GIÁO DỤC MIỀN NAM VIỆT NAM

4 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

GIAÙO DUÏC MIEÀN NAM VIEÄT NAM (1954-1975)
TREÂN CON ÑÖÔØNG XAÂY DÖÏNG VAØ PHAÙT TRIEÅN

Traàn Vaên Chaùnh*

I. Maáy lôøi noùi ñaàu

Taøi lieäu veà neàn giaùo duïc mieàn Nam hieän nay ñaõ trôû neân ngaøy caøng khoù
kieám, thaäm chí, haàu nhö khoâng theå kieám ñöôïc bao nhieâu trong nhöõng thö vieän
lôùn treân toaøn quoác. Hôn nöõa, noùi veà neàn giaùo duïc cuûa moät cheá ñoä chính trò ñaõ
caùo chung gaàn 40 naêm, maø ngaøy nay khoâng coøn maáy ngöôøi laøm chöùng, thì laøm
theá naøo ñaûm baûo tính trung thöïc ñeå tin ñöôïc hoaøn toaøn cuõng khoâng phaûi chuyeän
deã. Vì vaäy, ôû baøi naøy cuõng nhö ôû baøi tieáp sau veà “Chöông trình vaø saùch giaùo
khoa” cuûa cuøng taùc giaû, chuùng toâi xin löïa choïn phöông phaùp theå hieän noäi dung
caùc baøi vieát baèng caùch chuû yeáu trích daãn tröïc tieáp yù kieán cuûa moät soá nhaø hoaït
ñoäng giaùo duïc tieâu bieåu thôøi tröôùc, coi hoï nhö ngöôøi chöùng cho töøng vaán ñeà lieân
quan, nhöng ñöôïc boá cuïc/ heä thoáng laïi cho deã theo doõi, thay vì dieãn dòch/ toång
hôïp laïi töø nhöõng yù kieán ñoù cuûa hoï. Thænh thoaûng chuùng toâi coù cho xen vaøo moät
soá ít oûi lôøi ñaùnh giaù, bình luaän theo söï nhaän thöùc cuûa rieâng mình, maø chuùng
toâi nghó laø caàn thieát ñeå daãn daét caâu chuyeän. Chuùng toâi töï nghó caùch laøm nhö
vaäy tuy khoâng ñöôïc coâng phu cho laém nhöng vöøa ñaûm baûo tính khaùch quan,
vöøa duy trì ñöôïc nguoàn taøi lieäu “goác” ñeå tieän vieäc tham khaûo, khi ai caàn vaãn coù
theå trích daãn laïi ñöôïc, vì caùc nguoàn taøi lieäu loaïi naøy ñaõ ngaøy caøng trôû neân quyù
hieám vaø khoù tìm.

Ñeå tieän theo doõi vaán ñeà nhaèm naém ñöôïc nhöõng ñaëc tính coát loõi, noåi baät
cuûa neàn giaùo duïc mieàn Nam giai ñoaïn 1954-1975, chuùng toâi xin baét ñaàu baèng
caùch giôùi thieäu sô boái caûnh chính trò/ lòch söû, maáy neùt dieãn tieán cuûa neàn giaùo
duïc mieàn Nam töø thôøi Phaùp thuoäc trôû ñi…, tieáp theo taäp trung trình baøy phaàn
trieát lyù caên baûn hay ñöôøng loái/ ñònh höôùng/ phöông chaâm giaùo duïc, muïc tieâu
giaùo duïc, roài ñeán phaàn nhaän ñònh thöïc traïng (chuû yeáu veà caùc maët haïn cheá/
khuyeát ñieåm), phaân tích nguyeân nhaân cuûa thöïc traïng naøy, neâu caùc giaûi phaùp
khaéc phuïc, vaøi moâ hình caûi toå, vaø sau heát neâu leân moät soá ñieåm ñaëc saéc noåi baät
cuûa neàn giaùo duïc mieàn Nam tröôùc 1975. Chuùng toâi seõ khoâng coù moät lôøi bình
luaän khen cheâ rieâng naøo cuûa mình ñeå so saùnh söï khaùc bieät giöõa hai neàn giaùo
duïc Nam-Baéc trong cuøng thôøi kyø (1954-1975), maø vieäc naøy, coù leõ neân ñeå cho
ngöôøi ñoïc töï ruùt ra nhaän xeùt, keát luaän.

II. Boái caûnh chính trò/ lòch söû

Ngaøy 06/6/1884, taïi kinh ñoâ Hueá, trieàu ñình nhaø Nguyeãn ñaõ kyù vôùi thöïc
daân Phaùp baûn hoøa öôùc cuoái cuøng goïi laø Hoøa öôùc Giaùp Thaân 1884 (cuõng goïi Hoøa
öôùc Patenoâtre), theo ñoù, chia nöôùc Vieät Nam ra laøm ba xöù: Baéc Kyø (Tonkin),
Trung Kyø (Annam), Nam Kyø (Cochinchine) döôùi ba cheá ñoä khaùc nhau vaø coù theå
thöùc cai trò rieâng: Nam Kyø laø xöù thuoäc ñòa Phaùp; Baéc Kyø vaø Trung Kyø laø xöù Phaùp
baûo hoä nhöng trieàu ñình nhaø Nguyeãn treân danh nghóa vaãn ñöôïc quyeàn kieåm soaùt.

