เรียงร้อยรักจากใจไทยทั้งชาติ

“...การจัดแสดงโขนไม่ใช่เร่ืองง่าย คณะครูผู้เช่ียวชาญการโขน
ศิลปินแห่งชาติ ผู้ท่ีแสดงและจัดการแสดง ต่างก็ทุ่มเทฝีมือและ
แรงกายแรงใจอยา่ งสดุ กาํ ลงั ทาํ ใหโ้ ขนออกมาสนกุ ตน่ื เตน้ และสวยงาม
มีฉากท่ีสร้างอย่างย่ิงใหญ่ เป็นท่ีประทับใจคนดู เช่น ฉากหนุมาน
อมพลับพลา เป็นตน้

ทุกครั้งท่ีจัดการแสดงโขน คณะกรรมการจะคัดเลือกนักแสดง
รุ่นใหม่มาเป็นผู้แสดงร่วม เพ่ือเปิดโอกาสให้เยาวชนได้มาฝึกฝน
ศลิ ปะการแสดงชนั้ ยอดของไทยจากปรมาจารยโ์ ดยตรง เมอื งไทยจะไดม้ ี
นกั แสดงฝีมือดสี ืบทอดวิชาตอ่ ไป

ขณะเดยี วกนั กม็ กี ารจดั สรา้ งเครอื่ งแตง่ กายและฉากใหม่ ๆ ทาํ ให้
เกิดช่างฝีมือหลายประเภทที่มีความสามารถเพ่ิมข้ึนตามลาํ ดับ รวมทั้ง
วงดนตรีป่ีพาทย์ ผู้ขับร้อง และผู้พากย์บทด้วย ขณะนี้จึงพอมีหวัง
แล้วว่า โขนซึง่ เป็นศิลปะการแสดงชน้ิ เอกของไทยคงไมส่ ญู หายไป...”

พระราชดำ�รสั พระราชทานแกค่ ณะบุคคลตา่ ง ๆ ทีเ่ ข้าเฝา้ ฯ ถวายพระพรชัยมงคล
ในโอกาสวนั เฉลิมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดุสดิ าลยั สวนจติ รลดา
วนั ที่ ๑๑ สงิ หาคม ๒๕๕๔

โขน คือศิลปะการแสดงชั้นสูงของไทย เป็นมหรสพหลวงอันรุ่งโรจน์มาช้านานและเคยจัดแสดงต้อนรับ
พระราชอาคนั ตุกะสร้างความต่นื ตาตนื่ ใจและเป็นทีช่ ่ืนชมมาโดยตลอด ปัจจบุ ันโขนกำ�ลังจะเลือนหายไปจากสังคมไทย
เพราะการจัดแสดงโขนต้องใช้ผู้แสดงเป็นจำ�นวนมาก เครื่องแต่งกาย เวที ฉาก และอุปกรณ์ที่ประกอบการแสดง
ล้วนต้องจัดสร้างข้ึนอย่างพิถีพิถัน อีกท้ังต้องให้สอดคล้องกับวรรณคดีเร่ืองรามเกียรติ์ด้วย สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ
พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงสนพระราชหฤทัยและทรงสนับสนุนการแสดงโขนมาอย่าง
ต่อเน่ือง ได้เสด็จพระราชดำ�เนินไปทอดพระเนตรการแสดงของคณะโขนธรรมศาสตร์หลายครั้งเพ่ือเป็นขวัญ
กำ�ลงั ใจแกเ่ ยาวชน โปรดทอดพระเนตรโขนของกรมศิลปากร รวมทั้งเคยพระราชทานพระราชทรัพยเ์ พื่อสนบั สนนุ โขน
ของกรมศิลปากร ทรงพระกรุณานำ�การแสดงอันเกี่ยวเน่ืองกับโขนไปเผยแพร่สู่สายตาชาวต่างประเทศ เช่นเม่ือครั้งท่ี
เสดจ็ พระราชดำ�เนินแทนพระองค์พระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธเิ บศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร
ไปทรงเยือนสาธารณรัฐประชาชนจีน เม่ือพุทธศักราช ๒๕๔๓ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้นำ�การแสดงชุด
“กวนเกษียรสมุทร” หรือ “ชักนาคดึกดำ�บรรพ์” ไปแสดง สร้างความประทับใจแก่ผู้ชมเป็นอย่างยิ่ง ต่อมาเมื่อ
ความทราบฝ่าละอองธุลีพระบาทว่าโขนซบเซาลง จึงมีพระราชปรารภท่ีจะทรงฟื้นฟูการแสดงโขนให้กลับคืนสู่
ความนิยมอกี ครัง้ ซงึ่ นับเป็นท่มี าของการแสดงโขนของมลู นิธสิ ่งเสรมิ ศลิ ปาชีพฯ

147

ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้คณะกรรมการอำ�นวยการจัดสร้างเคร่ืองแต่งกายโขนละคร มอบหมายให้
ผู้เช่ียวชาญและศิลปินในสาขาที่เกี่ยวข้องศึกษาค้นคว้าข้อมูลหลักฐานเคร่ืองแต่งกายโขนละครโบราณอย่างละเอียด
เพื่อจัดสร้างเครือ่ งแตง่ กายโขนละครข้นึ ใหม่ ผลของการศกึ ษาค้นควา้ และถ่ายทอดกรรมวิธกี ารจดั สรา้ งเครอ่ื งแตง่ กาย
โขนละครครั้งนี้ ได้ก่อให้เกดิ ชา่ งฝีมอื รุน่ ใหมเ่ กีย่ วกบั เคร่อื งแตง่ กายโขนข้นึ เปน็ จ�ำ นวนมาก อาทิ ชา่ งท�ำ หวั โขน ชา่ งปกั
สะดึงกรึงไหม และช่างเงินชา่ งทอง เพราะการแสดงโขนเป็นทร่ี วมของงานประณีตศิลป์หลากหลายสาขา นอกจากนัน้
ยังได้พฒั นาศิลปะการแตง่ หนา้ โขนละครไปอีกข้ันหนงึ่ ดว้ ย

การแสดงโขนเรอ่ื งรามเกยี รต์ิ ชดุ ศกึ พรหมาศ เมอ่ื พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๐ นบั เปน็ ปฐมบทแหง่ โขนในพระราชด�ำ รขิ อง
สมเด็จพระนางเจ้าสริ ิกิต์ิ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนีพนั ปีหลวง และได้รบั ความช่นื ชมจากผูช้ มจำ�นวนมาก
ทั้งมีช่ือเสียงไปถึงนานาประเทศในเรื่องความงดงามของเครื่องแต่งกาย ความวิจิตรตระการตาของฉากและเทคนิค
ตา่ ง ๆ การแสดงโขนประสบความส�ำ เรจ็ เกนิ คาด มผี เู้ รยี กรอ้ งใหเ้ พม่ิ รอบการแสดงและเกดิ ปรากฏการณใ์ หมใ่ นสงั คมไทย
ทีค่ นรุน่ ใหม่ทง้ั หน่มุ สาวและเด็กพากันจูงผูเ้ ฒา่ ผแู้ กใ่ นครอบครัวไปชมโขนกนั อยา่ งเนอื งแนน่

“....เคร่อื งแตง่ กายโขนเมอ่ื สรา้ งเสร็จสมบรู ณ์แลว้ สวยงามเหลือเกนิ การแสดงโขน
คร้ังน้ีไม่ใช่จะประสบความสาํ เร็จเพียงแค่ได้เผยแพร่ศิลปะการแสดงช้ันสูงของไทยเรา
เท่านน้ั แตย่ ังเกิดส่งิ ที่มคี ุณคา่ เพ่ิมขน้ึ มาอีก คือพวกเราได้สร้างช่างฝมี อื รุ่นใหมเ่ อี่ยมข้ึนมา
รุ่นใหม่ท่ีเข้าใจถ่องแท้ถึงศิลปะการสร้างเคร่ืองแต่งกายโขน และได้เห็นความผูกพัน
อย่างใกลช้ ิดแบบสังคมไทยสมยั โบราณ ที่ลกู หลานจูงพอ่ แม่ ปยู่ ่าตายาย คนแกใ่ นบา้ น
ไปดโู ขน ไดเ้ หน็ การแสดงความรกั และเออื้ อาทรตอ่ กนั ในครอบครวั กเ็ ปน็ ภาพทส่ี รา้ งความ
สขุ ใจแกผ่ ู้พบเหน็ ทุกคน...”

พระราชดำ�รัส พระราชทานแกค่ ณะบุคคลต่าง ๆ ทีเ่ ข้าเฝ้าฯ ถวายพระพรชัยมงคล
ในโอกาสวันเฉลมิ พระชนมพรรษา ณ ศาลาดุสิดาลยั สวนจิตรลดา
วนั ที่ ๑๑ สิงหาคม ๒๕๕๔

จึงมีพระราชเสาวนีย์ให้จัดการแสดงโขนอย่างต่อเน่ืองมาทุกปี ซ่ึงเป็นที่รู้จักกันอย่างแพร่หลายว่า “โขน
พระราชทาน” ตอ่ มาทรงมอบใหม้ ลู นธิ สิ ง่ เสรมิ ศลิ ปาชพี ในสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ เปน็ ผดู้ �ำ เนนิ งาน
จงึ ใชช้ อื่ วา่ “โขนของมลู นธิ สิ ง่ เสรมิ ศลิ ปาชพี ฯ” หรอื “โขนศลิ ปาชพี ” จดั แสดงในชดุ ตา่ ง ๆ กลา่ วคอื ชดุ ศกึ พรหมาศ น�ำ มา
จดั แสดงอกี ครงั้ ในรปู แบบการแสดงโขนประกอบวงโยธวาทติ ในบางรอบ สลบั กบั วงปพี่ าทยเ์ ครอ่ื งใหญต่ ามรปู แบบดงั้ เดมิ
ในปี ๒๕๕๒ ชุดนางลอย ในปี ๒๕๕๓ ชุดศึกมัยราพณ์ ในปี ๒๕๕๔ ชุดจองถนน ในปี ๒๕๕๕ ชุดศึกกุมภกรรณ
ตอนโมกขศักดิ์ ในปี ๒๕๕๖ ชุดศกึ อินทรชิต ตอนนาคบาศ ในปี ๒๕๕๗ ชุดศึกอินทรชิต ตอนพรหมาศ ในปี ๒๕๕๘
ตอนพเิ ภกสวามภิ ักด์ิ ในปี ๒๕๖๑ และตอนสืบมรรคา ในปี ๒๕๖๒ การแสดงทกุ ชดุ ทกุ รอบ ได้รบั ความสนใจจากผ้ชู ม
จำ�นวนมากทกุ ระดับอายุ จนต้องเพ่ิมรอบการแสดงทุกครงั้
148

