เรียงร้อยรักจากใจไทยทั้งชาติ

๘๘ พรรษา สมเด็จพระบรมราชนิ ีนาถ พระบรมราชชนนพี ันปหี ลวง

เรียงร้อยรกั จากใจไทยทงั้ ชาติ







๘๘ พรรษา สมเดจ็ พระบรมราชินนี าถ พระบรมราชชนนพี ันปหี ลวง

เรยี งรอ้ ยรักจากใจไทยทง้ั ชาติ

กรมการพัฒนาชุมชน และสภาสมาคมสตรแี หง่ ชาติ ในพระบรมราชนิ ปู ถมั ภ์ 1

จดั พมิ พ์เฉลิมพระเกียรตสิ มเดจ็ พระนางเจา้ สิริกติ ์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ พระบรมราชชนนีพนั ปีหลวง
เน่อื งในโอกาสวันเฉลมิ พระชนมพรรษา ๑๒ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๕๖๓

2

อาศิรวาท

ขอถวายพระพรแดแ่ ม่แหง่ ชาติ
พระบรมราชชนนีพนั ปหี ลวง
เรียงร้อยรกั จากใจไทยทุกดวง
จิตทั้งปวงปวารณาเป็นมาลยั
ที่หอมปานพระมหากรณุ าธ​คิ ุณ
แม้นละมุนพระกริ ิยาอัชฌาสัย
งามประหน่งึ ​ ธ​ งามล�้ำ น�ำ้ พระทยั
ซงึ่ ราษฎรจ​์ ารึกใจไวจ้ ดจ�ำ
ที่ประณตี ดุจพระองคท​์ รงประณตี
เทิดจารีตขนบไทยไวเ้ ช้าค่�ำ
ทรงรักษาส​ มบัตวิ ฒั นธรรม
เปน็ แบบน�ำ นยิ มไทยใหโ้ ลกดู
ทสี่ ดชนื่ งามล้ำ�ดงั ธรรมชาติ
สดุ สะอาดส�ำ หรบั ไทยอาศัยอยู่
ซง่ึ ทรงสอนใหเ้ ห็นเปน็ ด่ังครู
ใหเ้ รยี นรสู้ ่งิ แวดล้อมถนอมนาน
อันมาลัยพิเศษนีท้ งี่ ามหอม
ไทยพรกั พรอ้ มเพง่ จิตพิษฐาน
นบอญั เชญิ มาลยั ขึ้นใส่พาน
น้อมกราบกรานบูชาพระรัตนตรัย
ขอจงเอือ้ สิรสิ วัสด์พิ ิพฒั นผ​์ ล
เฉลมิ พระชนม​์ยนื ยงอสงไขย
ดล​ ธ​ ทรงไกลโศกพ้นโรคภัย
เปน็ ป่นิ ภกั ด์ปิ ักไทยไปนิรนั ดร์.

3

คำ�นำ�

นบั แตส่ มเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง ทรงเขา้ สพู่ ระราชพธิ รี าชาภเิ ษก
สมรสกับพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เมื่อวันที่ ๒๘ เมษายน
พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๓ เปน็ ตน้ มา พระองคไ์ ดต้ ามเสดจ็ พระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธเิ บศร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราช
บรมนาถบพิตร ไปทกุ แห่งหน ทรงบำ�เพ็ญพระราชกรณยี กจิ อนั เป็นประโยชน์ใหญ่หลวงแกป่ ระเทศชาติและประชาชน
ชาวไทยด้วยพระราชหฤทัยเมตตากรุณาต่อพสกนิกรอย่างแท้จริง ประดุจแม่ของแผ่นดินผู้รักและห่วงใยลูกหลาน
ชาวไทยทงั้ ปวง โดยมแิ บง่ แยกเชอื้ ชาติ ศาสนา หรอื เผา่ พนั ธใ์ุ ด พระองคม์ พี ระราชปณธิ านมงุ่ มนั่ ทจ่ี ะทรงชว่ ยเหลอื ราษฎร
ให้อยู่เย็นเป็นสุข รวมท้ังดำ�เนินชีวิตด้วยความพอดีและพอเพียงตามแนวพระราชดำ�ริของพระบาทสมเด็จพระบรม
ชนกาธเิ บศร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร

พระราชกรณียกิจท่ีสำ�คัญประการหนึ่งของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี
พันปีหลวง คือทรงส่งเสริมให้ราษฎรสร้างสรรค์ศิลปหัตถกรรมหลากหลายสาขาเป็นอาชีพเสริมเพิ่มรายได้
เพื่อยกระดับคุณภาพชีวิตของราษฎรให้ดีขึ้น อันเป็นท่ีมาของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพ ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์
พระบรมราชินีนาถ และหัตถกรรมที่มูลนิธิฯ มีสมาชิกมากที่สุดจำ�นวนหลายหมื่นคนท่ัวประเทศ คือการทอผ้า
ซึ่งสมาชิกได้สร้างสรรค์ผ้าทอหลากสีหลายลายด้วยกรรมวิธีนานาชนิดสืบทอดภูมิปัญญาของบรรพบุรุษไทย
จากรนุ่ สรู่ นุ่ มาโดยไมข่ าดสาย