* Thaønh phoá Hoà Chí Minh.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 5

Ngaøy 09/3/1945 Nhaät ñaûo chaùnh laät ñoå Phaùp treân toaøn coõi Ñoâng Döông,
ngay sau ñoù baûo trôï thaønh laäp Chính phuû Ñeá quoác Vieät Nam do vua Baûo Ñaïi
ñöùng ñaàu vôùi Thuû töôùng laø Traàn Troïng Kim (1883-1953). Ngaøy 11/3/1945, Baûo
Ñaïi tuyeân boá ñoäc laäp, huûy boû caùc hieäp öôùc baûo hoä tröôùc kia vôùi Phaùp.

Ngaøy 25/8/1945, tröôùc aùp löïc ngaøy caøng gia taêng cuûa phong traøo caùch
maïng do Vieät Minh laõnh ñaïo choáng Phaùp-Nhaät giaønh ñoäc laäp, vua Baûo Ñaïi
tuyeân boá thoaùi vò, chaám döùt trieàu Nguyeãn vaø cheá ñoä phong kieán taïi Vieät Nam.

Ngaøy 02/9/1945, sau Caùch maïng thaùng Taùm, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Maët
traän Vieät Minh, nöôùc Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa ñöôïc tuyeân boá thaønh laäp,
ñöùng ñaàu laø Chuû tòch Hoà Chí Minh.

Ngaøy 23/9/1945, Nam Boä baét ñaàu khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp trôû
laïi Vieät Nam. Ngaøy 19/12/1946, sau nhieàu noã löïc thöông thuyeát thaát baïi, chieán
tranh Ñoâng Döông buøng noå, giöõa Vieät Nam vôùi Phaùp. Chính phuû Vieät Nam Daân
chuû Coäng hoøa trôû thaønh chính phuû khaùng chieán choáng Phaùp, ruùt vaøo hoaït ñoäng
bí maät chuû yeáu ôû moät soá tænh thuoäc vuøng röøng nuùi phía Baéc.

Trong khi toaøn daân khaùng chieán, thì nhöõng naêm 1946-1954, thuû ñoâ Haø
Noäi vaãn naèm trong voøng chieám ñoùng cuûa ngöôøi Phaùp. 

Trong moät dieãn bieán khaùc, ñeán ngaøy 8 thaùng 3 naêm 1949, sau nhieàu thaùng
ñaøm phaùn, chính phuû Phaùp vaø Cöïu hoaøng Baûo Ñaïi ñaõ kyù Hieäp öôùc Elyseùe tuyeân
boá xaùc nhaän “neàn ñoäc laäp cuûa Vieät Nam”, chính thöùc thaønh laäp Quoác gia Vieät
Nam trong khoái Lieân hieäp Phaùp, ñöùng ñaàu laø Quoác tröôûng Baûo Ñaïi, nhöng treân
thöïc teá haàu heát thöïc quyeàn ñeàu naèm trong tay ngöôøi Phaùp. Cuoái thaùng 6 naêm
1949, veà danh nghóa, Vieät Nam chính thöùc thoáng nhaát döôùi söï quaûn lyù cuûa Quoác
gia Vieät Nam, nhöng thöïc teá nhieàu vuøng Vieät Nam vaãn coøn naèm döôùi söï quaûn
lyù cuûa Chính phuû Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa. Ñaây laø thôøi kyø toàn taïi song
song hai chính phuû, cuõng coù nghóa laø coù ñeán hai Boä Quoác gia Giaùo duïc: Toång
tröôûng Boä Giaùo duïc cuûa phía Quoác gia Vieät Nam trong thôøi kyø naøy laø Phan Huy
Quaùt (1908-1979); phía Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa laø Nguyeãn Vaên Huyeân
(1905-1975). Tình traïng naøy keùo daøi ñeán thaùng 5/1954 khi Phaùp thaát baïi ôû
traän Ñieän Bieân Phuû, buoäc phaûi chaáp nhaän kyù keát Hieäp ñònh Geneøve vaøo ñeâm
20 raïng ngaøy 21/7/1954 trao traû ñoäc laäp cho Vieät Nam.

