Μαθαίνω Ελληνικά - Παντελής Παππάς

Η Αναστασία δε θέλει παγωτό.
Ο Τάσος κι εσύ, να σκαλίσετε και να ποτίσετε τον κήπο.
Τα ποτήρια είναι μέσα στο ντουλάπι.
Αποστόλη, δεν προσέχεις όταν γράφεις.
Ο αδερφός του και η αδερφή του μαλώνουν συνέχεια.
Ο Παντελής σήμερα θα πάει στο θέατρο.

Πως χειριζόμαστε τη γενική

> Στα παρακάτω παραδείγματα θα δούμε πώς ρωτάμε και πώς απαντάμε
χρησιμοποιώντας τη γενική των προσωπικών αντωνυμιών.

ΕΡΩΤΗΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Σου έδωσε χρήματα; Ναι, μου έδωσε.
Μπαμπά, θα μου αγοράσεις Και βέβαια, θα σου αγοράσω.
σοκολάτα;
Του είπες ψέματα; Όχι, του είπα την αλήθεια.
Της έφερες το βιβλίο; Δεν της έφερα τίποτε.
Του αγόρασες παιχνίδι; Ναι, του αγόρασα ένα
αυτοκινητάκι.
Σας πήραν τηλέφωνο; Όχι, δε μας πήραν ακόμα.
Μας ξέχασες; Όχι, δε σας ξέχασα.
Μας πλήρωσαν για τις υπερωρίες; Μας πλήρωσαν.
Τους έγραψες γράμμα; Δε βρήκα χρόνο να τους γράψω.
Έδωσες στους φίλους το Τους έδωσα τον αριθμό του
τηλέφωνο; κινητού.
Αρέσουν στις γυναίκες τα δώρα; Τους αρέσουν πάρα πολύ.
Πήρες στα παιδιά γλυκά; Τους πήρα καραμέλες.

246

Πώς χρησιμοποιούμε την αιτιατική

> Στα παρακάτω παραδείγματα θα δούμε πώς ρωτάμε και πώς απαντάμε
χρησιμοποιώντας την αιτιατική των προσωπικών αντωνυμιών.

ΕΡΩΤΗΣΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Πώς σε λένε; Με λένε Χριστίνα.
Με ζήτησαν στο τηλέφωνο; Σε ζήτησε η φίλη σου.
Τον πλήρωσες το λογαριασμό; Τον πλήρωσα χθες.
Τη διάβασες την εφημερίδα; Τη διάβασα. / Δεν τη διάβασα.
Το πούλησες το αυτοκίνητο; Το πούλησα. / Δεν το πούλησα.
Μας ζήτησαν τα παιδιά; Σας ζήτησαν, αλλά δε σας βρήκαν.
Σας έδωσαν αύξηση; Μας έδωσαν.
Τους αγοράσατε παιχνίδια; Τους αγοράσαμε.
Τις περιμένατε πολύ ώρα; Τις περιμέναμε.
Τα έμαθες κι εσύ; Τα έμαθα όλα. / Δεν τα έμαθα.

Ασκηση

Συμπλήρωσε τις απαντήσεις ή τις ερωτήσεις χρησιμοποιώντας την
κατάλληλη προσωπική αντωνυμία.

Παράδειγμα: Ναι, της έστειλα. / Όχι, δεν της έστειλα.
Της έστειλες κάρτα;

1. Πλήρωσες τους λογαριασμούς;

2. Αγόρασες τα βιβλία;

3. Μας είδες στην τηλεόραση;

4. Έγραψες όλες τις ασκήσεις;

5. Είπες τα νέα στους φίλους σου;
6. Σου είπαν το νέο ανέκδοτο;

247

7. Ξέρεις την απάντηση στο πρόβλημα;
8. Σας έδωσαν πρόσκληση για το γάμο;
9. Γράψατε γράμμα στους γονείς σας;
10. Περιμένατε την Άννα και τη Σοφία πολλή ώρα;

Άσκηση

Ένωσε με μια γραμμή τις προτάσεις της πρώτης στήλης με αυτές της
δεύτερης.

Το όνομα μου είναι Θεοδώρα. Τα διάβασα όλα.
Έλυσα όλες τις ασκήσεις. Τα έπλυνα.
Πότισες τα λουλούδια του κήπου; Με λένε Θεοδώρα.
Ήπιες το γάλα σου; Σας θέλουμε.
Διάβασες όλα τα μαθήματα σου; Τις έλυσα όλες.
Μαγείρεψες το φαγητό; Τους τηλεφώνησα.
Είδες τις φίλες σου; Τα πότισα τα λουλούδια.
Τηλεφώνησες στους φίλους σου; Το μαγείρεψα.
Έπλυνες τα ρούχα; Σας περιμένουμε.
Μας θέλετε στην παρέα σας; Το ήπια.
Να σας επισκεφθούμε το απόγευμα; Τις είδα.

Συμπλήρωσε τα κενά στις παρακάτω προτάσεις με τις λέξεις της
παρένθεσης (τις, μας, της, τους, τα, του, μου, σου, μας, τις, τους, της).

• Θέλω να βλέπω γύρω χαρούμενα πρόσωπα.

• Δίπλα από το σπίτι έχει ένα πάρκο.

• Ο πατέρας πήγε μαζί τους.

• Τις ασκήσεις έγραψα στο τετράδιο μου.

• Ξαπλώνουν νωρίς, γιατί η δουλειά κούρασε πολύ.

• Θάνο, γιατί δεν έρχεται ποτέ μαζί ο Τάσος;

• Ελένη, ξέρω ότι αρέσει αυτό το τραγούδι.

• Παναγιώτη, Στάθη, ζητούν στο τηλέφωνο.

• Οι φίλοι γυρίζουν αργά από τη δουλειά τους.

248

• Την Αντιγόνη και την Μαρία συνάντησα στο πάρκο.

• Αυτά τα πράγματα να δώσετε στον πατέρα μου.

• έδωσε τα λουλούδια και αυτή είπε ευχαριστώ.

Οι ερωτηματικές αντωνυμίες

- Θεοδώρα, ποια μέρα θα έρθεις στο σπίτι μου να φάμε μαζί και να τα
πούμε;

- Την Κυριακή που έχω αρκετό ελεύθερο χρόνο.
- Ωραία και τι θέλεις να φτιάξω, κοτόπουλο ή κεφτέδες;
- Ποιο από τα δυο έχει τις λιγότερες θερμίδες;
- Νομίζω το κοτόπουλο.
- Πόσες θερμίδες έχει;
- Πρέπει να έχει περίπου 390 θερμίδες η μερίδα. Αλλά γιατί ρωτάς;

Κάνεις δίαιτα;
- Ναι, θέλω να χάσω μερικά κιλά.
- Ποια κιλά! Εσύ είσαι μια χαρά!

> Ερωτηματικές λέγονται οι αντωνυμίες που τις χρησιμοποιούμε στο
λόγο μας όταν ρωτάμε.

Π.χ. Τι ώρα είναι;
Ποιος είναι αυτός;
Πόσο κάνει το παντελόνι;

Οι ερωτηματικές αντωνυμίες είναι:
α) Η άκλιτη λέξη τι
β) Το ποιος; ποια; ποιο;

Ενικός αριθμός

αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
ποιο
Ονομ. ποιος ποια ποιου
Γεν. ποιο
Αιτ. ποιου ποιας
ουδέτερο
Ονομ. ποιον ποια ποια
Γεν. ποιων
Αιτ. Πληθυντικός αριθμός ποια

αρσενικό θηλυκό

ποιοι ποιες

ποιων ποιων

ποιους ποιες

249

/

> Πολλές φορές στον ενικό αντί για τη γενική ποιου, χρησιμοποιούμε
τη γενική τίνος και στον πληθυντικό τίνων.

γ) Το πόσος; πόση; πόσο;

Ονομ. αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
Γεν. πόσος πόση πόσο
Αιτ.
πόσον πόση πόσο
Ονομ.
Γεν. ' ■ Ε Κ Πληθυντικός αριθμός ουδέτερο
Αιτ. πόσα
αρσενικό θηλυκό πόσων
πόσα
πόσοι πόσες

πόσων πόσων

πόσοι πόσες

> Με την αντωνυμία, πόσος, πόση, πόσο ρωτάμε για να μάθουμε την
ποσότητα.

Βάλε στις παρακάτω ερωτήσεις την αντωνυμία που ταιριάζει και ύστερα
δώσε μια δική σου απάντηση.

θέλεις να αγοράσεις;

αυτοκίνητο σου αρέσει;

κοριτσιών είναι τα σκουλαρίκια;

γιατροί σε εξέτασαν;

φίλες σου θα καλέσεις στο γάμο;

χρονών είσαι;

250

μέρα θα φύγεις για την Κόρινθο;
φορές σου είπα να μη φωνάζεις;
πρέπει να κάνω;
εργάτες χρειάζονται γι' αυτή τη δουλειά;
χρόνια έχεις στην Ελλάδα;
παιδιού είναι η μπάλα;
ώρες έχεις στο δρόμο;
μήνα θα πάρεις άδεια;
ζάχαρη να βάλω στον καφέ;
ηθοποιό είδες στο τρένο;
μαθητές εξέτασε ο δάσκαλος;
έμαθες για το ατύχημα;
ημερών άδεια θα πάρεις;
μαθήτρια λείπει από το μάθημα;

251

Οι κτητικές αντωνυμίες

Ένα ατύχημα

- Γιατρέ μου, τι έχει ο φίλος μου;
- Δυστυχώς, ο φίλος σου έσπασε το πόδι του! Όμως, πες μου, πώς έγινε

το ατύχημα;

- Πηγαίναμε στη δουλειά μας και επειδή είχαμε αργήσει, τρέχαμε.
Ξαφνικά πετάχτηκε μπροστά μας ένα αυτοκίνητο και συγκρουστήκαμε.
Και το δικό μας και το δικό του αυτοκίνητο έπαθαν μεγάλες ζημιές.

- Ευτυχώς που δεν σκοτώθηκε κανένας. Οι υλικές ζημιές δεν έχουν αξία
μπροστά στη ζωή του ανθρώπου.

- Δίκιο έχεις, γιατρέ μου.

Κτητικές είναι οι αντωνυμίες που τις χρησιμοποιούμε για να δείξουμε σε

ποιον ανήκει κάτι.

Π.χ. Ο σκύλος μου. Το βιβλίο της. Η τάξη μας.

> Όπως βλέπουμε από τα παραπάνω παραδείγματα, οι αδύνατοι τύποι της
προσωπικής αντωνυμίας χρησιμοποιούνται για κτητικές αντωνυμίες
και δεν παίρνουν τόνο.

