หนังสือภูษาศิลป์ จากท้องถิ่นสู่สากล

ภาพปก : นำ�ำ ลวดลายจากผ้้าไทยลายอััตลัักษณ์์
มาสร้้างสรรค์์ในรููปทรงของดอกโมกราชิินีี (โมกสิิริิกิิติ์�)
ซึ่�่งเป็็นดอกไม้้นามมงคลที่่�สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์ �
พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง
พระราชทานพระราชานุญุ าตให้ใ้ ช้ช้ ื่อ�่ ตามพระนามาภิไิ ธย



เฉลิมพระเกยี รตสิ มเด็จพระนางเจ้าสิรกิ ติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ
พระบรมราชชนนพี ันปหี ลวง

เน่อื งในโอกาสมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา
๑๒ สิงหาคม ๒๕๖๕

ตราสัญลกั ษณพ์ ระราชพธิ มี หามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา
๑๒ สงิ หาคม ๒๕๖๕

นายเกยี รติศักด์ิ สวุ รรณพงศ

ความหมายตราสััญลัักษณ์์

พระราชพิิธีีมหามงคลเฉลิิมพระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา
๑๒ สิิงหาคม ๒๕๖๕

อักั ษรพระนามาภิิไธย ส.ก. อยู่�ภ่ ายในกรอบรููปหัวั ใจพื้้น� สีีฟ้า้ อักั ษร “ส” สีีฟ้้า เป็น็ สีปี ระจำ�ำ วันั พระราชสมภพ
อัักษร “ก” สีีขาวเป็็นสีีเดชของวัันพระราชสมภพ พื้�้นกรอบสีีชมพููลายดอกมะลิิ สีีชมพููเป็็นสีีแห่่งศรีีของ
วันั พระราชสมภพ ดอกมะลิเิ ป็น็ ดอกไม้้มงคลสััญลักั ษณ์ว์ ัันแม่่แห่่งชาติ ิ ด้้านบนเป็น็ พระมหามงกุฎุ ภายในประดิิษฐาน
พระแสงจัักรและพระแสงตรี ี สื่่�อถึงึ ทรงอยู่่�ในพระบรมราชจักั รีวี งศ์์ขนาบซ้้าย ขวา พระมหามงกุุฎด้้วยพระสััปตปฎล
เศวตฉััตร ฉััตรขาว ๗ ชั้้�น เป็็นฉััตรประกอบพระราชอิิสริิยยศของสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิิ�ริิกิิติ์์� พระบรมราชิินีีนาถ
พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง การนำ�ำ ดอกมะลิมิ าร้อ้ ยเรียี งเป็น็ มาลัยั ลายเกลียี วรููปหัวั ใจรอบอักั ษรพระนามาภิไิ ธย ส.ก.
สื่�อถึึงการร้้อยเรีียงดวงใจอย่่างกลมเกลีียวถวายพระองค์์ผู้้�ทรงเป็็นแม่่ของแผ่่นดิิน ผู้�้ทรงเป็็นศููนย์์รวมดวงใจชาวไทย
ทั้้�งชาติิและผู้้�ทรงพระคุุณอัันประเสริิฐยิ่�งต่่อลููก คืือ ประชาชนชาวไทยทุุกหมู่่�เหล่่าให้้พ้้นจากความทุุกข์์ยาก
และมีอี าชีพี เลี้ย� งตน รููปลายหงส์ป์ ระคองฉัตั ร ซ้า้ ย ขวา หมายถึงึ พระสิริ ิโิ ฉมสง่่างามสููงค่่าดังั หงส์์ ลวดลายไทย หมายถึงึ
พระปรีีชาชาญยิ่�งด้้านศิิลปวััฒนธรรม พระราชทานกำ�ำ เนิิดศิิลปาชีีพและทรงส่่งเสริิมเอกลัักษณ์์ของชาติิไทยให้้เป็็น
ที่่�รู้้�จัักแพร่่หลายทั้้�งในและต่่างประเทศ เลขไทย ๙๐ ภายใต้้มาลััยหััวใจ หมายถึึง เลขมงคลอัันเป็็นอภิิลัักขิิตสมััย
ที่่�ทรงเจริิญพระชนมพรรษาบรรจบครบ ๙๐ พรรษา ผ้้าแพรแถบสีีฟ้้าอัักษรบอกชื่�องาน พระราชพิิธีีมหามงคล
เฉลิิมพระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา ๑๒ สิงิ หาคม ๒๕๖๕





คำำ�ปรารภ

นายกรััฐมนตรีี

ราชอาณาจัักรไทยมีีความเจริิญรุ่�งเรืืองสถาพรนัับจากอดีีตสืืบมาจนปััจจุุบััน เนื่่�องมาจากความมั่�นคงของสถาบัันชาติิ ศาสนา และพระมหากษััตริิย์์
ซึ่ง� เป็็นสถาบัันหลัักที่่ส� ำ�ำ คััญของชาติิ และเป็็นศููนย์์รวมจิิตใจของประชาชนชาวไทยทั้้ง� ประเทศ ตลอดระยะเวลาอัันยาวนาน พระมหากษััตริยิ ์์ไทยทุกุ พระองค์์
ล้้วนทรงพระคุุณอัันประเสริิฐ ทรงปฏิิบััติิพระราชกรณีียกิิจนานััปการด้้วยพระวิิริิยอุุตสาหะ เพื่่�อพััฒนาคุุณภาพชีีวิิตความเป็็นอยู่�่ของอาณาประชาราษฎร์์
ให้้ร่่มเย็น็ เป็็นสุุข และเพื่่�อความเจริิญไพบููลย์ข์ องประเทศชาติิ
สมเด็จ็ พระนางเจ้้าสิิริกิ ิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง ทรงปฏิิบัตั ิิพระราชกรณียี กิจิ นานััปการ เคียี งคู่�่พระบาทสมเด็จ็ พระบรม
ชนกาธิิเบศร มหาภููมิิพลอดุุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิิตร ตลอดระยะเวลา ๗๐ ปีี แห่่งรััชสมััย โดยมิิได้้ย่่อท้้อต่่อความยากลำ�ำ บาก เพื่่�อพััฒนาประเทศ
และยกระดัับความเป็็นอยู่�่ของราษฎรให้้ดีีขึ้�น ทรงตั้�งพระราชหฤทััยและทรงทุ่่�มเทพระวรกาย ในการอนุุรัักษ์์และฟื้้�นฟููศิิลปวััฒนธรรมของชาติิ และส่่งเสริิม
มรดกภููมิิปัญั ญาไทยทุุกสาขา โดยเฉพาะการส่่งเสริิมการทอผ้า้ ในท้อ้ งถิ่น� ซึ่่ง� เป็็นหััตถกรรมสิ่�งทอที่่เ� ป็็นเอกลัักษณ์์ของชาติิที่่�ทรงคุุณค่่า อันั เกิดิ จากภููมิิปััญญา
ของชาวบ้า้ นนับั แต่่โบราณ นำำ�ไปสู่่�การพััฒนาสร้้างสรรค์ต์ ่่อยอด สร้า้ งอาชีีพ สร้า้ งรายได้้แก่่ราษฎรให้้สามารถเลี้�ยงชีีพได้อ้ ย่่างพอเพียี ง อีีกทั้้ง� ยังั เป็็นการรักั ษา
ฟื้้�นฟููศิิลปหัตั ถกรรมของไทยไม่่ให้้เสื่�อมสููญไปตามกาลเวลา และทำำ�ให้ผ้ ้า้ ไทยเป็น็ ที่่ร�ู้�จักอย่่างแพร่่หลายไปทั่่�วโลก
เนื่่อ� งในโอกาสวันั เฉลิมิ พระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา สมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิกิ ิติิ์� พระบรมราชินิ ีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง ๑๒ สิงิ หาคม พุทุ ธศักั ราช
๒๕๖๕ รััฐบาลจึึงประกาศให้้วัันที่่� ๑๒ สิิงหาคมของทุุกปีี เป็็น “วัันผ้้าไทยแห่่งชาติิ” เพื่่�อเฉลิิมพระเกีียรติิและน้้อมสำำ�นึึกในพระมหากรุุณาธิิคุุณ
อัันหาที่่�สุุดมิิได้้ที่่�ทรงปฏิิบััติิพระราชกรณีียกิิจในการส่่งเสริิม “ผ้้าไทย” เป็็นที่่�ประจัักษ์์แก่่แผ่่นดิิน เพื่่�อให้้ดำ�ำ รงอยู่่�เป็็นมรดกวััฒนธรรมประจำำ�ชาติิ รััฐบาล
โดยกระทรวงวััฒนธรรมได้้จััดพิิมพ์์หนัังสืือ “ภููษาศิิลป์์ จากท้้องถิ่�น...สู่�่สากล” เพื่่�อสืืบสานพระราชปณิิธานสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ
พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง ตลอดจนเผยแพร่่องค์ค์ วามรู้�มรดกภููมิปิ ัญั ญาของบรรพบุรุ ุษุ สร้า้ งความภาคภููมิใิ จในผ้า้ ไทย และผ้า้ พื้น้� ถิ่น� ให้ด้ ำ�ำ รงอยู่เ�่ ป็น็ เอกลักั ษณ์์
ของชาติิ ให้้สืืบทอดสู่่�อนุชุ นรุ่�นหลังั สืืบไป

พลเอก
(ประยุุทธ์์ จัันทร์โ์ อชา)
นายกรัฐั มนตรีี

คำำ�นิิยม

รองนายกรััฐมนตรีี

สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ทรงปฏิิบััติิพระราชกรณีียกิิจนานััปการเพื่่�อความร่่มเย็็นเป็็นสุุข
และความเจริญิ รุ่ง� เรืืองของประชาชนและประเทศชาติมิ าโดยตลอด โดยเฉพาะการอนุรุ ักั ษ์ม์ รดกศิลิ ปวัฒั นธรรมไทยหลากหลายสาขาให้ค้ งอยู่ค่� ู่ช�่ าติิ ทรงพระกรุณุ า
โปรดเกล้้าฯ ให้้จััดตั้�งมููลนิิธิสิ ่่งเสริิมศิิลปาชีพี ในสมเด็็จพระนางเจ้า้ สิิริิกิิติ์� พระบรมราชินิ ีีนาถ โดยมีศี ููนย์ศ์ ิิลปาชีพี ในภาคต่่าง ๆ ทั่่ว� ประเทศ เพื่่อ� การฝึกึ อาชีพี
หัตั ถศิลิ ป์แ์ ขนงต่่าง ๆ ให้แ้ ก่่ราษฎรในท้อ้ งถิ่น� ทั้้ง� ยังั ทรงเป็น็ แบบอย่่างในการใช้ผ้ ้า้ ไทย จนเกิดิ ความนิยิ มอย่่างแพร่่หลายทั้้ง� ในประชาชนไทยและชาวต่่างประเทศ
กล่่าวได้้ว่่าทรงเป็น็ ผู้้�เผยแพร่่เอกลัักษณ์ไ์ ทยให้เ้ ป็็นที่่ป� ระจักั ษ์แ์ ก่่สายตาของชาวโลก
เนื่่อ� งในโอกาสมหามงคลเฉลิิมพระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา สมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิิกิติิ์� พระบรมราชิินีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง ๑๒ สิิงหาคม
๒๕๖๕ รััฐบาลกำำ�หนดจััดงานเฉลิิมพระเกีียรติิ เพื่่�อน้้อมสำ�ำ นึึกในพระมหากรุุณาธิิคุุณอัันหาที่่�สุุดมิิได้้ และแสดงออกถึึงความจงรัักภัักดีี โดยจััดกิิจกรรม
สร้้างการรัับรู้�เกี่�ยวกัับโครงการอัันเนื่่�องมาจากพระราชดำ�ำ ริิ โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งเกี่�ยวกัับพระราชกรณีียกิิจด้้านศิิลปวััฒนธรรมไทย เพื่่�อเผยแพร่่ให้้เยาวชน
และประชาชนไทยได้ศ้ ึึกษาหาความรู้�จากโครงการต่่าง ๆ และสามารถนำ�ำ ไปปรับั ใช้ใ้ ห้เ้ กิดิ ประโยชน์์ต่่อไป
การจััดทำำ�หนัังสืือ “ภููษาศิิลป์์ จากท้้องถิ่�น...สู่่�สากล” เป็็นหนึ่่�งในการสืืบสานพระราชปณิิธานของสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ
พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ในการอนุุรัักษ์์ สืืบสาน และต่่อยอดภููมิิปััญญาสิ่�งทอของคนไทย สะท้้อนให้้เห็็นบริิบททางสัังคมและวััฒนธรรมของแต่่ละพื้้�นที่่�
ผ่่านผ้้าอััตลัักษณ์์พื้�้นถิ่�น ปรากฏเป็็นความภาคภููมิิใจของคนไทยจากรุ่�นสู่่�รุ่�น ปลููกจิิตสำำ�นึึกให้้คนไทยร่่วมกัันอนุุรัักษ์์สืืบสาน รัักษา ต่่อยอดผ้้าไทยให้้คงอยู่่�
เป็น็ มรดกภููมิิปัญั ญาของชาติสิ ืืบไป