Quoác gia Vieät Nam noùi treân theo hình thöùc quaân chuû laäp hieán vôùi ngöôøi
ñöùng ñaàu laø Quoác tröôûng Baûo Ñaïi, döôùi coù Thuû töôùng do Quoác tröôûng chæ ñònh
ñeå laõnh ñaïo haønh phaùp, vaø ñaõ traûi qua 5 ñôøi Thuû töôùng: Nguyeãn Phan Long
(1950), Traàn Vaên Höõu (1950-1952), Nguyeãn Vaên Taâm (1952-1953), Nguyeãn
Phuùc Böûu Loäc (thaùng 1-6/1954); ñeán ngaøy 16/6/1954 Quoác tröôûng Baûo Ñaïi boå
nhieäm Ngoâ Ñình Dieäm giöõ chöùc Thuû töôùng, noäi caùc goàm 7 Toång tröôûng vaø 5 Boä
tröôûng, trong ñoù Toång tröôûng Giaùo duïc laø oâng Nguyeãn Döông Ñoân (1911-1999).

Theo Hieäp ñònh Geneøve, Vieät Nam taïm thôøi bò chia thaønh hai vuøng coù giôùi
tuyeán laø vó tuyeán 17 trong 2 naêm. Ngay sau luùc phaân chia, ñaõ dieãn ra cuoäc di
cö lôùn cuûa gaàn 900.000 ngöôøi daân mieàn Baéc, maø ña soá laø ngöôøi Coâng giaùo, vaøo
mieàn Nam, vôùi nieàm tin “theo Chuùa vaøo Nam”. Ngöôïc laïi, khoaûng 140 ngaøn
ngöôøi khaùc ôû mieàn Nam, goàm phaàn lôùn laø löïc löôïng khaùng chieán cuûa Vieät Nam
Daân chuû Coäng hoøa taïi mieàn Nam hoaëc nhöõng ngöôøi ñi theo chuû nghóa coäng saûn,
taäp keát ra mieàn Baéc theo Hieäp ñònh Geneøve.

6 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Naêm 1955, sau moät cuoäc tröng caàu daân yù, Thuû töôùng Ngoâ Ñình Dieäm ñaõ
truaát pheá Quoác tröôûng Baûo Ñaïi, leân laøm Toång thoáng ñaàu tieân, thaønh laäp neàn
Ñeä nhaát Coäng hoøa Vieät Nam, theo chính theå Coäng hoøa Toång thoáng cheá, vôùi
baûn Hieán phaùp môùi naêm 1956 quy ñònh söï phaân nhieäm (ôû Ñieàu 3 vaø 4) giöõa caùc
quyeàn haønh phaùp, laäp phaùp vaø tö phaùp. Töø ñaây, teân goïi Quoác gia Vieät Nam cuõng
khoâng coøn nöõa. Vieät Nam Coäng hoøa theo theå cheá chính trò ña ñaûng, kinh teá tö
baûn chuû nghóa, ñöôïc Hoa Kyø giuùp ñôõ, baûo veä ñeå choáng laïi Vieät Nam Daân chuû
Coäng hoøa vaø Maët traän Daân toäc Giaûi phoùng mieàn Nam Vieät Nam taïi mieàn Nam.

Ngaøy 01/11/1963, neàn Ñeä nhaát Coäng hoøa mang tieáng ñoäc taøi bò quaân ñoäi
laät ñoå döôùi söï chæ huy cuûa moät soá töôùng lónh (ñöùng ñaàu laø Trung töôùng Döông
Vaên Minh). Tieáp sau ñoù laø “thôøi kyø Quaân quaûn” (1963-1967), moät giai ñoaïn
khuûng hoaûng laõnh ñaïo chính trò ôû mieàn Nam do haøng loaït cuoäc ñaûo chính lieân
tieáp dieãn ra cho ñeán khi töôùng Nguyeãn Vaên Thieäu thieát laäp neàn Ñeä nhò Coäng
hoøa Vieät Nam töø sau cuoäc toång tuyeån cöû Toång thoáng dieãn ra ngaøy 03/9/1967.

Hieán phaùp Ñeä nhò Coäng hoøa ñöôïc Quoác hoäi tröôùc ñoù thoâng qua taïi Saøi Goøn
ngaøy 18/3/1967 (goïi laø Hieán phaùp 1967) xaùc laäp cô caáu toå chöùc chính quyeàn Vieät
Nam Coäng hoøa treân cô sôû tam quyeàn phaân laäp (Ñieàu 3), veà maët lyù thuyeát ñaõ theå
hieän khaù ñaày ñuû tinh thaàn daân chuû hieän ñaïi cuûa caùc nöôùc vaên minh, vôùi Lôøi môû
ñaàu Hieán phaùp coù ñoaïn: “YÙ thöùc raèng nöôùc ta ôû treân con ñöôøng giao thoâng vaø
di daân quoác teá, daân toäc ta saün saøng tieáp nhaän caùc traøo löu tö töôûng tieán boä ñeå
hoaøn thaønh söù maïng tröôùc ñaáng Taïo hoùa vaø tröôùc nhaân loaïi laø xaây döïng moät
neàn vaên minh vaø nhaân baûn baûo veä phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän”.

