หนังสือภูษาศิลป์ จากท้องถิ่นสู่สากล

ฉลองพระองค์์ชุุดไทยอมรินิ ทร์์ ฉลองพระองค์์ชุุดไทยบรมพิมิ าน ฉลองพระองค์์ชุุดไทยจัักรีี
ฉลองพระองค์์ตััดเย็็บจากผ้้าไหมพื้�้นสีีม่่วง ตััดเย็็บจากผ้้าไหมพื้�้นสีีแดง พระภููษายกไหม ตัดั เย็บ็ จากผ้า้ ยกทอง ลายโคมพุ่่ม� ข้า้ วบิณิ ฑ์ส์ ีที อง
พระภููษาผ้้ายกทองสีีม่่วงลายโคมประยุุกต์์ ชุุดกรวยเชิิง ลายดอกกลมหกกลีีบถมเกสรสีีทอง ตััดต่่อเชิิงด้้วย ปัักประดัับบริิเวณสไบและจีีบหน้้าด้้วยลููกปััดสีีทองและ
สองชั้ �น ผ้้าลายหน้้ากระดาน ทรงในงานถวายพระกระยาหารค่ำ�ำ� ลููกปััดมุุก ทรงในพิิธีีทููลเกล้้าฯ ถวายรางวััลเกีียรติิคุุณ
ณ สโมสรเมืืองบาเกีียว ซึ่่�งนายเฟอร์์ดิินานด์์ มาร์์กอส จากสหพัันธ์พ์ ิทิ ัักษ์เ์ ด็็ก ณ โรงแรมวอลดอร์ฟ์ รัฐั นิวิ ยอร์์ก
ประธานาธิบิ ดีแี ห่่งสาธารณรัฐั ฟิลิ ิปิ ปินิ ส์แ์ ละภริยิ าจัดั ถวาย สหรััฐอเมริิกา เมื่อ� วัันที่่� ๙ พฤศจิิกายน ๒๕๒๔
เมื่�อวัันที่่� ๑๑ กรกฎาคม ๒๕๐๖

48

ฉลองพระองค์์ชุุดไทยดุสุ ิติ ฉลองพระองค์์ชุดุ ไทยจัักรพรรดิิ ฉลองพระองค์์ชุุดไทยศิวิ าลัยั
ฉลองพระองค์ส์ ีีครีีมปักั ประดัับด้ว้ ยลููกปัดั พระภููษายกทองสีีเขีียวอ่่อน ลายพุ่่�มข้้าวบิิณฑ์์ ฉลองพระองค์ส์ ีีทอง พระภููษายกทองสีดี ำ�ำ ลอยดอก
และเลื่อ� ม พระภููษายกทองสีีส้้มลายพุ่่�มข้า้ วบิณิ ฑ์์ ห่่มสไบสีีเหลืือง และทัับด้้วยผ้้าทรงสะพััก ปัักประดัับ พิกิ ุลุ ชุดุ กรวยเชิงิ ชั้น� เดียี ว ทรงเมื่อ� วันั ที่่� ๑๙ กันั ยายน ๒๕๐๓
ลููกปััด ไหมทอง และดิ้�นโปร่่งทรงในงานถวาย ในโอกาสโดยเสด็็จพระบาทสมเด็็จพระบรมชนกาธิิเบศร
พระกระยาหารค่ำ�ำ� จััดโดยสภาการค้้าและอุุตสาหกรรม มหาภููมิิพลอดุุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิิตร ไปทรงเยืือน
ระหว่่างตะวัันออกไกลกัับอเมริิกา ณ โรงแรมวอลดอล์์ฟ ราชอาณาจัักรนอร์์เวย์์ อย่่างเป็็นทางการ ระหว่่าง
สหรััฐอเมริิกา วันั ที่่� ๑๙ - ๒๑ กัันยายน ๒๕๐๓

49

ฉลองพระองค์ช์ ุุดไทยสไบสองชาย ฉลองพระองค์์แบบผสมผสานไทย
ตัั ด เ ย็็ บ จ า ก ผ้้ า ย ก ท อ ง ล า ย โ ค ม ปัั ก ป ร ะ ดัั บ ด้้ ว ย ตััดเย็บ็ จากผ้า้ ยกทองลายดอกสี่�กลีบี บริิเวณสไบปักั
เลื่�อมและลููกปััด บริิเวณรอบคอและชายสไบทั้้�งสองข้้าง ประดับั ด้ว้ ยลููกปัดั สีที อง เลื่อ� ม และคริสิ ตัลั เช่่นเดียี วกับั แถบผ้า้
ทรงในงานพระราชทานเลี้�ยงอาหารค่ำ��ำ แก่่นายปาร์์ก จุุง ฮีี สองชิ้�นด้้านหน้้าของพระสนัับเพลา (แบบโจงกระเบน)
ประธานาธิิบดีีแห่่งสาธารณรััฐเกาหลีี และภริิยา ณ พระที่่�นั่่�งจัักรีี ท ร ง ใ น ง า น ส อ ง ร้้ อ ย ปีี แ ห่่ ง ส า ย สัั ม พัั น ธ์์ จัั ด ขึ้� น
มหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวััง วันั ที่่� ๑๐ กุมุ ภาพันั ธ์์ ๒๕๐๙ เนื่่อ� งในโอกาสสมโภชกรุงุ รัตั นโกสินิ ทร์์ ๒๐๐ ปี ี ณ พระราชวังั
บางปะอินิ จังั หวัดั พระนครศรีอี ยุธุ ยา วันั ที่่� ๒๑ ตุลุ าคม ๒๕๒๕

50

ฉลองพระองค์ช์ ุดุ ราตรีี ฉลองพระองค์์ชุดุ ราตรีี
ตััดเย็็บจากผ้้าไหมพื้�้น พระสนัับเพลาด้้านในตััดเย็็บจากผ้้าไหม ตััดเย็็บจากผ้้ายกโบราณ ลายดอกสี่�กสีีบ ผ้้าเฉวีียงช้้าย
มัดั หมี่่� และทรงทัับด้ว้ ยพระภููษา (แบบกระโปรง) ตัดั เย็็บจากผ้้าไหมมััดหมี่่� เย็็บติิดกัับเสื้�้อทิ้้�งชายลงมาถึึงสะโพก มีีชุุดกรวยเชิิงสามชั้ �น
ลายต้น้ สนและลายนาคชููสน ทรงในงานถวายพระกระยาหารค่ำำ�� ณ พิพิ ิธิ ภัณั ฑ์์ ทรงในโอกาสเสด็็จพระราชดำำ�เนิินทอดพระเนตรงานแสดง
ศิลิ ปกรรมดััลลัสั สหรัฐั อเมริกิ า วันั ที่่� ๒๙ ตุลุ าคม ๒๕๒๔ นาฏศิิลป์์ของกรมศิิลปากร ณ หอประชุุมวััฒนธรรม วัันที่่� ๒๘
กัันยายน ๒๕๐๒

51

เป็็นที่่�ประจัักษ์์ว่่าพระราชดำ�ำ ริิและพระราชกรณีียกิิจนานััปการของสมเด็็จพระนาง เหรีียญอัคั ราภิิรักั ษศิลิ ปินิ ทองคำ�ำ กระทรวงวััฒนธรรม
เจ้า้ สิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ก่่อให้้เกิิดการอนุุรัักษ์์ สร้้างสรรค์์ ทููลเกล้า้ ทููลกระหม่่อมถวาย เนื่่อ� งในโอกาสถวาย
ส่่งเสริิม และสืืบทอดงานศิิลปะโบราณให้้ดำ�ำ รงคงอยู่�่อย่่างกลมกลืืนกัับบริิบทของสัังคมไทย พระราชสมัญั ญา “อัคั ราภิริ ักั ษศิิลปินิ ”
สมัยั ใหม่่ พระองค์์ทรงริเิ ริ่ม� ให้้มีีการศึึกษา ค้น้ คว้า้ และทำำ�นุบุ ำำ�รุงุ งานศิลิ ปะโบราณ ไม่่ว่่าจะเป็น็
หัตั ถศิลิ ป์์ นาฏศิลิ ป์์ ดนตรีี วรรณคดี ี จิติ รกรรม ประติมิ ากรรม และสถาปัตั ยกรรม ทรงฟื้น�้ ฟูู รักั ษา
และพััฒนามรดกทางศิิลปะของแผ่่นดิินให้้เจริิญรุ่ �งเรืือง อีีกทั้้�งทรงให้้ความสำำ�คััญในการถ่่ายทอด
คุุณค่่าของศิิลปะไทยทุุกแขนงสู่่�เด็็กและเยาวชนซึ่ �งเป็็นกำำ�ลัังในอนาคตที่่�จะดููแลรัักษามรดกศิิลป์์
ของไทย โดยทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าฯ ให้้จััดตั้�งศููนย์์ศิิลปาชีีพเพื่่�อนำำ�บุุตรหลานของเกษตรกร
มาฝึกึ อาชีพี ด้า้ นหัตั ถศิลิ ป์ใ์ นแขนงต่่าง ๆ เพื่่อ� มิใิ ห้ส้ ููญหายไป ทรงส่่งเสริมิ และอนุรุ ักั ษ์ก์ ารทอผ้า้ ไหม
และผ้้าทอพื้้�นเมืืองศิิลปะแบบไทย พระราชดำำ�ริิเกี่�ยวกัับการอนุุรัักษ์์ดููแลงานศิิลปะไทยได้้สร้้าง
ความตื่น� ตัวั ในหมู่ป่� ระชาชน ก่่อให้เ้ กิดิ การทำำ�นุบุ ำำ�รุงุ งานศิลิ ปะอย่่างเข้ม้ แข็ง็ และต่่อเนื่่อ� ง นอกจากนี้้�
ทรงเป็น็ แบบอย่่างในการใช้ส้ อยงานศิลิ ปหัตั ถกรรมของไทยเป็น็ ประจำ�ำ สม่ำ��ำ เสมอจนเกิดิ ความนิิยม
แพร่่หลายในหมู่่ป� ระชาชนชาวไทย
เพื่่�อเฉลิิมพระเกีียรติิเนื่่�องในโอกาสมหามงคลเฉลิิมพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา
๑๒ สิิงหาคม ๒๕๕๕ รััฐบาล โดยกระทรวงวััฒนธรรม จึึงน้้อมเกล้้าน้้อมกระหม่่อมถวาย
พระราชสมัญั ญา “อัคั ราภิิรัักษศิลิ ปินิ ” มีคี วามหมายว่่า “ศิลิ ปิินยิ่ง� ใหญ่่ผู้ป�้ กปัักรัักษางานศิลิ ปะ”
แด่่สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ผู้�้ทรงพระคุุณ
อัันประเสริฐิ ทรงสร้า้ งอัตั ลัักษณ์์และเอกลัักษณ์์แห่่งศิลิ ปวัฒั นธรรมไทยให้เ้ ป็็นเกียี รติภิ ููมิิ ศัักดิ์ศ� รีี
และความภาคภููมิิใจของคนไทย และเนื่่�องในโอกาสมหามงคลเฉลิิมพระชนมพรรษา ๙๐ พรรษา
๑๒ สิิงหาคม ๒๕๖๕ รััฐบาลได้้ประกาศให้้ วัันที่่� ๑๒ สิิงหาคม ของทุุกปีี เป็็น “วัันผ้้าไทย
แห่่งชาติิ” เพื่่�อเฉลิิมพระเกีียรติิและสำำ�นึึกในพระมหากรุุณาธิิคุุณที่่�ทรงมีีพระวิิริิยอุุตสาหะ
และพระราชปณิิธานอัันแน่่วแน่่ในการอนุุรัักษ์์ ส่่งเสริิม สืืบสานมรดกภููมิิปััญญาผ้้าไทย
และทรงเผยแพร่่ภาพลัักษณ์์ผ้้าไทยให้เ้ ป็็นที่่ป� ระจัักษ์์ทั่่�วโลก

52

53

จิติ รกรรมฝาผนัังวััดภูมู ิินทร์์ จัังหวััดน่า่ น
แสดงให้เ้ ห็น็ ลวดลายผ้า้ ทอโบราณ

ผ้้าโบราณ

ผ้้าโบราณ

“...เมื่่�อข้้าพเจ้้าค้้นคว้้าไปอีีก ก็็ทราบว่่า มััดหมี่่�นี้้� ลวดลายของมััดหมี่่�นี่่� มีีในประเทศรััสเซีีย
ทางใต้้ ลายอย่่างนี้้�แล้้วก็็มีีในประเทศอิินโดนีีเซีีย มีีในประเทศมาเลเซีีย และก็็อีีกหลายประเทศ
ทางบอลข่า่ น ไม่ท่ ราบว่า่ มาจากไหน ถึงึ ได้ม้ าถึงึ อีสี านเรานี้้� แล้ว้ ก็ผ็ู้�เชี่ย�่ วชาญเขาบอกว่า่ เป็น็ ลายผ้า้ ที่่เ� ก่า่ แก่่
ที่่�สุุดในโลก นัับว่่าเป็็นลายแรกที่่�มนุุษย์์วิิวััฒนาการตนเองขึ้�น...แล้้วก็็ลายมััดหมี่่�นี้้�เป็็นลายแรก
ของโลก เป็็นแพทเทิิร์์นแรกของโลกเลย...ก็็แสดงว่่าบรรพบุุรุุษของไทยเรานี้้�มีีความเจริิญมาช้้านาน
ก็น็ ่า่ จะรัักษามรดกของท่่านไว้อ้ ย่่างดี.ี ..”

พระราชดำำ�รัสั สมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิิกิิติ์� พระบรมราชินิ ีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง
พระราชทานแก่ค่ ณะบุุคคลต่่างๆ ที่่�เข้า้ เฝ้้าทูลู ละอองธุลุ ีพี ระบาท
ถวายพระพรชัยั มงคล เนื่่�องในโอกาสวันั เฉลิิมพระชนมพรรษา