เพ่ือสืบสานพระราชปณิธานของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
ในดา้ นการอนรุ กั ษห์ ตั ถกรรมผา้ ทอของไทย กรมการพฒั นาชมุ ชน กระทรวงมหาดไทย รว่ มกบั สภาสมาคมสตรแี หง่ ชาติ
ในพระบรมราชินูปถัมภ์ ขอน้อมเกล้าน้อมกระหม่อมแสดงความจงรักภักดีด้วยการจัดท�ำ โครงการ “สืบสาน อนุรักษ์
ศิลป์ผ้าถ่ินไทย ดำ�รงไว้ในแผ่นดิน” เพื่อให้ผ้าไทยทุกพ้ืนถิ่นได้รับการดูแลสืบทอดเป็นสมบัติทางวัฒนธรรมของไทย
พร้อมกับเพ่ิมรายได้ให้แก่ประชาชนทุกหมู่เหล่า เป็นการเสริมสร้างเศรษฐกิจฐานรากของชาติให้เข้มแข็งและ
ยั่งยืนอย่างแท้จริง โดยกรมการพัฒนาชุมชน และสภาสมาคมสตรีแห่งชาติฯ ได้จัดทำ�บันทึกข้อตกลงความร่วมมือ

4

(MOU) โครงการ “สืบสาน อนุรกั ษ์ศิลปผ์ า้ ถนิ่ ไทย ดำ�รงไว้ในแผน่ ดิน” ร่วมกับจงั หวัดทกุ จังหวดั การไฟฟา้ สว่ นภูมิภาค
การประปาส่วนภูมิภาค สมาคมองค์กรสมาชิกและภาคีเครือข่ายสภาสมาคมสตรีแห่งชาติฯ ท่ัวประเทศ ซ่ึงการจัดทำ�
บันทึกข้อตกลงดังกล่าวเป็นการกระตุ้นให้ภาคราชการ ภาคเอกชน ภาคประชาสังคม และประชาชนท่ัวไปได้เกิด
ความตระหนกั รแู้ ละความรว่ มมอื ในการจดั กจิ กรรมตา่ ง ๆ อยา่ งตอ่ เนอ่ื งในหลายพน้ื ท่ี นอกจากนนั้ คณะรฐั มนตรยี งั มมี ติ
เมอ่ื วันท่ี ๙ มถิ นุ ายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๖๓ ใหม้ มี าตรการสนบั สนุนการใช้และสวมใสผ่ า้ ไทย โดยสง่ เสรมิ ใหข้ า้ ราชการ
และประชาชนแต่งกายด้วยผ้าไทยตามความเหมาะสมของท้องถ่ินอย่างน้อยสัปดาห์ละ ๒ วัน ให้ทุกกระทรวง
สร้างการรับรู้และความเข้าใจนโยบายแก่ส่วนราชการในสังกัด พร้อมจัดทำ�แผนงานโครงการรณรงค์การใช้และสวมใส่
ผา้ ไทย สรา้ งคา่ นยิ มในการอนรุ กั ษ์ภูมิปัญญาไทย ตลอดจนพัฒนาผา้ ไทยใหเ้ ป็นสนิ คา้ เศรษฐกิจเชงิ สร้างสรรค์

ด้วยความสำ�นึกในพระมหากรุณาธิคุณของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี
พันปหี ลวง อย่างหาท่สี ุดมไิ ด้ กรมการพัฒนาชมุ ชนและสภาสมาคมสตรแี หง่ ชาติ ในพระบรมราชนิ ปู ถัมภ์ จงึ ไดจ้ ดั พิมพ์
หนงั สอื “๘๘ พรรษา สมเดจ็ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง เรยี งรอ้ ยรกั จากใจไทยทงั้ ชาติ ”
ขึ้นเพ่ือเผยแพร่พระปรีชาสามารถและพระเกียรติคุณให้เป็นที่ประจักษ์แก่ปวงชนชาวไทย และเน่ืองในมงคลสมัย
ท่ีทรงเจริญพระชนมพรรษา ๘๘ พรรษา ในวันท่ี ๑๒ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๕๖๓ น้ี กรมการพัฒนาชุมชน
และสภาสมาคมสตรีแห่งชาติ ในพระบรมราชินูปถัมภ์ จึงขอพระราชทานพระราชวโรกาสน้อมเกล้าน้อมกระหม่อม
ถวายพระพรชัยมงคล ขออัญเชิญคุณพระศรีรัตนตรัยและส่ิงศักดิ์สิทธ์ิท้ังหลายในสากลโลก พระบรมเดชานุภาพ
แห่งพระสยามเทวาธิราช ตลอดจนสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจ้าทุกพระองค์ โปรดอภิบาลรักษา
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ให้มีพระชนมพรรษาย่ิงยืนนาน
ทรงพระเกษมส�ำ ราญ มพี ระพลานามยั แขง็ แรงสมบรู ณ์ พระเกยี รตคิ ณุ แผไ่ พศาลไปทว่ั ทกุ ทศิ านทุ ศิ ทรงสถติ เปน็ มงิ่ ขวญั
แก่ปวงข้าพระพุทธเจา้ และพสกนกิ รชาวไทยสบื ไปชั่วกาลนาน

