ĐH 093

ªª Hoài kyù 30/04

Cuoäc Di Taûn Cuûa Tröôøng VBQGVN
& Ngöôøi Thöông Binh

ªª Loäc Phan K30

Trong buoåi tieäc cuûa Hoäi Voõ Bò AÂu Chaâu, nieân
tröôûng Nguyeãn Thanh Ñoaøn K21, thuoäc Boä Chæ
Huy tröôøng Voõ Bò, keå cho Phaïm Xuaân Sôn K30
nghe vieäc tröôøng Voõ Bò di chuyeån khoûi Ñaø laït vaøo nhöõng
ngaøy cuoái thaùng 3/1975. Khi di chuyeån veà ñeán Bình Tuy thì
coù moät SVSQ khoùa 30 bò thöông naëng, khoù soáng ñöôïc trong
hoaøn caûnh hoãn ñoän thieáu thoán traêm beà, nhöng NT Ñoaøn
vaãn caàu nguyeän xin ôn treân ban cho ngöôøi SVSQ ñoù ñöôïc
tai qua naïn khoûi. Cho ñeán ngaøy hoâm nay trong loøng nieân
tröôûng vaãn nghó ñeán ngöôøi SVSQ bò thöông ñoù vaø khoâng
bieát soáng cheát theá naøo? Nieân tröôûng Ñoaøn hoûi Sôn coù bieát
tin töùc veà ngöôøi baïn ñoàng khoùa ñoù khoâng? Caûm ñoäng tröôùc
taám loøng cuûa ngöôøi só quan ñaøn anh, Sôn ñaõ cho NT Ñoaøn
bieát ngöôøi bò thöông ñoù laø Phan Vaên Loäc, coøn soáng vaø hieän
ñang ôû Myõ.
Ñoù laø toùm taét noäi dung email cuûa Sôn göûi cho toâi keøm
theo soá phoân vaø ñòa chæ email cuûa nieân tröôûng Ñoaøn. Toâi,

ÑA HIEÄU 93 251

Phan Vaên Loäc, khoùa 30 raát xuùc ñoäng tröôùc taám chaân tình
cuûa nieân tröôûng Nguyeãn Thanh Ñoaøn K21 neân ñaõ tieáp xuùc
ngay vôùi NT. Chuyeän bò thöông vaø töû thöông treân chieán
tröôøng, treân ñöôøng ñi taûn laø quaù bình thöôøng, hôn nöõa söï
vieäc ñaõ xaûy ra caùch nay 36 naêm ñi vaøo queân laõng laø chuyeän
thöôøng tình. Nhöng moät só quan coøn nhôù tôùi veát thöông cuûa
moät SVSQ maø oâng khoâng bieát teân, thì quaû thaät khoâng bình
thöôøng chuùt naøo maø ñaày loøng nhaân aùi.

Laø em aùp uùt trong
moät ñaïi gia ñình coù
truyeàn thoáng toân ti,
toâi xin caùm ôn taám
loøng cuûa nieân tröôûng
Nguyeãn Thanh Ñoaøn,
cuûa caùc nieân tröôûng
K21, cuûa taát caû quyù
nieân tröôûng. Xin caùm
ôn tröôøng Meï, tröôøng VBQGVN ñaõ saûn sinh ra nhöõng ngöôøi
con ñaày “tình töï Voõ Bò” vaø roài trôû thaønh nhöõng caáp chæ huy
ñaày aép tình ñoàng ñoäi, tình chieán höõu ngoaøi chieán tröôøng.
Caâu chuyeän xaûy ra ñaõ hôn ba möôi maáy naêm, giôø ñaây
nhôø nhöõng buoåi hoïp maët, nhôø nhaéc laïi kyû nieäm cuõ, chieán
tröôøng xöa cuûa nieân tröôûng Ñoaøn khieán dó vaõng trôû veà nhö
moät cuoán phim quay laïi tröôùc maét toâi, xin pheùp quyù huynh
ñeä cho toâi keå laïi chuyeän xöa, chuyeän nhöõng SVSQ boû tröôøng
maø ra ñi vaøo nôi löûa ñaïn.
Sau khi maõn muøa quaân söï naêm thöù hai vaø böôùc vaøo muøa
vaên hoùa, khoùa 30 cuõng nhö caùc khoùa khaùc khi ñi hoïc vaên
hoùa vaãn phaûi trang bò vuõ khí ñaày ñuû ñeå saün saøng taùc chieán vì
tình hình chieán söï caøng ngaøy caøng theâm caêng thaúng. Ngaøy
30 thaùng 3 naêm 1975, luùc 3 giôø chieàu Trung Ñoøan SVSQ
ñöôïc leänh trôû veà doanh traïi ñeå chuaån bò cuoäc di haønh xa
vôùi ñaày ñuû hoûa löïc taùc chieán. Khoûang hôn 4 giôø chieàu, lieân
ñoäi G, H rôøi khoûi tröôøng Meï baèng coång Nam Quan treân 4
chieác GMC. Ra ñi laàn naày chuùng toâi khoâng ngôø ñaây laø laàn
vónh bieät ngoâi tröôøng thaân yeâu maø chuùng toâi ñaõ soáng moät

252 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

naêm 4 thaùng 4 ngaøy 15 giôø.
Lieân Ñoäi G, H chuùng toâi ñöôïc ñöa xuoáng baûo veä Caàu

Ñaát, coøn caùc lieân ñoäi khaùc thì traûi daøi cho ñeán ñaäp thuûy
ñieän Ña Nhim. Ngaøy hoâm sau daân cö trong thò xaõ Ñaø Laït
bieát ñöôïc caùc SVSQ ñaõ rôøi tröôøng Voõ Bò neân hoï baét ñaàu
boû Ñaø laït ñeå ra ñi. Ñeán 7 giôø toái chuùng toâi ñöôïc leänh cuûa
Trung Ñoaøn di chuyeån theo hai beân leà ñöôøng ñeå baûo veä
cho daân Ñaø Laït di taûn, chuùng toâi ñi boä suoát ñeâm maõi ñeán
5 giôø saùng hoâm sau chuùng toâi môùi qua khoûi ñeøo Soâng Pha
thuoäc quaän Ñôn Döông vaø döøng quaân taïi ñaây chôø caùc lieân
ñoäi khaùc taäp hôïp ñaày ñuû.

Vì Lieân Ñoäi G, H ñi ñaàu neân chuùng toâi coù thôøi giôø nghæ
chaân chôø cho caû Trung Ñoøan taäp hôïp ñaày ñuû döôùi chaân ñeøo
Soâng Pha. Toâi naèm ñaïi beân leà ñöôøng, ñaàu gaùc leân balo ñöa
maét nhìn chung quanh, baïn beø trong ñaïi ñoäi naèm raûi raùc
khaép nôi, xa xa töøng ñoaøn ngöôøi di taûn töø Ñaø Laït, theo quoác
loä höôùng veà Bình Tuy. Caû moät ñoaøn ngöôøi hoãn ñoän naøo laø
tieáng ñoäng cô cuûa GMC, xe daân chính vaø tieáng ngöôøi hoøa
laãn nhau nhö moät ñieäu nhaïc quay cuoàng maëc duø trong taâm
tö cuûa toâi traàm laéng vaø buoàn baõ veà cuoäc di taûn naày. Toâi nghó
laø chuùng toâi khoâng theå naøo trôû veà ngoâi tröôøng thaân yeâu
ñöôïc nöõa. Roài giaác nguû ñaõ ñeán vôùi toâi luùc naøo toâi khoâng
hay, maõi cho ñeán khi bò caùi ñaù cuûa moät ngöôøi baïn ñoàng khoùa
vaøo chaân toâi môùi chôït tænh daäy thì trôøi ñaõ saùng. Nhìn ñoàng
hoà tay toâi thaáy kim chæ 7 giôø 30 saùng, caû Trung Ñoaøn SVSQ
ñöôïc leänh taäp hôïp vaø laàn löôït leân xe GMC ñeå tieáp tuïc cuoäc
haønh trình höôùng veà Bình Tuy. Laàn naày cuoäc haønh trình cuûa
Trung Ñoaøn SVSQ khoâng leû loi vì coù theâm vò chæ huy tröôûng

khaû kính cuûa chuùng toâi
laø Thieáu Töôùng Laâm
Quang Thô daãn ñaàu
maëc duø oâng coù saün
tröïc thaêng daønh rieâng
cho oâng.

Ñoaøn xe cuûa chuùng
toâi ñi ñaàu, theo sau laø

ÑA HIEÄU 93 253

caû moät ñoaøn ngöôøi di taûn, heã xe cuûa chuùng toâi ñi ñeán ñaâu
laø daân chuùng boû nhaø ñi theo baèng ñuû moïi phöông tieän maø
hoï coù theå duøng, keå caû xe boø, taïo neân moät laøn soùng ngöôøi
khoång loà di taûn xuoâi Nam. Xe chuùng toâi chaïy qua Phan Rí,
Phan Rang, toâi nhaän thaáy hai quaän naày khoâng coøn chính
quyeàn kieåm soaùt nöõa, cöôùp boùc noåi leân khaép nôi. Maõi ñeán
chieàu ngaøy hoâm ñoù, chuùng toâi ñöôïc leänh döøng quaân taïi Phan
Thieát vaø Trung Ñoaøn SVSQ ñoùng quaân phoøng thuû trong
tröôøng tieåu hoïc caùch toøa tænh tröôûng khoâng xa.

Moät ñeâm an laønh troâi qua. Ñang ñaém chìm trong giaác
nguû, queân heát caû trôøi ñaát sau moät cuoäc haønh trình meät moûi
thì chuùng toâi bò ñaùnh thöùc bôûi moät tieáng noå long trôøi lôû ñaát.
Böøng tænh daäy toâi môùi bieát Vieät coäng ñang phaùo kích vaøo
Phan Thieát, moät traùi ñaõ rôi truùng haàm xaêng cuûa toøa tænh
tröôûng, moät cuïm löûa boác cao hôn 20 thöôùc maëc duø toâi ñöùng
taïi tröôøng tieåu hoïc. Ngay luùc ñoù chuùng toâi ñöôïc leänh phaân
taùn moûng, vì sôï sau khi phaùo kích Vieät Coäng seõ taán coâng.
Chôø maõi khoâng thaáy ñoäng tónh gì, trung ñoaøn ñöôïc leänh taäp
hoïp vaø leân xe tieáp tuïc cuoäc haønh trình tieán veà Bình Tuy.

Luùc naày treân quoác loä veà Bình Tuy chuùng toâi di chuyeån
raát khoù khaên vì laøn soùng ngöôøi di taûn quaù ñoâng keå caû daân
chuùng cuøng quaân ñoäi töø vuøng 1 chaïy veà taïo neân moät ñoaøn
ngöôøi di taûn voâ traät töï. Bieát bao nhieâu caûnh thöông taâm
ñaõ xaûy ra tröôùc maét toâi. Naøo cha meï laïc maát con, vôï maát
choàng, ngöôøi cheát vì ñaïn laïc, keû cheát vì bò rôi xuoáng ñöôøng
bò xe caùn, thaân xaùc hoï ñöôïc ngöôøi ñoàng haønh mang ñeå ñaïi
beân leà ñöôøng!

Xeá chieàu, ñoaøn xe cuûa chuùng toâi ñeán ngaõ ba Bình Tuy,
nôi ñaây coù moät chieác caàu baéc qua con kinh nhoû nhöng muøa
naày khoâng coù nöôùc chaûy qua vaø caàu ñaõ bò VC giöït mìn saäp
töø laâu, ñöôïc coâng binh söûa chöõa taïm baèng nhöõng væ saét cuûa
phi ñaïo ñeå cho xe qua taïm. Keá beân caàu coù moät ngoïn ñoài,
Ñòa Phöông Quaân ñoùng giöõ ñeå baûo veä caàu. Khi ñoaøn xe cuûa
chuùng toâi qua caàu thì bò Ñòa Phöông Quaân baét xuoáng khoâng
cho qua, neân Töôùng Thô ñieän vaøo Bình Tuy hoûi thì ñöôïc
Töôùng Nhaät (K10), Tö Leänh Chieán Tröôøng Bình Tuy cho

254 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

bieát vì giöõ an ninh cho tænh, oâng khoâng cho leänh vaøo Bình
Tuy khi trôøi toái neân Töôùng Thô ra leänh cho Trung Ñoaøn
SVSQ nghæ laïi qua ñeâm, chôø saùng seõ tính sau.

Hoâm sau, 5 giôø saùng, ñöôïc leänh cuûa Töôùng Thô, Trung
Ñoaøn SVSQ baét ñaàu di chuyeån vaøo Bình Tuy, daãn ñaàu laø
thieát giaùp M113, moät xe jeep, moät chi ñoäi Thieát Giaùp, moät
ñaïi ñoäi Bieät Ñoäng Quaân, taát caû ñeàu chòu döôùi quyeàn chæ
huy cuûa Töôùng Thô. Khoâng ngôø khi chieác xe jeep ñaõ qua
ñöôïc beân kia caàu, xe M113 coøn ñang ôû giöõa caàu thì bò 2
traùi B40 cuûa VC töø treân ñoài baén xuoáng, moät traùi laøm chaùy
chieác M113, traùi khaùc laøm laät chieác xe jeep. Toâi ñöùng treân
chieác xe GMC caùch xa hôn 200 thöôùc. Tröôùc xe GMC laø
xe cuûa Töôùng Thô vaø chieác thieát giaùp cuûa tröôøng do Ñaïi
UÙy Laäp chæ huy.

Tröôùc söï vieäc xaûy ra nhö vaäy, Töôùng Thô môùi ra leänh
cho NT Caàn, thuû khoa K20, laø tuøy vieân cuûa oâng, goïi ñieän
vaøo Bình Tuy thì ñöôïc bieát ñoàn Ñia Phöông Quaân truù ñoùng
treân ñoài ñaõ bò maát lieân laïc hoài 12 giôø ñeâm hoâm qua. Phaûi
dieät choát ñeå vöôït qua, Töôùng Thô ra leänh phaù choát ñeå vaøo
Bình Tuy, nhöõng chieác thieát giaùp ñöôïc daøn haøng ngang vaø
SVSQ cuøng Bieät Ñoäng Quaân tuøng thieát tieán leân chieám ñoài.

VC töø treân ñoài baén xoái xaû xuoáng, naøo laø ñaïi lieân, B40, vaø
AK47, cho neân toâi, NT Xuø K28 cuøng NT Hoaø K27 (SÑI, töø
vuøng 1 veà, gaëp tröôøng di taûn neân ñi chung luoân) nhaûy xuoáng
moâ ñaát gaàn ñoù ñeå traùnh ñaïn. Chuùng toâi nghe moät tieáng noå
thaät lôùn, buò caùt bay mòt trôøi, sau ñoù chuùng toâi kieåm soaùt
laïi coi coù ai bò thöông khoâng. Nhìn qua NT Xuø, toâi thaáy tay
cuûa NT bò moät maûnh ñaïn truùng chaûy maùu, toâi noùi:

- “Tay cuûa NT bò thöông roài, ñeå toâi baêng cho”.
Toâi laáy baêng caù nhaân treân noùn cuûa NT Xuø ñeå baêng cho
anh. Trong luùc toâi ñang baêng thì NT Xuø nhìn nôi ngöïc cuûa
toâi coù veát maùu chaûy ra, NT la leân:
- “Ngöïc anh Loäc cuõng bò thöông”.
Toâi voäi vaïch aùo ra thì thaáy ôû ngöïc beân phaûi coù moät loã
nhoû vaø maùu ñang chaûy ra. NT Hoaø nghe ñöôïc voäi chaïy tôùi
baét toâi naèm xuoáng vaø baêng veát thöông cho toâi, ñoàng thôøi

ÑA HIEÄU 93 255

NT la lôùn leân:
- “Loäc ñaõ bò thöông naëng, coù y taù naøo gaàn ñaây xin tieáp

cöùu.”
May coù moät anh y taù cuûa tröôøng ôû gaàn ñoù chaïy ñeán vaø

baêng boù cho toâi. Coù leõ do kinh nghieäm cöùu thöông, anh
thaáy toâi bò ôû ngöïc laïi thôû khoø kheø neân anh bieát tình traïng
cuûa toâi, anh voäi la leân:

- “Anh naày bò thöông xuyeân qua phoåi, caàn phaûi ñöa vaøo
beänh vieän gaáp, neáu khoâng maùu seõ ñoâng laïi raát nguy hieåm
ñeán tính maïng”.

May cho toâi, coù moät NT K26 (toâi queân teân) mang ñöôïc
moät chieác xe jeep töø tröôøng veà, NT voäi chaïy ñeán dìu toâi
leân xe vaø la to:

- “Coù anh SV naøo theo toâi ñöa anh naày vaøo beänh vieän
khoâng?”

Ngöôøi baïn thaân cuøng trung ñoäi laø Voõ Leâ Ñình Nhaân nhaûy
leân xe oâm toâi cho NT chaïy xe veà höôùng Bình Tuy. Maëc duø
nöûa ngöôøi cuûa toâi teâ cöùng, nhöng ñaàu oùc toâi vaãn coøn tænh
taùo, tai toâi vaãn coøn nghe tieáng ñaïn hai beân noå gioøn… roài
daàn daàn toâi thieáp trong hoân meâ khoâng coøn bieát gì nöõa….
Toâi böøng tænh daäy khi ai naém vai lay ñoäng vaø nghe tieáng
Voõ Leâ Ñình Nhaân noùi:

- “Loäc! Leänh treân khoâng cho lính ñi taûn leû teû vaøo Bình
Tuy neân tao chæ ñöôïc ñöa maày ñeán ñaây, NT K26 vaø tao
seõ ñôõ maày xuoáng ñaây ñeå chôø xe cöùu thöông ñöa maày vaøo
beänh vieän. Maày yeân taâm, NT Nhaät ñaõ goïi xe cöùu thöông
tôùi roài. Tao phaûi trôû laïi choã cuõ ñeå di chuyeån theo tröôøng,
chuùc maày bình an”.