ณ ศาลาดุสุ ิดิ าลััย พระราชวังั ดุุสิิต วันั อาทิิตย์์ ที่่� ๑๒ สิงิ หาคม ๒๕๒๒

56

ผ้้า เป็็นปััจจััยสำำ�คััญขั้�นพื้้�นฐานในการดำ�ำ รงชีีวิิต ทุุกครััวเรืือนจะมีีการทอผ้้าเพื่่�อใช้้สอย ใช้้เป็็นเครื่่�องนุ่�งห่่ม เครื่่�องใช้้
ไม้้สอย ตลอดจนใช้้ในพิิธีีกรรมต่่าง ๆ ที่่�เกี่�ยวกัับชีีวิิตตั้�งแต่่เกิิดจนตาย เช่่น พิิธีีเกิิด ในสมััยโบราณพ่่อแม่่ของเด็็กที่่�เกิิดใหม่่
จะมอบผ้้าทอให้้กัับหมอตำ�ำ แยที่่�ทำ�ำ คลอด พิิธีีบวชนาค นาคจะสวมใส่่ผ้้าขาวหรืือผ้้าโสร่่งผืืนใหม่่ที่่�แม่่จะทอเตรีียมไว้้ให้้ลููกชาย
รวมทั้้ง� มีกี ารทอผ้า้ ที่่จ� ำ�ำ เป็น็ ถวายแด่พ่ ระสงฆ์์ ได้แ้ ก่่ ผ้า้ สบง ผ้า้ จีวี ร เป็น็ ต้น้ ส่่วนทางภาคเหนืือนำ�ำ ผ้า้ ทอมาทำำ�ตุุง (ธง) โดยเฉพาะ
ในการทอดกฐินิ ถืือว่่าได้อ้ านิิสงส์์มาก แม้้ในพิธิ ีีศพก็็ยัังมีีการใช้ต้ ุงุ สามหาง (ธงขาวสามแฉก) เพราะเชื่่อ� ว่่ามนุุษย์ท์ ุุกคนต้้องตาย
การถืือธงขาวนำำ�หน้้าศพเป็็นการยอมต่่อมััจจุุราช ส่่วนสามแฉก หมายถึึง พระรััตนตรััย (พระพุุทธ พระธรรม และพระสงฆ์์)
ที่่�จะนำำ�วิญิ ญาณของผู้�ตายไปสู่่�สุคุ ติิ
ผ้้าทอยัังเป็็นเครื่่�องบ่่งชี้�ฐานะของผู้�สวมใส่่ บางผืืนเป็็นผ้้าที่่�มีีค่่า หายากและราคาแพง บางผืืนเป็็นผ้้าที่่�นำำ�เข้้ามา
จากต่า่ งประเทศ เช่น่ ผ้า้ ยก ผ้า้ ทอง ซึ่ง� เป็น็ ผ้า้ ที่่ท� อด้ว้ ยเส้น้ ลวดทอง เมื่อ่� นำ�ำ มาผสานกับั การทอยกเป็น็ ดอก เรียี กว่า่ “ผ้า้ ยกทอง”
เป็น็ ผ้า้ ที่่ส� วมใส่ก่ ัันเฉพาะชนชั้้น� สูงู นอกจากนี้้บ� ทบาทของผ้า้ อีกี ประการหนึ่่ง� คืือ การใช้ผ้ ้า้ เป็็นเครื่อ�่ งราชบรรณาการ จึงึ เป็น็ เหตุุ
ให้ผ้ ้้าต่่างประเทศมีีใช้้แพร่่หลายในราชสำ�ำ นักั ของไทย
ต่่อมาประเทศไทยมีีการติิดต่่อสััมพัันธ์์กัับประเทศทางตะวัันตกมากยิ่�งขึ้�น จึึงได้้รัับรููปแบบวััฒนธรรมตะวัันตก
มาปรัับใช้้ในสัังคมไทย รวมถึึงการแต่่งกาย เพราะมีีการส่่งเสริิมอุุตสาหกรรมการทอผ้้าทำ�ำ ให้้เกิิดโรงงานทอผ้้าขึ้�นจำ�ำ นวนมาก
วิิถีีการแต่่งกายของผู้้�คนก็็เปลี่�ยนแปลงไป จากเดิิมที่่�เคยแต่่งกายด้้วยผ้้าทอมืือ เปลี่�ยนมาเป็็นสวมเสื้�อผ้้าที่่�ทอจากโรงงาน
อุุตสาหกรรมแทน เพราะสามารถหาซื้�อได้้ง่่าย ราคาถููก สีีไม่่ตก อัันส่่งผลทำำ�ให้้งานหััตถกรรมผ้้าทอไทยซบเซาลงจนเกืือบ
จะสููญหายไป แต่่ด้้วยพระมหากรุุณาธิิคุุณของสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง
ทรงฟื้�้นฟููและสนัับสนุุนให้้ชุุมชนในท้้องที่่�ต่่าง ๆ ทั่่�วประเทศ ทอผ้้าอััตลัักษณ์์ประจำำ�ถิ่่�น ทำำ�ให้้สิ่�งทอที่่�เป็็นมรดกภููมิิปััญญา
อันั ล้ำ�ำ�ค่่าของชาติิซึ่ง� กำ�ำ ลังั จะสูญู หายไปกลับั มาได้ร้ ับั ความนิยิ มอีกี ครั้้ง�
การทอผ้้าในแต่่ละท้้องถิ่�น ล้้วนเป็็นภููมิิปััญญาและมีีเอกลัักษณ์์เฉพาะถิ่�น ทั้้�งวััสดุุ กรรมวิิธีีการผลิิต สีีสััน ลวดลาย
ซึ่ง� ส่ว่ นใหญ่ไ่ ด้ร้ ับั แรงบันั ดาลใจมาจากขนบธรรมเนียี ม ประเพณีี ความเชื่อ่� ค่า่ นิยิ มและวิถิ ีกี ารดำ�ำ รงชีวี ิติ ผสานกับั ความคิดิ สร้า้ งสรรค์์
เป็็นผลงานศิิลปะที่่ถ� ัักทอลงบนผืืนผ้า้ มีเี สน่ห่ ์์และทรงคุณุ ค่า่ สืืบทอดเป็น็ มรดกภูมู ิิปัญั ญาจากรุ่่�นสู่่�รุ่่�น

57

ผ้้าโบราณภาคเหนืือ

“ซิ่�่นไหมคำ�ำ ” หรืือซิ่�นบััวคำ�ำ เป็็นผ้้าซิ่�นที่่�ใช้้ในราชสำำ�นัักเชีียงตุุง ตั้�งอยู่�ในรััฐฉาน
สาธารณรััฐแห่่งสหภาพเมีียนมา มีีอาณาเขตเชื่่�อมต่่อระหว่่างล้้านนากัับสิิบสองปัันนา
มีีชาวไทใหญ่่ และชาวไทเขิินเป็็นต้้นแบบในการทอผ้้า นิิยมอย่่างแพร่่หลายในกลุ่�ม
ราชสำำ�นััก โดยซิ่�นไหมคำ�ำ จะทอสลัับกัับเส้้นทองคำ�ำ แล้้วจึึงต่่อตีีนซิ่่�นด้้วยผ้้าแพรหรืือ
ผ้้ากำ�ำ มะหยี่�สีีเขีียว ด้้านบนของตีีนซิ่่�นจะปัักลายบััวคว่ำ��ำ บััวหงาย หรืือที่่�เรีียก “บััวคำ�ำ ”
ด้้วยเส้้นไหมหรืือโลหะมีีค่่า ส่่วนล่่างสุุดของซิ่�นจะติิดด้้วยแถบไหมของจีีน บางผืืนอาจประดัับ
ด้้วยแผ่่นทองหรืือแผ่่นเงิินดุุนนููนเป็็นรููปทรงดอกไม้้ ที่่�เรีียกว่่า หมากดาวทอง หมากดาวเงิิน
ปัักลายด้้วยเพชร พลอย และทองคำำ� และตกแต่่งด้้วยริิบบิ้้�นผ้้าไหมที่่�ส่่วนใหญ่่สั่�งมาจากจีีน
ผ้้าซิ่�นชนิิดนี้้�นิิยมสวมใส่่เฉพาะงานพิิธีีสำ�ำ คััญเท่่านั้้�น เวลาสวมใส่่จะต้้องสวมซิ่�นผ้้าพื้้�นเรีียบ ๆ
สีีขาวไว้้ก่่อนแล้้วจึึงสวมซิ่�นไหมคำำ�ทัับ เพราะป้้องกัันมิิให้้ถููกกัับเหงื่�อเวลาสวมใส่่ เพื่่�อเป็็น
การรัักษาดิ้�นโลหะให้้แวววาวสวยงาม เพราะผ้้าซิ่�นไหมคำำ�นี้้�จะไม่่นิิยมซััก เมื่�่อเสร็็จงาน
ก็จ็ ะนำ�ำ มาตากลมแล้ว้ ห่อ่ ด้้วยผ้้าม้ว้ นเก็็บ
“ผ้้ายกดอกลำำ�พููน” เป็็นผ้้าที่่�มีีชื่�่อเสีียงของจัังหวััดลำ�ำ พููน ผ่่านการสืืบทอดกัันมา
นับั ร้อ้ ยปีี โดยพระราชชายาเจ้า้ ดารารัศั มีี พระธิดิ าในพระเจ้า้ อินิ ทรวิชิ ยานนท์์ ผู้้�ครองนครเชียี งใหม่่
องค์์ที่่� ๗ พระราชชายาในพระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� ๕ ได้้นำ�ำ ความรู้�
ด้า้ นการทอผ้า้ จากราชสำ�ำ นักั ขณะที่่�ประทัับ ณ วัังหลวง มาฝึึกหััดคนในคุ้้�มเชีียงใหม่่ให้้ทอผ้้ายก
โดยให้เ้ พิ่่ม� ลวดลายลงบนผืืนผ้า้ ไหมให้พ้ ิเิ ศษขึ้น� คืือ เพิ่่ม� ด้า้ ยเส้น้ พุ่่�ง เป็น็ ดิ้้น� เงินิ ดิ้น� ทอง การเก็บ็ ลาย
จึึงต้้องใช้้ตะกอเพื่�อ่ ให้้สามารถทอลายที่่�สลัับซัับซ้้อนและประณีีตได้้ โดยเรีียกเทคนิิคการทอนี้้�ว่่า
“ยกดอก” ผ้า้ ยกดอกมีลี ักั ษณะเด่น่ คืือ ในผืืนผ้้าจะมีีลวดลายในตััว โดยผิิวสััมผััสของลายจะมีี
ความนููน ส่ว่ นใหญ่จ่ ะใช้้ฝ้้ายหรืือไหมสีเี ดียี วกันั ตลอดทั้้ง� ผืืน บางครั้้ง� อาจใช้ด้ิ้น� เงินิ ดิ้น� ทอง เพื่อ�่ เพิ่่ม�
ความหรูหู รา อลังั การ นอกจากนี้้�อาจใช้เ้ ทคนิคิ การจกเพื่อ่� เพิ่่ม� ความโดดเด่่นของลวดลายด้้วย
ผ้้ายกดอก ส่่วนใหญ่่ทอขึ้�นเพื่่�อนำ�ำ ไปถวายเจ้้านายชั้�นผู้้�ใหญ่่ในภาคกลางและทรงใช้้
ส่ว่ นพระองค์์ และเนื่อ�่ งด้ว้ ยทรงเป็น็ พระญาติกิ ับั เจ้า้ เมืืองลำ�ำ พูนู จึงึ ถ่า่ ยทอดความรู้�เรื่อ�่ งการทอผ้า้ ยก
ที่่�มีีลวดลายสวยงามแปลกตาให้้แก่่เจ้้าหญิิงส่่วนบุุญ ชายาของเจ้้าจัักรคำ�ำ ขจรศัักดิ์� (เจ้้าผู้้�ครอง
นครลำ�ำ พูนู พระองค์ส์ ุุดท้า้ ย) และเจ้า้ หญิิงลำำ�เจียี ก (ธิดิ าของเจ้้าจัักรคำ�ำ ขจรศักั ดิ์)� ทั้้�งสองท่า่ นได้น้ ำ�ำ
ความรู้�การทอผ้า้ ยกมาฝึกึ คนในคุ้้�มหลวงลำำ�พูนู และชาวบ้า้ นได้เ้ รียี นรู้้�และฝึกึ หัดั จากคนในคุ้้�ม จนมีี
ความรู้�เรื่อ� งการทอผ้า้ ไหมยกดอกเป็น็ อย่า่ งดีี ทรงคิดิ ค้น้ ลายไหมยกดอกลำ�ำ พูนู ให้ม้ ีเี อกลักั ษณ์โ์ ดดเด่น่
ประณีตี วิจิ ิติ รบรรจง มีรี ูปู แบบลวดลายที่่อ� ่อ่ นช้อ้ ยส่ว่ นใหญ่เ่ ป็น็ ลายที่่อ� ิงิ มาจากความงดงามของ
ธรรมชาติิ ดอกไม้้ ใบไม้้ เช่่น ลายดอกพิิกุลุ ลายกลีบี ลำำ�ดวน ลายใบเทศ ลายเม็ด็ มะยม และลาย
พุ่�มข้้าวบิิณฑ์์ เป็็นต้้น ลวดลายเหล่่านี้้�ยัังคงได้้รัับการสืืบทอดมาจนถึึงปััจจุุบััน จึึงทำำ�ให้้จัังหวััด
ลำำ�พููนเป็น็ ศููนย์ก์ ลางการทอผ้า้ ไหมยกดอกแหล่ง่ สำำ�คััญของประเทศ

58

“ผ้้าทอไทลื้้�อ” ผ้้าทอที่่�มีีชื่�่อเสีียงของจัังหวััดน่่าน ทอกัันมากในกลุ่�มชนเชื้�อสาย
ไทลื้อ� ที่่อ� พยพมาจากดินิ แดนสิบิ สองปัันนา เข้า้ มาอาศััยอยู่�ตามอำ�ำ เภอต่า่ ง ๆ ได้แ้ ก่่ อำ�ำ เภอ
ทุ่�งช้า้ ง อำ�ำ เภอปััว อำำ�เภอท่า่ วัังผา อำ�ำ เภอเชียี งกลาง ซึ่�งจะมีีวิธิ ีกี ารและเทคนิิคการทอที่่�เป็็น
เอกลัักษณ์์เฉพาะกลุ่�ม สามารถสืืบค้้นร่่องรอยผ้้าทอโบราณในจัังหวััดน่่านได้้จากจิิตรกรรม
ฝาผนังั วัดั ภูมู ินิ ทร์์ วัดั หนองบัวั วัดั พระธาตุชุ ้า้ งค้ำำ�� วรวิหิ าร และผ้า้ ที่่จ� ัดั แสดงในพิพิ ิธิ ภัณั ฑสถาน
แห่ง่ ชาติิ น่า่ น
ผ้า้ ทอไทลื้อ� ที่่โ� ดดเด่น่ คืือ ซิ่น่� ลายน้ำ�ำ�ไหล ลวดลายที่่ป� รากฏบนผืืนผ้า้ มีลี ักั ษณะคล้า้ ย
กระแสน้ำ�ำ�ไหล เกิดิ จากจินิ ตนาการของช่า่ งทอที่่ไ� ด้แ้ รงบันั ดาลใจมาจากสายน้ำ�ำ� ที่่ไ� หลคดเคี้ย� ว
ในจังั หวัดั น่า่ น เมื่อ�่ นำ�ำ มาทอเป็น็ ลวดลายบนผืืนผ้า้ จึงึ เรียี กว่า่ “ลายน้ำ�ำ� ไหล” เทคนิคิ การทอใช้้
เส้้นด้้ายพุ่�งหลายสีีสอดย้้อนกลัับไปมาเป็็นช่่วง ๆ ด้้วยเทคนิิคการทอแบบขััดสานธรรมดา
เป็น็ ลักั ษณะเฉพาะของชาวเมืืองน่า่ น เรียี กกรรมวิธิ ีกี ารทอนี้้ว� ่า่ “ล้ว้ ง” และใช้ว้ ิธิ ีผี ูกู ห่ว่ งรอบเส้น้
ด้า้ ยยืืนเพื่อ�่ เกาะเกี่ย� วและยึดึ เส้น้ ด้า้ ยพุ่�งไว้เ้ ป็น็ การเพิ่่ม� ความแข็ง็ แรงให้ก้ ับั เนื้้อ� ผ้า้ มีทีั้้ง� การทอ
ลวดลายต่่อเนื่่�องเต็็ม ผืืนผ้้า หรืือทอเป็็นลวดลายบางส่่วน หรืือทอเป็็นลวดลายผสม
ผสานกัับลวดลายอื่่�น เช่น่ ลายพื้้�นสีตี ่า่ ง ๆ ลายจก ลายขิดิ อาจสอดแทรกด้ว้ ยดิ้�นสีตี ่า่ ง ๆ
ตามจิินตนาการ จึึงทำ�ำ ให้้ผ้้าลายน้ำ�ำ� ไหลมีีลัักษณะของลายที่่�ไม่่ตายตััว จึึงทำ�ำ ให้้ผ้้าแต่่ละผืืน
มีเี สน่ห่ ์แ์ ตกต่า่ งกันั ทั้้ง� ลวดลายและสีสี ันั ปัจั จุบุ ันั ลายน้ำำ�� ไหลมีกี ารสร้า้ งสรรค์ร์ ูปู แบบลวดลาย
ให้ม้ ีคี วามหลากหลายมากขึ้น� แต่ย่ ังั คงเอกลักั ษณ์ข์ องลายต้น้ แบบดั้ง� เดิมิ ให้ค้ งเป็น็ เอกลักั ษณ์์
ของผ้้าทอเมืืองน่่าน