(นายสทุ ธพิ งษ์ จุลเจริญ) (ดร.วนั ดี กญุ ชรยาคง จลุ เจริญ)
อธบิ ดีกรมการพฒั นาชุมชน ประธานสภาสมาคมสตรีแหง่ ชาติ ในพระบรมราชินูปถมั ภ์

5

6

สารบัญ

พระราชประวัติ สมเด็จพระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชินนี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง ๙
ทอดพระเนตรทกุ ข์สขุ ของราษฎร ๒๙
ทรงพระราชดำ�รริ เิ รม่ิ ชุดไทยพระราชนิยม ๕๗
ก�ำ เนดิ มูลนิธิส่งเสรมิ ศลิ ปาชีพ ในสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ ิกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ๖๙
ทรงเปน็ แบบอย่างในการใชผ้ ้าไทย ๑๐๑
สถาบนั สิริกติ ิ์ ๑๑๙
พิพิธภัณฑ์ผา้ ในสมเดจ็ พระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ๑๓๑
โขนศิลปาชีพ ๑๔๕
ดอกไม้ในพระนามาภไิ ธย ๑๖๑
พระเกียรตคิ ณุ ไพศาล ๑๖๙
บทสัมภาษณท์ ่านผูห้ ญิงจรุงจิตต์ ทีขะระ ๑๘๗

โดย สาํ นักงานคณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกิจและสังคมแหง่ ชาติ ๒๒๗
๒๓๗
พระมหากรณุ าธิคุณตอ่ สภาสมาคมสตรแี หง่ ชาติ ในพระบรมราชนิ ปู ถมั ภ์
บทสมั ภาษณ์ทา่ นผู้หญงิ จรุงจติ ต์ ทขี ะระ ๒๖๙
โดย กรมการพัฒนาชมุ ชน และสภาสมาคมสตรแี หง่ ชาติ ในพระบรมราชนิ ูปถัมภ์
กรมการพฒั นาชมุ ชนสืบสานโครงการพระราชดำ�รดิ า้ นส่งเสรมิ อาชีพหัตถกรรม

7



พระราชประวัติ
สมเด็จพระนางเจา้ สิรกิ ิติ์ พระบรมราชินนี าถ

พระบรมราชชนนพี ันปหี ลวง

10

พระราชประวัติ
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกติ ์ิ พระบรมราชนิ ีนาถ

พระบรมราชชนนีพนั ปหี ลวง

สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง พระบรมราชนิ นี าถในพระบาทสมเดจ็
พระบรมชนกาธเิ บศรมหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราชบรมนาถบพติ รเปน็ พระธดิ าองคใ์ หญข่ องพลเอกพระวรวงศเ์ ธอกรมหมน่ื
จนั ทบรุ สี รุ นาถ กบั หมอ่ มหลวงบวั กติ ยิ ากร สมเดจ็ พระนางเจา้ ร�ำ ไพพรรณี พระบรมราชนิ ี ในพระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา้
เจ้าอยหู่ วั พระราชทานนามว่า “สิรกิ ติ ”์ิ ซงึ่ มีความหมายวา่ “ผเู้ ป็นศรแี หง่ กิตยิ ากร”

ทรงพระราชสมภพเมอ่ื วันศุกร์ ที่ ๑๒ สงิ หาคม พุทธศักราช ๒๔๗๕ ทบ่ี า้ นพลเอก เจ้าพระยาวงศานปุ ระพัทธ์
(หม่อมราชวงศ์สท้าน สนิทวงศ์) ผู้เป็นบิดาของหม่อมหลวงบัว ณ บ้านเลขที่ ๑๘๐๘ ถนนพระรามหก ตำ�บลวังใหม่
อำ�เภอปทุมวัน จังหวัดพระนคร ขณะน้ันเป็นระยะท่ีประเทศเพิ่งเปล่ียนแปลงการปกครองจากระบอบ
สมบูรณาญาสิทธริ าชยเ์ ป็นระบอบประชาธิปไตย กอ่ นหน้านนั้ พระบดิ าของพระองค์ทรงดำ�รงตำ�แหน่งผ้ชู ่วยเสนาธิการ
ทหารบก มยี ศเป็นพนั เอก หม่อมเจ้านักขตั รมงคล กติ ยิ ากร

หลงั จากเปลยี่ นแปลงการปกครองในวนั ที่ ๒๔ มิถนุ ายน พทุ ธศกั ราช ๒๔๗๕ หม่อมเจา้ นักขัตรมงคลตอ้ งทรง
ออกจากราชการทหาร โดยรฐั บาลแตง่ ตง้ั ใหไ้ ปรบั ราชการในต�ำ แหนง่ เลขานกุ ารเอกประจ�ำ สถานทตู สยาม ณ กรงุ วอชงิ ตนั
ดี.ซี. ประเทศสหรัฐอเมริกา ส่วนหม่อมหลวงบัวซ่ึงมีครรภ์แก่ยังคงพำ�นักอยู่ในประเทศไทยจนให้กำ�เนิดหม่อมราชวงศ์
สริ กิ ติ แ์ิ ลว้ จงึ เดนิ ทางไปสมทบ มอบหมอ่ มราชวงศส์ ริ กิ ติ ใ์ิ หอ้ ยใู่ นความดแู ลของเจา้ พระยาวงศานปุ ระพทั ธแ์ ละทา้ ววนดิ า-
พิจารณิ ี ผู้เปน็ บิดาและมารดาของหมอ่ มหลวงบัว

หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ต้องอยู่ห่างไกลบิดามารดาตั้งแต่อายุยังน้อย บางคราวต้องระหกระเหินไปต่างจังหวัด
ตามเหตกุ ารณผ์ นั ผวนทางการเมอื ง เชน่ ในพทุ ธศกั ราช ๒๔๗๖ หมอ่ มเจา้ อปั ษรสมาน กติ ยิ ากร พระมารดาของหมอ่ มเจา้
นักขัตรมงคล ไดท้ รงรับนดั ดาตามเสดจ็ พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา้ เจา้ อยหู่ ัวไปสงขลาด้วย

ปลายพุทธศักราช ๒๔๗๗ หม่อมเจ้านักขัตรมงคลทรงลาออกจากราชการกลับประเทศไทยพร้อมครอบครัว
อันมีหม่อมหลวงบัว หม่อมราชวงศ์กัลยาณกิต์ิ บุตรคนโต และหม่อมราชวงศ์บุษบา บุตรีคนเล็กผู้เกิดที่สหรัฐอเมริกา
แลว้ มารบั หมอ่ มราชวงศอ์ ดลุ กติ ์ิ บตุ รคนรอง กบั หมอ่ มราชวงศส์ ริ กิ ติ จ์ิ ากหมอ่ มเจา้ อปั ษรสมานกลบั มาอยรู่ วมกนั ทต่ี �ำ หนกั
ซง่ึ ตงั้ อยทู่ ถี่ นนกรุงเกษม ปากคลองผดงุ กรงุ เกษม รมิ แม่นา้ํ เจา้ พระยา

หมอ่ มราชวงศส์ ริ กิ ติ เิ์ รมิ่ เรียนชน้ั อนบุ าลท่ีโรงเรยี นราชนิ ี ปากคลองตลาด ในพทุ ธศกั ราช ๒๔๗๙ แตเ่ มอื่ สงคราม
มหาเอเชียบูรพาลุกลามมาถึงประเทศไทย จังหวัดพระนครถูกโจมตีทางอากาศบ่อยครั้ง ทำ�ให้การเดินทางไม่สะดวก
และปลอดภัย ในพุทธศักราช ๒๔๘๓ จึงย้ายไปเรียนชั้นประถมและมัธยมท่ีโรงเรียนเซนต์ฟรังซีสซาเวียร์คอนแวนต์
ถนนสามเสน เพราะอยู่ใกล้บ้านในระยะท่ีพอจะเดินไปโรงเรียนเองได้ หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์เริ่มเรียนเปียโนท่ีโรงเรียน
เซนตฟ์ รังซสี ซาเวยี ร์คอนแวนต์ และในเวลาต่อมาไดต้ ั้งใจท่จี ะมอี าชพี เปน็ นักเปยี โน

11

หมอ่ มราชวงศส์ ริ กิ ติ ไิ์ ดเ้ ผชญิ สภาพของสงครามโลกมาเชน่ เดยี วกบั คนไทยทง้ั หลาย หมอ่ มเจา้ นกั ขตั รมงคลผทู้ รง
เปน็ ทหารเปน็ ผปู้ ลกู ฝงั ใหบ้ ตุ รและบตุ รรี จู้ กั ความมวี นิ ยั ความอดทน ความกลา้ หาญ ความเออ้ื เฟอ้ื เผอ่ื แผ่ และความเสยี สละ
โดยอาศัยสถานการณ์ในสงครามเป็นตัวอย่าง และสงครามโลกก็ทำ�ให้คนไทยทั้งปวงต้องหันหน้าเข้าช่วยเหลือกัน
ในยามทุกข์ยาก ส่ิงเหล่านี้จึงหล่อหลอมหม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ให้มีความเมตตาต่อผู้อื่นและรักความมีระเบียบแบบแผน
มาต้งั แตเ่ ยาว์วัย

หลังจากสงครามสงบแล้ว นายกรัฐมนตรีในสมัยนั้นคือนายควง อภัยวงศ์ ได้แต่งต้ังให้หม่อมเจ้านักขัตรมงคล
เป็นอัครราชทูตประจำ�ประเทศอังกฤษ หม่อมเจ้านักขัตรมงคลจึงทรงพาครอบครัวท้ังหมดไปด้วยในกลางพุทธศักราช
๒๔๘๙ ขณะน้นั หม่อมราชวงศ์สริ ิกิต์เิ รยี นจบชนั้ มธั ยมปที ่ี ๓ ของโรงเรยี นเซนตฟ์ รงั ซสี ซาเวียรค์ อนแวนต์แลว้

