หนังสือภูษาศิลป์ จากท้องถิ่นสู่สากล

ผ้้าลายละกอนไส้้หมูู
98

จังั หวััดลำ�ำ ปาง

ลายละกอนไส้้หมูู เป็็นลวดลายที่�่แสดงถึึงอััตลัักษณ์์ศิิลปะสกุุลช่่างลำ�ำ ปาง
ที่่�ปรากฏในสถาปััตยกรรม วััด บ้้านเรืือน และงานพุุทธศิิลป์์ของจัังหวััดลำ�ำ ปาง โดยชื่�อ
ละกอนไส้ห้ มูู มีที ี่ม่� าจากรูปู ลักั ษณ์์ของลวดลายที่ข�่ ดม้ว้ นไปมาในกรอบลายรูปู แบบต่า่ ง ๆ
คล้า้ ยคลึึงกับั ไส้ห้ มูู เนื่่อ� งจากเป็น็ ลวดลายที่ม�่ ีลี ักั ษณะต่อ่ เนื่่อ� งไม่ข่ าดช่ว่ งและยังั สามารถ
ปรัับรููปแบบให้้มีีความเป็็นสากลและร่่วมสมััย ลายละกอนไส้้หมููจึึงสามารถ
นำำ�ไปใช้้ต่่อยอดในการผลิิตผ้้าได้ห้ ลายชนิดิ ไม่ว่ ่่าจะเป็น็ ผ้า้ ฝ้้าย ผ้้าไหมล้้วนหรือื ไหมผสม
โดยใช้้กรรมวิิธีี การจก การพิิมพ์์ลาย การปัักทอ การมััดย้้อม รวมถึึงสามารถพััฒนา
ลวดลายให้้สามารถนำำ�ไปใช้ก้ ับั ผลิิตภััณฑ์์อื่�น ๆ

วััสดุุ : ผ้้าฝ้า้ ย
กรรมวิิธีีการผลิิต : จก
ผู้อ�้ อกแบบ : ๑. ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ฐาปกรณ์์ เครืือระยา
นัักออกแบบและอาจารย์์ประจำ�ำ คณะศิิลปศาสตร์์
มหาวิิทยาลัยั แม่โ่ จ้้
๒. นายโกมล พานิิชพัันธ์์
ผู้้�เชี่ย� วชาญด้้านผ้้าและอาภรณ์์ล้า้ นนา
แหล่่งผลิิต : ร้า้ นผ้า้ ตีนี จก แก้ว้ ใจ ผ้า้ ไทยทอมือื โบราณ ตำ�ำ บลปงแสนทอง
อำ�ำ เภอเมืืองลำ�ำ ปาง

99

ผ้า้ ลายดอกพิกิ ุุล
100

จังั หวััดลำ�ำ พููน

ลายดอกพิิกุุล จัังหวััดลำ�ำ พููนมีีชื่�่อเสีียงในการทอผ้้ายก หมายถึึง ผ้้าไหมที่่�ทอยกลวดลาย
ให้้นููนสููงขึ้้�นกว่่าผืืนผ้้า โดยเลืือกยกบางเส้้น และข่่มบางเส้้น แล้้วพุ่�่งกระสวยไปในระหว่่าง
กลางด้้วยดิ้�้นเงิ นหรืือดิ้�้นทอง ซึ่�่งเทคนิิคในการทอยกให้้เกิิดลวดลายนี้้�เรีียกว่่า การยกดอก
เป็็นลวดลายดอกไม้้ ดัังนั้้�นจึึงเรีียกว่่า “ผ้้าไหมยกดอก” หรืือ “ผ้้าไหมยกดอกลำ�ำ พููน” ในสมััย
โบราณไม่่มีีการบัันทึึกลวดลายเป็็นลายลัักษณ์์อัักษร ทำำ�ให้้ลายผ้้าโบราณหายไปมาก ต่่อมา
เจ้า้ พงศ์แ์ ก้ว้ ณ ลำ�ำ พูนู ซึ่ง่� ได้ร้ ับั การถ่า่ ยทอดวิิชาทอผ้า้ ด้ว้ ยกี่พ� ื้้น� บ้า้ น และมีคี วามสามารถในการเรียี นรู้�
ลายผ้้ายกโบราณที่่�สวยงามของคุ้้�มลำำ�พููน ได้้เริ่�มเก็็บบัันทึึกลวดลายทั้้�งยัังเก็็บรัักษาไว้้สืืบมาถึึง
ในปััจจุุบััน หนึ่่�งในลายโบราณสำ�ำ คััญที่่�เป็็นเอกลัักษณ์์ของผ้้ายกดอกลำำ�พููน คืือ ลายดอกพิิกุุล
(ดอกแก้้ว) โดยมีีการพััฒนาลายเพิ่่�มเติิมด้้วยการเพิ่่�มสีีสัันของเส้้นไหม หรืือดิ้�้นเงิ น ดิ้้�นทอง และ
ลวดลายอื่�น่ ๆ ลงไปประกอบกับั ดอกพิิกุุล ต่่อยอดเกิิดเป็็นลายพิิกุุลสมเด็็จ พิิกุุลเครืือ พิิกุุลก้า้ นแย่่ง
พิิกุุลถมเกสร ต่า่ ง ๆ อีกี มากมาย

วัสั ดุุ : ผ้้าไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิติ : ทอยกดอก
ผู้้�ออกแบบ : ๑. เจ้า้ พงศ์แ์ ก้้ว ณ ลำ�ำ พูนู
๒. เจ้้าหญิิงส่่วนบุุญ พระชายาของเจ้้าจักั รคำ�ำ ขจรศัักดิ์�
๓. เจ้้าหญิิงลำำ�เจีียก (พระธิิดา เจ้า้ จักั รคำ�ำ ขจรศัักดิ์�)
แหล่ง่ ผลิติ : ร้า้ นพรรณีฝี ้า้ ยไหมไทย ตำำ�บลเวียี งยอง อำ�ำ เภอเมืืองลำำ�พูนู

101

ผ้า้ ลายปลาสัังคโลก (ลายปลาคู่่�)
102

จังั หวััดสุโุ ขทัยั

ลายพันั คิิง ลักั ษณะเป็็นขีีดเล็็ก ๆ เรีียงต่อ่ กันั ไปเป็น็ แถวยาว
ลายนกคุ้้�ม เป็็นลายที่่ใ� ช้ค้ั่น� สลัับระหว่า่ งลายต่า่ ง ๆ
ลายเครืือเถาว์์ ลัักษณะเป็็นรููปนก ๒ ตััว ยืืนเข้้าหากัันในกรอบ
เป็น็ คู่� ๆ หมายถึงึ การอยู่�คุ้�มเหย้า้ คุ้้�มเรืือน บังั เกิิดเป็น็
สิิริิมงคลต่่อการใช้ช้ ีีวิิตคู่่�ในการครองเรืือน
ลายคิิดค้้นใหม่่ได้้รัับแรงบัันดาลใจจากลวดลาย
เขีียนสีใี นเครื่�่องสังั คโลกสมัยั สุุโขทัยั

ลายปลาสัังคโลก (ลายปลาคู่่�) เป็็นการนำ�ำ ลายจกที่่�เป็็นอััตลัักษณ์์ ลายคิิดค้้นใหม่่ได้้รัับแรงบัันดาลใจจากลวดลาย
ของชาวไทพวนบ้้านหาดเสี้�ยว และลายปลาคู่่� ลายเครืือเถาว์์ และลาย เขีียนสีีในเครื่่อ� งสัังคโลกสมัยั สุุโขทััย
ดอกพุุดตาน ที่่�พบในเครื่�่องสัังคโลกสมััยสุุโขทััยมาดััดแปลงผสมผสาน ลายปลาสัังคโลก (ปลาคู่่�)
เป็น็ ลายจกบนผืืนผ้า้ ด้ว้ ยวิิธีกี ารจกแบบชาวไทพวนบ้า้ นหาดเสี้ย� วที่่ใ� ช้ข้ นเม่น่
ในการจกฝ้้ายจากด้้านล่่างขึ้�้นด้้านบน มีีความหมายว่่า ความอุุดมสมบููรณ์์ ลายคิิดค้้นใหม่่ได้้รัับแรงบัันดาลใจจากลวดลาย
ความรุ่่ง� เรืือง ร่่มเย็น็ และการมีีคู่�ครองที่่�มั่�นคง เขียี นสีีในเครื่่�องสัังคโลกสมัยั สุุโขทััย