Trong khoaûng thôøi gian naøy, chieán tranh ngaøy caøng leo thang. Ñeán naêm
1973, sau Hieäp ñònh Paris, quaân ñoäi Hoa Kyø ruùt khoûi Vieät Nam, laïi caét giaûm
daàn vieän trôï caùc maët, khieán Vieät Nam Coäng hoøa khoâng theå töï ñöùng vöõng ñöôïc,
roát cuoäc phaûi ñaàu haøng voâ ñieàu kieän tröôùc Quaân ñoäi Giaûi phoùng vaø Maët traän
Daân toäc Giaûi phoùng mieàn Nam Vieät Nam vaøo ngaøy 30 thaùng 4 naêm 1975. Ñaây
cuõng laø ngaøy chính quyeàn Vieät Nam Coäng hoøa bò giaûi theå.

III. Maáy neùt dieãn tieán cuûa neàn giaùo duïc mieàn Nam

Tröôùc khi bò Phaùp ñoâ hoä, neàn giaùo duïc ôû Vieät Nam laø neàn giaùo duïc cuõ
truyeàn thoáng chòu aûnh höôûng naëng neà cuûa Trung Quoác, vôùi noäi dung giaûng daïy
vaø hoïc taäp chuû yeáu döïa treân quan ñieåm cuûa Nho gia, töø chöông trình, saùch vôû,
phöông phaùp hoïc ñeán caùch thöùc thi cöû.

Chöông trình hoïc thì chæ goàm coù maáy quyeån Tam töï kinh, Sô hoïc vaán taân,
AÁu hoïc nguõ ngoân thi, Minh taâm baûo giaùm… ôû caáp vôõ loøng, leân treân nöõa thì ñeán
Baéc söû (söû Taøu), Ñöôøng thi, Töù thö, Nguõ kinh… Taát caû nhöõng thöù naøy ñeàu coi nhö
saùch goái ñaàu giöôøng cuûa Nho sinh, chuù troïng haàu heát vaøo trieát lyù, luaân lyù, ñaïo
ñöùc chöù khoâng coù caùc moân khoa hoïc kyõ thuaät naøo caû. Phöông phaùp giaûng daïy thì
phaàn lôùn cöù giaûng chöõ giaûng nghóa moät caùch giaùo ñieàu coát sao cho ñuùng yù ngöôøi
xöa, theo kieåu “Töû vieát, Kinh vaân”, coøn caùch hoïc thì hoaøn toaøn coù tính caùch töø
chöông theo kieåu hoïc thuoäc loøng ñeå chuaån bò döï vaøo caùc kyø thi do trieàu ñình toå
chöùc, vôùi hy voïng ñöôïc boå nhieäm moät chöùc quan naøo ñoù vaø nhôø theá ñoåi ñôøi.

Veà maët khaùch quan, töø khoaûng nöûa sau theá kyû XIX, thöïc daân Phaùp xaâm
chieám vaø ñoâ hoä Vieät Nam nhöng ñoàng thôøi cuõng ñöa vaøo ñaây moät neàn hoïc môùi,

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 7

laáy giaùo duïc Phaùp laøm khuoân maãu, vaø duøng tieáng Phaùp laøm chuyeån ngöõ. Heä thoáng
giaùo duïc môùi naøy ñöôïc thieát laäp tröôùc heát nhaèm muïc tieâu ñaøo taïo moät soá ngöôøi
bieát tieáng Phaùp, chöõ Quoác ngöõ, vaø coù chuùt kieán thöùc veà vaên minh phöông Taây
ñeå laøm coâng chöùc phuïc vuï cho chính phuû thuoäc ñòa, sau ñoù cuõng nhaèm ñoàng hoùa
ngöôøi daân baûn xöù ñeå bieán hoï thaønh nhöõng ngöôøi Phaùp veà phöông dieän vaên hoùa.

Sang ñaàu theá kyû XX cheá ñoä giaùo duïc môùi baét ñaàu ñöôïc thieát laäp ôû Trung
Kyø vaø Baéc Kyø sau moät vaøi söûa ñoåi theo quyeát ñònh cuûa Toaøn quyeàn Paul Beau
hoài naêm 1906-1907. Theo quyeát ñònh naøy thì moät hoäi ñoàng caûi toå giaùo duïc ñöôïc
thaønh laäp ñeå ñem chöõ Quoác ngöõ, chöõ Phaùp vaø neàn taân hoïc vaøo chöông trình hoïc
vaø cheá ñoä khoa cöû môùi.