วันท่ี ๒๒ กรกฎาคม ๒๕๕๓ เสดจ็ พระราชด�ำ เนนิ ไปทอดพระเนตรการแสดงโขนศลิ ปาชีพ
ชดุ นางลอย ณ หอประชุมใหญ่ ศูนยว์ ฒั นธรรมแห่งประเทศไทย

วนั ท่ี ๑๔ กรกฎาคม ๒๕๕๔ เสด็จพระราชด�ำ เนินพร้อมด้วย
สมเด็จพระกนิษฐาธริ าชเจ้า กรมสมเดจ็ เทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี
ไปทอดพระเนตรการแสดงโขนศลิ ปาชีพ ชุด ศึกมัยราพณ์ ณ หอประชมุ ใหญ่ ศนู ยว์ ัฒนธรรมแห่งประเทศไทย

149

วันท่ี ๔ สงิ หาคม ๒๕๒๑ ทอดพระเนตรนิทรรศการหัตถกรรมไทย
ในการเสด็จพระราชดำ�เนนิ ไปทรงเปิดงานของมูลนิธิส่งเสรมิ ศิลปาชีพฯ ณ อาคารใหม่ สวนอัมพร

เปน็ ที่ประจกั ษ์ชัดวา่ สมเดจ็ พระนางเจ้าสริ กิ ิติ์ พระบรมราชินนี าถ พระบรมราชชนนีพันปหี ลวง ทรงมคี ุณปู การ
ยิ่งใหญ่ต่อการแสดงโขน ตลอดจนการจัดสร้างพัสตราภรณ์และศิราภรณ์อันมีความละเอียดงดงาม ถูกต้องตามแบบ
โบราณทงั้ กระบวนลวดลายและสสี นั สอดคลอ้ งกบั ลกั ษณะเฉพาะของตวั ละคร นอกจากความพถิ พี ถิ นั เรอ่ื งลวดลายแลว้
ผู้เช่ียวชาญยังร้ือฟื้นทฤษฎีสีของไทยมาใช้ด้วย กระบวนการปักผ้าก็เป็นกระบวนการแบบโบราณและใช้ช่างปักจาก
มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ ส่วนการจัดสร้างเครื่องถนิมพิมพาภรณ์ (เคร่ืองประดับ) ใช้ช่างของกาญจนาภิเษกวิทยาลัย
ทุกกระบวนการได้ศึกษาจากรูปแบบของโบราณทั้งส้ิน หัวโขนและเคร่ืองศิราภรณ์สร้างขึ้นมาใหม่ท้ังหมดด้วยกรรมวิธี
แบบโบราณผสมผสานกบั วสั ดสุ มยั ใหมบ่ างอยา่ งเพอื่ ความทนทาน โดยใหส้ อดคลอ้ งกบั สขี องเครอ่ื งแตง่ กายและมขี นาด
เหมาะสมแก่ผู้แสดงแต่ละคน การจัดสร้างฉากและองค์ประกอบพิถีพิถันตามจารีตของไทยตลอดจนใช้วัสดุมีคุณภาพ
ทัง้ หมด จงึ ท�ำ ใหโ้ ขนศลิ ปาชพี เปน็ ทกี่ ล่าวขวญั ถึงไม่เพียงภายในประเทศแตย่ งั กว้างขวางไปถงึ นานาประเทศ

นอกจากพระราชด�ำ รเิ รอื่ งการพฒั นาเครอื่ งแตง่ กายโขนแลว้ ยงั มพี ระราชเสาวนยี ใ์ หพ้ ฒั นาการแตง่ หนา้ โขนใหม้ ี
ความงดงามและดึงดูดความสนใจโดย “ต้องแต่งให้สวยและดูเป็นไทย” โปรดเกล้าฯ ให้ศึกษาค้นคว้าวิธีการแต่งหน้า
สำ�หรับตัวละครโขนทเี่ ปดิ หน้าด้วยศิลปะการแต่งหน้าสมัยใหม่เพื่อใหต้ ัวละครมคี วามงามยง่ิ ขึ้น เรยี กว่า “แนวพระราช
นิยม” คอื โครงเส้นทัง้ หมดจะถอดแบบหนา้ มาจากหวั โขนและจากหนา้ เทวดาในภาพจิตรกรรมไทย แตป่ รับให้เข้ากับ
ใบหน้าของผแู้ สดง เน้นใหม้ ีมติ ิ วาดเส้นใหเ้ หมือนหรือใกลเ้ คียงกับหัวโขน รูปแบบใบหน้าท่ปี รากฏจะไม่มีวยั นักแสดง
ไมว่ า่ อายมุ ากหรอื นอ้ ยกแ็ ตง่ หนา้ แบบเดยี วกนั สหี ลกั ทใี่ ชค้ อื สขี าว ด�ำ และแดงเทา่ นน้ั โครงเสน้ ตา่ ง ๆ บง่ บอกเอกลกั ษณ์
ไทย เช่น ลักษณะของค้วิ ที่โค้งโก่งเปน็ รูปคนั ศรเพ่อื รบั กบั ใบหนา้ รูปไข่และเครอื่ งประดับศรี ษะ เป็นต้น

150

การที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงสนับสนุนโขนอย่าง
เตม็ รปู แบบและทรงเอาพระราชหฤทยั ใสใ่ นทกุ ขนั้ ตอน จงึ ไมเ่ พยี งแตท่ รงฟนื้ ฟแู ละธ�ำ รงไวซ้ ง่ึ ศลิ ปวฒั นธรรมของชาตเิ ทา่ นนั้
แตย่ งั ทรงเปน็ ขวญั ก�ำ ลงั ใจแกศ่ ลิ ปนิ อยา่ งยงิ่ ทกุ ครงั้ ทเี่ สดจ็ พระราชด�ำ เนนิ ไปทอดพระเนตรการแสดงจะมพี ระราชด�ำ รสั
ให้ศลิ ปินทุกคนภาคภูมิใจทไ่ี ด้ท�ำ หน้าทีต่ อบแทนคณุ แผ่นดินดว้ ยการรักษาศิลปวัฒนธรรมของชาติ

ด้วยพระอัจฉริยภาพและพระวิสัยทัศน์ท่ีทรงสนับสนุนส่งเสริมการแสดงโขน จนกระทั่งโขนของไทยเป็นท่ีรู้จัก
ไปทั่วโลก ทำ�ให้องค์การการศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) ข้ึนทะเบียนโขนไทย
เปน็ มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมทีจ่ บั ตอ้ งไมไ่ ดข้ องมนษุ ยชาติ เมื่อวนั ท่ี ๒๙ พฤศจิกายน พุทธศักราช ๒๕๖๑

อาคารเรยี น-รู-้ เร่อื งโขน

ด้วยความสำ�คัญของศิลปะการแสดงโขน มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพฯ จึงได้จัดสร้างอาคาร “เรียน-รู้-เรื่องโขน”
ข้ึนภายในบริเวณศูนย์ศิลปาชีพเกาะเกิด อำ�เภอบางปะอิน จังหวัดพระนครศรีอยุธยา เป็นอาคาร ๒ ชั้น จัดแสดง
นิทรรศการเรียนรู้เรื่องราวศิลปะการแสดงโขนและผลงานสร้างสรรค์ศิลปะท่ีเน่ืองด้วยโขน ตลอดจนจัดเก็บฉากและ
นำ�อปุ กรณป์ ระกอบฉากชน้ิ เด่นจ�ำ นวนมากทเ่ี คยปรากฏบนเวทีการแสดงโขนตอนต่าง ๆ อาทิ ฉากหนุมานอมพลับพลา

อาคารเรยี น-ร-ู้ เรือ่ งโขน ณ ศูนยศ์ ลิ ปาชีพเกาะเกดิ อ�ำ เภอบางปะอนิ จงั หวดั พระนครศรีอยุธยา

151

ในการแสดงตอน “ศกึ มยั ราพณ”์ เรอื ส�ำ เภาหลวงในการแสดงตอน “พเิ ภกสวามภิ กั ด”์ิ รวมถงึ ประตมิ ากรรมรา่ งหนมุ าน
ขนาด ๑๕ เมตร และประตมิ ากรรมร่างนางผเี สื้อสมุทรขนาดใหญใ่ นการแสดงตอน “สบื มรรคา” จัดแสดงดว้ ยเทคนิค
ท่ีทันสมยั น่าตืน่ ตาตื่นใจ ณ อาคารแห่งนี้ ต้ังแต่เดือนมิถุนายน พุทธศักราช ๒๕๖๒ เปน็ ต้นมา ทัง้ นี้ ผูเ้ ข้าชมสามารถ
รับชมวดี ิทศั นบ์ อกเล่าเรอื่ งราวความเปน็ มาของโขน โดยมีเจา้ หน้าทีใ่ ห้ค�ำ บรรยายและพาชมจุดตา่ ง ๆ นอกจากนีย้ งั จัด
แสดงเครื่องแต่งกายโขน การประดิษฐ์หัวโขน การสาธิตวิธีและข้ันตอนการทำ�หัวโขน จนถึงเครื่องประกอบศีรษะของ
ตัวพระตัวนางอกี ดว้ ย

ผ้ายกเมอื งนคร

คร้ังหนึง่ ผา้ ยกเมอื งนคร มรดกวฒั นธรรมผา้ ทอไทยอายุนับร้อยปเี หลอื ฐานะเป็นเพยี งโบราณวัตถใุ นพิพธิ ภณั ฑ์
สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง ไดท้ รงฟนื้ ฟกู ารผลติ ผา้ ยกเมอื งนครใหก้ ลบั มา
ปรากฏความงดงามอกี ครงั้ โดยเปน็ ส่วนหนง่ึ ของพสั ตราภรณส์ �ำ หรบั การแสดงโขนของมลู นธิ สิ ง่ เสรมิ ศลิ ปาชพี ฯ

