เรียงร้อยรักจากใจไทยทั้งชาติ

ผลติ ภณั ฑจ์ ากกระจูด

97

ผลิตภณั ฑข์ องมลู นิธสิ ง่ เสรมิ ศลิ ปาชพี ฯ

98

ส่วนหนงึ่ ของศนู ย์ศลิ ปาชพี และโครงการศิลปาชพี ทกี่ ระจายอยทู่ ่ัวประเทศ

99



ทรงเปน็ แบบอยา่ งในการใช้ผา้ ไทย

102

ทรงเป็นแบบอย่างในการใชผ้ า้ ไทย

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
โปรดการใช้ผ้าไทยมาแต่ต้นรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพล
อดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตรแล้ว นับแต่เมื่อครั้งยังทรงเป็นพระคู่หมั้นก็เริ่มทรง
พระภูษาผ้าไทยให้เป็นที่ประจักษ์ พระองค์มีสายพระเนตรที่แหลมคมและละเอียด
ลึกซ้ึงในการทอดพระเนตรผ้าไทยอย่างย่ิง ในโอกาสต่าง ๆ ท่ีพระองค์โดยเสด็จ
พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร
ไปทรงเย่ียมราษฎรทั่วประเทศ จะทรงสังเกตว่าชาวไทยแต่ละภาคที่มารับเสด็จนั้น
มีผ้านุ่งผ้าห่มหรือเครื่องใช้ไม้สอยท่ีทำ�จากผ้าด้วยกรรมวิธีและลวดลายแตกต่างกันไป
แต่ละชนิดก็สวยงามไม่แพ้กัน บ่งบอกถึงความมีศิลปะและความละเอียดอ่อนในจิตใจ
ของชาวไทย หากนำ�ผ้าไทยเหล่าน้ีมาตัดเย็บเป็นเคร่ืองแต่งกายสมัยปัจจุบันจะช่วยให้
ตลาดผ้าทอฝีมือของคนไทยขยายออกไปอย่างกว้างขวาง พสกนิกรท่ัวประเทศก็จะมี
รายได้เพ่ิมและมีชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีขึ้น พระองค์จึงทรงพระกรุณานำ�ผ้าทอนานาชนิด
ของไทย อาทิ ผ้าไหมมัดหมี่ ผ้าไหมแพรวา ผ้าไหมลายขิด ผ้าไหมลายราชวัติ ผ้าไหม
หางกระรอก ผา้ จก ผา้ ทอของชาวไทยภเู ขาเผา่ ตา่ ง ๆ มาใหช้ ่างออกแบบและตัดเย็บเปน็
ฉลองพระองคท์ สี่ วยงามและใชไ้ ดห้ ลากหลายโอกาส นอกจากนน้ั ยงั โปรดใหข้ า้ ราชบรพิ าร
แตง่ กายดว้ ยผา้ ทอจากฝีมอื ของคนไทยอกี ด้วย

ด้วยพระสิริโฉม ด้วยฉลองพระองค์ท่ีออกแบบอย่างประณีต เหมาะสมตาม
คุณลักษณะของผ้าไทยแต่ละชนิด และด้วยความภูมิพระราชหฤทัยในฝีมือของคนไทย
สง่ ใหท้ รงเปน็ ผนู้ �ำ ในการใชผ้ า้ ไทยทง่ี ดงามจบั ตาจบั ใจประชาชน สตรไี ทยจงึ หนั มาแตง่ กาย
ดว้ ยผา้ ไทยตามแบบอยา่ งของพระองค์ เรม่ิ จากการแตง่ กายไปในโอกาสทเี่ ปน็ งานเปน็ การ
กอ่ น จากนน้ั กค็ อ่ ย ๆ ขยายวงกวา้ งออกไป จนปจั จบุ นั นสี้ ามารถใชไ้ ดท้ กุ โอกาส และใชเ้ ปน็
เครือ่ งแต่งกายในชีวิตประจ�ำ วนั ของสตรีไทยได้แลว้

103

ฉลองพระองค์ผา้ ไหมมัดหม่ี

104

ฉลองพระองคผ์ ้าไหมมดั หม่ี

105

ฉลองพระองค์ผา้ ไหมมัดหม่ี

106

ฉลองพระองคผ์ ้าไหมมดั หม่ี

107

รอ lfi e ภาพ

ฉลองพระองค์ผ้าไหมแพรวา

108

ฉลองพระองค์ผา้ ไหมแพรวา

109

รอ ifle ภาพ

ฉลองพระองคผ์ ้าไหมแพรวา

110

ฉลองพระองคผ์ ้าไหมลายขดิ

111

ฉลองพระองคผ์ ้าไหมลายละเบกิ ทม

112

ฉลองพระองคผ์ ้าไหมหางกระรอก

113

ฉลองพระองค์ผา้ จก

114

ฉลองพระองคผ์ ้าไหมพื้นบา้ นทอสลับสี (ทจี่ งั หวดั สรุ ินทรเ์ รยี กวา่ ผา้ ไหมอญั ลูซีม)

115

รอ lfi e ภาพ

ฉลองพระองค์ผ้าชาวเขา

116

ฉลองพระองค์ผา้ ชาวเขา

117



สถาบนั สิรกิ ติ ์ิ

นบั ตงั้ แตช่ ว่ งตน้ รัชสมยั รัชกาลที่ ๙ สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ ิกติ ิ์ พระบรมราชนิ ีนาถ
พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง โดยเสด็จพระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธิเบศร มหาภมู ิพล
อดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ไปทรงเย่ียมราษฎรในทุกภูมิภาค ได้ทอดพระเนตร
เห็นงานหัตถกรรมจากภูมิปัญญาของราษฎรที่เป็นชาวนาชาวไร่ในหลายหมู่บ้าน
หลายพ้ืนที่ในชนบท ทรงเล็งเห็นและทรงชื่นชมฝีมือช่างและนิสัยรักศิลปะของชาวไทย
ดงั ท่ีเคยมีพระราชด�ำ รัสไวค้ ราวหน่งึ ว่า
120