(นายวิิษณุุ เครืืองาม)
รองนายกรัฐั มนตรีี

สาร

รััฐมนตรีีว่่าการกระทรวงวััฒนธรรม

สมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิกิ ิติิ์� พระบรมราชินิ ีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง ทรงให้ค้ วามสำำ�คัญั และมีพี ระราชหฤทัยั มุ่ง� มั่น� ในการอนุรุ ักั ษ์ ์ ส่่งเสริมิ ฟื้น�้ ฟูู
ศิลิ ปวััฒนธรรมไทย มายาวนานกว่่า ๗ ทศวรรษ โดยเฉพาะอย่่างยิ่ง� “ผ้้าไทย” ทรงพลิกิ ฟื้�้น “ผ้า้ ไทย” มรดกภููมิปิ ัญั ญาผ้า้ ทอในแต่่ละภููมิภิ าคมิใิ ห้้สููญหายไป
สามารถสร้้างอาชีพี สร้้างรายได้แ้ ก่่ชุมุ ชนท้อ้ งถิ่น� ด้ว้ ยสายพระเนตรอันั กว้า้ งไกล งานหััตถกรรมผ้้าไทยได้ร้ ัับการรัังสรรค์ต์ ่่อยอด ให้เ้ ป็น็ ที่่ป� ระจัักษ์์และได้ร้ ัับ
การยอมรัับในระดับั สากล ปรากฏเป็็นความภาคภููมิิใจของคนไทยและเป็็นที่่�ชื่น� ชมไปทั่่ว� โลก นับั เป็น็ พระมหากรุุณาธิคิ ุณุ อันั หาที่่�สุุดมิิได้้
กระทรวงวัฒั นธรรมได้น้ ้้อมนำ�ำ พระราชปณิธิ านมาเป็็นแนวทางในการขัับเคลื่อ� นนโยบายส่่งเสริิมการใช้้ผ้า้ ไทย ผ้า้ พื้้น� ถิ่�น และยกระดัับผ้้าไทยสู่ส่� ากล
ซึ่ง� ผ้้าไทยและการออกแบบแฟชั่่น� (Fashion) นัับเป็็นหนึ่่ง� ในอุตุ สาหกรรมวัฒั นธรรมที่่ม� ีศี ัักยภาพของไทย 5F ภายใต้้แนวคิิด “วัฒั นธรรมทำ�ำ ดี ี ทำำ�งาน ทำำ�เงิิน”
ด้้วยมิิติิทางวััฒนธรรมตั้�งแต่่ต้้นน้ำ��ำ ถึึงปลายน้ำำ�� สามารถสร้้างงาน สร้้างรายได้้แก่่ชุุมชนและประเทศ เพิ่่�มขีีดความสามารถ ผลัักดัันให้้ “Soft Power”
ความเป็็นไทยโดดเด่่นในเวทีีโลก
หนัังสืือ “ภููษาศิิลป์์ จากท้อ้ งถิ่�น...สู่�่สากล” จัดั พิมิ พ์ข์ึ้�น เพื่่อ� เฉลิิมพระเกีียรติิเนื่่อ� งในโอกาสมหามงคลเฉลิิมพระชนมพรรษาสมเด็็จพระนางเจ้้าสิริ ิกิ ิิติ์�
พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ๙๐ พรรษา ๑๒ สิิงหาคม ๒๕๖๕ และเนื่่�องในโอกาสที่่�รััฐบาลประกาศให้้วัันที่่� ๑๒ สิิงหาคม ของทุุกปีี
เป็็น “วัันผ้้าไทยแห่่งชาติิ” และเพื่่�อเผยแพร่่พระราชประวััติิ พระราชกรณีียกิิจ ในฐานะ “องค์์อััคราภิิรัักษศิิลปิิน” ตลอดจนเผยแพร่่องค์์ความรู้�เกี่�ยวกัับ
ผ้้าอััตลัักษณ์์ประจำำ�ถิ่่�นของแต่่ละจัังหวััดให้้เป็็นที่่�รู้ �จักอย่่างกว้้างขวางสามารถนำำ�ลายผ้้าอััตลัักษณ์์มาพััฒนาต่่อยอดเป็็นผลิิตภััณฑ์์วััฒนธรรมไทยในเชิิงธุุรกิิจ
นำ�ำ ไปสู่ก�่ ารพััฒนาเศรษฐกิิจฐานรากอย่่างมั่�นคงและยั่�งยืืน

(นายอิิทธิิพล คุณุ ปลื้�้ม)
รััฐมนตรีวี ่่าการกระทรวงวัฒั นธรรม

คำำ�นำำ�

ปลััดกระทรวงวััฒนธรรม

เนื่่อ� งในโอกาสมหามงคลเฉลิิมพระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา สมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิิริกิ ิิติ์� พระบรมราชิินีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ัันปีหี ลวง ๑๒ สิงิ หาคม
๒๕๖๕ กระทรวงวััฒนธรรม น้้อมสำ�ำ นึึกในพระมหากรุุณาธิิคุุณ ที่่�ทรงเป็็นผู้้�นำำ�และแบบอย่่างในการอนุุรัักษ์์ สืืบสาน และส่่งเสริิม “ผ้้าไทย” ให้้เป็็นที่่�รู้�จัก
อย่่างกว้้างขวาง ซึ่่�งเป็็นการสร้้างอาชีีพแก่่ช่่างทอผ้้า ช่่างหััตถศิิลป์์ ตลอดจนวงการออกแบบเสื้้�อผ้้าเครื่�องแต่่งกายทั่่�วประเทศ เป็็นการสร้้างความเข้้มแข็็ง
ทางเศรษฐกิิจในระดัับฐานรากไปจนถึึงระดัับการส่่งออกสู่�่นานาชาติ ิ
กระทรวงวััฒนธรรม ร่่วมสืืบสานพระราชปณิิธานของสมเด็็จพระนางเจ้้าสิริ ิิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีหี ลวง โดยจััดทำ�ำ หนัังสืือ
“ภููษาศิลิ ป์์ จากท้อ้ งถิ่น� ...สู่ส่� ากล” เนื้อ้� หาของหนังั สืือประกอบด้ว้ ย ๓ ส่่วน ซึ่่ง� ในส่่วนแรกกล่่าวถึงึ พระราชประวัตั ิแิ ละพระมหากรุณุ าธิคิ ุณุ ของสมเด็จ็ พระนางเจ้า้
สิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ที่่�ทรงพระวิิริิยอุุตสาหะปฏิิบััติิพระราชกรณีียกิิจยาวนานกว่่า ๗ ทศวรรษ ในการฟื้�้นฟูู ส่่งเสริิม
พัฒั นา สร้า้ งสรรค์์ เรื่อ� ง “ผ้้าไทย” จากสิ่�งทอของชาวบ้า้ นที่่�เกืือบสููญหายให้้กลับั มาได้ร้ ัับความนิิยมอีกี ครั้ง� และทรงเผยแพร่่ความงามและคุณุ ค่่าของผ้า้ ไทย
ให้้เป็็นที่่�ประจัักษ์์แก่่คนทั่่�วโลก ส่่วนที่่� ๒ มีีเนื้�้อหาเกี่�ยวกัับผ้้าไทยลายอััตลัักษณ์์ประจำำ�จัังหวััด โดยเสริิมสร้้างความรู้�ความเข้้าใจเกี่�ยวกัับผ้้าโบราณในอดีีต
ที่่ส� ืืบทอดต่่อกันั มา ซึ่่ง� สมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิิกิติิ์� พระบรมราชินิ ีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง มีพี ระราชดำ�ำ ริใิ ห้แ้ ต่่ละท้อ้ งถิ่น� ทอผ้า้ เฉพาะเพื่่อ� เป็น็ อัตั ลักั ษณ์์
ประจำ�ำ ท้อ้ งถิ่น� นั้้น� ๆ และพัฒั นาสืืบต่่อมาเป็น็ ลายอัตั ลักั ษณ์ป์ ระจำ�ำ จังั หวัดั โดยกระทรวงวัฒั นธรรมได้ม้ อบหมายให้ส้ ำ�ำ นักั งานวัฒั นธรรมจังั หวัดั ๗๖ จังั หวัดั ร่่วมกับั
ภาคีเี ครืือข่่าย ศึึกษา สืืบค้น้ ผ้้าไทยลายอััตลัักษณ์ป์ ระจำำ�จัังหวัดั จากลายผ้้าดั้ง� เดิิมที่่�เป็น็ ลายผ้้าประจำำ�จังั หวััดอยู่่�แล้ว้ หรืือออกแบบ สร้า้ งสรรค์์ลายผ้า้ ขึ้น� ใหม่่
ที่่บ� ่่งบอกถึงึ วิถิ ีชี ีวี ิติ ชาติพิ ันั ธุ์� ศาสนา วัฒั นธรรม ประเพณีี อันั เป็น็ เอกลักั ษณ์ข์ องจังั หวัดั นั้้น� ๆ ซึ่่ง� นับั เป็น็ ครั้ง� แรกของประเทศไทยที่่จ� ะมีผี ้า้ ไทยลายอัตั ลักั ษณ์ป์ ระจำำ�
จัังหวััดครบทั้้�ง ๗๖ จังั หวััด และส่่วนที่่� ๓ กล่่าวถึงึ ผลงานของศิิลปิินแห่่งชาติิ สาขาทัศั นศิิลป์์ (การทอผ้้า และออกแบบแฟชั่่น� ) หนัังสืือเล่่มนี้้� จึึงเป็็นการเก็บ็
รวบรวมและบัันทึึกข้้อมููลทางประวััติิศาสตร์์เกี่�ยวกัับอััตลัักษณ์์ผ้้าไทยไว้้ได้้อย่่างครบถ้้วนสมบููรณ์์ โดยสมาคมถ่่ายภาพแห่่งประเทศไทย ในพระบรม
ราชููปถัมั ภ์์ ได้้อนุเุ คราะห์์ถ่่ายภาพผ้า้ ไทยลายอััตลัักษณ์์ในการจัดั ทำ�ำ หนังั สืือดังั กล่่าว
หวัังเป็็นอย่่างยิ่�งว่่าหนัังสืือ “ภููษาศิิลป์์ จากท้้องถิ่�น...สู่่�สากล” จะเป็็นประโยชน์์ในการศึึกษาเรีียนรู้�เรื่�องผ้้าไทย รวมถึึงสร้้างความภาคภููมิิใจ
ให้้แก่่ประชาชนทุุกท้้องถิ่�นที่่�จะมีีผ้้าลายอััตลัักษณ์์ประจำ�ำ จัังหวััด และนำ�ำ ไปสู่่�การต่่อยอดผ้้าไทย เพื่่�อเพิ่่�มคุุณค่่ามรดกภููมิิปััญญาและมููลค่่าทางเศรษฐกิิจ
ให้้ผ้า้ ไทยธำ�ำ รงอยู่�่เป็็นเอกลัักษณ์์ของชาติิสืืบไป

(นางยุุพา ทวีวี ััฒนะกิิจบวร)
ปลััดกระทรวงวััฒนธรรม

สารบััญ

คำ�ำ ปรารภ นายกรัฐั มนตรีี ๖ ภาคตะวัันออกเฉียี งเหนืือ ๑๐๙
คำำ�นิยิ ม รองนายกรัฐั มนตรีี ๗ กาฬสินิ ธุ์� ๑๑๐
สาร รััฐมนตรีวี ่่าการกระทรวงวััฒนธรรม ๘ ขอนแก่่น ๑๑๒
คำ�ำ นำ�ำ ปลัดั กระทรวงวัฒั นธรรม ๙ ชัยั ภููมิ ิ ๑๑๔
พระราชประวัตั ิ ิ ๑๓ นครพนม ๑๑๖
พระมหากรุณุ าธิิคุุณ ๒๓ นครราชสีีมา ๑๑๘
ผ้า้ โบราณ ๕๕ บึึงกาฬ ๑๒๐
ผ้า้ ไทยลายอัตั ลัักษณ์์ ๗๖ จัังหวัดั ๗๑ บุุรีีรัมั ย์ ์ ๑๒๒
ภาคเหนืือ ๗๓ มหาสารคาม ๑๒๔
กำ�ำ แพงเพชร ๗๔ มุกุ ดาหาร ๑๒๖
เชียี งราย ๗๖ ยโสธร ๑๒๘
เชียี งใหม่่ ๗๘ ร้้อยเอ็็ด ๑๓๐
ตาก ๘๐ เลย ๑๓๒
นครสวรรค์ ์ ๘๒ ศรีีสะเกษ ๑๓๔
น่่าน ๘๔ สกลนคร ๑๓๖
พะเยา ๘๖ สุรุ ินิ ทร์์ ๑๓๘
พิิจิิตร ๘๘ หนองคาย ๑๔๐
พิิษณุุโลก ๙๐ หนองบััวลำำ�ภูู ๑๔๒
เพชรบููรณ์ ์ ๙๒ อำำ�นาจเจริิญ ๑๔๔
แพร่่ ๙๔ อุุดรธานีี ๑๔๖
แม่่ฮ่่องสอน ๙๖ อุุบลราชธานี ี ๑๔๘
ลำ�ำ ปาง ๙๘
ลำ�ำ พููน ๑๐๐
สุโุ ขทััย ๑๐๒
อุตุ รดิิตถ์์ ๑๐๔
อุทุ ัยั ธานีี ๑๐๖

