หนังสือภูษาศิลป์ จากท้องถิ่นสู่สากล

ผ้้ากาบบัวั
148

จัังหวััดอุุบลราชธานีี

ผ้้ากาบบััว ได้้รัับการประกาศให้้เป็็นลายผ้้าเอกลัักษณ์์ประจำำ�จัังหวััดอุุบลราชธานีี ตั้�งแต่่เมื่�่อพุุทธศัักราช ๒๕๔๓ โดยรวมเอา
เอกลัักษณ์์อัันโดดเด่่นของผ้้าพื้้�นเมืืองจัังหวััดอุุบลราชธานีีเข้้าไว้้ ได้้แก่่ ซิ่�นทิิว กำำ�หนดให้้ผ้้ากาบบััวต้้องมีีเส้้นยืืนหรืือริ้�วหรืือทิิว ๒ สีี
ตามลัักษณะของซิ่�นทิิวดั้�งเดิิมซึ่�งเป็็นที่�นิิยมของสตรีีเมืืองอุุบลอย่่างแพร่่หลายมาก่่อน และกำ�ำ หนดให้้ผ้้ากาบบััวต้้องมีีเส้้นพุ่�่งมัับไม
ซึ่ง�่ เกิดิ จากการเข็น็ คืือ ปั่่น� เกลียี วเส้น้ พุ่ง�่ ๒ เส้น้ เข้า้ ด้ว้ ยกันั การเข็น็ มับั ไมนี้พ� บในผ้า้ ที่่เ� รียี กว่า่ ผ้า้ ไหมควบหรือผ้า้ ไหมหางกระรอกหรือผ้า้ วา
และซิ่น� เข็น็ มัดั หมี่� ผ้า้ กาบบัวั จะสวยงามมากน้อ้ ยเพียี งใดขึ้้น� อยู่�กับลวดลายหมี่เ� ป็น็ องค์ป์ ระกอบหลัักลายหมี่�ในผ้้ากาบบััว ทั้้�งลายดั้�งเดิิม
และลายประยุุกต์์ขึ้�นใหม่่ ขิิด ผ้้ากาบบััวต้้องมีีเส้้นพุ่�่งที่่�เป็็นเส้้นใหญ่่หรืือเส้้นนููนขึ้�นจากเนื้้�อผ้้าเป็็นการเลีียนแบบเส้้นลายของกลีีบบััว
ซึ่่�งใช้ว้ ิธิ ีีขิิด จก การจกเป็น็ การตกแต่่งให้ม้ ีีความวิิจิติ รงดงามเพิ่่ม� ขึ้�น ผ้า้ กาบบััวจึงึ อาจจะมีีจกหรืือไม่ม่ ีีก็็ได้้
วััสดุุ : ผ้้าไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : มัดั หมี่� จก ขิดิ
ผู้�้ออกแบบ : นายมีชี ััย แต้ส้ ุุจริยิ า ศิิลปินิ แห่ง่ ชาติิ
สาขาทััศนศิลิ ป์์ (ทอผ้า้ ) พุุทธศัักราช ๒๕๖๔
แหล่่งผลิิต : บ้้านคำ�ำ ปุุน ตำ�ำ บลหนองกินิ เพล อำำ�เภอวาริินชำ�ำ ราบ

149

ชััยนาท ลพบุุรีี

กาญจนบุรุ ีี สุพุ รรณบุุรีี สระบุุรีี
อ่า่ งทอง

พระนคร
ศรีีอยุุธยา
ปทุุมธานีี นครนายก ปราจีนี บุรุ ีี

นครปฐม นนทบุุรีี

กรุุงเทพมหานคร สระแก้้ว
สมุุทรสาคร สมุทุ รปราการ
ราชบุรุ ีี ฉะเชิิงเทรา

สมุุทรสงคราม ชลบุุรีี

เพชรบุุรีี ระยอง จันั ทบุรุ ีี

ประจวบคีีรีีขันั ธ์์ ตราด

ภาคกลาง

ผ้้าลายตาจักั
152

จัังหวััดกาญจนบุรุ ีี

ลายตาจััก พื้้�นที่่�จัังหวััดกาญจนบุุรีีมีีทรััพยากรทางธรรมชาติิอุุดมสมบรููณ์์ ชาวบ้้านจึึงนิิยม
นำำ�วััตถุุดิิบธรรมชาติิต่่าง ๆ มาทำำ�เครื่�องจัักสานเพื่่�อเป็็นเครื่�องมืือ เครื่�องใช้้ อาทิิ ตะกร้้ากระบุุง
และชาวบ้้านจึึงได้้นำ�ำ ลวดลายของเครื่�องจัักสานมาสร้้างสรรค์์ ประยุุกต์์เป็็นลวดลายการทอผ้้า
ที่�่มีีเอกลัักษณ์์แปลกตา และได้้รัับความนิิยมอย่่างแพร่่หลาย มีีสีีสัันสดใส หลากหลายสีี แต่่เดิิมนั้้�น
วัสั ดุุที่่�ใช้้ จะใช้้ฝ้้ายย้อ้ มสีีธรรมชาติิ แต่่ปััจจุบุ ันั ด้ว้ ยความทัันสมััยทางเทคโนโลยีี จึงึ ได้้เปลี่่�ยนวััสดุุที่�่ใช้้
มาเป็น็ หาซื้�อ้ ฝ้า้ ยที่่�ย้้อมสีีแล้้วตามท้อ้ งตลาด ทำ�ำ ให้ผ้ ้้าลายตาจักั มีีสีสดใส และสีีไม่่ตก

วัสั ดุุ : ผ้้าไหม
กรรมวิิธีีการผลิิต : ทอยกลาย
ผู้อ้� อกแบบ : นางอารีีย์ร์ ััตน์์ พฤฑฒิิกุุล กลุ่่�มผ้้าทอบ้้านหนองขาว
ตำ�ำ บลหนองขาว อำ�ำ เภอท่่าม่ว่ ง
แหล่ง่ ผลิิต : กลุ่่�มผ้า้ ทอบ้้านหนองขาว ตำ�ำ บลหนองขาว อำำ�เภอท่า่ ม่ว่ ง

153

ผ้า้ สีีดิินเหมืืองพลอยลายดอกกล้ว้ ยไม้เ้ หลืืองจัันทบูรู
154

จังั หวััดจันั ทบุุรีี

ลายผ้้าสีีดิินเหมืืองพลอยลายดอกกล้้วยไม้้เหลืืองจัันทบููร ได้้รัับแรงบัันดาลใจจากดอกกล้้วยไม้้
เหลืืองจัันทบููร ดอกไม้้ประจำ�ำ จัังหวััดจัันทบุุรีี มาประกอบกัับชื่่�อเสีียงด้้านการค้้าขายอััญมณีีทั้้�งในและ
ต่่างประเทศของจังั หวััดจัันทบุรุ ีี จนได้้สมญานามว่่า “จันั ทบุรุ ีี นครแห่่งอััญมณีี” โดยวาดบาติิกรูปู ดอกกล้้วยไม้้
เหลืืองจัันทบููรบนผ้้าที่่�ย้้อมสีีจากน้ำ��ำ ของการขุุดเหมืืองหาพลอยซึ่�งเป็็นสีีน้ำ�ำ� ตาลแดง และมีีคุุณสมบััติิย้้อมผ้้า
ติดิ ทนทาน จึึงนำำ�มาใช้เ้ ป็น็ สีีผ้า้ อัตั ลัักษณ์ข์ องจัังหวััดจัันทบุรุ ีี

วัสั ดุุ : ผ้้าฝ้า้ ย
กรรมวิธิ ีีการผลิติ : บาติกิ
ผู้้�ออกแบบ : คณะทำำ�งานโครงการค้้นหาผ้้าอััตลักั ษณ์ข์ องจังั หวััดจันั ทบุุรีี
ประจำำ�ปีีงบประมาณ พ.ศ. ๒๕๖๕
แหล่ง่ ผลิติ : ชุมุ ชนคุณุ ธรรมวััดเขาพลอยแหวน ตำ�ำ บลพลอยแหวน อำ�ำ เภอท่า่ ใหม่่