59

“ซิ่�่นตีีนจกแม่่แจ่่ม” ผ้้าซิ่�นที่่�มีีชื่�่อเสีียงของจัังหวััดเชีียงใหม่่ ได้้รัับ
การสืืบทอดฝีีมืือมาจาก เชื้�อสายพญาเขื่�่อนแก้้ว ผู้�ปกครองเชีียงแสน ในแต่่ละปีี
เชีียงแสนต้้องส่่งส่่วยเครื่่�องบรรณาการให้้กัับเจ้้าหลวงเมืืองเชีียงใหม่่ ของที่่�ส่่ง
ประกอบด้้วย ข้้าว ไม้้สััก รวมถึึงผ้้าทอตีีนจก ต่่อมาเจ้้าเมืืองเชีียงใหม่่ได้้ส่่งวััสดุุ
มีีค่่าประเภทดิ้ �นเงิินดิ้้�นทองผสมไหมมาให้้ชาวเชีียงแสนทอผ้้าซิ่ �นส่่งให้้เจ้้านาย
ฝ่่ายใน กระทั่่�งเมื่�่อย้้ายชาวเชีียงแสนมาอยู่�ที่�แม่่แจ่่ม สตรีีชาวไทโยน (ไท-ยวน)
จากเชีียงแสนยัังคงทอผ้้าตีีนจก ส่่วนหนึ่่�งก็็เพื่่�อใช้้เป็็นส่่วยส่่งให้้กัับเจ้้าผู้้�ครอง
นครเชียี งใหม่่ ด้้วยฝีมี ืืออัันประณีีต ทำำ�ให้ร้ าชสำ�ำ นักั เชียี งใหม่่ยัังคงมีกี ารส่่งดิ้น� เงิิน
ดิ้�นทองจากเจ้้าเมืืองเชีียงใหม่่ไปยัังแม่่แจ่่ม เพื่�่อให้้ทอส่่งกลัับเข้้าไปยัังคุ้�มหลวง
นครเชีียงใหม่่
การทอผ้า้ ตีนี จกแม่แ่ จ่ม่ ต้อ้ งใช้ค้ วามละเอียี ดในการจก แต่ล่ ะผืืนจึงึ ต้อ้ งใช้้
เวลานาน เป็น็ เทคนิคิ การทำำ�ลวดลายบนผืืนผ้า้ บนเส้น้ พุ่่�ง ด้ว้ ยวิธิ ีกี ารสอดด้า้ ยเส้น้
พุ่�งพิเิ ศษเข้า้ ไปเป็น็ ช่ว่ ง ๆ โดยใช้ข้ นแม่น่ หรืือเหล็ก็ แหลมช่ว่ ยในการจกหรืือควักั เส้น้
ด้า้ ยขึ้น� มาบนเนื้้อ� ผ้า้ ที่่ท� ออยู่� เป็น็ การสร้า้ งลวดลายที่่ส� ามารถใช้ฝ้ ้า้ ยได้ห้ ลากหลาย
สีใี นลวดลายต่่างๆ ที่่ท� ำ�ำ ขึ้้�น มีลี ักั ษณะพิิเศษคืือ จกแบบคว่ำำ�� ลาย เป็็นการคว่ำ��ำ หน้้า
ผ้้าลงกัับกี่�ที่่�ทอ ซึ่�งทำ�ำ ให้้สามารถเก็็บเงื่�อนหรืือปมฝ้้ายได้้เป็็นระเบีียบเรีียบร้้อย
ไม่ห่ ลุดุ ง่า่ ย รวมทั้้ง� ลวดลายที่่เ� กิดิ ขึ้น� ด้า้ นหลังั ของลายซึ่ง� อยู่่�ด้า้ นบนของกี่น� ี้้ม� ีคี วาม
สวยงามไม่่แพ้้ด้้านหน้้า ซิ่�นแม่่แจ่่มจึึงสามารถนุ่่�งได้้ ๒ ด้้าน ลวดลายส่่วนใหญ่่
จะมาจากความเชื่อ่� ทางพุทุ ธศาสนา เช่น่ โคม ขันั นาค หงส์์ น้ำ�ำ�ต้น้ สะเปา (สำ�ำ เภา)
ใช้้นุ่�งในงานพิธิ ีีสำ�ำ คััญทางศาสนา เช่น่ งานปอยหลวง วันั สงกรานต์์ วัันเข้า้ พรรษา
ออกพรรษา ตานก๋๋วยสลาก (ปีีใหม่่) ปััจจุุบัันชาวแม่่แจ่่มยัังคงผููกพัันกัับการทอ
ผ้้าซิ่�นตีีนจกอย่่างเหนีียวแน่่น เป็็นชุุมชนหนึ่่�งที่่�มีีการทอผ้้าซิ่�นตีีนจกกัันมากที่่�สุุด
มีีการทออยู่�แทบทุุกครััวเรืือน มีีทั้้�งทอเพื่่�อใช้้ในชีีวิิตประจำำ�วัันและการจำำ�หน่่าย
มีที ั้้ง� ลวดลายดั้�งเดิมิ และลวดลายที่่ส� ร้า้ งสรรค์ข์ึ้�นใหม่อ่ ยู่�เสมอ

60

ผ้้าโบราณภาคตะวัันออกเฉีียงเหนืือ

“ผ้้าแพรวา” เป็็นผ้้าทอเอกลัักษณ์์ของชาวผู้้�ไทหรืือภููไท ซึ่�งมีีถิ่�นกำ�ำ เนิิดใน
บริเิ วณแคว้น้ สิบิ สองจุไุ ทย (ดินิ แดนส่ว่ นเหนืือของลาว และเวียี ดนาม ซึ่ง� ติดิ ต่อ่ กับั ดินิ แดน
ภาคใต้้ของจีีน) อพยพเคลื่่�อนย้า้ ยผ่า่ นเวีียดนาม ลาว แล้้วข้้ามฝั่ง� แม่่น้ำำ�� โขงเข้า้ มาตั้ง� หลััก
แหล่ง่ อยู่�แถบเทืือกเขาภูพู านทางภาคตะวันั ออกเฉียี งเหนืือของไทย ซึ่ง� ส่ว่ นใหญ่อ่ ยู่�ในจังั หวัดั
กาฬสินิ ธุ์์� นครพนม มุุกดาหาร สกลนคร โดยยัังคงรักั ษาวััฒนธรรมประเพณีี ความเชื่�อ่
การแต่่งกาย และการทอผ้า้ ไหมที่่ม� ีภี ูมู ิปิ ัญั ญาในการทอด้ว้ ยการเก็บ็ ลายจากการเก็บ็ ขิิด
และการจก ที่่ม� ีลี วดลายโดดเด่น่ ซึ่ง� เป็น็ ภูมู ิปิ ัญั ญาที่่ไ� ด้ร้ ับั การถ่า่ ยทอดมาจากบรรพบุรุ ุษุ
และพัฒั นามาอย่า่ งต่อ่ เนื่อ�่ ง ผ้า้ แพรวาจึงึ เปรียี บเสมืือนเป็น็ สัญั ลักั ษณ์ข์ องกลุ่�มชนที่่ส� ืืบเชื้อ�
สายมาจาก กลุ่�มภูไู ท ผ้้าแพรวามีีความหมายรวมกันั ว่่า ผ้า้ ทอเป็น็ ผืืนที่่ม� ีีขนาดความยาว
๑ วา (ประมาณ ๒ เมตร) หรืือ ๑ ช่่วงแขน ใช้ส้ ำ�ำ หรัับคลุมุ ไหล่ห่ รืือห่ม่ สไบเฉีียงที่่เ� รีียกว่า่
ผ้า้ เบี่่ย� งของชาวผู้้�ไท ซึ่ง� ใช้ใ้ นโอกาสที่่ม� ีงี านเทศกาลบุญุ ประเพณีหี รืืองานสำ�ำ คัญั อื่น�่ ๆ โดย
ประเพณีที างวัฒั นธรรมของหญิงิ สาวชาวภูไู ทจะต้อ้ งยึดึ ถืือปฏิบิ ัตั ิิ คืือ จะต้อ้ งตัดั เย็บ็ ผ้า้ ทอ
๓ อย่่าง คืือ เสื้�อดำำ� ตำำ�แพร (หมายถึึงการทอผ้้าแพรวา) ซิ่น� ไหม แต่เ่ ดิิมนิิยมพื้้น� สีแี ดง
คล้ำ��ำ มีลี ายจก สีเี หลืือง สีดี ำำ� สีีขาว และสีีเขีียวเข้ม้ ประกอบด้้วยลาย ๓ ส่่วน คืือ ลาย
หลััก ลายคั่น� และลายช่อ่ เชิงิ ปลาย
ผ้า้ แพรวา เป็น็ ผ้า้ ทอจากเส้น้ ใยไหม ที่่ม� ีลี ักั ษณะลวดลายผสมกันั ระหว่า่ งลายขิดิ
และจกบนผืืนผ้้า ในกระบวนการขิิดจะใช้้วิิธีีเก็็บลายขิิดบนผ้้าพื้้�นเรีียบโดยใช้้ไม้้เก็็บขิิด
คััดเก็็บขิิดยกลายโดยต้้องนัับจำำ�นวนเส้้นไหมแล้้วใช้้ไม้้ลายขิิดสานเป็็นลายเก็็บไว้้
ในการทอเก็บ็ ลายจะแบ่ง่ เป็น็ ช่ว่ ง แต่ล่ ะช่ว่ งเก็บ็ ลายไม่เ่ หมืือนกันั ส่ว่ นที่่อ� ยู่�ตรงปลายต่อ่
กัับผ้้าเรีียบเป็็นการเก็็บขิิดดอกเล็็ก ส่่วนต่่อไปเป็็นการเก็็บขิิดดอกใหญ่่ เรีียกว่่า
“ดอกลายผ้า้ ” ใช้ไ้ ม้ใ้ นการเก็บ็ ลายต่า่ งกันั ส่ว่ นกรรมวิธิ ีกี ารจกซึ่ง� คืือกรรมวิธิ ีี ยกเส้น้ ด้า้ ยยืืน
แล้้วสอดเส้้นไหมสีีซึ่�งเป็็นเส้้นพุ่่�งพิิเศษเข้้าไปในผืืนผ้้า ทำ�ำ ให้้เกิิดลวดลายผ้้าที่่�ต้้องการ
การทอแพรวาแบบผู้�ไทแท้้นั้้�นจะไม่่ใช้้อุุปกรณ์์อื่่�นช่่วย ไม่่ว่่าจะเป็็นเข็็ม ไม้้ หรืือขนเม่่น
แต่่จะใช้้นิ้้�วก้้อยจกเกาะเกี่�ยว และสอดเส้้นไหมสีีซึ่�งเป็็นเส้้นพุ่่�งพิิเศษแล้้วผููกเก็็บ
ปมเส้้นด้้ายด้้านบนเพื่�่อให้้เกิิดลวดลาย โดยใช้้การเกาะลายด้้วยนิ้้�วก้้อยตลอดจากริิมผ้้า
ข้้างหนึ่่�งไปยัังอีีกข้้างหนึ่่�งตลอดทั้้�งแถว เขาไม้้หนึ่่�งจะเกาะสองครั้้�งเพื่่�อให้้ลวดลาย
มีีความสวยงาม โดยลวดลายจะอยู่่�ด้้านล่่างของผืืนผ้้าในขณะทอ ปััจจุุบััน
ผ้้าแพรวานิิยมทอด้้วยไหมทั้้�งผืืน มีีสีีสััน ลวดลาย ที่่�หลากหลายเป็็นผ้้าทอที่่�ได้้
ความนิยิ มสูงู โดยเฉพาะที่่บ� ้า้ นโพน อำ�ำ เภอคำำ�ม่ว่ ง จังั หวัดั กาฬสินิ ธุ์์�เป็น็ จังั หวัดั ที่่ม� ีกี ารทอ
ผ้า้ ไหมแพรวาที่่ง� ดงาม มีชี ื่�อ่ เสีียงทั้้ง� ในและต่่างประเทศ

61

“ผ้้ามััดหมี่่�” เป็็นผ้้าที่่�ทอให้้เกิิดลวดลายด้้วยการมััดย้้อม การมััดหมี่�หรืือ
มััดย้้อมจะยากง่่ายต่่างกัันขึ้้�นอยู่่�กัับความซัับซ้้อนของลวดลายและสีีที่่�ต้้องการ
ถ้้าทำำ�ลวดลายสลัับซัับซ้้อนก็็ต้้องมััดถี่�และมััดมากขึ้�น ถ้้าต้้องการหลายสีีจะต้้องมััด
แล้้วย้้อมหลายครั้้�งตามตำำ�แหน่่งสีีของลาย ผู้้�มััดจึึงต้้องเข้้าใจและมีีความชำ�ำ นาญทั้้�ง
ในด้้านรููปแบบของลวดลายและหลัักวิิธีีการผสมสีี จึึงจะได้้ผ้้าที่่�สวยงาม นอกจากนี้้�
การทอต้อ้ งทอให้เ้ ส้น้ เครืือ (เส้น้ ยืืน) และเส้น้ พุ่่�งที่่ม� ัดั ย้อ้ มแล้ว้ ประสานตรงกันั ทุกุ เส้น้
ตามจัังหวะที่่�มััดย้้อมไว้้แต่่ละลาย ไม่่เช่่นนั้้�นก็็จะไม่่เกิิดเป็็นลายตามที่่�กำ�ำ หนดไว้้
ทุุกครั้้�งที่่�ทอเส้้นพุ่่�งและเส้้นต้้องขยัับเส้้นไหมให้้ถููกจัังหวะลายกัับเส้้นเครืือทุุกเส้้นไป
ฉะนั้้�นการทอผ้้ามััดหมี่�จึึงมีีขีีดจำ�ำ กััดที่่�ต้้องทอด้้วยหููกหรืือกี่�ที่่�ทอด้้วยวิิธีีใช้้เส้้นพุ่่�ง
เท่่านั้้�น จะทอด้้วยกี่�กระตุุกไม่่ได้้ กลุ่�ม ไท-ลาว และเขมรในภาคอีีสานมีีความ
สามารถในการทอผ้้ามััดหมี่ �ทั้้�งสิ้�น โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งในเขตอำ�ำ เภอชนบท จัังหวััด
ขอนแก่น่ และบริเิ วณอำ�ำ เภอบ้า้ นเขว้า้ จังั หวัดั ชัยั ภูมู ิิ มีกี ารทอผ้า้ มัดั หมี่ก� ันั อย่า่ งแพร่ห่ ลาย
มัักทอสำ�ำ หรัับไว้้ใช้้ในครััวเรืือนหรืือทอไว้้ในในงานประเพณีีต่่าง ๆ ลวดลาย
ส่่วนใหญ่่ได้้รัับแรงบัันดาลใจมาจากศาสนา ประเพณีี และธรรมชาติิรอบๆ ตััว
เช่่น ลายหอปราสาท ลายพญานาค ลายธรรมาสน์์ ลายใบเสมา ลายขัันหมากเบ็็ง
(บายศรีี) ลายนกยููง ลายผักั แว่่น ลายหมากจับั ลายดอกพุดุ ซ้้อน เป็น็ ต้้น
นอกจากนี้้ช� าวไทยเชื้อ� สายเขมรนิยิ มทอผ้า้ ไหมมัดั หมี่เ� ช่น่ เดียี วกันั แต่ม่ ีกี าร
มัดั ที่่ม� ีลี ักั ษณะพิเิ ศษเป็น็ ของตัวั เอง และเรียี กชื่อ�่ ต่า่ งไป เช่น่ ผ้า้ ปูมู ผ้า้ เชียี ม (ลุยุ เชียี ม)
ผ้า้ อััมปรม ผ้า้ โฮล นิิยมใช้้กัันในหมู่่�คนสููงอายุุ ในเขตจังั หวััดสุรุ ินิ ทร์์
“ผ้้าไหมลายหมี่่�คั่่�นขอนารีี” เป็็นลายผ้้ามััดหมี่�ที่่�เป็็นเอกลัักษณ์์ของ
จัังหวััดชััยภููมิิ เกิิดจากการนำ�ำ หมี่�คั่�นลายโบราณมารวมกัับลายมััดหมี่�ขอนารีี
จากประวัตั ิทิ ี่่ไ� ด้ร้ ับั การบอกเล่า่ และบันั ทึกึ ไว้ว้ ่า่ ชาวชัยั ภูมู ิไิ ด้ผ้ ลิติ ผ้า้ ไหมอย่า่ งดีเี ป็น็ ที่่�
รู้�จักตั้ง� แต่ส่ มัยั ของ “พระยาภักั ดีชี ุมุ พล (แล)” เจ้า้ เมืืองชัยั ภูมู ิิ เป็น็ ชาวเมืืองเวียี งจันั ทน์์
ที่่อ� พยพย้า้ ยถิ่น� ฐาน มาตั้ง� เมืืองที่่เ� มืืองชัยั ภูมู ิิ ในสมัยั นั้้น� ต้อ้ งมีกี ารส่ง่ เครื่อ�่ งบรรณาการ
ไปถวายที่่ก� รุงุ เทพฯ และเวีียงจัันทน์์ ซึ่�งหนึ่่�งในเครื่�่องบรรณาการที่่ส� ำ�ำ คััญ คืือ ผ้้าไหม
ด้้วยเหตุุนี้้�จึึงทำำ�ให้้ชาวบ้้านมีีภููมิิปััญญา เรื่่�องของการทอผ้้าไหมสะสมมาเป็็นเวลา
ยาวนาน โดยท่่านท้้าวบุุญมีี ภรรยาของพระยาภัักดีีชุุมพล (แล) ได้้สอนให้้สตรีี
ชาวชััยภููมิิ รู้้�จัักการปลููกหม่่อนเลี้�ยงไหม ทอผ้้า ไม่่ว่่าจะเป็็นผ้้ายกขิิด ผ้้าไหม
มัดั หมี่� การทำ�ำ ซิ่่�นคั่่�น การทอผ้า้ ฝ้า้ ย เป็น็ ต้น้ ต่อ่ มาสมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิกิ ิติิ์� พระบรม
ราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ได้้มีีพระราชดำ�ำ ริิ ให้้อนุุรัักษ์์หมี่�คั่�นลาย
โบราณมาผสมผสานกัับลายมััดหมี่�ขอนารีี จนเกิิดเป็็นลายเอกลัักษณ์์ของชาวบ้้าน
อำำ�เภอเขว้า้ จัังหวัดั ชัยั ภููมิิ ปัจั จุุบันั ชุุมชนได้ค้ ิิดลายมัดั หมี่จ� ากสิ่ง� ต่า่ ง ๆ ที่่อ� ยู่�รอบตัวั
จนมีีลายผ้า้ ที่่�สร้า้ งสรรค์์ขึ้น� ใหม่ก่ ว่่า ๕๐๐ ลาย