“…ขา้ พเจา้ นนั้ ภมู ใิ จเสมอมาวา่ คนไทยมสี ายเลอื ดของชา่ งฝมี อื อยู่
ทกุ คน ไม่วา่ จะเป็นชาวไร่ ชาวนา หรือมอี าชพี ใด อย่สู ารทศิ ใด คนไทย
มีความละเอียดอ่อนและฉับไวต่อการรับศิลปะทุกชนิด ขอเพียงแต่ให้
เขามีโอกาสได้เรียนรู้และฝึกฝน เขาก็จะแสดงความสามารถออกมา
ให้เหน็ ได้...”

พระราชดำ�รสั พระราชทานแกค่ ณะบคุ คลต่าง ๆ ที่เขา้ เฝ้าฯ ถวายพระพรชัยมงคล
เน่อื งในโอกาสวันเฉลิมพระชนมพรรษา ณ ศาลาดุสิดาลัย สวนจติ รลดา
วันที่ ๑๑ สิงหาคม ๒๕๓๒
พระราชดำ�รัสน้ีแสดงถึงที่มาของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพ ในสมเด็จพระนางเจ้า

สิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ท่ีทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จัดต้ังข้ึนเม่ือปี ๒๕๑๙
เพื่อทรงส่งเสริมให้ชาวบ้านมีรายได้เสริมจากการทำ�งานหัตถกรรมโดยไม่ทิ้งอาชีพ
เกษตรกรรม ขณะเดียวกันก็เพ่ือธำ�รงรักษางานศิลปะท่ีเกือบจะสูญหายไปกับกาลเวลา
ต่อมาทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้จดั ตัง้ โรงฝึกศลิ ปาชีพ สวนจติ รลดา ข้นึ ในปี ๒๕๒๑
พระราชทานโอกาสใหส้ มาชกิ ในครอบครวั ชาวนาชาวไรท่ ยี่ ากจนมาฝกึ อบรมงานศลิ ปาชพี
แขนงตา่ ง ๆ เพอื่ เปน็ อาชพี เสรมิ เพมิ่ รายได้ อกี ทงั้ เปน็ การสบื สานศลิ ปะชน้ั สงู ของไทยดว้ ย

121

วนั ที่ ๑๑ สงิ หาคม ๒๕๓๔ สมเดจ็ พระนางเจ้าสิรกิ ิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง
เสดจ็ พระราชด�ำ เนนิ ไปทรงเปิดอาคารสถาบนั สริ ิกติ ์ิ สวนจิตรลดา ซงึ่ สมเดจ็ พระกนษิ ฐาธิราชเจ้า

กรมสมเด็จพระเทพรตั นราชสดุ า ฯ สยามบรมราชกมุ ารี นอ้ มเกลา้ นอ้ มกระหมอ่ มถวายอาคารดังกล่าว
ในโอกาสทท่ี รงเจรญิ พระชนมายุ ๕ รอบ ๑๒ สงิ หาคม ๒๕๓๕

โรงฝึกศิลปาชีพเริ่มจากเต็นท์เล็ก ๆ ข้างกองราชเลขานุการในพระองค์สมเด็จพระบรมราชินีนาถ
พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ภายในสวนจติ รลดา แลว้ คอ่ ย ๆ ขยายเป็นโรงฝกึ ขนาดใหญ่ มีแผนกงานศิลป์ และ
งานช่างฝีมือหลายสาขา อาทิ ถมทอง คร่ํา เครื่องเงินเครื่องทอง ลงยาสี จักสานย่านลิเภา แกะสลักไม้และ
แกะสลกั ตุก๊ ตาไม้ ตกแต่งปกี แมลงทบั ปกั ผ้า ทอผา้ ฯลฯ

“...คนเหล่านี้เป็นลูกชาวไร่ชาวนาที่ยากจนท่ีสุด และข้าพเจ้าเลือกมา
เป็นพิเศษ เลอื กจากความยากจน ครอบครัวไหนยากจนท่ีสดุ แล้วมลี กู
มากท่สี ดุ จะเลีย้ งตัวเองไม่ได้ ขา้ พเจา้ จงึ เลือกมา แลว้ มาอย่ใู นพระบรม
มหาราชวงั ทตี่ กึ เกา่ ๆ ทด่ี งั้ เดมิ เปน็ ทอ่ี ยขู่ องเจา้ นายตา่ ง ๆ มากมายกา่ ยกอง
ข้าพเจ้าให้เขาอยู่ท่ีน่ันแล้วกม็ าทาํ การฝึกทสี่ วนจติ รลดา...”