155

ลายโบสถ์์หลวงพ่่อโสธรสะท้้อนสายน้ำำ��บางปะกงยามอรุุณรุ่่�ง
156

จัังหวัดั ฉะเชิงิ เทรา

ลายโบสถ์ห์ ลวงพ่อ่ โสธรสะท้้อนสายน้ำำ��บางปะกงยามอรุณุ รุ่�ง ได้ร้ ับั แรงบันั ดาลใจมาจากแสงแดดยามเช้า้ เหนืือแม่น่ ้ำ�ำ� บางปะกง
ที่่�สะท้้อนโบสถ์์หลวงพ่่อโสธร ณ วััดโสธรวรารามวรวิิหาร ศููนย์์รวมจิิตใจของชาวจัังหวััดฉะเชิิงเทรา มีีลัักษณะลายด้้านบน
เป็น็ สามเหลี่ย่� มสองชั้น� ด้า้ นข้า้ งสามเหลี่ย�่ ม เป็น็ เส้น้ แนวนอนปลายเส้น้ เป็น็ เส้น้ ทแยงมุมุ ลักั ษณะคล้า้ ยภาพพระอุโุ บสถสะท้อ้ นแม่น่ ้ำ��ำ
โดยกำ�ำ หนดสีีสื่่�อความหมายถึึงอััตลัักษณ์์ วััฒนธรรม และสถานที่่�สำำ�คััญของจัังหวััด ได้้แก่่ สีีเหลืือง หมายถึึง หลวงพ่่อโสธร
สีีฟ้้าเทา (สีีด่่อน) หมายถึึง หลัังคาโบสถ์์หลวงพ่่อโสธร สีีขาว หมายถึึง สายแม่่น้ำำ��บางปะกง ที่่�เป็็นแหล่่งชีีวิิตของชาวฉะเชิิงเทรา
สีีเลืือดนก หมายถึึง ธงประจำำ�จังั หวัดั ฉะเชิงิ เทรา สีีน้ำำ�� ตาล หมายถึงึ ความเป็็นเมืืองเก่่าโบราณ มีีตำ�ำ นาน มีีความสงบ ความเรีียบง่่าย
และความมั่่น� คงของจัังหวััดฉะเชิิงเทรา

วัสั ดุุ : ผ้า้ ฝ้า้ ย
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : จก
ผู้อ�้ อกแบบ : ๑. นางจัันทรรัตั น์์ ไตรติิลานัันท์์ นายกเหล่า่ กาชาดจังั หวััดฉะเชิงิ เทรา
๒. นางสาวจารุวุ รรณ กัันหะสุุต ครูพู ิเิ ศษสอนการออกแบบลายผ้้า
๓. นายเกรีียงไกร เผด็็จศึึก
๔. นายเจษฎา รุ่�งฤดีีมงคลชัยั
แหล่่งผลิิต : กลุ่่�มอาชีีพทอผ้้าบ้า้ นนายาว ตำ�ำ บลท่่ากระดาน อำ�ำ เภอสนามชัยั เขต

157

ผ้า้ ลายดอกประดู่�
158

จังั หวััดชลบุรุ ีี

ลายดอกประดู่� ได้้รัับแรงบัันดาลใจจากดอกประดู่� ดอกไม้้ประจำ�ำ จัังหวััดชลบุุรีี ลัักษณะเป็็นลาย
ช่่อดอกประดู่่�สีีน้ำำ��ตาลวางแนวตั้้�ง ประกอบด้้วย ช่่อดอกประดู่่�จำ�ำ นวน ๙ ช่่อ แบ่่งเป็็นจำำ�นวน ๕ ช่่อ
ช่อ่ ละ ๓ ดอก จำ�ำ นวน ๔ ช่อ่ ช่่อละ ๙ ดอก จำำ�นวน ๑ ช่่อ มีใี บสีีเขีียวและช่่อดอกตูมู สีีน้ำ��ำ เงินิ จำ�ำ นวน ๓ ช่อ่
ใช้้กรรมวิิธีีผลิิตแบบบาติิก สามารถจััดวางรููปแบบได้้ตามลัักษณะเครื่�องแต่่งกาย หรืือผลิิตภััณฑ์์
ทางวััฒนธรรมอื่่น� ๆ

วัสั ดุุ : ผ้า้ ฝ้้าย
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : บาติิก
ผู้�อ้ อกแบบ : ๑. ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์จัักรกริศิ น์์ บััวแก้้ว
๒. ผู้้�ช่ว่ ยอธิกิ ารบดีีฝ่า่ ยอำ�ำ นวยการ และสื่อ� สารองค์์กร มหาวิทิ ยาลัยั บูรู พา
แหล่ง่ ผลิิต : วิสิ าหกิจิ ชุมุ ชนกลุ่่�มเพ้น้ ท์์ผ้า้ พฤกษาบาติกิ ตำ�ำ บลหนองเหีียง อำ�ำ เภอพนััสนิิคม

159

ผ้า้ ลายช่อ่ ใบมะขาม
160

จังั หวััดชัยั นาท

ลายช่่อใบมะขาม เกิิดจากการคิิดค้้นของคณะกรรมการพััฒนาสตรีีจัังหวััดชััยนาท ร่่วมกัับ
ชาวบ้้านในชุุมชนเนิินขาม ซึ่�่งเป็็นชุุมชน กลุ่่�มชาติิพัันธุ์์�ลาวเวีียง ที่่�มีีฝีีมืือในการทอผ้้าที่่�มีีอััตลัักษณ์์
ทั้้�งลวดลาย สืืบทอดเทคนิิคการทอจากรุ่่�นสู่�่รุ่�นโดยออกแบบลายผ้้าขึ้�นมาใหม่่ให้้สอดคล้้องกัับชื่�อ
“หมู่�่ บ้้านเนิินขาม” ที่่�มีีต้้นมะขามอยู่�่เป็็นจำำ�นวนมาก โดยถอดลายจากลัักษณะช่่อใบมะขามที่่�อยู่�่
รวมกัันเป็น็ ช่อ่ เป็น็ ลวดลายผ้้าทอเป็น็ เลขมงคล ๙ คู่่� ๗ คู่�่ ๕ คู่�่ และ ๓ คู่�่ เน้น้ การใช้้สีี ๕ สีี ได้้แก่่
สีีเขียี ว แดง ส้ม้ เหลือื ง และขาว ซึ่่�งเป็น็ สีมี งคลตามความเชื่�อของชาวลาวเวียี ง ซึ่ง�่ สามารถออกแบบ
ให้้มีีความแตกต่่างกัันไปตามลัักษณะการใช้้งาน เช่่น การจก และขิิด ใช้้ตกแต่่งเป็็นตีีนซิ่�น
และการมััดหมี่ใ� ช้้เป็น็ ตัวั ซิ่่น�

วััสดุุ : ผ้า้ ไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิติ : จก ขิิด
ผู้อ�้ อกแบบ : นางภััสกรณ์์ ธููปแก้้ว
ประธานคณะกรรมการพััฒนาสตรีจี ังั หวัดั ชัยั นาท
แหล่ง่ ผลิติ : ชุมุ ชนคุุณธรรมเนิินขาม ตำ�ำ บลเนินิ ขาม อำ�ำ เภอเนิินขาม

161

ผ้า้ ลายศรีีตราด
162

จัังหวัดั ตราด

ลายศรีีตราด หมายถึึง ความมิ่�งมงคลของจัังหวััดตราด ออกแบบขึ้�นโดยใช้้ ลายหลักั ลายช่อ่ ปลายเชิงิ
แนวคิิดในการสอดแทรกชื่่�อของจัังหวััดลงบนลายผ้้าเพื่่�อสร้้างเอกลัักษณ์์เฉพาะตััวให้้มีี
ความแตกต่า่ งจากลายผ้า้ ภููมิภิ าคอื่่น� ๆ โดยนำ�ำ ชื่่อ� ตัวั อักั ษรภาษาอังั กฤษของจังั หวัดั ตราด
(TRAT) มาเป็็นแนวคิิดหลัักในการออกแบบลายผ้้า ลายประกอบด้้วยส่่วนประกอบ
๓ ส่่วน ได้้แก่่ ลายหลััก คืือ อัักษร TRAT ลายคั่�น ทอเป็็นลายเรีียบสื่�อถึึงภููมิิศาสตร์์
ของจังั หวััดที่่เ� ป็น็ เมือื งติิดชายทะเล ลายช่่อปลายเชิงิ (ลายเชิงิ ผ้า้ ) นำ�ำ ตัวั อักั ษร R และ A
มาเรียี งเป็น็ รููปดอกกฤษณา ดอกไม้้ประจำำ�จัังหวัดั ตราด และใช้โ้ ทนสีีฟ้า้ ครามเป็น็ สีหี ลักั
ของการออกแบบ สื่อ� ถึึงทะเลอ่า่ วไทยที่่�หล่อ่ เลี้�ยงชีีวิติ ของชาวตราด