Toâi nhôø Nhaân laáy sôïi daây chuyeàn toâi ñang ñeo trong coå
ra, sôïi daây chuyeàn coù töôïng Phaät maø baø noäi toâi ñaõ ñeo vaøo
coå toâi tröôùc khi töø giaõ gia ñình ñeå vaøo tröôøng Voõ Bò. Caàm
tay Nhaân toâi noùi:

- “Nhaân, maøy giuùp tao, ñöa sôïi daây chuyeàn naày cho baø noäi
tao, noùi vôùi baø neáu tao khoâng veà laø tao ñaõ cheát, baø ñöøng ra
ñaây tìm xaùc tao raát nguy hieåm, tao caûm ôn maày, taïm bieät…”

Chöa noùi heát caâu “taïm bieät maøy vaø nieân tröôûng…” thì toâi

256 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

thieáp ñi, hoàn laâng laâng
nhö ñi vaøo khoaûng
khoâng, taát caû nhöõng
hình aûnh töø thôøi aáu
thô, hình aûnh nhöõng
ngöôøi thaân yeâu trong
gia ñình keå caû hình
aûnh cuûa ngöôøi yeâu laàn
löôït hieän ra trong trí
toâi. Sau naày khi nghe toâi keå laïi, nhöõng ngöôøi lôùn tuoåi cho
bieát ñoù laø söï vieäc xaûy ra cho ngöôøi saép lìa ñôøi. Thaám nhuaàn
trieát lyù cuûa ñaïo Phaät do oâng baø noäi toâi thöôøng giaûng daïy, toâi
nghó ñôøi soáng con ngöôøi coù sinh thì phaûi coù töû, ñoù laø ñònh
luaät töï nhieân cuûa taïo hoaù cho neân luùc ñoù loøng toâi raát bình
thaûn, cuõng may vì nöûa beân ngöôøi khoâng coøn caûm giaùc neân
toâi khoâng caûm thaáy ñau ñôùn vì veát thöông.
Toâi bò ñaùnh thöùc bôûi moät tieáng noùi raát to:
- “Caùc anh ñöa anh SV naày ñeán beänh vieän ngay”.
Toâi voäi ñöa maét nhìn veà phía phaùt ra tieáng noùi, toâi nhìn
thaáy moät quaân nhaân ñöùng treân thieát vaän xa M113, treân noùn
saét cuûa oâng coù 2 ngoâi sao, baûng teân laø Traàn Vaên Nhaät. Sau
naày toâi môùi bieát laø Töôùng Traàn Vaên Nhaät K10 xuaát thaân
töø tröôøng VBQGVN, luùc ñoù oâng laø Tö Leänh Chieán Tröôøng
Bình Tuy.
Ngöôøi ñöùng ñoái dieän vôùi Töôùng Nhaät laø moät vò Ñaïi Uyù
Quaân Y, oâng chaøo ñaùp leã Töôùng Nhaät roài quay qua giuùp anh
y taù ñöa toâi leân xe cöùu thöông, hoái anh taøi xeá chaïy leï leân.
Toâi chôït thaáy nieân tröôûng K26 vaø Nhaân coøn taàn ngaàn
ñöùng ñoù, hoï chöa ñi maø coøn ôû laïi vôùi toâi cho tôùi khi xe cöùu
thöông töø trong Bình Tuy ñeán. Xuùc ñoäng bieát chöøng naøo,
coù leõ tim toâi boùp maïnh vaø maét toâi môø ñi, toâi chæ kòp nhaän
ra nhöõng baøn tay huynh ñeä Tröôøng Meï vaãy vaãy khi xe taûi
thöông roà maùy, toâi muoán vaãy tay laïi “vónh bieät” caùc anh
nhöng ñöa tay leân khoâng ñöôïc khieán toâi naác leân maáy laàn.
Thaáy vaäy, ngöôøi baùc só ngoài beân caïnh voã voã nheï leân ngöïc
toâi an uûi:

ÑA HIEÄU 93 257

- “Tröôùc ñaây toâi coù phuïc vuï taïi Tröôøng Voõ Bò moät thôøi
gian, neân toâi xem anh nhö ngöôøi thaân, anh ñöøng lo, toâi seõ
taän tình giuùp anh”.

Ñeán beänh vieän, oâng tìm Ñaïi UÙy Baùc Só Tröôûng ngay ñeå
chöõa cho toâi. Luùc ñoù mieäng toâi cöùng laïi, khoâng noùi ñöôïc
nhöng ñaàu oùc vaãn coøn tænh taùo. Baùc só laáy teân vaø loaïi maùu
treân theû baøi cuûa toâi xong goïi 2 y taù ñöa toâi vaøo phoøng caáp
cöùu vaø chính tay oâng ñaõ giaûi phaãu thoâng phoåi cho toâi. Xong
phaàn giaûi phaãu vaø baêng boù veát thöông, oâng noùi seõ tieáp maùu
cho toâi, vì toâi bò maát maùu nhieàu quaù nhöng raát tieác loaïi maùu
cuûa toâi khoâng coøn, oâng noùi seõ coá gaéng tìm kieám nhöõng quaân
nhaân vaø thöông binh nheï trong beänh vieän coù cuøng loaïi maùu.

Nghe baùc só noùi maø toâi loøng toâi vaãn bình thaûn, toâi nghó
neáu soá toâi coøn soáng thì ôn treân seõ giuùp cho toâi tìm ñöôïc
ngöôøi cuøng maùu. Moät luùc sau, baùc só trôû laïi noùi:

- “Maïng anh lôùn laém vì coù moät anh lính TQLC bò thöông
nheï coù cuøng loaïi maùu vôùi anh vaø chòu hieán maùu cho anh,
toâi caûm ôn duøm anh roài.”

Toâi ñaõ nhaän maùu cuûa moät ngöôøi lính maø toâi khoâng bieát
maët bieát teân, ôn nghóa naày toâi khoâng bieát sao ñeàn ñaùp chæ
bieát caàu Trôøi Phaät cho anh vaïn söï an laønh. Sau ñoù toâi ñaõ
thieáp ñi, khi toâi tænh daäy thì trôøi ñaõ toái, nhìn ñoàng hoà treân
töôøng, kim chæ 9 giôø toái, ñaûo maét nhìn quanh toâi thaáy thöông
binh naèm chaät kín caû phoøng, khoâng ñuû choã phaûi naèm treân
baêng ca.

Moät ñeâm an bình troâi qua taïi beänh vieän Bình Tuy, khoaûng
10 giôø saùng, moät baùc só ñeán thaêm toâi vaø keå cho toâi bieát oâng
toát nghieäp tröôøng Quaân Y, moãi naêm khi ñeán muøa quaân söï,
khoùa cuûa oâng phaûi ra Ñaø Laït thuï huaán chung vôùi khoaù 19
Voõ Bò, do ñoù oâng luoân nghó oâng cuõng xuaát thaân töø tröôøng
VB neân oâng taän tình vôùi toâi nhö ñaøn em. Toâi vaø oâng taâm
söï vôùi nhau, moät luùc sau oâng noùi:

- “Toâi seõ tìm moät coâ y taù coù gia ñình ôû Saøi Goøn ñeå cho
theo anh veà Quaân Y Vieän Coäng Hoøa noäi trong chieàu nay,
3 giôø chieàu seõ coù chuyeán bay chôû thöông binh veà beänh
vieän Coäng Hoøa. Toâi nghó Bình Tuy seõ maát, vôùi tình traïng

258 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

veát thöông quan troïng naøy, anh seõ gaëp nguy hieåm laém neáu
khoâng ñöôïc tieáp tuïc saên soùc”.

Noùi xong oâng caàm tay toâi thaät laâu, laéc laéc nhö muoán noùi
theâm roài ra ñi. Toâi nhaém maét nguû moät giaác cho ñeán khi nghe
moät gioïng noùi trong treûo cuûa moät ngöôøi con gaùi ñaùnh thöùc
toâi daäy. Tröôùc maét toâi laø baùc só vaø moät coâ y taù ñöùng keá beân,
oâng giôùi thieäu coâ teân laø Hoàng, coâ seõ saên soùc vaø theo toâi veà
Saøi Goøn vaø coâ seõ ôû laïi Saøi Goøn. AØ ra theá, nhaát cöû löôõng
tieän, chöù maïng soáng cuûa moät SVSQ chöa moät ngaøy ra traän
deã gì ñöôïc öu ñaõi ñaëc bieät nhö theá. Nhöng toâi vaãn thaáy vui
neân noùi lôøi caùm ôn vò baùc só vaø coâ y taù Hoàng nhöng khoâng
queân moät tí khoâi haøi:

- “Coù nghóa laø khi veà ñeán BV Coäng Hoøa thì coâ Hoàng
khoâng “theo” toâi nöõa maø ñöôøng ai ngöôøi naáy ñi, Hoàng ñi
ñöôøng Hoàng, Loäc naèm laïi Coäng Hoøa”.

Baùc só thì cöôøi, nhöng coâ y taù thì “nguyùt laù raêm” vaø hình
nhö noùi thaàm:

- “Cheát ñeán nôi roài maø coøn thaû deâ…”
Gì thì gì chöù caùi taät thaû… thì khoù boû. Toâi ñöôïc ñöa leân
maùy bay luùc 4 giôø chieàu cuøng vôùi nhöõng thöông binh khaùc.
Khi veà ñeán beänh vieän Coäng Hoøa toâi ñöôïc ñöa vaøo phoøng
caáp cöùu ñeå BS giaûi phaãu laïi moät laàn nöõa.Toâi meâ man vaø
khi tænh daäy thaáy mình ñang naèm phoøng khaùc laø phoøng hoài
sinh ôû taàng hai, ñoù laø ngaøy 5 thaùng 4 naêm 1975, ngaøy maø toâi
khoâng bao giôø queân ñöôïc vì khoaûng 9 giôø 30 saùng teân phaûn
boäi Nguyeãn Thaønh Trung ñaõ doäi bom vaøo Dinh Ñoäc Laäp.
Toâi naèm ôû ñaây ñöôïc moät tuaàn, trong thôøi gian naày toâi
nhôø ngöôøi baùo tin cho gia ñình leân thaêm. Sau ñoù toâi ñöôïc
chuyeån qua khu phuïc hoài cuûa só quan. Vì thieáu phoøng neân
3 ngöôøi ôû chung moät phoøng. Trong phoøng toâi goàm coù moät
chuaån uyù Ñòa Phöông Quaân bò thöông ôû buïng, ruoät giaø phaûi
cho ra ngang hoâng, moät thieáu uyù Loâi Hoå bò ñaïn xuyeân töø
caèm leân ñaàu, anh naèm ñaây hôn 3 thaùng ñeå chôø taùi giaûi phaåu.
Luùc naøo treân moâi anh cuõng nôû nuï cöôøi vaø luoân mieäng haùt:
- “Treân noøng suùng queâ höông…toå quoác ñaõ nghieâng
mình…”

ÑA HIEÄU 93 259

Ñeán hoâm nay toâi khoâng bieát vò thieáu uùy ñoù coøn soáng
hay ñaõ cheát vì ngaøy 30 thaùng 4 khi VC vaøo Saøi Goøn, chuùng
ñaõ ñuoåi taát caû thöông beänh binh VNCH ra khoûi beänh vieän.
Nhöõng ngaøy sau ñoù tình hình Saøi Goøn theâm caêng thaúng, gia
ñình toâi ôû Saøi Goøn ñaõ ñöa toâi veà nhaø, môøi y taù ñeán saên soùc
veát thöông cho toâi…

Toâi chæ laø moät ngöôøi lính chöa ra traän maø ñaõ bò troïng
thöông vaø ñaõ may maén ñöôïc moïi ngöôøi thöông, cöùu toâi khoûi
baøn tay töû thaàn trong khi nhöõng quaân nhaân chieán ñaáu thöïc
söï treân chieán tröôøng thì khoâng ñöôïc may maén nhö toâi, bieát
bao caùc anh ñaõ naèm xuoáng beân veä ñöôøng, trong röøng saâu,
treân ñoài cao ñeå ñoàng baøo ñöôïc bình an. Ñaõ 36 naêm qua,
veát thöông treân da thòt toâi ñaõ laønh nhöng veát thöông loøng
vaãn coøn ñang ræ maùu. Toâi khoâng bao giôø queân ñöôïc ngaøy
30 thaùng 4, luùc 9 giôø saùng, toâi cheát laëng ngöôøi khi nghe treân
ñaøi phaùt thanh tieáng cuûa Toång Thoáng Döông Vaên Minh ra
leänh cho quaân nhaân caùc caáp buoâng suùng ñaàu haøng!!!

Gaàn ñeán ngaøy ñau buoàn cuûa ñaát nöôùc, toâi xin chia seû
nieàm ñau cuøng nhöõng ngöôøi trai treû nhö toâi vôùi baàu nhieät
huyeát vaø moäng tang boàng hoà thæ mang hoaøi baõo laáp bieån
vaù trôøi phaûi ñaønh giaùn ñoïan nöûa ñöôøng vôùi loøng uaát haän…

Toâi vieát leân nhöõng doøng chöõ naày ñeå gôûi lôøi tri aân ñeán
caùc nieân tröôûng, baùc só, y taù, baïn cuøng khoùa, nhöõng quaân
nhaân caùc ñôn vò baïn ñaõ giuùp ñôõ cöùu maïng soáng cuûa toâi.
Nhöõng taám chaân tình ñoù ñaõ noùi leân tình töï Voõ Bò cuûa caùc
cöïu SVSQ cuõng nhö nhöõng ngöôøi ñaõ töøng moät thôøi ñeán vôùi
Tröôøng Meï, cuûa nhöõng ngöôøi cuøng chung chieán tuyeán. Toâi
raát haõnh dieän laø moät cöïu SVSQ cuûa Tröôøng VBQGVN, laø
moät ngöôøi lính cuûa QLVNCH, hieän taïi cuõng nhö maõi maõi
veà sau…

Phan Vaên Loäc K30

260 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

Xuoáng Ñöôøng 1

Nhaïc & lôøi: Nguyeät AÙnh

=& =#Focx=TrÓot=- 90Œ=ˆ««« =««ˆ« “{=«««˙ =ˆ«««=««««ˆ =«««ˆ« ˆ«««=l «««˙==Œ _=«««ˆ _«««ˆ=l «««˙=ˆ«««=V_««««ˆir=g__«««««ˆiniˆ«««a=, Fl e__««««˙b=ruary=Œ25, =2__ˆ««««0=1__1««««ˆ l

Anh em ôi, chuùng ta cuøng xuoáng ñöôøng. Chò em ôi, chuùng ta cuøng xuoáng ñöôøng! Kìa töøng

Anh em ôi, chuùng ta cuøng xuoáng ñöôøng. Chò em ôi, chuùng ta cuøng xuoáng ñöôøng! Kìa meï

=& =# =__«ˆ««« =ˆ««« =«««ˆ =_««ˆ« =_«««ˆ =l _««ˆ« =ˆ«««=«««ˆ=ˆ«««=ˆ«««=l ««ˆ«=. =ˆj««« =«««ˆ ««ˆ«=«ˆ««« =ˆ««« =l »»˙» ==Œ =œ»»» ==»»»œ l

ñoaøn thanh nieân, kìa töøng ñoaøn sinh vieân, ñoøi töï do, côm no coâng baèng, nhaân aùi. Anh em

giaø em thô, tìm töøng haït côm khoâ, coøn ñaûng vieân tham quan tha hoà cöôùp boùc. Anh em
=& =# =˙»»» =œ»»»» =»»»»œ=œ»»» =»»»œ» =l ˙«««==Œ =«««ˆ=«ˆ««=l =«««˙ =ˆ«««=««««ˆ=«««ˆ« =«ˆ«« =l «˙««==Œ =_«««ˆ=__=ˆ«««« l

ôi, chuùng ta cuøng xuoáng ñöôøng! Chò em ôi! Chuùng ta cuøng xuoáng ñöôøng! Haõy troâng

=& =# ô=i__,«ˆ««« =chˆ«««uùn=g t«««ˆa c=uønˆ«««g =xu«««ˆoán=gl «««ˆñö=ôøng«««ˆ!=«««ˆ=C=hˆ«««ò e«««ˆ=m l ô=»»»œi!. =C««j«ˆh=u««««ˆùng t=««ˆ«a cuˆ«««øn=g«««ˆxu=oláng««˙«ñ=öôøng=! Œ=K=hœ»»»i =Daânl

kìa noâng daân, haõy troâng kìa coâng daân, cuøng ñi choáng ñoäc taøi aùp böùc baát coâng. Xuoáng

=& =# C=h»»»˙uû =ñômˆ«««=«ˆ««ho=a,«ˆ«««k=hi««««ˆNh=al ân««˙«Q=uye=àn hoŒ=an ca=,«««ˆTöï =Dol =«««˙seõ =v««ˆ«ö=ôn««ˆ««m=ình«««««ˆt=re«ˆ««ân ñ=al át q«««˙u=eâ ch=a. Œ=X=u»»»œoán=g l

ñöôøng! Chaám döùt ñeâm kinh hoaøng. Xuoáng ñöôøng! Keât thuùc ngaøy ly tan. Xuoáng

ñöôøng! Ñaát nöôùc ñang nguy naøn. Xuoáng ñöôøng! Quyeát baûo toaøn giang san. Xuoáng
=& =# =˙»»» =ˆ«««=«««ˆ =««ˆ«« =««ˆ«« =l «˙«« ==Œ =««ˆ«==l ««˙« ==ˆ««« =«««ˆ« ««ˆ«««=«««ˆ=l =˙««« ==Œ =«««ˆ =««ˆ«={”

ñöôøng! Chaám döùt ngay ñoäc taøi. Xuoáng ñöôøng! Saùng leân maàm töông lai. Anh em...
ñöôøng! Daãu trong côn kinh hoaøng. Xuoáng ñöôøng! Ñöùng thaúng ngöôøi hieân ngang.

(Nghe MIDI: http://www.dahieu.com/music/xuongduong.mid)

ÑA HIEÄU 93 261

Hình aûnh coäng ñoàng Nam Cali
xuoáng ñöôøng ngaøy 27/02/2011

262 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

ªª Hoài kyù 30/04

Baïc Toùc Tuoåi Hai Möôi

ªª Phaïm Mai Höông

(Kính töôûng nhôù thaân phuï,
nhaø thô Vieät Trang Phaïm Gia Trieáp)

Töø giaõ maùi tröôøng thaân yeâu (15/3/1975)

Ñaø Laït, thaùng 3/1975, thaønh phoá toâi ôû voán bình
yeân, an laønh trong caùc tænh thaønh mieàn nam
ngay caû nhöõng ngaøy chieán tranh khoác lieät nhaát,
boãng trôû neân xaùo troän. Ngöôøi ta baøn taùn, thì thaàm to nhoû veà
cuoäc chieán, tính chuyeän taûn cö, duø khoâng hieåu heát ñieàu gì
seõ xaûy ra, nhöng ai cuõng caûm nhaän khoâng khí chieán tranh
ñang tôùi gaàn, tôùi raát gaàn. Ñeå traán an noãi sôï haõi, ngöôøi daân
ñoå tieàn ra mua ñoà döï tröõ: gaïo côm, thuoác men, xaêng daàu,
nhaát laø mì aên lieàn phoøng khi cuoäc chieán xaûy ra. Beà ngoaøi
thaønh phoá bình yeân ñeán laëng leõ, ngöôøi ta giaáu noãi sôï haõi
vaøo trong loøng. Doïc caùc con phoá chính, caùc cöûa hieäu laàn
löôït ñoùng cöûa baùo hieäu chuû nhaân ñaõ ñi taûn cö. Ngöôøi ta boû
ra ñi, khoâng oàn aøo soâi ñoäng.
Saùng nay, toâi vaø caùc baïn ñoàng nghieäp vaãn ñeán tröôøng
treân chieác xe lam ñöa röôùc haøng thaùng. Ngoâi tröôøng tieåu
hoïc Ña Phöôùc naèm taän Traïi Maùt, caùch trung taâm thaønh phoá
möôøi kiloâmeùt, döôùi chaân ngoïn ñoài cao laøm trung taâm huaán
luyeän Caûnh Saùt Daõ Chieán. Ñöôøng ñi raát thô moäng, len qua

ÑA HIEÄU 93 263

nhöõng raëng thoâng xanh thaúm, voøng quanh nhöõng ngoïn nuùi
chaäp chuøng. Maáy hoâm nay, chuùng toâi khoâng caûm thaáy veû
ñeïp cuûa gioït söông mai öôùt ñaãm laù caây hay tia naéng saùng
roïi qua taùn laù. Daãu khoâng noùi ra, nhöng moïi ngöôøi ñeàu e
ngaïi nhìn hai beân sôï boùng nhöõng ngöôøi maëc aùo baø ba ñen
xuaát hieän, lo laéng nhìn treân loøng maët ñöôøng xem coù caây
coái chaén ngang ñaép uï.

Chieác xe lam boû chuùng toâi tröôùc coång tröôøng roài voäi vaøng
qua veà laïi thaønh phoá. Saân tröôøng khoâng boùng daùng moät em
hoïc sinh. Chuùng toâi hoang mang nhìn nhau, voäi vaøng vaøo
vaên phoøng. OÂng hieäu tröôûng giaø döôøng nhö chôø chuùng toâi
töø laâu, oâng nhoû gioïng:

- Toâi muoán lieân laïc vôùi caùc coâ maø khoâng ñöôïc. Tình
hình an ninh khoâng xuoâi laém. Cha meï hoïc sinh khoâng cho
con ñeán tröôøng, hoï sôï coù chuyeän gì, con hoï coøn nhoû veà nhaø
khoâng kòp.