152

ผ้ายก เป็นผ้าไหมท่ที อยกลวดลายใหป้ รากฏเดน่ ชัดขึน้ ผ้ายกของเมืองนครศรธี รรมราชมชี อ่ื เสยี งมาต้ังแตส่ มยั
อยธุ ยาในฐานะผา้ ราชส�ำ นกั ซง่ึ ทอดว้ ยไหมเนอ้ื ละเอยี ด แทรกลวดลายดว้ ยไหมเงนิ ไหมทองทบี่ างเบาและทออยา่ งประณตี
ลวดลายผา้ และกรวยเชงิ มลี กั ษณะแบบราชส�ำ นกั ใชส้ �ำ หรบั เจา้ นายชน้ั สงู ทง้ั เปน็ ผา้ นงุ่ โจงกระเบน นงุ่ จบี ทงั้ ใชห้ อ่ คมั ภรี ์
ทางศาสนา เปน็ ตน้ เนือ่ งจากกรรมวิธกี ารทอทีซ่ ับซ้อนทำ�ใหก้ ารทอผ้ายกเกอื บจะสูญหายไป สมเด็จพระนางเจ้าสิริกติ ์ิ
พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปห ลวง ไดเ้ สดจ็ พระราชด�ำ เนนิ ไปทรงเยยี่ มราษฎรในจงั หวดั ตา่ ง ๆ ทางภาคใต้
และพระราชทานอาชพี เสรมิ แกร่ าษฎร คอื การทอผา้ ฝา้ ย ปกั ผา้ สานกระจดู และประดษิ ฐด์ อกไม้ เกดิ เปน็ ศนู ยศ์ ลิ ปาชพี
บ้านเนินธัมมัง  เมื่อพุทธศักราช ๒๕๓๗ เม่ือได้ทรงทราบว่าผ้ายกเมืองนครซึ่งมีช่ือเสียงมาแต่อดีตขาดผู้สืบทอด
จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ฟื้นฟูกระบวนการทอ “ผ้ายกแบบโบราณ” โดยมีอาจารย์วีรธรรม ตระกูลเงินไทย
ผูท้ ไ่ี ดศ้ กึ ษาวิธีการทอผา้ ยกแบบโบราณจากจงั หวดั สุรินทรไ์ ปช่วยฝกึ สอนเป็นพื้นความร้ใู นการทอ

ปัจจุบันศูนย์ศิลปาชีพบ้านเนินธัมมังและบ้านตรอกแคซ่ึงเริ่มต้นจากการทอผ้าฝ้ายมาสู่การทอผ้าไหม
ไดพ้ ฒั นาขน้ึ จนสามารถทอผา้ ยกทองเมอื งนคร ซงึ่ เปน็ แหลง่ ทอผา้ ยกของราชส�ำ นกั มาแตโ่ บราณไดอ้ ยา่ งงดงาม เปน็ การ
อนุรักษ์พร้อมกับสร้างรายได้แก่สมาชิกมูลนิธิฯ ชาวนครศรีธรรมราช และนำ�มาใช้เป็นเครื่องแต่งกายโขนศิลปาชีพ
โดยในการแสดงโขนเม่อื พุทธศักราช ๒๕๕๗ ได้มีการใช้ผา้ ยกทองจากศูนย์ศิลปาชีพทัง้ สองแหง่ จำ�นวนมากถงึ ๔๓ ผนื
ทดแทนการส่งั ผา้ เข้ามาจากต่างประเทศจากในช่วงปีแรก ๆ ของการจดั สร้างโขนศิลปาชพี ไดเ้ ปน็ อยา่ งดี

ต่อมาไดถ้ า่ ยทอดฝีมือการทอผ้าและปกั ชุดโขนใหแ้ กส่ มาชกิ ของศนู ยศ์ ลิ ปาชีพสบี ัวทอง จงั หวดั อา่ งทอง เพ่ิมข้นึ
อกี แหง่ หนง่ึ ดว้ ย ชาวบา้ นในพน้ื ทก่ี วา่ รอ้ ยคนสามารถสรา้ งสรรคช์ ดุ โขนไดอ้ ยา่ งวจิ ติ รเทยี บเทา่ ผา้ ยกทใ่ี ชม้ าตง้ั แตโ่ บราณ
ในราชสำ�นัก

กรุงเทพธุรกิจออนไลน์

การจัดท�ำ เครอ่ื งประกอบการแสดงโขน การปัก การทำ�หวั โขน
และการทอ “ผ้ายก” ซ่ึงตอ้ งใช้ชา่ งทอทำ�งานพรอ้ มกนั อย่างน้อย ๔ คน

โดยสมาชิกศนู ยศ์ ิลปาชพี สีบัวทอง อ�ำ เภอแสวงหา จังหวดั อา่ งทอง

153

การจัดแสดงโขนศลิ ปาชพี ตอนตา่ ง ๆ จากพุทธศักราช ๒๕๕๐ - ๒๕๖๒

พรหมาศ พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๐

พรหมาศ พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๒

154

นางลอย พุทธศักราช ๒๕๕๓

ศกึ มัยราพณ์ พทุ ธศักราช ๒๕๕๔

155

จองถนน พุทธศกั ราช ๒๕๕๕

โมกขศักดิ์ พุทธศักราช ๒๕๕๖

156

นาคบาศ พทุ ธศักราช ๒๕๕๗

พรหมาศ พุทธศักราช ๒๕๕๘

157

สบื มรรคา พุทธศักราช ๒๕๖๒

พิเภกสวามภิ กั ดิ์ พุทธศกั ราช ๒๕๖๑

158

วันท่ี ๑๔ กรกฎาคม ๒๕๕๔ สมเดจ็ พระนางเจ้าสิรกิ ติ ิ์ พระบรมราชินนี าถ พระบรมราชชนนีพนั ปหี ลวง
เสดจ็ พระราชดำ�เนนิ ไปทอดพระเนตรการแสดงโขนของมลู นิธสิ ง่ เสริมศลิ ปาชีพฯ ชดุ ‘ศึกมัยราพณ์’

ณ หอประชุมใหญ่ ศูนยว์ ฒั นธรรมแหง่ ประเทศไทย

159



ดอกไม้ในพระนามาภไิ ธย

162

บุปผาราชินี

เพราะโลกสร้างดอกไม้ได้งามตา ฟ้าจึงสรา้ งดอกฟา้ มารบั ขวัญ

รวมทส่ี ุดแห่งบปุ ผานานาพันธ์ุ ผสมกันเปน็ ดอกไมใ้ นนิมิต

บงั เกิดสิง่ เหนือบุปผาเหนือมาลี ตั้งชอื่ วา่ “ราชนิ สี ริ กิ ติ ์”ิ

ลักษณาผ่องผดุ สุดโสภิต เทา่ ท่ีจติ จะฝนั ให้ดอกไมเ้ ปน็

ร�ำ เพยกลิ่นหอมไกลไปท่ัวหลา้ งามสง่าอย่างท่ใี ครไมเ่ คยเห็น

แมล้ มแรงแดดเผาเชา้ ถึงเย็น ยงั คงเด่นดว้ ยคุณค่าท้าทายกาล

ผู้ใดพบจักชุ่มช่นื ระรืน่ ใจ ประสงคใ์ ดเพียงต้ังจิตอธษิ ฐาน

ย่อมส�ำ เรจ็ ประสงค์น้นั มิทนั นาน อีกพ้นผ่านผองภัยได้ดั่งจนิ ต์

อนั ดอกฟา้ ย่อมควรคูผ่ มู้ ีบญุ ทรงพระคณุ ยิ่งใหญ่กว่าใครส้นิ

คือพระผู้สรรค์สรา้ งพลังแผน่ ดนิ ท�ำ นุถนิ่ ธำ�รงไทยใหถ้ าวร

เป็นตำ�นานขานบอกเร่อื งดอกฟ้า บุราณมาสยามเลา่ แตเ่ ก่ากอ่ น

ว่าดอกฟ้าจกั อยูค่ ูน่ คร สบื เปน็ พรแกผ่ องไทยไปนริ ันดร์

163

ดอกไมใ้ นพระนามาภไิ ธย

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
ทรงหว่ งใยทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ้ มของประเทศไทยเปน็ อยา่ งยงิ่ เมอ่ื พระองค์
เสดจ็ พระราชด�ำ เนนิ ไปทรงเยยี่ มพสกนกิ รในทอ้ งถนิ่ หา่ งไกลทว่ั ประเทศ เชน่ ในปา่ ดบิ เขา
ทางภาคเหนือและภาคอีสาน ตลอดจนป่าพรุทางภาคใต้ ได้ทรงพบว่าป่าถูกทำ�ลาย
ไปมาก สัตว์ป่าลดจำ�นวนลงอย่างรวดเร็วและพันธุ์ไม้หลายชนิดของไทยกำ�ลังจะสูญไป
จงึ มีพระราชด�ำ ริรเิ ริ่มโครงการอนุรกั ษ์ปา่ ไม้ สัตว์ปา่ และพันธุ์ไม้นานาชนิดขึน้ ยงั ผลให้
ส่ิงมีชีวิตหลากหลายสายพันธุ์สามารถดำ�รงอยู่ได้จนถึงปัจจุบัน กระทรวงทรัพยากร
ธรรมชาติและส่ิงแวดล้อมจึงได้น้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวายพระราชสมัญญา
“พระมารดาแห่งการคุ้มครองความหลากหลายทางชีวภาพ” แด่พระองค์ อีกทั้งด้วย
พระปรีชาสามารถ พระวิริยอุตสาหะ พระมหากรุณาธิคุณ และพระสิริโฉมอันงดงาม
ท�ำ ใหต้ ลอดระยะเวลาหลายสบิ ปที ่ีผา่ นมา องค์กรต่าง ๆ ทัง้ ในประเทศและต่างประเทศ
ได้ขอพระราชทานพระราชานุญาตเชิญพระนามาภิไธยไปเป็นช่ือดอกไม้ท่ีได้รับรางวัล
ยอดเยี่ยมประเภทตา่ ง ๆ เพอ่ื เฉลิมพระเกยี รติ จำ�นวน ๔ ชนิด ไดแ้ ก่ กลว้ ยไม้คทั ลียา
ควีนสริ ิกติ ์ิ กหุ ลาบควนี สริ กิ ติ ิ์ ดอนญ่าควนี สิริกติ ิ์ และบัวควีนสิริกติ ิ์

164

กลว้ ยไม้คัทลียาควีนสริ ิกติ ิ์

ก ล้ ว ย ไ ม้ คั ท ลี ย า ค วี น สิ ริ กิ ติ์ อ ยู่ ใ น ว ง ศ์
ORCHIDACEAE เปน็ ลกู ผสมระหวา่ ง Cattleya Bow
Bells และ Cattleya O’ brieniana var. alba
ท่บี ริษทั Black & Flory Ltd. ประเทศอังกฤษ เป็น
ผู้ผสมขึ้น และในพุทธศกั ราช ๒๕๐๑ ไดจ้ ดทะเบยี น
ช่ือพันธ์ุว่า “Exquisite” คัทลียาลูกผสมใหม่น้ี
มีความสวยงามจนได้รับรางวัลยอดเยี่ยมจาก
The Royal Horticulture Society ประเทศอังกฤษ
จึงได้มีการกราบบังคมทูลสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์
พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
ขอพระราชทานพระราชานุญาตเชิญพระนามาภิไธย
“สริ กิ ิติ”์ มาเปน็ ช่ือของกลว้ ยไมล้ ูกผสมพันธุ์นี้