ระหวา่ งท่อี ยใู่ นประเทศอังกฤษ หมอ่ มราชวงศ์สริ ิกติ ์เิ รียนเปียโน ภาษาองั กฤษ และภาษาฝรงั่ เศส กับครพู เิ ศษ
แต่อยู่ท่ีอังกฤษได้ไม่นาน พุทธศักราช ๒๔๙๐ หม่อมเจ้านักขัตรมงคลก็ทรงย้ายไปเป็นอัครราชทูตประจำ�ประเทศ
ฝร่ังเศสและเดนมาร์ก ก่อนจะกลับมาเป็นเอกอัครราชทูตประจำ�ประเทศอังกฤษอีกครั้งหนึ่ง ระหว่างน้ีหม่อมราชวงศ์
สริ กิ ติ ์ยิ งั คงตง้ั ใจเรียนเปียโนอย่างขะมกั เขมน้ เพ่อื เตรยี มสอบเข้าวิทยาลัยการดนตรีท่ีมชี ื่อเสียงของกรุงปารสี

พุทธศักราช ๒๔๙๑ ขณะที่หม่อมเจ้านักขัตรมงคลและครอบครัวอยู่ในปารีส ได้รับเสด็จสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
ภมู พิ ลอดุลยเดช ซึ่งโปรดเสด็จพระราชด�ำ เนนิ ไปทอดพระเนตรโรงงานทำ�รถยนตใ์ นกรุงปารสี อยเู่ สมอ จนเปน็ ท่ีคุน้ เคย
และต้องพระราชอธั ยาศยั ฉะน้นั เม่ือสมเดจ็ พระเจา้ อย่หู วั ทรงประสบอุปทั วเหตทุ างรถยนต์ในประเทศสวิตเซอรแ์ ลนด์
ต้องประทับรักษาพระองค์ในสถานพยาบาล จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้หม่อมหลวงบัวพาบุตรีทั้งสอง คือ
หมอ่ มราชวงศส์ ริ กิ ติ แิ์ ละหมอ่ มราชวงศบ์ ษุ บาเขา้ เฝา้ ทลู ละอองพระบาทเยยี่ มพระอาการเปน็ ประจ�ำ จนพระอาการประชวร
ทเุ ลาลงและเสดจ็ พระราชด�ำ เนนิ กลบั พระต�ำ หนกั ได้ สมเดจ็ พระราชชนนไี ดร้ บั สงั่ ขอใหห้ มอ่ มราชวงศส์ ริ กิ ติ อ์ิ ยศู่ กึ ษาตอ่
ท่เี มอื งโลซานน์ ในโรงเรียนประจ�ำ ชือ่ โรงเรียน Riante Rive ซง่ึ เป็นโรงเรยี นท่มี ีช่อื เสยี งในการสอนวิชาพเิ ศษแก่กลุ สตรี
คือ ภาษา ศลิ ปะ ดนตรี ประวัตวิ รรณคดี และประวัตศิ าสตร์

ตอ่ มาอกี ๑ ปี ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ มใหห้ มอ่ มเจา้ นกั ขตั รมงคลและครอบครวั มาเฝา้ ทลู ละออง
พระบาท แล้วสมเด็จพระราชชนนีรับส่ังขอหม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิต่อหม่อมเจ้านักขัตรมงคล และทรงประกอบพิธีหม้ัน
เป็นการภายในเม่อื วนั ท่ี ๑๙ กรกฎาคม พุทธศกั ราช ๒๔๙๒ ทรงใชพ้ ระธำ�มรงคท์ ส่ี มเด็จพระราชบดิ าทรงหมนั้ สมเดจ็
พระราชชนนีเป็นพระธำ�มรงค์หม้ัน แล้วโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้หม่อมราชวงศ์สิริกิติ์ศึกษาต่อไป จนถึงกำ�หนด
เสด็จนิวัตพระนคร จึงโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้หม่อมราชวงศ์สิริกิต์ิตามเสด็จกลับมาถวายพระเพลิงพระบรมศพ
พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อย่หู ัวอานันทมหดิ ลในเดือนมนี าคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๓

วันที่ ๒๘ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๔๙๓ มพี ระราชพธิ ีราชาภเิ ษกสมรส ณ วงั สระปทุม สมเดจ็ พระศรีสวรินทริ า
บรมราชเทวี พระพนั วสั สาอยั ยกิ าเจา้ ทรงเปน็ ประธานพระราชทานนาํ้ พระพทุ ธมนตแ์ ละเทพมนตร์ สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั
ภมู พิ ลอดลุ ยเดชและหมอ่ มราชวงศส์ ริ กิ ติ ไิ์ ดท้ รงลงพระปรมาภไิ ธยและลงนามในทะเบยี นสมรสตามกฎหมาย และในวนั นน้ั
สมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั ไดท้ รงสถาปนาหมอ่ มราชวงศส์ ริ ิกติ ์ิเปน็ “สมเดจ็ พระราชินีสริ ิกิต์”ิ

12

13

14

วนั ที่ ๕ พฤษภาคม พุทธศกั ราช ๒๔๙๓ เป็นวนั พระราชพธิ บี รมราชาภเิ ษก สมเดจ็ พระเจ้าอยูห่ ัวทรงรบั เฉลมิ
พระบรมนามาภไิ ธยวา่ “พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ” และทรงเฉลมิ พระอสิ รยิ ยศสมเดจ็ พระราชนิ สี ริ กิ ติ ิ์ เปน็ “สมเดจ็
พระนางเจา้ สิริกติ ิ์ พระบรมราชนิ ”ี

