીને કહ્ંુ , “આ઩ા , રાખ૊ લા઱૊ ત૊ ફા઱ક
છે, એને ફ૊લ્માનંુ બાન નથી. તભાયે વભદય઩ેટ યાખવંુ જ૊લે.”

“ના ના , આ઩ા દેલાત! ભારંુ ન૊તરંુ અપય જાણજે , શોં કે! ” એભ કશીને
રાખ૊ લા઱૊ તયલાય બાર૊ રઇને ઊઠી ગમ૊. ઘ૊ડીએ ઩઱ાણીને નીકળ્મ૊.
કશતે ૊ ગમ૊, “કાઠી ત૊ વધં ામ વભલરડમા. કાઠીભાં ઊંચનીચ ન શ૊મ ;઩ણ
તભે વહએુ ફી ફી ને દેલાત જેલા એક ભ૊ટા લટં ૂ ાયાની ્ળુ ાભત ભાડં ી છે.
ભાયે ત૊ દેલાતને કે દલ્રીના ધણીને નજયાણાં દેલાન૊ ભ૊ખ નથી , ફાધં ે
એની તયલાય, અને ઘા લા઱ે ઇ અયજણ; એભાં બેદબાલ ન શ૊મ.”

http://aksharnaad.com

P a g e | 80

એટરાં લેણ વબં ઱ાલીને રાખા઩ાદયન૊ ધણી ય૊ઝડી ઘ૊ડી શાકં ી ગમ૊.

ચરા઱ા ગાભથી ચાય ગાઉ ઉ઩ય , ફયાફય ગીયને કાઠં ે ળેર નાભની એક
નદી ચારી જામ છે. કા઱ા ઩થથય૊ની એની બેંકાય ઊંચી બેખડ૊ લચ્ચે
ધીયાં ધીયાં ગર્જતાં એનાં ઩ાણી લહ્યાં જામ છે: જાણે ક૊ઇ ભતૂ ાલ઱નાં
છ૊કયાં ભાને ધાલતાં ધાલતાં શોંકાયા કયી યહ્યાં છે.

એ વલકયા઱ નદીને કાઠં ે ઩ખં ીના ભા઱ા જેલડું નાનંુ રાખા઩ાદય ગાભડું છે.
રાખા઩ાદયની ચ૊઩ાવ નદીઓ જ ચારી જામ છે. ચ૊ભાવાભાં ત૊ જાણે
઩ાતા઱ર૊કની નાગકન્માઓ ઩થૃ લી ઉ઩ય નાચ કયલા નીક઱ી ઩ડી શ૊મ
તેભ અનેક ઝયણાં ફૂટી નીક઱ે છે. વતજુગના ઋવ઴ જેલા એક જૂના

http://aksharnaad.com

P a g e | 81

લડરાની છામં ડી નીચે ઩થથયની બેખડભાથં ી ઩ાણીન૊ ભ૊ટ૊ ધ૊ધ ઩ડે છે.
એ ધ૊ધની આવ઩ાવ ર૊ક૊એ ગોમખુ ી ફાધં ીને ગોમખુ ી ગગં ા સ્થાપ્માં છે.
઩ડખે જ ળકં ય ફેઠા છે. તમાં કુદયતે એકવાભટી ગરુ ાફી કયેણ ઉગાડી છે.
આંફાની ઘટા જાભી છે. નીચે એ ગોમખુ ીને ઝીરનાય૊ કુદયત ભાતાએ
જાણે ભા઩ી કંડાયેર૊ વનભા઱ કંુડ આલેર૊ છે. નીચાણભાં ઊંડ૊ ધય૊ છે.
લડરા ઉ઩ય ભ૊યરા ટહકુ ે છે. ગોમખુ ીનાં નીય ખ઱ખ઱ે છે. કંુડભાં નાની
ભાછરીઓ તગતગે છે , ને ધનૂ ભાં ભગય૊ ળેરે છે. કુદયતના ફૃ઩ભાં ક૊ભ઱
અને વલકયા઱ ફેમ યેખા કેલી જુક્તતથી આંકેરી છે! એલે સ્થ઱ે જન્ભનાયા
ભાનલી ઩ણ એક લખત એલા જ ક૊ભ઱ અને વલકયા઱ શતાં , શયૂ લીય ને

http://aksharnaad.com

P a g e | 82

પ્રેભી શતાં , એ ગાભનાં ત૊યણ ફાધં નાય૊ જ આ રાખ૊ લા઱૊. ધાનાણી
ળાખન૊ એ કાઠી શત૊.
રાખા઩ાદય આલીને એને બાઇઓને ખફય દીધા કે ઩૊તે દેલાત લાકં નંુ
બમકં ય લેય લશ૊યેર છે. વાબં ઱ીને બાઇઓ ઩ણ થથમાા.
તે રદલવથી રાખ૊ લા઱૊ ઩યગાભ જઇને યાત નથી ય૊કાત૊. જમાં જામ
તમાથં ી ઝારયટાણે ત૊ ઝા઩ં ાભાં આલી જ ઩શોંચે.