Gioïng oâng nhoû hôn, lo aâu:
- Vôùi laïi ôû döôùi naøy xa quaù, toâi coù nghe trong Taây Hoà,
Traïm Haønh, buoåi toái VC ñaõ veà. Thoâi caùc coâ mau quay veà,
khi naøo tình hình saùng suûa haõy xuoáng. Giôø khoâng coøn xe
lam, caùc coâ qua ñoùn xe ñoø nghe.
Chuùng toâi naëng tróu loøng, ñöùa naøo cuõng môùi ra tröôøng
neân ñoái vôùi oâng nhö moät ngöôøi cha, chuùng toâi chaøo oâng
vaø baêng qua beân kia ñöôøng. Chôø chuùng toâi ra khoûi coång,
oâng laáy chieác xích lôùn khoùa hai caùnh coång laïi vôùi nhau roài
ñi veà höôùng chôï. Daùng oâng nhoû laïi, hai vai tróu xuoáng nhö
vaùc moät gaùnh naëng treân löng. Ñöùng chôø xe, toâi chöa hoaøn
hoàn, tieác nuoái vì chöa moät lôøi töø bieät vôùi hoïc sinh, nhöõng
em hoïc sinh ñaàu tieân cuûa toâi, hình aûnh hai möôi taùm em
hieän leân roõ töøng neùt maët, daùng ngöôøi.
Voõ Quang Nam nhoû con nhöng chöõng chaïc, ngoài ngay
baøn ñaàu, em gioûi vaø ngoan nhaát lôùp, chaúng khi naøo noùi
chuyeän khi toâi giaûng baøi. Hoâm Nam bò oám, toâi ruû caû lôùp ñi
thaêm, caû lôùp thöa:
- Coâ ôi! Vaøo nhaø troø aáy sôï laém, ba troû cheát roài, meï troû
hay noåi côn ñieân caàm dao cheùm ngöôøi. Moïi chuyeän ôû nhaø,

264 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

troû ñeàu töï laøm laáy.
Thaûo naøo maø khuoân maët em mang veû cam phaän, nhaãn

nhuïc moãi khi baïn beø tò naïnh baûo toâi thieân vò.
Nguyeãn Meïo thoâng minh, gioûi toaùn, chaêm hoïc nhöng

vieát chöõ xaáu, khoâng chuù yù neân baøi laøm ít ñöôïc ñieåm cao.
Meïo toát vôùi baïn beø, leã pheùp vôùi taát caû caùc thaày coâ trong
tröôøng, ñoâi khi em laøm toâi boái roái vì nhöõng caâu hoûi thoâng
minh baát ngôø. Toâi thöïc söï thöông em hôn khi bieát nöûa naêm
ngoaùi, em phaûi nghæ hoïc ñi laøm thueâ cho ngöôøi ta, vaäy maø
khi ñi hoïc laïi vaãn khoâng chòu keùm ai.

Nguyeãn Vaên Myõ moà coâi cha meï, ôû vôùi caäu môï. Khi
ngöôøi chò ruoät duy nhaát cuûa em cheát vì beänh thì khuoân maët
em taét tieáng cöôøi, hoïc haønh suùt haún, ngöôøi nhö ôû trong meâ.

Traàn Phöông coù khuoân maët luoân cöôøi, maáy ngaøy ñaàu vaøo
nhaän lôùp, toâi cho baøi taäp, em khoâng laøm. Böïc mình, toâi hoûi:

- Ba em laøm gì?
- Thöa coâ! Ba em ñi lính ôû xa.
- Maù em laøm gì?
- Thöa coâ! Maù em ñi laøm thueâ.
- Em coù anh chò khoâng?
- Thöa coâ, khoâng. Em laø anh ñaàu.
- Ba em ñi lính bieát soáng cheát ra sao, maù em ñi laøm thueâ
cöïc khoå maø em khoâng chòu hoïc ñeå buoàn loøng ba maù. Em
laïi laø anh ñaàu khoâng laøm göông cho caùc em sao.
Toâi baát ngôø khi thaáy em khoùc, töø ñoù em hoïc ngoan hôn.
Danh saùch hai möôi taùm em hoïc sinh nam ñöôïc toâi vieát treân
moät mieáng bìa cöùng treo sau löng vôùi baûng ñen, trong ñoù ghi
ñòa chæ hoïc sinh, teân hoïc sinh ñöôïc khen thöôûng. Hai möôi
taùm em ñaày ñuû caù tính, coù em ngoan hieàn nhö Ngoâ Ñình
Vaân, Nguyeãn Taán Ñaïo… Nghòch ngôïm nhö Kieàu Phöông,
Buøi Ñöùc Danh… ÔÛ ngoâi tröôøng tieåu hoïc naèm ven ñoâ thaønh
phoá naøy, hoïc sinh ñeàu ngheøo, rôøi cuoán vôû laø veà phuï vôùi cha
meï laøm vöôøn. Hai möôi taùm em tuoåi môùi leân möôøi maø soá
moà coâi cha khoâng ít. Moät soá ghi cha maát nhöng meï ôû nhaø
vaãn sinh theâm em, coù phaûi trong ñeâm toái cha ñaõ veà ñaâu ñoù.
Nhìn laïi coång tröôøng bò khoùa chaët, toâi xoùt xa, bieát raèng

ÑA HIEÄU 93 265

khoâng bao giôø coøn ñöôïc daïy hay nhìn laïi ñaày ñuû caùc em.
Buoåi chia tay cuoái cuøng khoâng hoïc troø, khoâng moät chieác
baùnh lieân hoan, cuõng khoâng coù leã phaùt thöôûng. Giôø môùi giöõa
thaùng ba, coøn hôn thaùng nöõa ñeán thaùng naêm nghæ heø. Toâi
ñi daïy chöa troïn naêm, löông thaùng vöøa nhaän hoâm qua, bieát
coøn thaùng löông naøo ñeå ñöôïc nhaän nöõa khoâng? Toâi khoâng
theå hình dung mình soáng ra sao khi khoâng coøn ñöôïc ñi daïy.
Möôøi boán naêm aên hoïc ñeå coù moät ngheà sinh soáng, giôø khoâng
bieát mình coøn coù cô hoäi naøo ñöùng treân buïc giaûng nöõa? Boãng
döng toâi thaáy mình thaät ngheøo naøn ñaùng thöông. Buoàn cöôøi
thaät, cuoäc chieán saép tôùi, ngaøy mai bieát soáng cheát ra sao maø
coøn nghó chuyeän daïy doã. Giôø môùi giöõa thaùng ba, toâi coøn
chöa troøn tuoåi hai möôi. Thaùng sau môùi ñeán sinh nhaät.

Ñeå thaønh phoá laïi phía sau (20/3/1975)
Söï hoaûng sôï cuûa moïi ngöôøi leân ñænh ñieåm khi ñaøi BBC
loan tin Buoân Meâ Thuoät thaát thuû. Tin döõ lan nhanh nhö
ngoïn löûa giöõa muøa heø noùng boûng. Buoân Meâ Thuoät caùch Ñaø
Laït khoaûng 200 caây soá, tính theo ñöôøng chim bay coøn ngaén
hôn nöõa. Khoâng khí cuoäc chieán ñaõ lôûn vôûn ôû thaønh phoá coù
leõ yeân bình nhaát nöôùc naøy. Chính quyeàn khoâng thoâng baùo
veà tình hình chieán söï, ngöôøi daân töï tìm hieåu theo caùch naøo
maø mình coù ñöôïc neân söï muø môø caøng laøm cho hoï roái raém,
hoang mang. Chò ruoät toâi daïy hoïc vaø laáy choàng, moät só quan
boä binh ñoùng quaân treân Quaûng Ñöùc, môùi veà aên Teát vôùi gia
ñình maø khoâng coù anh reã ñi theo vì phaûi caém traïi. Chò vöøa
trôû veà tröôøng nay phaûi quay laïi Ñaø Laït moät mình, anh reã
toâi höùa seõ xuoáng ñoùn chò ñeå cuøng ñi veà Saigoøn. Chò toâi voâ
tö leân tröôøng Buøi Thò Xuaân vaøo ngaøy 17/3/1975 döï buoåi
caém traïi möøng keát thuùc ñeä nhò caù nguyeät vaø hoïp maët cöïu
hoïc sinh. Buoåi leã coøn ñang vui, nhaø tröôøng ñöôïc leänh beá
maïc ñeå hoïc sinh veà nhaø khi nghe tin VC ñaõ veà ñeán ngoaïi
oâ thaønh phoá.
Ngöôøi daân Ñaø Laït soáng trong noãi sôï haõi, ban ngaøy hoï
haïn cheá vieäc ra khoûi nhaø, ñeâm veà thaønh phoá im nhö cheát.
Vieän Ñaïi Hoïc ñoùng cöûa töø laâu ñeå sinh vieân ôû xa veà vôùi gia

266 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

ñình. Toaøn boä hoïc sinh tieåu vaø trung hoïc ñöôïc lònh nghæ hoïc
voâ thôøi haïn. Só quan vaø khoaù sinh caùc tröôøng Voõ Bò Quoác
Gia, Chieán Tranh Chính Trò, Caûnh Saùt Daõ Chieán caém traïi
100%. Daân chuùng ñi taûn cö khaù nhieàu, nhaát laø gia ñình coù
thaân nhaân ôû Saøi Goøn, Nha Trang…

Buoåi chieàu, ba toâi töø coâng sôû veà, khuoân maët oâng ñaêm
chieâu, boàn choàn khi gia ñình baïn beø cuûa oâng ñi taûn cö gaàn
heát. Khoâng lo laéng sao ñöôïc khi gia ñình toâi khoâng coù ngöôøi
quen thaân ôû Saøi Goøn, con caùi ñoâng ñuùc, tieàn baïc khoâng
nhieàu, veà Saøi Goøn khoâng bieát taù tuùc ôû ñaâu. Moïi ngöôøi ñoàn
ñoaùn: coù theå vó tuyeán 17 seõ dôøi ñeán Ñaø Naüng vì vaäy oâng
quyeát ñònh cho gia ñình veà laùnh naïn ôû Nha Trang vôùi caäu
T., em ruoät meï toâi. Coøn oâng seõ ñi sau. Taùc phong, neà neáp
coâng chöùc aên saâu vaøo neáp soáng, suy nghó, oâng khoâng theå
boû nhieäm sôû khi chöa coù leänh.

Maëc duø trôøi ñaõ toái, maï toâi cuõng thueâ ñöôïc moät chieác xe
G.M.C. mui traàn. Caû nhaø quyeát ñònh: ba toâi vaø anh trai ñaàu
ôû laïi Ñaø Laït, maï toâi daét caû nhaø ra ñi. Boãng döng toâi trôû
thaønh lôùn nhaát nhaø. Maï toâi cho xeáp moät loaït bao gaïo döï
phoøng treân saøn xe, vaøi taám neäm, muøng meàn coät chaët töøng
goùi. Chuùng toâi xeáp taát caû quaàn aùo, saùch vôû vaøo trong tuùi
saéc, ba loâ, thaäm chí caû bao ñöïng gaïo. Moãi ñöùa con moät tay
naûi. Moät ñöùa em ngaây thô xì quaû banh da cho xeïp nheùt giöõa
boä quaàn aùo. Cô nghieäp cuûa ba maï toâi gaày döïng 25 naêm trôøi
chaát ñöôïc moät goùc xe. Ba toâi vaøo baøn thôø, thaép nhang khaán
vaùi toå tieân, roài laáy taám di aûnh cuûa oâng baø noäi cuøng cuoán
baêng mangeùtophone löu gioïng oâng noäi tuïng kinh khi coøn
soáng ñeå vaøo chieác caëp da trao cho ñöùa em toâi giöõ. Chò gaùi
cuûa toâi goùi gheùm vaøi boä quaàn aùo ñi cuøng caùc em. Caû nhaø
nhö ñang traûi qua côn meâ. Phuùt choác gia ñình chia ñaøn xeû
ngheù: boá meï, anh chò em chia tay nhau maø khoâng chaéc coù
ngaøy gaëp maët, ñoaøn tuï, coøn anh trai thöù ñoùng quaân ôû Qui
Nhôn khoâng bieát giôø naøy phieâu baït nôi ñaâu!

Cuõng nhö bao gia ñình khaùc trong chieán tranh, gia ñình
toâi cuõng khoâng traùnh khoûi nhöõng maát maùt ñau thöông. Chuù
toâi, quaän tröôûng Tuy Phöôùc – Quy Nhôn, bò baén cheát taïi

ÑA HIEÄU 93 267

nôi laøm vieäc cuøng maáy giaùo sinh sö phaïm khi VC taán coâng
vaøo quaän. Roài Teát Maäu Thaân, beân noäi vaø ngoaïi toâi ôû Hueá
cuõng coù ngöôøi maát tích sau khi bò baét ñöa ñi, ñeán nay cuõng
chöa tìm thaáy xaùc. ÔÛ Ñaø Laït yeân bình, chuùng toâi tuy chöa
tieáp caän vôùi cuoäc chieán nhöng nhöõng hình aûnh, thöôùc phim
moà choân taäp theå, vuï noå raïp cineù Ngoïc Lan… laøm chuùng toâi
lo sôï cho ba toâi vaø gia ñình mình khi VC ñeán.

Trôøi Ñaø Laït coøn söông muø, chuùng toâi chaát xong ñoà ñaïc
leân xe. Caùc em chaïy quanh xoùm töø giaõ baïn beø, toâi ñi voøng
quanh nhaø xem laïi coøn soùt vaät duïng naøo khoâng, caên nhaø
nôi löu daáu tieáng khoùc chaøo ñôøi cuûa anh em chuùng toâi troáng
trôn ñeán laïnh ngöôøi. Maï toâi gôûi nhaø cho haøng xoùm troâng
giuøm. Baø vaãn nghó ñeán ngaøy trôû laïi. Daân Loø Gaïch thuoäc
xoùm lao ñoäng neân nhieàu ngöôøi khoâng coù ñieàu kieän ra ñi
phaûi ôû laïi. OÂng Tö Maïnh, baùc Lôïi, o Lieân… ra tieãn ñöa, nhìn
theo gia ñình chuùng toâi nöûa ao öôùc coù cô hoäi ñeå ñöôïc ñi,
nöûa thöông xoùt vì ra ñi maø ñích ñeán thaät moâng lung. Tình
caûm xoùm gieàng thaät saâu ñaäm. Ñeâm qua toâi vieát thö töø giaõ
ba ñöùa baïn thaân nhöng saùng ra laïi xeù boû, keû ñaøo taåu bieän
minh ñaâu coù giaù trò, toâi khoâng bieát mình coøn ñöôïc gaëp laïi
caùc baïn, nhöõng ngöôøi baïn chí coát töø thuôû beù, san seû vôùi
nhau bieát bao buoàn vui tuoåi hoïc troø.

Xe noå maùy, töø töø laên baùnh. Boùng ngöôøi ôû laïi khuaát daàn
trong khoùi xe. Xe chaïy leân ñöôøng Duy Taân, phoá xaù hai beân
ñöôøng vaéng veû cuøng Khu Hoaø Bình bình yeân treân con doác
cao cuûa thaønh phoá; roài xuoâi theo ñöôøng Leâ Ñaïi Haønh. Hoà
Xuaân Höông laëng im in boùng nhaø Thuûy Taï. Beân kia hoà, Ñoài
Cuø xanh ngaét coû vaø thoâng. Caûnh vaät chung quanh khoâng
thay ñoåi, chæ coù loøng ngöôøi laø baát an.

Saùng nay, chuùng toâi voäi vaõ ra ñi. Boû laïi thaønh phoá, nhaø
cöûa, baïn beø, xoùm gieàng vaø muoân vaøn kyû nieäm daáu yeâu
phía sau löng.

Nha Trang, ngaøy hoaûng loaïn (1/4/1975)
Chòu nöûa ngaøy döôùi caùi naéng chaùy ngöôøi cuûa mieàn Trung,
chuùng toâi ñeán Nha Trang vôùi khuoân maët ñoû böøng nhö toâm

268 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

luoäc. Nhaø oâng caäu khoâng lôùn, chuùng toâi chæ aên uoáng taïi ñoù,
toái ñi nguû nhôø choã khaùc. Qua côn meät moûi, caùc em toâi theo
ñaùm em hoï haùo höùc xuoáng bieån, töôûng nhö ñeå laïi moïi nguy
hieåm treân Ñaø Laït .

Sau khi Quaûng Ñöùc boû ngoû, anh reã toâi ñi ñöôøng boä veà
Ñaø Laït, ba toâi baûo anh nghæ ngôi vaøi hoâm, oâng xuoáng ñoùn
chò toâi leân tieän theå thaêm vôï con. Ba toâi xuoáng Nha Trang
ñöôïc moät hoâm, Nha Trang trôû neân hoãn loaïn hôn vì lính caùc
nôi ñoå doàn veà ñaây. Daân Nha Trang cuõng baét ñaàu taûn cö.
Gia ñình caäu toâi vaø ngöôøi baïn cho gia ñình toâi taù tuùc trong
nhöõng ngaøy qua quyeát ñònh veà Saøi Goøn. Caäu rôùm nöôùc maét
khi ra ñi vì chính baûn thaân caäu cuõng khoù coù theå cöu mang
noåi gia ñình caäu noùi chi mang theo gia ñình toâi.

Sau khi tieãn caäu xong, ba maï toâi ñöa caû nhaø quay laïi
Ñaø Laït, bôûi gia ñình toâi thöïc söï khoâng bieát ñi ñaâu khi maø
ñöùa lôùn nhaát môùi troøn hai möôi, ñöùa beù nhaát chæ leân möôøi.
Giöõa caùi cheát ñoùi, cheát vì suùng ñaïn, döôøng nhö choïn caùi
cheát trong nhaø mình thì vaãn deã hôn. Maï toâi cuøng chò vaø caùc
em leân tröôùc vôùi ít quaàn aùo trong ngöôøi. Ba vaø toâi thu doïn
ñoà ñaïc thueâ xe leân sau. Maï vaø caùc em ñi roài, toâi goùi quaàn
aùo cuûa baø laïi, chæ loûm loi vaøi boä. Toâi nhôù baø vaãn ao öôùc coù
moät chieác aùo daøi nhung maøu haït xay, vaø töï höùa khi naøo coù
tieàn seõ may cho maï aùo daøi nhung ñuû maøu. Doïn xong ñoà ñaïc,

ÑA HIEÄU 93 269

trong luùc chôø ba thueâ xe quay trôû laïi, nhö coù linh tính toâi
laáy chieác caëp da ñen maø ba ñöïng taám hình cuûa oâng baø noäi,
goùi gheùm theâm moät vaøi boä quaàn aùo. Toâi thay chieác quaàn
taây ñen, aùo chemise traéng, chaân mang ñoâi giaøy bata traéng,
döôùi loøng baøn chaân, trong chieác bít taát toâi loùt ba möôi ngaøn
ñoàng tieàn löông vöøa laõnh.