วัสั ดุุ : ผ้้าฝ้า้ ย
กรรมวิิธีีการผลิิต : มัดั หมี่�
ผู้อ�้ อกแบบ : ๑. คณะกรรมการดำ�ำ เนิินงานโครงการ
เสริิมสร้า้ งผ้า้ ไทย สู่่�อัตั ลักั ษณ์์ความเป็น็ ตราด
๒. นายศิวิ รุุฬห์์ แสนสุุข
แหล่่งผลิติ : กลุ่ม�่ ทอผ้้าบางปิิด ตํําบลบางปิิด อํําเภอแหลมงอบ
ลายคั่น�่
163

ผ้า้ ลายดอกสุพุ รรณิิการ์์
164

จังั หวัดั นครนายก

ลายดอกสุุพรรณิิการ์์ ได้้รัับแรงบัันดาลใจจาก “ดอกสุุพรรณิิการ์์” ดอกไม้้ประจำ�ำ จัังหวััดนครนายก มีีลัักษณะเป็็น
ลายดอกไม้ศ้ ิลิ ปะประยุกุ ต์์เชิงิ สัญั ลักั ษณ์์ คิดิ ค้น้ ขึ้น� เมื่อ� พุทุ ธศักั ราช ๒๕๔๕ โดยกลุ่ม่� สตรีสี หกรณ์์หัตั ถกรรมผ้า้ ทอไทยพวนบ้า้ นใหม่่
ร่ว่ มกับั ช่า่ งมัดั หมี่ผ� ู้้�ชำ�ำ นาญการจากอำำ�เภอบ้า้ นหมี่ � จังั หวัดั ลพบุรุ ีี และผู้�เชี่ย� วชาญจากภาควิชิ าประยุกุ ต์์ศิลิ ป์์ มหาวิทิ ยาลัยั ศิลิ ปากร
มาให้ค้ ำ�ำ แนะนำำ�ในการประดิษิ ฐ์์ลายผ้า้ เมื่อ� ผสมผสานกับั ภููมิปิ ัญั ญาการทอผ้า้ ที่่ส� ืบื ทอดมาจากบรรพบุรุ ุษุ ของชาติพิ ันั ธ์ุุ�ชาวไทพวน
ที่่�มีีความละเอียี ดสวยงาม ทำำ�ให้ล้ ายดอกสุพุ รรณิิการ์์สามารถเป็น็ ลายที่่�สะท้อ้ นถึึงสัญั ลัักษณ์์ของจังั หวัดั นครนายกได้เ้ ป็็นอย่่างดีี

วััสดุุ : ผ้า้ ฝ้า้ ย
กรรมวิิธีีการผลิิต : มัดั หมี่�
ผู้อ้� อกแบบ : กลุ่ม�่ สตรีีสหกรณ์์หัตั ถกรรมผ้้าทอไทยพวนบ้า้ นใหม่่
ตำ�ำ บลเกาะหวาย อำำ�เภอปากพลีี
แหล่ง่ ผลิิต : กลุ่ม่� สตรีสี หกรณ์์หัตั ถกรรมผ้้าทอไทยพวนบ้า้ นใหม่่
ตำ�ำ บลเกาะหวาย อำำ�เภอปากพลีี

165

ผ้้าลายปููรณฆฏาศรีีทวารวดีี
166

จัังหวัดั นครปฐม

ลายหม้้อน้ำ�ำ� ปููรณฆฏะ สััญลัักษณ์์แสดงถึึ งความมงคล
ก า ร กำำ� เ นิิ ด ชีี วิิ ต ที่่� มีี คว า ม ส ม บูู ร ณ์์
มั่�งคั่�ง โดยลวดลายดัังกล่่าวปรากฏ
อยู่�่บนเหรีียญตราและประติิมากรรม
ประดัับบนโบราณวััตถุุสมััยทวารวดีี
สััญลัักษณ์์หนึ่่�งของความเป็็นดิินแดน
แห่่งพระพุุทธศาสนาผสมกัับลาย
เอกลัักษณ์์ของกลุ่ม�่ ชาติพิ ัันธุ์�์

ลายปููรณฆฏาศรีที วารวดีี มีคี วามหมายว่า่ ดิินแดนอารยธรรมสมััยทวารวดีีที่่�มีี สััญลักั ษณ์์แทนพระพุทุ ธศาสนา
ความอุุดมสมบููรณ์์ทั้้�งสภาพแวดล้้อม พืืชพรรณ ธััญญาหาร มีีความหลากหลายของ
กลุ่ม�่ ชาติพิ ัันธุ์์� โดยมีีองค์์ประกอบ ๒ ลาย ได้้แก่่ ลายหลััก คือื ลายหม้อ้ น้ำ��ำ ปููรณฆฏะ และ ลายกวางหมอบ
ลายประกอบ คืือ ลายกวางหมอบ ใช้้การทอ ๒ รููปแบบ คืือ แบบมััดหมี่� โดยใช้ผ้ ้้าฝ้้าย
สีขี าวย้อ้ มครามสีนี ้ำ��ำ เงินิ และแบบจก ผสมผสานกับั ลายกลุ่ม่� ชาติพิ ันั ธ์ุ�ตามความสร้า้ งสรรค์์
ของผู้ �ทอ

วััสดุุ : ผ้า้ ไหม
กรรมวิิธีีการผลิติ : มััดหมี่�
ผู้อ้� อกแบบ : ๑. คณะกรรมการดำ�ำ เนินิ งานค้น้ หาและพััฒนา
“อััตลัักษณ์์ผ้า้ ไทย ผ้า้ พื้้�นเมืือง จัังหวััดนครปฐม”
๒. ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ ดร.ปิิยะวรรณ ปิ่่�นแก้ว้ สััญลัักษณ์์แทนกลุ่ม�่ ชาติิพันั ธ์ุุ�ต่า่ งๆ
ประธานสาขาวิชิ าออกแบบนิเิ ทศศิิลป์์ ในจังั หวัดั นครปฐม
มหาวิิทยาลัยั ราชภััฏนครปฐม ลายกลุ่�มชาติพิ ัันธ์ุ�
๓. นางสาวกฤติยิ า แก้้วสะอาด
อาจารย์์ประจำำ�สาขาออกแบบนิิเทศศิิลป์์ 167
มหาวิิทยาลัยั ราชภััฏนครปฐม
แหล่่งผลิิต : กลุ่ม�่ ผ้้าทอมืือศรีอี ุทุ ุุมพร
ตำ�ำ บลโพรงมะเดื่อ� อำำ�เภอเมืืองนครปฐม

ผ้้าลายหม้้อน้ำ��ำ ลายวิจิ ิติ ร
168

จังั หวัดั นนทบุรุ ีี

ดอกนนทรีี

ลายหม้้อน้ำ��ำ ลายวิิจิิตร ออกแบบโดยใช้้ตััวแทนสััญลักั ษณ์์ประจำำ�จัังหวััดนนทบุรุ ีี ได้้แก่่ ลวดลาย หม้้อน้ำำ��ลายวิจิ ิติ ร
ของหม้้อน้ำ�ำ� ลายวิิจิิตร ศิิลปะบนเครื่่�องปั้้�นดิินเผาที่่�มีีความงดงาม ลัักษณะเฉพาะทั้้�งรููปทรง สีีสัันของ เชิิงผ้้าลวดลายไทยโบราณ
เนื้้�อดิิน และลวดลาย การแกะสลัักที่่�บ่่งบอกชััดเจนถึึงศิิลปะชาวมอญรามััญที่่�อาศััยในพื้้�นที่่�เกาะเกร็็ด
จังั หวัดั นนทบุรุ ีี และดอกนนทรีี ดอกไม้ป้ ระจำ�ำ จังั หวัดั ที่่ล� ักั ษณะดอกมีี ๕ กลีบี ช่อ่ ดอกเป็น็ พวงระย้า้ และมีี จากวััดเฉลิมิ พระเกีียรติิ
สีเี หลือื งทอง สื่อ� ถึึงวันั พระบรมราชสมภพของพระบาทสมเด็จ็ พระบรมชนกาธิเิ บศร มหาภููมิพิ ลอดุลุ ยเดช และวัดั ชมภููเวก
มหาราช บรมนาถบพิิตร และพระบาทสมเด็็จพระวชิิรเกล้้าเจ้้าอยู่�่ หััว นอกจากนี้้�บริิเวณเชิิงผ้้าจะมีี 169
ลวดลายไทยโบราณจากวััดเฉลิิมพระเกียี รติิและวััดชมภููเวก วัดั โบราณสำำ�คัญั ในจัังหวัดั นนทบุรุ ีี