พระราชดำ�รัส พระราชทานแก่คณะบุคคลตา่ ง ๆ ท่ีเขา้ เฝา้ ฯ ถวายพระพรชยั มงคล
เน่ืองในโอกาสวนั เฉลมิ พระชนมพรรษา ณ ศาลาดุสิดาลยั สวนจิตรลดา
วนั ที่ ๑๑ สงิ หาคม ๒๕๕๐

122

ตลอดระยะเวลา ๔๐ ปี โรงฝึกศิลปาชีพ สวนจิตรลดา ได้สร้างสรรค์บุคลากรและผลงานประณีตศิลป์
ช้ันสูงรวม ๒๓ สาขา ได้พัฒนาช่างศิลป์สู่ระดับฝีมือช่างหลวงแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และยังคงยึดมั่น
ในพระราชปณิธานของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ที่จะทำ�หน้าที่
เป็นศูนย์กลางงานช่าง ช่วยสร้างชีวิตที่ดีขึ้นให้แก่ราษฎร ควบคู่ไปกับการธำ�รงรักษามรดกศิลป์ไทย และเม่ือ
วันที่ ๒๑ กันยายน พุทธศักราช ๒๕๕๓ รัฐบาลได้ประกาศยกสถานะโรงฝึกศิลปาชีพ สวนจิตรลดา ขึ้นเป็น
“สถาบันสิริกิต์ิ” เพื่อเฉลิมพระเกียรติในโอกาสมหามงคลที่สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ
พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง ทรงเจรญิ พระชนมพรรษา ๘๐ พรรษา ๑๒ สงิ หาคม ๒๕๕๕ และดว้ ยเลง็ เหน็ ศกั ยภาพของ
หนว่ ยงานท่สี ร้างสรรคผ์ ลงานอันกอ่ ให้เกดิ คณุ ประโยชนแ์ ก่ประเทศชาตอิ ยา่ งยั่งยนื ในหลายมิติ

สถาบนั สริ กิ ติ จ์ิ งึ เปน็ แหลง่ สรา้ งชา่ งไทยโบราณทบ่ี ง่ บอกเอกลกั ษณข์ องความเปน็ ไทย พรอ้ มทงั้ เพม่ิ พนู ฝมี อื การฝกึ
และอบรมให้มคี วามก้าวหน้าและสร้างสรรคง์ านศลิ ปะแผนกตา่ ง ๆ ฝากไวเ้ ปน็ สมบตั ิของแผ่นดิน

เรอื พระทีน่ ง่ั ศรีสพุ รรณหงส์จ�ำ ลอง

ผลงานช่างสถาบันสิรกิ ิติ์

เรือพระทีน่ ั่งมงคลสุบรรณจ�ำ ลอง เรอื พระทีน่ ่งั ศรีประภศั รไชยจ�ำ ลอง

ผลงานช่างสถาบนั สริ กิ ติ ิ์ ผลงานชา่ งสถาบนั สิรกิ ติ ์ิ

123

สมเดจ็ พระนางเจา้ สิริกติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปีหลวง เสดจ็ พระราชดำ�เนินแทนพระองค์
พระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร ไปทรงเปิดนิทรรศการศลิ ปแ์ ผน่ ดนิ ครั้งที่ ๕

เมือ่ วนั ที่ ๑๘ ธนั วาคม ๒๕๕๐ ณ พระท่นี ง่ั อนันตสมาคม พระราชวังดสุ ิต
124

งานถมทอง บุษบกมาลา
ผลงานชา่ งสถาบนั สริ กิ ติ ์ิ
ผลงานชา่ งสถาบนั สิริกติ ิ์

งานครํา่ เงินครํา่ ทอง วานเรศบวรอาสน์

ผลงานช่างสถาบันสิรกิ ิติ์ ผลงานช่างสถาบนั สิรกิ ติ ์ิ
125

สมเด็จพระนางเจา้ สริ ิกติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปีหลวง เสด็จพระราชด�ำ เนินแทนพระองค์
พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภมู ิพลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ไปทรงเปดิ นิทรรศการศลิ ปแ์ ผน่ ดิน ครั้งท่ี ๕

เมือ่ วันที่ ๑๘ ธนั วาคม ๒๕๕๐ ณ พระท่นี ่ังอนันตสมาคม พระราชวงั ดุสิต

งานแกะสลักตกุ๊ ตาไม้

ผลงานช่างสถาบันสริ ิกิต์ิ

งานตกแตง่ ปกี แมลงทบั

ผลงานชา่ งสถาบนั สริ ิกิติ์
126

งานจกั สานย่านลเิ ภา

ผลงานช่างสถาบันสิรกิ ิติ์

เรอื นยอดบรมมังคลานสุ รณีย์ ผลงานต้นแบบโดยชา่ งสถาบันสริ กิ ติ ์ิ

พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธเิ บศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร พระราชทานพระบรมราชานญุ าต
ใหส้ ถาบนั สิริกติ ิแ์ ละมลู นิธิส่งเสริมศิลปาชพี ฯ จดั สร้างเรอื นยอด ๙ ยอด นอ้ มเกลา้ นอ้ มกระหมอ่ มถวาย
ได้รบั พระราชทานนามว่า “เรอื นยอดบรมมังคลานุสรณยี ”์ อันมคี วามหมายวา่
“เรือนยอดทส่ี รา้ งขนึ้ เป็นทร่ี ะลกึ เฉลิมพระเกยี รติในโอกาสอนั เป็นมงคลยง่ิ ใหญ่”
127

พิพธิ ภณั ฑ์ศิลปแ์ ผน่ ดิน

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง มีพระวิสัยทัศน์และสายพระเนตร
กว้างไกล โปรดให้ช่างสถาบันสิริกิต์ิฝึกฝนงานช่างด้วยมือโดยไม่ต้องพึ่งพาเครื่องจักร มีพระราชกระแสรับสั่งว่า
ช่างต้องสร้างอาชีพด้วยมือของตนเอง เม่ือออกไปจากสถาบันสิริกิต์ิจะสามารถสร้างอาชีพและสร้างรายได้อย่างมั่นคง
ผลงานของสถาบนั สิริกติ ิ์ให้ท�ำ เขา้ พิพิธภัณฑ์เป็นสมบตั ขิ องแผน่ ดิน ผลจากการดำ�เนนิ งานมากว่า ๔๐ ปี นอกจากจะมี
ผลงานอนั ทรงคุณค่าที่เก็บรกั ษาไว้ในพพิ ธิ ภณั ฑ์แลว้ งานช่างต่าง ๆ ท่เี กอื บจะสญู หายกก็ ลับมามผี ้สู บื ทอด ทง้ั น้ีเพื่อให้
ประชาชนได้เห็น ได้เรียนรู้ ได้ชื่นชม และภาคภูมิใจในศิลปวัฒนธรรมของชาติ ตลอดจนรับรู้ท่ัวกันว่าคนไทยมีศิลปะ
มีจิตใจทอ่ี ่อนโยน ในทส่ี ุดนิทรรศการศิลปแ์ ผน่ ดินกไ็ ด้เป็นประจกั ษพ์ ยานแห่งความสำ�เร็จตามพระราชประสงค์