กุหลาบควนี สริ กิ ติ ์ิ

กุหลาบควีนสิริกิติ์อยู่ในวงศ์ ROSACEAE
เปน็ ลกู ผสมระหว่างพนั ธ์ุ Konigin der Rosen และ
Golden Giant เกดิ เปน็ พนั ธุ์ “Peer Gynt” ซง่ึ มคี วาม
สวยงามระดับโลก ได้รับการเผยแพร่ในพุทธศักราช
๒๕๑๑ และในพุทธศักราช ๒๕๑๓ ได้รับรางวัล
ชนะเลิศในการประกวดกุหลาบท่ีกรุงเบลฟาสต์
ประเทศไอร์แลนด์เหนือ นาย André Hendricx
ชาวเบลเยยี ม ผอู้ ำ�นวยการเรือนกุหลาบ “Grandes
Roseraies Du Val De Loire” ประเทศฝรั่งเศส
จึงได้กราบบังคมทูลสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ
พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
ขอพระราชทานพระราชานุญาตเชิญพระนามาภิไธย
“สิรกิ ติ ิ์” มาเปน็ ช่ือของกุหลาบลกู ผสมพันธนุ์ ี้

165

ดอนญ่าควนี สิริกิติ์

ดอนญ่าควีนสิริกิติ์อยู่ในวงศ์ RUBIACEAE
เป็นลูกผสมระหว่าง Mussaende Luz และ
M. Philippica ‘Aurorae’ ทมี่ หาวิทยาลยั ฟลิ ปิ ปินส์
ผสมขึ้นในพุทธศักราช ๒๕๐๖ เมื่อพระบาท
สมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดช
มหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้า
สริ กิ ติ ิ์พระบรมราชนิ นี าถพระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง
เสด็จพระราชดำ�เนินไปทรงเยือนประเทศฟิลิปปินส์
อยา่ งเปน็ ทางการ ทางมหาวทิ ยาลยั จงึ ไดก้ ราบบงั คมทลู
สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ
พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ขอพระราชทาน
พระราชานญุ าตเชญิ พระนามาภไิ ธย “สริ กิ ติ ”์ิ มาเปน็
ชอ่ื ของดอนญา่ ลูกผสมพนั ธ์ใุ หม่นี้

บัวควนี สริ ิกติ ์ิ

บวั ควนี สริ กิ ติ ิ์ (Nymphaea ‘Queen Sirikit’)
เปน็ บวั ลกู ผสมพนั ธใุ์ หม่ ซง่ึ ผสมขา้ มสกลุ ยอ่ ยระหวา่ ง
บวั ฝรัง่ พันธ์ุ Perry’s Fire Opal ของสหรฐั อเมริกา
กบั บวั ผนั พนั ธนุ์ างกวกั ฟา้ ของไทย มดี อกสมี ว่ งซงึ่ เปน็
สีใหม่ สถาบันวิจัยยาง กรมวิชาการเกษตร สมาคม
พฤกษศาสตร์ ในพระบรมราชินูปถัมภ์ จึงได้กราบ
บงั คมทลู สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ
พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ขอพระราชทาน
พระราชานญุ าตเชญิ พระนามาภไิ ธย “สริ กิ ติ ”ิ์ มาเปน็
ชอ่ื ของบวั ลกู ผสมพนั ธนุ์ ้ี เพอ่ื เฉลมิ พระเกยี รตเิ นอ่ื งใน
โอกาสทท่ี รงเจรญิ พระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา

166

167



พระเกยี รติคณุ ไพศาล

170

พระเกียรติคุณไพศาล

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงมุ่งมั่นในการปฏิบัติพระราช
กรณียกจิ นานปั การ เพอ่ื แบง่ เบาพระราชภาระของพระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมพิ ลอดลุ ยเดชมหาราช
บรมนาถบพติ ร ในการอุปถมั ภบ์ ำ�รงุ พสกนิกรใหม้ ีความอย่ดู ี กินดี มสี ขุ ภาพอนามัยแขง็ แรง มีการศกึ ษา มคี วามม่นั คง
ในการประกอบอาชพี การงาน มคี วามรกั ชาตบิ า้ นเมอื ง และนยิ มในศลิ ปวฒั นธรรมประจ�ำ ชาติ ทรงดแู ลรอบดา้ นไปจนถงึ
สภาพแวดลอ้ มและอนรุ กั ษส์ รรพสงิ่ พระมหากรณุ าธคิ ณุ นไ้ี มเ่ ลอื กเพศ ผวิ พรรณ และชาตชิ นั้ วรรณะใด ๆ ดงั นน้ั ราษฎร
ในประเทศเพื่อนบา้ นท่หี นรี อ้ นมาพ่ึงเย็นในประเทศไทยกไ็ ด้อาศัยพระบรมโพธิสมภารน้ีด้วย

พระเกียรติคุณแห่งพระราชกรณียกิจอเนกประการเป็นท่ีทราบอย่างกว้างขวางทั้งในประเทศและนอกประเทศ
ท่ัวโลก จึงมีผู้ขอทูลเกล้าฯ ถวายปริญญากิตติมศักด์ิและรางวัลเกียรติยศเพ่ือสดุดีพระเกียรติคุณเป็นอันมาก
ดงั ตวั อยา่ งท่เี ชญิ มาเหล่านี้

171

เหรียญเซเรส (Ceres Medal)

วนั ที่ ๑๑ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๒๒ ผอู้ �ำ นวยการใหญ่ องค์การอาหารและเกษตรแห่งสหประชาชาติ
(FAO) ไดท้ ลู เกลา้ ฯ ถวายเหรยี ญเซเรส (Ceres Medal) แดส่ มเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราช
ชนนพี นั ปหี ลวง ณ พระทน่ี งั่ จกั รมี หาปราสาท อนั เนอ่ื งมาจากการทท่ี รงเปน็ ผมู้ องเหน็ การณไ์ กล และทรงพยายาม
ท่ีจะยกฐานะของสตรีเพอื่ ท่ีจะยกระดบั เศรษฐกจิ กับสวัสดิการทางสังคม ดงั ความตอนหน่ึงในค�ำ ประกาศสดดุ วี า่

“โดยทสี่ มเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ นี าถ แหง่ ประเทศไทย มพี ระราชหฤทยั อนั เปยี่ มไปดว้ ยคณุ ธรรม
พระราชทานพระมหากรณุ าอนเุ คราะหเ์ กอ้ื กลู พสกนกิ รชาวไทยทง้ั มวลอยเู่ สมอมไิ ดข้ าด โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ผทู้ ขี่ ดั สน
จนยากในท้องถิ่นชนบท ดงั เหน็ ไดจ้ ากการที่ทรงทมุ่ เทอุทศิ ทกุ สิ่งทกุ อย่าง ไม่ว่าจะเปน็ กำ�ลงั พระวรกายหรอื ก�ำ ลัง
ทรัพย์ โดยไม่ทรงคำ�นึงถึงพระองค์เองเลยแม้แต่น้อย พระราชทานความร่วมมือแก่องค์การสังคมสงเคราะห์กับ
องค์การกุศลต่าง ๆ อันมุ่งท่ีจะหาทางบรรเทาความทุกข์ร้อนของประชาชนที่ยากจนทั้งหลาย โดยจัดหาอาหาร
เลย้ี งดผู อู้ ดอยากขาดแคลน ตลอดจนแสวงหาทอี่ ยอู่ าศยั ใหแ้ กผ่ ทู้ ม่ี อี นั ตอ้ งตกระก�ำ ล�ำ บาก รวมทงั้ บรรดาเดก็ ก�ำ พรา้
ทไ่ี รญ้ าตขิ าดมติ รทง้ั หลายทั้งปวง”

172

เหรียญเซเรส

ดา้ นหนา้

ด้านหลงั
ค�ำ จารึกทด่ี ้านหลงั ของเหรียญเซเรสคือ “TO GIVE WITHOUT DISCRIMINATION”
มีความหมายในภาษาไทยว่า “ให้โดยไม่เลือกที่รักมักที่ชัง” อันเป็นคติธรรมประจำ�
พระราชหฤทยั ของสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง

173

เหรยี ญโบโรพทุ โธทองค�ำ (Unesco Borobudur Gold Medal)

วันท่ี ๓๐ มกราคม พุทธศักราช ๒๕๓๕ Mr. Federico Mayor ผูอ้ �ำ นวยการใหญ่ขององคก์ ารเพ่อื การศึกษา
วทิ ยาศาสตร์ และวฒั นธรรมแหง่ สหประชาชาติ (UNESCO) ทลู เกลา้ ฯ ถวายเหรยี ญโบโรพทุ โธทองค�ำ แดส่ มเดจ็ พระนาง
เจ้าสริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปีหลวง ในงานมรดกสง่ิ ทอของเอเชยี ณ มหาวทิ ยาลัยเชียงใหม่ เพอ่ื
เฉลมิ พระเกยี รตคิ ณุ ดังความในคำ�ประกาศสดุดตี อนหนึ่งว่า

“พระราชกรณียกิจของใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทที่ทรงมีต่องานศิลปหัตถกรรมนั้น นอกจากจะเป็นการ
ฟื้นชีวิตแก่ผู้ยากไร้แล้ว ยังช่วยให้ช่างฝีมือท้ังหลายมีรายได้สม่ําเสมอ ซ่ึงหากปราศจากพระมหากรุณาธิคุณของ
ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทแล้ว งานศิลปหัตถกรรมเหล่าน้ีก็คงจะสูญส้ินไป จึงนับได้ว่าใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท
ได้ทรงพฒั นางานศลิ ปาชีพอยา่ งสมบูรณ์ ตรงกบั วตั ถปุ ระสงค์ขององค์การเพื่อการศกึ ษา วทิ ยาศาสตร์ และวฒั นธรรม
แห่งสหประชาชาติที่ได้ดำ�เนินมาท่ัวโลก คือการส่งเสริมพัฒนาการของประเทศตามแนวทางวัฒนธรรม เป้าหมายท่ี
มีร่วมกันก็คือ การที่จะทำ�ให้ประชาชนส่วนใหญ่มีความสามารถช่วยเหลือตนเองได้และสามารถพัฒนาอย่างต่อเน่ือง
เพอ่ื คณุ ประโยชนแ์ กม่ วลชน”