ภาคกลาง ๑๕๑ ภาคใต้้ ๒๐๓
กาญจนบุรุ ีี ๑๕๒ กระบี่่ � ๒๐๔
จันั ทบุุรี ี ๑๕๔ ชุุมพร ๒๐๖
ฉะเชิิงเทรา ๑๕๖ ตรััง ๒๐๘
ชลบุุรี ี ๑๕๘ นครศรีีธรรมราช ๒๑๐
ชัยั นาท ๑๖๐ นราธิวิ าส ๒๑๒
ตราด ๑๖๒ ปัตั ตานี ี ๒๑๔
นครนายก ๑๖๔ พังั งา ๒๑๖
นครปฐม ๑๖๖ พัทั ลุุง ๒๑๘
นนทบุรุ ี ี ๑๖๘ ภููเก็็ต ๒๒๐
ปทุมุ ธานี ี ๑๗๐ ยะลา ๒๒๒
ประจวบคีรี ีขี ันั ธ์์ ๑๗๒ ระนอง ๒๒๔
ปราจีีนบุุรี ี ๑๗๔ สงขลา ๒๒๖
พระนครศรีีอยุธุ ยา ๑๗๖ สตููล ๒๒๘
เพชรบุุรีี ๑๗๘ สุุราษฎร์์ธานี ี ๒๓๐
ระยอง ๑๘๐ ศิิลปิินแห่ง่ ชาติิ สาขาทัศั นศิลิ ป์์ ๒๓๓
ราชบุุรี ี ๑๘๒ (การทอผ้า้ และออกแบบแฟชั่่น� )
ลพบุรุ ีี ๑๘๔ นางแสงดา บัันสิิทธิ์� ๒๓๔
สมุุทรปราการ ๑๘๖ นางพยอม สีีนะวัฒั น์์ ๒๓๖
สมุทุ รสงคราม ๑๘๘ นางประนอม ทาแปง ๒๓๘
สมุุทรสาคร ๑๙๐ นางคำำ�สอน สระทอง ๒๔๐
สระแก้้ว ๑๙๒ นายสมชาย แก้ว้ ทอง ๒๔๒
สระบุุรีี ๑๙๔ นางคำำ�ปุุน ศรีีใส ๒๔๔
สิงิ ห์์บุรุ ีี ๑๙๖ นายธีรี ะพัันธ์์ วรรณรัตั น์์ ๒๔๖
สุุพรรณบุุรี ี ๑๙๘ นายมีีชััย แต้ส้ ุุจริยิ า ๒๔๘
อ่่างทอง ๒๐๐ บรรณานุุกรม ๒๕๐



พระราชประวััติิ

พระราชประวััติิ

สมเด็จ็ พระนางเจ้้าสิิริกิ ิติิ์� พระบรมราชินิ ีนี าถ พระบรมราชชนนีีพันั ปีีหลวง

สมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิิริิกิติิ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีพี ัันปีหี ลวง พระบรมราชินิ ีนี าถในพระบาทสมเด็จ็ พระบรมชนกาธิเิ บศร มหาภููมิพิ ล
อดุลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิิตร เป็น็ พระธิิดาองค์ใ์ หญ่่ของพลเอก พระวรวงศ์์เธอ กรมหมื่่�นจันั ทบุรุ ีีสุุรนาถ กับั หม่่อมหลวงบัวั กิติ ิยิ ากร สมเด็จ็ พระนางเจ้้า
รำำ�ไพพรรณีี พระบรมราชินิ ีใี นพระบาทสมเด็็จพระปกเกล้้าเจ้า้ อยู่�่หัวั พระราชทานนามว่่า “สิริ ิิกิติิ์”� ซึ่่ง� มีีความหมายว่่า “ผู้เ้� ป็น็ ศรีีแห่่งกิติ ิยิ ากร”
ทรงพระราชสมภพเมื่�อวัันศุุกร์์ที่่� ๑๒ สิิงหาคม พุุทธศัักราช ๒๔๗๕ ที่่�บ้้านพลเอก เจ้้าพระยาวงศานุุประพััทธ์์ (หม่่อมราชวงศ์์สท้้าน สนิิทวงศ์์)
ผู้เ�้ ป็น็ บิดิ าของหม่่อมหลวงบัวั ณ บ้า้ นเลขที่่� ๑๘๐๘ ถนนพระรามหก ตำ�ำ บลวังั ใหม่่ อำ�ำ เภอปทุมุ วันั จังั หวัดั พระนคร ขณะนั้้น� เป็น็ ระยะที่่ป� ระเทศเพิ่่ง� เปลี่ย� นแปลง
การปกครองจากระบอบสมบููรณาญาสิิทธิิราชย์์เป็็นระบอบประชาธิิปไตย ก่่อนหน้้านั้้�นพระบิิดาของพระองค์์ทรงดำำ�รงตำำ�แหน่่งผู้้�ช่ วยเสนาธิิการทหารบก
มีียศเป็น็ พัันเอก หม่่อมเจ้า้ นักั ขัตั รมงคล กิติ ิิยากร
หลังั จากเปลี่ย� นแปลงการปกครองในวันั ที่่� ๒๔ มิิถุุนายน พุุทธศัักราช ๒๔๗๕ หม่่อมเจ้้านัักขััตรมงคล ทรงออกจากราชการทหาร โดยรััฐบาลแต่่งตั้ง�
ให้้ไปรัับราชการในตำ�ำ แหน่่งเลขานุุการเอก ประจำำ�สถานทููตสยาม ณ กรุงุ วอชิิงตััน ดีี.ซีี. ประเทศสหรััฐอเมริิกา ส่่วนหม่่อมหลวงบัวั ซึ่�งมีีครรภ์แ์ ก่่ยัังคงพำ�ำ นักั
อยู่่�ในประเทศไทยจนให้้กำำ�เนิิดหม่่อมราชวงศ์์สิิริิกิิติ์�แล้้วจึึงเดิินทางไปสมทบ มอบหม่่อมราชวงศ์์สิิริิกิิติ์�ให้้อยู่�่ในความดููแลของเจ้้าพระยาวงศานุุประพััทธ์์
และท้า้ ววนิิดาพิิจาริิณีผี ู้�้เป็็นบิิดาและมารดาของหม่่อมหลวงบััว
หม่่อมราชวงศ์์สิิริิกิิติ์�ต้้องอยู่�่ห่่างไกลบิิดามารดาตั้ �งแต่่อายุุยัังน้้อย บางคราวต้้องระหกระเหิินไปต่่างจัังหวััดตามเหตุุการณ์์ผัันผวนทางการเมืือง
เช่่น ในพุทุ ธศัักราช ๒๔๗๖ หม่่อมเจ้้าอััปษรสมาน กิิติยิ ากร พระมารดาของหม่่อมเจ้า้ นักั ขััตรมงคล ได้ท้ รงมารับั นััดดาตามเสด็็จพระบาทสมเด็็จพระปกเกล้า้
เจ้า้ อยู่�ห่ ััวไปสงขลาด้้วย
ปลายพุุทธศัักราช ๒๔๗๗ หม่่อมเจ้้านัักขััตรมงคลทรงลาออกจากราชการกลัับประเทศไทยพร้้อมครอบครััว อัันมีีหม่่อมหลวงบััว หม่่อมราชวงศ์์
กััลยาณกิิติ์� บุุตรคนโต และหม่่อมราชวงศ์์บุุษบาบุุตรีีคนเล็็กผู้�้เกิิดที่่�สหรััฐอเมริิกา แล้้วมารัับหม่่อมราชวงศ์์อดุุลกิิติ์� บุุตรคนรอง กัับหม่่อมราชวงศ์์สิิริิกิิติ์�
จากหม่่อมเจ้้าอััปษรสมานกลัับมาอยู่ร่� วมกันั ที่่�ตำำ�หนักั ซึ่ง� ตั้�งอยู่�่ที่่�ถนนกรุุงเกษม ปากคลองผดุุงกรุุงเกษม ริมิ แม่่น้ำ��ำ เจ้า้ พระยา
14

หม่่อมราชวงศ์์สิิริิกิิติ์�เริ่�มเรีียนชั้�นอนุุบาลที่่�โรงเรีียนราชิินีี ปากคลองตลาด
ในพุุทธศัักราช ๒๔๗๙ แต่่เมื่�อสงครามมหาเอเชีียบููรพาลุุกลามมาถึึงประเทศไทย
จัังหวััดพระนครถููกโจมตีีทางอากาศบ่่อยครั้ �งทำำ�ให้้การเดิินทางไม่่สะดวกและไม่่ปลอดภััย
ในพุทุ ธศักั ราช ๒๔๘๓ จึงึ ย้้ายไปเรีียนชั้�นประถมและมัธั ยม ที่่�โรงเรียี นเซนต์ฟ์ รัังซีสี ซาเวีียร์์
คอนแวนต์์ ถนนสามเสน เพราะอยู่่�ใกล้้บ้้านในระยะที่่�พอจะเดิินไปโรงเรีียนเองได้้
หม่่อ ม ร า ช ว ง ศ์์ สิิ ริิ กิิ ติ์ � เริ่ � ม เรีี ย น เ ปีี ย โ น ที่่� โร ง เรีี ย น เซ น ต์์ ฟรัั ง ซีี ส ซ า เวีี ย ร์์ ค อ น แว น ต์์
และในเวลาต่่อมาได้ต้ั้ง� ใจที่่�จะมีีอาชีีพเป็็นนัักเปียี โน
หม่่อมราชวงศ์์สิิริิกิิติ์�ได้้เผชิิญสภาพของสงครามโลกมาเช่่นเดีียวกัับคนไทย
ทั้้�งหลาย หม่่อมเจ้้านัักขััตรมงคลผู้้�ทรงเป็็นทหารเป็็นผู้้�ปลููกฝัังให้้บุุตรและบุุตรีีรู้้�จััก
ความมีีวิินััย ความอดทน ความกล้้าหาญ ความเอื้�้อเฟื้�้อเผื่�อแผ่่ และความเสีียสละ
โดยอาศััยสถานการณ์์ของสงครามเป็็นตััวอย่่าง และสงครามโลกก็็ทำ�ำ ให้้คนไทยทั้้�งปวง
ต้้องหัันหน้้าเข้้าช่่วยเหลืือกัันในยามทุุกข์์ยาก สิ่่�งเหล่่านี้้�จึึงหล่่อหลอมหม่่อมราชวงศ์์สิิริิกิิติ์ �
ให้ม้ ีีความเมตตาต่่อผู้้�อื่�นและรัักความมีรี ะเบียี บแบบแผนมาตั้ง� แต่่เยาว์ว์ ัยั
หลัังจากสงครามสงบแล้้ว นายกรััฐมนตรีีในสมััยนั้้�น คืือ นายควง อภััยวงศ์์
ได้้แต่่งตั้ �งให้้หม่่อมเจ้้านัักขััตรมงคลเป็็นอััครราชทููตประจำำ�ประเทศอัังกฤษ หม่่อมเจ้้า
นัักขััตรมงคลจึึงทรงพาครอบครััวทั้้�งหมดไปด้้วยในกลางพุุทธศัักราช ๒๔๘๙ ขณะนั้้�น
หม่่อมราชวงศ์ส์ ิริ ิกิ ิติิ์เ� รียี นจบชั้น� มัธั ยมปีทีี่่� ๓ ของโรงเรียี นเซนต์ฟ์ รังั ซีสี ซาเวียี ร์ค์ อนแวนต์แ์ ล้ว้
ระหว่่างอยู่่�ที่่�ประเทศอัังกฤษ หม่่อมราชวงศ์์สิิริิกิิติ์�เรีียนเปีียโน ภาษาอัังกฤษ
และภาษาฝรั่่�งเศสกัับครููพิิเศษ แต่่อยู่่�ที่่�อัังกฤษได้้ไม่่นาน พุุทธศัักราช ๒๔๙๐ หม่่อมเจ้้า
นัักขััตรมงคลก็็ทรงย้้ายไปเป็็นอััครราชทููตประจำ�ำ ประเทศฝรั่่�งเศสและเดนมาร์์ก ก่่อนจะ
กลัับมาเป็็นเอกอััครราชทููตประจำ�ำ ประเทศอัังกฤษอีีกครั้�งหนึ่่�ง ระหว่่างนี้้�หม่่อมราชวงศ์์
สิิริิกิิติ์ �ยัังคงตั้ �งใจเรีียนเปีียโนอย่่างขะมัักเขม้้นเพื่่�อเตรีียมสอบเข้้าวิิทยาลััยการดนตรีีที่่�มีี
ชื่ �อเสีียงของกรุุงปารีีส

15

พุุทธศัักราช ๒๔๙๑ ขณะที่่�หม่่อมเจ้้านัักขััตรมงคลและครอบครััวอยู่่�ในปารีีส ได้้รัับเสด็็จสมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััวภููมิิพลอดุุลยเดช ซึ่่�งโปรดเสด็็จ
พระราชดำ�ำ เนินิ ไปทอดพระเนตรโรงงานทำ�ำ รถยนต์ใ์ นกรุงุ ปารีสี อยู่เ่� สมอ จนเป็น็ ที่่ค�ุ้�นเคยและต้อ้ งพระราชอัธั ยาศัยั ฉะนั้้น� เมื่อ� สมเด็จ็ พระเจ้า้ อยู่ห�่ ัวั ทรงประสบ
อุุปััทวเหตุุทางรถยนต์์ในประเทศสวิิตเซอร์์แลนด์์ ต้้องประทัับรัักษาพระองค์์ในสถานพยาบาล จึึงทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าโปรดกระหม่่อมให้้หม่่อมหลวงบััว
พาบุุตรีีทั้้�งสอง คืือ หม่่อมราชวงศ์์สิิริิกิิติ์�และหม่่อมราชวงศ์์บุุษบา เข้้าเฝ้้าทููลละอองพระบาทเยี่�ยมพระอาการเป็็นประจำำ� จนพระอาการประชวรทุุเลาลง
และเสด็็จกลับั พระตำ�ำ หนักั ได้้ สมเด็็จพระราชชนนีีได้ร้ ัับสั่ง� ขอให้ห้ ม่่อมราชวงศ์ส์ ิิริิกิิติ์�อยู่�่ศึกึ ษาต่่อที่่เ� มืืองโลซานน์์ ในโรงเรีียนประจำ�ำ ชื่่อ� โรงเรีียน Riante Rive
ซึ่�งเป็น็ โรงเรีียนที่่ม� ีชีื่�อเสียี งในการสอนวิิชาพิิเศษแก่่กุุลสตรีี คืือ ภาษา ศิิลปะ ดนตรีี ประวััติิวรรณคดีี และประวัตั ิศิ าสตร์์