Ñuùng luùc ba toâi vöøa veà, oâng baûo tìm xe khoâng coù, hai
cha con hoát hoaûng chaïy ra ñöôøng. Nhö moät luoàng baõo thoåi
qua, thaønh phoá vaéng hoe, thay ñoåi ñeán khoâng ngôø, khoâng
khí laëng ngaét, ngoät thôû. Ba vaø toâi chaïy ñeán beán xe ñi Cam
Ranh, chæ thaáy ngöôøi chen nhau maø khoâng moät chieác xe.
Hai cha con laïi chaïy veà beán xe ñi Ñaø Laït, nhöng ôû ñoù tình
hình khoâng khaùc maáy. Luùc naøy suùng noå vang trôøi. Ñöôøng
phoá thaáp thoaùng tuø vöôït nguïc ñaàu troïc, côõi traàn, tay mang
suùng, baén vang trôøi. Toâi hoaûng sôï, ba vaø toâi nuùp vaøo moät
chieác xe ñaäu doïc ñöôøng. Ngôùt tieáng suùng, hai cha con chaïy
xuoáng baõi bieån. Baát ngôø ba ñoùn ñöôïc chieác xe Minh Taâm
cuûa moät ngöôøi thueâ ñoùn gia ñình veà laïi Ñaø Laït. Hai cha
con möøng rôõ leo leân. Thaønh phoá laïi vang tieáng suùng, ngoaøi
boùng daùng ngöôøi tuø coøn ñaày raãy lính traùng ñeo ba loâ, suùng
oáng ñaày ñuû, khuoân maët ai cuõng hoang mang, khoâng hieåu
chuyeän gì xaûy ra, tieáng suùng noå khaép nôi. Ra khoûi Nha Trang
vaøi chuïc caây soá, xe khoâng theå chaïy tieáp vì phía tröôùc ngoãn
ngang xe coä. Toâi luoân mieäng hoûi oâng taøi xeá:

- Ñaø Laït coù gì khoâng baùc?
- Luùc baûy giôø toâi ñi xuoáng ñaây thì Ñaø Laït vaãn bình
thöôøng.
Xe chaïy ngang qua Trung Taâm II , con ñöôøng traøn ngaäp
nhöõng taân binh xaû traïi, ai cuõng tìm ñöôøng veà nhaø. Trong
soá ñoù coù hai ngöôøi quen cuûa taøi xeá, hoï möøng rôõ treøo leân
xe. Nhöõng chieác xe nhích töøng meùt moät, xe naøo taét maùy
bò keùo boû sang hai beân ñöôøng. Roài chieác xe chuùng toâi ñi
cuõng heát xaêng. Ba toâi noùng loøng muoán xuoáng ñi boä, nhöng
haønh lyù coøn ôû treân xe khoâng theå mang ñi theo, vaû laïi xung
quanh toaøn laø lính traùng, khuoân maët ai cuõng caêng thaúng,
toâi laïi laø thaân con gaùi, cuoái cuøng hai cha con phaûi ôû laïi vôùi

270 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

nhöõng ngöôøi treân xe nguû gaät guø. Toâi thaáp thoûm nguyeän caàu
cho maï, chò vaø caùc em veà Ñaø Laït bình an. Bôûi nhìn söï hoãn
loaïn chung quanh, suùng noå reàn trôøi thì khoù maø bieát ñöôïc
chuyeän gì xaûy ra neáu maï vaø caùc em coøn ôû ñaây. Moät chò treân
xe naáu ñöôïc mieáng côm chia cho hai cha con. Baáy giôø toâi
môùi caûm thaáy caùi ñoùi, bôûi töø hoâm qua ñeán giôø khoâng moät
caùi gì boû buïng.

Möôøi giôø ñeâm, ba toâi soát ruoät khoâng chòu noåi, hai cha
con boû laïi haønh lyù treân xe laàn moø ñi boä höôùng veà Ñaø Laït.

Con ñöôøng veà nhaø (2/4/1975)
Hai cha con ñi suoát ñeâm, khoâng bieát ñöôïc bao nhieâu
kiloâmet. Toâi oâm chieác caëp nhö moät ñöùa treû laïc nhaø, heát
ñeâm qua saùng, maët trôøi xöù bieån leân mau vaø naéng gay gaét,
nhöng hai cha con khoâng caûm thaáy khaùt nöôùc. Chaân toâi moûi
nhöø töôûng chöøng nhö bò boûng thì ba toâi vaãy ñöôïc chieác xe
hoàng thaäp töï quaân ñoäi, hai cha con ñöôïc quaù giang, phaûi
ñöùng treân hai chieác baùnh xe secour.
Tôùi moät ngaõ ba, xe reõ höôùng khaùc, hai cha con ñi boä theâm
vaøi caây soá ñeán Cam Ranh. Thaønh phoá ñaày ngöôøi ñi hoâi cuûa,
ngöôøi ta phaù kho, vaùc gaïo, söõa, ñoà hoäp quaân tieáp vuï… khoâng
chæ coù ngöôøi daân ñòa phöông, maø coù caû ngöôøi daân taûn cö ,
lính laïc ñôn vò, tuø phaù nguïc. Ñuùng laø moät söï hoãn loaïn! Hai
cha con ngô ngaùc nhìn maø queân baüng mình raát ñoùi. Khoâng
bieát cô man ngöôøi töø ñaâu veà, ñoâng nghòt ngöôøi vaø ngöôøi. Hai
cha con ñoùn ñöôïc chieác xe G.M.C. chôû nhöõng ngöôøi taûn cö
ôû Qui Nhôn ñeán, hoï cho ñi vaø khoâng ñoøi laáy moät ñoàng. Ñi
moät ñoaïn khaù xa, ñeán moät chieác caàu daøi bò gaõy maáy nhòp,
töøng ñoaøn xe döøng laïi beân caàu nhöng toaøn laø xe daân söï,
hình nhö sau khi ruùt quaân, ngöôøi ta boû bom cho saäp. Haøng
loaït ngöôøi ñöùng ngoài theo töøng nhoùm doïc hai beân chieác
caàu, ñoà ñaïc, quaàn aùo, maùy moùc, gaïo côm, saùch vôû, thaäm
chí nhöõng taäp album hình ngoãn ngang khaép nôi, ngöôøi ta
quaù voäi vaõ boû ñi khoâng coù thôøi gian cuùi xuoáng nhaët nhaïnh.
Hai cha con ñöùng laëng beân caàu, nhìn doøng nöôùc chaûy, cuoái
cuøng xaén quaàn loäi nöôùc. Qua ñöôïc caàu, chuùng toâi ñoùn ñöôïc

ÑA HIEÄU 93 271

chieác xe veà Phan Rang.
Treân xe ngöôøi ta baøn taùn nhau veà tình hình chieán söï. Moät

ngöôøi cho bieát ñoaøn quaân cuûa caùc tröôøng Voõ Bò Quoác Gia,
Chieán Tranh Chính Trò, Caûnh Saùt Daõ Chieán di taûn xong, Ñaø
Laït trôû neân thaønh phoá cheát, khoâng chính quyeàn, khoâng quaân
ñoäi. Söï tan raõ lan daàn ñeán Phan Rang, hieän nay khoâng ai bieát
ñieàu gì ñang xaûy ra trong thaønh phoá toâi ôû. Toâi coá an uûi ba:

- Môùi coù moät ngaøy thì khoâng theå mau nhö vaäy ñöôïc. Vaû
laïi ñaâu coù ñaùnh nhau, maø khoâng theå naøo khoâng coù ñaùnh
nhau.

Trung taâm thaønh phoá Phan Rang traøn ngöôøi taûn cö, hoï
ngoài hai beân leà ñöôøng, trong chuøa, trong tröôøng hoïc. Nieàm
vui traøn ngaäp khi toâi gaëp ñöôïc baùc Hai Dó, moät ngöôøi haøng
xoùm. Baùc cho bieát:

- Maï vaø caùc em con ñaõ veà ñeán Ñaø Laït toái hoâm tröôùc,
nhöng khoâng bieát saùng nay coù ñi di taûn theo ñoaøn quaân hay
khoâng. Chò con ñaõ gaëp ñöôïc anh reã. Nhö vaäy anh chò con
vaø anh ñaàu chaéc theo ñoaøn quaân ñi veà Saøi Goøn roài.

Hoang mang, toâi ñeå ba ngoài döïa vaøo goác caây coøn mình
chaïy vaøo tröôøng hoïc, vaøo chuøa ñeå kieám maï vaø caùc em,
khoâng troâng mong thaáy ñöôïc anh chò, vì ñoaøn quaân ñaõ ñi
qua. Vaø toâi bieát mình ñang töï löøa doái mình vì khoâng bao giôø
maï toâi daùm ñöa ñaùm con coøn quaù nhoû ñeå ra ñi laàn nöõa, maï
seõ chôø cha con toâi trôû veà nhaø. Moät ngöôøi ñaøn oâng toát buïng
thaáy toâi chaïy loaêng quaêng, leân tieáng khuyeân:

- Chaùu tìm ai, giôø naøy sao khoâng veà nhaø, coøn caép caëp ñi
ñaâu nöõa, veà nhaø ñi chaùu ôi, coi chöøng laïc boá meï ñoù.

Toâi khoâng theå giaûi thích vôùi oâng lyù do mình ñi tìm meï.
Ba toâi ngoài beân goác caây troâng thaûm haïi. OÂng nhö moät caây
coå thuï bò ñoán ngaõ. Tröôùc ñaây oâng luoân töï haøo mình laø ngöôøi
thaønh ñaït, töø moät caäu hoïc troø ngheøo ham hoïc, oâng vöôn daàn
leân chöùc vuï cuûa ngöôøi ñöùng ñaàu moät cô quan trong tænh,
nay theo baûn naêng oâng muoán trôû veà Ñaø Laït tìm laïi vôï con,
nhöng oâng cuõng hình dung ra nhöõng gì chôø ñoùn mình khi
mình böôùc chaân veà nhaø khieán oâng chuøn chaân, ngoài suy nghó
vôùi traêm beà khoå ñau. Tröôùc coång chuøa coù moät em beù ngoài

272 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

khoùc, coù ngöôøi doã daønh, em nöùc nôû:
- Meï baûo chaùu ngoài ñaây ñeå meï ñi tìm cha maø giôø naøy

khoâng thaáy meï quay laïi!
Chaúng bieát baø meï ñoù giôø naøy cuoáng cuoàng chaïy ngöôïc

xuoâi tìm con hay naèm laïi moät goùc ñöôøng naøo ñoù.
Khoâng tìm thaáy meï vaø caùc em, toâi tuyeät voïng. Hai cha

con ngoài ôû ngaû ba Phan Rang, khoùc roøng. Boãng moät ñoaøn
lính ñi ngang, moät vaøi ngöôøi ñoùng quaân gaàn tröôøng toâi daïy
nhaän ra toâi. Moät vaøi ngöôøi chaøo ba toâi, bôûi thaønh phoá Ñaø
Laït quaù nhoû, moïi ngöôøi haàu nhö bieát nhau. Ñoù laø nhöõng anh
lính Ñòa Phöông Quaân ñöôïc leänh veà ñoùng ôû Ninh Thuaän,
hoã trôï cho tröôøng Voõ Bò Quoác Gia, Chieán Tranh Chính Trò
ruùt quaân. Khi ñoaøn quaân di taûn ñi qua, caùc anh khoâng bieát
ñôn vò mình ñi ñaâu neân hoï trôû leân laïi Ñaø Laït vì gia ñình coøn
treân ñoù. Khoâng coøn gì may maén hôn, ba vaø toâi vöõng nieàm
tin, chuùng toâi hoøa vaøo ñoaøn ngöôøi, moät ngöôøi lính naøo ñoù
baét moät chieác xe taûi döøng laïi, cuõng may oâng taøi xeá cuõng coù
yù ñònh leân laïi Ñaø Laït, moïi ngöôøi treøo qua thaønh chieác xe
taûi phuû kín mui, ngöôøi naøo ñoù chìa nhöõng chieác baùnh löông
khoâ cho ba vaø toâi, toâi thöïc söï caûm ñoäng bieát ôn.

Nhöõng ngöôøi lính laïc ñôn vò töø khaép nôi ñoå veà, khoâng
ngöôøi chæ huy, ai coù suùng laø coù söùc maïnh, theâm vaøo ñoù,
khoâng chính quyeàn, tuø hình söï phaù nguïc thoaùt ra phaù phaùch
vaø hoâi cuûa. Moät thaønh phoá kinh hoaøng, suùng noå reàn trôøi. Moät
toaùn lính khaùc leân coø suùng baén chæ thieân, baét chieác xe toâi
ñang chaïy döøng laïi, hai toaùn lính ñoái ñaàu nhau, caû hai beân
cuøng coù suùng, cuoái cuøng toaùn lính ñöùng döôùi boû ñi sau khi
loät chieác ñoàng hoà cuûa oâng taøi xeá. OÂng taøi xeá sôï haõi khoâng
daùm ñi tieáp, oâng boû xe laïi laãn vaøo daân. Moïi ngöôøi xuoáng xe
laïi tieáp tuïc ñi boä ñeán gaàn toái thì ñoùn ñöôïc moät chieác xe chôû
thuoác taây cho pharmacie Ñaø Laït ngay trung taâm thaønh phoá.
OÂng taøi xeá roäng raõi cho taát caû moïi ngöôøi leân xe. Xe chaïy ra
khoûi Phan Rang, khoâng khí yeân tónh, ngöôøi ñi ñöôøng thöa
thôùt, khoâng coù ñoaøn ngöôøi chaïy ngöôïc xuoâi. Ñeâm buoâng
daàn xuoáng, xe döøng giöõa ñeøo Song Pha ñeå nghæ, khoâng daùm
leân ñeøo trong moät khoâng khí laëng ñeán gheâ ngöôøi.

ÑA HIEÄU 93 273

Moät chieác xe lambetta boãng xuaát hieän trong ñeâm toái mòt
muøng. Khuoân maët moät ngöôøi ñaøn oâng vaãn coøn neùt hoang
mang, oâng nhaän ra ngay ba toâi:

- Anh ôi! Quaân ñoäi ñaõ ruùt ñi heát roài. Khoâng coøn chính
quyeàn treân ñoù, nghe noùi Vieät Coäng veà roài, hoï ñaõ ñaët ñaïi
dieän. Anh khoâng neân leân, khoâng neân….

Baùo tin xong, oâng hoái haû chaïy tieáp. Moïi ngöôøi treân xe
nöûa tin nöûa ngôø vì thoâng tin naøy, coøn ñang baøn taùn thì trong
röøng, boùng hai ngöôøi ñaøn oâng khaùc xuaát hieän. Hoï laø hai cha
con, tay ñeo naõi, khoaùc ruoät töôïng ñöïng gaïo treân vai. Daùng
ngöôøi cha to lôùn in trong röøng caây toái ñen. Ba toâi nhaän ra
baùc Ngaõi, moät coâng chöùc ñoàng söï vôùi oâng. Chæ vaøi caâu noùi
baùc xaùc nhaän tin treân laø ñuùng söï thaät. Baùc khuyeân ba toâi
khoâng neân trôû laïi Ñaø Laït. Ba toâi suïp xuoáng, oâng daõy duïa,
baùc Ngaõi quay qua toâi noùi nhoû:

- Baùc noùi cho chaùu nghe, chaùu phaûi caûn khoâng ñeå ba
chaùu leân Ñaø Laït nöõa, nguy hieåm laém.

Toâi oaø khoùc, ngöôøi nhö meâ ñi, trong tieáng moïi ngöôøi baøn
taùn, toâi nghe
tieáng baùc Ngaõi
an uûi, voã veà.

Con ñöôøng
phía tröôùc
khoâng coøn loái
thoaùt. Vôùi ngaàn
aáy naêm laøm
coâng chöùc cao
caáp, baây giôø Ñaø
Laït khoâng coøn
laø ñaát cho ba
toâi dung thaân. Toâi nhôù khi coøn hoïc baäc trung hoïc, ba baïn
toâi laø baùc Taêng Vaên Danh laøm tröôûng aáp döôùi Traïi Haàm,
moät ñeâm hoï veà ñem ra xöû baén tröôùc saân ngay tröôùc maët vôï
con. Toâi sôï thaát thaàn, toâi bieát neáu mình trôû leân chaéc khoâng
cheát nhöng ba toâi khoâng coù cô may soáng soùt hay thoaùt caûnh
tuø toäi. Toâi khoâng nghó ba toâi coù theå thoaùt cheát trong cuoäc

274 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

chieán naøy ñöôïc nhöng toâi khoâng muoán chính mình laø ngöôøi
ñem cha leân Ñaø Laït ñeå naïp maïng. Nhöõng thöôùc phim veà
nhöõng cuoäc ñaáu toá, nhöõng hoá choân taäp theå hieån hieän tröôùc
maét laøm toâi ñieáng ngöôøi. Giôø thì ba toâi khoâng coøn moät chuùt
taâm trí naøo, khoâng bieát quyeát ñònh ra sao, oâng khoùc than,
töï traùch mình khoâng leân chuyeán xe cuøng vôï con, nay gia
ñình ly taùn, oâng khoâng cuøng vôï chia seû noãi nhoïc nhaèn, thaäm
chí giôø khoâng bieát vôï con vaát vöôûng ôû ñaâu. Toâi cuõng khoùc
heát nöôùc maét giöõa ñeøo Soâng Pha, toâi khoâng bieát mình coøn
gaëp laïi meï vaø caùc em. Toâi nhôù töøng khuoân maët cuûa moãi
ñöùa em: Hoaønh nhoû nhaát môùi leân möôøi, ít noùi coù ñoâi maét to
buoàn, Phöông nhí nhaûnh, leân xe veà Ñaø Laït maëc boä ñoà môùi
toâi vöøa môùi may troâng thaät deã thöông. Saâm chính laø ñöùa
em ñaët traùi banh giöõa boä quaàn aùo ñeå toâi khoâng thaáy baét boû
laïi, em coøn coù teân Saâm Banh. Caån ñi xe ñaïp ñeán tröôøng xa
hôn naêm caây soá maø khoâng than thôû. Ngaøy xöa coøn beù, toâi
boàng Chi suoát treân tay, moãi khi em ñoøi toâi beá, gioïng noùi
ngoïng nghòu: Göông ôi! Göông! Laïc, Laâm tuy lôùn nhöng raát
ngoan, daãu gaàn nhaø coù moät ñieåm baùn baïch phieán maø caùc
em khoâng heà gheù maét nhìn qua. Quyeàn chaêm lo hoïc haønh,
luùc naøo saùch vôû cuõng treân tay.

Moät ñeâm haõi huøng giöõa ñeøo Soâng Pha, boãng nhieân toâi
trôû thaønh ngöôøi töù coá voâ thaân khoâng moät maùi nhaø, hay coù
moät maùi nhaø maø khoâng daùm veà, coù ngöôøi thaân chôø ñôïi maø
khoâng daùm gheù. Toâi khoâng daùm nghó ba toâi seõ soáng nhö
theá naøo neáu cha con thoaùt thaân veà ñöôïc Saøi Goøn nhöng toâi
coá töï nhuû mình: neáu khoâng veà gaëp ñöôïc meï vaø caùc em thì
phaûi coá ñöa ba tìm gaëp caùc anh vaø chò vì toâi tin hoï ñaõ veà
ñeán Saøi Goøn vaø nghieán raêng thaàm baûo haõy ñeå nöôùc maét ôû
giöõa ñeøo. Vôùi moät con beù suoát thaùng naêm qua chæ bieát aên
vaø hoïc, ra ñôøi chöa ñöôïc bao laêm nay phaûi töï mình quyeát
ñònh moät vieäc nhö theá, toâi bieát toùc mình ñaõ baïc daãu chöa
qua tuoåi hai möôi.