การจัดแสดงผลงานของสถาบันสิริกิต์ิแต่เดิมนั้นเป็นนิทรรศการศิลป์แผ่นดินในโอกาสมหามงคลท่ีสำ�คัญ
ณ ช่วงเวลาหนึ่งเท่าน้ัน ครั้นถึงศิลป์แผ่นดินครั้งท่ี ๕ ประชาชนท่ีมีโอกาสเข้าไปชื่นชมความงดงามของนิทรรศการ
ท่ีจัดแสดงต่างประทับใจและปลื้มปีติในผลงานอันวิจิตร จึงได้เขียนข้อความในสมุดแสดงความคิดเห็นเสนอแนะให้เปิด
เปน็ การถาวร เพอื่ ใหน้ กั ทอ่ งเทย่ี วทง้ั ชาวไทยและชาวตา่ งประเทศไดช้ น่ื ชมพระบารมแี ละซาบซงึ้ ในพระมหากรณุ าธคิ ณุ
พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์ิ
พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง ในการน้ี สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนี
พนั ปหี ลวง ไดข้ อพระราชทานพระบรมราชานญุ าต พระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธเิ บศร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราช
บรมนาถบพติ ร ใช้พระทน่ี ่งั อนันตสมาคมเปน็ สถานทจี่ ดั แสดงผลงาน

128

ปีพุทธศักราช ๒๕๖๒ ได้เปิดพิพิธภัณฑ์ศิลป์แผ่นดิน (ช่ัวคราว) ณ ตำ�บลเกาะเกิด อำ�เภอบางปะอิน จังหวัด
พระนครศรีอยุธยา จัดแสดงผลงานศิลปะชิ้นสำ�คัญของสถาบันสิริกิติ์ที่มีความวิจิตรงดงาม รังสรรค์อย่างพิถีพิถัน
แหง่ เชงิ ชา่ งศลิ ปะไทย เชน่ พระทนี่ ง่ั พดุ ตานถมทอง เรอื พระทนี่ งั่ ศรสี พุ รรณหงสจ์ �ำ ลอง เรอื พระทน่ี ง่ั มงคลสบุ รรณจ�ำ ลอง
เรือพระท่ีนั่งศรีประภัศรไชยจำ�ลอง สีวิกากาญจน์ ตรีพิธพรรณบุษบก ฉากปักไหมน้อยเรื่องหิมพานต์ ฉากจ�ำ หลักไม้
เรื่องสังขท์ องและหิมพานต์ สปั คบั ครา่ํ ทอง ฉากปกั ไหมนอ้ ยเรือ่ งอเิ หนา ฯลฯ นอกจากน้ี ภายในพิพธิ ภณั ฑ์ยงั มผี ลงาน
หตั ถศลิ ปอ์ นั ทรงคณุ คา่ อกี จ�ำ นวนมาก อาทิ จกั สานยา่ นลเิ ภา จกั สานไมไ้ ผล่ ายขดิ ตกแตง่ ปกี แมลงทบั แกะสลกั ตกุ๊ ตาไม้
ลงยาสี เป็นตน้

พิพิธภัณฑ์ศิลป์แผ่นดินจึงเป็นพิพิธภัณฑ์แห่งเดียวในโลกที่จัดแสดงงานศิลปะอันเกิดจากสองมือของบุตรหลาน
ชาวนาชาวไร่ ซงึ่ เริ่มต้นจากศูนย์ ไม่มพี น้ื ฐานงานศลิ ปะ บางคนอา่ นไมอ่ อกเขียนไม่ได้ ล้วนเกิดจากพระมหากรณุ าธิคณุ
ในสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์พระบรมราชนิ นี าถพระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวงทท่ี รงสรา้ งสมบตั ขิ องแผน่ ดนิ ไวใ้ หล้ กู หลานไทย
ได้ภาคภมู ิใจในเอกลกั ษณ์ของความเปน็ ไทย

129



พิพิธภณั ฑ์ผา้
ในสมเด็จพระนางเจ้าสริ ิกติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ

132

พิพธิ ภัณฑผ์ า้ ในสมเดจ็ พระนางเจ้าสิรกิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ

“...ขา้ พเจา้ ไปดใู กลช้ ดิ เหน็ วา่ ราษฎรไทยมคี วามสามารถ ชว่ั แตว่ า่
ต้องมคี นท่ีชว่ ยดงึ ความสามารถนั้นออกมา ต้องให้เขาใช้ความสามารถ
ที่มีอยู่ในตัวทำ�มาหากิน เพราะการทอผ้าต่าง ๆ ซึ่งต่างประเทศเขา
ยกยอ่ งกนั วา่ เปน็ พรอยา่ งใหญห่ ลวง ชา่ งไม้ ราษฎรไทยมคี วามสามารถ
อยู่ในตวั แลว้ โดยทีไ่ ม่ตอ้ งไปเลา่ เรียนอะไรอีก และเขามรี ายไดท้ ีน่ ้อย
ข้าพเจ้าจึงอยากให้เขาใช้ความรู้ที่เขามีอยู่น้ันช่วยตัวเอง ส่งลูกเรียน
รู้จักรักษาตัวให้พ้นจากโรคภัย การทอผ้าเป็นศิลปะงดงามที่เขามี
ความสามารถชำ�นาญในสายเลือด เราเพียงเข้าไปช่วยนิดหน่อยเท่าน้ัน
ก็ไดท้ ำ�ให้ประชาชนมีความอยูด่ ีกนิ ดขี ้นึ ...”