Töø ngaøy 21/12/1917, vôùi Nghò ñònh mang teân Reøglement geùneùral de
l’Instruction publique (tieáng Haùn Vieät goïi laø Hoïc chính toång quy) do Toaøn
quyeàn Ñoâng Döông Albert Sarraut kyù ban haønh, chính quyeàn thuoäc ñòa Phaùp ôû
Vieät Nam ñaõ coù moät heä thoáng giaùo duïc thoáng nhaát cho caû ba mieàn Nam, Trung,
Baéc, vaø caû Mieân, Laøo. Heä thoáng giaùo duïc theo boä Toång quy naøy goàm coù ba baäc
Tieåu hoïc, Trung hoïc, vaø Ñaïi hoïc. Chöông trình hoïc laø chöông trình cuûa Phaùp,
töø baäc Tieåu hoïc daïy toaøn baèng tieáng Phaùp, nhöng do phaûn öùng cuûa moät soá trí
thöùc ngöôøi Vieät luùc baáy giôø, Toaøn quyeàn Ñoâng Döông laïi phaûi ra Nghò ñònh
ngaøy 18/9/1924 söûa ñoåi laïi moät soá ñieàu, trong ñoù coù ñieàu 134 neâu roõ: “Lyù öng
thì caùc moùn tieåu hoïc phaûi daïy baèng tieáng Phaùp caû. Song vì leõ thöïc teá thì duøng
tieáng baûn xöù ñeå daïy ba lôùp baäc tieåu hoïc”. Ñaây cuõng laø lyù do söï ra ñôøi cuûa loaït
saùch giaùo khoa vieát baèng tieáng Vieät daønh cho caùc moân hoïc baäc AÁu hoïc, trong
ñoù noåi tieáng nhaát laø Quoác vaên giaùo khoa thö, Luaân lyù giaùo khoa thö xuaát hieän
sau ñoù vaøi naêm (khoaûng 1926) do nhoùm taùc giaû Traàn Troïng Kim, Nguyeãn Vaên
Ngoïc, Ñaëng Ñình Phuùc, Ñoã Thaän bieân soaïn raát coâng phu. Töïu trung, tính ñeán
khoaûng thôøi gian naøy trôû ñi, tröø ba lôùp ñaàu cuûa baäc Tieåu hoïc, tieáng Phaùp vaãn
laø ngoân ngöõ chính, tieáng Vieät chæ ñoùng vai troø phuï thuoäc.

Chæ sau khi Nhaät ñaûo chaùnh Phaùp ngaøy 09/3/1945, Vieät Nam tuyeân boá
ñoäc laäp, vaø döôùi thôøi Chính phuû Traàn Troïng Kim, moät chöông trình trung hoïc
môùi cuûa Vieät Nam (quen goïi chöông trình Hoaøng Xuaân Haõn) laáy tieáng Vieät laøm
chuyeån ngöõ ñaõ ñöôïc soaïn thaûo caáp toác chæ trong voøng khoaûng moät thaùng roài ñem
ra aùp duïng ôû mieàn Trung vaø mieàn Baéc. Rieâng ôû mieàn Nam, vì coù söï trôû laïi cuûa
ngöôøi Phaùp neân chöông trình Phaùp vaãn coøn tieáp tuïc cho ñeán giöõa thaäp nieân 1950.

Töø naêm 1949, nhôø tinh thaàn ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp vaên hoùa cuûa caùc
nhaø laõnh ñaïo Vieät Nam, chính phuû thuoäc ñòa Phaùp ñaõ kyù Nghò ñònh 96 ngaøy
26/12/1949 chuyeån giao quyeàn quaûn lyù ñieàu haønh neàn giaùo duïc cho ngöôøi Vieät
Nam. Tröôùc ñoù vaøi thaùng, Boä Quoác gia Giaùo duïc Vieät Nam döôùi quyeàn ñieàu
khieån cuûa Boä tröôûng Giaùo duïc Phan Huy Quaùt ñaõ kyù Nghò ñònh 4-NÑ/GD ngaøy
27/8/1949 vaø Nghò ñònh 9-NÑ/GD ngaøy 05/9/1949 laàn löôït cho ban haønh Chöông
trình giaùo duïc môùi duøng cho hai baäc Tieåu hoïc vaø Trung hoïc, vôùi moät soá caûi caùch
veà vieäc ñònh danh caáp lôùp hoïc vaø veà chöông trình hoïc daønh cho moãi caáp lôùp.

Ñeán naêm 1955, sau khi thieát laäp cheá ñoä Ñeä nhaát Coäng hoøa (1955-1963)
döôùi quyeàn cuûa Toång thoáng Ngoâ Ñình Dieäm (1901-1963), caùc nhaø laõnh ñaïo giaùo
duïc Vieät Nam môùi coù cô hoäi ñoùng vai troø töï chuû cuûa mình. Hoï ñaõ ñoàng taâm noã
löïc xaây döïng moät cheá ñoä giaùo duïc thöïc söï nhaèm thieát laäp neân moät heä thoáng

8 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

tröôøng, vieän cuûa quoác gia khaû dó ñaùp öùng ñöôïc cho nhu caàu phaùt trieån kinh teá-
xaõ hoäi-vaên hoùa cuûa xöù sôû. Hoï cuõng ñaõ tieáp thu nhöõng thaønh töïu cuûa neàn giaùo
duïc thôøi Ñoâng Phaùp (Ñoâng Döông thuoäc Phaùp) vaø döïa theo moâ hình giaùo duïc
cuøng vôùi kinh nghieäm cuûa nöôùc Phaùp chính quoác, ñeå xaây döïng neân neàn Quoác
gia Giaùo duïc cuûa ngöôøi Vieät Nam. Noù choïn loïc vaø keá thöøa truyeàn thoáng tích cöïc
cuûa caû ba neàn giaùo duïc: Nho hoïc (cöïu hoïc), Taân hoïc (giaùo duïc thöïc daân) vaø Taây
hoïc (giaùo duïc Phaùp quoác).