http://aksharnaad.com

P a g e | 83

એ લાતને છ - આઠ ભરશના થઇ ગમા , રાખા લા઱ાને રાગયકંુ ે દેલાત કાં
ત૊ ભરૂ ી ગમ૊ , ને કાં ત૊ થડકી ગમ૊.. એ યીતે ભનભાથં ી પડક૊ ઓછ૊
થમ૊.

એક રદલવ રાખ૊ લા઱૊ ચરા઱ે ગમેર છે. ઓઘડ લા઱ાની ને એના
બત્રીજાની લચ્ચે તકયાય ઩તાલલાની શતી. વાજં ઩ડયે એણે યજા ભાગી ,
઩ણ ઓઘડ લા઱૊ કશે , “આ઩ા , આજની યાત ત૊ નરશ જાલા દઇએ ; અને
શલે ક્ાં દેલાત તભાયી લાવં ે બભત૊ પયે છે ?” રાખ૊ લા઱૊ કચલાતે ભને
ય૊કામ૊.

http://aksharnaad.com

P a g e | 84

આંશીં રાખા઩ાદયભાં શંુ થયંુ ? વાજં ઩ડી અને લાલડ ભળ્મા કે દેલાત
કટક રઇને આલે છે. ગાભન૊ ઝા઩ં ૊ ફધં કયી , આડાં ગાડાં ગ૊ઠલી , ર૊ક૊
શવથમાય રઇ ઊબા યહ્યા. ઩ણ ઩૊તાના ભ૊લડી વલના ર૊ક૊ની છાતી બાગં ી
ગઇ. ઊરટાના ર૊ક૊ ત૊ આવંુ લેય શાથે કયીને લશ૊યી આલનાય રાખા
લા઱ા ઉ઩ય દાઝે ફ઱ી ગમા.

દેલાતનંુ કટક ઩ડ્.ંુ ઝા઩ં ા ઉ઩ય રાખા઩ાદયના કંઇક જુલાન કાભ આવમા.
ઝા઩ં ૊ તટૂ ય૊ , કટક ગાભભાં ઩ેવીને લસ્તીને ધભય૊઱લા ભાડં ્.ંુ નક્કી કયંુ
શતંુ કે લટં ૂ કયીને વહએુ ઩યફાયા ગાભને વીભાડે ક૊ઇ ઝાડ નીચે ભ઱વ.ંુ તે
પ્રભાણે વહુ ચારલા ભડં યા.

http://aksharnaad.com

P a g e | 85

ગાભભાં ભવાણ જેલી ળાવં ત છલાઇ ગઇ. દેલાત વભજત૊ શત૊ કે રાખ૊
ઘયભાં વતં ાઇ યહ્ય૊ છે. એ રાખા લા઱ાની પ઱ીભાં જઇને શાકરા કયલા
ભાડં ય૊,
”કાઠી! ફા‖ય૊ નીક઱, ફા‖ય૊ નીક઱. તે દી તંુ ક્ે ભ૊ઢે ફકી ગમ૊‖ત૊!”
ઓયડાભાં ઊબી ઊબી રાખા લા઱ાની સ્ત્રી થયથયતી શતી. એણે જલાફ
દીધ૊, “આ઩ા દેલાત! કાઠી ઘયે શ૊ત ત૊ ળેરને વાભે કાઠં ે તને રેલા
આલત, વતં ાત નરશ.”