วัสั ดุุ : ผ้้าฝ้า้ ย มีีลัักษณะเป็็นนกหัันหน้้าไปทางเดีียวกัันและ
กรรมวิิธีีการผลิิต : จก คาบดอกไม้้ร่่วมกััน หมายถึึง การให้้สััจจะวาจา
ผู้้อ� อกแบบ : นายธชาพัฒั น์์ มาขวา ลายดอกพุุดตาน ที่่�จะครองรัักร่ว่ มกันั อย่า่ งจีีรัังยั่�งยืืน
แหล่่งผลิติ : กลุ่�่ มทอผ้า้ ชุุมชนคุุณธรรมเทศบาลตำ�ำ บลหาดเสี้ย� ว ลายนกคาบ ลัักษณะจะประกอบด้้วย หััวสร้้อยสา มีีหาง
ตำำ�บลหาดเสี้�ยว อำำ�เภอศรีีสััชนาลัยั ลายสร้้อยสา เป็็นเส้้นตรงยาวลงมาเกืือบจรดเชิิงผ้้า ทํําให้้เกิิด
ความอ่่อนช้้อย จะอยู่่�ล่่างสุุดของตััวผ้้าซิ่่�น
ซึ่�่งลายนี้้�จะเป็็นลายสุุดท้า้ ยของผ้า้ ตีนี จก

103

ผ้า้ ลายดอกประดู่่�ศรีอี ุุตรดิิตถ์์
104

ลายดอกประดู่�ศรีีอุุตรดิิตถ์์ สื่�่อความหมายแทนความเป็็นอุุตรดิิตถ์์ทั้้�งในด้้าน จังั หวััดอุุตรดิิตถ์์
ชาติิพัันธุ์� วััฒนธรรม และประเพณีี ด้้วยการนำำ�ลัักษณะของดอกประดู่� ดอกไม้้ประจำ�ำ
จัังหวััดมาออกแบบผสมผสานกัับลายหงส์์ ลายผ้้าทอโบราณของชาติิพัันธุ์�ไทยวน ลายดอกประดู่่�
ลายขอสองทาง และลายดอกข้้าวพันั ก้อ้ นของชาติิพันั ธุ์�ไทลาว โดยออกแบบให้้สามารถ ดอกไม้้ประจำำ�จังั หวััด
ทอได้ด้ ้ว้ ยภูมู ิิปัญั ญาการทอผ้า้ ของทุุกกลุ่่�มในพื้้น� ที่่ข� องจังั หวัดั อุุตรดิิตถ์์ ซึ่ง่� ประกอบไปด้ว้ ย ดอกประดู่ �เล็็ก
๓ วัฒั นธรรม ได้แ้ ก่่ ล้้านนา ล้้านช้า้ ง และไทยสยาม คืือ การจก ยกดอก และมััดหมี่� ลายหงส์์ ลายผ้้าทอโบราณ
ของชาติิพัันธุ์�ไทยวน
วััสดุุ : ผ้้าไหม ลายดอกข้้าวพัันก้้อน
กรรมวิิธีีการผลิติ : จก ลายผ้้าทอโบราณของชาติิพัันธุ์�
ผู้้�ออกแบบ : คณะกรรมการพัฒั นาลายผ้า้ ที่่เ� ป็็นอััตลัักษณ์์ ไทลาว สื่่�อถึึงประเพณีีแห่่
ของจัังหวัดั อุุตรดิิตถ์์ ข้้าวพัันก้้อน ประเพณีีท้้องถิ่�น
แหล่่งผลิิต : ชุุมชนทอผ้า้ บ้้านน้ำ�ำ� อ่่าง ตำ�ำ บลน้ำ�ำ� อ่า่ ง อำ�ำ เภอตรอน ของจังั หวััดอุุตรดิิตถ์์
ลายขอสองทาง

105

ผ้้าลายอุุทัยั สุุพรรณิิการ์์
106

จัังหวััดอุทุ ััยธานีี

ลายดอกแก้้ว ผู้�หญิิงที่่ม� ีคี วามสวยงามดั่่�งดอกไม้้
แต่่มีีความอดทนเข้้มแข็ง็

ลายดอกตุ้้ม� เครื่่อ� งประดัับที่่�ผู้�หญิิงทุุกคนต้อ้ งมีี
คืือ ต่า่ งหูู

ลายคลอง ให้ท้ ำำ�ตัวั เสมอต้้นเสมอปลาย
อยู่�ในทำ�ำ นองคลองธรรม ซื่�่อสัตั ย์์

ลายอ้้อแอ้้ การอ่่อนน้้อม นุ่�่ มนวล

ลายอุุทััยสุพุ รรณิกิ าร์์ (เดิิมเรียี กว่่า สุุพรรณิิการ์)์ ได้้แรงบันั ดาลใจจาก ดอกสุุพรรณิิการ์์ ลายกาบ การขอบคุุณกาบหมาก กาบพลูู
ดอกไม้้ประจำ�ำ จัังหวััดอุุทััยธานีี มีีช่่อเป็็นสีีเหลืืองสวยงาม เชื่่�อกัันว่่าเป็็นไม้้มงคล และมีีคุุณค่่า ที่่ค� นโบราณใช้เ้ ป็น็ ประจำ�ำ
ดั่�งทองคำำ� นิิยมปลููกไว้้หน้้าบ้้านเพื่�่อปกป้้องคุ้้�มครองคนในบ้้านให้้มีีความโชคดีี มีีความเจริิญ
รุ่�่งเรืือง จึึงได้้มีีแนวคิิดที่่�จะนำำ�ลายสุุพรรณิิการ์์มาทอเป็็นผืืนผ้้าที่่�ใช้้การทอจกแบบลาวครั่�ง เครื่�อ่ งมืือทำ�ำ สวน ทำ�ำ ไร่่ ทำ�ำ นา
มีเี อกลักั ษณ์ก์ ารทอแบบ “๖ - ๗ - ๘” หมายถึงึ ผ้า้ ที่่�มีี ๖ สีี (สีีแดง สีีดํํา สีเี ขียี วหรืือสีีสิ้้ว� สีีขาว ลายขอ ไม่ล่ ืืมบุุญคุุณจึงึ นำำ�มาทอบนผืืนผ้า้
สีีเหลืือง สีีส้้มหรืือสีีแสด) ประกอบด้้วย ๗ ลาย (ลายกาบ ลายขอ ลายตุ้้�ม ลายดอกแก้้ว
ลายอ้้อแอ้้ ลายมะเขืือผ่่าโผ่่ง และลายคลอง) สามารถทอใช้้ได้้ ๘ รููปแบบ (ผ้้าหมี่�ทั้้�งผืืน
ผ้้าหมี่ต� า ผ้้าหมี่�น้อ้ ย ผ้้าก่่วย ผ้้าก่า่ น ผ้้าซิ่่�ว ผ้้าดอกดาว ผ้้ามูกู )

วััสดุุ : ผ้้าไหม พืืชผักั สวนครัวั ที่่�อุุดมสมบูรู ณ์์
กรรมวิิธีีการผลิติ : จก ขิิด ลายมะเขือื ผ่่าโผ่่ง
ผู้้�ออกแบบ : นางวริินทร์อ์ ร จันั ทร
แหล่่งผลิิต : ผ้้าทอโสดา ตำ�ำ บลทััพหลวง อำำ�เภอบ้า้ นไร่่

107



ภาคตะวัันออกเฉีียงเหนือื

บึึงกาฬ

หนองคาย

เลย อุุดรธานีี สกลนคร นครพนม
หนองบัวั ลำ�ำ ภูู
กาฬสินิ ธุ์�
ขอนแก่น่
มุุกดาหาร

ชัยั ภูมู ิิ มหาสารคาม
ร้้อยเอ็ด็ ยโสธร อำ�ำ นาจเจริิญ

นครราชสีีมา อุบุ ลราชธานีี
บุุรีีรััมย์์ สุรุ ินิ ทร์์ ศรีีสะเกษ

ผ้า้ ลายนาค ๑๒ แขน
110

ลายนาค ๑๒ แขน ลายมงคลของผ้า้ ไหมแพรวาโบราณ ตามความเชื่อ่� จังั หวัดั กาฬสิินธุ์�์
ว่่านาคเป็็นสััตว์์มงคลของคนอีีสานลุ่�่มน้ำ��ำ โขง นาค ๑๒ แขน หมายถึึง
ความเป็็นสิิริิมงคลตามราศีี ๑๒ ราศีี และหมายรวมถึึง สิิริิมงคล 111
หนึ่่�งปีีมีี ๑๒ เดืือน หรืือความเป็็นมงคลตามฮีีต ๑๒ ของคนอีีสาน
โดยผ้้าแพรวาจะใช้้สำ�ำ หรัับคลุุมไหล่่หรื อห่่มสไบเฉีียงของชาวผู้�ไทในโอกาส
งานเทศกาลบุุญประเพณีหี รืองานสำ�ำ คัญั มีีความสวยงามได้้รัับการขนานนามว่่า
“ผ้า้ ไหมแพรวา ราชินิ ีแี ห่ง่ ไหม” มีกี รรมวิธิ ีกี ารทอจกแบบดั้ง� เดิมิ โดยใช้น้ิ้้�วก้้อย
“จก” สอดเส้้นไหมเส้้นพุ่�่งสีีสัันต่่าง ๆ สอดแทรกเป็็นเส้้นพุ่�่งพิิเศษ
ตามจังั หวะลวดลาย ผ้า้ หนึ่่ง� ผืืนประกอบด้้วยลวดลายหลายสิิบลายไม่่ซ้ำ�ำ�กััน
แต่่ละลายมีีความหมายเกี่ �ยวข้้องกัับความเชื่�่อและขนมประเพณีีของชุุมชน
โดยลายนาค ๑๒ แขน เป็็นลายโบราณมงคลสำ�ำ คััญจึึงนิยิ มทอกลางลายท้้อง
ของผ้้า ต้้องใช้้ช่่างทอที่่�มีีความชำำ�นาญ เนื่�่องจากลายมีีความซัับซ้้อนและ
ต้้องเก็็บลายบริเิ วณหัวั นาคให้้มากถึึง ๑๒ หััวหรืือ ๑๒ แขน ในครึ่ง� ซีกี ลาย
ที่่�ต้้องใช้ค้ วามละเอียี ดสููงมาก