วัสั ดุุ : ผ้า้ ฝ้า้ ย
กรรมวิิธีีการผลิติ : ขิิด
ผู้อ�้ อกแบบ : คณะกรรมการพิิจารณาจัดั ทำ�ำ อััตลักั ษณ์์ลายผ้้า
ประจำ�ำ จังั หวััดนนทบุุรีี ประจำ�ำ ปีี พ.ศ. ๒๕๖๕
แหล่่งผลิิต : กลุ่ม่� มรดกสยาม ตำ�ำ บลท่า่ ทราย อำ�ำ เภอเมือื งนนทบุรุ ีี

ผ้า้ ลายรัักบััว
170

จังั หวััดปทุุมธานีี

สื่่อ� ถึงึ ชื่�อ่ จัังหวััดปทุุมธานีี

ดอกบัวั หลวง

ผลผลิิตทางการเกษตรกรรม ของ
จัังหวััด ซึ่�่งหมายถึึงพื้�้นที่่� ที่่�อุุดม
สมบููรณ์์

รวงข้า้ ว

ลายรักั บัวั ได้ร้ ับั รางวัลั ชนะเลิศิ จากการจัดั ประกวดออกแบบลายผ้า้ ประจำ�ำ จังั หวัดั สายน้ำ�ำ�เจ้้าพระยา แม่่น้ำำ��คู่่�บ้้านคู่�่เมืืองที่่�หล่่อเลี้ �ยงชาว
ปทุุมธานีีภายใต้แ้ นวคิดิ “บัวั นี้้ท� ี่่�ปทุมุ ” โดยมีแี นวคิดิ ใน การออกแบบ คืือ นำ�ำ เอกลักั ษณ์์ ปทุุมธานีีมาจนถึึงทุกุ วันั นี้้�
ของท้อ้ งถิ่น� เช่น่ ดอกบัวั หลวง รวงข้า้ ว สายน้ำ��ำ เจ้า้ พระยา ความรักั ท้อ้ งถิ่น� และความสามัคั คีี
เป็็นปึึกแผ่่นของชาวปทุุมธานีี มาออกแบบเป็็นภาพกราฟิิกลายผ้้า ใช้้สีีน้ำำ�� เงิินแทน ที่่�ประกบต่่อกัันเป็็นหััวใจ มืือข้้าง
พระมหากษัตั ริยิ ์์ สีฟี ้า้ แทนสายน้ำ��ำ เจ้า้ พระยา สีขี าวแทนศาสนา และสีชี มพูแู ทนดอกบัวั หลวง หนึ่่�งสื่�่อถึึงคนไทย และอีีกข้้างสื่�่อ
และประยุุกต์์ใช้้ลายผ้า้ แบบทาร์์ทันั (Tartan) ให้้เกิดิ ความร่ว่ มสมัยั ถึึงกลุ่�มชนเชื้�อสายต่่าง ๆ แสดงถึึง
ความรัักท้้องถิ่ �นความสามััคคีีเป็็น
วััสดุุ : ผ้้าทอใยกล้ว้ ยบัวั หลวง ปึึกแผ่่น โดยไม่่แบ่่งแยกกลุ่�มชน
กรรมวิิธีกี ารผลิิต : พิิมพ์ล์ าย เชื้�อสายต่่าง ๆ
ผู้อ้� อกแบบ : ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์ส์ ุกุ ฤตา หิริ ัณั ยชวลิิต มือื ๒ ข้้าง

อาจารย์์มหาวิิทยาลััยกรุุงเทพ
แหล่่งผลิิต : กลุ่�มทอผ้า้ ใยกล้ว้ ยบััวหลวง (กลุ่�มแม่บ่ ้้านแสงตะวััน)
ศููนย์ส์ ่่งเสริิมอาชีพี วัดั ไก่เ่ ตี้ย�
ตำำ�บลกระแชง อำำ�เภอสามโคก

171

ผ้า้ ยกดอกลายเต่า่
172

จังั หวััดประจวบคีีรีขี ัันธ์์

ผ้้ายกดอกลายเต่่า เป็็นลายผ้้าที่่�ทอขึ้�นโดยหมู่่�บ้้านเขาเต่่า เป็็นหมู่่�บ้้านทอผ้้าที่่�สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์�
พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง ทรงริิเริ่�มขึ้�นเพื่�่อสนัับสนุุนให้้ราษฎรทอผ้้าเพื่่�อเป็็นอาชีีพเสริิม
และเป็น็ จุดุ เริ่ม� ต้น้ ของโครงการศิลิ ปาชีพี ทั่่ว� ประเทศในเวลาต่อ่ มา ชื่อ่� ลายยกดอกลายเต่า่ ยังั พ้อ้ งกับั ชื่อ�่ ของหมู่่�บ้า้ น
ซึ่ง่� มีเี ต่า่ อาศััยอยู่�เป็็นจำ�ำ นวนมาก จึึงใช้้ลักั ษณะของกระดองเต่่าเป็็นแรงบัันดาลใจ นอกจากนี้้� ชื่่อ� ลายยังั สื่�่อถึึงความ
เป็็นสิิริิมงคล เป็็นตััวแทนในการมอบให้้ผู้�ใหญ่่แทนคำ�ำ อวยพรให้้กัับบุุคคลอัันเป็็นที่่�เคารพรััก เพื่่�อให้้บุุคคลนั้้�นได้้
มีอี ายุยุ ืืนมีสี ุขุ ภาพที่่แ� ข็ง็ แรงใช้ก้ รรมวิธิ ีที อด้ว้ ยกี่ก� ระตุกุ แบบคันั ยก๔ตะกอ๖ขาเหยียี บและหลักั การผสมสีทีี่่ม� ีเี ส้น้ ฝ้า้ ย
ด้า้ นยืืนและเส้้นฝ้า้ ยด้า้ นพุ่่�งคนละสีีกััน จึงึ ทำ�ำ ให้้เกิดิ ความสวยงามร่ว่ มสมัยั

วััสดุุ : ผ้้าฝ้า้ ย
กรรมวิิธีกี ารผลิิต : ทอยกดอก
ผู้้อ� อกแบบ : สมาชิิกศูนู ย์์หััตถกรรมทอผ้้าบ้า้ นเขาเต่่า
พัฒั นาร่ว่ มกัับอาจารย์จ์ ากศูนู ย์์ส่่งเสริมิ อุุตสาหกรรม
ภาคที่่� ๘ จังั หวัดั สุพุ รรณบุุรีี
แหล่่งผลิติ : ศูนู ย์ห์ ัตั ถกรรมทอผ้า้ บ้้านเขาเต่่า ตำ�ำ บลหััวหิิน อำ�ำ เภอหััวหิิน

173

ผ้้าลายปราจีีนบุรุ ีี ศรีภี ูษู า
174

จัังหวัดั ปราจีีนบุรุ ีี

สื่อ�่ ถึึงต้น้ พระศรีีมหาโพธิ์์� ณ วััดต้น้ โพธิ์์�
ศรีมี หาโพธิิ สันั นิิษฐานว่า่ เป็็นหน่่อจาก
ต้้นพระศรีีมหาโพธิ์์� สถานที่่�ตรััสรู้้�จาก
พุทุ ธคยาประเทศอินิ เดียี

ลายใบโพธิ์ �

ลายสวัสั ดิิกะ เป็็นภาษาสัันสฤต หมายถึึงสััญลัักษณ์์
แห่ง่ โชคและความอยู่่�ดีมี ีสี ุุข ปรากฏอยู่�
ลายปราจีีนบุุรีี ศรีีภููษา ได้้รัับแนวคิิดในการพััฒนาและออกแบบลวดลายมา ในรอยพระพุุทธบาทคู่่� ที่่�มีีอายุุเก่่าแก่่
จากอัตั ลักั ษณ์ท์ี่่ส� ื่อ�่ ถึงึ ความเป็น็ จังั หวัดั ปราจีนี บุรุ ีี ประกอบไปด้ว้ ย ลายใบโพธิ์์� ลายสวัสั ดิกิ ะ ที่่�สุุดในประเทศไทย ณ โบราณสถาน
ลายแม่น่ ้ำ�ำ� ปราจีนี บุรุ ีี ลายดอกปีบี และนำำ�สีปี ระจำ�ำ จังั หวัดั ปราจีนี บุรุ ีี คืือ สีแี ดง และสีเี หลืือง สระมรกต จััดวางตามแนวตั้้�ง ๗ แถว
ไปใช้ต้ กแต่่ง โดยสีีเหลืือง สื่�อ่ ถึึงความมั่�งคั่ง� เจริิญรุ่่�งเรืือง สีแี ดง สื่อ่� ถึงึ ความมีีพลัังอำ�ำ นาจ สื่่�อถึงึ พื้น�้ ที่่� ๗ อำ�ำ เภอ
ชื่อ�่ เสียี ง ลาภยศ ป้อ้ งกันั สิ่่�งไม่ด่ ีี ปกป้อ้ งคุ้�มครองให้้ปลอดภัยั
แสดงถึึงวิิถีีชีีวิิตของชาวปราจีีนบุุรีี ที่่�มีี
วััสดุุ : ผ้า้ ฝ้้าย ลายแม่น่ ้ำ�ำ� ปราจีีนบุุรีี ความผููกพัันกัับสายน้ำ��ำ ในการดำำ�รงชีีวิิต
ทั้้�งในการอุุปโภค บริิโภค และทำ�ำ
เกษตรกรรม