พระบาทสมเด็็จพระบรมชนกาธิเิ บศร มหาภููมิพิ ลอดุุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิติ ร
ทรงฉายพระรููปร่่วมกัับครอบครััวหม่่อมเจ้า้ นักั ขัตั รมงคล กิติ ิิยากร ที่่�สวิติ เซอร์์แลนด์์
แถวบน :
หม่่อมหลวงบััว
พระบาทสมเด็จ็ พระบรมชนกาธิเิ บศร มหาภููมิิพลอดุุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิติ ร
สมเด็็จพระนางเจ้า้ สิิริิกิิติ์� พระบรมราชินิ ีีนาถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง
หม่่อมเจ้้านัักขััตรมงคล
แถวล่า่ ง :
หม่่อมราชวงศ์อ์ ดุุลกิติิ์ � หม่่อมราชวงศ์บ์ ุษุ บา หม่่อมราชวงศ์์กััลยาณกิติิ์�

16

ต่่อมาอีีก ๑ ปีี ทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าโปรดกระหม่่อมให้้
หม่่อมเจ้า้ นักั ขัตั รมงคลและครอบครัวั มาเฝ้า้ ทููลละอองพระบาท แล้ว้ สมเด็จ็
พระราชชนนีีรัับสั่�งขอหม่่อมราชวงศ์์สิิริิกิิติ์�ต่่อหม่่อมเจ้้านัักขััตรมงคล และ
ทรงประกอบพิิธีหี มั้้น� เป็น็ การภายในเมื่�อวัันที่่� ๑๙ กรกฎาคม พุุทธศัักราช
๒๔๙๒ ทรงใช้พ้ ระธำ�ำ มรงค์ท์ี่่ส� มเด็จ็ พระราชบิดิ าทรงหมั้้น� สมเด็จ็ พระราชชนนีี
เป็น็ พระธำ�ำ มรงค์ห์ มั้้น� แล้ว้ โปรดเกล้า้ โปรดกระหม่่อมให้ห้ ม่่อมราชวงศ์ส์ ิริ ิกิ ิติิ์�
ศึกึ ษาต่่อไป จนถึงึ กำำ�หนดเสด็็จนิวิ ัตั พระนคร จึึงโปรดเกล้้าโปรดกระหม่่อม
ให้ห้ ม่่อมราชวงศ์ส์ ิริ ิกิ ิติิ์ต� ามเสด็จ็ กลับั มาถวายพระเพลิงิ พระบรมศพพระบาท
สมเด็็จพระเจ้า้ อยู่ห�่ ัวั อานันั ทมหิดิ ลในเดืือนมีนี าคม พุทุ ธศักั ราช ๒๔๙๓

วันั ที่่� ๒๘ เมษายน พุทุ ธศัักราช ๒๔๙๓ มีพี ระราชพิิธีรี าชาภิิเษกสมรส
ณ วัังสระปทุุม สมเด็็จพระศรีีสวริินทิิราบรมราชเทวีี พระพัันวััสสาอััยยิิกาเจ้้า
ทรงเป็น็ ประธานพระราชทานน้ำ��ำ พระพุทุ ธมนต์์ และเทพมนต์์ สมเด็จ็ พระเจ้า้ อยู่ห�่ ัวั
ภููมิพิ ลอดุลุ ยเดชและหม่่อมราชวงศ์ส์ ิริ ิกิ ิติิ์ไ� ด้ท้ รงลงพระปรมาภิไิ ธยและลงนามใน
ทะเบีียนสมรสตามกฎหมาย และในวัันนั้้�นสมเด็็จพระเจ้้าอยู่�่หััวได้้ทรงสถาปนา
หม่่อมราชวงศ์์สิิริิกิติิ์�เป็็น “สมเด็็จพระราชินิ ีีสิิริิกิติิ์”�

17

วนั ท่ี ๕ พฤษภาคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๓ มีพระราชพิธีบรมราชาภเิ ษกตามโบราณราชประเพณี
ณ พระท่นี งั่ ไพศาลทกั ษณิ ในพระบรมมหาราชวัง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หวั ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้
โปรดกระหม่อม เฉลมิ พระราชอสิ ริยยศสมเด็จพระราชนิ ีสริ กิ ติ ิ์

วนั ท่ี ๖ พฤษภาคม พุทธศกั ราช ๒๔๙๓ ทรงประกอบ
พระราชพิธีเฉลมิ พระราชมณเฑียร

18

วัันที่่� ๕ พฤษภาคม พุุทธศัักราช ๒๔๙๓ สมเด็็จพระเจ้้าอยู่่�หััวทรงรัับเฉลิิมพระปรมาภิิไธยว่่า “พระบาทสมเด็็จพระปรเมนทร
มหาภููมิิพลอดุุลยเดช มหิิตลาธิิเบศรรามาธิิบดีี จัักรีีนฤบดิินทร สยามิินทราธิิราช บรมนาถบพิิตร” และทรงเฉลิิมพระราชอิิสริิยยศ
สมเด็็จพระราชิินีสี ิิริกิ ิิติ์� เป็น็ “สมเด็็จพระนางเจ้า้ สิริ ิิกิิติ์� พระบรมราชิินีี”
วัันที่่� ๕ มิิถุุนายน พุุทธศัักราช ๒๔๙๓ ทั้้�งสองพระองค์์เสด็็จกลัับประเทศสวิิตเซอร์์แลนด์์ เพราะแพทย์์ผู้้�รักษาพระบาทสมเด็็จ
พระเจ้้าอยู่่�หััวกราบบัังคมทููลแนะนำ�ำ ให้้ทรงพัักรัักษาพระองค์์อีีกระยะหนึ่่�ง ในพุุทธศัักราช ๒๔๙๔ สมเด็็จพระนางเจ้้าฯ พระบรมราชิินีี
มีีพระประสููติิการสมเด็็จพระเจ้้าลููกเธอ เจ้้าฟ้้าอุุบลรััตนราชกััญญาฯ ณ เมืืองโลซานน์์ ประเทศสวิิตเซอร์์แลนด์์ เมื่�อเจริิญพระชัันษาได้้
๗ เดืือน ทั้้�งสามพระองค์์จึึงเสด็็จนิิวััตประเทศไทย ประทัับ ณ พระที่่�นั่่�งอััมพรสถาน พระราชวัังดุุสิิต สมเด็็จพระเจ้้าลููกยาเธอ
เจ้า้ ฟ้า้ วชิริ าลงกรณฯ ซึ่่ง� ปัจั จุบุ ันั คืือ พระบาทสมเด็จ็ พระปรเมนทรรามาธิบิ ดีศี รีสี ินิ ทรมหาวชิริ าลงกรณ มหิศิ รภููมิพิ ลราชวรางกููร กิติ ิสิ ิริ ิสิ มบููรณ
อดุลุ ยเดช สยามินิ ทราธิเิ บศรราชวโรดม บรมนาถบพิติ ร พระวชิริ เกล้า้ เจ้า้ อยู่ห�่ ัวั สมเด็จ็ พระเจ้า้ ลููกเธอ เจ้า้ ฟ้า้ สิริ ินิ ธรเทพรัตั นสุดุ าฯ ซึ่่ง� ปัจั จุบุ ันั
ทรงได้ร้ ับั การสถาปนาเป็น็ สมเด็จ็ พระกนิษิ ฐาธิริ าชเจ้า้ กรมสมเด็จ็ พระเทพรัตั นราชสุดุ า เจ้า้ ฟ้า้ มหาจักั รีสี ิริ ินิ ธร มหาวชิริ าลงกรณวรราชภักั ดีี
สิิริิกิจิ การิิณีีพีีรยพัฒั น รัฐั สีีมาคุณุ ากรปิิยชาติิ สยามบรมราชกุมุ ารีี และสมเด็็จพระเจ้า้ ลููกเธอ เจ้า้ ฟ้า้ จุฬุ าภรณวลัยั ลัักษณ์ฯ์ ซึ่่�งปัจั จุุบัันทรง
ได้้รัับการสถาปนาเป็็น สมเด็็จพระเจ้้าน้้องนางเธอ เจ้้าฟ้้าจุุฬาภรณวลััยลัักษณ์์ อััครราชกุุมารีี กรมพระศรีีสวางควััฒน วรขััตติิยราชนารีี
ได้้ประสููติิต่่อมาตามลำ�ำ ดัับ ณ พระที่่น� ั่่ง� อัมั พรสถาน รวมพระราชโอรส และพระราชธิิดา ๔ พระองค์์

19

วันที่ ๒๐ กนั ยายน พุทธศกั ราช ๒๔๙๙ ทรงดำ�รงต�ำ แหนง่ ผูส้ �ำ เรจ็ ราชการแทนพระองค์ วันที่ ๑ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๔๙๙ ทรงเป็นประธานการประชุม
คณะองคมนตรี ณ พระที่นั่งราชกรัณยสภา ในพระบรมมหาราชวัง ในฐานะผู้สำ�เร็จ
ราชการแทนพระองค์

ปลายพุุทธศัักราช ๒๔๙๘ สมเด็็จพระศรีีสวริินทิิราบรมราชเทวีี พระพัันวััสสาอััยยิิกาเจ้้า ผู้้�ทรงดำ�ำ รงตำ�ำ แหน่่งสภานายิิกาสภากาชาดไทย
เสด็จ็ สวรรคต พระบาทสมเด็จ็ พระเจ้า้ อยู่ห�่ ัวั จึงึ ทรงแต่่งตั้ง� สมเด็จ็ พระบรมราชินิ ีใี ห้ท้ รงดำ�ำ รงตำำ�แหน่่งสภานายิกิ าแทน เมื่อ� วันั ที่่� ๑๒ สิงิ หาคม พุทุ ธศักั ราช ๒๔๙๙
และในปีีเดีียวกัันนี้้� พระบาทสมเด็็จพระเจ้้าอยู่�่หััวเสด็็จออกทรงพระผนวชตามโบราณราชประเพณีี จึึงทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าโปรดกระหม่่อมแต่่งตั้�ง
สมเด็็จพระบรมราชิินีีเป็็นผู้้�สำ�เร็็จราชการแทนพระองค์์ ภายหลัังเมื่ �อทรงลาผนวชแล้้วได้้ทรงสถาปนาพระราชอิิสริิยยศสมเด็็จพระนางเจ้้าฯ พระบรมราชิินีี
ขึ้�นเป็็นสมเด็็จพระนางเจ้้าฯ พระบรมราชิินีีนาถ นัับเป็็นสมเด็็จพระบรมราชิินีีนาถพระองค์์ที่่�สองของไทย ต่่อจากสมเด็็จพระศรีีพััชริินทราบรมราชิินีีนาถ
ซึ่�งทรงปฏิิบััติริ าชการแทนพระองค์์เมื่�อครั้�งพระบาทสมเด็็จพระจุลุ จอมเกล้้าเจ้า้ อยู่่�หัวั เสด็็จพระราชดำำ�เนินิ เยืือนยุุโรป

20

ในการพระราชพิิธีีบรมราชาภิิเษก วัันที่่� ๕ พฤษภาคม พุุทธศัักราช ๒๕๖๒ พระบาทสมเด็็จพระปรเมนทรรามาธิิบดีีศรีีสิินทรมหาวชิิราลงกรณ
พระวชิิรเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว มีีพระบรมราชโองการโปรดเกล้้าโปรดกระหม่่อมให้้เฉลิิมพระนามาภิิไธยสมเด็็จพระบรมราชชนนีี ตามจารึึกในพระสุุพรรณบััฏว่่า
สมเด็็จพระนางเจ้า้ สิริ ิิกิติิ์� พระบรมราชิินีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ัันปีีหลวง
สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ได้้ทรงปฏิิบััติิพระราชกรณีียกิิจน้้อยใหญ่่ ทั้้�งในฐานะที่่�ทรงเป็็น
สมเด็จ็ พระบรมราชินิ ีขี องไทย และในฐานะคู่�พ่ ระราชหฤทััยแห่่งพระบาทสมเด็จ็ พระบรมชนกาธิเิ บศร มหาภููมิิพลอดุุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิติ ร กล่่าวคืือ
ทรงช่่วยแบ่่งเบาพระราชภารกิจิ ทั้้�งหลายไปได้้เป็น็ อันั มาก ทั้้ง� ยัังมีีพระราชดำำ�ริริ ิเิ ริ่ม� โครงการใหม่่เพื่่�อช่่วยเหลืือประชาชนและพััฒนาประเทศอย่่างอเนกอนัันต์์
ซึ่�งโครงการตามพระราชดำำ�ริิเหล่่านั้้น� ได้ย้ ังั ประโยชน์์มหาศาลแก่่ประชาชนสืืบมาจนทุุกวันั นี้้�

21



พระมหากรุุณาธิิคุุณ

อััคราภิิรัักษศิิลปิิน :

ศิิลปิินยิ่่�งใหญ่่ผู้้�ปกปัักรัักษางานศิิลปะ

“...ข้า้ พเจ้า้ ได้ม้ ีโี อกาสไปพบราษฎรมาทั่่ว� ประเทศ เพราะได้ม้ ีโี อกาสตามเสด็จ็ พระราชดำำ�เนินิ
ทุุกหนแห่่งจึึงได้้พบความจริิงที่่�ว่่า คนไทยเรานั้้�นแม้้อยู่�่ห่่างไกลความเจริิญของเมืืองหลวง ก็็มีีความ
สามารถทางด้า้ นศิลิ ปะเป็น็ อย่่างสููง เช่่น ผ้า้ ไหมไทย ผ้า้ ไทยต่่าง ๆ ที่่เ� ห็น็ มีสี ีแี ละลวดลายที่่ส� วยงามนั้้น�
เกิดิ มาจากความสามารถของชาวบ้า้ นเองแท้้ ๆ ไม่่ต้อ้ งให้ใ้ ครไปออกแบบลวดลายและสีสี ันั ให้ค้ นไทย
เหล่่านี้้เ� องที่่ข� ้า้ พเจ้า้ ขอยกย่่องว่่า เป็น็ ผู้้�สืบทอดศิลิ ปะให้แ้ ก่่ชาติบิ ้า้ นเมืืองของเขาจริงิ แม้แ้ ต่่ผู้้�ที่ไ� ม่่เคย
มีคี วามรู้�ทางหัตั ถกรรมใด ๆ เลย ก็ต็ ้อ้ งนับั ว่่ามีสี ายเลืือดทางศิลิ ปะอยู่ใ่� นตัวั แล้ว้ เพราะเพียี งได้ม้ าเรียี น
ไม่่นานก็ส็ ามารถผลิิตผลงานที่่�สวยงามได้้อย่่างน่่าอััศจรรย์์
บัดั นี้้ � ข้า้ พเจ้า้ ได้ป้ ระจักั ษ์ด์ ้ว้ ยตนเองแล้ว้ ว่่า ประชาชนไทยของเราเปรียี บเสมืือนคลังั เก็บ็ รักั ษา
ศิลิ ปวัฒั นธรรมของชาติิอย่่างแท้้จริิง เพียี งแต่่ให้้เขาได้้มีโี อกาสแสดงออกในคุุณค่่าของเขาเท่่านั้้น� ...”

พระราชดำ�ำ รััสสมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิิกิติิ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง
พระราชทานแก่่คณะบุคุ คลต่่าง ๆ ที่่เ� ข้า้ เฝ้้าทููลละอองธุุลีีพระบาท ถวายพระพรชััยมงคล

เนื่่อ� งในโอกาสวัันเฉลิมิ พระชนมพรรษา ณ ศาลาดุสุ ิดิ าลัยั พระราชวังั ดุสุ ิิต
วันั พฤหัสั บดีีที่่� ๑๑ สิิงหาคม ๒๕๓๑

24

สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีี
พันั ปีหี ลวง ทรงภาคภููมิพิ ระราชหฤทัยั ในความเป็น็ ไทย ทรงมุ่ง� มั่น� พระราชหฤทัยั
ที่่จ� ะอนุุรักั ษ์ ์ ฟื้น�้ ฟูู ส่่งเสริมิ สร้้างสรรค์ ์ สืืบทอด และพัฒั นางานศิิลปวััฒนธรรม
ทุกุ แขนง เริ่ม� ตั้ง� แต่่ได้โ้ ดยเสด็จ็ พระบาทสมเด็จ็ พระบรมชนกาธิเิ บศร มหาภููมิพิ ล
อดุลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิติ ร ไปทรงเยี่ย� มราษฎรทั่่�วทุุกภาคของประเทศ
เป็็นเวลากว่่า ๖๐ ปีี ทรงพบว่่าราษฎรหลายท้้องถิ่�นมีีฝีีมืือเป็็นเลิิศทางด้้าน
หััตถกรรมหลายชนิดิ ที่่ส� ืืบทอดมาตั้�งแต่่บรรพบุุรุษุ ศิิลปะไทยในท้อ้ งถิ่น� ต่่าง ๆ
แสดงถึึงความเป็็นไทยอยู่�่ทั่่�วทุุกภาคและศิิลปะเหล่่านั้้�นกำำ�ลัังจะสููญหายไป
สมควรที่่�จะอนุุรัักษ์์ไว้้เป็็นสมบััติิของชาติิจึึงทรงทุ่่�มเทพระวรกายและพระวิิริิย
อุตุ สาหะ ตลอดจนพระราชทรัพั ย์ม์ าส่่งเสริมิ งานหัตั ถกรรมแก่่ราษฎรอย่่างเต็ม็
พระกำำ�ลััง ด้้วยมีีพระราชประสงค์์เพื่่�อแก้้ปััญหาให้้แก่่ราษฎรหาอาชีีพเสริิม
เพิ่่ม� รายได้้ เพื่่อ� ชีวี ิติ ความเป็น็ อยู่ท�่ี่่ด� ีขีึ้น� และเพื่่อ� ธำ�ำ รงรักั ษาฟื้น�้ ฟููศิลิ ปหัตั ถกรรม
งานช่่างฝีมี ืือของไทยไม่่ให้เ้ สื่อ� มสููญ ทั้้ง� ทรงมีพี ระวิสิ ัยั ทัศั น์ก์ ว้า้ งไกลในการเผยแพร่่
มรดกศิิลปวััฒนธรรมไปยัังนานาประเทศ พระเกีียรติิคุุณประจัักษ์์ชััดเป็็นที่่�
แซ่่ซ้อ้ งสรรเสริิญไปทั่่�วโลก

สมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิกิ ิติิ์� พระบรมราชินิ ีนี าถ
พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง ทรงสนพระราชหฤทัยั
ผ้า้ ไหมไทยตั้ง� แต่่ทรงดำ�ำ รงพระฐานะเป็น็ พระคู่ห�่ มั้้น�

25

26

สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ทรงฟื้้�นฟููและอนุุรัักษ์์
การทอผ้้าไหมมััดหมี่่� ทรงค้้นคว้้าหาความรู้�เกี่�ยวกัับการทอผ้้าไหมมััดหมี่่� และทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าฯ
ให้ม้ ููลนิิธิสิ ่่งเสริิมศิลิ ปาชีีพรวบรวมผ้้าไหมมัดั หมี่่� ไว้้ได้้กว่่า ๒๐๐ ลาย

27

กำำ�เนิิดชุุดไทยพระราชนิิยม

เมื่อ� พุทุ ธศักั ราช ๒๕๐๓ สมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิกิ ิติิ์� พระบรมราชินิ ีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง ต้อ้ งตามเสด็จ็ พระบาทสมเด็จ็ พระบรมชนกาธิเิ บศร
มหาภููมิพิ ลอดุลุ ยเดชมหาราชบรมนาถบพิติ รไปทรงเยืือนประเทศสหรัฐั อเมริกิ าและยุโุ รปอย่่างเป็น็ ทางการทรงพระราชดำำ�ริวิ่่าแม้ไ้ ทยจะมีเี อกลักั ษณ์แ์ ละวัฒั นธรรม
ในการแต่่งกาย แต่่สตรีไี ทยยัังไม่่มีีเครื่�องแต่่งกายประจำำ�ชาติทิ ี่่�แน่่นอน จึงึ ทรงพระกรุณุ าโปรดเกล้้าฯ ให้ค้ ้น้ คว้า้ เครื่�องแต่่งกายสตรีีไทยสมััยต่่าง ๆ ที่่�เคยมีีมา
ตั้�งแต่่สมัยั สุุโขทัยั อยุธุ ยา และรััตนโกสิินทร์์ นำำ�มาดัดั แปลง ปรับั ปรุงุ แบบให้้เหมาะสม เพื่่�อทรงใช้้เป็็นชุดุ ประจำำ�ชาติิไทยระหว่่างการเสด็จ็ เยืือนต่่างประเทศ
ในครั้�งนั้้�น ทำ�ำ ให้้ชาติิไทยมีีชุุดประจำ�ำ ชาติิของสตรีีที่่�เรีียกว่่า “ชุุดไทยพระราชนิิยม” จำ�ำ นวน ๘ ชุุด มาจนทุุกวัันนี้้� ได้้แก่่ ชุุดไทยเรืือนต้้น ชุุดไทยจิิตรลดา
ชุุดไทยอมริินทร์์ ชุุดไทยบรมพิิมาน ชุุดไทยจัักรีี ชุุดไทยดุุสิิต ชุุดไทยศิิวาลััย และชุุดไทยจัักรพรรดิิ ชื่่�อชุุดไทยพระราชนิิยมดัังกล่่าว มีีที่่�มาจากชื่�อพระที่่�นั่่�ง
หรืือพระตำ�ำ หนักั ในพระราชวังั ดุุสิติ และพระบรมมหาราชวังั

ชุดไทยเรือนตน้ ชดุ ไทยจิตรลดา
ใช้ในโอกาสที่ไม่เป็นทางการ ตัดเย็บด้วยผ้าฝ้ายหรือผ้าไหม ใช้ในพิธีกลางวัน ลักษณะคล้ายชุดไทยเรือนต้น ต่างกัน
ลักษณะเป็นผ้าซ่ินป้ายยาวจรดข้อเท้า เสื้อคอกลมแขนสั้นสามส่วน ตรงคอเสื้อท่ีมีขอบต้ัง แขนยาวจรดข้อมืือ ผ้าซ่ินป้าย เป็นผ้าไหม
ผ่าอก กระดุมห้าเม็ด ใช้เครื่องประดบั นอ้ ยช้ิน ใชไ้ ดห้ ลายโอกาส เชน่ มเี ชงิ ยกดอกทัง้ ผืน ใชเ้ ครื่องประดบั ตามควร
งานท�ำ บุญ งานมงคล

28

ชุดไทยอมรนิ ทร์ ชุดไทยบรมพิมาน
ใช้ในงานพระราชพิธีและงานกลางคืน ลักษณะเหมือนชุดไทยจิตรลดา ใช้ในงานพระราชพิธีและงานพิธีกลางคืน ตัวเสื้อแขนยาว คอกลมมีขอบต้ัง
แต่ตดั เยบ็ ดว้ ยผา้ ยกไหมทมี่ ที องแกมหรือยกทองทงั้ ตวั ใชเ้ ครื่องประดบั ทสี่ วยงาม ซ่ินจีบหน้านางตัดเย็บด้วยผ้าไหมที่มีทองแกม หรือยกทองทั้งตัว ตัวเสื้อและซ่ินอาจ
เยบ็ ตดิ เป็นชุดเดยี วกันกไ็ ด้ คาดทับดว้ ยเขม็ ขัดแบบไทย

29

ชุดไทยจกั รี ชุดไทยดุสติ
ใชใ้ นงานพธิ ีกลางคนื ท่อนบนเปดิ ไหล่ขา้ งหนึ่ง มีสไบส�ำ เรจ็ ใช้ในงานพิธีเต็มยศตอนกลางคืน ตัดเย็บด้วยผ้ายกไหม
จะปกั หรือไมป่ กั กไ็ ด ้ ตดั เยบ็ ตดิ กบั ท่อนลา่ ง ซง่ึ เปน็ ผา้ ซน่ิ จบี หนา้ นาง หรือยกทอง ผ้าซ่ินจีบหน้านางเสื้อคอกลมกว้างไม่มีแขน ปักด้วย
เป็นผ้าไหมยกทองท้ังตัว หรือยกเฉพาะเชิง คาดทับด้วยเข็มขัด ดิน้ เงนิ ดิน้ ทองหรือลกู ปัด คาดทับด้วยเข็มขัดแบบไทย
แบบไทย

30

ชดุ ไทยศิวาลยั ชุดไทยจกั รพรรดิ
ใชใ้ นงานพระราชพธิ ที ง้ั กลางวนั และกลางคนื มลี กั ษณะเหมือน ใช้ในงานพระราชพิธีเต็มยศตอนกลางคืน ท่อนบนเปิดไหล่ข้างหน่งึ
ชดุ ไทยบรมพมิ าน แต่ห่มสะพกั ทบั เสื้ออกี ชน้ั หนง่ึ ใชใ้ นงานพระราชพธิ ี ห่มผา้ สองชน้ั ชนั้ ในมกั เปน็ สไบจบี และห่มสะพกั ทบั ผา้ ซน่ิ ยกทองจบี หนา้ นาง
หรืองานพธิ ีเต็มยศ ลักษณะเหมือนชุดไทยจักรี คาดเข็มขัดและตกแต่งด้วยเครื่องประดับ
ท่สี วยงาม