พระราชดำ�รสั สมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี ันปหี ลวง
พระราชทานแก่ผเู้ ขา้ เฝ้า ฯ ถวายพระพรชยั มงคล
เม่อื วนั ที่ ๑๑ สงิ หาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๙
ณ ศาลาดสุ ิดาลยั สวนจิตรลดา

สมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปหลวง มี
พระราชประสงค์ ใหป ระชาชนเรยี นรปู ระวตั ศิ าสตรเ ครอื่ งแตง่ กายของคนไทยและผา ไทย
จึงมีพระราชดําริให้จัดตั้งพิพิธภัณฑ์ผ้า ในสมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ
ขนึ้ เมอ่ื พทุ ธศกั ราช ๒๕๔๖ ณ อาคารหอรษั ฎากรพพิ ฒั น์ ในพระบรมมหาราชวงั ทรงแตง่ ตงั้
คณะกรรมการดำ�เนนิ งาน โดยมสี มเดจ็ พระกนษิ ฐาธริ าชเจา กรมสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสดุ า ฯ
สยามบรมราชกุมารี ทรงเปน็ ประธานที่ปรกึ ษา

เม่อื วันที่ ๒๖ เมษายน พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ สมเดจ็ พระนางเจา้ สิรกิ ติ ์ิ พระบรม
ราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปห ลวง ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา โปรดกระหมอ มใหส มเดจ็
พระกนิษฐาธิราชเจา กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จ
พระราชดําเนินแทนพระองคไปทรงเปดพิพิธภัณฑผ้า ในสมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์
พระบรมราชินีนาถ กอ่ นทพี่ ิพิธภัณฑ์ผ้าฯ จะเปิดใหป ระชาชนเขา ชมเป็นการท่วั ไปตง้ั แต่
วันที่ ๙ พฤษภาคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๕ เป็นตนมา

133

ต่อมาในวันท่ี ๑๑ กรกฎาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ สมเด็จพระบรมราชชนนีพันปหลวงจงึ ได้เสดจ็ พระราชดาํ เนนิ
เปนการสวนพระองคมาทอดพระเนตรการดำ�เนินงานของพิพิธภัณฑ์ผ้าฯ และทอดพระเนตรวิธีการอนุรักษ์ผ้าและ
การจดั เกบ็ งาน ณ หอ้ งคลังของพพิ ธิ ภัณฑ์ผ้าฯ
134

พพิ ธิ ภณั ฑผ า ฯ มหี อ้ งปฏบิ ตั กิ ารเพอื่ งานอนรุ กั ษแ์ ละลงทะเบยี น เพอื่ ทำ�การสงวนรกั ษาและจดั เกบ็ ฉลองพระองค์
ผา้ รวมถงึ วตั ถตุ า่ ง ๆ ตามมาตรฐานสากล ใหค้ งสภาพเปน็ ตวั แทนสมบตั ทิ างวฒั นธรรมไทย ใหอ้ นชุ นรนุ่ หลงั ไดศ้ กึ ษาเรยี นรู้
ประวตั คิ วามเปน็ มาของผา้ ไทย วฒั นธรรม ความเปน็ อยู่ รปู แบบการแตง่ กาย และอารยธรรมไทยทแ่ี ฝงอยไู่ ปพรอ้ ม ๆ กนั
ตลอดจนไดต้ ระหนักในฝมี อื การทอผา้ ของคนไทยทม่ี ีความประณีตงดงามไมแ่ พช้ นชาตใิ ดในโลก

หอ งจดั แสดงภายในอาคารพพิ ธิ ภณั ฑผ า ฯ แบง่ เปน ๔ หอ ง นทิ รรศการเรมิ่ ตน ใน พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ ประกอบดว้ ย
นิทรรศการราชพัสตราจากผาไทย (หองจัดแสดง ๑) จัดแสดงฉลองพระองคชุดสากลในสมเด็จพระบรมราชชนนี
พันปห ลวง ที่ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา ฯ ใหน กั ออกแบบไทยและตา งชาตนิ าํ ผา ไหมไทยมาใชใ นการตัดเย็บ นทิ รรศการ
ไทยพระราชนยิ ม (หอ งจดั แสดง ๒) จดั แสดงฉลองพระองคช ดุ ไทยพระราชนยิ มของสมเดจ็ พระบรมราชชนนพี นั ปห ลวง
และนิทรรศการศิลปาชีพ : พระหัตถท ่ที รงงานเพอื่ แผนดนิ (หอ งจัดแสดง ๓ - ๔) บอกเลา่ เรือ่ งราวปฐมบทของมูลนธิ ิ
สง เสรมิ ศลิ ปาชพี ในสมเดจ็ พระนางเจา สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ จากนน้ั พพิ ธิ ภณั ฑผ า ฯ ไดจ้ ดั แสดงนทิ รรศการหมนุ เวยี น
อย่างต่อเนื่อง ได้แก่ นิทรรศการสะสมไว้ ใช้เล่าเรื่อง (พุทธศักราช ๒๕๕๘) นิทรรศการงามสมบรมราชินีนาถ
(พุทธศักราช ๒๕๕๙) และนิทรรศการเคร่อื งโขน (พทุ ธศักราช ๒๕๕๙)