> Άρα κτητικές αντωνυμίες είναι οι λέξεις:
μου, σου, του, της, μας, σας, τους

> Όταν θέλουμε να τονίσουμε ή να ξεχωρίσουμε σε ποιον ανήκει
κάτι, τότε χρησιμοποιούμε το δικός, δική, δικό όπως κλίνεται στον
παρακάτω πίνακα, μπροστά από τους τύπους:
μου, σου, του, της, μας, σας, τους

Ενικός αριθμός

Ονο μ. αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
Γεν. δικός δική δικό
Αιτ. δικού δικής δικού
δικό δική δικό
Ονομ.
Γεν. Πληθυντικός αριθμός ουδέτερο
Αιτ. δικά
αρσενικό θηλυκό δικών
δικοί δικές δικά
δικών δικών
δικούς δικές

252

Π.χ. Ο δικός μου σκύλος είναι καλύτερος.
Αυτή είναι δική σου δουλειά.
Μη φας το δικό του παγωτό!
Οι δικοί μου συγγενείς μένουν στα Γιάννενα.
Τελείωνε τις δικές σου δουλειές πρώτα!
Έσπασε το λάστιχο του δικού μου αυτοκινήτου.

Συμπλήρωσε όπως στο παράδειγμα:

η χώρα μου η δική μου χώρα

το ποτήρι του

η αυλή μας

των χρημάτων τους

το βιβλίο της

τα θρανία σας

το λάθος σου

τους φίλους τους

Αφού διαβάσεις το παράδειγμα, συμπλήρωσε τις παρακάτω προτάσεις:

Η άδεια μου αρχίζει στις 15 Ιουλίου.
Η δική μου άδεια αρχίζει στις 15 Ιουλίου.

Οι καθηγητές σου είναι καλοί;

Τα πορτοκάλια του είναι ζουμερά.

Το σπίτι τους είναι πολύ ακριβό.

Η τσάντα της είναι μεγάλη και δερμάτινη.

Τα χέρια μας πονάνε από τη δουλειά.

Το παιδί πρέπει να έχει το δωμάτιο του.

Η Σταματία έπλυνε μόνο τα ρούχα της.

253

Ο δάσκαλος διόρθωσε μόνο τα τετράδια μας.
Είναι απόφαση τους να φύγουν από τη δουλειά.
Η πρόταση μας δεν έγινε δεκτή.
Η αίτηση σας για δάνειο εγκρίθηκε.
Το λάθος της ήταν μεγάλο.
Η νίκη της ομάδας μας ήταν απρόσμενη.

Απάντησε όπως στο παράδειγμα: Το δικό σου είναι καθαρό.

Το αυτοκίνητο μου είναι βρόμικο. δεν
δεν
Τα λουλούδια μου μαράθηκαν. δεν
Το σπίτι μας θέλει βάψιμο. δεν
Τα φρούτα τους σάπισαν. δεν
Η πόλη σας είναι όμορφη. δεν
Ο μητέρα του δουλεύει.
Η φούστα της είναι κοντή.

Οι φωτογραφίες

(Ο Πέτρος και η Άννα κοιτάζουν φωτογραφίες στο σπίτι του Πέτρου)
Πέτρος : Αυτή η φωτογραφία είναι από το περσινό καλοκαίρι. Είχα πάει

για δουλειά στη Ρόδο. Τις Κυριακές που είχα άδεια, πήγαινα
βόλτες σε όλο το νησί. Εδώ είμαι έξω από το «Κάστρο των
Ιπποτών.»
Αννα : Σε τούτη εδώ ποιος είσαι; Δεν μπορώ να καταλάβω;
Πέτρος : Είναι από μια αποκριάτικη γιορτή. Εδώ, εγώ είμαι ντυμένος
χειρούργος και δίπλα μου είναι ο φίλος μου ο Στάνισλαβ και ο
φίλος μου ο Ιβάν.

254

Άννα : Καλά ο ένας είναι ντυμένος αρχιστράτηγος. Αλλά ο άλλος;
Πέτρος : Αυτή πρέπει να είναι γυναίκα!
Όχι! Είναι ντυμένος χήρα η οποία έχασε πρόσφατα τον άντρα
Άννα : της και τώρα ψάχνει γι' άλλον. Φυσικά θέλει να παντρευτεί,
Πέτρος : ...τον χειρούργο! Όσες φορές σκέφτομαι πόσο όμορφα
Άννα : περάσαμε εκείνο το βράδυ, λέω γιατί να μην είναι κάθε μήνα οι
Πέτρος : απόκριες!
Άννα : Αυτή τη φωτογραφία που έχεις πάνω στο τραπεζάκι του
Πέτρος : σαλονιού από πότε είναι;
Αυτή είναι η αγαπημένη μου! Είμαι εγώ με τη μητέρα μου.
Είναι ό,τι πολυτιμότερο έχω. Μου αρέσει πάρα πολύ.
Πόσων χρονών είσαι εκεί; Έξι;
Όχι, δέκα!
Δείχνεις τόσο μικρός!
Ναι, ήμουν μικρόσωμος!

Οι δεικτικές αντωνυμίες

Δεικτικές είναι οι αντωνυμίες που τις χρησιμοποιούμε όταν δείχνουμε.
Π.χ. Αυτό το ποδήλατο.

Τούτο το κορίτσι.
Εκείνη την ώρα, τα έχασα.

Οι δεικτικές αντωνυμίες είναι:

α) αυτός, αυτή, αυτό
> Τη χρησιμοποιούμε όταν θέλουμε να δείξουμε κάτι που είναι κοντά
μας ή που μιλήσαμε γι' αυτό πριν από λίγο.
Π.χ. Αυτή είναι η γυναίκα μου.
Αυτό ήταν το λάθος του.
Αυτός είναι ο αδερφός μου.

β) εκείνος, εκείνη, εκείνο
> Τη χρησιμοποιούμε για να δείξουμε κάτι που είναι μα κριά.
Π.χ. Εκείνος εκεί κάτω είναι ο φίλος μου.
Θυμάσαι εκείνη την καταιγίδα;
Ξαναείδες εκείνο το παιδί;

255

γ) (ε)τούτος, (ε)τούτη, (ε)τούτο
> Τη χρησιμοποιούμε για να δείξουμε κάτι που είναι πολύ κοντά μας,
σχεδόν δίπλα μας.
Π.χ. Τούτο είναι το τετράδιο του Κώστα.
Τούτη εδώ ζωγραφίζει ωραία!
Ετούτος βρήκε το πορτοφόλι.

δ) τόσος, τόση, τόσο
> Τη χρησιμοποιούμε για να δείξουμε την ποσότητα που έχει ένα
ουσιαστικό.
Π.χ. Δεν κάνει καλό τόσος καφές.
Γιατί έριξες τόση ζάχαρη;
Δεν έχω φάει ξανά τόσο νόστιμο φαγητό.

ε) τέτοιος, τέτοια, τέτοιο
> Τη χρησιμοποιούμε για να δείξουμε την ποιότητα που έχει ένα
ουσιαστικό.
Π.χ. Κι αυτός τέτοιος είναι σαν τον πατέρα του.
Δεν περίμενα τέτοια συμπεριφορά από εσένα.
Εγώ δε ζήτησα τέτοιο παιχνίδι!

Πάμε βόλτα με το αρχαίο Έλληνα;

ίππος
(άλογο)

ιππότης, ιππέας, ιππεύω, Ιππίας, Ιπποκράτης, ιππικός, ιππόδρομος,
ιπποδρομία, ιππομαχία, ιπποκόμος, ιπποδύναμη, ιπποτροφείο,
ιπποπόταμος, ιππόκαμπος, ιππασία, ...

αρχι-
(πρώτος μεταξύ ίσων ή ομοίων )

αρχιστράτηγος, αρχιεπίσκοπος, αρχίατρος, αρχιδικαστής, αρχιερέας,

αρχικλέφτης, αρχιληστής, αρχιμάγειρας, αρχιμάστορας, αρχιμηνιά,

αρχιχρονιά, αρχισυντάκτης, αρχιτέκτονας, αρχιπυροσβέστης,

αρχιμηχανικός, αρχιπλοίαρχος, αρχιτεμπέλης, αρχιτρομοκράτης,

αρχιτεχνίτης, αρχιψεύτης, αρχιλοχίας, ...

256

αρχη-
(ο επικεφαλής, πάνω απ' όλους)

ο αρχηγός, η αρχηγία, το αρχηγείο, ο αρχηγικός, ...

( το χέρι )

Με τη λέξη χειρ να μπαίνει άλλες φορές στην αρχή (π.χ. χειροκροτώ) και
άλλες φορές στη μέση (π.χ. εργόχειρο), σχηματίζουμε πολλές σύνθετες
λέξεις που γράφονται πάντα με -ει-

χειρουργός, χειραψία, διαχειρίζομαι, χειριστής, χειρόγραφο, χειροκίνητος,
χειροπέδη, χειροποίητος, χειροπιαστός, εγχείριση, χειρουργείο,
χειρωνακτικός, χειρολαβή, επιχείρηση, ...

χοίρος χήρος
( το γουρούνι ) ( ο άνδρας )

Άσκηση
Συμπλήρωσε τις παρακάτω λέξεις με η , οι, ή ει
χ ροστάσιο, ζωντοχ ρος, χ ροβομβίδα, χ ρινό, χ ρόφρενο,
διαχ ριστής, ζωντοχ ρα, χ ροτροφείο, σκαντζόχ ρος, επιχ ρώ.

Οι αναφορικές αντωνυμίες

Αναφορικές είναι οι αντωνυμίες με τις οποίες αναφερόμαστε σε ολόκληρη
πρόταση ή περιστατικό χρησιμοποιώντας μια λέξη.
Π.χ. Θυμάσαι εκείνο που κουβεντιάζαμε πέρσι το χειμώνα;

Η γυναίκα η οποία καθάριζε το σπίτι μου, έφυγε.

Αναφορικές αντωνυμίες είναι:

α) που ονόματα, τους
> Δεν κλίνεται και χρησιμοποιείται για όλα τα
αριθμούς και τις πτώσεις.
Π.χ. Ο αγώνας που είδα μου άρεσε.
Η γυναίκα που πέρασε, έκλαιγε!
Το ποτήρι που κρατάς είναι σπασμένο.

257

β) ό,τι (= οτιδήποτε)
> Δεν κλίνεται και χρησιμοποιείται για όλα τα ονόματα, τους
αριθμούς και τις πτώσεις.
Π.χ. Ό,τι μου είπες, έγινε.
Έλα ό,τι ώρα μπορέσεις.
Ό,τι φαγητό και να μαγειρέψεις εσύ, μου αρέσει.

γ) όποιος, όποια, όποιο
> Κλίνεται σαν επίθετο και χρησιμοποιείται χωρίς άρθρο.
Π.χ. Όποιος έφυγε από τη γιορτή, έχασε.
Πάρε όποια φωτογραφία σου αρέσει.
Όποιο παπούτσι και να δοκιμάσω, δε μου κάνει.