174

เหรียญโบโรพุทโธทองค�ำ

ดา้ นหนา้ ด้านหลัง

เหรยี ญโบโรพทุ โธทองค�ำ (Unesco Borobudur Gold Medal) องคก์ ารเพื่อ
การศึกษา วิทยาศาสตร์ และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ (UNESCO) สร้างขึ้นเม่ือ
พุทธศักราช ๒๕๑๙ เพื่อเป็นสัญลักษณ์ของการผดุงรักษาไว้ซึ่งมรดกวัฒนธรรมของ
ประชาคมโลก

175

เหรยี ญรางวัลพเิ ศษเพือ่ สดดุ ีพระเกยี รตคิ ณุ (UNICEF Special Recognition Award)

วันท่ี ๒ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๕๓๕ องค์การกองทุนเพ่ือเด็กแห่งสหประชาชาติ (UNICEF) ทูลเกล้าฯ
ถวายเหรียญรางวัลพิเศษเพื่อสดุดีพระเกียรติคุณสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี
พันปีหลวง (UNICEF Special Recognition Award) ณ อาคารใหม่ สวนอัมพร โดยกระทรวงการตา่ งประเทศเปน็
ผ้ปู ระสานงานและดำ�เนินการจดั งานถวาย

ผู้ทูลเกล้าถวายรางวัลคือ Mrs. Karin Sham Poo รองผู้อำ�นวยการบริหารขององค์การยูนิเซฟซ่ึงได้กล่าวคำ�
ประกาศสดุดีพระเกยี รตคิ ณุ มคี วามตอนหน่ึงว่า

“นับแต่ท่ีทรงดำ�รงตำ�แหน่งสมเด็จพระบรมราชินีนาถแห่งราชอาณาจักรไทย เด็กและแม่นับล้านๆ คน ได้รับ
ประโยชน์จากบริการขั้นพ้ืนฐานต่าง ๆ อาทิ บริการสาธารณสุข การศึกษา และการส่งเสริมอาชีพ โดยผ่านทาง
การดำ�เนินงานของมูลนิธิหรือโครงการทั้งหลายในพระบรมราชินูปถัมภ์ และรวมทั้งท่ีเป็นผลมาจากพระราชเสาวนีย์
และพระราชดำ�ริต่าง ๆ ด้วย”

176

เหรยี ญรางวลั นั้นสลกั คำ�สดดุ ีว่า
“To Her Majesty Queen Sirikit
In Recognition of Her Dedication and Profound
Commitments to Improving the
Lives of Mothers and Children in Thailand”

177

รางวลั แหง่ ความเปน็ เลศิ ของกองทนุ สหประชาชาติเพอ่ื การพัฒนาสตรี

(UNIFEM AWARD OF EXCELLENCE)

วันที่ ๒ สงิ หาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๓๕ กองทนุ สหประชาชาตเิ พ่อื การพฒั นาสตรี (UNIFEM) ทลู เกลา้ ฯ ถวาย
รางวลั แห่งความเปน็ เลิศของกองทนุ สหประชาชาติเพ่อื การพัฒนาสตรี แดส่ มเด็จพระนางเจา้ สิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ
พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง ณ อาคารใหม่ สวนอมั พร โดยกระทรวงการตา่ งประเทศเปน็ ผปู้ ระสานงานและด�ำ เนนิ การ
จัดงานถวาย รางวัลน้ีเป็นรางวัลสากลที่ยูนิเฟมมอบแด่ผู้นำ�ท่ีได้แสดงให้ประจักษ์ชัดถึงความต้ังใจอย่างแน่วแน่ที่จะ
ส่งเสรมิ บทบาทของสตรี และได้ประกอบกิจกรรมในดา้ นน้อี ยา่ งเปน็ เลิศ

ผูท้ ูลเกลา้ ฯ ถวายรางวลั คือ Mrs. Sharon Capling-Alakya ผ้อู �ำ นวยการกองทนุ สหประชาชาติเพื่อการพัฒนา
สตรี ซงึ่ ความในค�ำ ประกาศพระเกยี รตคิ ุณตอนหน่งึ มวี า่

“ความหว่ งใยของใตฝ้ า่ ละอองธลุ พี ระบาททงั้ ในดา้ นการอนรุ กั ษศ์ ลิ ปวฒั นธรรมและในดา้ นสง่ิ แวดลอ้ ม ไดช้ ว่ ยให้
สตรีไทยปรับปรุงชีวิตความเป็นอยู่ของตนให้ดีข้ึน สตรีเป็นผู้พิทักษ์มรดกทางวัฒนธรรมของชาติและเป็นแหล่ง
รวบรวมความร้เู รอื่ งสง่ิ แวดลอ้ มในท้องถ่ินนั้น ๆ การที่ใต้ฝา่ ละอองธุลพี ระบาทเขา้ พระราชหฤทยั และทรงตระหนกั ดีถงึ
ความสำ�คัญของบทบาทสตรีในด้านน้ี ได้มีส่วนอย่างสำ�คัญท่ีทำ�ให้ชนในชาติได้รับรู้ถึงบทบาทของสตรีไทยท่ีมีส่วน
ส่งเสรมิ พัฒนาการของประเทศ”

178

รางวัลนม้ี ีแผ่นโลหะสลักคำ�สดดุ วี ่า
“UNIFEM AWARD OF EXCELLENCE”
Presented to

HER MAJESTY QUEEN SIRIKIT OF THAILAND
in recognition of her earnest commitment to
and support of Thai women’s contribution to their country

2 August 1992

179

ปรญิ ญาดษุ ฎบี ัณฑติ กติ ตมิ ศกั ดิ์

วันท่ี ๒๕ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๓๘ มหาวิทยาลัยจอห์นส์ ฮอปกินส์
(Johns Hopkins University) แห่งรัฐแมริแลนด์ ประเทศสหรัฐอเมริกา ทูลเกล้าฯ
ถวายปรญิ ญาดุษฎบี ณั ฑิตกติ ตมิ ศักดท์ิ างดา้ นมนษุ ยธรรม

180

ปรญิ ญาดษุ ฎบี ณั ฑติ กิตติมศกั ด์ิ

วันท่ี ๒๑ พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๔๐ มหาวิทยาลัยโตไก ประเทศญ่ีปุ่น
ทูลเกล้าฯ ถวายปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักด์ิ เพ่ือเฉลิมพระเกียรติคุณที่ทรงบำ�เพ็ญ
ประโยชนเ์ พื่อมนุษยชาติมาเป็นเวลายาวนาน

181

รางวลั หลยุ ส์ ปาสเตอร์

(LOUIS PASTEUR AWARD)
วนั ท่ี ๒๑ กนั ยายน พทุ ธศกั ราช ๒๕๔๕ คณะกรรมาธกิ ารหมอ่ นไหม

ระหวา่ งประเทศ (Inter national Sevicultural Commission : ISC)
ทลู เกลา้ ฯ ถวาย “รางวลั หลยุ ส์ ปาสเตอร”์ เพอ่ื เฉลมิ พระเกยี รตคิ ณุ ทท่ี รงมี
ตอ่ วงการหม่อนไหมของโลก ณ ตึกสนั ตไิ มตรี ท�ำ เนียบรฐั บาล

182

รางวัลหลุยส์ ปาสเตอร์
(LOUIS PASTEUR AWARD)

183

ปริญญาดษุ ฎบี ณั ฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาภาษาและวัฒนธรรมตะวนั ออก

เนื่องในโอกาสท่ีพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
เป็นผู้แทนพระองค์เสด็จพระราชดำ�เนินไปทรงเยือนสหพันธรัฐรัสเซียอย่างเป็นทางการ ระหว่างวันที่ ๒ - ๑๑
กรกฎาคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๐ ตามคำ�กราบบงั คมทูลเชญิ ของนายวลาดมี ีร์ ปตู นิ ประธานาธบิ ดีแหง่ สหพันธรฐั
รสั เซยี

วันท่ี ๙ กรกฎาคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๐ อธิการบดีมหาวทิ ยาลยั แหง่ นครเซนต์ปีเตอร์สเบริ ก์ (Professor
Ludmila Alekseevna Verbitskaya) ได้ทูลเกล้าฯ ถวายปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักด์ิ สาขาภาษาและ
วัฒนธรรมตะวันออก เพ่ือเฉลิมพระเกียรติคุณในพระราชกรณียกิจท่ีทรงแก้ปัญหาความยากจนเพ่ือประชาชน
การส่งเสริมสันติภาพโลกและมิตรภาพระหว่างประเทศ การพัฒนาอาชีพ และการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรม
ท้องถ่ินของไทย
184

185



บทสมั ภาษณ์ท่านผหู้ ญิงจรุงจติ ต์ ทีขะระ
ราชเลขานกุ ารในพระองคส์ มเด็จพระบรมราชนิ นี าถ
พระบรมราชชนนีพันปีหลวง

จากหนงั สอื “สมเดจ็ พระบรมราชนิ นี าถนกั พฒั นา เพือ่ ปวงประชาสุขศานต์”
โดย ส�ำ นกั งานคณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกิจและสังคมแหง่ ชาติ
จดั ทำ�ขนึ้ เนอื่ งในโอกาสพระราชพิธมี หามงคล
เฉลิมพระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา ๑๒ สงิ หาคม ๒๕๕๕

บทสัมภาษณ์ท่านผูห้ ญงิ จรุงจิตต์ ทขี ะระ
ราชเลขานกุ ารในพระองคส์ มเดจ็ พระบรมราชินีนาถ

พระบรมราชชนนพี นั ปีหลวง

กรมการพฒั นาชมุ ชน และสภาสมาคมสตรแี หง่ ชาติ ในพระบรมราชนิ ปู ถมั ภ์ ไดข้ อ
อนญุ าตทา่ นผหู้ ญงิ จรุงจติ ต์ ทขี ะระ ราชเลขานกุ ารในพระองคส์ มเดจ็ พระบรมราชนิ ีนาถ
พระบรมราชชนนีพันปีหลวง นำ�บทสัมภาษณ์ของท่านเมื่อวันท่ี ๒๙ มิถุนายน ๒๕๕๕
ขณะดำ�รงตำ�แหน่งรองราชเลขานุการในพระองค์สมเด็จพระบรมราชินีนาถ จากหนังสือ
“สมเด็จพระบรมราชินีนาถนักพัฒนา เพื่อปวงประชาสุขศานต์” ซ่ึงสำ�นักงาน
คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติจัดพิมพ์ขึ้นเนื่องในโอกาส
พระราชพธิ มี หามงคลเฉลมิ พระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา ๑๒ สงิ หาคม ๒๕๕๕ มาเผยแพร่
อีกคร้ังหนึ่ง เนื่องจากได้พิจารณาแล้วเห็นว่า บทสัมภาษณ์นี้มีเนื้อหาที่เป็นประโยชน์ยิ่ง
แสดงให้เห็นถึงพระมหากรุณาธิคุณอันมากล้นต่อพสกนิกรชาวไทย สมควรที่ข้าราชการ
เจ้าหน้าท่ี เครือข่ายองค์กรชุมชนของกรมการพัฒนาชุมชน และองค์กรสมาชิกของ
สภาสมาคมสตรแี หง่ ชาตฯิ ตลอดจนประชาชนทว่ั ไปจะไดอ้ า่ นและศกึ ษาแนวพระราชด�ำ ริ
เหลา่ นี้ เพือ่ ประโยชนใ์ นการพัฒนาชุมชน องคก์ รสตรไี ทย และประเทศชาตสิ บื ไป