http://aksharnaad.com

P a g e | 86

ઊંચી ઊંચી ઓવયીની એક થાબં રીને ટેક૊ દઇને રાખા લા઱ાની દીકયી
શીયફાઇ ઊબી શતી. ઩દં ય લયવની ઉંભય થઇ શળે. દેલાતના ઩ડકાયા ,
ર૊શીતયફ૊઱ બાર૊ કે રારઘભૂ આંખ૊ એ છ૊કયીને ભન જાણે કાઇં ક જ૊લા
જેવંુ રાગતંુ શતંુ , ફીલા જેવંુ નરશ. એ ળાતં ઊબી શતી. અંધાયી યાત્રે
જ૊ગભામા જેલી રાગતી શતી. ભ૊તની રીરા ત૊ જાણે ્ફૂ નીયખી શ૊મ
તેલી ઠયેરી એની મખુ મદુ ્રા શતી. ઩ેરા લડરાની છામં ડીએ યભેરી ; કછ૊ટા
બીડીને ઝાડલે ચડરે ી ; ધયાભાં ઢફીઢફીને લજ્ર જેલી એની કામા ફનેરી ;
ળેર નદીના ધનૂ ાભાં એને ભગયભચ્છના ભોંભાથં ી ફકરંુ ઩ણ છ૊ડાલેલ:ંુ ને
શીયફાઇએ ત૊ રાખા઩ાદયના ચ૊કભાં , ળેર નદીના કાઠં ા ગજંુ ી ઊઠે એલ૊
―તેજભર ઠાક૊ય‖ ન૊ યાવડ૊મે કંઇ કંઇ લાય ગામ૊ શત૊. ગાયંુ શતંુ કે,

http://aksharnaad.com

P a g e | 87

ઉગભણી ધયતીના, દાદા, ક૊યા કાગ઱ આવમા યે
એયે કાગ઱ દાદે ડરે ીએ લચં ાવમા યે.
કાક૊ લાચં ે ને દાદ૊ યશ યશ ય૊લે યે
ઉ઩યલાડથે ી તેજભર ડ૊કાણાં યે
ળીદને ય૊લ૊ છ૊,દાદા, શંુ છે અભને કે‖જ૊ યે
દ઱કટક આવય,ંુ દીકયી, લાયે ક૊ણ ચડળે યે !
વાત વાત દીકયીએ દાદ૊ લાણં ઝમ૊ કે‖લાણા યે !
શૈમે રશભિં ત યાખ૊, દાદા, અભે લાયે ચડશંુ યે

http://aksharnaad.com

P a g e | 88

દેલાતે જ૊યંુ ત૊ પ઱ીભાં એ કન્મા ઊબી શતી તે થાબં રી ઩ાવે જ એક
લછેય૊ ફાધં ેર૊. ફા઩ વગા દીકયાને ચડલા ન આ઩ે એલ૊ એ લછેય૊ શત૊.
રાખા લા઱ાન૊ આતભાયાભ એ લછેય૊! દેલાતે વલચાયંુ કે ―આ લછેય૊ રઇ
જઇને જગતને ફતાલીળ: રાખ૊ લા઱૊ જીલળે તમાં રગી નીચંુ જ૊ઇને
શારળે!‖

઩૊તાના શાથભાં બાર૊ શત૊ તે ઓવયીની ક૊યે ટેકલીને લછેયાના ઩ગની
઩છાડી છ૊ડલા દેલાત નીચે ફેથ૊. ભાથંુ નીચંુ યાખીને ઩છાડી છ૊ડલા
ભડં ય૊. ફયડ૊ ફયાફય દીકયી શીયફાઇની વાભ૊ યહ્ય૊.

ઓયડાભાથં ી ભાં કશ,ે “ફેટા શીયફાઇ, આંશીં આલતી યશ.ે ”

http://aksharnaad.com

P a g e | 89

઩ણ શીયફાઇ શંુ જ૊ઇ યશી છે ? તૈમાય બાર૊ , તૈમાય ફયડ૊ અને વનર્જન
પણ઱ય!ંુ વલચાય કયલાન૊ એને લખત નશ૊ત૊ , એણે બાર૊ ઉ઩ાડય૊ ; તમાં
ઊબાં ઊબાં જ ફે શાથે ઝારીને એ જ૊ગભામાએ દેલાતના ઩શ૊઱ા
ફયડાભાં બારાન૊ ઘા મકૂ ્૊. બચ દેત૊ બાર૊ ળયીય વોંવયલ૊ ગમ૊.
દેલાતને ધયતી વાથે જડી દીધ૊.