นทิ รรศการตงั้ ตน้ ของพพิ ธิ ภณั ฑผ์ า้ ฯ เรมิ่ จากนทิ รรศการราชพสั ตราจากผา้ ไทย จดั แสดงฉลองพระองคช์ ดุ สากล
ในสมเดจ็ พระบรมราชชนนีพนั ปีหลวง ท่ไี ด้พระราชทานโอกาสแกน่ กั ออกแบบชาวไทยและชาวต่างชาติ นำ�ผา้ ไหมไทย
มาใชใ้ นการออกแบบตดั เย็บ เพื่อใช้เป็นฉลองพระองค์สำ�หรบั ทรงในโอกาสต่าง ๆ

ด้วยสายพระเนตรที่แหลมคมและพระวิสัยทัศน์อันกว้างไกลที่ทรงส่งเสริม พัฒนา และปรับปรุงการทอผ้า
ประเภทต่าง ๆ ของชาวไทย เปิดโอกาสให้ชาวไทยได้แสดงฝีมือและความสามารถ อีกท้ังยังทรงใช้ผ้าท่ีชาวบ้านทอ
มาตดั เยบ็ เปน็ ฉลองพระองค์ ตลอดจนทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหจ้ ดั นทิ รรศการและการเดนิ แบบแสดงเครอ่ื งแตง่ กายท่ี
ตัดเยบ็ จากผ้าไหมและผ้าฝา้ ยขึน้ ในโอกาสต่าง ๆ ทัง้ ในและต่างประเทศ สง่ ผลให้การทอผา้ ของไทยทช่ี าวชนบทเคยทอ
ใช้เองภายในครัวเรือนได้กลายเป็นงานศิลปะที่นำ�รายได้มาสู่ชนบท และวัฒนธรรมการแต่งกายไทยได้เป็นท่ีปรากฏ
แสดงความงดงามโดดเด่น เป็นความพอใจและภูมิใจของผู้สวมใส่และผู้สร้างสรรค์ ตลอดจนเผยแพร่ชื่อเสียงของ
ประเทศให้ขจรขจายไปทัว่ โลก

อาคารพิพธิ ภณั ฑผ้า ในสมเดจ็ พระนางเจา สริ กิ ิติ์ พระบรมราชินนี าถ
ณ หอรัษฎากรพิพฒั น์ ในพระบรมมหาราชวงั

135

นิทรรศการราชพัสตราจากผา้ ไทย ในพุทธศักราช ๒๕๕๕ (ห้องจัดแสดง ๑) จดั แสดงฉลองพระองค์ชุดสากล

สมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงทรงเป็นผู้นำ�ในการเผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมการแต่งกายตามแบบประเพณี
ไทย รวมท้งั ความงดงามของผา้ ไทยใหป้ ระจักษแ์ กช่ าวโลกดว้ ยพระองคเ์ อง ทรงฉลองพระองค์ชุดไทยไดอ้ ยา่ งงดงามย่ิง
เป็นที่ประทับใจแก่ผู้ที่พบเห็นทั้งชาวไทยและชาวต่างชาติ บรรดาผู้เช่ียวชาญการออกแบบเครื่องแต่งกายสตรี
ของโลกจำ�นวน ๒,๐๐๐ คน ต่างเฉลิมพระเกียรติให้ทรงเป็นหนึ่งในสิบสุภาพสตรีท่ีแต่งกายงดงามท่ีสุดในโลก
ในพทุ ธศกั ราช ๒๕๐๓ และ ๒๕๐๔ และทรงเปน็ สภุ าพสตรที แี่ ตง่ กายงามทส่ี ดุ ในโลกในพทุ ธศกั ราช ๒๕๐๖ และ ๒๕๐๗
ต่อมาในพทุ ธศักราช ๒๕๐๘ มกี ารจารกึ พระนามาภิไธยในหอแหง่ เกียรติคุณ ณ นครนวิ ยอร์ก สหรฐั อเมรกิ า ในฐานะ
ท่ีทรงเปน็ หนง่ึ ในสบิ สองสภุ าพสตรีที่แต่งกายงามที่สุดในโลก
136

นิทรรศการไทยพระราชนิยม จัดแสดงฉลองพระองค์ชุดไทยพระราชนิยมของสมเด็จพระบรมราชชนนี
พันปีหลวง ตลอดจนผ้าและเครื่องแต่งกายในราชสำ�นัก เพ่ือสะท้อนให้เห็นถึงพระอัจฉริยภาพของพระองค์ในการ
สบื สานและสรา้ งสรรคก์ ารแตง่ กายแบบไทยทแี่ สดงถงึ เอกลกั ษณไ์ ทย ชอ่ื นทิ รรศการ “ไทยพระราชนยิ ม” แสดงใหเ้ หน็
ถึงการผสมผสานธรรมเนียมการแต่งกายของสตรีไทยในราชสำ�นักสมัยโบราณให้เข้ากับยุคสมัยปัจจุบันได้อย่างลงตัว
และเหมาะสมแก่วาระตา่ ง ๆ ซึ่งถอื เปน็ การแสดงใหเ้ หน็ ถงึ คณุ คา่ ของผ้าไทยอกี ทางหนง่ึ ดว้ ย