62

“ผ้า้ ขิิด” คำ�ำ ว่า่ “ขิิด” เป็น็ ภาษาอีสี าน มาจากคำ�ำ ว่า่ “สะกิดิ ”เป็น็ ผ้า้ ทอที่่ส� ืืบทอดมาจาก
ชาวผู้้�ไทหรืือภููไท ในอดีีตถืือเป็็นของสููง นิิยมนำ�ำ ไปทำำ�เป็็นเครื่�่องใช้้ที่่�เกี่�ยวข้้องกัับพุุทธศาสนา
เช่่น ทอเป็็นผ้้าห่่อคััมภีีร์์และผ้้ารองคััมภีีร์์ ทำำ�อาสนะ ผ้้าโพกผม หมอน (หมอนขิิด) หรืือเป็็น
เครื่่อ� งแต่ง่ ตายเฉพาะท่่อนบนของร่า่ งกายเท่่านั้้น� เช่น่ ผ้้าคลุุมไหล่่ ผ้้าโพกผม เป็น็ ต้้น ผ้า้ ขิดิ เป็น็
การทอผ้า้ ให้เ้ กิดิ ลวดลายด้ว้ ยการเพิ่่ม� เส้น้ ด้า้ ยพุ่�งพิเิ ศษด้ว้ ยเทคนิคิ การใช้ม้ ืือ หรืือไม้เ้ ก็บ็ ขิดิ เพื่อ�่ สะกิดิ
เส้้นด้้ายยืืนขึ้้�น เพื่�่อให้้สามารถพุ่่�งเส้้นด้้ายพิิเศษเข้้าไปจากริิมผ้้าด้้านหนึ่่�งไปสู่่�ริมผ้้าอีีกด้้านหนึ่่�ง
เพื่่�อทำ�ำ ให้้เกิิดเป็็นลวดลายขิิดตลอดหน้้ากว้้างของผืืนผ้้านั้้�น ๆ โดยมีีลัักษณะเด่่น คืือ ลายซ้ำ��ำ
ของเส้้นพุ่่�งขึ้�นเป็็นแนวสีีเดีียวกัันตลอด อาจจะเหมืือนกัันทั้้�งผืืนหรืือไม่่เหมืือนกัันทั้้�งผืืนก็็ได้้
แต่่ต้้องมีีลายซ้ำำ��ที่่�มีีจุุดจบแต่่ละช่่องของลายอย่่างเห็็นได้้ชััด และด้้านหลัังของผ้้าขิิดจะพบ
เส้้นพุ่่�งพิิเศษที่่�เกิิดลายสลัับกัันกัับด้้านหน้้าผ้้า กล่่าวคืือ ลายที่่�เสริิมนููนขึ้้�นด้้านหน้้าผ้้า จะเป็็น
ช่อ่ งว่่างที่่ด� ้้านหลังั ของผ้า้ หรืือหากมองจากด้า้ นหลังั ผ้้า ส่่วนที่่เ� ป็็นช่่องว่า่ งจะไปโผล่เ่ ป็็นลายนูนู
ของเส้้นพุ่่�งพิิเศษที่่�ด้้านหน้้าผ้้า เพราะเป็็นจัังหวะลายผ้้าที่่�ตรงข้้ามกััน ปััจจุุบัันมีีการนำ�ำ ผ้้าขิิด
ไปต่่อยอดเพื่่�อประโยชน์์ใช้้สอยหลากหลายมากขึ้�น เช่่น ทำ�ำ ย่่าม กระเป๋๋าถืือ กระเป๋๋าสะพาย
ผ้า้ ปููโต๊ะ๊ ผ้้าคลุมุ เตีียง เป็น็ ต้น้

“ผ้้าซิ่�่นทิิวมุุกจกดาว” หรืือ สิ่�นทิิวมุุกจกดาว ถืือเป็็นผ้้าซิ่�นที่่�หายาก เป็็นผ้้าโบราณ
ของเจ้้านายสตรีีชั้�นสููง (อััญญานาง) แห่่งเมืืองอุุบลราชธานีีศรีีวนาลััย ซึ่�งแต่่ละคุ้�มแต่่ละโฮง
(ตำ�ำ หนักั ที่่พ� ักั อาศัยั ) มีกี ันั เพียี งผืืนสองผืืนเท่า่ นั้้น� สันั นิษิ ฐานว่า่ ช่า่ งทอผู้�ริเริ่ม� คืือ อัญั ญานางเลื่อ่� น
เชื้อ� สายเจ้า้ นายเมืืองอุบุ ล ในราวสมัยั พระบาทสมเด็จ็ พระจุลุ จอมเกล้า้ เจ้า้ อยู่่�หัวั มีกี ารผสมผสาน
เทคนิิคการทอ คืือ การวางเครืือเป็็นซิ่่�นทิิว การยกมุุก และการจกดาว ซิ่�นทิิวมุุกจกดาวจะมีี
ลักั ษณะพิเิ ศษมากกว่า่ ซิ่น� ทิวิ ทั่่ว� ไปคืือ ต้อ้ งสืืบเครืือทำำ�เป็น็ ทิวิ คืือ เป็น็ ลายขวางแล้ว้ ทำำ�การยกมุกุ
ซึ่ง� เป็็นเทคนิิคการทอโดยเพิ่่ม� เส้้นยืืนพิเิ ศษบนกี่่ท� อผ้้า ในตัวั ซิ่่�นจะเป็็นริ้้�วสีีเหลืืองเล็็ก ๆ ขวางไป
ตามตัวั ซิ่่น� และใช้ไ้ หมสีีขาว จกเป็็นเส้น้ สีขี าวตั้้ง� เรียี งถี่� จากนั้้น� ก็จ็ กเป็น็ ลายดาวเล็็ก ๆ ตามช่อ่ ง
ต่่อหััวด้้วยหััวซิ่่�นจกดาว เมื่�่อพิิจารณาลวดลายโดยภาพรวมของซิ่�นทิิวมุุกจกดาวจะเห็็นว่่า
เป็็นซิ่่�นที่่�มีีลายขวางลำ�ำ ดััว โดยลายมุุกจะเป็็นช่่วงที่่�เป็็นเส้้นสีีเหลืือง ลายจกเส้้นสีีขาวเรีียงถี่�
และจกดาวขนาดเล็็กคั่�นเป็็นช่่วง ๆ จนหมดผืืน ถืือเป็็นผ้้าที่่�ทอได้้ยากยิ่�ง กว่่าจะทอเสร็็จใช้้
ระยะเวลาการทอนานนัับเดืือน ปััจจุุบัันการทอซิ่�นทิิวมุุกจกดาว ได้้รัับการรื้�อฟื้�้นขึ้้�นใหม่่
โดยมหาวิิทยาลััยอุุบลราชธานีี และภาคเอกชน คืือ บ้้านคำำ�ปุุน ซึ่�งเป็็นแหล่่งผลิิตผ้้าไหมชั้�นดีี
ของเมืืองอุุบล จึึงมีีการทอเพื่�่อประยุุกต์์ใช้้ในโอกาสสำำ�คััญ เช่่น งานสดุุดีีวีีรกรรมเจ้้าคำำ�ผง
หรืืองานพิธิ ีีการสำำ�คัญั ต่่าง ๆ

63

ผ้้าโบราณภาคกลาง “ผ้้ายกมุุกไทยวน” เป็็นผ้้าที่่�มีีชื่�่อเสีียงของจัังหวััดสระบุุรีี
การทอผ้้ายกมุกุ เป็็นผ้้าทอยกลายในตัวั โดยใช้เ้ ส้้นยืืนพิเิ ศษ ๒ ชุุด เพิ่่ม� จากเส้น้
“ผ้้าจกไทยวน” เป็็นผ้้าที่่�มีีชื่่�อเสีียงของจัังหวััดราชบุุรีี ยืืนปกติิบนกี่่�ทอผ้า้ ลายมุุกบนผ้า้ เกิิดจากการใช้้ตะกอยก ซึ่�งด้้ายยืืนพิเิ ศษชุดุ นี้้�
เป็็นมรดกภููมิิปััญญาที่่�สืืบทอดกัันมากว่่า ๒๐๐ ปีีเป็็นผ้้าทอที่่�มีี ต่า่ งกับั ขิดิ และจกตรงที่่�ใช้้ด้้ายพุ่�งพิิเศษ เส้น้ ยืืนพิเิ ศษ ๒ ชุดุ นั้้�นประกอบไปด้้วย
ลัักษณะพิิเศษ คืือ นิิยมใช้้สีีแดงเป็็นพื้้�น ทั้้�งสีีแดงสดและสีีแดงคร่ำ��ำ ชุดุ แรกใช้เ้ ส้้นด้้ายยืืนสีเี ดีียวหรืือหลายสีีทอเป็็นลายขัดั ธรรมดา ชุุดที่่� ๒ ใช้เ้ ส้น้
เพราะเชื่อ่� ว่า่ สีแี ดงเป็น็ สีแี ห่ง่ พลังั และความสดใส แบ่ง่ เป็น็ ๓ ลักั ษณะ ด้า้ ยยืืนที่่เ� พิ่่ม� พิเิ ศษจากเส้น้ ด้า้ ยยืืนธรรมดา มีสี ีเี ดียี วหรืือหลายสีี อาจสอดแทรก
คืือ “จกเฉพาะตีีน” ตััวซิ่่�นเป็็นผ้้าพื้้�นสีีดำ�ำ หรืือสีีคราม ซิ่�นบางผืืนมีี ด้้วยเส้้นไหม หรืือดิ้�นสีีต่่าง ๆ ลัักษณะลวดลายผ้้ายกมุุกเป็็นลวดลายซ้ำำ�� ยาว
ตััวซิ่่�นทอด้้วยวิิธีียกมุุกหััวซิ่่�น ใช้้ผ้้าขาวผ้้าแดงเย็็บต่่อกัันแล้้วจึึงเย็็บ ติิดต่่อกัันเป็็นเส้้นริ้้�วหรืือแถบตามทิิศทางของเส้้นด้้ายยืืน ลวดลายเรีียงชิิดติิด
ต่่อกัันกัับตััวซิ่่�น “จกทั้้�งตััว” ซึ่�งจะมีีตััวซิ่่�นและตีีนซิ่่�นทอด้้วยวิิธีีจก กันั หรืือเว้น้ ระยะห่า่ งกันั จนเต็ม็ หน้า้ ผ้า้ หญิงิ ชาวไทยวนสระบุรุ ีแี ต่โ่ บราณมีคี วาม
แต่ท่ อเป็น็ ผ้้าคนละชิ้น� แล้ว้ นำำ�มาเย็บ็ ต่อ่ เป็็นผืืนเดีียวกันั ตัวั ซิ่่�นส่ว่ น สามารถในการทอผ้า้ ซิ่น� ไว้ใ้ ช้ส้ อยหลายชนิดิ ทั้้ง� ผ้า้ ซิ่น� ที่่ใ� ช้ใ้ นชีวี ิติ ประจำ�ำ วันั ได้แ้ ก่่
มากจะทอด้ว้ ยลายกูดู ลายนก ลายมะลิเิ ลื้อ� ย เป็น็ ลายพันั รอบตัวั ซิ่่น� ซิ่�นดำ�ำ ด้า้ น ซิ่น� ไก ซิ่�นชาวเหนืือโดยเฉพาะผ้้าซิ่น� บางชนิดิ ใช้ใ้ นโอกาสพิเิ ศษหรืือ
ตีนี ซิ่่น� ทอลายหลักั หัวั ซิ่่น� มีลี ักั ษณะเดียี วกับั ซิ่น� ตีนี จก และ “ตัวั ยกมุกุ ในพิิธีีการต่่าง ๆ เช่่น ผ้้าซิ่�นมุุก ผ้้าซิ่�นเก็็บ ซึ่�งผ้้าซิ่�นของผู้�หญิิงชาวไทยวน
สลัับมััดหมี่�” ตีีนซิ่่�นทอด้้วยวิิธีีจกเหมืือนตััวซิ่่�นตีีนจกทั่่�วไป ตััวซิ่่�น ประกอบด้้วยส่่วนต่่าง ๆ ได้้แก่่ “หััวซิ่่�น” เป็็นผ้้าสีีขาวเย็็บต่่อกัับผ้้าแดง
ทอด้ว้ ยวิธิ ียี กมุกุ สลับั ด้ว้ ยการทอแบบมัดั หมี่� ตัวั ซิ่่น� ใช้เ้ ส้น้ ใยประเภท ริิมชายบนของผ้้าสีีขาวจะไม่่เย็็บริิมปล่่อยให้้ริิมผ้้าฟููขึ้�น ด้้วยความเชื่�่อที่่�ว่่าจะ
ไหมเป็น็ วััสดุทุ อ นำำ�ความรุ่�งเรืืองเฟื่่�องฟููมาให้้กัับผู้�ที่�ใช้้ผ้้าซิ่�นผืืนนั้้�น นอกจากนี้้� ยัังมีีคติิในการ
ชาวไทยวน - ราชบุรุ ีี นิิยมนำำ�ลวดลายจกมาใส่่ในผืืนผ้้าซิ่น� ประกอบ หัวั ซิ่่น� โดยต้อ้ งเอาผ้า้ แถบสีขี าวมาต่อ่ ตามความกว้า้ งของหัวั ซิ่่น� เรียี กว่า่
ผ้้ามีีความสวยงามและต้้องดููแลรัักษา ต้้องเอาใจใส่่มากกว่่าปกติิ “ผ้้าป้้าว” เพื่�่อป้้องกัันการทำำ�คุุณไสย และเสน่่ห์์ยาแฝด และ “ตััวซิ่่�น” นิิยม
จึงึ มักั ใช้ใ้ นงานพิธิ ีกี ารหรืือโอกาสสำ�ำ คัญั ส่ว่ นเอกลักั ษณ์ข์ องผ้า้ ซิ่น� ตีนี จก ทอเป็น็ ลวดลายต่า่ ง ๆ ทั้้ง� ลายตามขวาง ลายตามยาว หรืือเป็น็ ผ้า้ พื้้น� ทอยกดอก
ไทยวนอยู่�ที่�ลวดลายประณีีตวิิจิิตรงดงาม ความละเอีียดอ่่อนในการ ในปัจั จุบุ ััน ผ้า้ ยกมุกุ ไทยวนในจัังหวััดสระบุรุ ีมี ีีการถักั ทอเป็็นลวดลาย
เลืือกใช้้สีสี ันั ซึ่่ง� นิยิ มใช้้สีแี ดงเป็น็ พื้้น� นอกจากนี้้ย� ังั มีลี วดลายดั้ง� เดิมิ ที่่� ต่า่ ง ๆ จำำ�นวน ๑๓ ลาย อาทิิ ลายดอกดาวกระจาย ลายก้า้ งปลา ลายดอกละเลย
ทำำ�สืืบต่อ่ กันั มาทั้้ง� ลายหักั ขอเหลียี ว ลายดอกจััน และลายมะลิิเลื้อ� ย ลายดอกแก้้ว ลายดอกแก้ว้ ๘ เขา ลายลีีลาวดีลี ููกศร ลายมังั กรคาบแก้้ว ลาย
ดอกรััก ลายดอกพุุดตาน ลายดอกจิกิ ลายดอกข้า้ วหลามตััด ลายขนมเปีียกปููน
64 และลายกระดุุมทอง การตััดเย็็บผ้้ายกมุุกไทยวนมัักออกมาเป็็นผ้้าถุุง เสื้�อผ้้า
สวมใส่ใ่ นงานพิธิ ีี หรืือถุงุ ย่า่ มลายยกมุกุ สำำ�หรับั ใช้ง้ านและใช้ใ้ นโอกาสพิเิ ศษ เช่น่
เจ้า้ บ่า่ วจะนำ�ำ “ย่า่ มขอสาว” ติดิ ตัวั ไปในการประกอบพิธิ ีแี ต่ง่ งานของวัฒั นธรรม
ชาวไทยวน