กรรมวิิธีกี ารผลิิต : ทอยก
ผู้�อ้ อกแบบ : ๑. นายทััศนัยั สุธุ าพจน์์ ปลัดั จัังหวััดปราจีนี บุุรีี
๒. ดร.ภควัตั ปิิดตาทะโน
หัวั หน้า้ กลุ่�มสาระการเรีียนรู้้�ศิลิ ปะ ดอกไม้ป้ ระจำ�ำ จังั หวัดั ปราจีีนบุุรีี จััดวาง
โรงเรียี นศรีมี โหสถ ตามแนวตั้้ง� ๗ แถว สื่อ่� ถึงึ พื้น�้ ที่่� ๗ อำำ�เภอ

๓. นายจิินดา กิิมกููล ลายดอกปีีบ
๔. นายสิิทธิผิ ล ชำำ�วงษ์์ (ดอกกาสะลอง)
คณะกรรมการหอการค้้าจัังหวัดั ปราจีนี บุรุ ีี
แหล่่งผลิิต : กลุ่�มผ้า้ ทอมืือบ้้านวังั ใหม่่ ตำำ�บลวังั ท่่าช้า้ ง อำ�ำ เภอกบิินทร์บ์ ุุรีี

175

ผ้้าลายดอกโสน
176

จังั หวััดพระนครศรีอี ยุุธยา

ลายดอกโสน ได้้รัับแรงบัันดาลใจจากดอกโสนดอกไม้้ประจำ�ำ จัังหวััดพระนครศรีีอยุุธยา ซึ่�่งมีีเรื่�องเล่่ากัันว่่า
เมื่อ�่ ครั้ง� สมเด็จ็ พระรามาธิบิ ดีที ี่�่ ๑ (พระเจ้้าอู่�่ ทอง) ทรงสถาปนากรุุงศรีอี ยุธุ ยา เมื่่�อพุทุ ธศัักราช ๑๘๙๓ พระเจ้้าอู่่�ทอง
ได้้ตั้้�งเมืืองขึ้�้นใหม่่ที่�่ตำ�ำ บลเวีียงเหล็็ก ทรงเลืือกชััยภููมิิที่่�ตั้�้งพระราชวััง พร้้อมทั้้�งเห็็นพื้้�นที่่�ตำำ�บลหนองโสนเหมาะสม
เพราะมีีต้้นโสนเป็็นจำ�ำ นวนมาก กำ�ำ ลัังออกดอกเหลืืองอร่่ามคล้้ายทองคำ�ำ แลสะพรั่�งตา ด้้วยความภาคภููมิิใจ
ในประวััติิศาสตร์์ความเป็็นมาของจัังหวััดจึึงนำำ�มาเป็็นแรงบัันดาลใจสร้้างสรรค์์เป็็นลวดลายบาติิกบนพื้้�นผ้้าสีีฟ้้า หรืือ
สีีน้ำ�ำ� เงิินที่ม�่ าจากสีีธงประจำ�ำ จังั หวัดั และมีีชื่�อ่ จังั หวััดพระนครศรีอี ยุุธยาประกอบอยู่�่ทั่ว� ผืืน

วััสดุุ : ผ้า้ ไหม
กรรมวิิธีีการผลิิต : บาติิก
ผู้้�ออกแบบ : สำ�ำ นักั งานวัฒั นธรรมจัังหวััดพระนครศรีีอยุธุ ยา พัฒั นามาจากลายผ้า้ ดั้ง� เดิิม
แหล่่งผลิติ : กลุ่่�มวิสิ าหกิจิ ชุุมชนผ้า้ บาติกิ และมัดั ย้้อม
ตำ�ำ บลบ้า้ นชุ้�ง อำ�ำ เภอนครหลวง

177

ผ้า้ ลายสุวุ รรณวัชั ร์์
178

จัังหวัดั เพชรบุุรีี

ลายสุวุ รรณวัชั ร์์ มีที ี่ม�่ าจากการวิิจััยลายผ้้าอัตั ลักั ษณ์์ของเพชรบุรุ ีโี ดยมหาวิิทยาลัยั ราชภัฏั เพชรบุรุ ีี
เป็็นลายแบบประเพณีีไทยโบราณที่่�ถอดแบบจากลายกรวยเชิิงที่่�เสาศาลาการเปรีียญวััดใหญ่่สุุวรรณาราม
วััดสำ�ำ คััญที่�่เป็็นแหล่่งรวบรวมมรดกศิิลปกรรมสกุุลช่่างเมืืองเพชรในสมััยอยุุธยาที่�่ยัังคงเก็็บรัักษาอนุุรัักษ์์
ไว้้ได้้อย่่างดีีตราบจนถึึงปััจจุุบัันเป็็นความภาคภููมิิใจของชาวเพชรบุุรีีทุุกคน โดยชื่�่อลายสุุวรรณวััชร์์
มาจากคำำ�ว่า่ “สุวุ รรณ” หมายถึึง วัดั ใหญ่ส่ ุวุ รรณาราม และคำ�ำ ว่า่ “วัชั ร์”์ แปลว่า่ เพชร หมายถึึง จังั หวัดั เพชรบุรุ ีี
ดัังนั้้�นคำำ�ว่่า “สุุวรรณวััชร์์” จึึงหมายถึึง ผ้้าจากลายวััดใหญ่่สุุวรรณาราม และเป็็นผ้้าอััตลัักษณ์์ประจำำ�
จังั หวััดเพชรบุุรีี
ปััจจุุบัันมีีการพััฒนาต่่อยอดการทอลายไปสู่�่ ชุุมชน พััฒนาลายผ้้าให้้ชาวจัังหวััดเพชรบุุรีีสามารถ
ใช้ไ้ ด้ใ้ นชีีวิติ ประจำำ�วันั มีกี ารออกแบบ การผลิิต การทอให้เ้ หมาะสมกัับการที่่�จะนำ�ำ มาใช้้งาน สามารถทำ�ำ ให้้
เป็็นที่่�ยอมรัับ มีีการนำ�ำ มาสวมใส่่อย่่างแพร่่หลาย สร้้างอาชีีพสร้้างรายได้้ให้้กัับชุุมชน และถืือเป็็นความ
ภาคภููมิิใจของชาวจังั หวัดั เพชรบุรุ ีี

วััสดุุ : ผ้้าฝ้า้ ย
กรรมวิิธีีการผลิิต : ขิิด
ผู้�้ออกแบบ : ๑. รองศาสตราจารย์์ ดร.กาญจนา บุุญส่ง่
หััวหน้า้ ศููนย์์วิจิ ัยั สิิงขร-มะริดิ ศึึกษาฯ มหาวิทิ ยาลััยราชภัฏั เพชรบุุรีี
๒. ดร.เอื้อ� มพร โตภาณุุรัักษ์์กุุล
เลขานุกุ ารศููนย์ว์ ิิจััยสิิงขร-มะริิดศึึกษาฯ มหาวิทิ ยาลััยราชภัฏั เพชรบุรุ ีี
๓. นายเกรีียงศัักดิ์� กล่่อมสกุุล
กลุ่่�มยายกับั ตา และนัักวิิจัยั ของศููนย์์วิิจัยั สิงิ ขร-มะริิดศึึกษาฯ
มหาวิิทยาลััยราชภััฏเพชรบุุรีี
๔. นายยงยุุทธ เกษมส่ง่ สุุข
นัักวิิจัยั ของศููนย์์วิิจััยสิงิ ขร-มะริดิ ศึึกษาฯ มหาวิทิ ยาลััยราชภัฏั เพชรบุุรีี
แหล่ง่ ผลิติ : กลุ่่�มทอผ้า้ ไทพวนเพชรบุรุ ีี ตำ�ำ บลมาบปลาเค้า้ อำำ�เภอท่า่ ยาง