δ) όσος, όση, όσο
> Κλίνεται σαν επίθετο και χρησιμοποιείται χωρίς άρθρο. Αναφέρεται
σε ποσότητα.
Π.χ. Όσος καφές έμεινε τον έδωσα στη Μαρία.
Όση ώρα μιλούσες, εγώ σφουγγάριζα.
Φάε όσο παγωτό θέλεις.

ε) ο οποίος, η οποία, το οποίο
> Κλίνεται σαν επίθετο στα τρία γένη και χρησιμοποιείται μαζί
με το άρθρο αντί για την αντωνυμία που, όταν πρέπει να
μιλήσουμε με σαφήνεια.
Π.χ. Να ο άντρας της Μαρίας που μιλούσαμε χθες. ( ; ; ;)
Να ο άντρας της Μαρίας για τον οποίο μιλούσαμε χθες.
Να ο άντρας της Μαρίας με την οποία μιλούσαμε χθες.

(όποιος, -α, -ο , όσος, -η, -ο , ό,τι)

Αγόρασε παντελόνι θέλεις.

Το ξενοδοχείο, στο μένω, είναι ακριβό.

θέλει παγωτό, να μου το πει.

Δάνεισε μου χρήματα μπορείς.

Το λεωφορείο, με ταξίδευα, χάλασε.

Πες νομίζεις πιο σωστό.

θέλει τα πολλά, χάνει και τα λίγα.

Η γνώμη ανθρώπων ρώτησα, είναι η ίδια.

Η χώρα, από κατάγομαι, είναι φτωχή.

και να πεις έχεις δίκιο.

Ο γάμος, για έκανε τόσα όνειρα, δε θα γίνει.

258

• Ρίξε ώρα πίνεις τον καφέ σου εγώ θα πλύνω,
• Τα παιδιά, στα μέρα μου πεις, θα έρθω.

αλάτι και πιπέρι θέλεις.
έδωσες τα παιχνίδια, είναι γνωστά μου.

όποιος, όποια, όποιο ή που
Το που δεν χρησιμοποιείται ποτέ με πρόθεση.
Ο εργάτης, ο οποίος χτύπησε, είναι καλύτερα.
Ο εργάτης, που χτύπησε, είναι καλύτερα.

Η μαθήτρια, η οποία βρήκε το πορτοφόλι, το παρέδωσε.

Η γυναίκα, η οποία καθάριζε το σπίτι, έφυγε.

Το κορίτσι, το οποίο παίζει πιάνο, είναι κόρη μου.

Οι αόριστες αντωνυμίες

Καλημέρα, Χρύσα.
Καλημέρα, κύριε προϊστάμενε. Να φέρω τον καφέ σας;
Όχι, έχω πιει. Συνάντησα στο δρόμο έναν παλιό μου φίλο και τα είπαμε
πίνοντας το καφεδάκι μας. Με ζήτησε κανένας;
Ναι. Από το πρωί έχουν σπάσει τα τηλέφωνα. Πριν κάμποση ώρα
τηλεφώνησε η γυναίκα σας. Μου είπε όταν έρθετε να την πάρετε
τηλέφωνο. Επίσης κάθε δέκα λεπτά τηλεφωνούσε ο κύριος
Παπαδόπουλος για το γνωστό θέμα.
Έχουμε κάτι άλλο;
Βεβαίως. Μερικοί εργάτες ζήτησαν την καλοκαιρινή άδεια τους. Αλλοι
ζητούν τον Ιούνιο και άλλοι τον Ιούλιο.
Ωραία! Πρώτα πήγαινε και φώναξε κάποιον από το τμήμα πωλήσεων
και ύστερα προγραμμάτισε να πάρει ο καθένας τους την άδεια που
δικαιούται. Επίσης έως τις δώδεκα να μου φέρεις καθετί που είναι για
υπογραφή, γιατί αμέσως μετά θα πρέπει να φύγω.
Μάλιστα, κύριε προϊστάμενε.

259

Αόριστες είναι οι αντωνυμίες που χρησιμοποιούμε στο λόγο μας, όταν
δε θέλουμε να μιλήσουμε συγκεκριμένα, είτε γιατί δεν ξέρουμε κάτι
είτε γιατί δε θέλουμε να το αναφέρουμε.

Π.χ. Ήρθε κι άλλος διαφημιστής.
Η καθεμιά να πάει στη δουλειά της.
Μερικά παιδιά δεν προσέχουν στο μάθημα.

Αόριστες αντωνυμίες είναι:

α) κάθε, καθετί, κάτι, κατιτί, τίποτε (τίποτα)

> Είναι όλα άκλιτα. Το κάθε συνοδεύει στην πρόταση το
ουσιαστικό με άρθρο ή χωρίς άρθρο.
Π.χ. (Ο) κάθε εργαζόμενος θα πάρει πέντε μέρες άδεια.
(Η) κάθε μέρα είναι διαφορετική.
Κάθε μέρα κάνω γυμναστική.
Βάλε (το) κα θετί στη θέση του.
Έμαθα κάτι νέα ! Εσύ έμαθες τίποτε ;
Δεν έμαθα τίποτα .
Εγώ άκουσα κα τιτί.

β) ένας, μια (μία), ένα
καθένας, καθεμιά (καθεμία), καθένα
κανένας (κανείς), καμιά (καμία), κανένα

> Οι αντωνυμίες αυτές κλίνονται όλες όπως το αόριστο άρθρο
ένας, μια(μία), ένα μόνο στον ενικό αριθμό.
Π.χ. Στο τρένο είδα έναν που ζητιάνευε.
Ας βοηθήσει ο καθένας όπως μπορεί.
Με ζήτησε κανένας ;

> 1. Η αντωνυμία κανείς όταν βρίσκεται σε κα τα φα τική φράση
δηλώνει πως υπάρχει κάποιο άτομο:
Π.χ. Αν με ζητήσει κανείς, να του πεις πως κοιμάμαι.

2. Όταν όμως βρίσκεται σε φράση που δείχνει άρνηση, τότε
άλλες φορές σημαίνει ούτε ένας και άλλες κάποιος:
Π.χ. Δεν πέρασε κανείς από εδώ. {ούτε ένας)
Αν δεν μου μιλήσει κανείς, θα φύγω. {κάποιος)

260

f

ι > *„.—., *. «- — . —_ γ) μερικοί, μερικές, μερικά

^ ι Π.χ. Ήρθαν μερικοί περαστικοί και με βοήθησαν.

11 Μερικές φορές δεν ξέρεις τι λες !

f Σου είπα μερικά ψέματα.
Δε γνωρίζω μερικούς φίλους σου.

f Τα σπίτια μερικών φίλων μου πλημμύρισαν.
δ) κάμποσος, κάμποση, κάμποσο

f (Δεν χρησιμοποιείται συχνά)
> Κλίνεται σαν επίθετο και φανερώνει ποσό.

Π.χ. Πήραν κάμποσοι μαθητές άριστα.

Ι Κουβαλάει κάμποση τρέλα πάνω του.

Έχω κάμποσο καιρό να σε δω.

ι Κάμποσες φορές δουλεύω το βράδυ.
Βρήκα κάμποσους υπαλλήλους να λείπουν.

ε) άλλος άλλη, άλλο
κάποιος, κάποια, κάποιο

> Κλίνονται σαν επίθετα και χρησιμοποιούνται άλλες φορές με
άρθρο και άλλες χωρίς άρθρο.
Π.χ. Ποιος άλλος θα παίξει μπάσκετ ;
Θα περάσω κάποια άλλη μέρα.
Κάποιο άλλο παιδί χτύπησε.
Ο άλλος συνεργάτης μου δε θα έρθει.
Ας με βοηθήσει κάποιος !
Κάποια φορά θα μετανιώσεις !
Η τσάντα είναι σίγουρα κάποιου μαθητή.

στ) ο δείνα, η δείνα, το δείνα
ο τάδε, η τάδε, το τάδε

> Δεν κλίνονται και χρησιμοποιούνται και στα τρία γένη συνήθως
στον ενικό.
Π.χ. Έλεγε πως η τάδε και η δείνα με ξεγέλασαν.
Μου είπε να πάω στο τάδε μέρος και θα βρω θησαυρό.

261

Συμπλήρωσε τις προτάσεις με τις αντωνυμίες της παρένθεσης:
(κάποιος, κανείς, μερικοί, κάμποσος, ένας, κάθε, κάτι, κανένας, άλλος)

• Είδα που έτρεχε προς την έξοδο.

• δεν κατάλαβε γιατί το είπε.

• Έβγαλε φωτογραφίες και έφυγε.

• Ξόδεψε χρήματα για την αγορά παιχνιδιών.

• υπάλληλος του ξενοδοχείου πήρε τις βαλίτσες.

• μέρα πηγαίνει στο καφενείο.

• Σου έδωσε για μένα;

• φίλος σου μου μίλησε για το ατύχημα σου.

• δεν είχε όρεξη για αστεία.

Θέλει παγωτό;

Οριστικές αντωνυμίες

Αχ! Αυτό το παιδί. Είναι μόλις 3 χρονών και θέλει όλα να τα κάνει μόνο
του. Προσπαθεί να φάει μόνο του και στο τέλος κάνει την κουζίνα
χάλια. Ακόμα και το κρεβάτι του θέλει να το στρώνει αυτός ο ίδιος λες
και εγώ δεν το στρώνω καλά.
Μα που έμοιασε;
Είναι ίδιος ο πατέρας του. Κι αυτός όταν ήταν μικρός τα ίδια έκανε!

Οριστικές είναι οι αντωνυμίες που χρησιμοποιούμε για να ορίσουμε
κάτι, δηλαδή να το ξεχωρίσουμε από άλλα του ίδιου είδους.

Π.χ. Ήρθε στο νοσοκομείο την ίδια τη μέρα. (όχι κάποια άλλη μέρα)
Έβαψε το σπίτι μόνος του. (όχι με τη βοήθεια άλλων)
Παρουσίασε το βιβλίο ο ίδιος ο συγγραφέας, (όχι κάποιος άλλος)

> Για οριστικές αντωνυμίες χρησιμοποιούμε:
1. Το επίθετο ο ίδιος, η ίδια, το ίδιο. ( μαζί με το άρθρο)
2. Το επίθετο μόνος, μόνη, μόνο γωρίς το άρθρο, αλλά μαζί με
τους αδύνατους τύπους των προσωπικών αντωνυμιών.

Δηλ. δικός, -η, -ο μου ή (σου, του, της, μας, σας, τους)

262

μόνος μόνη μόνο
αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
μόνο του
μου μου
μόνα τους
μόνος σου μόνη σου
του της

μόνοι μας μονές μας
σας σας
τους τους

Θα πάω εγώ για να παραλάβω το δέμα.
Θα πάω ο ίδιος για να παραλάβω το δέμα.