Con ñöôøng tìm söï soáng (ngaøy 3 thaùng 4 naêm 1975)
Saùng sôùm, oâng taøi xeá xe thuoác taây e deø hoûi cha con

ÑA HIEÄU 93 275

toâi coù muoán leân Ñaø Laït nöõa khoâng. Moïi ngöôøi ñaõ xuoáng
xe, ba muoán treøo leân nhöng toâi níu tay laïi. Xe chaïy, hai
cha con laïi chaïy theo moät ñoaïn roài ñöùng laïi nhìn chieác xe
maát huùt ñem theo nieàm hy voïng trôû veà nhaø. Toaùn ngöôøi
ñi xuoáng ñeøo, ngoaøi cha con toâi, hai cha con baùc Ngaõi coøn
coù ba ngöôøi lính ñòa phöông ñoùng trong tröôøng toâi daïy, hai
ngöôøi teân Phuïng vaø Taân, coøn ngöôøi kia thì toâi khoâng bieát,
ba ngöôøi lính muoán veà Saøi Goøn ñeå trình dieän taïi Boä Toång
Tham Möu. Treân ñoaïn ñöôøng ñi, moãi ngöôøi moät suy nghó,
chæ coù cha con baùc Ngaõi haêng haùi nhaát, bôûi gia ñình baùc
veà ñöôïc Saøi Goøn maáy hoâm, baùc ñi sau cuõng chæ vì khoâng
daùm boû nhieäm sôû. Ba ngöôøi lính tuy töøng traûi trong chieán
tröôøng nhöng cuõng khoâng hình dung noåi vieäc mình ñang
laøm, khoâng nhaän thöùc mình muoán vaø ñang muoán caùi gì. Ba
ñi nhö ngöôøi moäng du. Toâi nhìn maët ñöôøng ñi trong loøng
chæ caàu nguyeän, bieát chöøng anh chò toâi thuyeát phuïc maï chaïy
theo ñoaøn quaân vaø cuõng seõ veà ñöôïc Saøi Goøn, nhöng trong
thaâm taâm toâi cuõng töï bieát ñieàu ñoù laø khoâng theå. Nöôùc maét
ñaõ caïn ôû giöõa ñeøo, trong toâi coù moät söùc cöùng raén ñeán taøn
nhaãn, toâi keùo muõ suïp che khuaát khuoân maët, tay caàm caëp,
tay dìu ba toâi ñi, phaûi ñi nhanh cho baèng nhöõng ngöôøi nam
ñoàng haønh ñeå khoâng bò boû laïi phía sau. Xuoáng cuoái ñeøo,
coù moät töôïng phaät Quan Theá AÂm nhoû beân caïnh ñöôøng, moïi
ngöôøi ñöùng laëng, ba toâi chaép tay caàu xin Phaät phoø hoä, toâi
khoâng bieát mình ao öôùc ñieàu gì, bôûi moãi böôùc chaân laø moãi
böôùc caùch xa maï vaø caùc em.

Ñi theâm moät ñoaïn ñöôøng daøi, ñoaøn ngöôøi ñoùn ñöôïc chieác
xe ñoø töø Ñôn Döông xuoáng, chuùng toâi leo leân. Xe chaïy ñöôïc
moät luùc laïi ñeán ngaõ ba reõ ñöôøng khaùc, chuùng toâi leách theách
ñi boä, khaùc vôùi ngaøy hoâm qua, con ñöôøng ñi vaøo Phan Rang
ñaày nghòt ngöôøi khoâng bieát töø ñaâu ñoå veà, khoâng hieåu ngöôøi
ta ñi ñaâu, nhoùm ngöôøi naøy ñi tôùi laïi ñuïng phaûi nhoùm ngöôøi
ñi lui, coù leõ hoï cuõng nhö chuùng toâi, ngöôøi muoán trôû veà nhaø
ngöôøi muoán ñi tieáp veà Saøi Goøn, hình nhö moïi ngöôøi thaáy
phaûi ñi thì môùi caûm thaáy yeân taâm hôn. Phan Rang thöïc söï
moät thaønh phoá kinh hoaøng, ngaøy hoâm qua chæ laø hoâi cuûa,

276 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

coøn giôø thaønh phoá ñaày raãy söï cöôùp boùc.
Ñoaøn ngöôøi chuùng toâi khoâng coù haønh lyù. Toâi coù thaùng

löông ñeå döôùi bít taát vaø chieác caëp da nhoû, ba coù 10000
ñoàng, hai cha con baùc Ngaõi ñeo tay naõi löông thöïc, ba anh
lính vôùi chieác ba loâ. Chuùng toâi ñi giöõa söï hoãn loaïn, döôùi
caùi naéng noùng cuûa Phan Rang. Ñeán luùc moïi ngöôøi töôûng
nhö chòu khoâng noåi laïi ñoùn ñöôïc xe vaøo thaønh phoá, lính
traùng coù maët khaép nôi, ñuû caùc binh chuûng, hoï ñi thaønh töøng
nhoùm, maët maøy caêng thaúng, moät toaùn lính ñöùng treân thaønh
caàu, nhoùm khaùc ñöùng hai beân veä ñöôøng, moät ngöôøi ra giöõa
ñöôøng chóa suùng leân trôøi baén chæ thieân buoäc xe cuûa chuùng
toâi döøng laïi, chieác xe ngang ngaïnh khoâng chòu döøng, moät
traøng suùng baén ngang. Xe döøng laïi, coù ngöôøi truùng ñaïn, xaùc
cheát bò keùo xuoáng ñaët döôùi ñöôøng, khoâng moät tieáng khoùc
coù leõ laø moät ngöôøi ñi leû loi, gia ñình khoâng bieát con mình
ñaõ cheát naèm ôû veä ñöôøng. Toaùn lính döôùi ñaát treøo leân xe,
xe laïi tieáp tuïc chaïy. Toâi ngoài giöõa nhöõng ngöôøi lính ñaày
suùng oáng, sôï ñieáng ngöôøi vì phaûi ñoái maët vôùi caùi taøn nhaãn
cuûa chieán tranh. Nhöõng ngöôøi lính laïc ñoaøn quaân töø mieàn
trung chaïy vaøo, hoï khoâng coù moät thoâng tin, khoâng bieát chæ
huy nay ôû ñaâu, khoâng bieát caáp chæ huy ai coøn ai maát, nhöõng
cuoäc phuïc kích khieán hoï khoâng bieát cuoäc chieán nay ñaõ xaûy
ra nôi ñaâu vaø keát quaû nhö theá naøo. Nhöõng ngöôøi lính bình
taâm laïi, hoï hoûi thaêm nhöõng ngöôøi ngoài treân xe, thöông haïi
cha con toâi. Toâi khoâng daùm nhìn ai, khoâng heù moâi moät lôøi,
coù leõ hoï cuõng chæ nghó toâi laø moät con beù trung hoïc laïc nhaø.
Xe chaïy ñeán Phan Rí thì ngöøng laïi. Ñoaøn ngöôøi ñi töø ñeøo
Song Pha giôø nhö moät gia ñình nhoû, taù tuùc döôùi moät maùi
hieân, maáy anh lính Ñòa phöông Quaân cho ba toâi möôïn chieác
poncho, hoï cho toâi naém côm, vôùi baøn tay maáy ngaøy khoâng
nöôùc röûa toâi beû naém côm aên ñeán haït cuoái cuøng.

Ñoaïn ñöôøng kinh hoaøng (ngaøy 4 thaùng 4 naêm 1975)
Saùng hoâm sau, xe chaïy ngang qua Phan Thieát, maëc duø
xe chôû ñaày lính traùng khoâng bò chaën laïi nhöng ñi raát chaäm
vì ngöôøi ñi ñaày ñöôøng baèng ñuû caùc loaïi phöông tieän: xe ba

ÑA HIEÄU 93 277

gaùc, xe ñaïp xe gaén maùy, xe taûi, xe quaân ñoäi ngöôøi ñi boä
goàng gaùnh laán ra caû loøng ñöôøng... Ñeán ngaõ ba vaøo Bình
Tuy, ñoaøn ngöôøi phaûi xuoáng ñi boä. Ñoaïn ñöôøng daøi, naéng
noùng, khoâng moät boùng nhaø, khoâng moät boùng caây, khoâng
nöôùc uoáng, chæ coù nhöõng vuõng laày nöôùc ñuïc ngaàu. Ba vaø
toâi nhaém maét coá uoáng cho qua côn khaùt.

Con ñöôøng ñaày nhöõng xaùc cheát. Môùi thoaït nhìn töôûng
ngöôøi ngoaïi quoác vì ai cuõng to lôùn. Nhöng thöïc ra ñoù laø
nhöõng ngöôøi lính, ngöôøi daân xaáu soá bò cheát tröông phình vì
khoâng ngöôøi choân caát. Xung quanh, nhöõng ñaùm ruoài xanh
bay vo ve. Toâi khoâng daùm nhìn chung quanh, cuùi maët saùt
ñöôøng hôn, nhìn kyõ böôùc chaân ñeå traùnh ñaïp nhaàm suùng oáng
ngoãn ngang. Ba toâi cuõng chaúng hôn, oâng voán chæ laø moät
coâng chöùc laïi mang trong ngöôøi moät doøng maùu cuûa naøng
thô neân soáng khoâng thöïc teá, taát caû moïi vieäc trong gia ñình
ñeàu moät tay maï toâi lo toan. Khoâng coù baø beân caïnh, oâng huït
haång khoâng quyeát ñoaùn ñöôïc vieäc gì. Hai cha con dìu nhau
ñi treân ñoaïn ñöôøng ñòa nguïc, söï sôï haõi quaù söùc khieán moïi
xuùc caûm khoâng coøn, toâi laån thaån töï hoûi: chaéc gì mình may
maén hôn nhöõng ngöôøi naèm xuoáng.

Buoåi toái beân hieân nhaø treân con ñöôøng vaøo Bình Tuy. Trôøi
möa, toâi naèm döôùi ñaát, goái ñaàu treân chieác caëp da, ngöôøi laám
lem ñaát caùt, ñoaøn ngöôøi ñaõ khoán khoå vì chaïy loaïn nay laïi
chòu öôùt ñeán khoán khoå. Treân baàu trôøi, hoaû chaâu soi saùng
moät goùc trôøi, tieáng suùng aàm ì ôû ñaâu ñoù, toâi mong moät traùi
ñaïn phaùo naøo rôùt vaøo; neáu toâi cheát, chaéc chaén hoàn toâi seõ
linh thieâng, toâi phuø hoä cho ba maï vaø caùc em toâi.

Mieàn ñaát höùa (ngaøy 5 thaùng 4 naêm 1975)
Toâi thöùc giaác khi baàu trôøi coøn tinh tuù vaø khoâng ngôø mình
vaãn coøn soáng, toâi daãn ba laàm luõi ñi sau cha con baùc Ngaõi.
Maáy laàn ba thoái chí muoán döøng laïi beân leà ñöôøng nhöng toâi
khoâng cho. Toâi cuùi ñaàu khoâng nhìn ai, níu tay ba toâi khoâng
cho oâng döøng laïi ñeå noùi chuyeän vôùi ai, bôûi moät laàn gaëp gôõ
oâng laïi khoùc. Coù luùc oâng baûo toâi thaáy moät ngöôøi naøo ñoù maëc
chieác aùo len cuûa anh reã do chính toâi ñan taëng nhöng toâi döùt

278 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

khoaùt khoâng cho oâng hoûi thaêm bôûi neáu ñuùng chieác aùo cuûa
anh thì ñieàu ñoù chæ baùo ñieàm khoâng may maø thoâi. Giôø oâng
laïi xem toâi laø ngöôøi coù toäi khi hai cha con laâm vaøo tình theá
naøy. Bao nhieâu lôøi traùch moùc oâng daønh cho toâi, keát toäi toâi
khoâng cho oâng leân ñeøo, oâng cöù hoûi taïi sao toâi laïi laø con gaùi
maø khoâng phaûi con trai.

Töøng ñoaøn ngöôøi taûn cö cuûa khaép mieàn trung ñoå doàn veà,
tôùi ñaây hoï caûm thaáy yeân taâm, hoï caûm giaùc moïi chuyeän trôû
neân bình yeân neáu veà ñöôïc Saøi Goøn, thaùnh ñòa cuoái cuøng.
Ñöôøng ñi veà baõi bieån noùng khaù nguy hieåm bôûi ngoaøi ñoà
ñaïc vaát ngoãn ngang coøn laãn suùng oáng, nhöõng quaû löïu ñaïn
naèm laên loùc ñeán ñaùng sôï, ngöôøi ta chen laán nhau thueâ ghe
maùy vaøo Long Haûi. Trôøi veà chieàu, ba ngöôøi lính coù leõ tìm
ñöôïc ñôn vò hay gaëp nhieàu ngöôøi trong ñôn vò neân ñi ñaâu
maát, cha con baùc Ngaõi aùi ngaïi hoaøn caûnh cha con toâi neân
doïc ñöôøng coù yù chaêm soùc, baùc thueâ giuøm ghe maùy vaø cuøng
nhau ñeán Long Haûi.

Chieác ghe maùy chaät ngöôøi, nöôùc maáp maùy vaøo maïn ghe,
khuoân maët nhieàu ngöôøi ñaõ thaáy nuï cöôøi, mieàn ñaát höùa hieän
ra tröôùc maét. Loøng toâi khoâ cöùng laïi, toâi bieát khoâng theå naøo
mình gaëp meï vaø caùc em nöõa. Giôø ba toâi nhö moät ngöôøi ñieân,
oâng oâm, ñaùnh, caáu veùo toâi nhö theå toâi laø nguyeân nhaân gaây
cho oâng noãi khoå naøy, roài oâng laïi khoùc oâm toâi, quay quaét
goïi teân töøng ñöùa con. Ghe caäp beán, moïi ngöôøi xuoáng ghe
vôùi nuï cöôøi, chuùng toâi xuoáng ghe vôùi taâm hoàn naëng tróu.
Bôø bieån Long Haûi ñaày ngöôøi. Khoâng muoán nhìn nieàm haïnh
phuùc cuûa cha con baùc Ngaõi cuõng nhö khoâng muoán ba toâi
khoán khoå khi thaáy baùc saép gaëp laïi gia ñình khieán oâng noåi
côn khuûng hoaûng, toâi daãn oâng laãn vaøo ñaùm ñoâng maø khoâng
caùm ôn cha con baùc laáy moät lôøi.

Trôøi saäp toái, toâi ra beå nöôùc giaët cho ba toâi chieác aùo
chemise, hai cha con mua moät dóa côm, ñoù laø dóa côm ñuùng
nghóa sau maáy ngaøy chaïy loaïn, khieán toâi cuõng ngaïc nhieân
veà caùi ngon mieäng cuûa mình.

Ñeâm ñoù, cha con toâi thueâ chieác gheá boá nguû treân baõi bieån,
chung quanh toâi raát ñoâng ngöôøi, nôi hoäi tuï cuûa traêm ngaøn

ÑA HIEÄU 93 279

hoaøn caûnh töø khaép nôi ñoå veà. Hoaøn caûnh nhö cha con toâi

khoâng phaûi caù bieät, nhöõng ngöôøi giaøu coù ñaõ ñi taûn cö baèng

maùy bay, phaàn coøn laïi ñi boä thaát laïc nhau, cheát choùc doïc

ñöôøng. Moät oâng ñöùng tuoåi naèm gaàn beân ba khoùc nöùc nôû, vôï

con oâng cheát ngay tröôùc maét, oâng thaáy xe caùn leân maø khoâng

theå döøng laïi ñeå choân caát; tieáng khoùc, tieáng than, tieáng keå

leå noåi leân, con xa cha meï, vôï laïc choàng. Tieáng ngöôøi baøn

luaän nhau veà cuoäc chieán, ngöôøi ta khoâng bieát vó tuyeán 17

giôø seõ ñaët ôû ñaâu. Toâi nhìn treân trôøi cao, tìm ngoâi sao baûn

meänh cuûa mình. Ngaøy mai, hai cha con toâi seõ thueâ xe veà

Saøi Goøn, toâi coù gaëp ñöôïc caùc anh chò trong ñoaøn quaân di

taûn? Anh trai toâi trong ñoaøn quaân tan taùc mieàn trung coù veà

kòp hay bò baét, bò cheát ôû ñaâu? Hai cha con veà Saøi Goøn ñeå

laøm gì khi anh chò khoâng ai veà ñöôïc? Cuoäc chieán saép keát

thuùc hay chæ laø môùi baét ñaàu? Söï traàm luaân cuûa hai cha con

toâi môùi khôûi söï vaø bao giôø thì keát thuùc? Tieáng khoùc, tieáng

cöôøi oàn aøo xung quanh maø khoâng ai traû lôøi caâu hoûi ñoù… Toâi

ngaäm nguøi nghó thaùng ngaøy naøy thaät khuûng khieáp khi toâi

môùi ôû tuoåi hai möôi.

Phaïm Mai Höông

* Hôn 30 naêm qua toâi chöa bao giôø daùm môû laïi nhöõng
trang nhaät kyù naøy. Maõi ñeán hoâm nay ñoïc laïi, toâi môùi thaáy
nhöõng ngaøy thaùng aáy thaät ñaùng sôï, ñuû ñeå baïc caû maùi toùc duø
chæ ôû tuoåi hai möôi.

280 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

ªª tuøy buùt

Baø Meï Queâ

ªª Captovan K19

Coù nhieàu caùch goïi veà song thaân tuøy theo ñòa
phöông, nhöng ôû queâ toâi, moät vuøng thuoäc tænh
Kieán An, Haûi Phoøng thì con goïi boá meï laø thaày
bu, vì theá toâi xin giöõ hai danh töø naøy cho baøi vieát veà meï
toâi, moät baø meï queâ.
*
Thaày toâi qua ñôøi ngaøy 15 thaùng Gieâng naêm 1947, höôûng
döông 41 tuoåi! OÂng cuï maát ñi khoaûng sau 2 thaùng bò beänh
maø thuôû aáy ngöôøi vuøng queâ chæ bieát goïi laø beänh “thöông
haøn”(?). Nhöõng ngaøy thaày toâi laâm troïng beänh vaø khi caùc
con tieãn chaân oâng cuï ra caùnh ñoàng thì nay toâi khoâng coøn
nhôù gì nöõa! Kyû nieäm duy nhaát coøn soùt laïi trong ñaàu toâi laø
khi oâng cuï thaùo vai caøy ra khoûi coå con traâu roài ñöa sôïi daây
thöøng cho toâi daãn noù ñi aên, ñang gaëm coû, khi ñeán beân bôø
hoà tröôùc cöûa nhaø thôø thì noù nhaøo xuoáng nöôùc, ngöôùc muõi
leân thôû phì phoø, coøn toâi, moät thaèng beù chaên traâu môùi 6 tuoåi,
khoâng theå keùo noù leân ñöôïc neân toâi ñaønh buoâng daây thöøng,
ñöùng treân bôø maø khoùc vì sôï con traâu seõ cheát ñuoái.
Nhöng vôùi bu toâi, moät baø meï queâ, thì toâi nhôù nhieàu,
nhöng chöa moät laàn nhaéc laïi nhöõng kyû nieäm naøy vôùi anh
chò em vaø con chaùu. Khi thaày toâi maát thì bu toâi môùi 43 tuoåi
vôùi moät naùch baåy ñöùa con, taát caû cuøng soáng trong caên nhaø

ÑA HIEÄU 93 281

tranh vaùch ñaát ba gian hai traùi, moät maûnh vöôøn vôùi daêm ba
saøo ruoäng thuoäc laøng Cöïu Vieân, tænh Kieán An,thaønh phoá
Haûi Phoøng, vaø chæ caùch hai nôi naøy chöøng hôn 3 caây soá.

Moät hình aûnh tuy ñaõ hôn 60 naêm roài maø toâi vaãn coøn nhö
ñang thaáy tröôùc maét, ñoù laø caûnh vaøo luùc hoaøng hoân, bu toâi
ñöùng ôû goùc vöôøn, höôùng ra nghóa trang maø keâu teân thaày toâi
trong tieáng naác sau khi ñaõ choân caát thaày toâi xong.