179

ผ้า้ ลายตากะหมุกุ
180

จังั หวััดระยอง

ลายตากะหมุุก (ตาสมุกุ ) เป็น็ ลายผ้้าโบราณของจัังหวัดั ระยอง มีีชื่อ�่ ปรากฏในพระราชนิิพนธ์์พระบาทสมเด็จ็
พระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่�่หััว เรื่�่อง จดหมายเหตุุระยะทางเมืืองจัันทบุุรีี พุุทธศัักราช ๒๔๑๘ พระองค์์ทรงกล่่าวถึึง
ผ้้าที่่�มีีในพื้้�นถิ่�นระยอง คืือ ผ้้าตาสมุุก ซึ่่�งเป็็นผ้้าพื้้�นที่่�ได้้รัับความนิิยม และทรงให้้คำ�ำ นิิยมว่่าผ้้าพื้้�นถิ่�นแถบนี้้�
มีีคุุณภาพความว่่า “เมืืองแกลง เมืืองขลุุง โดยมากใช้้ด้้ายเทศย้้อมสีีต่่าง ๆ ทอเปนผ้้าพื้้�นบ้้าง ผ้้าตาสมุุก บ้้างแล
ผ้้าราชวัตั รบ้้าง มีีฝีีมืือดีีกว่่าที่่�กรุุงเทพฯ” ผ้้าลายตากะหมุุกมีีเอกลัักษณ์์การทอแบบขััด เส้้นสีีเข้้มสลัับกัับเส้้นสีีอ่่อน
เป็น็ การพััฒนามาจากกะหมุกุ (สมุุก) ภาชนะพื้้น� บ้้านสานด้ว้ ยไม้้ไผ่่หรืือใบตาลสำ�ำ หรับั ใส่่สิ่่ง� ของ

วััสดุุ : ผ้้าฝ้า้ ย
กรรมวิธิ ีีการผลิติ : ทอขัดั
ผู้อ้� อกแบบ : ๑. นายจิริ พัันธุ์� สัมั ภาวะผล ประธานสภาวัฒั นธรรมตำ�ำ บลเพ
๒. นายเฉลียี ว ราชบุรุ ีี รองประธานสภาวัฒั นธรรมจัังหวัดั ระยอง
๓. นายพงศ์ป์ ณต ใจยา กรรมการและผู้้�ช่่วยเลขานุกุ ารสภาวัฒั นธรรมอำ�ำ เภอเมืืองระยอง
แหล่่งผลิติ : ศููนย์์อนุุรัักษ์์ผ้้าพื้้�นถิ่�นระยอง ตำ�ำ บลเพ อำำ�เภอเมืืองระยอง


181

ผ้า้ ลายราชาบุุรีี หรืือ ลายกาบโอ่่งนกคู่�่
182

จังั หวัดั ราชบุุรีี

หมายถึงึ โอ่่งราชบุรุ ีี

ลายรููปหกเหลี่ �ยม

ลายราชาบุรุ ีี หรือื ลายกาบโอ่ง่ นกคู่่� มีคี วามหมายมงคล หมายถึงึ เมืืองพระราชา หมายถึึง การอยู่�่คุ้้�มเหย้้า
คิิดค้้นขึ้�นใหม่่โดยใช้้สััญลัักษณ์์สื่่�ออััตลัักษณ์์ทางวััฒนธรรมของจัังหวััด ประกอบด้้วย คุ้้�มเรืือน คุ้้�มผััวคุ้้�มเมีียบัังเกิิด
ลายโบราณของกลุ่ �มชาติิพัันธุ์�ไทยวน ได้้แก่่ ลายนกคู่่�กิินน้ำำ��ฮ่่วมเต้้า และลายกาบ ความเป็็นสิิริิมงคลต่่อคู่�่การ
และลายรููปหกเหลี่ �ยมที่่�เป็็นสััญลัักษณ์์แทนโอ่่งราชบุุรีี สิินค้้าทางวััฒนธรรม ครองรักั ครองเรืือน
ที่่�มีีชื่่�อเสีียงของจัังหวััด ลายนกคู่่�กินน้ำ�ำ� ฮ่่วมเต้้า

วััสดุุ : ผ้า้ ฝ้้าย
กรรมวิิธีีการผลิติ : จก
ผู้�อ้ อกแบบ : ๑. นายธนกร สดใส ผู้�ทรงคุณุ วุฒุ ิิ (เจ้า้ ของแบรนด์์ ตานีสี ยาม) บ่่ ง บ อ ก ถึึ ง อัั ต ลัั ก ษ ณ์์ ข อ ง
๒. ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์ ปรีียาพร ทองผุุด ศิิลปะการทอผ้้าของชาติิพัันธุ์�
อาจารย์ป์ ระจำ�ำ คณะมนุุษยศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยราชภััฏ ไทยวน ราชบุรุ ีี

หมู่่�บ้้านจอมบึงึ ลายกาบ
๓. คณะกรรมการพิิจารณาลายผ้้าประจำ�ำ จัังหวััดราชบุรุ ีี
แหล่่งผลิิต : กลุ่ม� ทอผ้า้ จกวัดั รางบัวั (ผ้า้ ทอ) ตำ�ำ บลรางบัวั อำำ�เภอจอมบึงึ

183

ผ้า้ ลายดอกพิกิ ุลุ
184

จังั หวััดลพบุุรีี

ลายดอกพิิกุุล ได้้รัับแรงบัันดาลใจมาจากดอกพิิกุุล ไม้้มงคลพระราชทานประจำำ�จัังหวััดลพบุุรีี เป็็นผ้้าทอ
ที่่�มีีการออกแบบลวดลายที่่�เป็็นเอกลัักษณ์์แบบมััดหมี่�ด้้วยการนำ�ำ เอาลัักษณะของดอกพิิกุุล สร้้างลวดลายจาก
การย้้อมสีีเส้้นฝ้้ายหรืือไหมก่่อนนำ�ำ ไปทอ โดยวางแผนออกแบบลายแล้้วจึึงมััดและย้้อมทำ�ำ ลวดลายด้้วยวิิธีีการ
ใช้้เชืือกกล้้วยหรืือเชืือกฟางมััดเส้้นด้้ายบริิเวณที่่�ไม่่ต้้องการย้้อมสีีเพื่�่อให้้เป็็นไปตามลวดลายที่่�ต้้องการก่่อนที่่�จะ
นำำ�ไปย้้อมสีีอ่่อนไปหาสีีเข้้มจนครบตามลวดลายที่่�กำำ�หนดเเละต้้องทำ�ำ ซ้ำ��ำ หลายครั้้�งถ้้าต้้องการให้้มีีหลายสีีบนผ้้า
แล้ว้ จึงึ นำ�ำ ไปทอลายขัดั ธรรมดาใช้ส้ องตะกอด้ว้ ยพื้้น� ผ้า้ สีนี ้ำ��ำ เงินิ สีปี ระจำ�ำ จังั หวัดั ลพบุรุ ีี

วััสดุุ : ผ้า้ ไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : มััดหมี่�
ผู้้�ออกแบบ : ๑. นายจารุุพงศ์์ พลเดช อดีตี ผู้�ว่าราชการจัังหวััดลพบุุรีี
๒. สำ�ำ นักั งานพัฒั นาชุมุ ชนจังั หวััดลพบุุรีี
๓. กลุ่�มทอผ้า้ ตำ�ำ บลบ้า้ นทราย อำ�ำ เภอบ้า้ นหมี่� จังั หวััดลพบุรุ ีี
แหล่ง่ ผลิิต : กลุ่ม� ทอผ้้ามััดหมี่�บ้้านโคกเจริิญ
ตำำ�บลโคกเจริญิ อำ�ำ เภอโคกเจริิญ

185

ผ้า้ ลายดอกดาวเรืือง
186

จังั หวััดสมุุทรปราการ

ไ ด้้ รัั บ แ ร ง บัั น ด า ล ใ จจ า ก ต้้ น
หญ้้าชนิิดหนึ่่�งตามธรรมชาติิ
เวลาเดิินผ่่าน ดอกหมากจัับจะมีี
ลัักษณะเกาะติิดแน่่นตามเสื้ �อผ้้า
เกิิดเป็็นลายเล็็ก ๆ ลัักษณะของ
ลวดลายหมากจัับ จะอยู่�่รวมกััน
เป็็นกลุ่ม� เป็็นระเบีียบทั่่ว� ทั้้�งผืืน