วันที่ ๕ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๙๓ ทั้งสองพระองค์เสด็จพระราชดำ�เนินกลับประเทศสวิตเซอร์แลนด์
เพราะแพทยผ์ ถู้ วายการรกั ษาพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั กราบบงั คมทลู แนะน�ำ ใหท้ รงพกั รกั ษาพระองคอ์ กี ระยะหนง่ึ
ในพุทธศักราช ๒๔๙๔ สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีมีพระประสูติการสมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าอุบลรัตน
ราชกัญญาฯ ณ เมอื งโลซานน์ ประเทศสวติ เซอร์แลนด์ เมอ่ื เจริญพระชนั ษาได้ ๗ เดือน ท้ังสามพระองค์จึงเสดจ็ นิวตั
ประเทศไทย ประทบั ณ พระทนี่ งั่ อมั พรสถาน พระราชวงั ดสุ ติ สมเดจ็ พระเจา้ ลกู ยาเธอ เจา้ ฟา้ วชริ าลงกรณฯ ซงึ่ ปจั จบุ นั
คอื พระบาทสมเดจ็ พระปรเมนทรรามาธบิ ดศี รสี นิ ทรมหาวชริ าลงกรณ มหศิ รภมู พิ ลราชวรางกรู กติ สิ ริ สิ มบรู ณอดลุ ยเดช
สยามนิ ทราธเิ บศรราชวโรดม บรมนาถบพติ ร พระวชริ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั สมเดจ็ พระเจา้ ลกู เธอ เจา้ ฟา้ สริ นิ ธรเทพรตั นสดุ า ฯ
ซึ่งปัจจุบันทรงได้รับการสถาปนาเป็นสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา เจ้าฟ้ามหาจักรี
สิรินธร มหาวชิราลงกรณวรราชภักดี สิริกิจการิณีพีรยพัฒน รัฐสีมาคุณากรปิยชาติ สยามบรมราชกุมารี และสมเด็จ
พระเจ้าลกู เธอ เจา้ ฟา้ จุฬาภรณวลยั ลกั ษณฯ์ ซ่ึงปจั จบุ ันทรงได้รับการสถาปนาเป็น สมเด็จพระเจ้าน้องนางเธอ เจ้าฟา้
จฬุ าภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี กรมพระศรีสวางควัฒน วรขตั ิยราชนารี ไดป้ ระสูตติ อ่ มาตามล�ำ ดับ ณ พระท่ีน่ัง
อมั พรสถาน รวมพระราชโอรสและพระราชธิดา ๔ พระองค์

ปลายพุทธศักราช ๒๔๙๘ สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจ้า ผู้ทรงดำ�รงตำ�แหน่ง
สภานายิกาสภากาชาดไทยเสด็จสวรรคต พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อย่หู วั จงึ ทรงแต่งต้งั สมเด็จพระบรมราชินีให้ทรงดำ�รง
ต�ำ แหนง่ สภานายกิ าแทนเมอื่ วนั ท่ี ๑๒ สงิ หาคม พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๙ และในปเี ดยี วกนั นพ้ี ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั เสดจ็
ออกทรงพระผนวชตามโบราณราชประเพณี จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมแต่งตั้งสมเด็จพระบรมราชินี
เป็นผู้สำ�เร็จราชการแทนพระองค์ ภายหลังเมื่อทรงลาผนวชแล้วได้ทรงสถาปนาพระราชอิสริยยศสมเด็จพระนางเจ้าฯ
พระบรมราชินี ข้ึนเป็นสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ นับเป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถพระองค์ท่ีสอง
ของไทยต่อจากสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ซึ่งทรงปฏิบัติราชการแทนพระองค์เม่ือครั้งพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยหู่ ัวเสด็จพระราชดำ�เนินเยอื นยุโรป

สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง ไดท้ รงปฏบิ ตั พิ ระราชกรณยี กจิ นอ้ ยใหญ่
ท้ังในฐานะที่ทรงเป็นสมเด็จพระบรมราชินีนาถของไทย และในฐานะคู่พระราชหฤทัยแห่งพระบาทสมเด็จพระบรม
ชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร กล่าวคือ ทรงช่วยแบ่งเบาพระราชภารกิจทั้งหลายไปได้
เป็นอันมาก ท้ังยังมีพระราชดำ�ริริเร่ิมโครงการใหม่เพื่อช่วยเหลือประชาชนและพัฒนาประเทศอย่างอเนกอนันต์
ซึ่งโครงการตามพระราชดำ�ริเหลา่ นน้ั ไดย้ งั ประโยชน์มหาศาลแกป่ ระชาชนสืบมาจนทกุ วันน้ี

15

16

17

18

19

วันที่ ๕ พฤษภาคม พทุ ธศักราช ๒๔๙๓ มพี ระราชพิธีบรมราชาภิเษก
ตามโบราณราชประเพณี ณ พระทนี่ ัง่ ไพศาลทกั ษิณ ในพระบรมมหาราชวงั