วัสั ดุุ : ผ้า้ ไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : จก ขิดิ
ผู้�อ้ อกแบบ : คณะกรรมการคัดั เลืือกลายผ้้าแพรวาที่่�เป็น็
อัตั ลัักษณ์จ์ ัังหวััดกาฬสินิ ธุ์�
แหล่่งผลิติ : ชุุมชนทอผ้า้ บ้้านโพน ตำ�ำ บลโพน อำ�ำ เภอคำำ�ม่่วง

ผ้า้ ลายแคนแก่่นคููน
112

จัังหวัดั ขอนแก่่น

ความเจริิญและสนุุกสนาน เมืืองแห่่ง
หมอแคน ความสุุขของชาวขอนแก่่น

ลายแคน

ดอกไม้ป้ ระจำำ�จัังหวัดั ขอนแก่่น

ลายดอกคููน

ความอยู่่�ดีกี ินิ ดีี ความอุุดมสมบููรณ์ข์ อง
ประชาชนชาวขอนแก่น่

ลายแคนแก่่นคููน ลายผ้้าประจำำ�จัังหวััดขอนแก่่น เกิิดจากความร่่วมมืือระหว่่าง ลายขอ
ปราชญ์์ชาวบ้้านผ้้าทอมืือในท้้องถิ่�น และหน่่วยงานที่่�เกี่�ยวข้้องทุุกภาคส่่วนในจัังหวััด
ร่่วมกัันคััดเลืือก ๗ ลวดลายผ้้าทอโบราณที่่�เป็น็ อัตั ลักั ษณ์์ ได้้แก่่ ลายแคน ลายดอกคููน ความมีมี ิติ รภาพ ประเพณีกี ารผููกเสี่ย� ว
ลายขอ ลายพานบายศรีี ลายโคม ลายกง บัักจัับ (หมากจัับ) และการยิินดีีต้้อนรัับผู้�้มาเยืือนของ
บ่่งบอกถึึงมรดกภููมิิปััญญาของชาวขอนแก่่น นำ�ำ มาพััฒนาผสมผสานจนเกิิดเป็็น ประชาชนชาวขอนแก่่น
ลายผ้า้ ประจำำ�จังั หวััด ในชื่�่อ “แคนแก่น่ คููน” ซึ่�งมีคี วามหมายดัังนี้้�
แคน หมายถึึง เอกลัักษณ์์เครื่่อ� งดนตรีพี ื้้น� เมืืองของภาคอีสี าน ลายพานบายศรีี
แก่่น หมายถึงึ มหานครขอนแก่น่ หรืืออีกี นััยหนึ่่�ง คืือ แก่่นแท้้หรืือสาระอัันเป็็น
ที่่ม� าของลาย “แคนแก่่นคููน” ลายโคม การสืืบทอดภููมิิปััญญาวััฒนธรรมของ
คููน หมายถึึง ต้้นไม้้ของพระราชา ดอกไม้้ประจำำ�จัังหวััดขอนแก่่น และดอกไม้้ ลายกง ชาวขอนแก่น่
ประจำำ�ชาติิ ซึ่ง� มีีความเป็น็ ราชาแห่ง่ พฤกษาทั้้ง� ปวง อาณาเขตบริิเวณที่่�ได้้รัับการอารัักขา
ให้้เกิิดความมั่�นคง ปลอดภััย ทั้้�งด้้าน
วัสั ดุุ : ผ้้าไหม ร่่างกายจิิตใจ ตลอดไป
กรรมวิิธีกี ารผลิิต : มัดั หมี่�
ผู้อ้� อกแบบ : คณะกรรมการจัดั ทำำ�ลวดลายผ้า้ ประจำำ�จัังหวัดั ขอนแก่่น
แหล่่งผลิติ : กลุ่ม่� วิิสาหกิจิ ชุุมชนผ้า้ ไหมมัดั หมี่�บ้้านหััวฝาย ความรััก ความสามััคคีี ความเป็็น
ตำ�ำ บลปอแดง อำำ�เภอชนบท น้ำ�ำ�หนึ่่�งใจเดีียวกัันของประชาชน
บัักจับั หรืือหมากจัับ ชาวขอนแก่่น

113

ผ้้าลายหมี่ ค� ั่ �นขอนารีี
114

จังั หวัดั ชััยภููมิิ

ลายหมี่่ค� ั่่�นขอนารีี เป็น็ ลายผ้้าที่่�นำ�ำ ลายผ้้าโบราณ (ลายหมี่ค�ั่น� ) ที่่ท� ่่านท้า้ วบุุญมีี ภรรยาของ
พระยาภักั ดีชี ุุมพล (แล) เป็น็ ผู้้�คิดิ ค้น้ ขึ้น� มาผสมผสานกับั ลายขอที่่ช� าวบ้า้ นห้ว้ ยต้อ้ นได้ค้ ิดิ สร้า้ งสรรค์ข์ึ้น�
มีีที่่�มาจากตะขอไม้้ไผ่่สำ�ำ หรัับเกี่�ยวถัังหาบน้ำ��ำ สำ�ำ หรัับสอดคานหาบที่่�เป็็นลวดลายขอที่่�จะวกไปวนมา
ไม่่ต่่อเนื่่�องกััน ต่่อมาเมื่�่อพุุทธศัักราช ๒๕๑๑ ข้้าราชการชั้�นผู้�้ใหญ่่ของจัังหวััดชััยภููมิิ ได้้ทููลเกล้้าฯ
ถวายผ้้าแด่่สมเด็็จพระนางเจ้้าสิิริิกิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ พระบรมราชชนนีีพัันปีีหลวง เมื่�่อพระองค์์
ได้ท้ อดพระเนตรจึงึ มีพี ระราชดำ�ำ ริใิ ห้อ้ นุุรักั ษ์ล์ ายผ้า้ ดังั กล่า่ วนี้้ไ� ว้้ และพระราชทานชื่อ�่ ใหม่ว่ ่า่ “ขอนารี”ี
ภายหลัังชาวบ้้านได้้นำำ�ลายคั่�นมาเสริิมเพิ่่�มเข้้าไปจึึงเรีียกชื่่�อว่่า “ลายหมี่�คั่�นขอนารีี” โดยมีีหััวซิ่�น
เป็็นผ้้าพื้้�น หรืือผ้้าพื้้�นสลัับลายคั่�น ตััวซิ่�นประกอบด้้วยลายขอนารีี ลายกีีบหมากบก และลายคั่�น
ไข่่มดแดง และตีีนซิ่น� เป็็นผ้้าพื้้น� หรืือผ้้าพื้้น� สลับั ลายคั่น�

วััสดุุ : ผ้้าไหม
กรรมวิิธีกี ารผลิิต : มัดั หมี่�
ผู้้อ� อกแบบ : นางสมใจ คงชัยั ภููมิิ
แหล่่งผลิิต : กลุ่่ม� ทอผ้า้ ไหมโครงการส่่งเสริิมศิิลปาชีพี ทุ่่�งกะมังั
ในสมเด็็จพระนางเจ้า้ สิริ ิกิ ิิติ์� พระบรมราชิินีีนาถ