ลายหมี่่�หมากจัับ

ลายดอกดาวเรือื ง ได้ร้ ับั แรงบันั ดาลใจมาจากดอกดาวเรืือง ซึ่ง่� เป็น็ ดอกไม้ป้ ระจำ�ำ ไ ด้้ รัั บ แ ร ง บัั น ด า ล ใ จจ า ก ง า น
จัังหวััดสมุุทรปราการ ลายดอกดาวเรืืองเกิิดจากการประยุุกต์์โดยใช้้เทคนิิคการมััดหมี่� ประทีีปโคมไฟในช่่วงออกพรรษา
จากลวดลายโบราณ ๒ ลาย คืือ ลายหมี่�หมากจัับ และลายโคมเจ็็ด โดยมีีการนำำ� ของพุทุ ธศาสนิกิ ชน ตามคติิความ
เอาลวดลายดั้ �งเดิิมมาจััดวางใหม่่ให้้เกิิดเป็็นลายดอกดาวเรืืองสร้้างความสวยงาม เชื่�่อว่่า การปล่่อยโคมนั้้น� เป็็นการ
และโดดเด่่นบนผืืนผ้้า ส่่งเหล่่าเทวดาขึ้น� สู่ส่� วรรค์์ ทำำ�ให้้
เ ท ว ด า ช่่ว ย ป ก ป้้ อ ง คุ้้�มค ร อ ง
วัสั ดุุ : ผ้า้ ฝ้า้ ย อีีกทั้้�งยัังมีีความหมายเหมืือน
กรรมวิิธีีการผลิิต : มัดั หมี่� การส่่องสว่่างสู่่�ความรุ่่�งเรืือง
ผู้อ้� อกแบบ : นายชลิติ รัฐั สุุรฤทธิิพงศ์์ ความอุุดมสมบููรณ์์ ความเพิ่่�มพููน
แหล่ง่ ผลิติ : กลุ่�มอาชีีพทอผ้า้ ตำำ�บลบางเสาธง ลายโคมเจ็็ด ของผลผลิติ ตลอดถึงึ การอยู่ด�่ ีกี ินิ ดีี

ตำ�ำ บลบางเสาธง อำำ�เภอบางเสาธง

187

ผ้า้ ลายสมุทุ ราสุมุ ามาลย์์
188

จัังหวััดสมุุทรสงคราม

ลายสมุุทราสุุมามาลย์์ ได้้แรงบัันดาลใจจากดอกจิิกทะเล ซึ่�่งเป็็นพัันธุ์�ไม้้มงคล ท้องผาออกแบบเปนดอกจิิก
พระราชทานประจำ�ำ จัังหวััดสมุุทรสงคราม ชื่�่อมีีความหมายถึึง การเดิินทางของต้้นจิิก ทะเลบานทรงพุุม ประกอบดวย
ทะเลเมื่่�อเจริิญเติิบโตพััฒนาจากดอกกลายเป็็นผลจิิกทะเล หากผลแก่่จััดจะร่่วงหล่่นลง ดอกตููม โดยออกแบบจาก
ไหลไปตามสายน้ำำ�� และเจริิญเติิบโตในพื้้�นที่่�อื่่�น การเจริิญงอกงามผ่่านสายน้ำ��ำ ริิมชายฝั่�่ง ความเบาบางของเกสรมีลี ักั ษณะ
ทะเลซึ่่�งเป็็นพื้้�นที่่�ของพระสมุุทรเทวา จากหลัักฐานตามพงศาวดารอยุุธยาพููดถึึง คลา้ ยหยดน้ำ��ำ
บริิเวณปากทะเลตรงกัับพื้้�นที่่�จัังหวััดสมุุทรสงครามในปััจจุุบัันว่่าเป็็นพื้้�นที่่�กระทำำ�พลีี กรวยเชิิงหรืือตีีนผ้้าลายประยุุกต์์
บููชาพระสมุุทรเทวาตามความเชื่�่อของชาวทะเล และคำ�ำ เปรยสำ�ำ หรัับดอกไม้้ที่่�มีี จากดอกบาน ดอกตููม และเกสร
ลัักษณะพิิเศษ มีีความฟุ้้�งกระจายด้้วยรููปลัักษณะของเกสร จึึงยกตััวอย่่างบทละคร ของดอกจิกิ ทะเล
ในสมััยกรุุงรััตนโกสิินทร์์ที่่�ว่่า “พิิศดููพัันธุ์์�พฤกษา มวลมาลาสุุมามาลย์์” มาเป็็นชื่่�อของ
ลายผ้า้ ที่่�มีีความสวยงามโดดเด่่นและสะท้้อนอััตลัักษณ์ข์ องจังั หวัดั สมุุทรสงคราม สังั เวีียนผาประกอบดวยลายผลจิกิ ทะเล
ลายสมุุทราสุุมามาลย์์ ออกแบบให้้มีีองค์์ประกอบครบตามอย่่างผ้้าโบราณ 189
แบบไทยประเพณีี ซึ่�่งประกอบด้้วย สัังเวีียน ลายผลจิิกทะเลช่่อแทง ท้้องผ้้าออกแบบ
จากความเบาบางของเกสรดอกจิิกทะเลมีีลัักษณะคล้้ายหยดน้ำ��ำ และกรวยเชิิงผููกลาย
จากดอกบาน ดอกตููม และเกสรดอกจิกิ เพื่�อ่ เป็็นจุดุ ตั้�งต้น้ (ตีนี ผ้้า)

วัสั ดุุ : ผ้้าไหม
กรรมวิิธีีการผลิิต : ขิดิ
ผู้�้ออกแบบ : นายบุุหลััน ปั้้น� บรรจง
แหล่ง่ ผลิติ : กลุ่�มทอผ้้าไหมสมุุทรสงคราม
ตำ�ำ บลแม่่กลอง อำำ�เภอเมืืองสมุทุ รสงคราม

ผ้้าลายปลาทูู
190

จัังหวััดสมุุทรสาคร

ลายปลาทูู ออกแบบต่่อยอดจากโครงการถอดรหััสการ
พััฒนาจัังหวััดสมุุทรสาครเมืืองแห่่งความสุุข (4 DNA) โดยนำำ�จุุดเด่่น
ของจัังหวััดสมุุทรสาคร ซึ่่�งเป็น็ เมืืองประมง ผนวกกับั วััฒนธรรมชุุมชน
ที่�่เรีียบง่่าย และมีีการจัับปลาทููมากที่�่สุุดในประเทศไทย อีีกทั้้�งปลาทูู
มีีเนื้้�อแน่น่ รสชาติหิ วานมััน ไม่เ่ หมืือนปลาทูจู ากแหล่่งอื่�น ๆ มาใช้้เป็น็
แรงบัันดาลใจในการจััดทำำ�ผ้้าลายปลาทูู โดยสามารถจััดทำ�ำ ลวดลาย
บนผืืนผ้้าได้้หลากหลายวิิธีี ทั้้�งการปััก การวาด การเพ้้นท์์ ฯลฯ
ตามความต้อ้ งการทำ�ำ ให้ผ้ ้า้ ลายปลาทููสามารถนำำ�ไปใช้ป้ ระโยชน์ไ์ ด้ห้ ลาย
รูปู แบบ สวมใส่ไ่ ด้้ง่า่ ย มีีความร่่วมสมัยั เหมาะกัับประชาชนทุกุ กลุ่่�ม
วััสดุุ : ผ้้าไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิติ : เขีียนมือื
ผู้้�ออกแบบ : นางสาวจุฑุ ากาญจน์์ มั่น� คง
แหล่ง่ ผลิิต : ชนาณัตั ิิผ้้าไทย
ตำ�ำ บลนาดีี อำำ�เภอเมืืองสมุทุ รสาคร

191

ผ้า้ ลายสระแก้ว้
192

จัังหวััดสระแก้้ว

ลายผีเี สื้�้อดาหลา ผีี เสื้� อกล างคืื นที่�่ มีี ขนาดใหญ่่ แล ะ
มีีความสวยงาม (Atlas moth)
มีีการเพาะเลี้�ยงเพื่่�อใช้้ประโยชน์์ และ
อ นุุ รัั ก ษ์์ อ ยู่ � ภ า ย ใ น โ ค ร ง ก า ร ศิิ ล ป า ชีีพ
ศึึกษาพััฒนาไหมไทยพื้้�นบ้้านไหมดาหลา
และแมลงทัับ