“ผ้้ามััดหมี่่�ไทพวน” เป็็นผ้้าที่่�มีีชื่�่อเสีียงของจัังหวััดลพบุุรีี กลุ่�มชาติิพัันธุ์์�ลาวในจัังหวััดลพบุุรีีนิิยม
ทอผ้้ามััดหมี่ �สำำ�หรัับนุ่�งในชีีวิิตประจำำ�วัันหรืือใช้้สำำ�หรัับแลกเปลี่�ยนกัับของใช้้อื่่�น ๆ ต่่อมาผ้้ามััดหมี่ �ได้้กลาย
เป็น็ สินิ ค้า้ ส่ง่ ออกสู่�ตลาดในตัวั เมืืองลพบุรุ ีี และต่า่ งจังั หวัดั ชาวไทยพวนเป็น็ ผู้้�ที่่อ� พยพมาจากเมืืองเชียี งขวาง
ประเทศลาว โดยเข้้ามาตั้�งรกรากอยู่�ที่�บ้้านพวน ตำ�ำ บลหิินปััก ทำำ�นาเป็็นหลัักและการทอผ้้ามััดหมี่�สำำ�หรัับ
นุ่�งห่ม่ เป็น็ อาชีพี เสริมิ วัฒั นธรรมการทอผ้า้ มัดั หมี่โ� บราณจะย้อ้ มด้ว้ ยสีธี รรมชาติิ สีแี ดงได้จ้ ากครั่่ง� หรืือสีนี ้ำ��ำ เงินิ
ได้้จากคราม ส่่งเสริิมให้้ผู้�ทอร่่วมกัันพััฒนาการทอผ้้าและถัักทอผ้้ามััดหมี่�ให้้มีีลวดลายที่่�เป็็นสััญลัักษณ์์ของ
ชุมุ ชน
การทอมััดหมี่�จะมีีการนำำ�เส้้นด้้ายที่่�ย้้อมสีีแล้้วมากรอใส่่หลอดด้้ายเล็็ก ๆ แล้้วนำำ�ไปใส่่ในกระสวย
นำำ�หลอดหมี่ท� ี่่�กรอไว้ม้ าพุ่�งผ่่านเส้้นด้้ายยืืนที่่ก�ี่�ทอผ้า้ ทีลี ะเส้้นกลับั ไปมา การทอให้้ได้้ผืืนผ้า้ ที่่ป� รากฏลวดลาย
ชัดั เจนสวยงามหรืือการขึ้น� เครืือด้า้ ยต้อ้ งขึ้น� ให้ด้ ้า้ ยมีคี วามตึงึ เสมอกันั ทุกุ เส้น้ เส้น้ ด้า้ ยพุ่�งที่่ก� ำ�ำ หนดไว้ใ้ นแต่ล่ ะ
ลายต้อ้ งมีคี วามยาวเท่า่ กับั หน้า้ ผ้า้ พอดีี ฝีมี ืือหรืือความประณีตี การทอต้อ้ งให้น้ ้ำำ��หนักั มืือสม่ำำ�� เสมอ เมื่อ�่ ทอผ้า้
ได้้ยาวระดัับหนึ่่�งต้้องม้้วนผ้้าเข้้าแกนม้้วนผ้้า ทุุกขั้�นตอนการทอนี้้�เป็็นงานทำำ�มืือที่่�ต้้องใช้้ความชำำ�นาญเป็็น
พิิเศษจึึงจะได้้ผืืนผ้้ามััดหมี่�คุุณภาพงดงาม อีีกทั้้�งเอกลัักษณ์์ของผ้้ามััดหมี่�ไทพวนจัังหวััดลพบุุรีี คืือ การทอ
ลวดลายโบราณ ซึ่�งส่่วนใหญ่่ได้้รัับแรงบัันดาลใจจากวิิถีีชีีวิิต ประเพณีี ความเชื่่�อ และสิ่�งแวดล้้อม เช่่น
ลายพระปรางค์ส์ ามยอด ดอกทานตะวันั ลายลิิง เป็็นต้น้

“ผ้า้ มัดั หมี่่�ลายทวารวดีี” เป็น็ ผ้้าที่่ม� ีีชื่อ่� เสีียงของจังั หวััดนครปฐม เป็น็ ผ้้าทอที่่ไ� ด้้รับั แรงบันั ดาลใจ
จากศิลิ ปกรรมยุคุ ทวารวดีถี ักั ทอเป็น็ ลวดลายบนผืืนผ้า้ ซึ่ง� โดยมากมักั ปรากฏอยู่�บนงานประติมิ ากรรมประเภท
โบราณวัตั ถุุ ผู้�ทอจะคัดั ลอกถอดลายจากโบราณวัตั ถุใุ ห้เ้ ป็็นลายเส้น้ ในลัักษณะของงานจิิตรกรรม แล้้วจึึงนำำ�
ประยุุกต์์สร้้างสรรค์์ให้้เป็็นลวดลายใหม่่เพื่�่อใช้้ในงานผ้้าทอ ผู้�ทอและผู้�สวมใส่่จะมองเห็็นในคุุณค่่าความ
งามของศิิลปกรรมแบบทวารวดีีและสามารถนำำ�มาปรัับประยุุกต์์สร้้างสรรค์์เป็็นผลงานภููมิิปััญญาใหม่่ให้้แก่่
ท้อ้ งถิ่น�
ลวดลายบนผ้า้ ทอเป็น็ รูปู กวางซึ่ง� เป็น็ สัตั ว์ท์ี่่ม� ีคี วามสง่า่ งามเป็น็ ลายหลักั คู่�ลายทวารวดีเี นื่อ�่ งจากศิลิ ปกรรม
สมััยทวารวดีีเกี่�ยวข้้องกัับพระพุุทธศาสนาซึ่�งพระพุุทธเจ้้าทรงแสดงพระธรรมเทศนาครั้้�งแรก คืือ
ธัมั มจักั กัปั ปวัตั ตนสูตู รเป็น็ ปฐมเทศนาแก่ป่ ัญั จวัคั คียี ์์ ณ ป่า่ อิสิ ิปิ ตนมฤคทายวันั ซึ่ง� เป็น็ สถานที่่อ� ภัยั ทานแก่ส่ ัตั ว์ม์ า
ตั้�งแต่่ครั้้�งก่่อนพุุทธกาลในสมััยที่่�พระพุุทธเจ้้ายัังบำ�ำ เพ็็ญบารมีีเสวยพระชาติิเป็็นพญากวางโพธิิสััตว์์ ซึ่�งใน
มิิคราชชาดก ได้้กล่่าวถึึงการที่่�ทรงสละชีีพของพระองค์์ให้้พระราชาในเมืืองนั้้�นแทนกวางสองแม่่ลููก ทำ�ำ ให้้
พระมหากษัตั ริยิ ์ท์ รงเลื่อ�่ มใสในคุณุ ธรรมของกวางจึงึ ทรงปล่อ่ ยไปและประกาศให้เ้ ขตป่า่ นั้้น� เป็น็ เขตอภัยั ทานและ
เป็น็ ที่่อ� ยู่�อาศัยั ของกวางตลอดมา ด้ว้ ยเหตุนุี้้� การพบธรรมจักั รกับั กวางหมอบอันั เป็น็ สัญั ลักั ษณ์แ์ ห่ง่ การตรัสั รู้�และ
การปฐมเทศนานั้้�น เป็็นหลัักฐานสำ�ำ คััญที่่�บ่่งถึึงความเจริิญของพุุทธศาสนาสมััยทวารวดีีที่่�จัังหวััดนครปฐม
จึึงเป็็นเหตุใุ ห้น้ ำ�ำ ลายกวางในอิริ ิยิ าบถต่่าง ๆ มาสอดแทรกลงบนผืืนผ้า้ ทอสลัับกัับลายทวารวดีีบริเิ วณเชิงิ ผ้้า
และบริิเวณอื่�น่ ๆ ทำ�ำ ให้ค้ นรู้้�จัักผ้า้ มััดหมี่ข� องนครปฐมมากยิ่�งขึ้�นผ่่านผ้า้ ลายนี้้�

65

ผ้้าโบราณภาคใต้้

“ผ้้าจวนตานีี” หรืือ “ผ้้าล่่องจวน” เป็็นผ้้าที่่�มีีชื่�่อเสีียงของจัังหวััดปััตตานีี คำำ�ว่่า
“จวน” เป็็นการกร่่อนเสีียงจากคำำ�ว่่า “จููวา” หมายถึึง การมาพบเจอกััน ในที่่�นี้้�หมายถึึง
ในส่่วนของผ้้าที่่�เป็็นตััวผ้้าและเชิิงผ้้ามาเจอกััน การทอผ้้าในแถบภาคใต้้มีีมาก่่อนอาณาจัักร
ศรีีวิิชััยเจริิญรุ่�งเรืือง เมื่่�อมีีการค้้าขายกัับชาวต่่างชาติิทั้้�งอิินเดีียและจีีน ประกอบกัับ
ชาวพื้้�นเมืืองของปััตตานีีที่่�มีีพื้้�นฐานในการทอผ้้าได้้มีีการรัับวััฒนธรรมการทอ ทำำ�ให้้เกิิด
การสร้้างสรรค์์สิ่�งทอขึ้�นใหม่่ ทำ�ำ ให้้ผ้้าทอท้้องถิ่�นได้้รัับการเพิ่่�มเติิมความสวยงามด้้วยกรรมวิิธีี
มัดั หมี่แ� ละทอแบบประณีตี จนมีรี ูปู แบบที่่เ� รียี กว่า่ “จวนตานี”ี หรืือ “ผ้า้ ลิมิ า” หรืือ “ผ้า้ ยกตานี”ี
ขณะที่่เ� มื่อ่� เวลาผ่า่ นไปคุณุ ภาพและความงามของสิ่ง� ทอเหล่า่ นี้้ก� ลายเป็น็ ที่่ร�ู้�จักกันั อย่า่ งแพร่ห่ ลาย
มากยิ่�งขึ้�นนัับตั้�งแต่่สมััยอยุุธยาเป็็นต้้นมา ผ้้าจวนตานีีสามารถจำำ�แนกออกได้้เป็็น ๒ ชนิิด
คืือ ผ้า้ มัดั หมี่โ� ดยสมัยั ก่อ่ นใช้เ้ ชืือกกล้ว้ ยตานีนี ำ�ำ มาใช้ใ้ นการมัดั หมี่� และผ้า้ ยกสอดดิ้น� เป็น็ ลวดลาย
ผ้้าจวนตานีีมัักปรากฏในการแต่่งกายในวรรณคดีีไทยหลายเรื่�่อง ทั้้�งพระราชนิิพนธ์์
ดาหลังั ของพระบาทสมเด็จ็ พระพุทุ ธยอดฟ้า้ จุฬุ าโลกมหาราช และพระราชนิพิ นธ์ข์ ุนุ ช้า้ งขุนุ แผน
ของพระบาทสมเด็็จพระพุุทธเลิศิ หล้า้ นภาลััย ซึ่ง� ได้้กล่า่ วถึงึ เครื่่อ� งแต่่งกายของตััวละครสวมใส่่
ผ้้าตานีีสองชั้�น ชั้�นในทำ�ำ จากผ้้าไหมที่่�ประณีีตสวยงามมีีสีีสััน ชั้�นนอกปัักและฉลุุเป็็นลวดลาย
สลัับซัับซ้้อน ส่่วนบทพระราชนิิพนธ์์อิิเหนาของพระบาทสมเด็็จพระพุุทธเลิิศหล้้านภาลััย
บอกเล่า่ ถึงึ วิธิ ีกี ารแต่ง่ กายของตัวั ละครที่่ม� ีตี ำำ�แหน่ง่ สูงู สวมผ้า้ โสร่ง่ จวนตานีที ำำ�จากไหมลวดลาย
รูปู ดาว สวมเสื้อ� ผ้า้ แบบหลวม ๆ คาดทับั ด้ว้ ยเข็ม็ ขัดั ทอง ปัจั จุบุ ันั การผลิติ ผ้า้ จวนตานีมี ีลี ักั ษณะ
ของการอนุรุ ักั ษ์ส์ ืืบทอดเลียี นแบบผ้า้ จวนตานีแี บบดั้ง� เดิมิ และพัฒั นาลายแบบใหม่จ่ นกลายเป็น็
ผ้า้ ทออััตลัักษณ์์ของจัังหวัดั ปััตตานีี

66

“ผ้า้ บาติิกพิิมพ์ล์ ายโบราณเมืืองชัยั บุรุ ี”ี เป็น็ ผ้า้ ที่่ม� ีชี ื่อ�่ เสียี งของจังั หวัดั พัทั ลุงุ เริ่ม� ใช้ใ้ นสมัยั
ท่า่ นสุลุ ต่า่ นสุลุ ัยั มาล เจ้า้ เมืืองพัทั ลุงุ และใช้แ้ พร่ห่ ลายในราชสำ�ำ นักั สมัยั ศรีวี ิชิ ัยั ลังั กาสุกุ ะ ปัจั จุบุ ันั ยังั มีี
ปรากฏให้เ้ ห็น็ ในจิติ รกรรมฝาผนังั ของวัดั ในจังั หวัดั และการแต่ง่ กายของตัวั พระ ตัวั นางในหนังั ตะลุงุ
ผู้�ผลิติ จึงึ ได้ค้ ิดิ ผลิติ ขึ้น� เพื่อ่� เป็น็ การอนุรุ ักั ษ์ผ์ ้า้ โบราณเมืืองชัยั บุรุ ีแี ละลายผ้า้ โบราณเพื่อ�่ ไม่ใ่ ห้ส้ ูญู หาย
กรรมวิธิ ีใี นการผลิิตผ้้าแบบโบราณ รูปู แบบผ้้า และลวดลายผ้้ามีคี วามซัับซ้้อนแปลกตา มีเี อกลัักษณ์์
คู่�เมืืองชัยั บุรุ ีี ซึ่�งถืือเป็็นเมืืองเก่่าของจังั หวััดพัทั ลุุงก่อ่ นย้า้ ยมาตั้�งที่่ป� ััจจุบุ ััน
จุดุ เด่น่ ของผ้า้ คืือ การบอกเล่า่ เรื่อ่� งราวของจังั หวัดั พัทั ลุงุ ซึ่ง� เป็น็ พื้้น� ที่่ท�ี่่อ� ุดุ มไปด้ว้ ยพืืชพรรณ
ลายผ้า้ จึงึ มักั ปรากฏเป็น็ ลายดอกไม้้ เถา และลายรูปู สัตั ว์ต์ ่า่ ง ๆ ที่่ไ� ด้น้ ำ�ำ มาเรียี งร้อ้ ย พิมิ พ์ต์ ามขนบลายผ้า้
โบราณอย่า่ งศรีวี ิิชััยลังั กาสุุกะและเมืืองชัยั บุรุ ีี ลวดลายผ้้าสามารถบ่่งบอกถึงึ ชั้�นสถานะของผู้�สวมใส่่
ว่่าเป็็นใคร เจ้้าเมืือง ผู้้�รับใช้้ หรืือเป็็นสามััญชน จุุดเด่่นของผ้้าอีีกหนึ่่�งอย่่างอยู่�ที่�การใช้้สีีธรรมชาติิ
ในการย้้อม ซึ่�งเป็็นสีีที่่�มีีในท้้องถิ่�นเติิมแต่่งจากไหมขาวจนเกิิดสีีสัันผ้้าพิิมพ์์ลายโบราณเมืืองชััยบุุรีี
ย้อ้ มด้ว้ ยสีธี รรมชาติิ สีที ี่่ใ� ช้ท้ ั้้ง� ๕ สีมี ีมี ิติ ิคิ วามซับั ซ้อ้ นตามแบบผ้า้ สมัยั โบราณพัฒั นาต่อ่ ยอดภูมู ิปิ ัญั ญา
บรรพชนประกอบด้้วย สีีขาว สีแี ห่่งความบริิสุทุ ธิ์� สีีของเส้้นไหมธรรมชาติิ สีีเหลืือง หมายถึึง สีีคนมีี
บุญุ วาสนา จากฝักั คูนู สีมี ่ว่ ง แดง หมายถึงึ สีแี ห่ง่ จิติ วิญิ ญาณและความสูงู ส่ง่ จากครั่่ง� สีเี ขียี ว หมายถึงึ
ความอุุดมสมบููรณ์์ ใบหูกู วาง สีีน้ำ�ำ� ตาลแดง น้ำำ��ตาลเข้ม้ หมายถึึง สีแี ห่ง่ ผืืนดินิ ทุุกสีีบรรจงสร้้างออก
มาเป็น็ ลาย “ลาย ๑๒ มงคลพัทั ลุงุ หรืือลายดาวประจำ�ำ เมืืองพัทั ลุงุ ” เป็น็ ลายที่่ผ� สมผสานวัฒั นธรรม
ไทยพุุทธ มุสุ ลิมิ จีนี ชวา และเปอร์์เซีีย ออกแบบตามคติคิ วามเชื่่�อแต่โ่ บราณควรค่่าแก่ก่ ารอนุรุ ักั ษ์์
รวม ๑๒ ลาย ประกอบด้้วย ลายเหรีียญเงิินตราชััยบุุรีี เมืืองพััทลุุง ลายดวงดาวประจำำ�เมืือง
ลายรวงข้า้ ว บ่ง่ บอกถึงึ ความอุดุ มสมบูรู ณ์์ อู่�ข้า้ วอู่่�น้ำำ�� ลายดอกพุดุ ตาน วัดั วิหิ ารเบิกิ ลายเสมาพุดุ ตาล
วััดวัังพััทลุุง ลายเชิิงกรวยหอก ลายพวงดอกพะยอม ลายสัังเวีียนพิิชััย ลายทุ่�งบััวแดง ลายพรรณ
ผัักกูดู ลายดอกไม้ค้ ููหาสวรรค์์ ลายดอกจันั ทร์์ โดยใช้้เทคนิิคการพิิมพ์เ์ ทียี นบาติิกตามสูตู รเทียี นที่่ม� ีี
๕ ส่่วนผสม การย้้อมสีีธรรมชาติิ การย้้อมเปลี่�ยนสีี การตากผ้้า ทุุกขั้�นตอนจะขึ้�นอยู่่�กัับเวลาและ
จัังหวะฤดููกาลที่่�เหมาะสม อีีกทั้้�งก่่อนจะเริ่�มพิิมพ์์ลายผ้้าแต่่ละครั้้�ง ผู้�ผลิิตจะต้้องมีีการไหว้้ครูู
เพื่�่อบอกกล่่าวสิ่่�งศัักดิ์�สิิทธิ์� มีีรููปแบบการวางลายและแบบผ้้าที่่�มีีรููปแบบเฉพาะ เหมืือนตำ�ำ รายัันต์์
พิชิ ัยั สงครามหรืือรูปู แบบการจัดั ทััพ