115

ผ้า้ มุุกนครพนม
116

จัังหวัดั นครพนม

ผ้้ามุุกนครพนม “ผ้้ามุุก” เป็็นผ้้าโบราณที่่�เจ้้านายหรืือภริิยาของข้้าราชการ
ชั้น� ผู้ใ�้ หญ่่ ใช้เ้ ป็น็ อาภรณ์ใ์ นการแต่่งกาย และเป็็นผ้้าต้้นแบบผ้้าพื้้�นเมืืองทั้้�งหลายมีีความ
ละเอีียดในการทอ และใช้้ระยะเวลาที่�ยาวนาน การทอผ้้ามุุกนครพนมในอดีีตจะทอ
ออกเป็น็ ลายเฉพาะถิ่น� ที่่�เคยสืืบทอดมาจากบรรพบุุรุุษ เช่่น ลายหลััก คืือ ลายดอกพิิกุุล
ลายหมี่ �กงน้้อย ลายตาหมากนััด (ตาสัับปะรด) ลายสามเหลี่�ยมหััวธนูู ลายตาหมากจัับ
ลายจั่�วมุุกบ้้าน ลายขาเปีีย ลายดอกผัักแว่่น สำำ�หรัับปััจจุุบัันได้้ประยุุกต์์การทอ ให้้เข้้า
กัับความต้้องการของผู้้�ใช้้และวััยของผู้้�คน แต่่ยัังคงรููปแบบของลายดั้�งเดิิมไว้้ เช่่น
การทอยกดอกนููน การทอพื้้น� เรียี บ การทอผ้า้ มุุกผสมผสานกับั ลายโบราณ หรืืออัตั ลักั ษณ์์
ท้อ้ งถิ่น� เป็น็ ต้้น

วััสดุุ : ผ้า้ ฝ้้าย
กรรมวิธิ ีกี ารผลิิต : ทอยกมุุก
ผู้�อ้ อกแบบ : ๑. พระราชสิริ ิิวััฒน์์ เจ้า้ คณะจัังหวัดั นครพนม
เจ้้าอาวาสวััดสว่่างสุุวรรณาราม
๒. นางสุุดใจ อิินธิโิ ส ครููภููมิปิ ัญั ญาการทอผ้า้ มุุกนครพนม
๓. นางวงเดืือน อุุดมเดชาเวทย์์
ครููภููมิปิ ััญญาการทอผ้้ามุุกนครพนม
๔. ศููนย์์หัตั ถกรรมวัดั ธาตุุประสิิทธิ์�
ตำำ�บลนาหว้้า อำ�ำ เภอนาหว้้า
แหล่่งผลิติ : ศููนย์์ส่ง่ เสริมิ หััตถกรรมพื้้น� เมืือง “ทอผ้้ามุุก”
วัดั สว่า่ งสุุวรรณาราม ตำ�ำ บลในเมืือง อำำ�เภอเมืืองนครพนม
ลายดอกพิกิ ุุล ลายตาหมากจัับ

ลายจั่ว� มุุกบ้้าน ลายขาเปีีย

117

ผ้้าลายย่า่ โม
118

จัังหวััดนครราชสีีมา

ลายย่่าโม เป็็นการสร้้างสรรค์์ลายผ้้าขึ้�นใหม่่ได้้รัับแรงบัันดาลใจจากท่่ายืืนถืือดาบของท้้าวสุุรนารีี
(ย่่าโม) วีีรสตรีีของจัังหวััดนครราชสีีมา ที่่�มองด้้านข้้างเสมืือนตััว K บ่่งบอกความแข็็งแกร่่ง ผููกลาย
ด้้วยการนำำ�อัักษร K หัันหน้้าเข้้าหากัันเป็็น KO มาจาก Korat (โคราช) และใช้้ลายรููปหััวใจ
แสดงถึึงความรัักความสามััคคีี ถัักทอขึ้�นโดยใช้้ผ้้าหางกระรอกสีีเหลืืองทอง ซึ่�งเป็็นสีีจากการผสม
ดอกดาวเรืืองกัับดอกสาธร ซึ่�งดอกดาวเรืืองเป็็นดอกไม้้ประจำ�ำ พระองค์์ของพระบาทสมเด็็จพระบรม
ชนกาธิิเบศร มหาภููมิิพลอดุุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิิตร สื่�่อถึึงความเจริิญรุ่�งเรืือง ความก้้าวหน้้า
และความสว่า่ งไสว ดอกสาธร และต้น้ สาธร พันั ธุ์�ไม้ม้ งคลพระราชทานประจำำ�จังั หวัดั นครราชสีีมา

วััสดุุ : ผ้า้ ไหม
กรรมวิิธีกี ารผลิิต : มัดั หมี่�
ผู้อ้� อกแบบ : นายสมศักั ดิ์� ปรีีดาวิจิ ิิตรกุุล
แหล่ง่ ผลิิต : เครืือข่่ายชุุมชนคุุณธรรมบ้า้ นธงชััย
ตำำ�บลธงชััยเหนืือ อำำ�เภอปัักธงชััย

119

ผ้า้ ลายหมากเบ็ง็
120

จัังหวัดั บึงึ กาฬ

ลายแม่่น้ำำ�� โขง

ลายพญานาค

ลายหมากเบ็ง็ (เบญจลักั ษณ์แ์ ห่ง่ บึงึ กาฬ) สร้า้ งสรรค์ข์ ึ้น�้ ใหม่่ โดยได้ร้ ับั แรงบันั ดาลใจ ลายหมากเบ็็ง
จากอััตลัักษณ์์ทางวััฒนธรรม และสิ่�่งสำ�ำ คััญของจัังหวััดบึึงกาฬ ได้้แก่่ แม่่น้ำ��ำ โขง สายน้ำ��ำ
แห่่งชีีวิิตและวััฒนธรรมของจัังหวััดบึึงกาฬ พญานาค สื่�่อถึึงสิ่�่งศัักดิ์�สิิทธิ์�ผู้�้ปกปัักรัักษา ลายดอกสิริ ินิ ธรวัลั ลีี
พระพุุทธศาสนา หมากเบ็็ง หรืือเครื่่�องสัักการะสิ่่�งศัักดิ์�สิิทธิ์�ในวััฒนธรรมอีีสาน ลายดอก ลายหินิ สามวาฬ
สิิริินธรวััลลีี ดอกไม้้ประจำ�ำ จัังหวััดบึึงกาฬ ที่่�ตั้�งชื่�่อตามพระนามาภิิไธยของสมเด็็จ
พระกนิิษฐาธิิราชเจ้า้ กรมสมเด็จ็ พระเทพรัตั นราชสุดุ า ฯ สยามบรมราชกุมุ ารีี ส่ว่ นหิินสามวาฬ
สื่่�อถึงึ หิินขนาดใหญ่อ่ ายุุกว่่า ๗๕ ล้้านปีี แหล่่งท่่องเที่่ย� วทางธรรมชาติิสำ�ำ คััญของจัังหวัดั
วัสั ดุุ : ผ้้าฝ้้าย
กรรมวิิธีีการผลิิต : มัดั หมี่่�
ผู้�้ออกแบบ : นางชมภููศรีี บุรุ ีีมาตย์์
อาจารย์ส์ าขาแฟชั่น� ออกแบบและดีีไซน์์
วิิทยาลััยเทคนิิคอุดุ รธานีี
แหล่ง่ ผลิิต : กลุ่่�มทอผ้้าพื้้น� เมืืองบ้า้ นท่่าคำ�ำ มิิด ตำ�ำ บลบััวตููม อำ�ำ เภอโซ่พ่ ิิสัยั

121

ผ้า้ ลายหางกระรอกคู่�
122

จังั หวััดบุุรีีรััมย์์

ลายหางกระรอกคู่� เป็็นผ้้าลายริ้�วที่่�มีีลวดลายในตััวอัันเกิิดจากการนำ�ำ เส้้นพุ่�งที่่�มีี
การใช้เ้ ส้้นไหม หรืือเส้้นฝ้า้ ย ๒ เส้น้ ต่า่ งสีกี ัันมาตีเี กลีียวควบเข้้าด้ว้ ยกัันให้เ้ ป็น็ เส้้นเดียี ว
เรียี กว่่า เส้น้ ลููกลาย หรืือ ไหมลููกลาย หรืือ เส้น้ หางกระรอก สลับั กัับการทอด้ว้ ยเส้้นไหม
สีพี ื้้�นช่่วงละ ๒ เส้้น ๔ เส้้น เส้้นไหมที่่ค� วบแล้้วจึึงเป็็นเส้้นประเล็็กๆ เมื่�่อทอเป็็นผืืนผ้้า
แล้้วจะปรากฏเป็็นเส้้นประเล็็ก ๆ กระจายคล้้ายลายคลื่่�นเล็็ก ๆ ทั่่�วผืืนผ้้า ทำำ�ให้้ดูู
นุ่่�มฟููราวปุุยขนของหางกระรอก และมีีความสวยงามเป็็นมัันวาว มีีวิิธีีการทอทำ�ำ ให้้
เกิิดลวดลายได้้ ๓ แบบ ได้้แก่่ ลวดลายหางกระรอกที่่�พุ่�งไปด้้านขวา เป็็นการทอ
ด้้วยเส้้นใยที่่�ตีีเกลีียวด้้านขวา ลวดลายหางกระรอกที่่�พุ่�งไปด้้านซ้้าย เป็็นการทอด้้วย
เส้น้ ใยที่่ต� ีเี กลียี วด้า้ นซ้า้ ย และลวดลายหางกระรอกที่่ม� ีีสายพุ่�งเป็็นหยัักแหลม เป็น็ การใช้้
กระสวย ๒ อััน พุ่�งทอย้้อนสลัับซ้้ายขวา
วัสั ดุุ : ผ้า้ ไหม
กรรมวิิธีีการผลิติ : ทอแบบเส้้นควบ
ผู้อ�้ อกแบบ : นางสำำ�เริิง โกติิรัมั ย์์
แหล่่งผลิติ : ชุมุ ชนคุุณธรรมวัดั สนวนนอก ตำ�ำ บลสนวน อำ�ำ เภอห้ว้ ยราช