ลายสระแก้้ว ได้้รัับรางวััลชนะเลิิศโครงการจััดทำำ�ลวดลายผ้้าเอกลัักษณ์์จัังหวััด ดอกไม้ป้ ระจำำ�จัังหวัดั สระแก้ว้
สระแก้้ว มีีแนวคิิดมาจากอััตลัักษณ์์ทางวััฒนธรรมสำ�ำ คััญของจัังหวััดสระแก้้ว ประกอบ ลายดอกแก้้ว
ไปด้้วย ลายปราสาทสด๊๊กก๊๊อกธม ลายผีีเสื้�อดาหลา ลายดอกแก้้ว และลายผีีเสื้�อน้้อย
ผลิติ โดยใช้้กรรมวิธิ ีีแบบมััดหมี่่� เป็น็ วิธิ ีีการสร้้างลวดลายจากการย้อ้ มสีีเส้้นฝ้า้ ยหรือื ไหม
ก่่อนนำ�ำ ไปทอโดยวางแผนออกแบบลายแล้้วจึึงมััดและย้้อมทำ�ำ ลวดลายด้้วยวิิธีีใช้้
เชือื กกล้ว้ ยหรือื เชือื กฟางมัดั เส้น้ ด้า้ ยบริเิ วณที่ไ�่ ม่ต่ ้อ้ งการย้อ้ มสีี เพื่่อ� ให้เ้ ป็น็ ไปตามลวดลาย
ที่ต�่ ้้องการก่อ่ นที่่�จะนำ�ำ ไปย้้อมและทอ

วััสดุุ : ผ้้าไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : มััดหมี่่�
ผู้้อ� อกแบบ : ๑. นายวิฑิ ูรู ย์์ ศิิลาดำ�ำ ผู้�เชี่�่ยวชาญด้้านการมััดหมี่่�
๒. นายประทีีป มีีศิิลป์์ ที่่ป� รึึกษามููลนิธิ ิศิ ิิลปาชีีพ
ในสมเด็็จพระนางเจ้า้ สิริ ิิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ
แหล่ง่ ผลิติ : กลุ่่�มผลิติ ภััณฑ์ห์ ม่่อนไหมบ้้านใหม่ไ่ ทยพััฒนา
ตำำ�บลหนองตะเคีียนบอน อำ�ำ เภอวััฒนานคร

193

ผ้า้ ลายก้้ามปูู
194

จังั หวััดสระบุุรีี

ลายก้้ามปูู เป็็นลายโบราณของชาติิพัันธุ์�ไทยวน มีีที่่�มาจากลายผ้้าทอยกมุุกลายก้้ามปูู อายุุกว่่า ๒๑๗ ปีี
ที่่�ได้้เก็็บรวบรวมไว้้ใน “หอวััฒนธรรมพื้้�นบ้้านไทยวน สระบุุรีี” เชื่�อกัันว่่าผ้้าลายก้้ามปููเป็็นหนึ่่�งในลวดลาย
ที่�่ใช้้เป็็นเครื่�องนุ่�งห่่มของชาวไทยวนที่่�เป็็นชนชั้�นสููงในสมััยโบราณ โดยใช้้กรรมวิิธีีในการทอแบบยกมุุกแบบ
แปดตะกอ และการจกด้้วยขนเม่่น อัันเป็็นเอกลัักษณ์์ของชาติิพัันธุ์�ไทยวนดั้�งเดิิม และกำำ�หนดให้้ผ้้าลายก้้ามปููใช้้
ลายสีีเหลืือง สื่�อถึึงดอกเข้้าพรรษาที่�่ใช้้ในประเพณีีตัักบาตรดอกเข้้าพรรษาของจัังหวััดสระบุุรีี และมีีผ้้าพื้้�นสีีแดง
ซึ่ง่� เป็็นสีีของธงประจำ�ำ จังั หวััดสระบุุรีี เป็็นลายผ้้าที่ส่� ะท้้อนถึึงภููมิิปัญั ญาของบรรพบุุรุษุ วิถิ ีีชีีวิิต ประเพณีีวััฒนธรรม
และประวััติิศาสตร์์อันั ทรงคุณุ ค่่าของจัังหวัดั สระบุุรีี

วััสดุุ : ผ้้าฝ้้าย
กรรมวิธิ ีีการผลิติ : จก
ผู้้อ� อกแบบ : นางสุุพัตั รา ชูชู ม ครูชู ่่างศิิลปหััตถกรรม ประเภทเครื่�องทอ
(ผ้า้ ซิ่�นตีีนจกไทยวน - เสาไห้้ สระบุุรีี)
สถาบันั ส่่งเสริมิ ศิิลปหััตถกรรมไทย
แหล่่งผลิติ : ศููนย์์ศึึกษาเรีียนรู้้�ผ้าและสิ่�งถัักทอไทยวน
ชุุมชนคุณุ ธรรมวัดั พระยาทด ตำ�ำ บลพระยาทด อำ�ำ เภอเสาไห้้

195

ผ้า้ ลายริ้�วทอง ตามรอยเสด็็จประพาสต้น้
196

จัังหวัดั สิิงห์์บุุรีี

ลายริ้�วทอง ตามรอยเสด็็จประพาสต้้น ผ้้าลายริ้�วทองเป็็นผ้้าโบราณในประวััติิศาสตร์์ของจัังหวััดสิิงห์์บุุรีีปรากฏใน
พระราชนิิพนธ์์ของพระบาทสมเด็็จพระจุุลจอมเกล้้าเจ้้าอยู่�หััว เรื่�อง “ระยะทางเสด็็จประพาสต้้นมณฑลอยุุธยา เมื่ �อปีีขาล
พ.ศ.๒๔๒๑” ความว่่า “...ออกจากปากน้ำ�ำ� บางพุุทราล่่องลงมาถึึงพลัับพลาคลองกทุุง แขวงเมืืองพรหมบุุรีีเวลา ๕ โมงครึ่�ง
จััดเรืือให้้จอด แลแก้้ไขพลัับพลาบ้้างแล้้วยัังไม่่พร้้อมกััน ลงเรืือโสภณล่่วงลงไปขึ้�นที่่�วััดบ้้านแป้้ง ที่่�เมืืองแป้้งนี้้�เป็็นเมืืองท่่า
ขึ้�นเมืืองลพบุุรีีได้้ออกชื่่�อไว้้แต่่ก่่อน วััดกว้้างใหญ่่กวาดเตีียน เข้้าไปดููในโบสถ์์แลที่่�พระบาทจํําลองแล้้วมานั่่�งที่่�การเปรีียญ
เรีียกพวกลาวมาขายของ มีีผ้้าซิ่�่นแลด้้ายผ้้าขายวา มาขายบ้้าง ...” ในครั้�งนั้้�นได้้กล่่าวว่่า ทรงซื้�อผ้้าซิ่�นริ้�วทอง ๒ ผืืน
ผ้้าพื้้�น ๖ - ๗ ผืืน แล้้วเสด็็จฯ กลัับพลัับพลาปากคลองกระทุุง ด้้วยความสำ�ำ คััญทางประวััติิศาสตร์์ดัังกล่่าวทำ�ำ ให้้
ผ้้าลายริ้�วทอง ได้้รัับคััดเลืือกเป็็นลายผ้้าประจำำ�จัังหวััดสิิงห์์บุุรีี โดยกำ�ำ หนดให้้ใช้้สีีเปลืือกต้้นมะกล่ำำ�� เป็็นไม้้มงคลพระราชทาน
ประจำ�ำ จัังหวััดสิิงห์์บุุรีี และมีีนััยยะคล้้ายสีีแดงหมากสุุก ซึ่�่งเป็็นสีีเอกลัักษณ์์ของจัังหวััดสิิงห์์บุุรีี และใช้้สีีทองที่่�เกิิดจาก
การย้้อมธรรมชาติทิ อด้้วยเส้้นไหมด้า้ ยพุ่�งสลับั กัับฝ้้าย

วัสั ดุุ : ผ้า้ ฝ้า้ ยแกมไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : ทอกี่�่กระตุกุ
ผู้้�ออกแบบ : นางสาวดวงพร อารีีพัันธุ์�
ประธานศููนย์์การเรีียนรู้้�ภููมิิปััญญาไทย ผ้้าหมัักโคลนเจ้า้ พระยา
และประธานกลุ่่�มผลิิตภัณั ฑ์จ์ ากผ้้าบางน้ำ��ำ เชี่�ย่ ว
แหล่ง่ ผลิติ : ศููนย์์การเรีียนรู้้�ภูมู ิปิ ัญั ญาไทย ผ้า้ หมักั โคลนเจ้า้ พระยา ตำ�ำ บลบางน้ำำ�� เชี่ย�่ ว อำำ�เภอพรหมบุรุ ีี

197