67

“ผ้้าทอนาหมื่่�นศรีี” เป็็นผ้้าที่่�มีีชื่่�อเสีียงของจัังหวััดตรััง เป็็นชื่�่อตำำ�บลหนึ่่�งใน
อำ�ำ เภอนาโยง สืืบทอดวิิถีีการทอผ้้าด้้วยมืือมาอย่่างยาวนานหลายร้้อยปีีสำ�ำ หรัับใช้้สอย
ในครััวเรืือนและมีีลวดลายที่่�มีีความแปลกใหม่่ ในสมััยพระบาทสมเด็็จพระมงกุุฎเกล้้า
เจ้้าอยู่่�หััว ผ้้ายกเป็็นที่่�นิิยมในราชสำ�ำ นัักและข้้าราชการชั้�นสููง ดัังเห็็นได้้จากเอกสาร
จดหมายเหตุุ พระราชกิิจรายวันั วัันที่่� ๒๙ มิถิ ุุนายน ๒๔๕๘ กล่่าวถึงึ ในสมััยที่่พ� ระบาท
สมเด็็จพระมงกุุฎเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว เสด็็จฯ จัังหวััดตรััง ว่่า “สมุุหเทศาภิิบาลมณฑล
ได้้ทรงจัดั ผ้้าพรรณทุกุ อย่่างซึ่่�งเป็็นของทำำ�ในพื้น�้ บ้า้ น เช่น่ ผ้า้ ยก ผ้้าราชวััตร ผ้า้ ตาสมุุก
ผ้้าคาด ผ้้าเช็็ดหน้้า ถวายประทานแจกแก่่ข้้าราชการตามสมควร” ทำ�ำ ให้้เห็็นถึึง
ความนิิยมของผ้้าทอนาหมื่�่นศรีีได้้นำ�ำ มาสานต่่อหลากหลายลวดลายนัับตั้�งแต่่ตอนนั้้�น
จนถึงึ ปััจจุบุ ันั ในอดีตี จัังหวัดั ตรัังมีกี ารทอผ้้าเป็น็ คำำ�สอนในพระพุทุ ธศาสนา ซึ่�งมีีจำ�ำ นวน
ตะกอนัับร้้อย ลวดลายเฉพาะของผ้้ายกนาหมื่�่นศรีี ได้้แก่่ ลายลููกแก้้ว ลายแก้้วชิิงดวง
ลายลููกแก้้วโข่่ง ลายลููกแก้้วสี่่�หน่่วยใน ลายราชวััตร ลายดอกจััน ลายเกสร
ลายดอกกก รวมถึึงลายดอกพิิกุุล ซึ่�งเป็็นการจััดวางโครงสร้้างของผืืนผ้้าด้้วยวิิธีีผ้้าทอ
ยกดอก ที่่ใ� ช้ด้ ้า้ ยพุ่�ง ๒ ชนิดิ เกิดิ จากการทอด้ว้ ยวิธิ ียี กดอกหรืือการสร้า้ งลวดลาย โดยการ
เพิ่่ม� ด้า้ ยพุ่�งมัักใช้ล้ วดลายดั้ง� เดิิมที่่ม� ีีความซัับซ้้อน ใช้้จำ�ำ นวนตะกอ (เขา) มาก
ลายดอกพิิกุุลนั้้�นอาศััยการผสานลวดลายดอกไม้้และธรรมชาติิเชื่�่อมโยงกัับ
ศิิลปะการถัักทอเส้้นใยผ้้าฝ้้ายหรืือฝ้้ายขััดมััน ก่่อให้้เกิิดเป็็นลายดอกไม้้บานสิิบกลีีบ
มีีแกนกลาง กลีีบดอกเชื่่�อมต่่อกัันเป็็นลายต่่อเนื่่�อง โดยพื้้�นของผ้้าทอจะเป็็นสีีเข้้มและ
ตััวลายจะสีีอ่อ่ น เหมาะสำ�ำ หรับั การสวมใส่่ในชีีวิิตประจำำ�วันั ในปััจจุบุ ััน

68

“ผ้้ายกเมืืองนคร” เป็็นผ้้าที่่�มีีชื่่�อเสีียงของจัังหวััดนครศรีีธรรมราช
สันั นิษิ ฐานว่า่ มีกี ารทอสืืบต่อ่ กันั มาตั้ง� แต่ก่ ่อ่ นพุทุ ธศตวรรษที่่� ๗ ในสมัยั อาณาจักั ร
ตามพรลิิงค์์ซึ่�งมีีศููนย์์กลางอยู่�ที่�เมืืองนครศรีีธรรมราช ซึ่�งเป็็นเมืืองท่่าศููนย์์กลาง
การซื้�อขายแลกเปลี่�ยนสิินค้้าและการเผยแพร่่ศิิลปวััฒนธรรม จึึงมีีการรัับเอา
ศิิลปวัฒั นธรรมจาก จีีน อินิ เดียี ชาติิอาหรัับ เข้้ามา รวมถึึงวิชิ าการทอผ้้าทำำ�ให้้
ชาวพื้้�นเมืืองรู้้�จักการทอผ้้าทั้้�งผืืนเรีียบและผ้้ายกดอก หากจะเริ่�มทอกัันอย่่าง
วิิจิิตรบรรจงคงจะเพิ่่�งเริ่ �มในราวสมััยอยุุธยาตอนปลายหรืือรััตนโกสิินทร์์ตอนต้้น
โดยในปีี พ.ศ. ๒๓๕๔ เมื่อ�่ ครั้้ง� เจ้า้ เมืืองนครศรีธี รรมราชยกทัพั ไปปราบกบฏที่่เ� มืือง
ไทรบุุรีี ได้ก้ วาดต้อ้ นช่่างฝีมี ืือมาหลากหลายแขนงรวมทั้้ง� ช่่างทอผ้้ายก อาจกล่า่ ว
ได้ว้ ่า่ ชาวเมืืองนครศรีธี รรมราชได้ร้ ับั แบบอย่า่ งการทอผ้า้ แบบ ยกดอกมาจากแขก
เมืืองไทรบุรุ ีี นำำ�มาผสมผสานกับั ความรู้�ดั้ง� เดิมิ ทอยกเพิ่่ม� ลวดลายด้ว้ ยเส้น้ พุ่่�งพิเิ ศษ
ทำำ�ให้เ้ กิดิ ลายนูนู บนผืืนผ้า้ และมีกี ารนำำ�เส้น้ ทองเข้า้ มาทอด้ว้ ยกระบวนการที่่ส� ลับั
ซับั ซ้อ้ นและพิิถีพี ิิถััน เกิดิ เป็็นผ้า้ ทอที่่�มีคี ุุณค่่า ได้ร้ ัับการยกย่่องว่่าเป็็นผ้า้ ทอชั้น� ดีี
จนกระทั่่�งในสมััยพระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว มีีการนำ�ำ ผ้้ายก
เมืืองนครเป็็นหนึ่่�งในของที่่�พระมหากษััตริิย์์พระราชทานให้้กัับบุุคคลสำำ�คััญ
เจ้า้ นายและข้า้ ราชบริพิ ารชั้น� สูงู ใช้ส้ วมใส่เ่ วลาเข้า้ เฝ้า้ เป็น็ การแสดงสถานะของบุคุ คล
ผ้า้ ยกโบราณของเมืืองนครศรีธี รรมราชหาชมได้จ้ ากพิพิ ิธิ ภัณั ฑ์แ์ ละศูนู ย์ก์ ารเรียี น
รู้้�ต่่างๆ เช่่น พิิพิิธภััณฑ์์วััดพระมหาธาตุุ วรมหาวิิหาร พิิพิิธภััณฑสถานแห่่งชาติิ
นครศรีธี รรมราช ศูนู ย์ส์ ่ง่ เสริมิ ศิลิ ปะและวัฒั นธรรมมหาวิทิ ยาลัยั สงขลานครินิ ทร์์
ในปีี พ.ศ. ๒๕๔๗ สมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิกิ ิติิ์� พระบรมราชินิ ีนี าถ พระบรม
ราชชนนีีพัันปีีหลวง ทรงพระกรุุณาโปรดเกล้้าฯ ให้้ผู้�เชี่่�ยวชาญการทอผ้้ายก
ไปฝึกึ สอนที่่ศ� ูนู ย์ศ์ ิลิ ปาชีพี บ้า้ นเนินิ ธัมั มังั จนทอผ้า้ ยกได้ส้ ำำ�เร็จ็ สวยงามและถูกู ต้อ้ ง
ตามองค์์ประกอบผ้้าโบราณ ซึ่�งนำ�ำ มาใช้้ในพระราชพิิธีีสำำ�คััญ ๆ ในราชสำำ�นััก
ปััจจุุบัันผ้้ายกเมืืองนครศรีีธรรมราชยัังคงมีีชื่่�อเสีียงและได้้รัับการสืืบทอด
มาสู่่�คนรุ่่�นหลังั ลวดลายที่่เ� ป็น็ ที่่น� ิยิ มทอกันั มาก ได้แ้ ก่่ ลายราชวัตั ร ลายดอกพิกิ ุลุ
ลายเกล็็ดพิมิ เสน ลายลููกแก้้ว เป็็นต้น้

69

70

ผ้้าไทยลายอััตลักั ษณ์์ ๗๖ จังั หวััด

สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์�์ พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง
ทรงพระวิิริิยอุุตสาหะปฏิิบััติิพระราชกรณีียกิิจยาวนานกว่่า ๗ ทศวรรษ โดยเฉพาะ
การอนุรุ ัักษ์์ ฟื้�้นฟูู และต่่อยอด “ผ้้าไทย” ซึ่�่งเป็็นการสร้้างอาชีีพ สร้า้ งรายได้ ้ นำ�ำ ไป
สู่ �ความเข้้มแข็็งทางเศรษฐกิิจในระดัับฐานราก ตลอดจนส่่งเสริิมผ้้าไทยให้้เป็็น
ที่่�รู้ �จักในระดัับนานาชาติิ
กระทรวงวััฒนธรรม น้้อมสำำ�นึึกในพระมหากรุุณาธิิคุุณและสืืบสานพระราช
ปณิิธานของสมเด็จ็ พระนางเจ้้าสิริ ิกิ ิิติ์�์ พระบรมราชินิ ีีนาถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีีหลวง
โดยมอบหมายให้ส้ ำำ�นักั งานวัฒั นธรรมจังั หวัดั ร่ว่ มกับั ภาคีเี ครือื ข่า่ ย ศึึกษา สืบื ค้น้ ผ้า้ ไทย
ลายอััตลัักษณ์์ประจำ�ำ จัังหวััด จากลายผ้้าดั้�งเดิิมที่่�เป็็นลายประจำ�ำ จัังหวััดอยู่่�แล้้ว หรืือ
ออกแบบ สร้้างสรรค์์ลายผ้้าขึ้�นใหม่่ ที่่�ได้้รัับแรงบัันดาลใจมาจากวิิถีีชีีวิิต ประเพณีี
ศาสนา ศิิลปวัฒั นธรรม ทำ�ำ ให้้ลวดลายเป็น็ เอกลัักษณ์ข์ องจัังหวัดั นั้้น� ๆ การสร้้างสรรค์์
ผ้า้ ไทยลายอัตั ลักั ษณ์จ์ ึึงเป็น็ สิ่ง� สำ�ำ คัญั ในการปลูกู จิติ สำ�ำ นึึกให้ป้ ระชาชนไทยร่ว่ มกันั อนุรุ ักั ษ์์
สืืบสาน และต่่อยอดผ้้าไทยให้้คงอยู่่�เป็็นมรดกภููมิิปััญญาของชาติิ สร้้างความภููมิิใจ
ให้้กับั ชุมุ ชน จัังหวัดั และยังั สามารถนำ�ำ ลายผ้า้ อััตลัักษณ์ม์ าต่อ่ ยอดในเชิิงธุุรกิิจ นำ�ำ ไปสู่่�
การพัฒั นาเศรษฐกิิจฐานรากอย่่างมั่�นคงและยั่ง� ยืนื
ทั้้�งนี้้� ในการกำำ�หนดให้้แต่่ละจัังหวััด มีีลวดลายผ้้า ซึ่�่งบ่่งบอกถึึงความเป็็น
อััตลัักษณ์์ในพื้้�นที่่�นั้้�น ๆ ได้้รัับความเห็็นชอบจากครููภููมิิปััญญาด้้านผ้้าไทย และให้้
การรัับรองโดยผู้้�ว่า่ ราชการจัังหวัดั ของแต่่ละจัังหวัดั

เชียี งราย

แม่ฮ่ ่่องสอน พะเยา

เชียี งใหม่่ ลำ�ำ ปาง น่่าน
ลำ�ำ พูนู แพร่่

อุตุ รดิิตถ์์

ตาก
สุโุ ขทััย พิษิ ณุุโลก

กำำ�แพงเพชร พิิจิิตร เพชรบููรณ์์

นครสวรรค์์

อุทุ ััยธานีี



ผ้้าลายศิลิ าล้อ้ มเพชร
74

ลายศิลิ าล้อ้ มเพชร ได้ร้ ับั รางวัลั ชนะเลิศิ จากการประกวดโครงการ “อัตั ลักั ษณ์ผ์ ้า้ ถิ่น� จัังหวัดั กำำ�แพงเพชร
จากผืนื แผ่น่ ดินิ " การออกแบบได้ร้ ับั แรงบันั ดาลใจจากประวัตั ิศิ าสตร์ศ์ ิลิ ปกรรมอันั ยาวนาน
ของจังั หวัดั กำ�ำ แพงเพชร ได้้นำำ�ลวดลายที่่�มาจากประติิมากรรมในพิพิ ิิธภััณฑสถานแห่่งชาติิ ลายกำ�ำ แพงศิลิ าแลง
กำำ�แพงเพชร ได้้แก่่ ประติิมากรรมดิินเผารูปู ร้อ้ ยรัักดินิ เผา แผ่น่ ลวดลายรููปกลีีบบัวั ดินิ เผา ลายประติิมากรรม
ลวดลายศิิราภรณ์์เทวสตรีี ลวดลายศิิราภรณ์์เทวรููปพระอิิศวร ผ้้าห่่อคััมภีีร์์ลายหย่่าง รูปู ร้อ้ ยรักั ดิินเผา
กำ�ำ แพงศิลิ าแลง มาพัฒั นาสู่่�การถักั ทอจนกลายเป็น็ ผืนื ผ้า้ ที่่ม� ีลี วดลายสีสี ันั สวยงาม บ่ง่ บอก ลายรูปู กลีบี บัวั ดิินเผา
เรื่อ� งราวทางศิลิ ปวััฒนธรรมอัันเป็็นอัตั ลัักษณ์์ของจัังหวัดั กำำ�แพงเพชร ลายศิริ าภรณ์ข์ องเทวสตรีี