Στείλε αυτή να δει τα αποτελέσματα.

Αγόρασα ακριβώς αυτό το πουκάμισο σε άλλο χρώμα.

Έδωσα αυτού τα χρήματα στο χέρι.

Αυτή τη μέρα θα έπιανα κι εγώ δουλειά.

Είχαμε κι εμείς αυτές τις επιδόσεις.

Ο Αποστόλης διόρθωσε τη ζημιά.
Μόνος τον διόρθωσε τη ζημιά.
Η Θεοδώρα σιδέρωσε όλα τα ρούχα.

Εγώ κι εσύ θα πάμε για ψάρεμα.

Ο Θανάσης και ο Παύλος σκάλισαν τον κήπο.

263

Η Μάγια και η Ρούνα έμαθαν ελληνικά.
Η Καίτη σήκωσε αυτές τις τσάντες.

Άσκηση

Συμπλήρωσε τις παρακάτω προτάσεις με την κατάλληλη οριστική
αντωνυμία:

Κυρίες μου, μπορείτε να φτιάχνεται τα μαλλιά σας.

Εσύ ο θα καθαρίσεις το δωμάτιο σου.

Το παιδί μαγείρεψε

Μας χαιρέτησαν οι πρωταγωνιστές του έργου.
Πήγε για κυνήγι.

Σπύρο, θα πας ή με την Μαρία;
Να ζητήσει αυτή η συγγνώμη για τη ζημιά που έκανε.
Πού να πάει μια γυναίκα
Θέλω να μιλήσω στον τέτοια ωρα;
Αυτές τον Πρόεδρο.
θέλησαν να ταξιδέψουν βράδυ.

Ξεπεράσαμε όλες τις δυσκολίες.
Παίρνουν τα βραβεία όλο και

Αυτοί έχτισαν ολόκληρο σπίτι

Άσε τον να τα βγάλει πέρα

Δε βαρέθηκες να λες όλο και

μονός μου εγω μονοί τους
μόνη της μόνες μας
μόνο του μόνα τους
μόνος σου μόνοι σας
μόνες τους μόνος του
μόνη μου μόνη σου
μόνοι μας μόνες σας

Το παιδί είναι στο σπίτι μόνο του.

• Οι γονείς μου, μένουν στο χωριό
• Η Χριστίνα πήγε στο σχολείο _

264

Οι φίλοι μας θα περιμένουν στο σταθμό.
Θεοδώρα, μη μου πεις ότι θα πας διακοπές;
Τα παιδιά έμειναν
Οι μαθήτριες έλυσαν στην τάξη.
Το κορίτσι παίζει τις ασκήσεις.
Εσείς, κυρίες μου, στην αυλή.
θα φύγετε;

ίδιος

Όταν είναι πρώτο συνθετικό διαβάζεται σε τρεις συλλαβές (ί-δι-ος) και
προσδιορίζει πράγματα, ενέργειες, καταστάσεις, κλπ που χαρακτηρίζουν
το συγκεκριμένο πρόσωπο με το οποίο μιλάμε ή στο οποίο αναφερόμαστε.
Π.χ. Ανήκει σε μένα τον ίδιο. Είναι ιδιοκτησία μου.

ιδιοκατοίκηση, ιδιοκτησία, ιδιοκτήτης, ιδιόμορφος, ιδιόρρυθμος,
ιδιοσυγκρασία, ιδιότητα, ιδιότροπος, ιδιότυπος, ιδιοφυής, ιδιοτελής,
ιδιοτέλεια, ιδιοχρησία, ...

Οι αυτοπαθείς αντωνυμίες

• Για να γίνουν φίλοι δυο άνθρωποι πρέπει να αφήσουν τους εαυτούς
τους ελεύθερους. Να δείξουν το αληθινό τους πρόσωπο. Αν κάποιος
κρύψει ένα κομμάτι του εαυτού του, τότε δεν αφήνει τον άλλο να τον
καταλάβει, να τον νιώσει, γιατί δε δημιουργεί μια φιλική σχέση ισότιμη.
Γι' αυτό, παιδιά μου, αφήστε τους εαυτούς σας ελεύθερους να
εκφραστούν. Μην κρύβεστε, γιατί δε θα αποκτήσετε ποτέ ειλικρινείς
φίλους. Για παράδειγμα, η Ελπίδα ποτέ δεν άνοιξε τον εαυτό της κι έτσι
έμεινε χωρίς φιλίες. Πάντα χρησιμοποιούσε ένα ψεύτικο πρόσωπο...

Αυτοπαθείς είναι οι αντωνυμίες που δείχνουν ότι το ίδιο πρόσωπο που
ενεργεί δέχεται και την ενέργεια.

Οι αντωνυμίες αυτές έχουν μόνο γενική και αιτιατική και σχηματίζονται
όπως παρακάτω:

α' πρόσωπο Ενικός αριθμός γ ' πρόσωπο
εγω β ' πρόσωπο αυτός, αυτή, αυτό
του εαυτού του/της
του εαυτού μου εσυ τον εαυτό του/της
τον εαυτό μου του εαυτού σου
τον εαυτό σου

265

Πληθυντικός αριθμός

α ' πρόσωπο β ' πρόσωπο γ ' πρόσωπο
εμείς
εσείς αυτοί, αυτές, αυτά
των εαυτών μας
τους εαυτούς μας των εαυτών σας των εαυτών τους

τους εαυτούς σας τους εαυτούς τους

Άσκηση
Συμπλήρωσε τις προτάσεις με τους τύπους του παραπάνω πίνακα:

• Δε μου αρέσει να μιλώ για , θα ζήσει πολλά χρόνια.
• Να πάτε στο καλό και να προσέχετε σκέφτονται.
• Εμένα λες ότι πάχυνα; Δε βλέπεις
• Η Ελένη δεν προσέχει δεν κάνουμε τίποτε.
• Να είσαι κύριος
• Ο Νίκος αν φροντίσει
• Αυτοί οι δυο μόνο
• Εμείς για

Πάμε μια βόλτα με τον αρχαίο Έλληνα;

ποιώ

( δημιουργώ, κατασκευάζω, φτιάχνω )

Με βάση αυτό το ρήμα έχουν σχηματιστεί πολλές σύνθετες λέξεις.
Όλες γράφονται με -οι- όπου μπαίνει το ρήμα ποιώ.

χρησιμοποιώ, ποιητής, αρτοποιός, επιπλοποιός, ποιότητα, ποίημα,
ηθοποιός, ταραχοποιός, αξιοποιώ, παραποιώ, τροποποιώ, ...

εις

(αρχαία πρόθεση για σχηματισμό σύνθετων λέξεων με την έννοια της
κίνησης προς τα μέσα, προς πρόσωπο, ...)

είσοδος, εισχωρώ, εισέρχομαι, εισπράττω, εισβάλλω, εισπράκτορας,
εισάγω, εισαγωγή, εισβολέας, εισβολή, εισέρχομαι, εισόδημα,
εισοδηματίας, είσοδος, εισχώρηση, εισιτήριο, ...

266

ίσος
(αυτός που έχει ίδιες διαστάσεις, ποσότητα, αξία με κάποιον άλλο)
ισότιμη, ισοδύναμη, ισοβαρής, ισοζύγιο, ισοδυναμία, ισοδυναμώ, ισόβιος,
ισομεγέθης, ισολογισμός, ισομήκης, ισονομία, ισόπαλος, ισοπαλία,
ισοπεδώνω, ισορροπία, ισόπλευρος, ισορροπώ, ισοσκελής, ισοσκελίζω,
ισοφαρίζω, ισοψηφώ, ισοψηφία, ισοσύλλαβος, ...

αλλά : οισοφάγος, ησυχάζω

Ο Ήλιος κι ο Βοριάς (3)

Κι άρχισε να φυσά με όλο και πιο μεγάλη δύναμη. Τόσο δυνατός ήταν ο
αέρας που σήκωνε από κάτω τα χώματα και τα ξεράγκαθα, λύγιζε τα
δέντρα, βούιζε, έσκουζε, ούρλιαζε σαν αγρίμι.

Τούτο το κακό κράτησε ώρα πολλή. Μα όσο κι αν φυσούσε ο κακός
Βοριάς, όσο κι αν πάσκιζε, τίποτα δεν κατάφερνε. Ο φτωχός γεωργός
τυλιγόταν όλο και πιο σφιχτά μες στη μάλλινη κάπα του και καρφί δεν του
καιγόταν για το άγριο φύσημα του Βοριά.

Πλησίαζε μεσημέρι κι ο κρύος Βοριάς ακόμα φυσούσε. Μα είχε
αποκάνει. Τα μάγουλα του πονούσαν από το φούσκωμα. Τέλος, σαν είδε κι
απόειδε πως τίποτα δεν κάνει, σταμάτησε.
- Παρ' τον, λέει στον Ήλιο, και κάνε τον ό,τι θέλεις. Εγώ μια φορά δεν

μπορώ...
Και, κουρασμένος, σταμάτησε να φυσά και κάθισε ακίνητος στην
καταπράσινη πλαγιά του βουνού.

Παραμέρισαν τότε μεμιάς τα πυκνά, μαύρα σύννεφα και πρόβαλε
γελαστός κι ολόλαμπρος ο Ήλιος. Έριξε τις ακτίνες του πάνω στο γεωργό.
Μόλις τον είδε εκείνος, χαμογέλασε.

267

- Έβγα λοιπόν, Ήλιε μου, λέει, να ζεσταθεί λίγο το κορμάκι μου!...
Σε λίγο οι ακτίνες του Ήλιου έγιναν τόσο ζεστές, που ο γεωργός

ξεκούμπωσε την κάπα του. Κι η ζέστη όλο και δυνάμωνε.
- Μπα, λέει. Τώρα η κάπα δεν χρειάζεται.

Τη βγάζει λοιπόν και την κρεμά εκεί δίπλα σ' ένα δέντρο. Άνοιξε τα
χέρια του, τεντώθηκε.
- Ήλιε, Χρυσοήλιε μου, λέει. Να 'χεις την ευχή μου.

Κι έπιασε αμέσως να δουλεύει στο χωράφι του.
- Λοιπόν; ρωτά τώρα ο Ήλιος. Ποιος είναι δυνατότερος;
- Θέλει και ρώτημα; λέει από τη θέση του ο Βοριάς. Ένα πράμα όμως δεν
μπορώ να καταλάβω: Πως τα κατάφερες να του πάρεις την κάπα, χωρίς να
βάλεις καθόλου δύναμη.
- Δεν το ξέρεις; λέει ο Ήλιος. Με το καλό πετυχαίνει κανείς καλύτερα,
παρά με το κακό. Εσύ πήγες να του πάρεις την κάπα με το ζόρι, με τη βία.
Εγώ του έδωσα ζεστασιά και τον έκανα, όχι μόνο να τη βγάλει από πάνω
του μόνος του, μα και να 'ναι ευχαριστημένος και να μου δίνει και ευχές.