จึงขอกราบขอบพระคุณท่านผู้หญิงจรุงจิตต์ ทีขะระ ราชเลขานุการในพระองค์
สมเดจ็ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง ทก่ี รณุ าอนญุ าตใหก้ รมการพฒั นา
ชมุ ชน และสภาสมาคมสตรแี ห่งชาตฯิ เผยแพร่บทสัมภาษณซ์ ้ําอีกครง้ั หนึ่ง ไว้ ณ ทน่ี ้ดี ้วย

188

สมเด็จพพรระะแบมรข่มอรางชแินผนีน่ าดถนิ นไกัทพยัฒนา...
บทสัมภาษณ์ ทา่ นผู้หญงิ จรุงจติ ต์ ทขี ะระ
รองราชเลขานกุ ารในพระองคส์ มเด็จพระบรมราชนิ นี าถ
“พระองค์ทรงมีพระราชหฤทัยที่งดงามและทรงห่วงใย
ประชาชนตลอดเวลา แม้ทรงพระประชวรก็ไม่ทรงพัก... พระองค์
หายพระทยั เปน็ ราษฎรของพระองค ์ เราทำงานอยตู่ รงนเ้ี ราร.ู้ .. ทรงถามถงึ
ราษฎรของพระองคอ์ ยตู่ ลอดเวลา... ของขวญั ทดี่ ที ส่ี ดุ ทจ่ี ะถวายสมเดจ็
พระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ พระองค์ไม่ไดต้ ้องการอะไร พระองค์
เพียงมีพระราชประสงค์ให้ประชาชนอยู่เย็นเป็นสุข ไม่ทะเลาะกัน
ประชาชนอยู่ดีกินดี มีสุขภาพอนามัยดี และรักษาความเป็นอยู่
แบบไทยๆ...”

55-07-003_001-095_W.indd 41 7/20/12 6:32:53 PM

189

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ
พระบรมราชนิ นี าถ ทรงประกอบ
พ ร ะ ร า ช ก ร ณี ย กิ จ เ พื่ อ
ป ร ะ โ ย ช น์ สุ ข ข อ ง พ ส ก นิ ก ร
ชาวไทยมานานนับแต่พระองค์
ไ ด้ ท ร ง อ ภิ เ ษ ก ส ม ร ส กั บ
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
และได้เสด็จฯ ไปทรงดูแล
ทุกข์สุขของปวงประชาราษฎร
โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ในถน่ิ ทรุ กนั ดาร
ทกุ ครง้ั ทเี่ สดจ็ พระราชดำเนนิ ไป
ณ ท่ีแห่งใด ได้ทรงนำความปลาบปล้ืมปีติยินดี ความผาสุกร่มเย็น และทรงดับความทุกข์ร้อน
ของประชาชนในทกุ แหง่ หน ทรงมคี วามผกู พนั และใกลช้ ดิ กบั ปวงชนชาวไทย เปรยี บเสมอื นแม่ท่ีรักและ
คอยหว่ งใยลกู อยตู่ ลอดเวลา
ในการเสด็จพระราชดำเนินแต่ละคร้ัง จะมีเจ้าหน้าท่ีกองราชเลขานุการในพระองค์สมเด็จ
พระบรมราชนิ นี าถ เจา้ หนา้ ทก่ี องศลิ ปาชพี และนางสนองพระโอษฐ ์ ตามเสดจ็ ฯ ดว้ ยทกุ ครง้ั เพอ่ื รบั สนอง
พระราชเสาวนีย์ในพระราชกรณียกิจเรื่องต่างๆ ซึ่งท่านผู้หญิงจรุงจิตต์ ทีขะระ รองราชเลขานุการใน
พระองค์สมเด็จพระบรมราชินีนาถ เป็นผู้หนึ่งที่ได้มีโอกาสถวายงานใกล้ชิดสมเด็จพระนางเจ้าฯ
พระบรมราชนิ ีนาถ มาเปน็ เวลา ๔๐ ปีแลว้ นับต้ังแต่ปี ๒๕๑๕ เป็นตน้ มา
ในโอกาสน้ี สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติได้รับเกียรติจาก
ท่านผู้หญิงจรุงจิตต์ ทีขะระ ให้คณะทำงานจัดทำหนังสือเฉลิมพระเกียรติเรียนสัมภาษณ์ถึงหลักการ
ทรงงานในสมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ ีนาถ เมื่อวันท ่ี ๒๙ มถิ ุนายน ๒๕๕๕ ดงั น้ี

ทรงยดึ แนวพระราชดำรขิ องพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ในการชว่ ยเหลอื ประชาชน

สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงยึดแนวพระราชดำริของพระบาทสมเด็จ
พระเจา้ อยหู่ วั ในการชว่ ยเหลอื ประชาชน โดยรบั สง่ั เสมอวา่ พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงสอนวา่ การ
ชว่ ยเหลอื โดยการเอาของไปแจกกเ็ ปน็ เหมอื นการแกป้ ญั หาเฉพาะหนา้ ใหเ้ ขาไดเ้ ทา่ นน้ั เราจะทำอยา่ งไร
ทจ่ี ะชว่ ยเขาไดใ้ นระยะยาว คอื ใหเ้ ขายนื หยดั ไดด้ ว้ ยตวั เอง จงึ จะเปน็ การชว่ ยเหลอื อยา่ งแทจ้ รงิ
สมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ นี าถ จงึ ทรงรบั พระราชดำรขิ องพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั
และทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจด้วยกัน โดยก่อนนี้เสด็จพระราชดำเนินพร้อมกันสองพระองค์

55-07-003_001-095_W.indd 42 7/20/12 6:32:56 PM

190

รวมท้ังสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ
สยามกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพ
รัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
ส ม เ ด็ จ พ ร ะ เ จ้ า ลู ก เ ธ อ เ จ้ า ฟ้ า
จุฬาภรณวลัยลักษณ์ อัครราชกุมารี
จะเสด็จฯ ด้วยกันหมดทุกพระองค์
แ ล ะ จ ะ ท ร ง แ บ่ ง ง า น กั น เ ช่ น
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จฯ
ไปทอดพระเนตรแหล่งน้ำ ที่ทำมาหากิน
ของชาวบา้ นและทรงสอบถามทกุ ขส์ ขุ ของ
ชาวบา้ น และพบกบั หวั หนา้ ครอบครวั
สว่ นสมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรม
ราชินีนาถ ก็ทรงดูแลครอบครัวเขา
คือ แม่บ้านและเด็กๆ โดยเฉพาะด้าน
สุ ข ภ า พ อ น า มั ย เ พ ร า ะ ทุ ก ค ร้ั ง ที่
เสด็จฯ ออกไปจะทรงนำขบวนแพทย์ทุกแขนงท่ีอาสามาทำงาน ท้ังแพทย์หัวใจ สมอง กระดูก
อายุรกรรม แพทย์เด็ก และจักษุแพทย์ ไปทั้งหมดเลย เรียกว่า “หน่วยแพทย์พระราชทาน”
เพื่อเปิดหน่วยเฉพาะกิจขึ้นในช่วงท่ีพระองค์เสด็จฯ นางสนองพระโอษฐ์ท่ีตามเสด็จฯ ก็คอยเป็น
ผู้ช่วยแพทย์ด้วย ช่วยเขียนหน้าซองยา ช่วยอธิบายการดูแลลูก เป็นต้น ใครเจ็บไข้ได้ป่วย
ก็มาตรวจ คนไหนถ้าอาการไม่ดีและจำเป็นต้องตรวจอย่างละเอียดก็จะพระราชทานใบส่งตัว
ให้ไปตรวจที่โรงพยาบาล โดยมีค่าพาหนะให้ด้วยและรักษาโดยไม่ต้องเสียเงิน โรงพยาบาลก็จะส่ง
ใบเกบ็ เงนิ มาเก็บในวงั พระองค์ทรงทำอย่างน้เี รื่อยมา
ตอนนั้นทูลกระหม่อมยังทรงพระเยาว์ก็ทรงตามเสด็จฯ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
และสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถด้วย ทุกพระองค์ทรงแบ่งกันดูแลราษฎร เพ่ือ
ยกระดับความเป็นอยู่ของราษฎรให้ดีขึ้น ชาวบ้านมีเร่ืองอะไรท่ีขัดข้องเขาก็กราบบังคมทูล
หน่วยงานท่ีไปรอรับเสด็จฯ อยู่ ก็จะเข้าไปช่วยเหลือแนะนำชาวบ้าน ต่อมาพระราชกิจมีมาก
ก็เลยทรงแยกกันเสด็จฯ ไม่ค่อยเห็นเสด็จฯ รวมกันเท่าไร สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ
ได้เสด็จฯ แทนพระองคไ์ ปประทับท่ีเชียงใหม่ สกลนคร นราธิวาส เปน็ ประจำเกอื บทุกปี เพื่อทรงเยย่ี ม
ไต่ถามทุกข์สุขของชาวบ้าน และทรงช่วยเหลือราษฎรเหมือนเดิม มีอะไรก็ทรงกราบบังคมทูลปรึกษา
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ ัวเสมอ