วัสั ดุุ : ผ้้าฝ้้าย ลายศิริ าภรณ์์
กรรมวิิธีีการผลิิต : มััดหมี่� ของเทวรููปพระอิศิ วร
ผู้�ออกแบบ : นัักศึึกษาสาขาออกแบบผลิิตภัณั ฑ์์อุตุ สาหกรรม ลายผ้้าห่่อคัมั ภีรี ์์ลายหย่า่ ง
คณะเทคโนโลยีอี ุตุ สาหกรรม
มหาวิทิ ยาลััยราชภัฏั กำำ�แพงเพชร 75
๑. นางสาวกรกช ตะติยิ ะ
๒. นางสาวสไบทิพิ ย์์ สุุทธิิวงศ์์
๓. นายอนุุชา นุ่่�มทอง
แหล่่งผลิิต : กลุ่่�มทอผ้า้ บ้้านหนองจอกพัฒั นา
ตำ�ำ บลท่า่ มะเขือื อำำ�เภอคลองขลุงุ

ผ้้าลายเชีียงแสนหงส์์ดำ�ำ
76

จัังหวััดเชียี งราย

ลายเชีียงแสนหงส์์ดำ�ำ เป็็นลายผสมดั้�งเดิิมที่่�เป็็นเอกลัักษณ์์การทอผ้้าซิ่�นเชีียงแสนโบราณ
ของกลุ่่�มชาติพิ ันั ธุ์�ไทยวน ซึ่ง�่ เป็น็ ชาติพิ ันั ธุ์�ดั้ง� เดิมิ ในเมือื งเชียี งแสน หรือื เชียี งรายในปัจั จุบุ ันั สันั นิษิ ฐานว่า่
ได้้รัับอิิทธิิพลจากลวดลายปููนปั้้�นประดัับเรืือนซุ้�มโขง (ซุ้�มประตููทางเข้้าในเขตพุุทธาวาส หรืือวิิหาร
แบบล้า้ นนา) ที่่ม� ักั ปั้้�นเป็น็ รููปสััตว์ใ์ นป่่าหิมิ พานต์ต์ ามคติจิ ัักรวาลของพระพุทุ ธศาสนา ลวดลายที่่�เป็น็
เอกลักั ษณ์ ์ คือื ลายหงส์ด์ ำ�ำ หรือื หงส์เ์ ชียี งแสน ซึ่ง่� เป็น็ ลวดลายเก่า่ แก่ม่ ัักพบลักั ษณะร่ว่ มของลวดลาย
ดังั กล่า่ วของผ้้าโบราณในพื้้�นที่่�ต่่างๆ ในภาคเหนือื

วัสั ดุุ : ผ้้าฝ้้าย
กรรมวิิธีีการผลิิต : จก
ผู้�ออกแบบ : ๑. ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์ฐาปกรณ์์ เครืือระยา
นักั ออกแบบและอาจารย์ป์ ระจำำ�คณะศิลิ ปศาสตร์์ มหาวิทิ ยาลัยั แม่โ่ จ้้
๒. นายโกมล พานิชิ พัันธ์ ์ผู้�เชี่ย� วชาญด้้านผ้า้ และอาภรณ์ล์ ้า้ นนา
๓. คณะกรรมการดำ�ำ เนินิ การออกแบบลวดลายผ้้าและเครื่�องแต่่งกาย
จังั หวััดเชีียงราย
แหล่่งผลิิต : กลุ่่�มวิสิ าหกิิจชุมุ ชนศูนู ย์์ทอผ้า้ บ้า้ นสัันหลวงใต้้
ตำ�ำ บลจอมสวรรค์ ์ อำำ�เภอแม่จ่ ััน

77

ผ้า้ ลายหงส์์ในโคม
78

จัังหวััดเชีียงใหม่่

ลายหงส์์
(นกกินิ น้ำ�ำ�ร่่วมต้น้ )

ลายหงส์์ในโคม มีีที่่�มาจากลายผ้า้ โบราณของกลุ่่�มชาติพิ ัันธุ์�ไทยวน หรือื คนเมืือง
ในจังั หวัดั เชียี งใหม่ ่ มักั ปรากฏอยู่่�บนผืนื ผ้า้ ซิ่น� ตีนี จกของเจ้า้ นายสตรีใี นราชสำำ�นักั ล้า้ นนา
ประกอบไปด้้วย ลายหงส์์ (นกกินิ น้ำ��ำ ร่่วมต้น้ ) หันั หน้า้ ชนกััน สื่่อ� ความหมายถึึงความรััก
ความสามััคคีี และการแบ่ง่ ปััน ลายโคม รููปสี่่เ� หลี่ย� มขนมเปียี กปูนู เป็็นกรอบล้อ้ มรูปู หงส์์
สื่ �อความหมายถึึงโคมที่่�ชาวล้้านนาประดิิษฐ์์ขึ้ �นเพื่่�อถวายเป็็นพุุทธบููชาในวัันเพ็็ญเดืือนยี่ �
(วันั ลอยกระทง)

วัสั ดุุ : ผ้า้ ฝ้า้ ยแกมไหม
กรรมวิิธีกี ารผลิิต : จก ขิดิ
ผู้�ออกแบบ : ๑. นางสาวขวัญั ชนก ชมภููศรีี ลายโคม

๒. นายณัฐั วุุฒิิ โล่่ห์ช์ นะเจริิญพร
แหล่ง่ ผลิิต : ร้า้ นชนกฝ้า้ ยแพรไหม
ตำ�ำ บลหายยา อำำ�เภอเมืืองเชียี งใหม่่

79

ผ้า้ ลายดอกเสี้ย� ว
80

จังั หวัดั ตาก

ลายดอกเสี้�้ยว คืือ ลายผ้้าที่�่ได้้รัับรางวััลชนะเลิิศการประกวดการออกแบบลายผ้้าพื้�้นถิ่�่น
เมื่อ�่ พุทุ ธศักั ราช ๒๕๔๘ โดยได้ร้ ับั แรงบันั ดาลใจมาจากดอกเสี้้�ยวขาว ซึ่�่งเป็็นดอกไม้้ประจำำ�จัังหวััดตาก
ลวดลายของผืนื ผ้้าจะเป็น็ ดอกไม้้สีีขาว ๕ กลีีบ เรีียงแถวบนผ้า้ พื้้น� สีีม่ว่ งสีีประจำำ�จัังหวััดตาก ใช้้วิิธีีการทอ
แบบยกดอกด้้วยผ้้าฝ้้ายมััดหมี่่� ชาวจัังหวััดตากนิิยมนำ�ำ มาตััดเย็็บร่่วมกัับผ้้าพื้�้นเมืืองของชาวกะเหรี่่�ยง
ที่�่มีีสีีสัันสดใสทำ�ำ ให้้เกิิดความสวยงาม มีีความร่่วมสมััย จึึงสามารถประยุุกต์์ต่่อยอดเป็็นผลิิตภััณฑ์์อื่�น ๆ
ได้ห้ ลากหลาย

วััสดุุ : ผ้้าฝ้า้ ย
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : ทอกี่ก่� ระตุกุ
ผู้�้ออกแบบ : กลุ่่�มทอผ้้าอำ�ำ เภอท่่าสองยาง ตำ�ำ บลแม่่สอง อำ�ำ เภอท่า่ สองยาง
แหล่่งผลิติ : ร้้านปิิยวรรณผ้้าไทย ตำ�ำ บลระแหง อำำ�เภอเมืืองตาก

81

ผผ้้้า้าลลาายยพพาาสสาานน
82

จัังหวัดั นครสวรรค์์

ลายขอ ลายพระราชทานของ สมเด็็จพระเจ้้าลูกู เธอ
ลายผัักกููด เจ้้าฟ้า้ สิริ ิวิ ััณณวรีี นารีีรัตั นราชกัญั ญา
S หมายถึึง สมเด็จ็ พระนางเจ้้าสิริ ิิกิติิ์� พระบรมราชินิ ีีนาถ
พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ที่�ท่ รงเป็น็ ต้น้ แบบ
ในการอนุุรักั ษ์์ภูมู ิิปััญญาผ้้าไทย
S หมายถึึง ความจงรักั ภักั ดีีที่ช�่ าวไทยมีีต่อ่ พระบรมราชจักั รีีวงศ์์
พืืชโบราณที่่�ขึ้�นเฉพาะแถวหมู่่�บ้้านจัันเสน บริิเวณคููเมืือง
โบราณสมััยทวารวดีี แสดงถึึงความอุุดมสมบููรณ์์ในพื้�้นที่่�
เชื่�อกัันว่่าลายผัักกููด ช่่วยให้้ผู้้�สวมใส่่เกิิดความสมดุุลของ
ธาตุทุ ั้้�ง ๔ ในร่า่ งกาย คือื ดินิ น้ำ�ำ� ลม ไฟ ย่อ่ มหมายถึึงร่า่ งกาย
ที่�่สมบูรู ณ์์แข็ง็ แรง

ลายพาสาน เป็็นการรวบรวมอััตลัักษณ์์ของท้้องถิ่�่นจัังหวััด ลายขิิด เป็็นวิิธีีการทำ�ำ ลวดลายบนผืืนผ้้า โดยกลุ่่�มทอผ้้าบ้้านโปร่่ง
นครสวรรค์์ถ่่ายทอดลงบนผืืนผ้้า โดยการเชิิญลายขอพระราชทาน เขนง อำ�ำ เภอบรรพตพิิสััย จัังหวััดนครสวรรค์์ ได้้คิิดค้้น
ของสมเด็็จพระเจ้้าลููกเธอ เจ้้าฟ้้าสิิริิวััณณวรีี นารีีรััตนราชกััญญา “ลายขิดิ ไม้้ลอด” เป็็นลายเอกลัักษณ์เ์ ฉพาะ
มาผสมผสานกัับลวดลายภููมิิปััญญาวััฒนธรรมท้้องถิ่�่นไทย-จีีน
ในรูปู แบบการเฉลิมิ ฉลอง สื่อ� ผ่า่ นรูปู ลักั ษณ์์ องค์ป์ ระกอบของโคมไฟจีีน ลายหมี่่�ตาประยุุกต์์ การนำ�ำ อััตลัักษณ์์ของกลุ่่�มทอผ้้าบ้้านหััวถนนกลาง
และพลุุ โดยเลืือกใช้้สีีแดง เพื่่�อให้้สอดคล้้องกัับเทศกาลตรุุษจีีน อำ�ำ เภอท่่าตะโก มาปรัับใช้้โดยนำ�ำ เอกลัักษณ์์ “ลายหมี่�่ตา”
ของจังั หวัดั นครสวรรค์์ ที่่�มีีผ้้าทอออกสีีแดงชาด แสดงถึึงความเป็็นลาวครั่่�งที่�่
สืืบทอดภููมิิปััญญาการทอผ้้ามาจากวััฒนธรรมลาวครั่่�ง
จังั หวัดั สุพุ รรณบุุรีี

วััสดุุ : ผ้า้ ไหม พัันธุ์�ไม้้มงคลพระราชทาน ประจำ�ำ จังั หวััดนครสวรรค์์
กรรมวิิธีกี ารผลิติ : มัดั หมี่่�
ผู้�้ออกแบบ : ฝ่า่ ยศิลิ ปกรรม สาขาวิิชาการออกแบบ ลายดอกเสลา

วิิทยาลััยอาชีีวศึึกษานครสวรรค์์
๑. นายศิิริิโรจน์์ พิลิ ึึก
๒. นายคงคมสััน ริิมสีีม่ว่ ง แนวคิิดจากการจุุดพลุุเฉลิิมฉลองวัันขึ้ �นปีีใหม่่ของชาวจีีน
๓. นางสาวนััยน์์ชนก ลลิิตกิิตติกิ ุลุ การเริ่�มต้้นสิ่�งดีีใหม่่ ๆ เพื่่�อความเป็็นสิิริิมงคล (ประเพณีี
แหล่ง่ ผลิิต : ชุมุ ชนทอผ้า้ ไหมชุมุ ตาบง ตรุุษจีีน ตรงกัับวัันขึ้�น ๑ ค่ำ�ำ� เดืือน ๑ ตามปฏิิทิินจีีน
ตำ�ำ บลชุมุ ตาบง อำำ�เภอชุมุ ตาบง เป็น็ ประเพณีีเกี่่ย� วกัับการไหว้เ้ จ้้า ไหว้้บรรพบุรุ ุษุ ของคนไทย
ลายพลุุ เชื้ �อสายจีีน)

83

ผ้า้ ลายน้ำำ��ไหล
84

จังั หวัดั น่่าน

ลายน้ำ��ำ ไหล เป็น็ ลายผ้้าทอดั้ง� เดิมิ ของกลุ่่�มชาติพิ ัันธุ์�ไทลื้้�อ ลายที่ค�่ ล้า้ ยกับั กระแส
น้ำำ��ไหล เกิิดจากกรรมวิิธีีการทอที่่�ใช้้ด้้ายเส้้นพุ่�งสีีสลัับจากริิมผ้้าด้้านหนึ่�่งไปอีีกด้้านหนึ่�่ง
เป็น็ ช่ว่ ง ๆ ใช้ด้ ้า้ ยพุ่�งสลับั สีีเป็น็ ช่ว่ ง ๆ ให้เ้ กิดิ ลวดลาย และผูกู เส้น้ ยืนื เป็น็ ห่ว่ งรอบ ใช้ด้ ้า้ ย
สีีต่่าง ๆ ซึ่�่งอยู่�ในกระสวย สอดขึ้้�นสอดลงให้้ไหลไปในทางเดีียวกััน ไล่่ระดัับไปเรื่�อย ๆ
เรีียกว่า่ "ทอเกาะ" หรือื "ทอล้ว้ ง" สามารถทอลายต่อ่ เนื่่อ� งเต็ม็ ผืนื ผ้า้ หรือื ทอเป็น็ ลวดลาย
บางส่่วน หรือื ผสมผสานกับั ลวดลายอื่�น เช่่น ลายพื้�น้ สีีต่่าง ๆ ลายจก ลายขิดิ

วัสั ดุุ : ผ้า้ ฝ้้าย
กรรมวิธิ ีีการผลิติ : ล้ว้ ง
ผู้้อ� อกแบบ : นายเทิิดศัักดิ์� อินิ แสง
แหล่่งผลิติ : ร้้านฝ้า้ ยเงินิ ตำำ�บลกองควาย อำำ�เภอเมืืองน่่าน

85

ผ้า้ ลายดอกสารภีี
86

จัังหวััดพะเยา

ลายดอกสารภีี เกิิดจากการนำ�ำ ลัักษณะของ “ดอกสารภีี” ซึ่่�งเป็็นดอกไม้้ ลายเกสรใจกลางของดอกสารภีี
ประจำ�ำ จังั หวัดั พะเยา ที่ม่� ีีลักั ษณะเป็น็ พวง มีีกิ่่ง� ก้า้ นที่แ่� ข็ง็ แรง มาออกแบบสร้า้ งสรรค์์ จำ�ำ นวน ๙ ลาย แทน ๙ อำ�ำ เภอ ใน
เป็น็ ลายผ้้าใหม่่ซึ่่�งหมายถึึงความรััก ความสามััคคีีของคนจัังหวัดั พะเยา จัังหวััดพะเยาที่่�รวมเป็็นน้ำ��ำ หนึ่่�งใจ
เดีียวกันั
วััสดุุ : ผ้้าฝ้า้ ย ลายกลีีบดอกสารภีีรู ปหััวใจ ๑๐
กรรมวิิธีีการผลิติ : ขิิด กลีีบ
ผู้้อ� อกแบบ : ๑. นางหทััยทิพิ ย์์ เชื้�อสะอาด รูปู หัวั ใจ หมายถึึง การหลอมรวมหัวั ใจ
๒. นายคงฤทธิ์์� เชื้�อสะอาด ของคนจัังหวััดพะเยา และจำำ�นวน
๓. เครืือข่่ายฝ้้ายท้้องถิ่่�น (ผามฝ้า้ ยหลวงเชีียงคำ�ำ ) ๑๐ กลีีบ สื่�อถึึงการคิิดค้้นลายขึ้�นใน
๔. มหาวิิทยาลััยพะเยา ยุคุ สมัยั พระบาทสมเด็จ็ พระปรเมนทร
แหล่่งผลิิต : ศููนย์์วัฒั นธรรมไทลื้้�อวััดหย่่วน รามาธิิบดีีศรีีสิินทรมหาวชิิราลงกรณ
ตำ�ำ บลหย่ว่ น อำำ�เภอเชีียงคำำ� พระวชิริ เกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว รััชกาลที่่� ๑๐
แห่ง่ พระบรมราชจัักรีีวงศ์์
ลายคลื่�่นสายน้ำ��ำ กว๊๊านพะเยาและ
ขุุนเขา