123

ผ้า้ ลายสร้อ้ ยดอกหมาก
124

จังั หวัดั มหาสารคาม

ลายสร้ อยดอกหมาก คำ�ำ ว่่า สร้้อยดอกหมาก หมายถึึง ช่่อเกสรของดอกหมาก
ที่่�กำ�ำ ลัังบาน เป็็นการผสมผสานกัันระหว่่างผ้้าลายโคมเก้้า และโคมห้้าที่่�นำ�ำ มา
มััดซ้้อนกััน แล้้วนำ�ำ ไปย้้อมโอบหมี่่�ซ้ำ��ำ เพื่�อ่ ให้้เกิิดลวดลาย สีีสััน แรเงาที่่�สวยงามเด่่นชััด
เป็็นลายผ้้าโบราณลายหนึ่่�งที่่�เกืือบจะสููญหายไปจากจัังหวััดมหาสารคาม เนื่่�องจาก
ลายผ้้ามีีความละเอีียดมาก ผู้�ทอต้้องมีีความรู้�ใ้ นเรื่�องของลายและมีีฝีีมืือทั้้�งในการมััด
และการทอ ถ้้าไม่่มีีความชำ�ำ นาญ การย้้อมสีีอาจไม่่สม่ำ��ำ เสมอ ทำ�ำ ให้้ลายผ้้าผิิดเพี้้�ยนไป
นอกจากนี้� ต้อ้ งใช้ร้ ะยะเวลาในการทอนานมากจึงึ เป็น็ สาเหตุใุ ห้ช้ าวบ้า้ นไม่น่ ิิยมทอ จนกระทั่่ง�
ลายสร้อ้ ยดอกหมาก ได้้รัับรางวััลชนะการประกวดลายผ้้าทอประจำำ�จัังหวััดมหาสารคาม
ในงานประเพณีีบุุญเบิิกฟ้้าและงานกาชาด ประจำ�ำ ปีีพุุทธศัักราช ๒๕๔๔ ทำำ�ให้้ปััจจุุบััน
มีีการถ่่ายทอดภููมิิปัญั ญาการทอผ้้าลาย “สร้้อยดอกหมาก” ต่อ่ เนื่อ�่ งสืืบมา
วััสดุุ : ผ้้าไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : มัดั หมี่่�
ผู้�อ้ อกแบบ : นายดุุสิิต โพธิ์จ� ันั ทร์์
อดีตี นักั วิิชาการศููนย์์ส่ง่ เสริิมอุตุ สาหกรรมภาค ๕ ขอนแก่่น
แหล่่งผลิิต : ชุมุ ชนคุุณธรรมบ้้านกุุดรังั ตำ�ำ บลกุุดรััง อำ�ำ เภอกุดุ รััง

125

ผ้า้ ลายแก้ว้ มุกุ ดา
126

จังั หวัดั มุุกดาหาร

ลายแก้ว้ มุกุ ดา เป็น็ การนำำ�เอาลวดลายผ้า้ โบราณที่ม่� ีเี อกลักั ษณ์แ์ ละมีคี วามหมาย ลายสายน้ำ��ำ
ของจัังหวัดั จำำ�นวน ๕ ลาย มามััดเป็น็ ลวดลายบนเส้น้ ไหมและทอเป็็นผืนื ผ้้า แต่ล่ ะลาย ลายดอกช้้างน้้าว
มีีเอกลัักษณ์์ และความหมายสำำ�หรับั จังั หวััดมุกุ ดาหาร ได้้แก่่ ลายสายน้ำ��ำ (ลายง๊๊อกแง็็ก
หรืือลายซิิกแซก) หมายถึึง สััญลัักษณ์์แทนแม่่น้ำำ�� โขงซึ่�งเป็็นสายน้ำ�ำ�คู่�่จัังหวััดมุุกดาหาร ลายตุ้้�มใหญ่่
และเป็น็ เส้น้ กั้น� เขตแดนระหว่า่ งประเทศไทยและสาธารณรัฐั ประชาธิปิ ไตยประชาชนลาว ลายตุ้้�มเล็ก็
ลายนาคน้้อย (หรืือลายพญานาค) เป็็นสััตว์์แห่่งความอุุดมสมบููรณ์์เกี่่�ยวกัับศาสนาพุุทธ
ที่�่อาศััยอยู่่�ในแม่่น้ำำ�� โขงเฝ้้าดููแลความเป็็นอยู่่�ของชาวเมืืองมุุกดาหาร ลายดอกช้้างน้้าว 127
(ลายดอกกระบวนน้้อย) คือื พัันธุ์�ไม้ม้ งคลพระราชทานของจังั หวััดมุกุ ดาหาร ลายตุ้้�มเล็็ก
(ตุ้้�มลายไม้้) แทนดวงแก้้วเล็็ก (ดวงดาวในท้้องฟ้้า) ลายตุ้้�มใหญ่่ (ลายมุุก) หมายถึึง
แก้ว้ มุกุ ดา ซึ่ง� เป็น็ สิ่ง� ศักั ดิ์ส� ิทิ ธิ์์ค� ู่�่ บ้า้ นคู่เ่� มือื งของชาวเมือื งมุกุ ดาหาร นิยิ มทอโดยใช้ส้ ีีฟ้า้ คราม
สีีบานเย็็น สีีน้ำ�ำ�เงิิน และสีีเหลือื งสด

วัสั ดุุ : ผ้้าไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : มััดหมี่�่
ผู้้อ� อกแบบ : ๑. นางสำำ�รัับ งานไว
๒. นางสุขุ สว่่าง กลางประพัันธ์์
แหล่่งผลิิต : ชุมุ ชนกลุ่่�มทอผ้้าไหมบ้า้ นภูู
ตำ�ำ บลบ้้านเป้้า อำำ�เภอหนองสููง  

ผ้า้ ขิิดลายยศสุนุ ทร
128

จัังหวััดยโสธร

ลายยศสุุนทร (ลายลููกหวาย) เป็็นลายผ้้าโบราณดั้�้งเดิิมนำ�ำ มาประยุุกต์์ ลัักษณะของผ้้าเป็็นสีีพื้�้นสีีฟ้้า
มีลี ายดอกหวายฝังั อยู่ใ� นผืืนผ้า้ โดยนััยของความหมายของผ้้า ได้้แก่่ ลููกหวาย หมายถึึง ความหนัักแน่่น สามััคคีี
และความชาญฉลาดของภููมิิปััญญาชาวยโสธร ส่่วนต้้นหวายตั้�้งแต่่สมััยโบราณได้้นำำ�หวายมาทำำ�เป็็นสาแหรก
เพื่่อ� รองรัับลูกู นิมิ ิติ ในการสร้า้ งพระอุโุ บสถซึ่ง่� เป็น็ ศรััทธาของพุทุ ธศาสนิกิ ชน ยโสธรเป็น็ เมืืองพุทุ ธ มีพี ุทุ ธศาสนสถาน
ต่่าง ๆ มากมาย หวายจึงึ เป็น็ ตััวแทน ของเมืืองแห่่งคนดีีศรีียโสธร และใช้ก้ ารทอด้ว้ ย สีีฟ้้า หมายถึงึ สีีประจำ�ำ จัังหวััด
ยโสธร สีีขาว หมายถึึง สีีของดอกหวาย ลายขิิด หมายถึึง ภูมู ิปิ ัญั ญาการทอขิิดของชาวจัังหวััดยโสธร

วัสั ดุุ : ผ้า้ ฝ้้าย
กรรมวิิธีกี ารผลิิต : ขิดิ
ผู้�อ้ อกแบบ : นางละมััย โพธิ์์�ภาษิิต
ประธานกลุ่ม� สตรีที อผ้้าไหมบ้้านหััวเมืือง ตำ�ำ บลหััวเมืือง อำำ�เภอมหาชนะชััย
แหล่่งผลิิต : กลุ่�มสตรีที อผ้้าไหมบ้้านบึึงแก ตำำ�บลบึงึ แก อำำ�เภอมหาชนะชััย


129

ผ้้าลายสาเกต
130

จัังหวััดร้้อยเอ็ด็

ลายโคมเจ็ด็ สื่�่อถึึงวิิถีีชีีวิิตชุุมชนความเป็็นอยู่่�ที่�่ดีีของชาวเมืือง
ร้้อยเอ็็ด ความเพิ่�่มพููนของผลผลิิตทางการเกษตร
ความอุุดมสมบููรณ์์ ความสดใสในชีวี ิติ เหมืือนโคม
ไฟส่่องสว่่างสู่�่ความเจริิญรุ่ง� เรืืองมิิรู้�จบ