Η καλοσύνη πάντα νικά.

ΑΙΣΩΠΟΥ ΜΥΘΟΙ
ΧΑΡΗΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ
ΕΚΔ. ΜΙΝΩΑΣ σελ. 77-80

Οι λέξεις με τα έντονα γράμματα είναι επίθετα. Τα επίθετα χαρακτηρίζουν
τα ουσιαστικά που συνοδεύουν στην πρόταση. Για παράδειγμα στο
παραπάνω κείμενο η λέξη μεγάλη συνοδεύει το ουσιαστικό δύναμη και
μας δείχνει έτσι το μέγεθος της. Ακόμα, η λέξη φτωχός συνοδεύει το
ουσιαστικό γεωργός και μας δείχνει έτσι την κατάσταση του.

Συνεπώς:
Επίθετα λέγονται οι κλιτές λέξεις που φανερώνουν τι ποιότητα ή τι
ιδιότητα έχει το ουσιαστικό.
Π.χ. ωραίος άντρας, βαριά μηχανή, όμορφο ζώο ...

> Όπως είδαμε, στα παραπάνω παραδείγματα τα επίθετα συνοδεύουν στην
πρόταση τα ουσιαστικά που χαρακτηρίζουν.

268

> Τα επίθετα σχηματίζονται και στα τρία γένη και έχουν ξεχωριστή
κατάληξη για κάθε γένος.
Π.χ. ο πλούσιος άνθρωπος, η πλούσια χώρα, το πλούσιο σπίτι
ο μικρός αδερφός, η μικρή απόσταση , το μικρό μαγαζί

> Τα επίθετα κατά την κλίση τους κρατούν τον τόνο πάντα στην ίδια
συλλαβή.
Π.χ. ο καλός, του καλού, τον καλό
ο όμορφος, του όμορφου, τον όμορφο

Άσκηση

Βάλε μπροστά από τα παρακάτω ουσιαστικά όποιο επίθετο ταιριάζει από
τα επίθετα της παρένθεσης

(γλυκό, παλιά, ξένη, κίτρινος, βαθιά, πράσινο, φλύαρος, καλός, δύσκολη,
αυστηρή, ακριβό, πολύχρωμη, γενναίος, άσπρο, άνετη, γαλάζιος,
αεροπορικό, μαύρα, χοντρός, βόρειος, ωραίος, παχύ, ευρύχωρο, ψηλό,
γέρικο, ξανθιά, καινούργιος, φιλόξενος, ξαφνική, φωτεινό)

θάλασσα πυρετός
κρασί φύλλο
άλογο άνθρωπος
νυφικό μαθητής
άσκηση δίαιτα
κόσμημα λαός
σύννεφα ζωή
ουρανός βουνό
σπάγκος άνεμος
άντρας αρνί
σπίτι εισιτήριο
χώρα κοπέλα
στρατιώτης δάσκαλος
βροχή εικόνα
δωμάτιο φωτογραφία

269

Επίθετα σε -oc, -η, -ο
πριν την κατάληξη -ος υπάρχει σύμφωνο (β, γ, δ, ζ, θ, κ, ...)

καλός καλή καλό
όμορφος
διάσημος
γνωστός
υγρός

Αλλά: γκρίζος, -α, -ο , ...

Επίθετα σε -ος, -α, -ο
πριν την κατάληξη -ος υπάρχει φωνήεν (α, ε, ο, ω, ι, η, υ)

ωραίος ωραία ωραίο
άδειος
πλούσιος
όμοιος
κρύος

Αλλά: βέβαιος, -η, -ο , όγδοος, -η, -ο ,

Επίθετα σε -ος, -η, -ο

Ενικός αριθμός ουδέτερο
το δυνατό
αρσενικό θηλυκό του δυνατού
το δυνατό
Ονομ. ο δυνατός η δυνατή - δυνατό
Γεν.
Αιτ. του δυνατού της δυνατής ουδέτερο
Κλητ. τα δυνατά
το(ν) δυνατό τη(ν) δυνατή των δυνατών
Ονομ. τα δυνατά
Γεν. - δυνατέ - δυνατή - δυνατά
Αιτ.
Κλητ. Πληθυντικός αριθμός

αρσενικό θηλυκό

οι δυνατοί οι δυνατές

των δυνατών των δυνατών

τους δυνατούς τις δυνατές

- δυνατοί - δυνατές

270

> Όπως το επίθετο ο δυνατός, η δυνατή, το δυνατό κλίνονται :

ονομαστική γενική αιτιατική
ο έτοιμος της ακριβής
την πονηρή
οι φωτεινές τα σκοτεινά
τις δίκαιες
το σίγουρο

η ήσυχη της ταπεινής
η βραδινή

Γραμματική
Επίθετα σε -ινός

-ινός -εινός -ηνός
βραδινός, σημερινός, υγιεινός, φωτεινός, φτηνός
φετινός, χθεσινός, σκοτεινός, ταπεινός,
παντοτινός, μακρινός, ορεινός, ελεεινός
κοντινός, νυχτερινός,
πρωινός, πεδινός, ...

περίπατος την απόσταση

το λάδι του προϊόντος

της. παράστασης το σηματοδότη

τα χρήματα η_ τουαλέτα

το ξύπνημα την έκταση

271

Επίθετα σε ­ινος

-ινος -υνος
ξύλινος, γυάλινος, χάρτινος, υπεύθυνος, ανεύθυνος
πέτρινος, μάλλινος, πάνινος,
κίτρινος, κόκκινος, πράσινος, ....

ονομαστική ενικού αιτιατική ενικού αιτιατική πληθυντικού
η ξύλινη πόρτα
ο πέτρινος τοίχος
η υπεύθυνη κοπέλα
ο ανεύθυνος υπάλληλος
η μάλλινη μπλούζα

Επίθετα σε ­oç, ­«, -ο

Ενικός αριθμός

αρσενικό θηλυκό ουδέτερο
το αθώο
Ονομ. ο αθώος η αθώα του αθώου
Γεν. το αθώο
Αιτ. του αθώου της αθώας - αθώο
Κλητ.
το(ν) αθώο τη(ν) αθώα ουδέτερο
Ονομ. τα αθώα
Γεν. - αθώε - αθώα των αθώων
Αιτ. τα αθώα
Κλητ. Πληθυντικός αριθμός - αθώα

αρσενικό θηλυκό

οι αθώοι οι αθώες

των αθώων των αθώων

τους αθώους τις αθώες

- αθώοι - αθώες

272

> Όπως ο αθώος, -α, -ο κλίνονται :

■ : ονομαστική I M I γενιήκ WÊÊÊÊKÊÊ- αιτιατική
ο ωραίος
της νέας
οχ σπάνιες
την κρύα
η άδεια τα σκοτεινά
η όρθια
τις όμοιες i
το μέτριο

της τίμιας

Γραμματική -εος
νέος
Επίθετα σε -αίος
-αίος
ωραίος, τελευταίος, μοιραίος,
σπουδαίος, κεφαλαίος, γενναίος,
αναγκαίος, ...

Συμπλήρωσε με τα επίθετα του πίνακα τα ουσιαστικά:

jο ; άντρας | την συνάντηση
; το ; γεγονός ; του παίκτη
ί της ; απόφασης ; τα _ γράμματα
Ι τον ; εξοπλισμό iη γυναίκα

273

Γραμματική
Επίθετα σε -ιος

-ιος -ειος -οίος -υος
αλληλέγγυος
άγριος, άξιος, τίμιος, ισόγειος, υπόγειος, όμοιος,

άγιος, αιώνιος, ίσιος, βόρειος, τέλειος, παρόμοιος,

σάπιος, νότιος, .... άδειος, αντρίκειος ανόμοιος

ονομαστική ενικού γενική ενικού γενική πληθυντικού
το ισόγειο σπίτι
η σάπια ντομάτα
ο βόρειος άνεμος
η όμοια άσκηση
ο άγριος καβγάς
το άδειο κουτί
η παρόμοια κατάσταση

Επίθετα σε -ός, -ιά, -ό

Ενικός αριθμός

αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

Ονομ. ο φτωχός η φτωχιά το φτωχό

Γεν. του φτωχού της φτωχιάς του φτωχού

Αιτ. το(ν) φτωχό τη(ν) φτωχιά το φτωχό

Κλητ. φτωχέ - φτωχιά — φτωχό

Πληθυντικός αριθμός

αρσενικό θηλυκό ουδέτερο

Ονομ. οι φτωχοί οι φτωχές τα φτωχά

Γεν. των φτωχών των φτωχών των φτωχών

Αιτ. τους φτωχούς τις φτωχές . τα φτωχά

Ι Κλητ. - φτωχοί : - φτωχές :— φτωχά

274

I
i
i Προσογτί !!!

Στον πληθυντικό αριθμό το θηλυκό γράφεται χωρίς γιώτα (ι).

i Π.χ. οι φτωχές, οι γλυκές, οι ξανθές, ...
> Όπως ο φτωχός, -ιά, -ό κλίνονται :

i ο γλυκός, ο κακός, ο ξανθός, ο γνωστικός, ο μαλακός, ο νηστικός, ο
θηλυκός, ο φρέσκος, ο κρητικός, ο ξαφνικός, ο ευγενικός, ...

i Γράψε δυο ουσιαστικά για κάθε επίθετο:
I γλυκός
κακιά θηλυκές
φρέσκια
i ξανθό γνωστικού
νηστικές κρητικιά
ξαφνικός
I ευγενικός
i Γραμματική
i Επίθετα σε -ικός

Επίθετοι σε -ικος
i -ικος
γνωστικός, πρακτικός, ξαφνικός, -υκός -εικός
γλυκός δανεικός

i αθλητικός, σπαστικός, σουηδικός, θηλυκός

i ευγενικός, ναυτικός, ...