87

ผ้า้ ลายดอกบุุนนาค
88

จัังหวัดั พิิจิติ ร

ลายดอกบุนุ นาค

ลายดอกบุนุ นาค จังั หวัดั พิจิ ิติ ร ได้น้ ำ�ำ “ดอกบุนุ นาค” มาเป็น็ ต้น้ แบบแรงบันั ดาลใจ ลายดั้�งเดิมิ ของจังั หวัดั พิจิ ิติ ร
ในการสร้้างลายผ้้าทอประจำ�ำ จัังหวััด ดำ�ำ เนิินการพััฒนาลายขึ้�นภายใต้้โครงการส่่งเสริิม ทอสลับั กัับลายดอกบุุนนาค
อััตลัักษณ์์ผ้้าไทยจัังหวััดพิิจิิตร โดยทำำ�งานร่่วมกัับเครืือข่่ายกลุ่่�มผ้้าทอในจัังหวััดพิิจิิตร
จำ�ำ นวน ๕ กลุ่่�ม ได้้แก่่ กลุ่่�มทอผ้้าบ้้านหนองโสน ตำำ�บลหนองโสน อำำ�เภอสามง่่าม ลายนกกระจิิบ
กลุ่่�มทอผ้้าบ้้านหนองพง ตำำ�บลทุ่�งใหญ่่ อำำ�เภอโพธิ์์�ประทัับช้้าง กลุ่่�มทอผ้้า
บ้า้ นห้้วยแก้ว้ ตำำ�บลห้้วยแก้้ว อำ�ำ เภอบึึงนาราง กลุ่่�มทอผ้้าบ้้านป่า่ แดง ตำ�ำ บลหนองพยอม ทอเป็น็ เชิงิ ผ้า้ ด้้านล่า่ ง
อำำ�เภอตะพานหิิน กลุ่่�มทอผ้้าบ้้านเขาพระ ตำ�ำ บลเขาทราย อำ�ำ เภอทัับคล้้อ โดยนำำ� เพิ่่�มความสวยงาม
ลายต้้นสนและลายดั้�งเดิิมของจัังหวััดพิิจิิตร คืือ ลายนกกระจิิบ ทอเป็็นเชิิงผ้้าสลัับกัับ ลายต้้นสน
ลายดอกบุุนนาคด้้วยความประณีีต สวยงาม ผสมกัับลายอัตั ลัักษณ์์ของแต่ล่ ะกลุ่่�มทอผ้า้
ในจัังหวััดพิิจิิตรที่�่ได้้รัับการถ่่ายทอดมาจากบรรพบุุรุุษ โดยในระยะเริ่�มต้้นจะทอด้้วย 89
ผ้้าทอสีีเขีียว สีีประจำ�ำ จัังหวัดั พิิจิิตร

วััสดุุ : ผ้้าไหม
กรรมวิิธีีการผลิติ : มัดั หมี่่�
ผู้อ้� อกแบบ : ๑. กลุ่่�มทอผ้้าบ้้านหนองโสน กลุ่่�มทอผ้า้ บ้้านหนองพง
๒. กลุ่่�มทอผ้้าบ้า้ นห้้วยแก้้ว กลุ่่�มทอผ้า้ บ้า้ นป่่าแดง
๓. กลุ่่�มทอผ้้าบ้า้ นเขาพระ
๔. นายวิิฑููรย์์ ศิลิ าคำำ� ผู้�เชี่่�ยวชาญด้า้ นผ้า้ และสิ่ง� ทอ
กรมส่ง่ เสริมิ อุตุ สาหกรรม เป็น็ ที่ป�่ รึกษาการออกแบบ
แหล่่งผลิิต : ร้า้ นผ้้าทอศิริ ิิพัันธ์์ ตำำ�บลหนองพยอม อำ�ำ เภอตะพานหินิ

ผ้า้ ลายดอกปีบี
90

จัังหวััดพิิษณุโุ ลก

ลายดอกปีีบ มีีลักั ษณะรููปแบบของตัวั ดอกที่่เ� ป็็น ดอกตููม พร้้อมกับั มีี ๑ ก้้านและมีกี ลีบี ๓ กลีีบ เป็น็ ลายเล็็ก โดยมีลี ัักษณะ
การวางลายของดอกสลัับขึ้้�นลงไปมาจนเต็็มผืืนผ้้า ได้้รัับแรงบัันดาลใจจาก “ปีีบ” พัันธุ์์�ไม้้มงคลพระราชทานประจำำ�จัังหวััดพิิษณุุโลก
จากสมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ในวัันรณรงค์์โครงการปลููกป่่าถาวรเฉลิิมพระเกีียรติิ
พระบาทสมเด็จ็ พระบรมชนกาธิิเบศร มหาภูมู ิพิ ลอดุุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิติ ร เนื่่อ� งในวโรกาสทรงครองราชย์์ ปีที ี่่� ๕๐ จากนั้้�น
จัังหวััดพิิษณุุโลกจััดการประกวดผ้้าพื้้�นเมืืองพิิษณุุโลก ประเภทผ้้ามััดหมี่�ในงานวัันสตรีีสากล เมื่�อวัันที่�่ ๘ มีีนาคม ๒๕๔๓
ผ้้าทอลายดอกปีีบ มีีความงดงามและนามเป็็นมงคล จึึงได้้รัับรางวััลชนะเลิิศ และได้้รัับการยกย่่องเป็็นผ้้าทออััตลัักษณ์์
ของจัังหวััดพิษิ ณุุโลกมาจนถึึงปััจจุุบันั

วัสั ดุุ : ผ้า้ ไหม
กรรมวิิธีีการผลิติ : มัดั หมี่ �
ผู้้อ� อกแบบ : ๑.นายสุุเทพ รอบจัังหวัดั
๒.นางเทา นัันทแพทย์์
แหล่่งผลิติ : กลุ่่�มทอผ้า้ บ้า้ นนาเมืือง ตำ�ำ บลป่่าแดง อำ�ำ เภอชาติติ ระการ

91

ผ้้าลายมััดหมี่ �คั่ น�
92

จัังหวัดั เพชรบููรณ์์

ลายมััดหมี่่�คั่�่น เป็็นลายผ้้าดั้�งเดิิมของ “ชาวไทหล่่ม” สืืบเชื้�อสายมาจากกลุ่่�มชาติิพัันธุ์�์
ลาวล้้านช้้าง ที่่�อาศััยอยู่�ในพื้้�นที่่�จัังหวััดเพชรบููรณ์์ มีีลัักษณะโดดเด่่น คืือ การออกแบบจาก
จิินตนาการ ความเชื่�อทางศาสนา ผสมผสานกัับธรรมชาติิและสิ่�งแวดล้้อม มาเป็็นลายผ้้า
ที่�่มีีเอกลัักษณ์์ โดยแนวของลวดลายเป็็นแนวทางตั้�ง หรืือทางล่่องสลัับลวดลาย ใช้้กระบวนการ
“มััดหมี่ �” ประดิิษฐ์์ลวดลายให้้เกิิดบนเส้้นใยจะมีีลายมััดหมี่ �ตั้�งแต่่ ๗ ลายขึ้�้นไป บางผืืนมีีลาย
มััดหมี่ �มากถึึง ๑๘ ลาย ทอสลัับคั่�นด้้วยเส้้นไหม ฝ้้ายหลากสีีจำ�ำ นวนถี่�ๆ กรรมวิิธีีทุุกขั้�นตอน
มีีความละเอีียด การออกแบบถ่่ายทอดผ่่านลวดลายแบบฉบัับเมืืองหล่่มเก่่า เรีียกว่่า ห้้องลาย
หนึ่่ง� ห้อ้ งประกอบด้้วยหมี่น� ้อ้ ย หมี่�กลาง หมี่�ใหญ่แ่ ละสอดสลัับมะไม (ไหมสองสีีเข็็นให้เ้ กิดิ ลวดลาย
บางท้้องถิ่�นเรีียกว่่า เข็น็ ควบ)
วััสดุุ : ผ้า้ ไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : มัดั หมี่�
ผู้อ้� อกแบบ : นางมะลิวิ ัลั ย์์ อิินสารจร
แหล่ง่ ผลิติ : กลุ่่�มทอผ้า้ บ้้านนาซำ�ำ ตำ�ำ บลนาซำ�ำ อำ�ำ เภอหล่ม่ เก่า่

93

ผ้า้ ลายดอกสักั
94

จังั หวัดั แพร่่

ลายดอกสััก แพร่่เป็็นแหล่่งของไม้้สัักคุุณภาพดีีที่่�มีีชื่�อเสีียงไปทั่่�วประเทศ ลายดอกสััก
และทั่่�วโลก ไม้้สัักจึึงมีีความสำ�ำ คััญต่่อเมืืองแพร่่ทั้้�งในมิิติิทางด้้านประวััติิศาสตร์์เศรษฐกิิจ 95
วิิถีีชีีวิิต สัังคม และศิิลปวััฒนธรรม จึึงได้้กำ�ำ หนดให้้ดอกสัักเป็็นลายผ้้าประจำ�ำ จัังหวััด
โดยพััฒนาต่่อยอดลายผ้้าโบราณของเมืืองลอง ด้้วยการนำำ�ลัักษณะการผููกลายแบบตีีนจกของ
ลายผักั แว่น่ คือื กรรมวิธิ ีกี ารจกหรือื ยกลาย ที่น่� ำ�ำ ลายลักั ษณะเดียี วกันั มาผูกู รวมเป็น็ ลายเต็ม็ ทั้้ง� ผืนื
(ลายกุุม) มาประดิิษฐ์์เป็็นลายดอกสััก ที่่�มีีกลีีบดอก ๖ กลีีบ ๖ เกสร ตามความเชื่�อว่่าเลข ๖
เป็็นเลขมงคล เป็็นตััวแทนของดาวศุุกร์์ ที่่�เกี่�ยวข้้องกับั ความสวยความงาม ศิลิ ปะ และตามความ
เชื่อ� ของชาวจีีน เลข ๖ เป็็นตััวเลขแห่่งความร่ำำ��รวยและความสำำ�เร็็จในธุุรกิจิ จึึงเป็น็ นิิมิิตหมายอันั ดีี
ที่จ่� ะช่ว่ ยให้ผ้ ้า้ ลายดอกสักั อัตั ลักั ษณ์์ประจำำ�จังั หวัดั แพร่ม่ ีคี วามเจริญิ รุ่่�งเรือื ง และคำ�ำ ว่า่ สักั พ้อ้ งเสียี ง
กับั คำำ�ว่า่ ศักั ดิ์� ความมีศี ัักดิ์�มีศี รีี ความศักั ดิ์ส� ิิทธิ์์� ล้ว้ นเป็น็ คำ�ำ ที่ม�่ ีคี วามหมายมงคล

วัสั ดุุ : ผ้้าฝ้้าย
กรรมวิิธีีการผลิิต : จก ขิิด
ผู้อ้� อกแบบ : นายนคริินทร์์ วรประดิิษฐ์์กุุล และนายอััครพล อุุดแบน
แหล่่งผลิติ : ศูนู ย์์การเรีียนรู้้�ผ้าจกเมืืองลอง ตำ�ำ บลหัวั ทุ่�ง อำำ�เภอลอง

ผ้้าลายเอื้ อ� งแซะ ราชินิ ีีกล้ว้ ยไม้แ้ ห่่งเมือื งสามหมอก
96

จัังหวัดั แม่่ฮ่่องสอน

ลายดอกเอื้�อ้ งแซะ สื่ �อถึึงดอกกล้้วยไม้้ที่�่พบมาก
ในจัังหวััดแม่่ฮ่อ่ งสอน ในอดีตี
เป็น็ หนึ่่ง� ในเครื่อ� งราชบรรณาการ

ลายเอื้อ�้ งแซะ ราชินิ ีกี ล้้วยไม้้แห่ง่ เมืืองสามหมอก ได้ร้ ับั แรงบันั ดาลใจจากชาติพิ ันั ธุ์์� ลายดวงดาว จำำ�นวน ๑๓ ดวง สอ่ื ถงึ จ�ำนวนชาตพิ นั ธุ์ทง้ั หมด
๑๓ กลุ่่�ม ภููมิปิ ระเทศที่�่งดงาม และดอกกล้้วยไม้พ้ ัันธุ์เ�์ อื้อ� งแซะ ที่�พ่ บมากในพื้้�นที่�จ่ ัังหวััด ลายเมฆหมอก ในจังหวัดแม่ฮ่องสอนและ
แม่่ฮ่่องสอน ซึ่�งในอดีีตถืือเป็็นของสููง ของมงคล และเป็็นหนึ่่�งในเครื่�องราชบรรณาการ ลายภููเขา การร้อยดวงใจเป็นหน่ึงเดียว
ที่เ�่ จ้า้ เมือื งแม่่ฮ่่องสอนส่่งไปถวายเจ้้าเมืืองเชียี งใหม่่ในสมััยโบราณ ลายสายธาร ของกลุ่มพี่น้องชาติพันธุ์และ
เมื่อ� ครั้ง� สมเด็จ็ พระนางเจ้า้ สิริ ิกิ ิติิ์� พระบรมราชินิ ีนี าถ พระบรมราชชนนีพี ันั ปีหี ลวง ประชาชนทุกหมู่เหล่าในพื้นที่
เสด็็จพระราชดำ�ำ เนิินไปทรงตรวจเยี่�ยมงานในโครงการพััฒนาตามพระราชดำ�ำ ริิจัังหวััด จังหวดั แมฮ่ ่องสอน
แม่่ฮ่่องสอน ตั้�งแต่่ พ.ศ. ๒๕๓๖ เป็็นต้้นมา มีีพระราชเสาวนีีย์์ให้้เพาะขยายพัันธุ์� สื่ �อถึึงภููมิิอากาศของจัังหวััด
เอื้อ� งแซะหอมเพื่่�อคืืนสู่่�ป่่า และส่่งเสริิมให้้ราษฎรปลููกโดยวิิธีีธรรมชาติิเพื่่�อนำำ�มาแปรรููป แ ม่่ ฮ่่ อ ง ส อ น ที่่� ป ก ค ลุุมด้้ ว ย
เป็็นน้ำำ��หอม ดอกกล้้วยไม้้พัันธุ์�์เอื้�องแซะจึึงมีีความสำำ�คััญทั้้�งในเชิิงวััฒนธรรมประเพณีี สายหมอกทั้้�งสามฤดููอัันเกิิด
และเศรษฐกิิจของจัังหวััดแม่ฮ่ ่่องสอนอย่า่ งมาก จากความชุ่่�มชื้้�นและความ
อุุดมสมบููรณ์์ของธรรมชาติิ
วัสั ดุุ : ผ้า้ ฝ้้าย ขุุนเขาและป่า่ ไม้้เบญจพรรณ
กรรมวิิธีีการผลิติ : จก สื่ �อถึึงลัักษณะภููมิิประเทศของ
ผู้�อ้ อกแบบ : ๑. นางสาวณิิชาภัทั ร ศรีสี ถิติ ธรรม จัังหวััดแม่่ฮ่่องสอนที่่�โอบล้้อม
๒. นายอำำ�นาจ โชติิขุุนทศ ด้้วยป่่าที่�่อุุดมสมบููรณ์์และเป็็น
๓. นายขจรศัักดิ์� สอนวงษ์์แก้้ว ป่่าต้้นน้ำำ��
๔. คณะทำ�ำ งานคััดเลืือกลายผ้า้ อััตลัักษณ์์ สื่อ� ถึึงลำ�ำ น้ำ�ำ�ปาย สายน้ำ�ำ�หลักั ที่่�
ประจำ�ำ จังั หวัดั แม่่ฮ่่องสอน หล่่อเลี้ �ยงชีีวิิตและทุุกสรรพสิ่ �ง
แหล่ง่ ผลิิต : กลุ่่�มสตรีที อผ้า้ บ้า้ นใหม่พ่ ัฒั นา ตำ�ำ บลแม่อ่ ูคู อ อำ�ำ เภอขุุนยวม ของชาวจงั หวดั แมฮ่ ่องสอน

97