ท้ังนี้ เมื่อคร้ังท่ีสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงโดยเสด็จพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพล
อดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ไปทรงเยือนประเทศสหรัฐอเมริกาและยุโรปอย่างเป็นทางการ คร้ังแรกเมื่อ
พุทธศักราช ๒๕๐๓ เพื่อทรงเจริญสัมพันธไมตรี สมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวงมีพระราชดำ�ริว่า สตรีไทย
ในขณะน้ันไม่มีเคร่ืองแต่งกายที่เป็นชุดไทยหรือชุดประจำ�ชาติเหมือนสตรีชาติอ่ืน ๆ เช่น ส่าหรีของสตรีอินเดียหรือ
กิโมโนของสตรีญ่ีปุ่น จึงทรงสอบถามผู้รู้และมีประสบการณ์ รวมทั้งทรงศึกษาจากประวัติศาสตร์อย่างละเอียดถ่ีถ้วน
และมีพระราชเสาวนีย์ให้ผู้เชี่ยวชาญค้นคว้าประวัติศาสตร์ธรรมเนียมการแต่งกายของสตรีไทยในราชสำ�นักโบราณ
และให้ออกแบบฉลองพระองค์ชุดไทยแบบต่างๆ โดยนำ�รูปแบบการแต่งกายของสตรีไทยในอดีตมาผสมผสานกับวิธี
การตัดเยบ็ ปัจจุบนั เพื่อใหง้ า่ ยตอ่ การสวมใสแ่ ละเหมาะสมแก่ยุคสมัย แต่คงความเป็นไทยไว้อย่างกลมกลืนและสงา่ งาม
สรา้ งความประทบั ใจแกผ่ ูท้ ีไ่ ด้พบเหน็

137

นทิ รรศการไทยพระราชนิยม ในพทุ ธศักราช ๒๕๕๕ (หอ งจดั แสดง ๒) จัดแสดงฉลองพระองคช ุดไทยพระราชนยิ ม
นติ ยสาร “โวก้ ” (Vogue) ซง่ึ เปน็ นติ ยสารแสดงภาพเครอ่ื งแตง่ การระดบั โลก ชนื่ ชมในพระราชจรยิ วตั รอนั งดงาม

ของสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง ในฉลองพระองคช์ ดุ ไทย จงึ ไดส้ ง่ ชา่ งภาพ
มาขอพระราชทานพระราชานญุ าตฉายพระฉายาลกั ษณ์ และเผยแพรใ่ นนติ ยสารโวก้ ฉบบั เดือนกรกฎาคม พุทธศกั ราช
๒๕๐๕ ส่งผลใหผ้ ้าไหมไทยมชี ือ่ เสยี งอยา่ งมาก และเกิดความนิยมสวมใสท่ ้ังในประเทศและต่างประเทศ

ต่อมาพระองค์ได้พระราชทานพระราชานุญาตให้จัดพิมพ์สมุดภาพ “หญิงไทย” เผยแพร่การแต่งกายชุดไทย
พระราชนิยมท่ีทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ออกแบบสร้างสรรค์ จำ�นวน ๕ แบบ และหลังจากชุดไทยพระราชนิยม
๕ แบบดังกล่าวได้รับความนยิ มอยา่ งแพร่หลาย จึงทรงพระกรุณาโปรดเกลา้ ฯ ให้สรา้ งสรรค์ข้นึ อกี ๓ แบบ รวมเป็น
๘ แบบ และเผยแพรเ่ พอื่ ให้สตรีไทยทว่ั ไปสามารถนำ�ชดุ ไทยทง้ั ๘ แบบนี้ไปสวมใส่ ปรากฏเป็นท่ีนิยมอย่างแพร่หลาย
และถือเป็นชุดประจำ�ชาติไทยสืบมาจนถึงปัจจุบัน ชุดไทยพระราชนิยมเหล่าน้ีได้รับการยึดถือเป็นแบบมาตรฐาน
และต่อมามกี ารประยกุ ต์เป็นชดุ ไทยแบบต่าง ๆ อกี หลายแบบด้วย

138

นิทรรศการศิลปาชีพ : พระหัตถ์ที่ทรงงานเพื่อแผ่นดิน บอกเล่าเร่ืองราวต้นกำ�เนิดแห่งศิลปาชีพ ต้ังแต่
พทุ ธศักราช ๒๕๑๓ ท่ีพระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธิเบศร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราช บรมนาถบพติ ร และสมเด็จ
พระนางเจ้าสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จฯ ไปทรงเยี่ยมราษฎรผู้ประสบอุทกภัย
ทอ่ี ำ�เภอนาหวา้ จงั หวดั นครพนม อนั เปน็ ทม่ี าของพระราชดำ�รกิ ารพระราชทานอาชพี เสรมิ แกร่ าษฎร และจดุ เรม่ิ ตน้ ของ
การสำ�รวจ ศกึ ษา และคน้ ควา้ เพอ่ื การอนรุ กั ษแ์ ละพฒั นาผา้ ทอไทย ดงั พระราชเสาวนยี ท์ เ่ี คยทรงกำ�ชบั วา่ “แมผ้ า้ ถเู รอื น
ก็อยา่ ละเลย” เพราะอาจพบผา้ ลายโบราณ ซึง่ จะสืบไปถึงช่างทอและเรอ่ื งราวตา่ ง ๆ ได้

นิทรรศการศิลปาชีพ : พระหตั ถท์ ี่ทรงงานเพ่ือแผ่นดนิ ในพทุ ธศกั ราช ๒๕๕๕ (หอ งจดั แสดง ๓ - ๔)
จดั แสดงฉลองพระองคข์ องสมเดจ็ พระบรมราชชนนพี ันปีหลวง และผา้ ทอประเภทตา่ ง ๆ
ฝมี ือสมาชิกศิลปาชีพทว่ั ประเทศไทย

139

นิทรรศการดว้ ยพลงั แหง่ รัก พุทธศักราช ๒๕๖๑ - ปจั จุบัน (หองจัดแสดง ๑ - ๒)
จดั แสดงพระฉายาลักษณแ์ ละฉลองพระองคข์ องสมเด็จพระบรมราชชนนีพนั ปหี ลวง