I κύριος την γεύση
i το συμβάν του ανθρώπου
μπλούζας τον κόμπο
της. χρήματα η_ εξάσκηση

i τα
I

f

I 275

Τα παραθετικά των επιθέτων και των επιρρημάτων

Τα παραθετικά των επιθέτων σε -ότερος και -οτατος και των
επιρρημάτων σε -ότερα και -ότατα γράφονται με ο :

νέος νεότερος νεότατος
πλούσια πλουσιότερα πλουσιότατα

Όταν τα παραθετικά προέρχονται από τοπικά επιρρήματα που τελειώνουν
σε -ω, τότε οι καταλήξεις -ώτερος, -ώτατος, -ώτερα, -ώτατα γράφονται με
ω:

κάτω ανω
κατώτερος ανώτερα

Τα παραθετικά σε -ύτερος, -ύτατος, -ύτερα, -ύτατα γράφονται με υ:

πλατύς πλατύτερος πλατύτατος
βαθύς βαθύτερος βαθύτατος

Εξαιρείται το νωρίτερα, που γράφεται με ι

στενός στενότερος στενότατος
αρχαίος αργαι αργαι
ψηλός
πλούσιος βαρύτερα βαρύτατα
ωραίος
ευγενικός
σοφός

βαριά
ωραία
ψηλά
πλούσια
ωραία
ευγενικά
σοφά

276

Σχηματίζω τον συγκριτικό βαθμό των παρακάτω επιθέτων:

μικρός μικρότερος μικρότερη μικρότερο
σύντομος
εργατικός
φρόνιμος
άσχημος
ωραίος
κομψός
ακριβός
φτηνός
πλούσιος

Με τις λέξεις των παρενθέσεων κάνω συγκρίσεις:
(Αποστόλης, έξυπνος, Παντελής)
Ο Αποστόλης είναι εξυπνότερος από τον Παντελή.

(αεροπλάνο, ταχύς, τρένο)

(αυτοκίνητο, γρήγορος, καράβι)

Ι (καλός, σήμερα, χθες, καιρός)

Ι (Τάνια, ωραία, Μάρθα)

Ιι (Ανδρέας, ψηλός, Πέτρος)
ι Βάλε το επίθετο της παρένθεσης στον τύπο που πρέπει:
ι • Το χρυσό δαχτυλίδι είναι
• Το παιδί μου είναι από το ασημένιο, (ακριβός)
στην τάξη. (έξυπνος)

• Η Θεοδώρα είναι αθλήτρια της ομάδας, (καλός)

Ê 277

• Τα νερά εδώ είναι . (βαθύς)

• Η Ελλάδα είναι χώρα από την Ιταλία, (μικρός)

• Ο δάσκαλος μας είναι που υπάρχει, (αυστηρός)

• Αυτή ήταν άσκηση που έλυσα, (δύσκολος)

• Το σπίτι μας είναι από το δικό σας. (ψηλός)

• Ο Ωνάσης ήταν άνθρωπος του κόσμου, (πλούσιος)

• Μαρία, γιατί σήκωσες το κιβώτιο; (βαρύς)

• Το ηλιοβασίλεμα είναι της Σαντορίνης, (ωραίος)

• Η Αφροδίτη είναι από όλες. (όμορφος)

Στη γειτονιά του παππού ...

Δούλευε ως γραμματέας στο Υπουργείο Παιδείας πάνω από τριάντα
χρόνια και ζούσε σε ένα μεγάλο διαμέρισμα μέσα στην «κίνηση και τη
μόλυνση» όπως έλεγε. Ίσως αυτό τον έκανε να διαλέξει αυτή την ήσυχη
γειτονιά, έξω από τη μικρή μας πόλη και κοντά στη θάλασσα που τόσο
αγαπά. Εδώ ζει τον τελευταίο καιρό ο παππούς μου. Ο ίδιος ήθελε να
μείνει μακριά από το κέντρο και έτσι διάλεξε αυτό το μέρος.

Το σπίτι του βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου, έχει μόνο δυο
δωμάτια, αλλά η αυλή του σπιτιού είναι ένας μικρός ανθόκηπος που
ανάμεσα στα τόσα λουλούδια κυριαρχούν τα αγαπημένα φυτά της γιαγιάς,
οι τριανταφυλλιές και οι γαρδένιες. Έχει ακόμα ένα τεράστιο μπαλκόνι
που από εκεί μπορείς να θαυμάσεις όλο το τοπίο. Στην άκρη του
μπαλκονιού υπάρχει ένας αναπαυτικός καναπές και ακριβώς μπροστά του
ένα χαμηλό ξύλινο τραπεζάκι που πάνω του ακουμπά κάθε πρωί και
απόγευμα τον καφέ του.

Εκεί κάθεται και απολαμβάνει τη θέα. Άλλες φορές κοιτάζει ίσια
μπροστά προς τη θάλασσα και άλλες φορές γυρίζει το βλέμμα του προς το
βουνό που ορθώνεται στο βάθος του ορίζοντα μετά από τα καταπράσινα
λιβάδια και το δάσος. Τα βράδια του χειμώνα κάθεται μπροστά στο
τζάκι, παίρνει μια παλιά γραφομηχανή και γράφει ό,τι ιστορία από τα
παλιά έχει ξαναέρθει στο νου του. «Δεν είμαι συγγραφέας, αλλά φοβάμαι
μην τα ξεχάσω», λέει.

278

Η ζωή στη μικρή γειτονιά κυλάει αργά, ίσως γιατί οι περισσότεροι
κάτοικοι της είναι συνταξιούχοι. Λίγοι είναι εκείνοι που ακόμα και σήμερα
κάνουν κάποιο επάγγελμα και ζουν εδώ. Ο μανάβης, ο φούρναρης, ο
μπακάλης, ο κουρέας, ο ράφτης, ο κρεοπώλης και πάνω από όλους ο
καφετζής είναι οι άνθρωποι που υπάρχουν σε κάθε γειτονιά, όσο μικρή και
αν είναι αυτή.

Ανάμεσα σ' αυτούς θα συναντήσεις το δάσκαλο του σχολείου, που
κοντεύει πια να κλείσει, μιας και φέτος έχει μόνο πέντε μαθητές.

Αυτόν τον επίγειο παράδεισο τον ανακάλυψε ο παππούς μου πριν
τριάντα πέντε ακριβώς χρόνια όταν πρωτοδιορίστηκε ως καθηγητής στο
γυμνάσιο της περιοχής. Τότε υπήρχε γυμνάσιο γιατί πολλοί εργάτες
δούλευαν στο εργοστάσιο κεραμοποιίας που υπήρχε εδώ. Τα παιδιά τους
γέμιζαν την περιοχή με χαρούμενες φωνές και ζωντάνια. Από τότε που
έκλεισε, οι περισσότεροι αναζήτησαν αλλού την τύχη τους. Ο τόπος
σχεδόν ερήμωσε.

Νομίζω όμως πως ζηλεύω την ήρεμη ζωή του παππού, γιατί συχνά
νιώθω την ανάγκη να πάω σ' αυτή τη γειτονιά που ακόμα και σήμερα τα
λουλούδια αφήνουν την ευωδιά τους να ταξιδεύει με τη βοήθεια του αέρα.
Συνήθως την άνοιξη τον βρίσκω να δουλεύει στο λαχανόκηπο που είναι
πίσω από το σπίτι. Φυτεύει τα πάντα: ντομάτες, πατάτες, αγγούρια,
μελιτζάνες, κολοκυθάκια, ... Του αρέσει πολύ το σκάψιμο, αλλά μόλις με
δει τα παρατάει όλα, παίρνει τα καλάμια του ψαρέματος και φεύγουμε
για την παραλία. Καθισμένοι στους βράχους της ακρογιαλιάς συζητάμε
ψαρεύοντας. Μαζί του ηρεμώ. Γίνομαι άλλος άνθρωπος. Πόσο θα ήθελα
να του μοιάσω. Να είμαι όμοιος, όχι μόνο στην όψη μαζί του αλλά και
στην αντιμετώπιση της ζωής...

Ασκηση

Οι λέξεις με τα έντονα γράμματα είναι ουσιαστικά. Χώρισε αυτές τις
λέξεις σε αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα γράφοντας και το άρθρο όπως
στο παράδειγμα:

279

Αρσενικά: ο γραμματέας,
Θηλυκά: η κίνηση,
Ουδέτερα: το διαμέρισμα,

ομο-
(το κοινό, το ίδιο)

ομογένεια, ομόγλωσσος, ομόδοξος, ομοεθνής, ομόθρησκος, ομόηχος,
ομόθυμος, ...

ομοιο- ομοιοπαθής, ομοιογενής,
(που μοιάζουν)
ομοιογένεια, ομοιομορφία, ομοιόμορφος,
ομοιότητα, ομοιοχρωμία, ...

Ορθογραφία

Αρσενικά σε -ίτης

-ίτης -ήτης -ύτης

πολίτης, μεσίτης, αλήτης, κυβερνήτης, δύτης, θύτης,

οπλίτης, σπουργίτης, μαγνήτης, διαβήτης, λύτης, διαλύτης, ...

Ανατολίτης, πλανήτης, κομήτης,

Μεσολογγίτης, ... ιδιοκτήτης, προφήτης,

πλοιοκτήτης, ...

280

Η αμοιβή είναι μεγάλη, (μεσίτης)

• Μπήκαν στο γραφείο φωνάζοντας, (κυβερνήτης)

• χτύπησαν ακόμα και γυναικόπαιδα, (αλήτης)

• Το σταυρόλεξο αυτό είναι για δυνατούς . (λύτης)

• Ανάγκασαν να αυξήσουν τους μισθούς.
(πλοιοκτήτης)

• Καταπατήθηκαν τα δικαιώματα (πολίτης)

Συνάντησα του σπιτιού, στο δρόμο, (ιδιοκτήτης)

εντόπισαν το ναυάγιο, (δύτης)

Αρσενικά σε -ιώτης και -ότης

­ιώτης ­ότης
στρατιώτης, ιδιώτης, αγρότης, δημότης, δεσπότης,
νησιώτης, ταξιδιώτης, ιππότης, τοξότης, πότης, δότης,
πατριώτης, επαρχιώτης, σηματοδότης, ...
συμπατριώτης, ...
Αλλά:
Σουλιώτης, Γιώτης, ... δεσμώτης, θιασώτης, Ηπειρώτης

Θα μειωθεί η θητεία . (στρατιώτης)

Η δουλειά είναι κουραστική, (αγρότης)

μας το χειμώνα νιώθουν αποξενωμένοι, (νησιώτης)

Ο δήμαρχος κάλεσε να είναι προσεκτικοί, (δημότης)

Αγκάλιασε και έκλαψε από χαρά. (συμπατριώτης)

στο σταυροδρόμι είναι χαλασμένοι, (σηματοδότης)

Φιλοξένησε στο σπίτι του. (ταξιδιώτης)

«Το νησί » είναι η Ρόδος, (ιππότης)

Ο Ξέρξης έστειλε στη μάχη. (τοξότης)

281

Ορθογραφία

Αρσενικά σε -ητής

-ητής

(από ρήματα σε -ώ)

(πωλώ) πωλητής,

(τηλεφωνώ) Αλλά:
-υτής
(συζητώ) (από τα ρήματα σε -ύω)
ιδρύω, μηνύω, αναλύω
(τηλεγραφώ)
ιδρυτής, μηνυτής, αναλυτής
(ποιώ)
και
(προπονώ) -ιτής
κριτής
(διοικώ) ,
,
(εκφωνώ) ,

(επιθεωρώ) ,.