નીચી ઊતયી દેલાતની જ તયલાય કાઢી શીયફાઇએ એને ઝાટકા મકૂ ્ા.
ળત્રનુ ા ળયીયના કટકા કમાા. ઩છી ભાને ફ૊રાલી , “ભાડી , ઩છેડી રાવમ ,
ગાવં ડી ફાધં ીએ. ” દાણાની ગાવં ડી ફાધં ે તેભ ગાવં ડી ફાધં ીને ઓયડાભાં
મકૂ ી દીધી, ક૊ઇને ખફય ન ઩ડલા દીધી.

http://aksharnaad.com

P a g e | 90

ધીભે ધીભે ગાભભાથં ી આખી પ૊જ નીક઱ી ગઇ શતી. વહનુ ે ભન એભ શતંુ
કે દેલાતત૊ ભ૊ઢા આગ઱ નીક઱ી ગમ૊ શળે. દીકયીએ તે જ ટાણે ગઢલીને
ફ૊રાવમા. કશે “ગઢલા , ચરા઱ે જાઓ , ને ફા઩નુ ે કશ૊ કે ઩યફાયા ક્ામં
ન જામ. આંશીં આલીને એક લાય ભ૊ઢે થઇને ઩છી બરે દેલાતની વાભે
જામ, ઩ણ ઩યફાય જામ ત૊ ભને ભયતી દેખે.”

ગઢલી ચરા઱ે ઩શોંચ્મા. દયફાયે લાત વાબં ઱ી કે દેલાતે ગાભ બાગં યંુ ,
રાખા લા઱ાને ભાથે જાણે વાતેમ આકાળ તટૂ ી ઩ડયા! “શલે હંુ શંુ ભ૊ઢંુ રઇ
રાખા઩ાદય આવંુ? ઩યફાય૊ ળત્રઓુ ને શાથે જ ભયીળ. ઩ણ એકની એક

http://aksharnaad.com

P a g e | 91

દીકયીના વભ! ડાશી દીકયી ળા વારુ ફ૊રાલતી શળે ? ભાયાં વતં ાનને ભારંુ
ભ૊ઢંુ કાફૄં કયલાની કુભવત સઝૂ ે શ?ંુ કાઇં ક કાયણ શળે! જાઉં ત૊ ખય૊.‖

દયફાય ઘેય ઩શોંચ્મા તમાં ધીયેક યશીને દીકયીએ કહ્ંુ , “ફા઩ુ, તભાયે જવંુ
શ૊મ ત૊ બરે , ઩ણ કટક ક૊રંુ નથી ગય.ંુ એક જણને ત૊ ભંે આંશીં યાખમ૊
છે.” એભ કશીને ઓયડાભાં રઇ જઇને ગાવં ડી છ૊ડી ફતાલી. રાખા
લા઱ાએ ભ૊ઢું ઓ઱ખય.ંુ એ ત૊ દેલાત લાકં ઩૊તે જ.

દયફાયનંુ શૈયંુ શયખથી અને ગલાથી પાટલા રાગય.ંુ એણે દીકયીને ભાથે
શાથ મકૂ ્૊ , “ફેટા! દુ વનમા કશતે ી ‖તી કે રાખા લા઱ાને દીકયી છે ; ઩ણ
ના,ના, ભાયે ત૊ દીકય૊ છે! ―અને મયૂ ખા દેલાત! લછેયાની ઩છાડી કાઢલા

http://aksharnaad.com

P a g e | 92

તંુ ળીદ નીચે ફેઠ૊! ઊબાં ઊબાં તયલાયથી કા઩તાં ન આલડ્ંુ? ઩ણ તાયાં
અબેભાન ક્ાં ઓછાં શતા!ં ”

http://aksharnaad.com

P a g e | 93

4. ઢેઢ કન્માની દુ લા !

વવશ૊ય ગાભના દયફાયગઢની ડરે ીએ તે રદલવે ફા઩-દીકયા લચ્ચે યકઝક
થઇ યશી છે. વ૊઱ લયવન૊ યાજફા઱ આત૊બાઇ બારે ને તયલાયે તૈમાય
થઇ ઘ૊ડીના ઩ાગડાભાં ઩ગ નાખી ચડલા જામ છે , અને બઢુ્ઢા ફા઩ુ
અખેયાજજી એનંુ ફાલડું ઝારી ભનાલી યહ્યા છે : “બાઇ, એભ ન ચડામ ,
તાયાથી ન ચડામ. તંુ ભાયે એકન૊ એક છ૊. તંુ ગ૊રશર-ગાદીન૊ યખેલા઱
છ૊.”