Giai ñoaïn naøy, töùc trong khoaûng 1955-1963, maëc duø coù chòu söï chi phoái
cuûa ngöôøi Myõ veà phöông dieän chính trò, neàn Quoác gia Giaùo duïc môùi cuûa mieàn
Nam Vieät Nam vaãn ñöôïc toaøn quyeàn töï chuû töø caáp Tieåu hoïc leân ñeán Ñaïi hoïc, vaø
haàu nhö khoâng coù baát kyø söï leøo laùi baát lôïi naøo töø phía nöôùc ngoaøi, neáu khoâng
muoán noùi Hoa Kyø cuøng moät soá nöôùc ñoàng minh khaùc cuûa Vieät Nam Coäng hoøa
coøn giuùp ñôõ raát nhieàu phöông tieän vaät chaát cho neàn giaùo duïc quoác daân. Nhôø
vaäy, ngay töø nhöõng ngaøy ñaàu hình thaønh neàn Ñeä nhaát Coäng hoøa, caùc giôùi höõu
traùch giaùo duïc ôû mieàn Nam ñaõ noã löïc xaây döïng ñöôïc neàn taûng quan troïng cho
neàn giaùo duïc quoác gia, tìm ra caâu giaûi ñaùp cho nhöõng vaán ñeà coát loõi cuûa giaùo duïc,
nhö: trieát lyù giaùo duïc, muïc tieâu giaùo duïc, chöông trình hoïc, taøi lieäu giaùo khoa
vaø phöông tieän hoïc taäp, vai troø cuûa nhaø giaùo, cô sôû vaät chaát vaø trang thieát bò
tröôøng hoïc, vieäc thi cöû ñaùnh giaù keát quaû hoïc taäp, vaø vieäc toå chöùc quaûn trò.

Veà cô caáu ñieàu haønh ngaønh giaùo duïc, ñöùng ñaàu laø Toång hoaëc Boä tröôûng
Giaùo duïc do Toång thoáng boå nhieäm vôùi söï ñeà nghò cuûa Thuû töôùng chính phuû.
Toång/Boä tröôûng coù traùch nhieäm laõnh ñaïo vaø ñieàu khieån moïi hoaït ñoäng cuûa neàn
giaùo duïc quoác gia vôùi quyeàn haïn raát lôùn ñöôïc ghi trong Hieán phaùp, döôùi coù moät
soá Thöù tröôûng chuyeân traùch, vaø caùc Toång Giaùm ñoác hay Giaùm ñoác chia ra phuï
traùch boä phaän chuyeân moân thuoäc caùc nha, sôû. Töø naêm 1964 (trong thôøi kyø quaân
quaûn, döôùi quyeàn Thuû töôùng Nguyeãn Khaùnh, chuyeån tieáp töø Ñeä nhaát sang Ñeä
nhò Coäng hoøa), thaønh laäp theâm cô cheá Hoäi ñoàng Quoác gia Giaùo duïc beân caïnh
Boä Quoác gia Giaùo duïc baèng Nghò ñònh 1302-GD ngaøy 02/7/1964, vôùi nhieäm vuï
“tham gia coâng vieäc xaây döïng moät neàn giaùo duïc daân toäc, nhaân baûn vaø khoa hoïc”,
vaø “seõ phaùt bieåu yù kieán veà nhöõng döï aùn do Boä Quoác gia Giaùo duïc chuyeån ñeán;
ñeà nghò nhöõng caûi caùch phuø hôïp vôùi tinh thaàn vaø nhu caàu cuûa daân toäc, thích
nghi vôùi ñaø tieán hoùa cuûa caùc phaùt minh khoa hoïc vaø vaên hoùa”. Cô cheá naøy sau
ñoåi goïi Hoäi ñoàng Vaên hoùa Giaùo duïc vaø ñaõ ñöôïc chính thöùc ghi vaøo Ñieàu 93 Hieán
phaùp 1967, vôùi nhieäm vuï “coá vaán Chaùnh phuû soaïn thaûo vaø thöïc thi chaùnh saùch
vaên hoùa giaùo duïc”. Vieäc toå chöùc vaø ñieàu haønh Hoäi ñoàng Vaên hoùa Giaùo duïc coøn
ñöôïc aán ñònh baèng Luaät soá 05/69 ngaøy 02/5/1969 do Toång thoáng Nguyeãn Vaên
Thieäu kyù ban haønh.