55-07-003_001-095_W.indd 43 7/20/12 6:33:03 PM

191

ศูนยร์ วมแหง่ ความรกั และความศรทั ธาของราษฎร

เวลาเสด็จฯ ออกไป ทรง
ทำไปพรอ้ มๆ กนั ทกุ แผนก ถา้ พบ
ค น ป่ ว ย ก็ ท ร ง ช่ ว ย เ ห ลื อ เ ร่ื อ ง
เจ็บป่วย พบครอบครัวยากจน
แต่เด็กเรียนดีก็พระราชทานทุน
การศึกษาให้เด็กคนน้ันได้เรียน
เทา่ ทเ่ี ขาจะเรยี นได ้ ถา้ ผลการเรยี น
ไม่ดีก็ชวนมาฝึกศิลปาชีพ เสด็จฯ
ออกไปแต่ละคร้ังก็มีหลายเรื่อง
บางครงั้ ตอ้ งดทู ง้ั เรอ่ื งแหลง่ นำ้ และ
เร่ืองดินซ่ึงมีปัญหาดินเปรี้ยว
ทอดพระเนตรแล้วนำรายละเอียดมากราบบังคมทูลพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวตลอดเวลา
ท่ีประทับที่ต่างจังหวัดว่าตอนนี้ชาวบ้านเป็นอย่างไร เสด็จฯ ไปที่บ้านไหน พบว่าเขาเดือดร้อนอะไร
ก็กราบบังคมทูล พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็ทรงช้ีแนะและพระราชทานความช่วยเหลือผ่านไปยัง
หนว่ ยงานต่างๆ
นอกจากนี้ ทรงมีโครงการพัฒนามากมาย ดังน้ัน ในการเสด็จฯ แต่ละครั้งจะมีหน่วยงานต่างๆ
ตามเสด็จฯ ไปครบทุกหน่วย ท้ังกรมชลประทาน ท้ังสำนักงาน กปร. กระทรวงเกษตรฯ กรมป่าไม้
และกรมปศสุ ตั ว ์ ซึง่ กน็ ำพันธ์ุเปด็ พันธไ์ุ ก่ไปแจก และยงั มีหนว่ ยทหารเข้าไปชว่ ยเหลือดูแลราษฎรด้วย
พระองค์เสด็จฯ ไปก็ทำให้สามารถช่วยเหลือได้ทันท่วงที ถ้าราษฎรกราบบังคมทูลแล้ว
ก็จะทรงช่วยเหลือเขาจริงๆ เพราะราษฎรมีความเชื่อมั่น มีความศรัทธา เขามีความรักในพระองค์
เพราะเขาเห็นวา่ ทกุ ครง้ั ที่พระองคเ์ สดจ็ ฯ ไปแล้ว ทรงสญั ญาอะไรไว้กับเขา ก็ทรงทำใหเ้ ขาเสมอ

ตลอดเวลา ๔๐ ปที ต่ี ามเสดจ็ ฯ ไปในถนิ่ ทรุ กนั ดาร ไดเ้ หน็ ราษฎรทป่ี ระสบความเดอื ดรอ้ นไดเ้ ขา้ มา
ขอพงึ่ พระบารมใี นทุกเรอื่ ง เขาเจบ็ เขาก็กราบบังคมทูล คนทบี่ า้ นเขาเจ็บ เขาก็กราบบังคมทูล ดินไม่ดีก็
กราบบงั คมทูลวา่ ปลกู ขา้ วไมไ่ ด ้ หรือว่าปลูกได้แลว้ ข้าวตั้งท้องแต่โดนเพล้ยี บางคนมคี วามทกุ ขจ์ ากการ
เปน็ หนเี้ ปน็ สนิ หมดเนอ้ื หมดตวั บา้ นถกู ไฟไหมบ้ า้ ง สามถี กู รถชน บางรายลกู ปว่ ยหนกั ทำใหเ้ ขาทำอะไรไมไ่ ด้
เพราะต้องดูแลลกู บางรายลูกเปน็ โรคหัวใจ เปน็ โรคเลอื ด หรอื พิการ ช่วยเหลือตัวเองไม่ได้ ตอ้ งปอ้ นข้าว
ปอ้ นนำ้ บางรายปัญญาอ่อนก็มี ซ่งึ เกิดจากการที่แม่ขาดสารอาหาร พระองคท์ รงช่วยเหลอื ทุกราย

55-07-003_001-095_W.indd 44 7/20/12 6:33:06 PM

192

ประชาชนทเ่ี ดอื ดรอ้ น เขาก็
อุ้มลูกมาเลย มาน่ังคอยเข้าเฝ้าฯ
เพื่อท่ีเขาจะขอให้พระองค์ทรงช่วย
พระองค์ทรงรับฟังปัญหาของเขา
แล้วก็พระราชทานความช่วยเหลือ
เท่าท่ีจะทรงช่วยได้ ถ้าลูกพิการก็
อาจจะให้ไปอยู่ในสถานสงเคราะห์
คนพิการ หรือถ้าเป็นโรคหัวใจ
โรคเลือด ก็ให้หาหมอเป็นประจำ
รับประทานยาต่อเนื่องตลอดไป
ถ้าเป็นโรคหัวใจ ผ่าตัดได้ก็ให้หมอผ่าตัด โดยท่ีต้องอธิบายให้เข้าใจถ่องแท้เสียก่อน เพ่ือให้เขาตัดสินใจ
ในสมยั กอ่ นประชาชนทยี่ ากไรเ้ หลา่ น้ี บางคนเขาชว่ ยเหลอื ตัวเองไมไ่ ด้หรอกค่ะ เพราะวา่ การจะไปรักษา
ทโี่ รงพยาบาลนัน้ ตอ้ งมคี า่ ใชจ้ า่ ย ทั้งค่ารถและคา่ ยา ย่งิ ถา้ เปน็ โรคทร่ี กั ษายาก ค่าใชจ้ ่ายจะสงู มาก แมว้ ่า
ในสังคมของเรารฐั จะดแู ลผูป้ ว่ ยสามญั อย่แู ล้วก็ตาม แต่ก็ไมพ่ อหรอกคะ่
กล่าวไดว้ ่า ไมม่ ชี ่องว่างระหวา่ งพระองคก์ บั ราษฎร เขาจะกราบบงั คมทูลทุกเรอ่ื ง แล้วกจ็ ะพดู
ภาษาง่ายๆ ไม่ต้องใช้ราชาศัพท์ หลายคนกลัวว่าเวลาพูดกับพระองค์แล้วกราบบังคมทูลอะไรจะต้อง
มีราชาศพั ท ์ แต่ชาวบ้านเขาพูดภาษาของเขาค่ะ

พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั และสมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ นี าถ มพี ระราชประสงค์
ท่ีจะเข้าไปช่วยเหลือประชาชนผู้ยากไร้ทุกแห่งทั่วประเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในถ่ินทุรกันดาร
บางคนมีรายได้น้อยมาก อย่างเช่นทางภาคอีสาน มีรายได้ต่อปีแค่ ๒,๐๐๐ – ๓,๐๐๐ บาทเท่าน้ัน
บางครั้งก็ไม่ถึง ไม่เพียงพอต่อการดำรงชีวิต ท้ังสองพระองค์จึงทรงเข้าไปช่วยเหลือเพ่ือยกระดับ
คุณภาพชีวิตให้ดีข้ึน พ้ืนที่เสด็จฯ ส่วนใหญ่เป็นทางที่ทุรกันดารมาก ถึงแม้ว่าพื้นท่ีน้ันๆ จะไม่มีถนน
หรอื ต้องข้ามแม่นำ้ หรอื ลำธาร กท็ รงมีพระราชอุตสาหะบุกปา่ ฝา่ ดงไปจนถึงจดุ หมาย ดว้ ยพระราช
หฤทยั ทท่ี รงมงุ่ มน่ั จะชว่ ยเหลอื พสกนกิ รของพระองค์ โดยพระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงขบั รถยนต์
พระท่นี ั่งดว้ ยพระองค์เอง สมเด็จพระนางเจา้ ฯ พระบรมราชินนี าถ ประทบั เคียงขา้ งไปทุกหนแห่ง

ทรงพระเมตตารบั ประชาชนผูย้ ากไรเ้ ป็นคนไข้ในพระบรมราชานเุ คราะห์

ในการเสด็จพระราชดำเนินทรงเยี่ยมราษฎรในส่วนภูมิภาค พระองค์ทรงรับคนไข้ไว้เป็น
จำนวนมาก พระองค์จึงทรงตั้งหน่วย “คนไข้ในพระบรมราชานุเคราะห์” ขึ้นในกองราชเลขานุการ

55-07-003_001-095_W.indd 45 7/20/12 6:33:10 PM

193

ในพระองค์สมเด็จพระบรมราชินีนาถข้ึนมาแผนกหนึ่ง ส่วนใหญ่เป็นโรคท่ีต้องรักษานานๆ
และต้องใช้เงินในการรักษามากๆ ซ่ึงในการรักษาคนป่วยทรงใช้พระราชทรัพย์ส่วนพระองค์
ทั้งส้ิน เช่น บางครั้งเสด็จฯ ไปทรงพบเด็กเล็กๆ ที่เกิดมาก็หัวใจร่ัว หรือไม่ก็ซีดเป็นโรคเลือด
เป็นวัณโรค พระองค์ทรงช่วยนำมารักษาในที่ท่ีดีที่สุดกับหมอซ่ึงชำนาญโรคนั้นๆ
ทรงให้แม่ของเขาติดตามมาด้วย เพราะทรงเข้าพระทัยว่าแม่ย่อมห่วงใยลูก และเพื่อเป็นกำลังใจ
ของลูก รวมทั้งพระราชทานเงินไว้ช่วยเหลือครอบครัวอีกด้วย ทรงดูแลทุกคนอย่างครบถ้วน ท้ังน้ี
เพราะทรงตระหนักถึงความสำคญั ของการมสี ขุ ภาพที่สมบูรณ์แข็งแรง ดังพระราชดำรัสที่พระราชทาน
แก่คณะบคุ คลตา่ งๆ ที่เข้าเฝ้าฯ ถวายพระพรชัยมงคล ในโอกาสวนั เฉลิมพระชนมพรรษา เม่ือวนั ที่ ๑๑
สงิ หาคม ๒๕๓๑ ความตอนหน่ึงวา่