Bu toâi caû ngaøy phaûi chaân laám tay buøn vôùi ruoäng luùa vöôøn
rau, moãi buoåi chieàu veà, sau khi thoåi côm cho con, naáu caùm
cho lôïn (heo) xong thì maët trôøi ñaõ laën, giöõa luùc tranh toái
tranh saùng, baø laúng laëng ra goùc vöôøn, luùc thì ngoài ngaét ñoït
khoai lang, khi thì ñöùng haùi laù cheø maø thuùt thít khoùc trong
khi caùc con khoâng hay bieát.

Moät buoåi chieàu toái, khi chim ñaõ veà toå, toâi leo leân caây cau
ôû goùc vöôøn ñeå baét oå chim saùo ñen khi nghe chim con “chíp
chíp” maø toâi ñaõ rình töø laâu, toâi thaát kinh suyùt rôi xuoáng ñaát
khi baát chôït thaáy boùng ñen ñöùng khoùc goùc vöôøn. Nhöng toâi
hoaøn hoàn ngay khi nhaän ra giaûi khaên tang traéng vaán treân
ñaàu, hai ñuoâi khaên chaïy doïc soáng löng cuûa bu toâi, toâi voäi
tuït xuoáng ñònh chaïy vaøo nhaø, nhöng roài khöïng laïi, ngoài thuïp
xuoáng beân goác caây cau vì nghe tieáng bu toâi khoùc:

“OÁi oâng ôi! Trôøi ñaõ toái roài! OÂng ñi ñaâu maø sao khoâng veà
aên côm uoáng nöôùc vôùi caùc con oâng ôi!”

Tuy tuoåi leân 6, tuoåi nghòch ngôïm cuûa treû nhaø queâ khoâng
bieát sôï ma nhöng toâi ruøng mình noåi gai oác khi nghe bu toâi
keâu leân nhö theá. Baø khoùc trong naác ngheïn, coá keàm trong
hoïng khoâng cho ra tieáng vì sôï caùc con nghe ñöôïc, chaéc baø
cam chòu ñau khoå thöông nhôù moät mình, khoâng ñaønh chia
noãi buoàn vôùi caùc con. Caùc anh chò em chuùng toâi khoâng ai
hay bieát vieäc naøy, vì sau moät ngaøy quaàn quaät vôùi coâng vieäc
ruoäng luùa voàng khoai thì taát caû ñaõ meät nhoaøi, moïi ngöôøi ñi
nghæ sôùm ñeå saùng mai, khi gaø vöøa gaùy vaø tieáng chuoâng nhaø
thôø “bính-boong” luùc 5 giôø saùng laø ñaõ phaûi daäy ñeå chuaån
bò ra ñoàng.

Rieâng mình toâi bieát bu toâi khoùc, toâi chaúng noùi cho ai hay,
nhöng tieáng khoùc cuûa meï xoaùy vaøo ñaàu tuoåi thô khieán toâi

282 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

cöù ñöùng sau heø nhìn bu toâi ruõ xuoáng nhö taøu laù chuoái heùo,
nghe baø naác ngheïn maø öùa nöôùc maét theo. Nhieàu khi toâi
thaáy baø vòn caønh cheø roài söùc naëng cuûa khoå ñau keùo caønh
cheø gaãy xuoáng! Moät chieàu toái, toâi nghe tieáng noùi beân kia
vöôøn, caùch buïi tre, vaúng sang:

- Meï Quaùn sao cöù khoùc maõi theá! Haõy ñeå cho Quaùn noù
yeân nghæ.

Ñoù laø tieáng cuûa cuï Döôõng, chuù cuûa thaày toâi, chaéc cuï cuõng
soùt ruoät vì tieáng khoùc moãi chieàu toái ngoaøi goùc vöôøn. Bu toâi
laø chaùu daâu neân phaûi vaâng lôøi chuù, töø ñoù bu toâi khoâng ñöùng
khoùc ngoaøi goùc vöôøn nöõa. Nhöng noãi saàu vì naám moà choân
choàng chöa xanh coû thì laøm sao vôi neân nöôùc maét tieáp tuïc rôi
cuøng nhöõng tieáng naác ngheïn trong goùc beáp giöõa ñeâm khuya.

Muøa Ñoâng thaùng giaù, tieát trôøi khaù laïnh ôû vuøng queâ vôùi
caên nhaø laù coù nhieàu khe hôû ñeå gioù luøa vaøo, anh em toâi naèm
oå rôm, ñaép chieáu, kín ñaàu thì hôû ñuoâi vaø ngöôïc laïi kín chaân
thì thoø ñaàu, caùi laïnh ñeâm khuya laïi theâm daï daøy troáng ñuùng
vôùi caâu chaâm ngoân “buïng ñoùi caät reùt” neân giaác nguû chaäp
chôøn. Nöûa ñeâm veà saùng, khi gaø vöûa gaùy, toâi thöùc giaác thaáy
aùnh löûa töø nhaø beáp haét leân, toâi boø daäy vaø mon men tôùi ñeå
söôûi cho aám thì thaáy bu toâi ngoài naáu caùm heo, moät tay caàm
que, tay kia naém môù rôm ñaåy vaøo tieáp cho löûa chaùy, boùng
meï toâi in leân vaùch beáp, ngaû nghieâng theo aùnh löûa baäp buøng.
Ñeâm khuya, thaáy con thöùc daäy boø xuoáng beáp thì baø meï bieát
con ñang thieáu caùi gì. Vöøa troâng thaáy toâi, baø voäi keùo vaït aùo
lau nöôùc maét, roài noùi:

- Ñoùi haû? Ngoài xuoáng ñaây söôûi cho aám roài bu nöôùng cho
con cuû khoai.

Beáp nhaø queâ ñun baèng rôm raï neân coù tieáng noå leùp-beùp
laøm baén ra nhöõng tia löûa töïa phaùo boâng vaø keùo theo tro buïi
phuû leân ngöôøi ngoài naáu. Bu toâi ñöùng daäy kheõ phuûi tro treân
taám khaên tang traéng roài laáy cuû khoai lang ôû caùi thuùng treo
sau löng vuøi vaøo ñaùm tro giöõa ba “oâng ñaàu rau”.

Coù theå nhieàu ngöôøi khoâng bieát “khoai nöôùng vuøi beáp
tro” laø gì, muøi vò noù ra sao, ngay caû con chaùu noäi ngoaïi cuûa
bu toâi hieän nay ñang sinh soáng treân ñaát Myõ cuõng khoâng

ÑA HIEÄU 93 283

bieát. Nhöng vôùi toâi, cuû khoai lang vuøi beáp tro maø bu toâi
“ban” cho toâi khoâng coù gì so saùnh ñöôïc. Ngöôøi ta thöôøng
duøng chöõ “ban” ñeà noùi veà nhöõng “hoàng aân” maø Thöôïng
Ñeá, Chuùa, Phaät ban cho con chieân, phaät töû, nhöng bu toâi ñaõ
“ban” cho toâi cuû khoai nöôùng vuøi beáp tro giöõa ñeâm ñoâng
giaù laïnh maø xung quanh beáp chæ coù rôm raï, tro buïi, boùng
toái vaø tình meï con.

Baø meï kheàu cuû khoai trong ñaùm tro ra, voø naém rôm chaø
leân voû ngoaøi cho saïch choã chaùy ñen roài ñöa cho con:

- Khoai coøn noùng laém, con aên töø töø.
Ñuùng roài, khoai nöôùng thôm vaø ngon vôùi treû em mieàn
queâ, neáu em ñoùi maø voäi aên ñeán noãi queân caû boùc voû thì seõ bò
noùng phaûi haû mieäng ra, ngöûa maët leân maø thoåi “phuø-phuø”,
aên vuïng maø nuoát voäi mieáng khoai lang deã bò ngheïn. Buïng
ñoùi, caät reùt maø hai tay naém cuû khoai nöôùng noùng thì thích
laém, nhöng khoâng hieåu sao caùi taät tham aên cuûa toâi bieán ñi
ñaâu maát, toâi cuõng chaúng hieåu chöõ “hieáu” laø gì, nhöng vaãn
cöù beû cuõ khoai ra laøm hai, ñöa bu toâi moät nöûa maø khoâng noùi
moät lôøi naøo caû? Bieát noùi gì hôn, vaø duø bieát vaên hoa chöõ toát
thì trong hoaøn caûnh aáy, ngaøn vaïn lôøi noùi cuõng baèng thöøa,
laø saùo ngöõ. Toâi ñöa nuûa cuû khoai cho bu toâi chæ vì toâi thaáy
bu toâi keùo vaït aùo lau nöôùc maét, chæ vì trong aùnh löûa rôm
chaäp chôøn giöõa ñeâm khuya maû toâi thaáy maét bu toâi ñoû. Toâi
ñöa nöûa cuû khoai cho bu vì toâi bieát bu toâi cuõng ñoùi nhöng
nhöôøng mieáng aên cho con nhö taát caû caùc baø meï khaùc.
Caàm mieáng khoai trong tay, bu toâi nhìn toâi khoâng noùi gì
caû nhöng laïi choaøng tay qua keùo toâi vaøo loøng. Toâi bieát bu
toâi ñang thoån thöùc vaø roài baø kheõ noùi:
- Con leân nhaø ñaùnh thöùc caùc anh chò daäy aên côm ñeå coøn
kòp “ra ñoàng”.
Hai chöõ “ra ñoàng” laø chæ coâng vieäc ngoaøi ñoàng ruoäng nhö
cuoác ñaát, nhoå maï, caáy luùa, laøm coû, troàng rau, troàng khoai,
troàng baép (ngoâ) v.v... nhöõng coâng vieäc cuûa nhaø noâng ñeå
laøm ra thöïc phaåm maø ngöôøi “thaønh phoá”, nhaát laø caùc baïn
treû ngöôøi Myõ goác Vieät, khoâng bao giôø coù theå hình dung ra
ñöôïc noù vaát vaû nhö theá naøo.

284 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

Ngaøy qua ngaøy, baày gaø moät meï baåy con ñuøm boïc quaây
quaàn döôùi maùi tranh ñöôïc bao quanh bôûi luõy tre, roài bò
chaïy loaïn vì chieán tranh! Khi hoài cö veà laøng cuõ thì chæ coøn
hoang taøn ñoå naùt neân meï con laïi chaïy theo doøng ngöôøi di
taûn. Thaáy hoï ñi thì baø meï queâ cuõng daét con ñi, khoâng bieát
ñi veà ñaâu vaø laøm gì! Nhöõng luùc gian nan khoán khoå nhö theá
chaéc haún bu toâi laïi keâu teân thaày toâi vaø mong choàng chæ loái
ñöa ñöôøng cho vôï goùa con coâi ñöôïc veà nôi bình an.

Cuoái cuøng thì gia ñình toâi laøm daân di cö troâi daït vaøo Nam,
veà laøng Beán Xuùc, quaän Beán Caùt, tænh Bình Döông naêm 1954.
Ngöôøi noâng daân thöôøng coù söùc chòu ñöïng nhö “coû daïi”, vaát
ñaâu cuõng soáng ñöôïc vôùi ñaát, nhöng meï con chuùng toâi ra ñi
khoâng mang theo ruoäng vöôøn, chæ coù hai baøn tay neân phaûi
xoay sôû, caùc anh chò toâi luùc naøy ñaõ tröôûng thaønh neân phieâu
löu veà thaønh phoá vaø gia ñình toâi laïi di chuyeån veà 172/41
ñöôøng Ñoã Thaønh Nhaân, Khaùnh Hoäi, quaän Boán, Saøi Goøn.

Bu toâi, moät baø meï queâ “laïc” veà thaønh phoá, boû laïi sau
löng xa tít muø khôi maùi tranh, luõy tre, ruoäng vöôøn vaø nhaát
laø moà choàng maø seõ khoâng bao giôø ñöôïc nhìn laïi neân bu toâi
nhö taøu laù uùa vaø chæ hoài sinh sau khi ñaõ coù tieáng baäp beï “baø
baø” cuûa caùc chaùu noäi ngoaïi. Coù leõ ñaây laø giaây phuùt haïnh
phuùc nhaát cuûa bu toâi cuõng nhö caùc baø meï khaùc, thöông chaùu
chaêm soùc chaùu hôn thöông con.

Vaãn töôûng bu toâi ñöôïc vui höôûng thaùi bình vôùi chaùo rau
ñaïm baïc beân con chaùu cho tôùi luùc ñaàu baïc raêng long thì
chieán tranh laïi traøn veà, caùc con trai con reå cuûa cuï leân ñöôøng
toøng quaân, thaèng cao nguyeân, ñöùa Ñoâng Haø, con trai uùt ôû
nuùi Sôn Chaø thì con trai aùp uùt ôû maõi taän muõi Caø Maâu, ñaâu
ñaâu cuõng nghe tieáng suùng noå! “Ñaïi baùc ñeâm ñeâm voïng veà
thaønh phoá” thì baø meï queâ khoán khoå thöùc giaác ngoài töïa löng
vaøo vaùch, maét nhaém, tay caàm traøng haït, mieäng ñoïc thaàm
chuoãi maân coâi caàu xin thöôïng ñeá ban ôn laønh cho ñaøn con
nôi löûa ñaïn.

Nhöng haèng ngaøy bu toâi vaãn nhoùi tim khi nhìn nhöõng
xe nhaø binh GMC treân chôû quan taøi phuû côø chaïy qua cöûa!
Khi nghe maáy baø haøng xoùm khaùo nhau raèng aùo quan phuû

ÑA HIEÄU 93 285

côø vaøng soïc ñoû laø cuûa lính cheát traän ñoù thì bu toâi vòn töôøng
ngoài xuoáng ñaát ñoïc kinh tieáp.

Roài saùng ngaøy N thaùng 6/1966, moät xe GMC chaïy vaøo
xoùm vaø töø töø döøng laïi khieán bu toâi hoát hoaûng khuîu xuoáng,
nhöng ngöôøi lính TQLC tìm nhaø baø Chaâu, baø haøng xoùm vaø
cuõng laø ngöôøi cuøng queâ, ñeå baùo tin con trai baø laø thaèng Maõo
ñaõ töû traän! Baø Chaâu xæu, bu toâi hoaûng hoát lo laéng muoán xæu
theo, vì Maõo vaø toâi laø baïn vaø cuøng tình nguyeän vaøoTQLC.
Maõo Tieåu Ñoaøn 1, toâi Tieåu Ñoaøn 2, caû hai vöøa ñuïng traän
taïi ngaõ ba soâng Ñònh, thuoäc Bích La Thoân Quaûng Trò, noù
töû thöông, toâi bò ñaïn xuyeân khuyûu tay, thaáy khoâng sao neân
toâi ñaõ noùi vôùi haäu traïm laø ñöøng baùo tin veà cho gia ñình bieát.
Khoán thay, haäu cöù ôû Thuû Ñöùc cöù theo ñuùng thuû tuïc maø baùo
tin neân hai ngaøy sau laïi moät xe nhaø binh ñaäu tröôùc cöûa hoûi
nhaø baø Tieäp, teân anh caû cuûa chuùng toâi, ngöôøi baùo tin chöa
kòp noùi gì thì bu toâi khoâng coøn bieát gì nöõa!

Vì bò thöông nheï neân toâi xin xuaát vieän ngay ñeå ñi pheùp.
Bu toâi ñang naèm treân giöôøng beänh, thaáy toâi veà, cuï ngoài
baät daäy ngô ngaùc nhìn con, hai tay vuoát maët con, naén vai,
naém tay con laéc laéc nhö muoán bieát ñaây laø thöïc hay chieâm
bao? Bu toâi khoâng noùi gì maø chæ khoùc, coù leõ cuï khoùc vì lo
aâu, cuï khoùc vì haïnh phuùc coøn caàm ñöôïc tay con vöøa töø maët
traän trôû veà, nhöõng baø meï cuûa lính chieán thaáy maët con luùc
naøo thì haïnh phuùc luùc ñoù. Toâi xin möôïn yù baøi thô Maøu Tím
Hoa Sim: “khoâng cheát ngöôøi con lính chieán maø cheát ngöôøi
meï ôû haäu phöông”, ngöôøi lính chieán neáu coù cheát, chæ cheát
moät laàn, nhöng baø meï haäu phöông thì cheát daàn cheát moøn,
cheát giaác vì con!

Bu toâi ñaõ cheát giaác nhieàu laàn nhö theá khi thaáy maáy ñöùa
con, ñöùa chaùu trong hoï haøng vaø cuøng ôû TQLC laàn hoài töû
traän nhö Toâ Chieâu, Toâ Sôn, Vuõ Tuaán, Nguyeãn Thanh v.v..
Cuoái cuøng thì ngaøy 19/6/1969, treân con kinh Caùn Gaùo thuoäc
tænh Chöông Thieän, nhöõng tieáng noå ñaõ loaïi toâi ra khoûi voøng
chieán, nhöng may maén hôn Chieâu, Sôn, Tuaán, Thanh v.v..,
toâi coøn naëng nôï, chöa ñi ñöôïc neân khi tænh daäy, thaáy mình
naèm treân giöôøng beänh beänh vieän, toaøn thaân nhöõng daây

286 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

Hoaït caûnh
"Ngöôøi thöông
binh VNCH" do
ban Tuø Ca Xu-
aân Ñieàm thöïc
hieän ñaõ laø moät
trong nhieàu tieát
muïc taïo ñöôïc
nhöõng xuùc caûm
saâu ñaäm khoù
queân trong
ngaøy "Caùm Ôn
Anh"
(AÛnh Hoà Ñaêng)

cuøng nhôï! Môø môø nhìn qua lôùp baêng quaán ñaàu, toâi nhaän ra
bu toâi ñang laáy caïy veát maùu, veát sình ñaõ khoâ treân maët toâi,
toâi maáp maùy ñoâi moâi, goïi qua hôi thôû cuûa bình döôõng khí:

- “Meï!”
Tieáng “Meï” deã goïi deã thöông laø theá neân toâi quen vôùi
chöõ “Meï” töø ñoù.
Toâi bò troïng thöông, bò loaïi khoûi voøng chieán thì cuõng laø
luùc meï toâi bôùt ñöôïc moät phaàn lo aâu, thaáy toâi leâ leát vôùi ñoâi
naïng goã keïp naùch thì meï laïi mæm cöôøi:
- “Con cöù nhö theá naøy thì meï ñôõ lo”.
Chöa traû heát nôï nöôùc neân toâi ñöôïc haïnh phuùc quanh quaån
moät thôøi gian beân baø meï giaø nhaø queâ, baø meï khoâng bieát
vieát, khoâng bieát ñoïc maø chæ bieát khoùc vì con. Theá roài ñaát
baèng daäy soùng, caùc baø meï laïi tieáp töïc vaát vaû vì caùc con, laàn
sau cuøng toâi nghe meï khoùc laø khi toâi caùu kænh nhìn meï roài
vaát ñoâi deùp laøm baèng voû xe hôi maø cuï ñaõ len leùn ñeå vaøo
tuùi xaùch cho toâi leân ñöôøng “vinh quang”.
Sau ngaøy 30/4/75, ba anh em trai toâi cuøng hai ngöôøi anh
reå ñeàu leân ñöôøng ñeå “ñöôïc” caûi taïo laøm con ngöôøi! Chaúng
caàn noùi theâm thì ai cuõng bieát moät baø meï giaø trong hoaøn
caûnh aáy thì “coù vui bao giôø”! Nghe haøng xoùm xì xaøo baùn
taùn, meï toâi thaät thaø ñi mua quaàn aùo ñen vaø deùp raâu cho caùc
con ñeå sôùm ñöôïc veà ñoaøn tuï!