Caøng veà sau, nhaát laø sau khi böôùc qua cheá ñoä Ñeä nhò Coäng hoøa (1967-
1975), ngöôøi ta nhaän thaáy moâ hình giaùo duïc ôû mieàn Nam Vieät Nam trong
nhöõng naêm 1970 coù khuynh höôùng taùch daàn khoûi aûnh höôûng cuûa Phaùp (voán chuù
troïng ñaøo taïo moät soá ít phaàn töû öu tuù trong xaõ hoäi vaø coù khuynh höôùng thieân
veà lyù thuyeát), ñeå chaáp nhaän moâ hình giaùo duïc Hoa Kyø coù tính caùch ñaïi chuùng
vaø thöïc teá hôn.

Nhìn chung, trong moät boái caûnh lòch söû voâ cuøng khoác lieät vaø baát lôïi ñuû
thöù chuû yeáu do chieán tranh ñi cuøng vôùi nhöõng roái loaïn chính trò noäi boä lieân tieáp

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 9

dieãn ra, ñaëc bieät töø sau cuoäc ñaûo chaùnh thaùng 11/1963 trôû ñi, mieàn Nam Vieät
Nam trong caû hai cheá ñoä Ñeä nhaát vaø Ñeä nhò Coäng hoøa ñaõ coù nhöõng noã löïc raát
ñaùng ghi nhaän trong vieäc xaây döïng neàn giaùo duïc quoác daân vôùi nhöõng thaønh töïu
töông ñoái khaû quan, maëc duø coøn dang dôû, vaø leõ dó nhieân cuõng coøn ñaày nhöõng
maët giôùi haïn vôùi bao noãi suy tö vaø traên trôû, maø baây giôø nhìn laïi, chaéc chaén seõ
ruùt ra ñöôïc raát nhieàu baøi hoïc kinh nghieäm höõu ích ñeå tham khaûo.

Tuy nhieân, ñeå thaáy ñöôïc ñaày ñuû boä maët tích cöïc cuõng nhö tieâu cöïc cuûa neàn
giaùo duïc mieàn Nam Vieät Nam giai ñoaïn 1954-1975, tröôùc heát chuùng ta khoâng
theå khoâng duyeät xeùt laïi sô löôïc nhöõng noã löïc tö duy tìm kieám cuûa caùc nhaø moâ
phaïm vaø trí thöùc, hoïc giaû trong quaù trình xaây döïng vaø phaùt trieån cuûa noù.

III.1. Höôùng tôùi neàn giaùo duïc môùi

Toång quaùt, theo caùc nhaø sö phaïm hieän ñaïi thì muïc ñích cuûa giaùo duïc laø ñaøo
luyeän cho thanh thieáu nieân veà caû ba maët theå duïc, ñöùc duïc vaø trí duïc, vaø caøng
leân cao thì caøng chuù troïng ñeán trí duïc nhieàu hôn. Trong neàn giaùo duïc cuõ, theå duïc
haàu nhö khoâng heà ñöôïc chuù yù ñeán, coøn trí duïc phaàn nhieàu chæ töï ñaøo taïo hoaëc
truyeàn thuï laãn nhau trong daân moät caùch voâ toå chöùc quanh quaån moät soá moân hoïc
thuoäc nho y lyù soá, keå nhö caùc moân khoa hoïc xaõ hoäi coå ñieån cuûa Ñoâng phöông.

Taïi Vieät Nam, ngöôøi ñaàu tieân neâu leân vaán ñeà giaùo duïc môùi laø Thaùi Phæ,
trình baøy trong taùc phaåm Moät neàn giaùo duïc Vieät Nam môùi do Nxb Ñôøi môùi
xuaát baûn laàn ñaàu naêm 1941. Theo ñoù, “Muïc ñích cuûa söï giaùo duïc laø thích nghi
(adapter) thieáu nieân trong moät nöôùc veà ñöôøng vaät chaát vaø tinh thaàn vôùi xaõ hoäi
töông lai”.

Theo Thaùi Phæ, muoán ñaït ñöôïc muïc ñích neâu treân thì caàn phaûi: (a) Nhaän
xeùt cho bieát caùi xaõ hoäi töông lai aáy seõ theá naøo. Ñoù laø vieäc cuûa xaõ hoäi hoïc;
(b) Phaân tích taâm hoàn thieáu nieân hieän taïi xem noù coù gì ñaùng giöõ vaø neân boû. Ñoù
laø vieäc cuûa taâm lyù hoïc. “Hay noùi cho deã hieåu hôn, vieäc ñaøo taïo ngöôøi cuõng khoâng
khaùc gì vieäc cheá taïo ñoà vaät…”.