“ફા઩,ુ ફાલડું ભેરી દ્ય૊. હંુ ઩ગે ઩ડું છં, ભેરી દ્ય૊.”

http://aksharnaad.com

P a g e | 94

વ૊઱ લયવની એની અલસ્થા શતી. ઩યણમા ઩છી ઩શરે ી યાતે જેભ કન્મા
ળયભાતી ળયભાતી કંથના ઓયડાભાં આલતી શ૊મ તેભ જુલાની ઩ણ
આતાબાઇના અંગભાં ધીયે ધીયે પ્રલેળ કયી યશી શતી. શજુ ઘઘંૂ ટ નશ૊ત૊
ઉઘાડય૊.

તે રદલવે ફ઩૊યે દયફાયગઢની ડેરી ઉ઩યની ભેડીભાં આતાબાઇની આંખ
ભ઱ી ગઇ શતી. અચાનક ઊંઘભાથં ી ઝફકી ઊઠય૊ , અને કઠ૊ડાભાં આલીને
જ૊યંુ ત૊ ડેરીએ એક બઢુ્ઢ૊ અને એનાં ફા઱ફચ્ચાં ધ્રવુ કે ધ્રવુ કે ય૊તાં શતા.ં
કંુલયે ઩છૂ ્,ંુ “એરા ક૊ણ છ૊?”

“અન્નદાતા, ઢેઢ છીએ.”

http://aksharnaad.com

P a g e | 95

“કેભ રુલ૊ છ૊ ?”

“ફા઩,ુ અભે આ નેવડા ગાભભાં યશીએ છીએ. ભાયી દીકયીને ઘેરાળાના
ફયલા઱ે ઩યણાલી છે. ફાઇ નાની છે , ને જભાઇ ફહુ ક઩ાતય ભળ્મ૊ છે.
ફાઇને ભાયી ભાયી અધમઇૂ કયે છે. દુ :ખની ભાયી દીકયી આંશીં બાગી
આલેરી. લાવં ેથી એને તેડલા આવમાં તે અભે ન ભ૊કરી, એટરે ઘેરાળાના
કાઠી ઘ૊ડે ચડીને આવમા , તે શભણાં જ દીકયીને ઘ૊ડે નાખીને ફયલા઱ે
ઉ઩ાડી ગમા. ફા઩ુ ! ભાયી ઩ાયેલડી જેલી દીકયીનંુ શંુ થાળે ? અભાયા
ઢેઢુંન૊ ક૊ઇ ધણી ન ભ઱ે ! ” એ લેણ જુલાન આતાબાઇના કરેજા વોંવરંુ
઩ેવી ગય.ંુ

http://aksharnaad.com

P a g e | 96

“તાયા ધણી ફા઩ુ છે , ય૊ ભા.” એભ કશીને ન૊કય૊ને હકુ ભ કમો, “ભાયી ઘ૊ડી
શાજય કય૊.”
઩૊તે શવથમાય ધયીને નીચે ઊતમો , ઘ૊ડીને ઩રાણ નાખલાની લાટ ન
જ૊ઇ.
ઉ઩ય ચડે તમાં ગઢભાથં ી ફા઩ુ અખેયાજજીએ વાદ કમો , “બાઇ, ઊબ૊ યશ.ે ”
આલીને ફા઩એુ ઘ૊ડીની રગાભ ઝારી રીધી. દીકયાનંુ ફાલડું ઝાલ્ય.ંુ
અખેયાજજીને એકન૊ એક દીકય૊ શત૊. દયફાયન૊ બઢુ ા઩૊ શત૊.

http://aksharnaad.com

P a g e | 97

કંુલય ફ૊લ્મા, “ફા઩,ુ અતમાયે ભને ય૊ક૊ ભા, આ ઢેઢની છ૊કયીને અને ભાયે
છેટંુ ઩ડે છે. એ કશે છે કે અભાય૊ ક૊ઇ ધણી નથી.”
“ફા઩, તથંુ ી જલામ નરશ, પ૊જ ભ૊કલ.ંુ ”
“ના ફા઩,ુ ભાયે એકરાને જ જાવંુ છે.”
“ફેટા, એકરા ન જલામ; દુ શ્ભન૊ ક્ાકં ભાયી ઩ાડે.”
“ફા઩,ુ છ૊ડી દ્ય૊. આ઩ણે યાજા , લસ્તીનંુ યક્ષણ કયલા આ઩ણે જાતે જ
ચડવંુ ઩ડે.”

http://aksharnaad.com

P a g e | 98

“ના, ભાયા ફા઩! આ્ંુ કટક જામ, ઩ણ તંુ નરશ. તંુ શજી ફા઱ક છ૊.”