ปจจุบนั พพิ ธิ ภัณฑผ ้าฯ จดั แสดงนทิ รรศการดว ยพลงั แหง รกั (หอ งจดั แสดง ๑ - ๒) เพอ่ื เผยแพรพ่ ระราชประวตั ิ
และพระราชกรณียกิจดานตาง ๆ นับต้ังแตทรงไดรับการสถาปนาเปนสมเด็จพระบรมราชินี เมื่อพุทธศักราช ๒๔๙๓
เปน ตน มา ดว้ ยสำ�นกึ ในพระมหากรณุ าธคิ ณุ ของสมเดจ็ พระบรมราชชนนพี นั ปหี ลวง ทม่ี พี ระราชปณธิ านทจี่ ะทรงขจดั ทกุ ข์
บำ�รงุ สขุ แกพ่ สกนกิ รชาวไทยในฐานะคพู่ ระบารมแี หง่ พระบาทสมเดจ็ พระบรมชนกาธเิ บศร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดชมหาราช
บรมนาถบพิตร มาตลอดระยะเวลาเกือบ ๗๐ ปี ทรงพระวิริยอุตสาหะในการปฏิบัติพระราชกรณียกิจและทรงอุทิศ
พระองค์ช่วยเหลอื พสกนกิ รอยา่ งไม่เห็นแกเ่ หน็ดเหนือ่ ย ดว้ ยพลงั แห่งรกั ทม่ี ีต่อแผน่ ดินและประชาชนชาวไทยโดยแท้
140

นิทรรศการปัจจุบันอีก ๑ นิทรรศการท่ีกำ�ลังจัดแสดงอยู่คือ นิทรรศการผาบาติกในพระปยมหาราช :
สายสมั พนั ธส ยามและชวา (หองจัดแสดง ๓ - ๔) จัดแสดงผ้าบาติกสะสมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยู่หัว
รชั กาลท่ี ๕ เพอื่ ระลึกถึงพระราชกรณียกิจของพระองค์ในการเสดจ็ เยอื นชวาทั้งสามครั้ง และเพอ่ื ใหป้ วงชนตระหนกั ถงึ
พระมหากรุณาธิคุณและพระปรีชาสามารถท่ีทรงรวบรวมวิทยาการและศิลปวัฒนธรรมมาปรับใช้ในการวางรากฐาน
พัฒนาประเทศไทยอยา่ งย่งั ยืนสืบมาจนถงึ ปจั จบุ นั

นิทรรศการน้ีจัดแสดงผ้าบาติกสะสมท่ีสวยงามจากเมืองต่าง ๆ บนเกาะชวา รวมถึงวีดิทัศน์อธิบายข้ันตอน
การทาํ ผา บาตกิ เนอ่ื งจากในระหวา่ งการเสดจ็ เยอื นชวา พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั ไดเ้ สดจ็ พระราชดำ�เนนิ
ไปทอดพระเนตรการเขียนผ้าบาติกอันเป็นหัตถศิลป์ท่ีเลื่องชื่อและเป็นท่ีพอพระราชหฤทัยอย่างย่ิง จึงทรงซื้อผ้าบาติก
กลบั มาเป็นจำ�นวนมาก อกี ทั้งมผี ้ทู ูลเกลา้ ฯ ถวายเพมิ่ รวมทงั้ ส้นิ กวา่ ๓๐๐ ผืน ซง่ึ มคี วามโดดเดน่ ทง้ั ในแงค่ วามงดงาม
ของศลิ ปะและองค์ความร้ทู างประวตั ศิ าสตร์การแต่งกายของชวา

141

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา้ เจา้ อยู่หัวทรงฉลองพระองคแ์ บบกษตั ริย์ชวา
ท่สี ุลตา่ นแหง่ เมืองยอกยาการ์ตาถวายเม่ือครั้งเสดจ็ ฯ เยือนยอกยาการ์ตา วนั ท่ี ๒๙ มิถุนายน ๒๔๓๙

ภาพจากหนงั สอื ผ้าบาตกิ ในพระปยิ มหาราช : สายสัมพนั ธส์ ยามและชวา
จดั พมิ พโ์ ดย พิพิธภณั ฑผ์ ้า ในสมเด็จพระนางเจา้ สิริกติ ิ์ พระบรมราชนิ นี าถ
142

ฉลองพระองค์แบบกษัตริยช์ วา ผ้าโดดต ลายปารัง บารอง

พิพิธภัณฑผา ในสมเด็จพระนางเจาสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ จัดต้ังข้ึนโดยมุ่งหวังใหเปนแหลงความรูท่ี
ย่ังยืนเกี่ยวกับผา ตลอดจนประวัติศาสตรเครื่องแต่งกายของคนไทย และเปนท่ีรวบรวมจัดเก็บรักษาผาไทย เอกสาร
ทเี่ กยี่ วขอ้ ง ตลอดจนจดั แสดงฉลองพระองคข์ องสมเดจ็ พระนางเจา้ สริ กิ ติ ์ิ พระบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนพี นั ปห ลวง
ท่ีทรงนาํ ความเปน ไทยออกสสู่ ายตาชาวโลก รวมทั้งงานหัตถศลิ ปจ์ ากผา้ ของราชสํานักและผาพ้นื เมืองตา ง ๆ ท้งั น้เี พ่ือ
บันทึกประวัติศาสตร์และแสดงใหคนไทยเห็นคุณคาของผ้าไทย ภาคภูมิใจในศิลปะของชาติ และสืบสานสมบัติทาง
วฒั นธรรมใหค งอยสู่ ืบไป

143



โขนศิลปาชพี

146