31

ปัจั จุบุ ันั ชุดุ ไทยพระราชนิยิ มเป็น็ ที่่น� ิยิ มในหมู่ส�่ ตรีไี ทยเพื่่อ� ใช้ส้ วมใส่่ในโอกาส
ต่่าง ๆ ทั้้�งยัังได้้เผยแพร่่ภาพลัักษณ์์ความวิิจิิตรงดงามให้้เป็็นที่่�ประจัักษ์์ไปทั่่�วโลก
นับั เป็น็ พระมหากรุณุ าธิคิ ุณุ ที่่ไ� ด้พ้ ระราชทานแนวพระราชนิยิ มเป็น็ แบบแผนการแต่่งกาย
ประจำ�ำ ชาติิสำ�ำ หรัับสตรีี ซึ่่�งจะปรากฏเป็็นประวััติิศาสตร์์ของชาติิสืืบไป อีีกทั้้�งเมื่ �อ
พุุทธศัักราช ๒๕๒๒ ได้้พระราชทานพระราชดำ�ำ ริิเกี่�ยวกัับเครื่�องแต่่งกายของบุุรุุษ
ที่่เ� รียี กว่่า “ชุดุ พระราชทาน” หรืือ “เสื้อ�้ พระราชทาน” ด้ว้ ย โดยพระราชทานแบบเสื้อ้�
๓ แบบ คืือ แบบแขนสั้น� แบบแขนยาว คาดผ้า้ ผููกเอว และแบบแขนยาวไม่่คาดผ้า้ ผููกเอว
เป็็นที่่น� ิิยมจนปััจจุบุ ััน
รวมทั้้�งทรงสนัับสนุุนให้้คนไทยแต่่งกายด้้วยผ้้าไทย ผ้้าพื้้�นเมืือง โดยทรง
เป็น็ ผู้้�นำ�ำ การใช้ผ้ ้า้ ไทยด้ว้ ยพระองค์เ์ อง ทรงนำ�ำ ผ้า้ ทอพื้น้� เมืืองประเภทต่่าง ๆ มาตัดั เย็บ็
เป็็นฉลองพระองค์์ทั้้�งแบบไทยและแบบสากล ผืืนผ้้าจากภููมิิปััญญาชาวบ้้าน
กลายเป็็นฉลองพระองค์์อัันวิิจิิตรงดงามเพื่่�อทรงใช้้ในโอกาสต่่าง ๆ ทั้้�งในประเทศ
และต่่างประเทศ

พระบาทสมเด็็จพระบรมชนกาธิิเบศร
มหาภููมิิพลอดุุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิิตร
ทรงฉลองพระองค์แ์ บบเสื้�้อพระราชทาน

32

ทรงฉลองพระองค์ช์ ุดุ ไทยจัักรีี นุ่่�งผ้้ายกทองตััดแบบหน้า้ นาง มีีชายพกเย็บ็ ติดิ กัับเสื้อ�้ เปิิดไหล่่อยู่่ด� ้า้ นใน
ห่่มทับั ด้้วยสไบชายเดีียวปักั ดิ้น� ทอง ทรงเครื่�องประดัับด้ว้ ยรััดพระองค์์ ทรงพาหุรุ ััด

33

ฉลองพระองค์ช์ ุุดไทยบรมพิิมาน ฉลองพระองค์์ชุดุ ไทยดุุสิติ
ตััดเย็็บจากผ้้าไหมพื้�้นสีีแดง พระภููษาแบบจีีบหน้้า ตััดเย็็บจาก บริิเวณรอบคอปัักประดับั ด้้วยลููกปัดั เลื่�อม และทรงทองโปร่่ง
ผ้้ายกทองสีีเดีียวกััน ลายพุ่่�มข้้าวบิิณฑ์์ประยุุกต์์ ทรงในโอกาสโดยเสด็็จ เป็น็ ลายกนก แถวถัดั มาเป็น็ ลายกระจังั ปักั ด้ว้ ยแล่่งเงินิ แล่่งทอง ดิ้้น� เงินิ
พระบาทสมเด็็จพระบรมชนกาธิิเบศร มหาภููมิิพลอดุุลยเดชมหาราช และทองโปร่่ง ส่่วนแถวล่่างปัักด้้วยดิ้�นเงิิน ดิ้้�นทอง ทองโปร่่ง
บรมนาถบพิิตร ไปทรงเยืือนสาธารณรััฐออสเตรีีย เมื่�อวัันที่่� ๒๙ กัันยายน และลููกปัดั เป็น็ ลายบััวแวง พระภููษายกทองลายพุ่่�มข้้าวบิณิ ฑ์ป์ ระยุุกต์์
๒๕๐๗ ทรงในโอกาสเสด็็จพระราชดำำ�เนิินไปทอดพระเนตรงานแสดงนาฏศิิลป์์
ของกรมศิิลปากร พร้อ้ มด้้วยสมเด็จ็ พระราชาธิิบดีีโบดวงแห่่งเบลเยียี ม
และสมเด็จ็ พระราชินิ ีฟี าบิโิ อลา ณ หอประชุมุ มหาวิทิ ยาลัยั ธรรมศาสตร์์
เมื่อ� วัันที่่� ๖ กุุมภาพัันธ์์ ๒๕๐๗

34

ฉลองพระองค์ช์ ุุดไทยจัักรีี
ตััดเย็็บจากผ้้ายกทองสีีครีีม ลายพุ่่�มข้้าวบิิณฑ์์ เชิิงลายหน้้ากระดาน ปัักประดัับด้้วยลููกปััดคริิสตััล
เลื่�อมสีีทอง บริิเวณสไบ จีีบหน้้า และเชิิง ทรงในโอกาสงานถวายพระกระยาหารค่ำ��ำ ซึ่่�งสมเด็็จพระราชิินีี
เอลิิซาเบธที่่� ๒ แห่่งสหราชอาณาจัักรและดยุุคแห่่งเอดิินเบอระ ทรงจััดถวายบนเรืือพระที่่�นั่่�งบริิแทนเนีีย
ณ ท่่าเทีียบเรืือ โรงเรียี นนายเรืือ จัังหวัดั สมุทุ รปราการ เมื่อ� วันั ที่่� ๑๒ กุมุ ภาพันั ธ์์ ๒๕๑๕

35

ฉลองพระองค์์ตัดั เย็็บจากผ้้าไหมมัดั หมี่่ � ปักั ประดับั ด้้วยลููกปัดั ดิ้้น� เงินิ และคริิสตัลั

36

ฉลองพระองค์ช์ ุุดราตรีี ฉลองพระองค์์ชุุดราตรีี
ตััดเย็็บจากพระภููษาของสมเด็็จพระพัันวััสสาอััยยิิกาเจ้้า ลายดอก ตัดั เย็บ็ จากผ้า้ ไหมมัดั หมี่่ส� ีสี ้ม้ เขียี ว ลายกอตะไคร้้ ปลายแขน
สี่ก� ลีบี ถมเกสรสีแี ดง พระภููษา (แบบกระโปรง) ติดิ กันั ตัดั เย็บ็ จากผ้า้ ซาตินิ สีแี ดง ตกแต่่งด้้วยขนนก ทรงในงานถวายพระกระยาหารค่ำ��ำ ณ สโมสร
ทรงในงานถวายพระกระยาหารค่ำำ�� ณ ทำ�ำ เนีียบขาว กรุุงวอชิิงตััน ดีี.ชีี. สึนึ ามาชิ ิ มิิตซุุย กรุุงโตเกีียว ประเทศญี่่�ปุ่่�น เมื่อ� วันั ที่่� ๑๒ มีีนาคม
สหรััฐอเมริิกา ตามคำ�ำ กราบบัังคมทููลเชิิญของประธานาธิิบดีีโรนััลด์์ เรแกน ๒๕๒๔
และภริิยา เมื่อ� วันั ที่่� ๑๑ มีนี าคม ๒๕๒๘

37

ทรงริิเริ่ �มงานทอผ้้าพััฒนาสู่่�ศิิลปาชีีพ

ศููนย์์ฝึึกอบรมทอผ้้าบ้้านเขาเต่่าอัันเนื่่�องมาจากพระราชดำ�ำ ริิ คืือ สถานที่่�ส่่งเสริิมอาชีีพหััตถกรรมทอผ้้าที่่�เกิิดขึ้�นเป็็นลำำ�ดัับแรก เมื่�อพุุทธศัักราช
๒๕๐๖ ณ หมู่่�บ้้านเขาเต่่า อำำ�เภอหััวหิิน จัังหวััดประจวบคีีรีีขัันธ์์ เมื่�อเสด็็จแปรพระราชฐานไปประทัับ ณ วัังไกลกัังวล ทรงชัักชวนหญิิงชาวบ้้าน
เขาเต่่ามาหััดทอผ้้าฝ้้ายด้้วยกี่�กระตุุก โปรดให้้จััดหากี่�ทอผ้้ามาติิดตั้�งที่่�ใต้้ถุุนศาลาวััดเขาเต่่า และโปรดให้้สร้้างโรงทอผ้้าเล็็ก ๆ ที่่�ท้้ายวัังไกลกัังวล อีีกทั้้�ง
มีีพระราชเสาวนีีย์์ให้้จััดหาครููสอนทอผ้้าฝีีมืือดีีจากโรงงานทอผ้้าบ้้านไร่่ จัังหวััดราชบุุรีี มาสอนราษฎรที่่�หััดทอผ้้า ซึ่่�งต่่อมาได้้จััดตั้�งเป็็นโรงงานทอผ้้า
อย่่างถาวรบนที่่�ดิิน ๓ ไร่่เศษ ที่่�ราษฎรน้้อมเกล้้าน้้อมกระหม่่อมถวาย ผลิิตภััณฑ์์ผ้้าทอของราษฎรบ้้านเขาเต่่า จึึงถืือเป็็นงานปฐมหััตถกรรม
ตามพระราชดำำ�ริขิ องสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริกิ ิติิ์� พระบรมราชิินีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีีหลวง ซึ่่ง� เป็น็ ผ้้าที่่�ใช้ใ้ นชีวี ิิตประจำ�ำ วัันเป็น็ ส่่วนใหญ่่ ได้้แก่่ ผ้้าขาวม้า้
และผ้้าซิ่�น เป็็นต้้น พุุทธศัักราช ๒๕๐๙ เสด็็จพระราชดำำ�เนิินไปทอดพระเนตรการดำ�ำ เนิินงานของโรงทอผ้้าแห่่งนี้้� และทรงรัับซื้้�อผ้้าของชาวบ้้านไว้้ทั้้�งหมด
พุทุ ธศักั ราช ๒๕๑๑ มีพี ระราชดำ�ำ ริใิ ห้ก้ รมการพัฒั นาชุมุ ชน กระทรวงมหาดไทย เข้า้ มารับั ผิดิ ชอบต่่อ กล่่าวได้ว้ ่่า ศููนย์ห์ ัตั ถกรรมทอผ้า้ ที่่บ� ้า้ นเขาเต่่าเป็น็ โครงการ
ต้น้ แบบทางด้า้ นการอนุรุ ักั ษ์แ์ ละส่่งเสริมิ หัตั ถกรรมของสมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิกิ ิติิ์� พระบรมราชินิ ีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง ในภููมิภิ าคต่่าง ๆ ทั่่ว� ประเทศ
ในเวลาต่่อมา

พระบาทสมเด็็จพระบรมชนกาธิิเบศร มหาภููมิิพลอดุุลยเดชมหาราช พระบาทสมเด็จ็ พระบรมชนกาธิเิ บศร มหาภููมิพิ ลอดุลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิติ ร
บรมนาถบพิิตร พระราชทานรางวััลเหรีียญทองคำำ� จารึึกข้้อความ และสมเด็็จพระนางเจ้า้ สิิริกิ ิติิ์� พระบรมราชิินีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ัันปีีหลวง เสด็็จฯ
“โปรดเกล้้าฯ พระราชทานคนขยััน” แก่่ช่่างทอผ้้าที่่�มีีฝีีมืือและมีี เยี่ย� มช่่างทอผ้้าที่่บ� ้้านเขาเต่่า อำ�ำ เภอหััวหิิน จัังหวััดประจวบคีรี ีีขันั ธ์์
ความขยัันหมั่่�นเพีียร ณ บ้้านเขาเต่่า ตำำ�บลหนองแก อำ�ำ เภอหััวหิิน
จัังหวััดประจวบคีีรีีขันั ธ์์ เมื่อ� วันั ที่่� ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๐๙

38

พระบาทสมเด็็จพระบรมชนกาธิเิ บศร มหาภููมิิพลอดุลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิติ ร สมเด็็จพระนางเจ้า้ สิริ ิิกิติิ์� พระบรมราชินิ ีีนาถ พระบรมราชชนนีพี ัันปีหี ลวง
และสมเด็็จพระนางเจ้า้ สิิริิกิิติ์� พระบรมราชินิ ีีนาถ พระบรมราชชนนีพี ัันปีีหลวง ทรงตรวจรับั ผลงานของชาวบ้้านอย่่างละเอีียด
ทอดพระเนตรผ้า้ ซิ่น� หมี่่ค�ั่�นลายนาคน้้อย