આતાબાઇને ફા઩ની ભયજાદની શદ આલતી શ૊મ એભ થય.ંુ એના શ૊ઠ
પપડલા રાગમા , એના ભ૊ઢા ઉ઩ય રાર રાર ર૊શી ધવી આવયંુ , ત૊મ
ફા઩ુ વભજમા નરશ ; તમાયે એણે ફા઩ન૊ શાથ ઝોંટી ઘ૊ડીને એડી ભાયી
કહ્,ંુ “ખવી જા બગતડા! એભ યાજ ન થામ!”

ફા઩ જ૊તા યહ્યા , ડામય૊ ―શાં શાં‖ કયત૊ યહ્ય૊. આતાબાઇની ઘ૊ડીને જાણે
઩ાખં ૊ આલી. જ૊તજ૊તાભાં ત૊ ઩થં કા઩ી નાખમ૊. દૂય દુ શ્ભન૊ને દીઠા. ફે
અવલાય૊ છે. એકની ફેરાડયે ફાઇ ભાણવ ફેઠેલંુ છે. ફાઇની ચદંૂ ડી
઩લનભાં ઊડતી જામ છે. લગડાભાં અફ઱ા ધા ઉ઩ય ધા નાખી યશી છે.

http://aksharnaad.com

P a g e | 99

ફીજ૊ અવલાય એની ઩ાછ઱ ઘ૊ડી દ૊ડાલત૊ ઩૊તાની ઝગભગતી ફયછી
ફતાલીને ફાઇને ડયાલત૊ જામ છે. ―ઢેઢનંુ ક૊ઇ ધણી નરશ ‖ એલી ધા
વબં ઱ામ છે. લગડાભાં કાભ કયતાં ર૊ક૊ ઊબાં થઇ યશે છે અને લીરે ભોંએ
લાત૊ કયે છે, ―ફાઇ બાગેડુ રાગે છે.‖

વ૊઱ લયવન૊ એકરલામ૊ આત૊બાઇ આ ત્રાવ જ૊ત૊ , ઘ૊ડીને દફાલત૊ ,
લટં ૊ણ઱મા જેલ૊ લેગ કયત૊ , રારચટક ભ૊ઢે રગ૊રગ આલી ઩શોંચ્મ૊.
ખ઱ખણ઱મા લ૊ક઱ાને લ઱૊ટી ફયાફય વાભા કાઠં ા ઉ઩ય ચડય૊. શાક ઩ાડી,
“શાં કાઠીડાઓ! શલે ભાટી થાજ૊, હંુ આત૊બાઇ!”

http://aksharnaad.com

P a g e | 100

તમાં ત૊ ઘ૊ડાનં ાં બેટંબેટાં થઇ ગમા.ં કાઠીડાઓ ફયછીન૊ ઘા કયે તે
઩શરે ાતં ૊ આતાબાઇન૊ બાર૊ એકની ઘ૊ડીનાં ત૊રયંગિ નાં ઩ારટમાં લીંધીને
઩ાય થઇ ગમ૊, અને ફીજાનંુ ફાલડું તયલાયને એક ઝાટકે ઉડાલી નાખય.ંુ

કાઠીઓને જીલ ફચાલલાની ફીજી ફાયી નશ૊તી યશી. ઩૊તાની છાતી વાથે
ફાધં ેરા ફધં છ૊ડી નાખીને અવલાયે ઢેઢ કન્માને ઩ડતી મકૂ ી દીધી. ફેમ
જણા ―બાગ૊! બાગ૊!‖ ફ૊રતા નીક઱ી ગમા. કન્મા થયથય ધ્રજૂ ે છે.

“ફીળ ભા શલે. હંુ આત૊બાઇ , તાયી બેયે ઊબ૊ છં. આલી જા ભાયી
બેરાડય!ે ” એભ ફ૊રીને આતાબાઇએ ફાઇનંુ કાડં ું ઝાલ્ય.ંુ ઩૊તાના ઩ગન૊
઩૊‖ચ૊ ટટાય કયીને કહ્,ંુ “આના ઉ઩ય ઩ગ ભાડં ીને આલી જા ભાયી લાવં ે.”

http://aksharnaad.com