(κατακτώ)

(κολυμπώ)

(μετρώ)

(νικώ)

(συζητώ)

(μελετώ)

(υποκινώ)

(ομιλώ)

(συνομιλώ)

(καλλιεργώ)

Η φωνή ακουγόταν καθαρά, (εκφωνητής)

Αυτοί δεν πήραν τις αποζημιώσεις.(καλλιεργητής)

Άκουγε του με προσοχή, (συνομιλητής)

Κάποιος από εγκατέλειψε τον αγώνα.(αθλητής)

του αγώνα ανέβηκαν στο βάθρο.(νικητής)

Ήταν ένας από της εταιρίας μας. (ιδρυτής)

Ζήτησε από του λόχου άδεια, (διοικητής)

Η πλειοψηφία είναι έτοιμοι, (κριτής)

Η Δ.Ε.Η. θα αλλάξει τους παλιούς -(μετρητής)

Δεν υπάρχουν μηνύματα σ μου.(τηλεφωνητής)

Μερικοί από έκαναν απεργία, (πωλητής)

Ακολουθούσε πιστά τις οδηγίες του. (προπονητής)

282

Αρσενικά σε -ιστής

-ιστής

(από ρήματα σε -ίζω)

(καπνίζω) καπνιστής,

(φροντίζω) φροντιστής, Αλλά:

(καθαρίζω) δανειστής
ληστής
(υπολογίζω)
εμπρηστής
(θερίζω)

(βαδίζω)

(βασανίζω)

(διαφημίζω)

(παραθερίζω)

(σκαλίζω)

(υπερασπίζω)

(φορτίζω) , ...

Συμπλήρωσε τις προτάσεις με τα ουσιαστικά της παρένθεσης:

Η οθόνη δεν ανοίγει, (υπολογιστής)

Όλοι έφυγαν από την παραλία, (παραθεριστής)

Η λεία των _ ήταν περίπου 6000 ευρώ. (ληστής)

Άκουσε όλους ' στη χτεσινή συναυλία.(τραγουδιστής)

Η πυροσβεστική έπιασε του δάσους, (εμπρηστής)

Να μου αγοράσεις ένα _ για το κινητό μου.(φορτιστής)

Ζήτησα από να μου δώσουν πίστωση χρόνου.(δανειστής)

Τα πνευμόνια όλων είναι κατάμαυρα.(καπνιστής)

Οι περισσότεροι δουλεύουν σκληρά.(οδοκαθαριστής)

Το βέλος έφυγε με δύναμη από τα χέρια .(πολεμιστής)

Γράψε για κάθε λέξη μια πρόταση στην πτώση που βρίσκεται:

(του υπολογιστή, των ληστών, ο ιδρυτής, τους κριτές, τον πωλητή)

283

Ανισοσύλλαβα αρσενικά σε -ης

Ενικός αριθμός

Ονομ. ο νοικοκύρης ο φούρναρης
φούρναρη
Γεν. του νοικοκύρη του φούρναρη
Αιτ. το(ν) φούρναρη
Κλητ. - νοικοκύρη το(ν)

νοικοκύρη -

ΜΗΗΒΗΗΒΗΗΒΙWœ&ÊmBBttmSBBSÈÊ * .^ ». · ^

Ονομ. οι νοικοκύρηδες οι φουρνάρηδες
των φούρναρη δων
Γεν. των νοικοκύρηδων τους φουρνάρηδες
— φουρνάρηδες
Αιτ. τους νοικοκύρηδες

Κλητ. - νοικοκύρηδες

> Τα αρσενικά σε —ης που τονίζονται στην προπαραλήγουσα στον
πληθυντικό κατεβάζουν τον τόνο μια συλλαβή.
Π.χ. ο φούρναρης ■=> οι φουρνάρηδες

Γράψε στην ίδια πτώση αλλά στον άλλο αριθμό:

το μανάβη τους μανάβηδες οι φορτηγατζήδες
ο βαρκάρης
του χασάπη
των καφετζή δων τον παππούλη

Αρσενικά σε -ους

Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
Ονομ. ο παππούς οι παππούδες
Γεν. του παππού των παππούδων
Αιτ. το(ν) παππού τους παππούδες
Κλητ. - παππού - παππούδες

> Όπως ο παππούς κλίνονται :
ο Ιησούς, ο νους (χωρίς πληθυντικό αριθμό)

284

I
i
i Αρσενικά σε -της
Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

i Ονομ. ο τραγουδιστής οι τραγουδιστές
Γεν. του τραγουδιστή των τραγουδιστών

i Αιτ. το(ν) τραγουδιστή τους τραγουδιστές
Κλητ. - τραγουδιστή - τραγουδιστές

i > Όπως ο τραγουδιστής κλίνονται :
I ο βουλευτής, ο δουλευτής, ο πραματευτής, ο κλαδευτής

ο ποδοσφαιριστής, ...
I
i Αρσενικά σε -ος που είναι σύνθετες λέξεις
Ενικός αριθμός mmmmmm^smmmam5s&&£!&^am&w&

i ο λαχανόκηπος Πληθυντικός αριθμός
του λαχανόκηπου
οι λαχανόκηποι
των λαχανόκηπων

i το(ν) λαχανόκηπο τους λαχανόκηπους
- λαχανόκηπε - λαχανόκηποι

i > Κρατάνε τον τόνο στην προπαραλήγουσα τα σύνθετα αρσενικά σε
i -ος καθώς και τα κύρια ονόματα.

Π.χ. ο ανθόκηπος ■=> των ανθόκηπων, τους ανθόκηπους
i > Όπως ο λαχανόκηπος κλίνονται :
ο ανθόκηπος, ο κατήφορος, ο ανήφορος, ο αυλόγυρος, ο παλιόγερος,

I ο μαντρότοιχος, ...
i Άσκηση
Από τα παραπάνω αρσενικά σε -ος διάλεξε ένα και κλίνε το στον
i παρακάτω πίνακα:
Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός

I Ονομ. 0 οι
Γεν. του των

I Αιτ. το(ν) τους
Κλητ. —
—

i 285

i

Αρσενικά σε -έας

Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
οι συγγραφείς
Ονομ. ο συγγραφέας των συγγραφέων
τους συγγράφεις
Γεν. του συγγραφέα - συγγραφείς

Αιτ. το(ν) συγγραφέα

Κλητ. - συγγραφέα

> Όπως ο συγγραφέας κλίνονται :
ο γραμματέας, ο κουρέας, ο εισαγγελέας, ο γραφέας, ο ιππέας,
ο αμφορέας, ο δεκανέας, ο γονέας, ο διανομέας, ο δρομέας, ...

Άσκηση
Κλίνε στον παρακάτω πίνακα τα αρσενικά : ο γονέας και ο εισαγγελέας

Ονομ. 0 Ενικός αριθμός
Γεν. του
Αιτ. το(ν) 0
Κλητ. —
του
Ονομ. οι το(ν)
Γεν. των
Αιτ. τους —
Κλητ. —
Πληθυντικός αριθμός
οι
των
τους

—

Αρσενικά σε -έας

Τα αρσενικά ουσιαστικά που τελειώνουν σε -έας στον πληθυντικό
τελειώνουν σε -είς.

Παράδειγμα: ο ιερέας, οι ιερείς
ο γονέας, οι γονείς
ο κουρέας, οι κουρείς
ο ιππέας, οι ιππείς

286

Άσκηση

Γράψε τον πληθυντικό των παρακάτω αρσενικών:
(προσοχή: -έας, -εις και -ος, -οι)

ο κουρέας ο διανομέας
ο χώρος ο καταδρομέας
ο ιππέας ο φωτισμός
ο θάλαμος ο εισαγγελέας
ο ποταμός ο γραμματέας
ο βάτραχος ο εκδρομέας
ο δρομέας ο δρόμος
ο ασπασμός ο προβολέας

Ασκηση
Συμπλήρωσε τις προτάσεις με αρσενικά σε -εας στον πληθυντικό αριθμό:

• Οι μεγάλων αποστάσεων σημείωσαν αξιόλογες

επιδόσεις.

• Οι φώτισαν ολόκληρο το στάδιο.

• Οι των προϊόντων μας είναι έμπειροι.

• Το τριήμερο που πέρασε, η Ύδρα γέμισε Αθηναίους

• Οι έχουν σκληρή εκπαίδευση.

• Τρεις χιλιάδες περίμεναν πάνω στα άλογα τους.

• Δύο θα ερευνήσουν την υπόθεση για να αποδοθεί
δικαιοσύνη.

• Όλοι οι να περάσουν από το σχολείο για να

ενημερωθούν για τις επιδόσεις των παιδιών τους.

Ουδέτερα σε -ος

Ενικός αριθμός

Ονομ. το κράτος το μέγεθος
Γεν. του μεγέθους
Αιτ. το κράτους του μέγεθος
Κλητ. - μέγεθος
κράτος το

κράτος -

287

Πληθυντικός αριθμός

Ονομ. τα κράτη τα μεγέθη
Γεν. των
Αιτ. τα κρατών των μεγεθών
Κλητ. -
κράτη τα μεγέθη

κράτη - μεγέθη

> Όπως το κράτος κλίνονται :
το λάθος, το έθνος, το είδος, το κέρδος, το πάχος, το βάρος, το στήθος,
το πλήθος, το χρέος, το γένος, το βρέφος, το σμήνος, το τεύχος, το
πένθος, το νέφος, το κύρος, το σθένος, το ψύχος, το κάλλος, ....

> Όπως το μέγεθος κλίνονται :
το έδαφος, το στέλεχος, το τέμενος, το κέλυφος, το πέλαγος, το όφελος, ...

Άσκηση
Κλίνε στον πίνακα που ακολουθεί τα ουδέτερα : το έθνος και το όφελος

Ονομ. το Ενικός αριθμός
Γεν. του το
Αιτ. το του
Κλητ. — το

Ονομ. τα —
Γεν. των
Αιτ. τα Πληθυντικός αριθμός
Κλητ. — τα
των
τα

—

288

Ουδέτερα σε -ημα

-ημα
(από ρήματα που τελειώνουν σε -ώ)

ξυπνώ ξύπνημα δυστυχώ δυστύχημα
τηλεφωνώ
αδικώ ερωτώ
βοηθώ
γλιστρώ κεντώ
δημιουργώ
κινώ

περπατώ

φιλώ

Με την ίδια κατάληξη γράφονται και οι λέξεις:
πρόβλημα, μηχάνημα, μάθημα, πάθημα, στοίχημα, έγκλημα, κλήμα, ...