ลายนาคน้้อย ลัักษณะเป็น็ เหมืือนพญานาคพ่่นน้ำ�ำ� มีีความหมาย
ว่่าเป็็นดิินแดนที่่�มีีความชุ่�มชื้�น ฝนตกต้้องตาม
ฤดููกาล ยัังความอุุดมสมบููรณ์์ให้้กัับท้้องไร่่และ
ผืืนนา

ลายคองเอี้ ย� ลัักษณะเป็็นเหมืือนแม่่น้ำ��ำ ลำ�ำ คลอง เปรีียบเสมืือน
สายเลืือดที่�ห่ ล่่อเลี้�ยง ต่่อวิถิ ีชี ีวี ิติ ความเป็น็ อยู่แ�่ ละ
การประกอบอาชีพี ของชุุมชนเกษตรกร

ลายสาเกต คำำ�ว่่า สาเกต มาจากชื่�อ่ เมืืองสาเกตนครเมืืองโบราณอันั เป็น็ ที่�ต่ั้ง� ของ ลายเส้้นตรงที่่�ปรากฏบนผืืนผ้้า บ่่งบอกถึึงความ
เมืืองร้้อยเอ็็ดในปััจจุุบััน ลายผ้้าพััฒนามาจากภููมิิปััญญาท้้องถิ่�นดั้�งเดิิมที่�่เป็็นเอกลัักษณ์์ มีจี ิิตใจที่�ซ่ ื่�อ่ ตรง มุ่�งมั่�น แน่่วแน่่เข้้มแข็ง็ มั่น� คงและ
ประจำำ�จังั หวัดั ร้อ้ ยเอ็ด็ โดยได้ม้ ีกี ารรวมเอาลายผ้า้ มัดั หมี่พ� ื้้น� บ้า้ น ๕ ลาย ได้แ้ ก่่ ลายโคมเจ็ด็ ยั่�งยืืน อันั เป็็นอุปุ นิิสัยั โดดเด่่นของชาวอีีสาน
ลายนาคน้้อย ลายคองเอี้�ย ลายหมากจัับ ลายค้ำำ�� เพา โดยกำ�ำ หนดให้้ลายนาคน้้อย ลายค้ำำ��เพา
อยู่่�ตรงกลาง เปรีียบเสมืือนเป็็นการหล่่อหลอมสืืบทอดภููมิิปััญญาจากบรรพบุุรุุษ และ
ความสามััคคีีของชาวร้้อยเอ็ด็ ให้้เป็็นหนึ่่�งเดีียว และทอคั่�นด้ว้ ยผ้้าสีีพื้้�นสีดี อกอิินทนิิลบก หมากจับั เป็น็ เมล็ด็ พันั ธ์ุุ�พืืชชนิดิ หนึ่่ง� ชอบติดิ เสื้อ� ผ้า้
(สีชี มพููอมม่่วง) ซึ่่�งเป็น็ ดอกไม้ป้ ระจำ�ำ จังั หวััดร้้อยเอ็ด็ เมื่อ่� ติดิ แล้ว้ แกะออกยากสื่อ่� ความหมายว่่าทุกุ คนที่่�
วัสั ดุุ : ผ้้าไหม ได้พ้ บเห็น็ หรืือสัมั พันั ธ์ก์ ับั ชาวเมืืองร้อ้ ยเอ็ด็ แล้ว้ จะ
กรรมวิิธีีการผลิติ : มัดั หมี่� เกิิดความประทับั ใจไม่่รู้้�ลืม
ผู้้อ� อกแบบ : นางสำ�ำ เนีียง พููลสระคูู
แหล่่งผลิิต : ชุุมชนคุณุ ธรรมวััดพลัับพลาชัยั ลายหมากจัับ
ตำำ�บลทุ่่�งหลวง อำ�ำ เภอสุวุ รรณภููมิิ

131

ผ้า้ ลายดอกฝ้า้ ยเมืืองเลย
132

จังั หวััดเลย

ดอกฝ้้าย กวักั ฝ้า้ ย

ลายดอกฝ้้ายเมืืองเลย สร้้างสรรค์์จากจิินตนาการของช่่างมััดหมี่�ที่�่เลืือกนำำ� ขิิดขาเปียี และขิิดสร้อ้ ย
ฝ้้ายมาสร้้างลวดลาย สื่�่อวิิถีีชีีวิิตของคนในท้้องถิ่�นจัังหวััดเลย ลายประกอบไปด้้วย
รููปต้้นดอกฝ้้ายที่�่มีีดอกตููม ดอกเล็็กที่�่กำ�ำ ลัังเบ่่งบาน ผลิิแย้้ม และพร้้อมเก็็บเกี่�ยว
เปรีียบประดุุจครอบครััวชาวเมืืองเลยที่�่อยู่�่พร้้อมหน้้าพร้้อมตากััน หลายรุ่่�นหลายวััย
อยู่่�ร่่วมกััน เกื้�อกููลกััน เป็็นวิิถีีชีีวิิตที่่�อบอุ่่�น ลายกวัักฝ้้าย หมายถึึง กวัักเงิิน กวักั ทอง
กวัักความโชคดีี กวัักความมั่�งมีีศรีีสุุข กวัักสิ่�งดีี ๆ มาให้้กัับผู้้�ที่�่สวมใส่่และครอบครััว
โดยมีกี ารทอคั่�นด้ว้ ยลายขิิดขาเปีีย และลายขิดิ สร้อ้ ย เป็น็ การทอในรููปแบบผ้้าซิ่�นไทเลย
ที่่เ� รียี กว่่า ผ้้าลายหล่่อง ที่จ�่ ะสามารถนำ�ำ ไปตััดเป็็นชุดุ แต่่งกายแบบสมััยนิิยม หรืือตัดั เย็บ็
เป็็นผ้า้ ซิ่น� แบบอย่่างชาวไทเลย ตามโอกาสต่่าง ๆ ได้้ตามความเหมาะสม
วัสั ดุุ : ผ้้าไหม
กรรมวิิธีีการผลิติ : ขิดิ มััดหมี่�
ผู้้อ� อกแบบ : นายดวงเด่่น ไชยสุุรินิ ทร์์
แหล่่งผลิิต : กลุ่�มทอผ้า้ ไหมบ้้านหนองน้ำ��ำ ใส
ตำำ�บลผาอินิ ทร์แ์ ปลง อำำ�เภอเอราวัณั

133

ผ้า้ เหยีียบลายลููกแก้้ว
134

จัังหวัดั ศรีีสะเกษ

ผ้้าเหยีียบลายลููกแก้้ว เดิิมมีีชื่�่อเรีียกว่่า ผ้้าแพรเหยีียบ (ผ้้าเหยีียบ หรืือผ้้าเก็็บ) ตามลัักษณะวิิธีีการทอที่่�เกิิดจาก
การเหยีียบไม้้สลัับตะกอ เพื่่�อให้้เกิิดลวดลายในตััวผ้้า ภายหลัังเปลี่่�ยนชื่�่อใหม่่ให้้สอดคล้้องกัับความงามของผ้้าที่่�เหมืือนลููกแก้้ว
โดยมีีเอกลัักษณ์์ทั้้�งลวดลายและวิิธีีการทอเฉพาะตััว แบบทอยกดอกตลอดทั้้�งผืืน ภาคอีีสานเรีียกการทอยกดอกว่่า การขิิด
มีีการเก็็บลวดลายไว้้ที่่�ฟืืมทอผ้้าที่่�เรีียกว่่า ตะกอ หรืือเรีียกว่่า เขา การทอผ้้าเหยีียบลายลููกแก้้วที่�่ทำ�ำ ให้้เกิิดลวดลายเด่่นชััด
จะมีตีั้�งแต่่ ๔ ตะกอขึ้น� ไป แต่่ในพื้้�นที่จ�่ ังั หวััดศรีสี ะเกษ จะนิิยมทอ ๔ ตะกอ เพราะจะได้้ลายผ้า้ ที่่เ� หมาะสมพอดีตี ััว ลายไม่่เล็็ก
หรืือใหญ่่เกิินไป ลัักษณะลวดลายเป็็นลายขิิดรููปสี่่�เหลี่�ยม โดยทั่่�วไปจะเป็็นสี่�เหลี่�ยมขนมเปีียกปููนซ้้อนกััน ๒ วง ใจกลาง
แต่่ละวงเป็็นกลุ่�มขิิดเล็็ก ๆ ที่�่เรีียกว่่า บัักจัับ ถััดมาเรีียกว่่า หน่่วย ซึ่่�งเป็็นรููปสี่่�เหลี่ย� ม ส่่วนวงนอกสุุดมีีลัักษณะเป็็นลายต่่อกััน
เป็็นตารางเรีียกว่่า เอื้�อ ลวดลายเกิิดจากการใช้้เท้้าเหยีียบไม้้เพื่�่อสลัับตะกอให้้เกิิดลายลููกแก้้ว การเหยีียบไม้้เป็็นการบัังคัับ
เขาฟืืมไปมา มีีรููปแบบตายตััวห้้ามสลัับจึึงจะได้้ลายผ้้าที่่�ถููกต้้องสวยงาม ซึ่่�งการทอผ้้าที่่�ถููกต้้องจะต้้องมีีความต่่อเนื่่�อง
ลายไม่่กระโดดหรืือขาดออกจากกันั
วััสดุุ : ผ้า้ ฝ้้าย
กรรมวิิธีีการผลิิต : ขิดิ
ผู้้อ� อกแบบ : นางวนิิดา ระยับั ศรีี
แหล่่งผลิติ : กลุ่�มสตรีที อผ้า้ ไหมบ้้านน้อ้ ยนาเจริญิ
ตำำ�บลสำำ�โรงปราสาท อำ�ำ เภอปรางค์์กู่่�

135

ผ้า้ ลายสะเก็็ดธรรม
136

จัังหวััดสกลนคร

ลายสะเก็็ดธรรม เป็็นลายผ้้าฝ้้ายย้้อมคราม ได้้รัับแรงบัันดาลใจจากโบราณสถานปราสาทขอมที่�่เก่่าแก่่ในพื้�้นที่�่ ทอด้้วยเทคนิิค
การสร้้างลายที่่�เขาหููกตั้้�งแต่่การสืืบต่่อด้า้ ยเส้น้ ยืืนเข้า้ ร่่องฟันั ฟืมื ซึ่่�งเป็็นเทคนิิคการสร้า้ งลายเกล็ด็ เต่า่ และเกล็ด็ แลน และมีีการประยุุกต์์
โดยการนำำ�ฝ้้ายเส้้นพุ่�งมััดหมี่�่ทอร่่วมด้้วย ลัักษณะผ้้าจึึงมีีลายในตััวแบบลายเกล็็ดแลน แล้้วยัังมีีลายหมี่�่ด้้วย ถืือเป็็นลายใหม่่ที่�่ประยุุกต์์
มาจากเทคนิิคการทอเดิิม เป็็นภููมิิปััญญาในทางสร้้างสรรค์์ของช่่างทอ และได้้รัับรางวััลชนะเลิิศ ในการประกวดลายผ้้าประจำำ�จัังหวััด
หลัังจากที่่�นำ�ำ เข้้าประกวดแล้้วคณะกรรมการได้้เปลี่�่ยนชื่�อจาก “ลายหิินปราสาท” เป็็น “ลายสะเก็็ดธรรม” เพื่่�อให้้ชื่�อลายสอดคล้้อง
กับั จังั หวััดสกลนคร ที่่�เป็็นเมืืองแห่่งธรรมะ

วัสั ดุุ : ผ้้าฝ้า้ ย
กรรมวิิธีีการผลิิต : มัดั หมี่่� ย้้อมคราม
ผู้อ�้ อกแบบ : นางคำำ�พููล สุุราชวงศ์์
แหล่ง่ ผลิติ : กลุ่่�มทอผ้า้ บ้้านดอนกอย ตำ�ำ บลสว่า่ ง อำ�ำ เภอพรรณานิิคม

137

ผ้า้ โฮล
138

โฮล เป็็นชื่�อเรีียกผ้้าที่�่มีีกรรมวิิธีีการทอผ้้าแบบมััดหมี่�่ในภาษาเขมร จัังหวัดั สุรุ ินิ ทร์์
ในสมััยโบราณเป็็นผ้้าที่่�ใช้้กัันในหมู่่�ชนชั้�นสููงในราชสำ�ำ นััก ปััจจุุบัันมีี
การสืืบทอดภููมิิปััญญาดั้�งเดิิมของบรรพบุุรุุษ และประยุุกต์์ให้้ประชาชนทั่่�วไป 139
สามารถสวมใส่ไ่ ด้้ การทอผ้า้ โฮลแบบดั้ง� เดิมิ จะมัดั หมี่แ่� ละย้อ้ มสีีโดยใช้ล้ วดลาย
ต้้นแบบ คืือ ลายพุ่�มข้้าวบิิณฑ์์ และก้้านแย่่ง ที่�่พบในผ้้าปููม แล้้วนำ�ำ ไปแยก
กรอเข้า้ หลอดเส้น้ พุ่�งเรีียงกันั เป็น็ ๒ ชุดุ เพื่่อ� แยกลาย เมื่อ� เวลาทอจะดึึงเส้น้ พุ่�ง
ให้้ลายยัักเยื้้�องเหลื่่�อมกัันเล็็กน้้อย แล้้วคั่�นด้้วยเส้้นไหมสีีพื้�้น ดัังนั้้�นลวดลาย
ที่�่ปรากฏจึึงไม่่ได้้เกิิดจากการมััดหมี่�เ่ พีียงอย่่างเดีียวหากแต่่เกิิดจากการดึึงหมี่�่
เ ส้้ น พุ่ � ง ใ ห้้ ยัั ก เ ยื้้� อ ง เ หลื่่� อ ม กัั น เ ป็็ น ก า ร ซ่่ อ น ล ว ด ล า ย ต้้ น แ บ บ ที่่� มัั ด ไว้้ เ ดิิ ม
ได้้เป็็นผ้้าลายใหม่่ และยัังมีีสีีที่�่เป็็นเอกลัักษณ์์จากการย้้อมสีีแดงครั่�ง ซึ่�่งเป็็น
สีีที่�่ติิดทนนาน สีีไม่่ตก ไม่่หดตััว ผ้้าโฮลเป็็นผ้้าที่่�มีีคุุณภาพดีีมาก เนื่่�องจาก
ใช้เ้ ส้น้ ไหมที่ม�่ ีีขนาดเล็ก็ เรีียบละเอีียดในการทอ จึึงทำำ�ให้ไ้ ด้ผ้ ้า้ ที่ม�่ ีีเนื้อ�้ แน่น่ เนีียน
เงางามบางเบา เวลาสวมใส่จ่ ะรู้้�สึึกพลิ้้ว� สบาย

วัสั ดุุ : ผ้า้ ไหม
กรรมวิิธีีการผลิิต : มัดั หมี่่�
ผู้้�ออกแบบ : นางพรทวีี ห้้องขว้้าง
แหล่่งผลิิต : กลุ่่�มทอผ้า้ ไหมบ้้านด่่านเจริิญ
ตำ�ำ บลกระเทีียม อำ�ำ เภอสัังขะ

ผ้า้ ลายนาคใหญ่่
140

จังั หวัดั หนองคาย

ลายนาคใหญ่่
สื่�่อถึงึ กายพญานาค

ลายนาคใหญ่่ (พญานาค ๗ เศีียร) ได้้แรงบัันดาลใจมาจากคติิความเชื่่�อ ลายหยััก
ความผููกพัันระหว่่างชาวหนองคายกัับพญานาค ซึ่่�งเป็็นสิ่�งศัักดิ์�สิิทธิ์�์ที่่�ปกปัักรัักษา สัญั ลัักษณ์์แทนแม่น่ ้ำำ�� โขง
แม่่น้ำ��ำ โขง เชื่�่อกัันว่่าสามารถดลบัันดาลให้้ผู้�ที่�เคารพนัับถืือ สมปรารถนาในสิ่�งที่่�มุ่่�งหวััง
และยัังคอยคุ้�มครองปกปัักรัักษาบ้้านเมืือง ลำำ�น้ำำ�� และผู้�ที่�ศรััทธาให้้ปลอดภััยจาก ลายต้้นชิิงชััน
ภััยอัันตราย ในอดีีตเชื่�่อว่่าการนุ่�่งผ้้าซิ่�นลายพญานาคที่่�ทอด้้วยตนเองไปทำ�ำ บุุญ พัันธุ์�ไม้ม้ งคลพระราชทาน
พญานาคจะไปแจ้้งแก่่เทวดา และสิ่�งศัักดิ์�สิิทธิ์�์ทั้้�งหลายว่่าผู้�ที่�สวมใส่่เป็็นคนดีี ประจำำ�จังั หวัดั หนองคาย
มีศี รัทั ธาในพระธรรม ทำำ�บุุญ ทำำ�ทานอย่า่ งสม่ำ�ำ�เสมอ จักั ได้ป้ กปักั รักั ษาผู้�นั้น� ให้ม้ ีคี วามสุุข
ความเจริญิ ลายประกอบไปด้้วย ๓ ลาย ได้้แก่่ ลายนาคใหญ่่ ลายหยักั และลายต้น้ ชิิงชันั
และกำ�ำ หนดให้้สีขี องผ้้าไหมหรืือฝ้า้ ยเป็็นพื้้�นสีสี ้ม้ อิิฐ ซึ่�ง่ เป็็น สีีประจำำ�จังั หวััดหนองคาย
วััสดุุ : ผ้้าไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : มัดั หมี่�
ผู้้อ� อกแบบ : นายณัฐั จัันทร์อ์ ่ว่ ม
แหล่่งผลิิต : กลุ่่�มทอผ้า้ ไหมบ้า้ นท่่าสำ�ำ ราญ ตำ�ำ บลเฝ้า้ ไร่่ อำ�ำ เภอเฝ้้าไร่่