พุทุ ธศักั ราช ๒๕๑๓ เกิดิ อุทุ กภัยั ที่่อ� ำ�ำ เภอนาหว้า้ จังั หวัดั นครพนม ภายหลังั น้ำำ�� ลดได้โ้ ดยเสด็จ็ พระบาทสมเด็จ็ พระบรมชนกาธิเิ บศร มหาภููมิพิ ลอดุลุ ยเดช
มหาราช บรมนาถบพิติ ร เพื่่อ� ทรงเยี่ย� มราษฎรที่่ป� ระสบภัยั ทรงสังั เกตว่่าชาวบ้า้ นที่่ม� ารอรับั เสด็จ็ แทบทุกุ คนนุ่่ง� ซิ่น� ไหมมัดั หมี่่ส� วยงามต่่าง ๆ กันั ทอดพระเนตร
และทรงไต่่ถามด้้วยความสนพระราชหฤทััยยิ่ง� จึงึ มีพี ระราชดำำ�ริวิ ่่าควรส่่งเสริิมให้้ราษฎรทอผ้้าไหมมััดหมี่่ไ� ว้้เป็น็ อาชีีพเสริมิ เพื่่อ� เพิ่่ม� รายได้ใ้ ห้แ้ ก่่ครอบครัวั
นอกจากนี้้�ยัังทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าฯ ให้้ติิดต่่อขอซื้�้อผ้้าไหมของชาวบ้้าน ทรงให้้รวบรวมผ้้าไหมให้้ได้้มากที่่�สุุด แม้้กระทั่่�งผ้้าเก่่าขาดที่่�ใช้้แล้้ว
ทรงพิิจารณาอย่่างละเอีียดถี่�ถ้้วนเรื่�องสีี ลวดลายฝีีมืือทอ เนื้้�อผ้้า มีีพระราชเสาวนีีย์์ให้้เจ้้าหน้้าที่่�บัันทึึกชื่�อ ที่่�อยู่�่ของผู้�้ทอ และระบุุด้้วยว่่ามีีความสามารถ
โดดเด่่นเรื่อ� งใด มีพี ระราชดำำ�ริทิ ี่่จ� ะยกระดับั ความเป็น็ อยู่�่ เพิ่่ม� พููนศักั ดิ์ศ� รีแี ละความภาคภููมิใิ จของผู้ท�้ อ และอนุรุ ักั ษ์ฝ์ ีมี ืือทอผ้า้ ไว้เ้ ป็น็ สมบัตั ิขิ องชาติิ พระราชทาน
คำำ�แนะนำ�ำ และทรงกำ�ำ ชัับให้้ชาวบ้้านใช้้ไหมพัันธุ์�พื้�นเมืืองและให้้ผู้้�ชำ�นาญการย้้อมสีีไปสอนชาวบ้้านเพื่่�อให้้ผ้้ามีีคุุณภาพดีียิ่�งขึ้�น ทั้้�งทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าฯ
ให้้รัักษาลวดลายผ้้าทอดั้้�งเดิิมของพื้้�นบ้้านและการย้้อมสีีธรรมชาติิซึ่�งไม่่เป็็นการทำำ�ลายสิ่�งแวดล้้อม ต่่อมาจึึงพััฒนาเป็็นผ้้าไทยประเภทต่่าง ๆ ก่่อกำำ�เนิิด
เป็น็ ศิิลปะบนพื้�้นผ้้าลวดลายต่่าง ๆ วิิจิติ รงดงามหลายร้้อยลวดลาย เป็็นเอกลัักษณ์เ์ ฉพาะของท้้องถิ่น� ทั่่ว� ทุกุ ภููมิิภาคของไทย

39

ด้้วยพระมหากรุุณาธิิคุุณทำ�ำ ให้้ชาวบ้้านในท้้องถิ่�นห่่างไกลมีีรายได้้จากอาชีีพเสริิม ไม่่เพีียงแต่่เฉพาะงานทอผ้้าเท่่านั้้�น ยัังรวมถึึงศิิลปหััตถกรรม
ท้้องถิ่�นอีีกหลายแขนงทั่่�วประเทศ อัันเป็็นต้้นกำ�ำ เนิิดของมููลนิิธิิส่่งเสริิมศิิลปาชีีพ ในสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ ที่่�พระราชทาน
พระราชดำำ�ริิให้้จััดตั้�ง เมื่�อวัันที่่� ๒๑ กรกฎาคม พุุทธศัักราช ๒๕๑๙ เพื่่�อสร้้างอาชีีพและรายได้้ให้้แก่่ราษฎร ตลอดจนเพื่่�ออนุุรัักษ์์ศิิลปวััฒนธรรม
และภููมิปิ ัญั ญาท้อ้ งถิ่�นไว้้เป็น็ มรดกของชาติสิ ืืบไป
ต่่อมาในพุุทธศัักราช ๒๕๒๑ ทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าฯ ให้้จััดตั้�งโรงฝึึกศิิลปาชีีพขึ้�นที่่�สวนจิิตรลดา เพื่่�อใช้้เป็็นที่่�ฝึึกหััดเล่่าเรีียนศิิลปะแขนงต่่าง ๆ
ที่่�นัับวัันจะสููญหาย โดยเฉพาะงานที่่�เป็็นเอกลัักษณ์์ของชาติิ ทรงคััดเลืือกและพระราชทานโอกาสให้้บุุตรหลานชาวนาชาวไร่่ที่่�ยากจนมาฝึึกอบรมเพื่่�อเป็็น
อาชีีพเสริิมเพิ่่�มรายได้้และสืืบสานงานศิิลปะชั้�นสููงของไทย และทรงตั้�งพระราชหฤทััยไว้้ว่่าผลงานเหล่่านี้้�จะเป็็นสมบััติิของแผ่่นดิิน โปรดเกล้้าฯ ให้้อนุุรัักษ์์ไว้้
มีบี ุตุ รหลานชาวไร่่ชาวนาเข้า้ มาฝึกึ ศิลิ ปาชีพี เพิ่่ม� จำำ�นวนมากขึ้น� เป็น็ ลำ�ำ ดับั ทำ�ำ ให้ต้ ้อ้ งขยายเปิดิ สอนถึงึ ๒๓ แผนก ได้แ้ ก่่ แผนกเครื่อ� งเงินิ - เครื่อ� งทอง แผนกถมทอง
แผนกคร่ำ�ำ� แผนกลงยาสีี แผนกทอผ้้าไหม (เช่่น ทอผ้้าไหมพื้้�น ทอผ้า้ หางกระรอก ทอผ้า้ เกล็็ดเต่่า ทอผ้า้ ลายลููกแก้ว้ ทอผ้้าลายผ้า้ ขาวม้้า และทอผ้้ามัดั หมี่่)�
แผนกทอจกและผ้้าแพรวา แผนกแกะสลัักไม้้ แผนกแกะสลักั หิินสบู่่� แผนกแกะสลัักหนังั ตะลุงุ แผนกจักั สานย่่านลิิเภา แผนกจักั สานไม้ไ้ ผ่่ลายขิดิ แผนกช่่างไม้้
และช่่างหวาย แผนกปั้้�น แผนกแกะสลัักตุ๊�กตาไม้้โมกมััน แผนกเขีียนลาย แผนกตกแต่่งด้้วยปีีกแมลงทัับ แผนกปัักผ้้า แผนกดอกไม้้ประดิิษฐ์์ แผนกตััดเย็บ็
และแผนกบรรจุภุ ััณฑ์์
นัับจากนั้้�นสืืบเนื่่�องมาเป็็นเวลากว่่า ๔๐ ปีี โรงฝึึกศิิลปาชีีพ สวนจิิตรลดา เป็็นแหล่่งสร้้างสรรค์์บุุคลากรและผลงานประณีีตศิิลป์์ชั้�นสููง
เป็็นศููนย์์กลางการเรีียนการสอนและได้้พััฒนาช่่างสถาบัันสิิริิกิิติ์�สู่�่ระดัับฝีีมืือช่่างหลวงแห่่งกรุุงรััตนโกสิินทร์์ งานของศิิลปาชีีพเจริิญเติิบโตอย่่างรวดเร็็ว
ขยายตััวอย่่างกว้้างขวาง มีีราษฎรที่่�เป็็นสมาชิิกและมีีศููนย์์ศิิลปาชีีพกระจายไปตามภููมิิภาคต่่าง ๆ ทั่่�วประเทศ ผลงานของสมาชิิกได้้นำำ�ออกจำ�ำ หน่่าย
ในร้า้ นค้า้ ของมููลนิิธิสิ ่่งเสริมิ ศิลิ ปาชีีพ ฯ หลายสาขา รายได้จ้ ากการจำ�ำ หน่่ายกลัับคืืนเข้้ามููลนิิธิิ ฯ เพื่่อ� ใช้้ในการช่่วยเหลืือราษฎรและสมาชิกิ ต่่อไป

สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรม
ราชชนนีพี ันั ปีีหลวง ทรงพระกรุณุ าโปรดเกล้้าฯ ให้้ผู้้�อำ�นวยการ
พิิพิิธภััณฑ์์ประวััติิศาสตร์์ธรรมชาติิอเมริิกา และคณะเข้้าเฝ้้าฯ
ทรงนำ�ำ ไปดููงานฝึึกอาชีีพให้้กัับราษฎรยากจนภาคต่่างๆ
ณ ศููนย์์ส่่งเสริิมศิิลปาชีีพพิิเศษ อำ�ำ เภอบางไทร จัังหวััด
พระนครศรีอี ยุธุ ยา

40

เหรียี ญโบโรพุุทโธทองคำ�ำ ด้้านหน้้า

ทรงรัับการทููลเกล้า้ ฯ ถวายเหรีียญโบโรพุุทโธทองคำ�ำ ในงานมรดกสิ่�งทอของเอเชีีย ณ มหาวิิทยาลัยั เชียี งใหม่่

เหรีียญโบโรพุทุ โธทองคำ�ำ ด้้านหลััง ด้้วยสายพระเนตรยาวไกล ทรงเห็็นว่่าชาวไทยและชาวต่่างประเทศต่่างหัันมานิิยมศิิลป
หััตถกรรมกัันมากขึ้�น โดยเฉพาะผ้้าที่่�ทอด้้วยมืือ จึึงทรงทุ่่�มเทพระวิิริิยอุุตสาหะพลิิกฟื้้�นผ้้าไหมให้้มีี
คุุณภาพ มีีความประณีีต งดงามเป็็นที่่�นิิยมและตรงตามความต้อ้ งการของตลาด ทั้้ง� ทรงเป็น็ แบบอย่่าง
ด้้วยการทรงฉลองพระองค์์ด้้วยผ้้าไหมไทยให้้เป็็นที่่�ประจัักษ์์แก่่สายตาชาวไทยและชาวต่่างประเทศ
จึึงทรงได้้รัับการทููลเกล้้าฯ ถวายเหรีียญโบโรพุุทโธทองคำำ� จากองค์์การศึึกษาวิิทยาศาสตร์์และ
วัฒั นธรรมแห่่งสหประชาชาติิ (UNESCO) เมื่อ� วัันที่่� ๓๐ มกราคม พุุทธศักั ราช ๒๕๓๕ ในฐานะทรง
ส่่งเสริมิ และสร้า้ งสรรค์ง์ านศิลิ ปหัตั ถกรรมสิ่ง� ทอ ฟื้น้� ฟููผ้า้ ไทยไม่่ให้ส้ ููญหายและทรงพัฒั นางานศิลิ ปาชีพี
อย่่างสมบููรณ์์ รวมทั้้ง� ยกระดับั ความเป็น็ อยู่ข่� องประชาชนผู้ย�้ ากไร้ใ้ นชนบท และรางวัลั หลุยุ ส์์ ปาสเตอร์์
ประกาศพระเกีียรติิคุุณที่่�ทรงมีีต่่อวงการหม่่อนไหมโลก จากคณะกรรมาธิิการหม่่อนไหมสากล
เมื่�อวัันที่่� ๒๑ กัันยายน พุุทธศัักราช ๒๕๔๕

41

วัันที่่� ๒๑ กัันยายน พุุทธศัักราช ๒๕๔๕
คณะกรรมาธิิการหม่่อนไหมสากล ทููลเกล้้าฯ
ถวายรางวััลหลุุยส์์ ปาสเตอร์์ ณ ตึึกสัันติิไมตรีี
ทำ�ำ เนียี บรััฐบาล

42

Royal Thai Silk : นกยููงสีที อง พุุทธศัักราช ๒๕๕๐ ทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้า
- ใช้้เส้้นไหมพันั ธุ์�ไทยพื้น้� บ้้านเป็็นทั้้�งเส้น้ พุ่่�งและเส้น้ ยืืน โปรดกระหม่่อม พระราชทานสััญลัักษณ์์นกยููงไทย ให้้เป็็น
- เส้น้ ไหมต้อ้ งสาวด้้วยมืือผ่่านพวงสาวลงภาชนะ เครื่�องหมายรัับรองคุุณภาพผลิิตภััณฑ์์ผ้้าไหมไทย ๔ ชนิิด
- ทอด้ว้ ยกี่�ทอมืือแบบพื้้�นบ้า้ นชนิิดพุ่่ง� กระสวยด้ว้ ยมืือ เ พื่่� อ ใ ห้้ มีี ก า ร ใช้้ เ ค รื่ � อ ง ห ม า ย รัั บ ร อ ง อย่่ า ง ก ว้้ า ง ข ว า ง ทั้้� ง ใ น
- ย้้อมด้้วยสีธี รรมชาติ ิ หรืือสีเี คมีีที่่�ไม่่ทำ�ำ ลายสิ่�งแวดล้อ้ ม และต่่างประเทศ เป็็นการแก้้ปััญหาในด้้านมาตรฐานของ
- ต้้องผลิิตในประเทศไทยเท่่านั้้น� ผลิิตภััณฑ์์ผ้้าไหมไทยและการแอบอ้้างนำำ�คำ�ำ ว่่า“ไหมไทย
Classic Thai Silk : นกยููงสีเี งิิน (Thai silk)” ไปใช้้เพื่่�อการค้้า อีกี ทั้้�งเป็น็ การสร้า้ งความเชื่�อมั่่น�
- ใช้้เส้น้ ไหมแท้เ้ ป็็นทั้้�งเส้้นพุ่่ง� และเส้น้ ยืืน แก่่ผู้้�บริิโภค โดยเครื่�องหมายรัับรองตรานกยููงพระราชทาน
- ทอด้ว้ ยกี่แ� บบใดก็็ได้้ ที่่�จะให้้ผู้้�ผลิิตนั้้�นจะเน้้นคุุณสมบััติิของวััตถุุดิิบและกรรมวิิธีี
- ย้้อมด้ว้ ยสีีธรรมชาติ ิ หรืือสีีเคมีีก็ไ็ ด้้ การผลิิตเป็็นหลััก พุุทธศัักราช ๒๕๕๕ กระทรวงเกษตร
- ต้้องผลิิตในประเทศไทยเท่่านั้้�น และสหกรณ์์ ได้น้ ้อ้ มเกล้า้ น้อ้ มกระหม่่อมถวายพระราชสมัญั ญา
พระมารดาแห่่งไหมไทย