สมเดจ็ พระเจ้าอยู่หวั ทรงรบั การเฉลมิ พระปรมาภิไธยเป็น
พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช มหติ ลาธิเบศรรามาธิบดี จักรนี ฤบดนิ ทร

สยามนิ ทราธริ าช บรมนาถบพติ ร
และทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ เฉลิมพระราชอสิ รยิ ยศสมเด็จพระราชนิ ีสริ กิ ิติ์

เป็นสมเดจ็ พระนางเจ้าสริ ิกติ ์ิ พระบรมราชนิ ี
ทรงหลง่ั นาํ้ พระมหาสังข์ ทรงเจมิ พระนลาฏ
แล้วพระราชทานเครื่องราชอสิ รยิ าภรณ์อนั เปน็ โบราณมงคลนพรตั นราชวราภรณ์
และเคร่ืองอิสริยราชูปโภคส�ำ หรับตำ�แหน่งสมเดจ็ พระนางเจ้า พระบรมราชนิ ี
แกส่ มเด็จพระนางเจ้าสิรกิ ติ ิ์ พระบรมราชินี

20

วนั ท่ี ๖ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๔๙๓ มีพระราชพิธเี ฉลิมพระราชมณเฑียร
สมเด็จพระนางเจ้าสิรกิ ิติ์ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี ันปหี ลวง ทรงเชิญขนั ดอกพกิ ลุ เงนิ ดอกพิกุลทอง

และเหรียญสลงึ ถวายพระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธิเบศรมหาภูมพิ ลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร
เพ่อื ทรงโปรยพระราชทานแก่ขา้ ทูลละอองธุลีพระบาทฝ่ายใน

21

เม่อื พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยูห่ วั เสด็จออกทรงพระผนวช
ระหว่างวนั ที่ ๒๒ ตลุ าคม ถึง ๕ พฤศจิกายน พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๙
ทรงพระกรณุ าโปรดเกล้าฯ สถาปนาสมเดจ็ พระนางเจ้าสิรกิ ิต์ิ พระบรมราชินี
ให้ทรงดำ�รงต�ำ แหน่งผ้สู �ำ เรจ็ ราชการแทนพระองค์ สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ ิกิติ์ พระบรมราชินี
ได้ทรงปฏบิ ตั ิพระราชภารกิจน้สี ำ�เรจ็ โดยเรยี บร้อยทุกประการ
หลังจากพระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยู่หวั ทรงลาผนวชแลว้ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ
เฉลมิ พระนามาภไิ ธย สมเดจ็ พระนางเจ้าสิริกติ ิ์พระบรมราชินี เป็นสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ิติ์ พระบรมราชนิ นี าถ

อันมคี วามหมายวา่ ทรงเป็นทพี่ งึ่ ของประชาชน

22

วนั ท่ี ๒๒ ตลุ าคม พทุ ธศักราช ๒๔๙๙
สมเด็จพระนางเจ้าสริ ิกิต์ิ พระบรมราชินนี าถ พระบรมราชชนนีพนั ปหี ลวง

ทูลเกลา้ ฯ ถวายเครอื่ งอัฐบรขิ ารแด่พระภกิ ษุ
พระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธิเบศร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร (ภมู พิ โลภกิ ข)ุ

ในพระอโุ บสถวดั พระศรรี ตั นศาสดาราม

23

วนั ท่ี ๑ พฤศจกิ ายน พุทธศกั ราช ๒๔๙๙ สมเดจ็ พระนางเจา้ สิรกิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ ีนาถ พระบรมราชชนนพี ันปหี ลวง
เสดจ็ พระราชดำ�เนนิ ไปทรงเปน็ ประธานการประชุมคณะองคมนตรี
ณ พระทน่ี ั่งราชกรัณยสภา ในพระบรมมหาราชวัง
ในฐานะผู้ส�ำ เรจ็ ราชการแผน่ ดนิ แทนพระองค์

พระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมพิ ลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
ได้ทรงลงพระนามาภไิ ธยในกฎหมายบางฉบับซ่งึ ยังมผี ลบงั คับใชม้ าจนถึงปัจจุบนั นี้

24

วันที่ ๒๗ กมุ ภาพันธ์ พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๘
พระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธเิ บศร มหาภมู พิ ลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร
ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ใหส้ มเด็จพระนางเจ้าสริ ิกติ ์ิ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนพี ันปหี ลวง
เสด็จพระราชดำ�เนนิ แทนพระองคไ์ ปพระราชทานกระบ่แี ละปริญญาบตั รแก่นายทหาร

ผู้สำ�เรจ็ การศึกษาจากโรงเรยี นนายร้อยพระจลุ จอมเกลา้ โรงเรียนนายเรือ
และโรงเรยี นนายเรืออากาศ จำ�นวน ๓๓๙ นาย
ณ บรเิ วณศาลาว่าการกลาโหม กระทรวงกลาโหม

25

วันที่ ๑๖ ตุลาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๔๓ ทรงพระด�ำ เนินตรวจแถวกองทหารเกยี รตยิ ศ
ณ มหาศาลาประชาชน ในโอกาสที่

พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธเิ บศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหเ้ สด็จพระราชดำ�เนนิ แทนพระองค์

พรอ้ มด้วยสมเดจ็ พระกนษิ ฐาธิราชเจา้ กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี
ไปทรงเยอื นสาธารณรัฐประชาชนจีนอย่างเปน็ ทางการ

ตามค�ำ กราบบังคมทูลเชญิ ของประธานาธบิ ดแี ห่งสาธารณรัฐประชาชนจีนและภริยา
ระหวา่ งวันท่ี ๑๖ - ๓๐ ตุลาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๔๓

26

วนั ท่ี ๕ กรกฎาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๐ ในโอกาสเสดจ็ พระราชดำ�เนินแทนพระองค์
พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธเิ บศร มหาภมู ิพลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร

ไปทรงเยอื นสหพันธรัฐรสั เซยี อยา่ งเปน็ ทางการ
ตามค�ำ กราบบงั คมทลู เชิญของนายวลาดมี ีร์ ปตู ิน ประธานาธิบดแี หง่ สหพนั ธรฐั รัสเซยี

ระหว่างวันท่ี ๒ - ๑๑ กรกฎาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๐
ประธานาธบิ ดีได้จัดพธิ รี บั เสดจ็ อย่างเป็นทางการ ณ พระราชวงั เครมลิน กรุงมอสโก

และจดั พระกระยาหารคาํ่ ถวาย

27



ทอดพระเนตรทกุ ขส์ ขุ ของราษฎร

30

พุทธศักราช ๒๔๙๘ เสด็จฯ เยย่ี มราษฎรภาคกลาง
พทุ ธศักราช ๒๔๙๘ เสด็จฯ เยีย่ มราษฎรภาคกลาง

พุทธศักราช ๒๔๙๘ เสด็จฯ เยยี่ มราษฎรภาคกลาง

31

32

พุทธศกั ราช ๒๔๙๘ เสด็จฯ เย่ยี มราษฎรภาคกลาง

พุทธศกั ราช ๒๔๙๘ เสด็จฯ เยย่ี มราษฎรภาคกลาง

33

พทุ ธศกั ราช ๒๔๙๘ เสด็จฯ เย่ยี มราษฎรภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื

34

35

36

พุทธศกั ราช ๒๕๐๑ เสดจ็ ฯ เยย่ี มราษฎรภาคเหนือ

พุทธศกั ราชพุท๒ธ๕ศ๐กั ๑ราเชสด๒็จ๕ฯ๐เ๑ยยี่ เสมดรจ็าฯษฎเยรี่ยภมารคาเษหฎนรือภาคเหนือ

37

38

พุทธศกั ราช ๒๕๐๑ เสด็จฯ เยีย่ มราษฎรภาคเหนือ
พทุ ธศกั ราช ๒๕๐๑ เสด็จฯ เยี่ยมราษฎรภาคเหนอื

39

พพทุ ุทธธศศักราช ๒๒๕๕๐๐๒๒เสเดสจ็ดฯจ็ ฯเย่ยีเยมย่ีรามษรฎารษภฎารคภใตา้คใต้

พุทธศกั ราช ๒๕๐๒ เสดจ็ ฯ เย่ียมราษฎรภาคใต้

พุทธศักราช ๒๕๐๒ เสด็จฯ เยย่ี มราษฎรภาคใต้

40

41

พุทธศกั ราช ๒๕๐๒ เสด็จฯ เยีย่ มราษฎร

๒ เสด็จฯ เยี่ยมราษฎรภาคใต้

42

43

เสดจ็ ฯ เย่ยี มราษฎรถงึ บ้านพักอาศยั ทรงซักถามเกีย่ วกบั ความเป็นอยู่ อาชพี
และปญั หาความเดอื ดร้อนต่าง ๆ เพื่อพระราชทานความชว่ ยเหลือ

ทุกครั้งทเ่ี สด็จฯ เยี่ยมราษฎร จะมีพระราชปฏสิ นั ถารกับราษฎรที่มาเฝา้ ฯ รับเสดจ็ อย่างใกลช้ ดิ
ด้วยความเอาพระราชหฤทัยใส่

ในภาพก�ำ ลงั ประทบั อย่ทู า่ มกลางชาวไทยภเู ขาทีด่ อยสามหม่นื จงั หวดั เชียงใหม่
44

ผ้เู ฒ่าผ้แู ก่ผูกขอ้ พระกรถวาย

ทรงพระเมตตากบั ผ้ชู ราเป็นพิเศษ

45

วันท่ี ๑๑ พฤศจิกายน ๒๕๒๓
ทรงเยย่ี มราษฎรในเขตพนื้ ท่ีบ้านผักค�ำ ภู ต�ำ บนนาใน อำ�เภอพรรณานคิ ม จังหวัดสกลนคร

วนั ท่ี ๒๗ ธนั วาคม ๒๕๒๕ เสดจ็ พระราชดำ�เนินไปทรงเย่ียมราษฎรบา้ นห้วยไหล่
ต�ำ บลมหาชัย อำ�เภอปลาปาก จงั หวัดนครพนม

46