αλλά

-υμα -ίμα -είμα
κύμα, ένδυμα, θύμα, κλίμα (τόπου) διάλειμμα
κάλυμμα, μήνυμα, κρίμα έλλειμμα
ξέπλυμα, διάλυμα, τρίμμα υπόλειμμα
ίδρυμα, ... απόρριμμα άλειμμα

Ασκηση

Με ορισμένες λέξεις του παραπάνω κανόνα συμπλήρωσε τις παρακάτω
προτάσεις:

• Το πρωινό είναι για μένα μαρτύριο, γιατί κοιμάμαι

αργά.

• Ελπίζω το να σου γίνει .

• Του έστειλα και τώρα περιμένω απάντηση του.

• Το αλατόνερο είναι ένα που περιέχει αλάτι και νερό.

• Δεν υπάρχει χωρίς ·
• Ας κάνουμε ένα
για να ξεκουραστούμε.

• Είναι αλλά το υποτροφιών δεν έκανε

δεκτή την αίτηση σας.

• Το των ρούχων δε με κουράζει.

289

• Πάω πως δεν έχεις μάθει τίποτε για το

του ταμείου.
• Στη δεξίωση πρέπει να πάω με επίσημο

• Αυτό που έκανες είναι και φυσικά θα
τιμωρηθείς.

• Το προστατεύει τις ηλεκτρονικές συσκευές από τη

σκόνη.

• Με τέτοιο εγώ δεν μπαίνω στη θάλασσα.

• Το είναι ότι το δεν έφτασε
ποτέ.

-ίσμα

(από ρήματα που τελειώνουν σε --ίζω)

σκουπίζω σκούπισμα σφραγίζω
καπνίζω
ποτίζω τηγανίζω
καθαρίζω
μαυρίζω σαπουνίζω
ζυγίζω
ραγίζω
αθροίζω
δανείζω ξυρίζω

: βουρτσίζω

: : Αλλά :

άθρ__σμα δακρύζω δάκρ σμα
κελάρ__ σμα
δάν σμα κελαρύζω

Το βλάπτει σοβαρά την υγεία.

Άφησα το και το για αργότερα.

Έχω να κάνω δυο στα δόντια μου.

Αγόρασε μου έναν αφρό

Άκουγα το από τα νερά που κυλούσαν.

• Πολλοί μανάβηδες κλέβουν στο .

• Το καταστρέφει τις θρεπτικές ουσίες.

• Έχετε ένα μικρό στο πόδι σου.

290

Ουδέτερα σε -σιμό, -ψιμο, -ξιμο

Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός
τα ντυσίματα
Ονομ. το ντύσιμο
των ντυσιμάτων
Γεν. του ντυσίματος τα ντυσίματα
- ντυσίματα
Αιτ. το ντύσιμο

Κλητ. - ντύσιμο

Κλίνε το ουδέτερο: το γράψιμο Πληθυντικός αριθμός
τα
Ενικός αριθμός των
Ονομ. το τα
Γεν. του
Αιτ. το —
Κλητ. —

Τα ουδέτερα αυτά γράφονται με ι και δείχνουν μια ενέργεια που κάνουμε
ή το αποτέλεσμα της.

Παραδείγματα:

-σιιμο -Ν/ιμο -ξ'ιμο
ρήμα ουδέτερο ρήμα ουδέτερο
πέφτω πέσιμο γράφω γράψιμο ρήμα ουδέτερο
δένω βάφω
πλένω σκάβω ρίχνω ρίξιμο
σβήνω ράβω
ψήνω κόβω ψάχνω

τρέχω

πλέκω

σπρώχνω

Συμπλήρωσε με ουδέτερα που βγαίνουν από τα ρήματα των παρενθέσεων:

• Το του κήπου είναι κουραστική εργασία, (σκάβω)

• Νομίζω ότι το είναι όλο δικό της. (φταίω)
• Το καλοκαίρι θα τελειώσω το του σπιτιού, (βάφω)

• Με τόσο που έριξα, κουράστηκα . (τρέχω)

• Το καλό αρέσει σε όλους, (ντύνω)

• Με το των σχολείων φεύγω για διακοπές, (κλείνω)

• Εδώ δεν είναι χώρος για αυτοκινήτων, (πλένω)

291

Λέξεις που αρχίζουν με συν-

συν + λ συλλ συν + μ συμμ συν + γ συγγ
λαβή μαθητής γνώμη
λόγος μετέχω γραφέας
λαμβάνω μορία γενής

συν +. ρ συρρ συν + χ συγχ συν + κ συγκ
κάτοικος
ροή γχωρώ κοινωνία
ραξη κρατώ
ράπτω χωριανός

χρόνος

συν + σ συσσ συν + β συμβ συν + π συμπ
σωρευτής βόλαιο παθώ
σωμός βουλή περιφορά
σωρεύω βαδίζω πατριώτης

συν + φ συμφ συν + ν συνν
φωνο νεφο
φοιτητής νεφιά αδερφός
φωνία νεφιάζει τάξη
τροφός

Τα ρήματα

Ρήματα είναι οι λέξεις που φανερώνουν πως το υποκείμενο (δηλαδή το
πρόσωπο, το ζώο ή το πράγμα για το οποίο γίνεται λόγος στην πρόταση):

κάτι κάνει 0 πατέρας δουλεύει.
κάτι παθαίνει Το δέντρο ξεριζώθηκε.
βρίσκεται σε μια κατάσταση 0 σκύλος κοιμάται.

Οι φωνές των ρημάτων

Φωνή είναι η γραμματική μορφή που λαμβάνει το ρήμα μέσα στο λόγο.
Έχουμε δυο φωνές :

ενεργητική παθητική
Τελειώνει σε - ω Τελειώνει σε -μαι
π.χ. γράφω, καπνίζω, κουνώ, ... π.χ. γράφομαι, κοιμάμαι, βαριέμαι, ...

292

Οι χρόνοι του ρήματος

Είναι τριών ειδών: παρελθοντικοί μελλοντικοί
παροντικοί για το μέλλον
μιλούν
για το παρόν για το παρελθόν

Παροντικοί χρόνοι

Ενεστώτας :
Φανερώνει κάτι που γίνεται τώρα με συνέχεια ή χωρίς συνέχεια.
Π.χ. Διαβάζω τα μαθήματα μου.

Παρακείμενος:
Δείχνει κάτι που έγινε στο παρελθόν και τώρα που μιλάμε είναι
τελειωμένο.
Π.χ. Έχω γράψει το γράμμα.

Παρελθοντικοί χρόνοι

Παρατατικός :
Φανερώνει πως μια ενέργεια έγινε στο παρελθόν και είχε συνέχεια.
Π.χ. Χτες όλο το απόγευμα δούλευα.

Αόριστος :
Δείχνει πως κάτι έγινε στο παρελθόν χωρίς να έχει συνέχεια.
Π.χ. Δούλεψα όσο πιο πολύ μπορούσα.

Υπερσυντελικος :
Η ενέργεια ήταν τελειωμένη στο παρελθόν, πριν γίνει κάτι άλλο.
Π.χ. Όταν ήρθες, εγώ είχα φύγει.

Μελλοντικοί χρόνοι

Εξακολουθητικός μέλλοντας :
Μια ενέργεια θα γίνεται στο μέλλον συνέχεια.
Π.χ. Την επόμενη εβδομάδα θα δουλεύω όλες τις μέρες.

Στιγμιαίος μέλλοντας :
Η ενέργεια θα γίνει στο μέλλον χωρίς συνέχεια.
Π.χ. Αύριο θα δουλέψω ως τις πέντε το απόγευμα.

293

Συντελεσμένος μέλλοντας :
Μια ενέργεια θα τελειώσει στο μέλλον αφού πρώτα γίνει κάτι άλλο.
Π.χ. Θα έχω τελειώσει ως το μεσημέρι.

Οι εγκλίσεις

Με τις εγκλίσεις δείχνουμε πως παρουσιάζει την ενέργεια εκείνος που
μιλάει.

οριστική υποτακτική προστακτική

Φανερώνει το βέβαιο, Φανερώνει αυτό που Φανερώνει προσταγή

το πραγματικό. θέλουμε ή περιμένουμε παράκληση, ευχή.

να γίνει

Ο μπαμπάς φεύγει. 0 θείος θέλει να φύγει. Φύγε γρήγορα

Γιατί καθυστέρησες;

- Καλημέρα, Ασπασία.
- Καλημέρα, κύριε Παύλο. Συγγνώμη που άργησα σήμερα.
- Τι έγινε και καθυστέρησες;
- Τίποτε το σημαντικό. Ο γιος μου, ο Αλέκος, άρχισε τις ζήλιες του.
- Δηλαδή;
- Άρχισε να κλαίει, γιατί δεν παίρνω κι αυτόν αγκαλιά κάθε πρωί.
- Σίγουρα τότε ζηλεύει το μωρό. Γιατί το έκανε αυτό;
- Κάθε πρωί ξυπνάω περίπου στις 6 και ετοιμάζω πρωινό για όλους. Μετά

πηγαίνω και ξυπνάω τα παιδιά. Σηκώνω το μωρό, το πλένω, το
χτενίζω, το ντύνω, ... Έτσι και σήμερα.
- Και λοιπόν;
- Ο Αλέκος σήμερα με έβλεπε και δε μιλούσε. Μόλις τον ρώτησα τι έχει,
έβαλε τα κλάματα κι έλεγε: «Εγώ σηκώνομαι μόνος μου, πλένομαι
μόνος μου, χτενίζομαι μόνος μου, ντύνομαι μόνος μου και εσύ μόνο το
μωρό παίρνεις αγκαλιά που δεν κάνει τίποτε μόνο του...»
- Κι εσύ τι έκανες;
- Προσπάθησα να τον παρηγορήσω. Τον πήρα αγκαλιά, του είπα ότι
αυτός τώρα πια έγινε μεγάλος, ότι είμαι πολύ περήφανη που μπορεί να
κάνει τόσα πράγματα για το εαυτό του και πόσο πολύ τον αγαπάω.
Μόνο τότε σταμάτησε τα κλάματα.
- Αλήθεια, πόσων χρονών είναι ο Αλέκος;
- Τεσσάρων.
- Είναι πολύ μικρός. Είναι φυσικό να ζηλεύει...

294

Ενεργητική φωνή Παθητική φωνή
Τι κάνω; Κάνω κάτι για τον εαυτό μου...
-ω
-ομαι
Πλένω τα πιάτα. πλένομαι
Χτενίζω το παιδί. χτενίζομαι
Ντύνω το γιο μου.
Ετοιμάζω πρωινό για όλους.
Βάφω τα μαλλιά.
Σηκώνω το τηλέφωνο.
Πληρώνω το ενοίκιο.
Παντρεύω την κόρη μου.
Λερώνω το παντελόνι.
Δανείζω χρήματα στο φίλο μου.
Ζυγίζω τις πατάτες.
Σκουπίζω το σπίτι.

ντύνομαι ξυρίζομαι σκουπίζομαι ζυγίζομαι

προσεύχομαι σκεπάζομαι κοιμάμαι

295