Thai Silk : นกยููงสีีน้ำ�ำ�เงินิ
- ใช้เ้ ส้น้ ไหมพัันธุ์�ไทยพื้�้นบ้า้ นหรืือพันั ธุ์�ไทยปรับั ปรุุงเป็็นเส้น้ พุ่่�งและหรืือเส้น้ ยืืน
- เส้้นไหมต้้องสาวด้ว้ ยมืือ
- ทอด้ว้ ยกี่�ทอมืือ
- ย้้อมด้้วยสีธี รรมชาติ ิ หรืือสีเี คมีีที่่ไ� ม่่ทำำ�ลายสิ่�งแวดล้อ้ ม
- ต้้องผลิิตในประเทศไทยเท่่านั้้น�
Thai Silk Blend : นกยููงสีเี ขีียว
- ใช้้เส้น้ ไหมแท้เ้ ป็น็ ส่่วนประกอบหลักั มีเี ส้น้ ใยอื่น� เป็น็ ส่่วนประกอบรอง
- ต้้องระบุสุ ่่วนประกอบของเส้้นใยอื่น� ให้ช้ ััดเจน
- ทอด้้วยกี่แ� บบใดก็็ได้้
- ย้้อมด้ว้ ยสีีธรรมชาติ ิ หรืือสีีเคมีีก็็ได้้
- ต้้องผลิติ ในประเทศไทยเท่่านั้้น�

43

จากศิิลปาชีีพสู่่�สถาบัันสิิริิกิิติ์์�


พุุทธศัักราช ๒๕๕๓ โรงฝึึกศิิลปาชีีพ สวนจิิตรลดา ได้้รัับการยกฐานะขึ้�นเป็็น สถาบัันสิิริิกิิติ์� ด้้วยศัักยภาพของหน่่วยงานที่่�สร้้างสรรค์์ผลงาน
ก่่อให้้เกิิดคุุณประโยชน์์แก่่ประเทศชาติิอย่่างยิ่�งในหลายมิิติิ และเพื่่�อเฉลิิมพระเกีียรติิสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีี
พัันปีีหลวง ในโอกาสทรงเจริิญพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา ๑๒ สิิงหาคม ๒๕๕๕ สถาบัันสิิริิกิิติ์�ทำำ�หน้้าที่่�เป็็นศููนย์์กลางงานช่่างศิิลป์์ สร้้างชีีวิิตที่่�ดีีขึ้�น
ให้แ้ ก่่ราษฎรควบคู่ไ่� ปกับั การธำ�ำ รงรักั ษามรดกศิลิ ป์ไ์ ทย ผลงานของสถาบันั สิริ ิกิ ิติิ์ � ถืือเป็น็ สุดุ ยอดแห่่งศิลิ ปหัตั ถกรรมและภููมิปิ ัญั ญา บ่่งบอกเอกลักั ษณ์ข์ องความเป็น็ ไทย
จึงึ เป็น็ ที่่ต�ื่น� ตาประทับั ใจของประชาชนชาวไทย และชาวต่่างประเทศเป็น็ อย่่างมาก ผลงานดังั กล่่าวได้น้ ำ�ำ ไปจัดั แสดงใน “นิทิ รรศการศิลิ ป์แ์ ผ่่นดินิ ครั้ง� ที่่� ๑ - ๗”
ณ พระที่่น�ั่่ง� อนันั ตสมาคม ซึ่่ง� พระบาทสมเด็จ็ พระบรมชนกาธิเิ บศร มหาภููมิพิ ลอดุลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิติ ร พระราชทานพระบรมราชานุญุ าตให้ใ้ ช้พ้ ระที่่น�ั่่ง�
อนัันตสมาคมเป็็นสถานที่่�จััดแสดงผลงานตั้ �งแต่่วัันที่่� ๒ พฤษภาคม พุุทธศัักราช ๒๕๕๑ โดยใช้้ชื่�อว่่า พิิพิิธภััณฑ์์ศิิลป์์แผ่่นดิิน เปิิดให้้ประชาชนเข้้าชม
มาอย่่างต่่อเนื่่อ� งจนถึึงวันั ที่่� ๓๐ กันั ยายน พุุทธศักั ราช ๒๕๖๐
ต่่อมาในพุุทธศัักราช ๒๕๖๒ ได้้เปิิดพิิพิิธภััณฑ์์ศิิลป์์แผ่่นดิิน ณ ตำ�ำ บลเกาะเกิิด อำำ�เภอบางปะอิิน จัังหวััดพระนครศรีีอยุุธยา ซึ่่�งเป็็นพระราชดำ�ำ ริิ
ของสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวงมาแต่่เดิิมที่่�จะให้้สถานที่่�แห่่งนี้้�จััดแสดงผลงานของสถาบัันสิิริิกิิติ์� ดัังนั้้�น
ผลงานศิิลปะชิ้�นสำ�ำ คััญของสถาบัันสิิริกิ ิติิ์�ที่่�มีีความวิิจิติ รงดงาม รังั สรรค์อ์ ย่่างพิถิ ีีพิิถันั แห่่งเชิิงช่่างศิลิ ปะไทย จึึงได้น้ ำ�ำ มาจััดแสดง ณ พิพิ ิิธภััณฑ์แ์ ห่่งนี้้อ� ีีกครั้�ง
พิิพิิธภััณฑ์์ศิิลป์์แผ่่นดิินจึึงเป็็นพิิพิิธภััณฑ์์แห่่งเดีียวในโลกที่่�จััดแสดงงานศิิลปะอัันเกิิดจากฝีีมืือของบุุตรหลานชาวนาชาวไร่่ ซึ่่�งไม่่มีีพื้้�นฐาน
งานศิลิ ปะมาเลย บางคนอ่่านไม่่ออก เขียี นไม่่ได้้ เป็น็ พระมหากรุณุ าธิคิ ุณุ ที่่ท� รงสร้า้ งสมบัตั ิขิ องแผ่่นดินิ ไว้ใ้ ห้ล้ ููกหลานได้ภ้ าคภููมิใิ จในเอกลักั ษณ์ค์ วามเป็น็ ชาติไิ ทย
44

ฉากจำ�ำ หลัักไม้้เรื่�องสัังข์์ทอง สุพุ รรณเภตรา
จััดทำำ�ขึ้้�นเนื่่�องในโอกาสมหามงคลที่่�พระบาทสมเด็็จพระบรมชนกาธิิเบศร จััดทำ�ำ เนื่่�องในโอกาสสมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิิกิติิ์� พระบรมราชินิ ีนี าถ พระบรม
มหาภููมิิพลอดุุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิิตร ทรงเจริิญพระชนมพรรษา ๗ รอบ ราชชนนีพี ัันปีีหลวง ทรงเจริญิ พระชนมพรรษา ๖ รอบ ๑๒ สิิงหาคม ๒๕๔๗
๕ ธัันวาคม ๒๕๕๔ สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีี
พัันปีีหลวง ทรงเจริิญพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา ๑๒ สิิงหาคม ๒๕๕๕ และ
พระบาทสมเด็็จพระเจ้า้ อยู่่ห� ััว ทรงเจริญิ พระชนมพรรษา ๕ รอบ ๒๘ กรกฎาคม ๒๕๕๕
(เมื่�อครั้�งดำำ�รงพระราชอิิสริิยยศที่่ส� มเด็็จพระบรมโอรสาธิริ าช ฯ สยามมกุฎุ ราชกุมุ าร)

45

พิิพิิธภััณฑ์์ผ้้า ในสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์์� พระบรมราชิินีีนาถ

สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง มีีพระราชประสงค์์ให้้ประชาชนเรีียนรู้�ประวััติิศาสตร์์
เครื่�องแต่่งกายของคนไทยและผ้้าไทย จึึงเกิิดแนวพระราชดำำ�ริิจััดตั้�งพิิพิิธภััณฑ์์ผ้้า ในสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ เมื่�อพุุทธศัักราช ๒๕๔๖
และทรงแต่่งตั้�งคณะกรรมการ โดยมีีสมเด็็จพระกนิิษฐาธิิราชเจ้้า กรมสมเด็็จพระเทพรััตนราชสุุดาฯ สยามบรมราชกุุมารีี ทรงเป็็นประธานที่่�ปรึึกษา
สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าฯ ให้้สมเด็็จพระกนิิษฐาธิิราชเจ้้า กรมสมเด็็จ
พระเทพรััตนราชสุุดาฯ สยามบรมราชกุุมารีี เสด็็จพระราชดำำ�เนิินแทนพระองค์์ไปทรงเปิิดพิิพิิธภััณฑ์์ผ้้า ในสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ
ณ หอรัษั ฎากรพิพิ ััฒน์์ ในพระบรมมหาราชวััง เมื่�อวันั ที่่� ๒๖ เมษายน ๒๕๕๕ และเปิิดให้ป้ ระชาชนเข้า้ ชมตั้ง� แต่่วัันที่่� ๙ พฤษภาคม ๒๕๕๕ เป็น็ ต้้นไป ต่่อมา
ในวัันที่่� ๑๑ กรกฎาคม ๒๕๕๕ สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ได้้เสด็็จพระราชดำำ�เนิินเป็็นการส่่วนพระองค์์
มาทอดพระเนตรพิพิ ิธิ ภัณั ฑ์ผ์ ้า้ ฯ
พิิพิิธภััณฑ์์ผ้้าฯ มีีห้้องปฏิิบััติิการเพื่่�องานอนุุรัักษ์์และลงทะเบีียน เพื่่�อทำ�ำ การสงวนรัักษาและเรีียนรู้�เกี่�ยวกัับเรื่�องผ้้า รวมทั้้�งจััดเก็็บฉลองพระองค์์
ตามมาตรฐานสากลให้้มีีสภาพคงทนไว้้ให้้อนุุชนรุ่�นหลัังได้้ศึึกษาเรีียนรู้�ประวััติิความเป็็นมาของผ้้าไทย วััฒนธรรม ความเป็็นอยู่�่ รููปแบบการแต่่งกาย
และอารยธรรมไทยที่่แ� ฝงอยู่ไ่� ปพร้อ้ มกันั ตลอดจนได้้ตระหนักั ในฝีมี ืือการทอผ้า้ ของคนไทยที่่ม� ีคี วามประณีีตงดงามไม่่แพ้ช้ นชาติใิ ดในโลก
46

พิิพิิธภััณฑ์์ผ้้า ในสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ นอกจากจะตั้ �งขึ้�นโดยทรงมุ่ �งหวัังให้้เป็็นแหล่่งความรู้�ที่�ยั่�งยืืนเกี่�ยวกัับผ้้า
ตลอดจนประวััติิศาสตร์์เครื่ �องแต่่งกายของคนไทย ยัังเป็็นที่่�รวบรวมจััดเก็็บรัักษาผ้้าไทยและเอกสารที่่�เกี่ �ยวข้้อง ตลอดจนจััดแสดงฉลองพระองค์์ของ
สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ที่่�ทรงนำำ�ความเป็็นไทยออกสู่่�สายตาชาวโลก รวมทั้้�งงานหััตถศิิลป์์จากผ้้า
ของราชสำ�ำ นักั และผ้้าพื้�้นเมืืองต่่าง ๆ ทั้้�งนี้้� เพื่่อ� บัันทึึกประวััติิศาสตร์์และแสดงให้ค้ นไทยเห็็นคุุณค่่าของผ้้าไทย ภาคภููมิใิ จในศิิลปะของชาติิ และสืืบสานมรดก
วััฒนธรรมให้้คงอยู่่�สืืบไป

ฉลองพระองค์ต์ ัดั เย็็บจากผ้้าไหมพื้้น� สีเี หลืือง ฉลองพระองค์์ชุุดไทยจิติ รลดา
พระภููษาแบบซิ่น� ป้า้ ย ปักั ลายดอกสี่ก� ลีบี ก้้านแย่่ง ตัดั เย็บ็ จากผ้า้ ไหมยกดอกสีเี หลืือง ลายดอกสี่ก� ลีบี
และพวงอุบุ ะ ทรงในงานประชุมุ ใหญ่่ ประจำำ�ปีีของสถาบััน สีสี ้ม้ ถมเกสรขาว ทรงเมื่อ� ครั้ง� พระราชทานพระราชวโรกาส
แม่่ชีไี ทย ณ วัดั บวรนิเิ วศวิหิ าร เมื่อ� วันั ที่่� ๑ เมษายน ๒๕๑๖ ให้้มาดามซููฮาร์์โต ภริิยาประธานาธิิบดีีแห่่งสาธารณรััฐ
อินิ โดนีเี ซียี และคณะเข้า้ เฝ้า้ ฯ เมื่อ� วันั ที่่� ๑๐ กันั ยายน ๒๕๑๓

47