ÑA HIEÄU 93 287

Quaù khöù ñôøi toâi lính chieán ñaõ khieán meï lo aâu sôï haõi
nhöng chöa laàn naøo toâi hoãn vôùi meï nhö laàn naøy, toâi loâi ñoâi
deùp cao su ra khoûi tuùi xaùch vaø quaêng noù vaøo goùc nhaø, meï
toâi nhìn söõng toâi vaø chaéc baø töï hoûi taïi sao con laïi vaát nhöõng
thöù caàn thieát aáy, noù seõ giuùp con ñeå sôùm ñöôïc veà vôùi meï.
Laøm sao toâi hieåu ñöôïc tình thöông meânh moâng cuûa baø meï
queâ trong khi baø cuõng khoâng bieát ñöôïc con trai meï ñang
chín töøng khuùc ruoät. Toâi laúng laëng caàm tuùi xaùch vôùi boä quaàn
aùo leân ñöôøng, khoâng lôøi chaøo töø giaõ meï giaø ñang ngoài töïa
löng vaøo vaùch maø maét nhìn theo goùt chaân con!

“Caûi taïo” tôùi naêm thöù chín thì toâi hay naèm mô thaáy meï,
linh tính cho bieát coù ñieàu chaúng laønh, toâi hoûi ngöôøi nhaø moãi
khi ñeán thaêm nuoâi thì ñöôïc bieát meï toâi vaãn bình thöôøng.
Nhöng sao vaãn thaáy meï trong giaác mô, toâi ñem chuyeän
hoûi laïi thì luùc ñoù vôï toâi ñaønh loâi trong tuùi xaùch ra moät xaáp
hình ñaùm tang meï toâi maø vôï toâi ñem theo nhöng daáu kín.
Toâi khoâng coøn nöôùc maét ñeå khoùc meï vì toâi ñaõ khoâng chaøo
meï khi ra ñi, khoâng bieát raèng ñoù laø luùc chaøo lôøi vónh bieät,
khoâng bieát ai vónh bieät ai. Meï toâi khoùc vì caùc con phaûi ñi
xa khi ñaõ thaùi bình khieán meï muø loøa! Meï toâi ra ñi vónh vieãn
khi toâi chöa quay veà!

“Loøng meï thöông con nhö bieån Thaøi Bình daït daøo”, loøng
meï nhö bò dao cheùm moãi khi nghe tin con “thaéng traän” trôû
veà, “trôû veà treân ñoâi naïng goã, trôû veà hoøm goã caøi hoa”! Lôøi
naøo noùi cho ñuû, vieát cho heát trong vaøi trang giaáy! Nhöõng
baø meï duø queâ hay thaønh phoá, duø beân naøy hay beân kia ñeàu
laø Meï Vieät Nam. Meï VN thì luùc naøo cuõng vui vaø khoå ñau
theo ñôøi soáng thaêng traàm cuûa caùc con, khoâng vui khi caùc
con khoâng vui vôùi nhau. Khoå ñau bieát bao nhöõng baø meï
cuûa caùc anh lính chieán luoân canh caùnh beân loøng, lo sôï phaûi
reân ræ caâu:

- “Laù vaøng ñeo ñaúng treân caây, laù xanh ruïng xuoáng!”
Nhöõng ai coøn meï, duø trong hoaøn caûnh naøo ñi nöõa thì xin
chôù coù cöû chæ ñaùng traùch nhö toâi ñaõ phaïm ñoái vôùi “baø Meï
queâ” ñeå khoûi phaûi aân haän khoân nguoâi.

288 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

Giaùn Ñieäp

ªª Traàn Tuaán Ngoïc K28

(Chuùng ta sinh ra trong chieán tranh, tröôûng thaønh trong
chieán tranh, maát maùt bôûi chieán tranh, löu laïc cuõng vì chieán
tranh, caû lòch söû cuûa daân toäc luoân luoân phaûi ñöông ñaàu vôùi
nhöõng cuoäc chieán tranh. Neáu daân toäc chuùng ta muoán toàn taïi,
chuùng ta phaûi chuaån bò chieán tranh, khoâng caùch naøo choïn
löïa nöõa.) - TrantuanngocK28

Baøi naøy vieát ra nhö laø phaàn löôïm laët phuï troäi söu khaûo
cho hai baøi Thieân Lyù Nhaõn, Vaïn Lyù Nhó, ñeå cho baïn ñoïc
thöôûng ngoaïn nhö laø nhöõng “kieán thöùc ñoïc giuøm baïn” Baøi
goàm coù 3 phaàn. Phaàn I: Eli Cohen, ngöôøi ñieäp vieân taøi ba
ñaõ giuùp cho Do Thaùi laáy ñöôïc cao nguyeân Golan Heights
trong voøng 2 ngaøy. Phaàn II veà kyõ thuaät Nanotechnology vaø
phaàn III lieân quan ñeán Vieät Nam vaø Trung Quoác.

Eli Cohen
Laø moät trong nhöõng ñieäp vieân
noåi tieáng nhaát trong laøng ñieäp baùo
taïi Trung Ñoâng, Aliahu ben Shaoul
Cohen laø ngöôøi Ai Caäp goác Do Thaùi
ñaõ loït ñöôïc vaøo taän trong guoàng
maùy cuûa Syria, ñeå laáy tin töùc veà cao
nguyeân Golan Heights chuyeån veà
cho Do Thaùi. Thaáy cuõng thuù vò nhaéc

ÑA HIEÄU 93 289

laïi cho baïn ñoïc ñeå thaáy giaù trò chieán löôïc cuûa cao nguyeân
Golan Heights.

Sau Theá Chieán Thöù Hai, nöôùc Phaùp haàu nhö bò phaù saûn,
ñoàng tieàn Phaät laêng khoâng coøn coù giaù trò treân thò tröôøng maäu
dòch. Nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc Phaùp ñoàng caàu nguyeän pheùp
laï cho moät quoác gia ñang vaøo thôøi kyø ñen toái cuûa lòch söû.
Quaû nhieân pheùp laï ñaõ ñeán vaøo luùc nöûa ñeâm 1, treân chuyeán
maùy bay töø New York tôùi Phaùp, Morgan ñaõ tuyeân boá baûo
laõnh ñoàng tieàn Phaät laêng, thì ngay sau ñoù ñoàng tieàn Phaät
laêng ñaõ leân nhö dieàu gaëp gioù treân thò tröôøng chöùng khoaùn
taïi AÂu chaâu.

Ñaây khoâng phaûi laàn ñaàu tieân maø Morgan ñaõ duøng söùc
maïnh cuûa ngaân haøng mình cöùu vaõn nöôùc Phaùp.

Laàn thöù nhaát: Sau traän chieán, “Battle of Sedan” giöõa
Phaùp vaø Ñöùc vaøo naêm 1870 2, Pierpont Morgan ñaõ boû vaøo
250 trieäu Myõ kim cho Leon Gambetta ñeå cöùu vaõn nöôùc Phaùp
ra khoûi vôõ nôï, giuùp kinh teá nöôùc Phaùp coù cô hoäi phuïc hoài.

Laàn thöù hai: Naêm 1915, töùc laø ngay sau Ñeä Nhaát Theá
Chieán, J.P. Morgan laïi xeáp ñaët moät cuoäc cho hai nöôùc Anh
vaø Phaùp vay, soá tieàn lôùn nhaát trong lòch söû cuûa thò tröôøng
chöùng khoaùn Wall Street, leân ñeán 500 trieäu Myõ kim 3

Laàn thöù ba naøy, ñeå traû ôn, Toång Thoáng Phaùp Charles de
Gaulle hoûi Morgan muoán gì? Morgan ñaõ xin nöôùc Phaùp haõy
thaû nhöõng tieåu ñoaøn lính bieät caùch goác Do Thaùi vaøo sa maïc
Trung Ñoâng vaø cung caáp vuõ khí cuøng löông thöïc cho hoï.
Ngaøy naøy taùc giaû cho raèng ñoù laø moác cuûa ngaøy ñoäc laäp 14
/5/1948 cuûa Do Thaùi. Hai tieåu ñoaøn ñaàu tieân töø nhöõng tuùp
leàu baèng vaûi baït ñaõ nhanh choùng khai trieån trôû thaønh nôi
coù theå soáng vaø chieán ñaáu töøng phuùt cho ñaát nöôùc Do Thaùi.

Chuùng ta cuõng neân hieåu raèng, sau cuoäc chieán tranh Ñeä
Nhò Theá Chieán, phe ñoàng minh thaëng dö vuõ khí raát nhieàu.
Caùc nöôùc lôùn ñaõ tìm caùch tieâu thuï nhöõng soá löôïng vuõ khí
naøy. Trong mieàn Nam Vieät Nam, Vieät Nam Coäng Hoaø ñaõ

 1  Döaï theo trí nhôù cuaû tacù giaû, khi ñocï “Nhöõng Khuoân Maët Taøi Phieät”
vaoø namê 1975.
 2  http://www.jpmorgan.com/pages/jpmorgan/emea/local/fr
 3  http://www.jpmorgan.com/pages/jpmorgan/emea/local/fr/history

290 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

ñöôïc nhaän nhöõng khaåu suùng
Garant M1, Carbine M1 töø Myõ;
coøn mieàn Baéc Coäng Saûn nhaän
suùng Trung lieân noài hoaëc suùng
tröôøng Nga Baù Ñoû töø khoái Coäng.
Nöôùc Phaùp cuõng y heät nhö theá,
vaø quoác hoäi Phaùp nhaän ra caùch
ñeå tieâu thuï soá vuõ khí thaëng dö
trong thôøi kyø chieán tranh laø ñoå
doàn vaøo cho Do Thaùi ñeå tröø bôùt
nôï quoác gia.

Vuøng ñaát höùa cuûa Do Thaùi
naøy laïi bò khoáng cheá bôûi cao nguyeân Golan Heights, voán
thuoäc veà Syria. Caû khoái AÛ raäp nhaän ra ngay moái nguy cô laâu
daøi, beøn yeåm trôï cho Syria moïi maët ñeå Syria thöôøng xuyeân
naû troïng phaùo xuoáng vuøng laäp nghieäp cuûa Do Thaùi. Tuyeán
phoøng thuû cuûa Golan Heights raát kyõ caøng vaø ñòa ñaïo raát
ngoùc ngaùch, khoâng ai coù theå bieát ñöôïc toaøn veïn heä thoáng
phoøng thuû cuûa cao nguyeân naøy ra sao chæ tröø toång thoáng
Syria vaø boä tröôûng quoác phoøng ñöông nhieäm.

Do Thaùi phaûi söû duïng ñeán tình baùo
Mossad laø moät cô quan tình baùo noåi danh ôû Trung Ñoâng
vaø AÂu Chaâu vôùi nhöõng thaønh quaû ngoaïn muïc thí duï nhö
cuù cöôùp ñoäng trôøi coù teân laø Operation Uranium Ship, xaûy
ra naêm 1968, laáy ñöôïc nguyeân con taøu ñaày Uranium 4 cuûa
Iran ñöôïc coi nhö laø tuyeät chieâu, nhöng ñoái vôùi Mossad thì
Eli Cohen vaãn laø moät ñieäp vieân xuaát saéc nhaát töø tröôùc ñeán
giôø. OÂng ta khoâng nhöõng ñöôïc moïi ngöôøi nghieâng mình
kính troïng taïi Do Thaùi maø coøn ñöôïc ngöôõng moä bôûi caû phe
ñoái nghòch taïi Syria nöõa.
Eli Cohen laøm vieäc cho cô quan tình baùo Do Thaùi laø
Mossad töø naêm 1962 cho ñeán khi oâng ta bò loä taåy vaø bò haønh
quyeát. Eli Cohen khoâng nhöõng ñaõ cung caáp voâ soá tin töùc

 4  Dennis Eisenberg, Eli Landau and Menachem Portugali, Operation
Uranium Ship, Tel Aviv, 1978

ÑA HIEÄU 93 291

chính xaùc quyù baùu veà tình hình chính trò ngay trong noäi boä
cuûa Syrian maø coøn caû nhöõng chi tieát veà quaân söï cuûa nöôùc
naøy nöõa. Eli Cohen coù moät söùc loâi cuoán caù nhaân maïnh meõ
vôùi khaû naêng thuyeát phuïc thieân phuù ñaõ keát hôïp kheùo leùo
trong vieäc laøm aên buoân baùn ñeå taïo thaønh sôïi daây lieân heä
maät thieát vôùi caùc laõnh tuï toân giaùo trong giaùo phaùi Ba'ath
Party tôùi caùc laõnh tuï quaân söï, vaø ñaõ töøng laø baïn thaân thieát
vôùi oâng Amin el Hafiz, Toång Thoáng ñöông nhieäm thôøi ñoù
cuûa Syria.

Maëc daàu moät soá lôùn nhöõng nhaø laõnh ñaïo theá giôùi vaø Do
Thaùi gôûi coâng haøm ñeán xin Syria nöông tay nhöng vaøo ngaøy
18 /5/1965, chính phuû Syria vaãn treo coå Eli Cohen taïi quaõng
tröôøng Maryr's Square, thuû ñoâ Damascus cuûa Syria. Khoâng
nhöõng theá hoï coøn muoán ñeå caû theá giôùi bieát baèng caùch cho
pheùp truyeàn hình chuyeån ñaït toaøn boä hình aûnh trong buoåi
haønh quyeát. Hai naêm sau khi Eli Cohen Cohen ñaõ bò gieát,
tin töùc tình baùo cuûa Eli vaãn coøn giaù trò ñeå mang chieán thaéng
trong traän chieán 6 ngaøy vaøo thaùng 6 naêm 1967.

Golan Heights khi xöa voán laø cao nguyeân chieán löôïc
thuoäc veà Syria, nhôø ôû ñòa theá cao, quaân Syria ñaõ coù theå quan
saùt vaø thöôøng xuyeân naû troïng phaùo tröïc tieáp xuoáng vuøng
laäp nghieäp cuûa Do Thaùi maø Do Thaùi khoâng theå naøo laøm gì
ñöôïc. Ñaõ nhieàu laàn caùc tieåu ñoaøn thieän chieán tieán ñaùnh aøo
aït baèng moät loaït boä binh tuøng thieát traøn leân vaøo ban ngaøy
hoaëc ñoät kích vaøo ban ñeâm vaãn thaát baïi, ñaây laø moät vuøng
ñaát luoân laøm Do Thaùi caêng thaúng töø nhöõng ngaøy laäp quoác
cho maõi ñeán naêm 1967.

Sau traän chieán 6 ngaøy keát thuùc (10/6/1967), khi ñaõ laáy
ñöôïc cao nguyeân Golan Heights roài, cho duø bao nhieâu maëc
caû, cho duø bao nhieâu coâng haøm Lieân Hieäp Quoác vaø moïi
ñe doïa quaân söï khaùc, Do Thaùi nhaát ñònh khoâng traû laïi cao
nguyeân Golan Heights cho Syria. Vôùi Do Thaùi, traû laïi cao
nguyeân naøy cho Syria ñoàng nghóa vôùi söï chieán baïi toaøn dieän.

Trong thôøi gian hoaït ñoäng, Eli Cohen ñaõ trôû thaønh nhaân
vaät tröïc tieáp baøn baïc chia seû bí maät quoác gia trong giôùi
thöôïng löu cao caáp cuûa chính phuû Syria, thaäm chí coøn ñöôïc

292 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

coi nhö ngöôøi coù trieån voïng nhaát ñeå trôû thaønh boä tröôûng
quoác phoøng cuûa nöôùc naøy. OÂng ta laø ngöôøi ñoäc nhaát khoâng
phaûi xuaát thaân töø giôùi quaân söï maø laïi ñöôïc pheùp tham döï
moïi chuyeän quan heä tôùi quaân söï vaø kheùo leùo ñeán ñoä ñöôïc
tröïc tieáp thaûo luaän veà heä thoáng phoøng thuû Golan Heights
cuûa Syria vôùi caùc caáp chæ huy cuûa vuøng cao nguyeân chieán
löôïc naøy.

Eli Cohen ñaõ gôûi veà Do Thaùi hai ñeà aùn quan troïng böïc
nhaát cuûa Syria ñoù laø keá hoaïch chieán löôïc veà haûi loä keå caû
ñöôøng soâng, ñöôøng bieån vaø tuyeán phoøng thuû taïi cao nguyeân
Golan Heights. Vôùi trí nhôù tuyeät dieäu, Eli veõ laïi töøng oå loâ
coát ngaàm ñeán caû heä thoáng baãy choáng chieán xa Do Thaùi.
Thaäm chí Eli Cohen coøn laøm ñöôïc moät vieäc ngoaøi söï mong
öôùc cuûa Do Thaùi baèng caùch ñeà nghò Syria troàng giaøn caây
eucalyptus, laø loaïi caây coù nhieàu laù xanh gaàn nhöõng giaøn
troïng phaùo cuûa nöôùc naøy, ñeå che bôùt löûa phaùt ra töø noøng
suùng, vì theá trong khi traän chieán 6 ngaøy cuûa Do Thaùi vaø khoái
AÛ Raäp, Do Thaùi ñaõ bieát chính xaùc töøng ñòa ñieåm ñeå trieät haï
toaøn boä caùc giaøn troïng phaùo naøy. Duø ñeán hai naêm sau khi
bò treo coå, nhöõng tin töùc cuûa Eli Cohen vaãn coù giaù trò tuyeät
dieäu, ñaõ giuùp cho quaân ñoäi Do Thaùi moät phaàn khoâng nhoû ñeå
chieám troïn cao nguyeân
Golan Heights trong
voøng hai ngaøy.

Ngaøy 13/11/1964,
Do Thaùi ñaõ duøng maùy
bay traû ñuõa laïi chính xaùc
töøng vò trí troïng phaùo
cuûa Syria môùi vöøa naû
vaøo vuøng ñònh cö Dan,
Dafna vaø Shear Yishuv
cuûa Do Thaùi, baáy giôø
giôùi tình baùo cuûa Syria
môùi tænh ngöôøi ra, bieát
chaéc chaén raèng coù keû
naøo ñoù ñaõ duøng ñieän ñaøi

ÑA HIEÄU 93 293

ñöa tin töùc cho Do Thaùi ñeå traû ñuõa ñuùng choã nhanh nhö theá.
Ngaøy 24/1/1965, Syria ñaõ giaêng ra moät caùi baãy baèng

caùch aùp duïng khi naøo ñieän ñaøi hoaït ñoäng, vaø luùc naøo thì
toaøn boä ñieän ñaøi taét im laëng. Caùi baãy giaêng ra töø ñoù, vaø tình
baùo ñieän töû cuûa Syria ñaõ duøng maùy kieám soùng cuûa Lieân Xoâ
truy ñöôïc nhöõng tín hieäu ñang phaùt ra töø laàu bieät thöï cuûa
Eli Cohen vaøo luùc bình minh chöa loù daïng.

Ñoái vôùi ngöôøi Do Thaùi, Eli Cohen ñaõ hy sinh cuoäc ñôøi
cuûa oâng cho quoác gia, cho moïi ngöôøi daân Do Thaùi, cho bao
theá heä haäu dueä vaø cho caû gia ñình cuûa oâng nöõa.

45 naêm ñaõ troâi qua, Do Thaùi vaãn mong ñôïi moät ngaøy naøo
ñoù chính phuû Syria traû laïi haøi coát Eli Cohen laïi cho gia ñình
oâng ñeå quoác gia Do Thaùi coù theå quoác taùng oâng, hoï ñaõ ñeå
saün loøng moä haõy coøn troáng, chôø ñôïi vôùi haøng chöõ “Kaddish”
vôùi yù nghóa laø “Vò Thaùnh Cuûa Toå Quoác”.