“...ข้าพเจ้าเห็นว่าเรื่องสุขภาพอนามัยน้ีเป็นส่ิงสำคัญ เพราะเป็นพื้นฐาน
ของส่ิงมีชีวิตทั้งมวล ดังคำกล่าวที่ว่า “จิตใจท่ีแจ่มใสย่อมอยู่ในร่างกายท่ีแข็งแรง”
หากประชาชนมีสขุ ภาพอนามยั สมบรู ณ ์ ไมเ่ จ็บไขไ้ ด้ป่วย เขากจ็ ะมสี ติปัญญาเลา่ เรยี น
ประกอบสัมมาอาชีพ สร้างสรรค์ความเจริญต่างๆ ให้แก่ชาติบ้านเมือง ดังนั้น
ถา้ เราจะกล่าวว่า “พลเมอื งทแ่ี ข็งแรงยอ่ มสามารถสรา้ งชาติที่มั่นคง” ก็คงจะไม่ผิด...”
สำหรับคนดีของสังคมท่ีประสบเคราะห์กรรม ก็ทรงรับเป็นคนไข้ในพระบรมราชานุเคราะห์
เป็นจำนวนมาก เชน่ คณุ คริส เบญจกุล ซ่ึงขณะประสบอบุ ตั เิ หตุน้ันเป็นดาราท่กี ำลงั ดงั เขาขับรถผา่ น
คนประสบอุบัติเหตุตอนกลางคืน เห็นผู้หญิงเลือดเต็มหน้าก็จอดรถช่วย ให้เพื่อนเอารถที่ขับมาไปตาม
รถพยาบาล ขณะท่ชี ว่ ยผหู้ ญิงคนน้ันก็ปรากฏวา่ คุณครสิ ถูกรถมอเตอร์ไซค์ชน เพื่อนกลับมาเหน็ คณุ คริส
อาการหนักกว่าผหู้ ญงิ คนน้ันเสยี อกี สมเดจ็ พระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงอา่ นขา่ วหนงั สอื พิมพ์
แลว้ รบั สง่ั ใหเ้ ชญิ พระราชเสาวนยี ์ พรอ้ มของพระราชทานเยย่ี มไปโรงพยาบาลทนั ท ี เพอื่ เยยี่ มและบอกกบั
คณุ พอ่ คณุ แมข่ องคณุ ครสิ วา่ พระองคซ์ าบซง้ึ คนหนมุ่ ทม่ี คี ณุ ธรรมอยา่ งคณุ ครสิ มาก คณุ พอ่ คณุ แมจ่ ะตอ้ ง
เป็นครอบครัวทีด่ อี บรมลูกได้ขนาดนี้ ทรงรับคุณคริสไวเ้ ป็นคนไข้ในพระบรมราชานเุ คราะหท์ ้งั มรี บั ส่งั ว่า
ทรงสวดมนตใ์ หค้ ณุ ครสิ ฟนื้ กลบั เหมอื นเดมิ เพราะคนดขี องแผน่ ดนิ ตอ้ งมอี ยู่ คณุ พอ่ เขารอ้ งไหเ้ ลยบอกวา่
“ลูกผมไมต่ ายแลว้ ”

55-07-003_001-095_W.indd 46 7/20/12 6:33:14 PM

194

สี่ปตี ่อมา คณุ ครสิ สามารถนัง่ รถเขน็ และพัฒนาขึ้น ใชไ้ มเ้ ทา้ พยุงกายได ้ ในวันทม่ี ีโอกาสเข้าเฝ้าฯ
คร้ังหนึ่ง สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ มีรับส่ังแก่คุณคริสว่า “คราวหน้าคงไม่ต้องใช้ไม้เท้า
แล้วนะ” และขณะนเ้ี ขาสามารถใชช้ วี ิตได้อย่างปกตแิ ลว้
นอกจากนี้ ยังทรงจัดให้มีคนเย่ียมไข้ หมายถึงเยี่ยมคนไข้ในพระบรมราชานุเคราะห์ เป็นอาสา
สมัครในการเยี่ยมคนไข้เหล่านี้ เป็นธุระแทนญาติ เพราะทรงเห็นว่าคนที่มาเจ็บป่วยอยู่ท่ีโรงพยาบาล
จะมีความร้สู กึ ว้าเหว ่ จงึ ทรงจัดให้มีคณะไปเยยี่ ม คอยดูแล ไปคยุ นำของพระราชทานไปให้ ไปปลอบใจ
ให้กำลงั ใจเขาทกุ วัน ทรงทำมานานเปน็ เวลากวา่ ๕๐ ปีแลว้ ค่ะ

ทรงช่วยเหลอื พสกนกิ รทุกคนที่มาเข้าเฝา้ ฯ ในพนื้ ที่

การชว่ ยเหลอื ราษฎรจำนวนมาก
ท่ีมากราบบังคมทูลความทุกข์
ร้อนนั้น พระองค์ทรงมีวิธีการ
ให้ความช่วยเหลืออย่างเป็นข้ัน
เป็นตอน โดยก่อนท่ีพระองค์
จะเสด็จพระราชดำเนินในแต่ละ
ท่ี จ ะ ท ร ง ส่ ง ที ม ล่ ว ง ห น้ า ไ ป ก่ อ น
ส่วนมากดิฉันจะไปกับคณะล่วงหน้า
ท้ังหน่วยแพทย์และคณะที่ทำงาน
ด้านการเกษตร เพ่ือสำรวจว่า
ประชาชนทุกข์ร้อนในเรื่องใดบ้าง
และจัดเตรียมให้เข้าเฝ้าฯ เป็นกลุ่มๆ
เขาก็มาเล่าให้เราฟัง บางทีเล่าไม่หมดหรอกค่ะ บางคนเขาก็ไว้ใจพวกเรา บางคนเขาก็คงคิดว่า
จะบอกดีหรือไม่บอกดี บางเร่ืองก็เป็นความลับ บางทีเหมือนเขาเกรงกลัวอะไรบางอย่างเขาก็จะต้อง
เก็บไว้กราบบังคมทูลพระองค์ บางอย่างเขาไว้ใจคณะล่วงหน้า เขาก็จะเขียนใส่กระดาษมาก็มี
จากน้ันเราก็จะประมวลปัญหาของชาวบ้านและเขียนป้ายบอกไว้ เม่ือพระองค์เสด็จฯ มาถึง
เราก็จะคดั คนเหล่าน้ขี ึน้ ไปเฝา้ ฯ เขาก็จะกราบบังคมทูลกับพระองค์หมดทุกเรื่อง
พระองค์ทรงสอนว่าคนเราดูจากเสื้อผ้าไม่ได้หรอก บางคนเขาชอบแต่งตัว บางคนเขาไม่ชอบ
แต่งตัว บางทีเขาทำไร่ทำนาอยู่ พอบอกว่าเสด็จฯ มาเขาก็มาเฝ้าฯ ทั้งอย่างน้ันเลย พระองค์ทรงสอน
ให้ดูจากแววตาของเขา คนเราจะมีสุขหรือทุกข์จะแสดงออกทางสีหน้าและแววตาของเขา

55-07-003_001-095_W.indd 47 7/20/12 6:33:16 PM

195

บางทีในดวงตาเขามีความทุกข์นะ แล้วเขา
ก็เป็นอย่างนั้นจริงๆเพราะบางรายมีทุกข์
หนักแต่เขาไม่ได้บอกเรา เชื่อไหมคะว่าเรา
เดินแล้วเดินอีกตั้ง ๕−๖ รอบ ดูหน้าดูตา
ทุกคน แต่บางคร้ังยังไม่พบแต่เม่ือพระองค์
เสด็จมาปุ๊บ ทอดพระเนตรเห็นผู้หญิงคน
หนึ่งซ่ึงนั่งอยู่ไกลมาก รับส่ังให้ไปถามซิ
ผู้หญิงคนนั้นเขาต้องมีอะไรในใจ เราก็ไป
สะกิดเขาออกมา เขาทุกข์จริงๆ ทุกข์
มากเลย แต่เขาน่ังเฉยๆ ไม่บอกใคร
หลังจากท่ีได้เข้าเฝ้าฯ แล้วเขาก็ได้รับพระราชทานความช่วยเหลือ พระองค์ทรงทราบได้
อย่างไรก็ไม่ทราบนะคะ เราก็เดนิ ผา่ นมาตัง้ หลายหนนะ เรากไ็ ม่มีความรูส้ ึกตรงนนั้ พระองค์ทรงรบั รู้ได้
ระหว่างพระองค์กบั ราษฎร
เวลาทรงงานก็จะประทบั กบั พน้ื นะคะ ไมไ่ ดป้ ระทบั กับเกา้ อ ้ี จะมีพรมปูและมเี บาะบางๆ สำหรับ
เป็นที่ประทับพับเพียบ แล้วก็มีโต๊ะอยู่ตรงหน้า มีตัวอย่างผลิตภัณฑ์ศิลปาชีพทุกประเภท ทั้งย่านลิเภา
ตุ๊กตาแกะสลกั เคร่ืองเงนิ ถมทอง เป็นต้น แลว้ กใ็ ห้ราษฎรแต่ละครอบครัวเข้าไปเฝา้ ฯ บางรายหวั หน้า
ครอบครัวคนเดียวเข้าเฝ้าฯ บางรายก็แม่บ้าน บางรายมาท้ังครอบครัวพ่อ แม่ ลูก ซึ่งเราซักประวัติ
เอาไว้แล้วส่วนหน่ึง และทรงซักถามเพ่ิมเติมในรายละเอียดด้วยพระองค์เองอีกครั้งหนึ่ง จะทรงซักถาม
ว่ามีปัญหาไหม แล้วทำมาหากินอะไร เป็นต้น ซ่ึงเขาสามารถจะกราบบังคมทูลได้ละเอียด พระองค์
จะทรงจดและสั่งการว่าเรื่องนี้จะทำอย่างไร ทรงแก้ปัญหาให้เขาเป็นข้อๆ ไป ซ่ึงหากเป็นเรื่องที่
ไม่สลับซับซ้อนหรือต้องใช้เวลาก็ทรงแก้ไขปัญหาให้ทันทีเลย หรือบางครั้งก็ทรงนัดแนะไปสำรวจใน
ภายหลงั
นอกจากน้ี ทรงขอให้หน่วยงานต่างๆ ในพื้นท่ีทั้งผู้ว่าราชการจังหวัดและหน่วยทหารติดตาม
ดูแลการช่วยเหลือประชาชนอย่างต่อเน่ือง และกราบบังคมทูลรายงานความก้าวหน้าในการให้ความ
ช่วยเหลอื ให้ทรงทราบเปน็ ระยะๆ
ภาพที่สมเดจ็ พระนางเจา้ ฯ พระบรมราชนิ นี าถ ประทบั นัง่ พื้น มโี ตะ๊ เตย้ี ๆ อย่ขู า้ งหนา้ นานนับ
๔−๕ ช่ัวโมง เพือ่ ทรงงานกบั ชาวบา้ นที่หมนุ เวียนเปล่ยี นกันเข้ามาทลี ะคนทีละกลุ่ม โดยไม่ทรงลกุ ไปไหน
หรือภาพทรงคุกพระชานุอย่างไม่ทรงรังเกียจว่าพื้นดินจะเปียกหรือมีฝุ่น เป็นภาพที่ข้าราชบริพาร
ได้เหน็ จนชนิ ตา

55-07-003_001-095_W.indd 48 7/20/12 6:33:19 PM

196