141

ผ้า้ ลายบัวั ลุ่�ม่ ภูู
142

จัังหวัดั หนองบัวั ลำ�ำ ภูู

ลายบััวลุ่่�มภูู สร้้างสรรค์์ขึ้�นโดยได้้รัับแรงบัันดาลใจจากดอกบััวหลวง ดอกไม้้ประจำำ�จัังหวััดหนองบััวลำ�ำ ภูู
และสื่�่อถึึงชื่�่อนครเขื่่�อนขัันธ์์กาบแก้้วบััวบานตามคำำ�ขวััญประจำำ�จัังหวััดหนองบััวลำ�ำ ภูู เป็็นการทอผ้้าขิิดสลัับหมี่� ซึ่�่งเป็็น
อัตั ลักั ษณ์ภ์ ูมู ิปิ ัญั ญาดั้ง� เดิมิ ของชาวจังั หวัดั หนองบัวั ลำำ�ภูู โดยนำ�ำ เอาลวดลายขิดิ ดอกบัวั หลวง ซึ่ง่� เป็น็ ลายหลักั มาผสานเข้า้ กับั
ลายมััดหมี่�ดั้�งเดิิมหรืือลายสร้้างสรรค์์ของภููมิิปััญญาอื่�่น ๆ เพื่�่อให้้เกิิดลวดลายขึ้�นในผ้้าผืืนเดีียวกัันบนผ้้าสีีชมพููกลีีบบััว
ซึ่�่งเป็็นสีีประจำำ�จังั หวัดั หนองบััวลำ�ำ ภูู
วัสั ดุุ : ผ้า้ ไหม
กรรมวิธิ ีีการผลิิต : ขิดิ มัดั หมี่�
ผู้�้ออกแบบ : คณะกรรมการพิิจารณาอัตั ลัักษณ์์ผ้า้
ประจำำ�จัังหวัดั หนองบััวลำ�ำ ภูู
แหล่ง่ ผลิิต : บ้า้ นศิิลป์ผ์ ้้าถิ่น� ไทยบ้้านขวััญตา
ตำำ�บลโพธิ์์�ชัยั อำ�ำ เภอเมืืองหนองบััวลำ�ำ ภูู

143

ผ้า้ ลายตะขอสลับั เอื้อ�
144

จัังหวัดั อำ�ำ นาจเจริิญ

ลายตะขอสลัับเอื้�้อ เป็็นการนำำ�ลายตะขอและลายเอื้�อมาผสมกัันโดยวางลาย ที่่ม� ีีลักั ษณะงอไว้ส้ ำ�ำ หรัับเกาะเกี่ย� ว
ทั้้�งสองสลับั แถวกััน ใช้้พื้้น� ที่่ว� ่่างของลายตะขอเป็น็ ลายเอื้อ� สลับั กันั ไป ลายตะขอสลัับเอื้อ� แสดงถึึงความสามัคั คีปี รองดอง
ดั้�งเดิิม จึึงมีคี วามหมายว่า่ มีีความเอื้อ� เฟื้�อ้ สามัคั คีี เกาะเกี่�ยวเหนียี วแน่่นกััน เป็็นลาย ลายตะขอ
ที่่ป� ระยุุกต์ม์ าจากลายของหมอนขิดิ ที่่เ� ชื่อ�่ ว่า่ เป็น็ ของสูงู จึงึ นิยิ มใช้ใ้ นโอกาสสำำ�คัญั ไม่น่ ิยิ ม
มาทำ�ำ เครื่อ�่ งนุ่่ง� ห่ม่ หรืือส่ว่ นร่่างกายต่ำ��ำ กว่า่ เอวลงมา ลายตะขอสลัับเอื้อ� มีคี วามสวยงาม รูปู สี่่เ� หลี่ย� มขนมเปียี กปููน
โดดเด่่นที่่�ได้้รัับโล่่รางวััลพระราชทานชนะเลิิศการประกวดผ้้าทอมืือย้้อมสีีธรรมชาติิ ที่่ซ� ้้อนกันั สามชั้น� เป็็นลายนููน
ของศููนย์์ศิิลปาชีีพบางไทร จัังหวััดพระนครศรีีอยุุธยา เมื่�่อพุุทธศัักราช ๒๕๓๗ หมายถึงึ ความเอื้�อเฟื้้อ�
สร้้างความภาคภููมิิใจของชาวจัังหวััดอำำ�นาจเจริิญ และได้้ยกย่่องให้้เป็็นผ้้าประจำำ� ความเอาใจใส่่ มีนี ้ำำ��ใจ
จังั หวัดั อำ�ำ นาจเจริิญนับั แต่่นั้้�นมา
วัสั ดุุ : ผ้้าฝ้้าย ลายเอื้�้อ
กรรมวิิธีีการผลิติ : ขิดิ
ผู้อ้� อกแบบ : นายคำำ�กอง วันั ดีี
แหล่่งผลิติ : วิสิ าหกิจิ ชุุมชนทอผ้้าขิิดบ้้านคำ�ำ พระ
ตำำ�บลคำำ�พระ อำำ�เภอหััวตะพาน

145

ผ้า้ ไหมหมี่ข� ิดิ ลายก้น้ หอย อารยธรรมห้า้ พันั ปีี
146

จัังหวัดั อุุดรธานีี

ผ้้าไหมหมี่่ข� ิดิ ลายก้้นหอย อารยธรรมห้้าพันั ปีี ได้ร้ ับั แรงบันั ดาลใจจากลายก้น้ หอย ลายไหบ้้านเชียี ง
ของเครื่่�องปั้้�นดิินเผาจากแหล่่งอารยธรรมมรดกโลกบ้้านเชีียง สื่่�อถึึงประวััติิศาสตร์์ และลายขดก้้นหอย
อันั ยาวนาน มรดกภูมู ิปิ ัญั ญา วิถิ ีชี ีวี ิติ ความเชื่อ่� ความเจริญิ รุ่ง่� เรืืองด้ว้ ยศิลิ ปวัฒั นธรรมของ วางองค์ป์ ระกอบคล้า้ ยอัักษร “อ”
จัังหวััดอุุดรธานีี มีีกรรมวิธิ ีกี ารทอแบบขิิด ซึ่่�งสามารถสอดแทรกลวดลายท้้องถิ่�นได้้ตาม และ “ด” รวมเป็น็ “อุุดร”
การสร้า้ งสรรค์ข์ องผู้�ทอ กำ�ำ หนดรูปู แบบสีธี รรมชาติิ ประกอบด้ว้ ย สีนี ้ำำ��ตาลทอง หมายถึงึ ลายวงกลม
สีีของดิินจากเครื่�่องปั้้�นดิินเผาบ้า้ นเชีียง สีีส้้ม หมายถึึง สีขี องดอกทองกวาว (ดอกจาน) หมายถึึง พระเจ้้าบรมวงศ์์เธอ
ดอกไม้ป้ ระจำำ�จังั หวัดั อุุดรธานีี และสีชี มพูู หมายถึงึ สีขี องดอกบัวั แดง จากแหล่ง่ ท่อ่ งเที่่ย� ว กรมหลวงประจักั ษ์ศ์ ิลิ ปาคม
ทะเลบัวั แดง บึงึ หนองหาน กุุมภวาปีี ผู้้�ก่อ่ ตั้ง� เมืืองอุุดรธานีี
ลายดอกพิกิ ุลุ
วััสดุุ : ผ้า้ ไหม หมายถึงึ ดอกไม้ไ้ ทยโบราณ และ
กรรมวิิธีีการผลิิต : ขิดิ สำ�ำ นวนสุุภาษิติ ไทยที่่�กล่่าวว่า่
ผู้อ้� อกแบบ : ๑. นางเสงี่่ย� มจิติ จัันทร์์บุุญ “ดอกพิกิ ุุลจะร่ว่ ง ”
ประธานกลุ่่�มทอผ้้าไหมหมี่ข� ิิดบ้า้ นศรีีชมชื่�น่
อำำ�เภอหนองวััวซอ 147
๒. ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ ดร.ธีรี ยุุทธ เพ็็งชััย
มหาวิิทยาลัยั ราชภััฏอุุดรธานีี
แหล่ง่ ผลิติ : กลุ่ม�่ ทอผ้า้ ไหมหมี่ข� ิดิ บ้า้ นศรีชี มชื่่�น
ตำำ�บลหนองอ้อ้ อำำ�เภอหนองวััวซอ