Phaàn II: Nano Technology
Nano Technology laø moät ngaønh khoa hoïc kyõ thuaät môùi
meû maø ñang ñöôïc caùc ñaïi hoïc khoa hoïc noåi tieáng ñang noã
löïc khai trieån cho sinh vieân tìm toøi. Nhöõng sinh vieân naøy
kieám ñöôïc vieäc laøm raát nhanh, nhieàu khi chöa ra tröôøng maø
ñaõ ñöôïc taän duïng qua nhöõng project ñang tieán haønh, vì hoï
ñang caàn theâm nhaân söï.
Nanotechnology taïo ra nhöõng saûn phaåm cöïc kyø beù nhoû
maø maét thöôøng chuùng ta khoâng nhìn thaáy ñöôïc, nhoû ôû möùc
ñoä vi theå (cellular level). Töø nhöõng öùng duïng trong duïng
cuï y khoa nhö theå caùi maùy hieån vi microscopic cho caùc
nha só ñeå trôï giuùp laøm nhöõng coâng vieäc maø trong taàm maét
thöôøng khoâng nhìn thaáy ñeán laõnh vöïc vieãn thoâng ngoaøi
khoâng gian. Coâng vieäc cuûa Nanotechnology laø taïo ra moät
caùi maùy ñeå caùi maùy naøy laïi taïo ra maùy nhoû hôn, roài laïi taïo
ra moät maùy saûn xuaát vaø laép raùp linh kieän nhoû boäi phaàn hôn
nöõa, tinh teá hôn nöõa.
Taát caû sinh vieân xuaát saéc cuûa ngaønh ñieän töû ñang ñöôïc
taän duïng ñeå nghieân cöùu. Baïn khoâng theå naøo hình dung ñöôïc
ñoä nhoû cuûa moät con transistor chæ nhoû hôn 1/25 nanometers

294 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

hay noùi deã hieåu hôn
laø nhoû baèng 1/40.000
cuûa caùi pin head 5 ñaâu,
thöïc laø quaù nhoû ñeå
maét traàn chuùng ta coù
theå nhìn thaáy!

Nhieàu quoác gia
treân theá giôùi ñaõ ñaàu
tö vaøo kyõ thuaät naøy
treân döôùi 10 naêm nay
roài. Ñaây laø moät vaøi thí duï:

Ngaøy 15/7/2008, moät toaùn nhöõng nhaø vaät lyù goàm Charles
Stafford, Sumit Mazumdar and David Cardamone cuûa
ñaïi hoïc ñöôøng Arizona ñaõ thöïc söï thaønh coâng vôùi nhöõng
saûn phaåm cöïc kyø vi teá, töø ñoù hoï taïo ra moät teân rieâng vôùi
nickname cuûa nhoùm laø QuIET ñaïi dieän cho nhoùm chöõ
Quantum Interference Effect Transistor.

Tröôùc ñoù, treân theá giôùi ñaõ coù nhöõng nhaø khoa hoïc gia
tieân phuoâng, thí duï töø thaùng 8 naêm 1998, taïi Netherland ñaõ
thaønh töïu nhöõng mini transistors cho maùy ñieàu hoøa khoâng
khí. Nhöõng transistors nhoû nhö moät phaân töû (molecule) maø
maét ngöôøi khoâng theå naøo nhìn ra ñöôïc. Vaøo nhöõng naêm
naøy thì ngay caû UWA University taïi Taây UÙc cuõng coù nhöõng
sinh vieân ñang traàm mình vaøo nhöõng projects lieân quan
ñeán nanotechnology. Khoâng nhöõng theá, khoa tröôûng coøn
môøi nhöõng ngöôøi kyø cöïu trong laøng ñieän töû ñang laøm vieäc
trong chính phuû ñeå hoï coù theå bieät phaùi vaøo nhöõng project
thích hôïp.

Trong cuoán Prey, saùch truyeän giaû töôûng cuûa nhaø vaên
Michael Crichton, taùc giaû ñaõ döïa vaøo nhöõng thaønh töïu
cuûa nanotechnology maø vieát ra caâu chuyeän kinh khuûng,
coù khaû naêng xoaù boû caû con ngöôøi, neáu ñeå nhöõng laøn maây
vi theå naøy (rogue micro-robots) thoaùt ra ngoaøi laõnh vöïc thí
nghieäm cuûa sa maïc Nevada. Ñaùm maây vi theå thoâng minh

 5  http://www.nanoscienceworks.org/articles/quiet-2013-nanotransis-
tors-at-work

ÑA HIEÄU 93 295

naøy coù khaû naêng ñoaøn keát, phaân tích, töï taïo theâm ñaùm vi
theå khaùc. Ñieàu quan troïng hôn caû laø nhöõng ñaùm vi theå naøy
laáy söùc soáng cuûa con ngöôøi vaø ñoäng vaät laøm naêng löôïng, laïi
coù theå hoïc hoûi töø nhöõng kinh nghieäm thaát baïi nhanh choùng
maø khai trieån nhanh ñeán noãi caùc nhaø khoa hoïc naøy, neáu
khoâng nhanh tay hôn thì seõ bò ñaùm vi theå naøy dieät heát. Moät
khi caùc nhaø khoa hoïc naøy bò cheát thì khoâng coøn ai bieát ñeán
chuùng nöõa, caû loaøi ngöôøi vaø caû loaøi vaät treân quaû ñaát seõ bò
taän dieät moät thôøi gian kyû luïc maø khoâng ai sau naøy hieåu taïi
sao söï soáng treân quaû ñòa caàu ñoät nhieân bieán maát hoaøn toaøn.

Trong caâu truyeän, caùc vi theå naøy thoaït nhieân ñöôïc duïng
trong laõnh vöïc y khoa, ñoù laø nhöõng cameras cöïc kyø beù
nhoû ñeå bôm vaøo ñoäng maïch theo maùu con ngöôøi. Moät khi
ñi vaøo maùu roài, thì caùc camera naøy töï hôïp quaàn ñeå thaønh
nhöõng con maét ñöa hình aûnh lieân tuïc. Khi nhöõng cameras
naøy theo maùu veà tim, ñaõ truyeàn ra ngoaøi nhöõng hình aûnh,
ñeå roài caùc baùc só seõ döïa vaøo hình aûnh ñoù chaån ñoaùn, maïch
tim choã naøo ngheït caàn phaûi giaûi phaåu chöõa trò.

Vì nhoû nhö theá cho neân nhöõng thaûo trình vieân ñaõ vieát ra
ñeå maùy töï saûn xuaát ra maùy, vaø töï laáy naêng löôïng cuûa con
ngöôøi maø ñieàu haønh noäi boä laãn nhau. Soá löôïng cameras naøy
ñöôïc saûn xuaát taïi phoøng thí nghieäm khoâng tính baèng con soá
ñôn vò maø tính baèng kyù loâ.

Caâu chuyeän cuûa Michael vieát chæ laø giaû töôûng, ñaõ trôû
thaønh “The International Best Seller” ñaõ taän duïng nhöõng
thaønh töïu coù thöïc cuûa khoa hoïc ñang treân ñöôøng phaùt trieån
trong nhieàu laõnh vöïc töø nhöõng giaøn chip “IC” maét khoâng
thaáy nhöng ñang chöùa haøng chuïc ngaøn nhöõng transistors aùp
duïng trong caùc duïng cuï cuûa phi thuyeàn khoâng gian, trong
veä tinh ñeán laõnh vöïc noâng gia vaø nhieàu laõnh vöïc khaùc hôn
nöõa. Chính caùc nhaø khoa hoïc cuõng phaûi ngaïc nhieân veà khaû
naêng ña duïng cuûa caùc duïng cuï cöïc kyø nhoû beù naøy.

Michael töôûng töôïng, thì chuùng ta cuõng thöû töôûng töôïng
xem sao. Naøo môøi caùc baïn nhìn moät maùy truyeàn soùng
(transmitter) ñöôïc taïo thaønh. Duïng cuï naøy chöa haún duøng vaøo
vieäc gì, nhöng coù theå chuyeån thaønh moät duïng cuï nghe ngoùng.

296 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

Nôi moät cuoäc
baøn baïc quan
troïng, moät
hai nhaân vieân
seõ ñöôïc xeáp
ñaët ñeå hoï
troän laãn trong
ñaùm nhaân
vieân phuïc
vuï. Nhieäm
vuï cuûa hoï
chæ vieäc baám
moät duïng cuï, ñeå chaéc chaén nhöõng duïng cuï naøy ñöôïc thoåi
vaøo lôùp quaàn aùo ñoái phöông. Ngöôøi coù nhieäm vuï ñöôïc môû
cöûa ñeå ñoùn khaùch, hoaëc ngöôøi ñöa thöùc uoáng tôùi taän baøn
ñaõ baám moät caùi duïng cuï baén ra caû haèng traêm transmitters
nhö theá vaøo aùo veston cuûa khaùch, coù nhieàu khi troän vaøo caû
vaøo trong thöùc aên nöõa.

Theá roài, sau khi moïi ngöôøi rôøi baøn hoäi hoïp ñeå nghæ ngôi
baøn tính rieâng vôùi nhau, moät chuyeân vieân laäp töùc thu löôïm
nhöõng tín hieäu moät caùch maùy moùc vaø chuyeån giao ngay laïi
cho moät hai chuyeân vieân phaân tích aâm thanh ñeå ñaùnh giaù.
Theá roài tröôùc khi baøn hoäi nghò ñöôïc taùi hoïp thì laù baøi taåy
cuûa ñoái phöông ñaõ ñöôïc beân naøy bieát tröôùc khi thaûo luaän.
Nhöng caùi khoù laø laøm sao thu hoài ñöôïc maùy laïi, vì nhoû theá
naøo chaêng nöõa, maùy cuõng phaûi ñöôïc thu hoài. Theá roài ngöôøi
ta phaûi nghó ñeán caùi caùnh cöûa baèng saét, khi coù doøng ñieän
chaïy vaøo seõ taïo ra moät löïc nam chaâm vôùi löïc huùt thaät maïnh.
Chi phí cho moät vieäc naøy khoâng ñôn giaûn, theá roài keá hoaïch
cuõng chæ laø chuyeän giaû töôûng.

Phaàn III: Vieät Nam vaø Trung Quoác
Trôû laïi chuyeän thaät, vaøo ngaøy 22/02/2010, trang 2 cuûa
tôø Vieät Nam News, tôø baùo vieát baèng Anh Ngöõ phaùt haønh
taïi Vieät Nam ñaõ chính thöùc ñaêng tin Vieät Nam kyù vôùi Do

ÑA HIEÄU 93 297

Thaùi nhöõng keá öôùc veà kyõ thuaät vieãn thoâng, kyõ thuaät veä tinh 6
vaø caùc kyõ thuaät khaùc leân tôùi 159.5 trieäu dollars Myõ chæ noäi
trong naêm 2008. Baûn tin nhaán maïnh ñeán vieãn thoâng vaø kyõ
thuaät quoác phoøng. Laäp töùc nhöõng nhaø phaân tích kyõ thuaät
hieåu raèng Vieät Nam töø laâu noã löïc tìm nhöõng phöông tieän
ñeå ñoái phoù vôùi moät cuoäc chieán tranh coù leõ seõ khoâng traùnh
ñöôïc vôùi Trung Quoác. Töôûng cuõng neân nhaéc laïi, Do Thaùi
laø moät trong nhöõng nöôùc ñaõ taän duïng ñöôïc voâ tuyeán ñieän
vieãn thaùm moät caùch taøi tình nhaát caùch ñaây caû treân 40 naêm.

Vôùi moät nhaø kyõ thuaät coù trí oùc nhaän xeùt bình thöôøng cuõng
phaûi chuù yù ngay ñeán baûn tin, ñoù laø kyõ thuaät laøm ra nhöõng
nano satellites nhoû ñeán noãi chæ naëng 1 kg. Nhö vaäy trong
moät cuoäc chieán dieän ñòa ñoái nghòch nhau, nhöõng veä tinh tí
hon naøy ñöôïc duøng nhö laø tai maét ñeå ñieàu khieån phi ñaïn,
ñöôïc baén ñaåy vaøo taàng khí quyeån qua nhöõng chieác phoùng
phaùo cô bình thöôøng.

Ñoaïn vaên tuy ngaén nguûi nhöng cho chuùng ta thaáy Do
Thaùi laøm xa hôn coâng vieäc vieãn thaùm. Hoï ñaõ hôïp taùc ñöôïc
vôùi söï nghieân cöùu cuûa noâng gia troàng troït vaø nhöõng veä tinh
tí hon naøy phaùt soùng ñöa trôû veà maët ñaát nhöõng tín hieäu giaû
taïo cho caû caây coái, thöïc vaät ñeå hoa
maøu töôûng laø muøa xuaân ñeán, phaûi
ñôm boâng keát traùi, taïo ra moät saûn
löôïng khuûng khieáp laø 400 taán caø
chua cho moãi maãu ruoäng, ngay caû

C. F. Bolden, Dr Zvi Kaplan, Daniel Charles F. Bolden,
Herschkowitz Jr. NASA admin

 6  Using advanced IT technology, Israel has developed micro satellite
and nano satellites weighting as little as 1kg, and also used IT to boost
agricultural productivity with amazing results including a productivity
of 400 tonnes of tomatoes per hectare. (Amassador: Ñinh Xuanâ Löu)

298 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI

trong sa maïc, mieãn laø maãu ruoäng ñoù cung caáp ñuû nöôùc vaø
phaân boùn cho caùc loaïi hoa maøu naøy. Hieän nay Do Thaùi coøn
ñang tìm caùch taïo ra nöôùc ngoït, töông lai sau naøy sa maïc
Trung Ñoâng bieán thaønh ñoàng ruoäng phì nhieâu thì chaéc cuõng
chaúng bao laâu nöõa chuùng ta seõ nghe thaáy.

Veà kyõ thuaät veä tinh tí hon naøy, thì môùi ñaây theo nguoàn
tin cuûa Judy Siegel-Itzkovic vieát vaøo ngaøy 17/8/2010, ñaõ
cho thaáy chính NASA cuõng raát quan taâm ñeán kyõ thuaät cuûa
nhöõng veä tinh nhoû beù naøy cuûa Israel. Hieän nay thì baûn hôïp
ñoàng ñaõ thaønh hình sau naêm laàn hoäi thaûo giöõa Boä Tröôûng
Khoa Hoïc Kyõ Thuaät Do Thaùi laø Daniel Herschkowitz 7 thaùp
tuøng vôùi Dr. Zvi Kaplan, Toång Giaùm Ñoác cuûa Israel Space
Agency ñeå kyù keát vôùi xeáp lôùn nhaát cuûa NASA laø Charles
F. Bolden, Jr. NASA. Hai beân ñaõ chính thöùc hôïp taùc toaøn
dieän vôùi nhau.

Hoa kyø toû ra raát quan taâm vôùi nhöõng veä tinh tí hon naøy
vì moät phaàn coù theå ñöôïc baén phoùng ra töø phi cô bình thöôøng
cuøng vôùi hyperspectral sensors vaø aêng ten ñeå phaân tích ñöôïc
nhöõng hình aûnh dieän ñòa caáp thôøi, maø coøn coù khaû naêng öùng
duïng trong duïng cuï thaùm thính khoâng gian nhö chöông trình
thaùm hieåm sao Venus trong töông lai.

Giaùn ñieäp trong binh phaùp vaø thöông tröôøng
Trong thieân 13 Binh Phaùp Toân Töû coù noùi:
“Phaøm daáy binh möôøi vaïn, ñi xa ngaøn daëm, tính chung caùc
phí toån cuûa traêm hoï, söï cung phuïng cuûa caùc nhaø coâng moãi
ngaøy leân tôùi ngaøn laïng vaøng; trong ngoaøi phaûi naùo ñoäng,
nhaân daân chòu vaát vaû vì vieäc phu dòch ôû doïc ñöôøng, boû beâ
coâng vieäc laøm aên, leân tôùi baûy möôi vaïn nhaø.
Keùo daøi ñeán nhieàu naêm ñeå tranh thaéng lôïi trong moät
ngaøy, maø laïi khoâng daùm ban töôùc loäc, khoâng daùm thöôûng
traêm laïng vaøng ñeå duøng giaùn ñieäp, ñeán noãi khoâng bieát tình
hình quaân ñòch, ñoù laø haïng ngöôøi heát söùc baát nhaân: ngöôøi
aáy chaúng ñaùng laøm chuû töôùng cuaû moïi ngöôøi, chaúng ñaùng

 7  http://www.jpost.com/HealthAndSci-Tech/ScienceAndEnvironment/
Article.aspx?ID=184992

ÑA HIEÄU 93 299

laøm toâi phoø chuùa, khoâng theå laøm chuû ñöôïc söï thaéng lôïi vaäy!
Cho neân caùc baäc vua saùng töôùng taøi, sôû dó daáy binh thaéng

ñòch, thaønh coâng hôn ngöôøi, ñoù laø nhôø bieát tröôùc vaäy.”

Vuï aùn Rio Tinto
Phaûi noùi laø Trung Hoa vaãn söû duïng toái ña kyõ thuaät doï
thaùm vaøo moïi laõnh vöïc, ngay caû trong laõnh vöïc laøm aên buoân
baùn, maäu dòch. Môùi ñaây nhaát vuï aùn Rio Tinto ñaõ chöùng
minh ñöôïc ñieàu naøy.
Khôûi ñaàu, vaøo ngaøy 5/07/2009, Trung Hoa ñaõ baét giöõ 4
nhaân vieân laøm vieäc cho haõng Rio Tinto Group, moät haõng
mua baùn saét qua haàm moû Rio Tinto cuûa UÙc, veà toäi aên hoái loä
vaø baùn tin töùc buoân baùn. Hai ngaøy sau ñoù, moät nhaân vieân coát
caùn ñieàu haønh coâng ty Shougang Group vaø Laigang Group
cuõng bò baét. Sau cuøng, ngaøy 22/03/2010 thì ba ngöôøi khaùc
laø Wang Yong, Ge Minqiang vaø Liu Caikui cuõng bò ñöa ra
toaø taïi Thöôïng Haûi, laàn naøy thì theâm moät nhaân vaät khaùc
nöõa laø Stern Hu.
Stern Hu coù quoác tòch UÙc, vaø laø nhaân vieân ñieàu haønh cao
caáp nhaát trong coâng ty Rio Tinto Group cuõng bò aùn 10 naêm tuø
vì toäi ñuùt loùt vaø giaùn ñieäp ñeå laáy tin töùc buoân baùn laøm thieät
haïi Trung Hoa ñeán 100 tæ ñoâ la trong voøng 6 naêm vöøa qua.
Ñieàu ngaïc nhieân cho giôùi tình baùo phaân tích laø baèng caùch
naøo maø tình baùo cuûa Hoa Luïc thu löôïm chöùng côù quaù chính
xaùc ñeán noãi giôùi chính quyeàn taïi UÙc cuõng khoâng caùch gì môû
mieäng baûo veä ñöôïc nhaân vieân laøm vieäc cuûa hoï thoaùt khoûi
voøng lao lyù cuûa Trung Hoa.
Sôû tröôøng cuûa ngöôøi Trung Hoa laø quaø caùp mua chuoäc vaø
giaùn ñieäp. Tröôùc khi ñi söù, hay mua baùn ñoåi chaùc ñieàu gì,
hoï ñeàu tìm caùch ñeå bieát ñoái phöông. Bieát töøng caù tính cuûa
moãi ngöôøi trong ñoaøn cho ñeán caû nhöõng ngöôøi lieân heä nhö
con caùi vaø caû thoùi quen nöõa. Mua chuoäc khoâng ñöôïc thì tìm
caùch loaïi tröø. Trong cuoäc chieán tranh Vieät Nam. Larry Vuõ
Taøi Chinh 8 goác ngöôøi Trung Hoa ñaõ laøm vieäc ngay trong
Toaø Baïch OÁc vôùi Toång Thoáng Nixon, taát caû tình hình Ñoâng

 8  http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/spy/spies/four.html

300 TRAÛ TA SOÂNG NUÙI