Trong cuoán Theá heä ngaøy mai (Nxb Phaïm Vaên Töôi, 1953), hoïc giaû Nguyeãn
Hieán Leâ ñaõ môû ñaàu saùch baèng vieäc giôùi thieäu coâng trình nghieân cöùu tieân phong
cuûa Thaùi Phæ vôùi moät söï ñoàng tình coù chöøng möïc, cho raèng coøn hôi maäp môø, vì
ta khoâng theå noùi “phaûi nhaän xeùt cho bieát xaõ hoäi töông lai aáy seõ nhö theá naøo”,
ta chæ coù theå noùi “ñònh cho xaõ hoäi töông lai aáy seõ theá naøo”. Vaø neáu giaùo duïc coù
muïc ñích thích nghi thieáu nieân vôùi moät xaõ hoäi töông lai ta ñaõ vaïch saün ra nhö
vaäy thì töùc laø baét hoï phaûi laøm coâng cuï hy sinh cho lyù töôûng, cho moät tö töôûng
naøo ñoù roài, ñeå nhaø caàm quyeàn muoán duøng ra sao thì duøng (tr. 16-17).

Theo taùc giaû Nguyeãn Hieán Leâ, muïc ñích giaùo duïc khoâng theå nhö vaäy ñöôïc,
maø neân tuaân theo söï khuyeán caùo cuûa Hieán chöông veà tuoåi thô do Hoäi Taân giaùo
duïc Vaïn quoác(*) ñeà nghò ôû Luaân Ñoân naêm 1942, theo ñoù “Caù tính cuûa treû em laø
thieâng lieâng. Nhöõng nhu caàu cuûa chuùng phaûi laø neàn taûng cuûa cheá ñoä giaùo duïc”, vaø
cuûa baûn Tuyeân ngoân veà quyeàn treû con ñaõ ñöôïc Hoäi Vaïn quoác Cöùu teá Treû con thoâng
qua ôû Geneøve naêm 1920: “Treû thô phaûi ñöôïc phaùt trieån moät caùch bình thöôøng veà

* Hoäi Vaïn quoác töùc Hoäi Quoác Lieân, tieàn thaân cuûa toå chöùc Lieân Hieäp Quoác. Hoäi Taân giaùo duïc Vaïn
quoác töùc UÛy ban Quoác teá veà hôïp taùc tri thöùc, tieàn thaân cuûa toå chöùc UNESCO. BBT.

10 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

theå chaát vaø tinh thaàn”. Tuy nhieân, oâng cuõng cho raèng quan nieäm nhö theá laø ñuùng
song vaãn chöa hoaøn toaøn oån, maø “Muïc ñích giaùo duïc laø phaûi luyeän khaû naêng veà
moïi phöông dieän cuûa moãi ngöôøi ñeå gaây haïnh phuùc cho caù nhaân vaø cho quoác gia,
sau cuøng cho nhaân loaïi” (tr. 22). Maø theo oâng, ñöùng veà maët taâm-sinh lyù thì muoán
ñöôïc haïnh phuùc, ai cuõng caàn tôùi 5 ñieàu kieän: (1) Maïnh khoûe; (2) Thoûa maõn ñöôïc
nhöõng nhu caàu veà vaät chaát (ñuû aên, ñuû maëc, khoûi lo töông lai…); (3) Coù coâng vieäc
laøm nhöng hoaït ñoäng phaûi ñöôïc töï do, coù ñieàu ñoä vaø thöôøng thay ñoåi; (4) Baûn
theå cuûa ta phaûi hôïp vôùi hoaøn caûnh xung quanh (nhö veà khí haäu, con ngöôøi…), neáu
khoâng seõ caûm thaáy meät vaø ñau khoå; (5) Thoûa maõn ñöôïc khuynh höôùng lyù töôûng
cuûa ta, töùc laø loøng yeâu söï Thöïc, caùi Ñeïp, ñieàu Thieän (Chaân, Thieän, Myõ).

“Muïc ñích cuûa giaùo duïc laø luyeän taäp treû em sao cho sau naøy deã tìm ñöôïc
5 ñieàu kieän aáy ñeå ñaït tôùi haïnh phuùc… Muoán ñaït ñöôïc muïc ñích aáy, ta khoâng
nhöõng phaûi luyeän thaân theå, trí tueä vaø ñöùc haïnh cuûa thieáu nieân (ñieàu kieän 1 vaø
5 treân kia), maø coøn phaûi: höôùng daãn hoï löïa ngheà nghieäp vaø taäp cho hoï ít nhaát
laø moät ngheà hôïp vôùi taøi naêng cuûa hoï, chæ caùch laøm vieäc, nghæ ngôi sao cho hoaït
ñoäng cuûa hoï coù nhieàu hieäu quaû (ñieàu kieän 2 vaø 3); chæ cho hoï caùch thích nghi vôùi
hoaøn caûnh vaø caùch xöû theá (ñieàu kieän 4)” (tr. 20-21).

ÔÛ chöông II tieáp theo, taùc giaû neâu leân nhöõng ñaëc ñieåm cuûa neàn giaùo duïc
xöa vaø nay. Theo ñoù, loái giaùo duïc xöa khoâng troïng trí, khoâng coù phöông phaùp
khoa hoïc maø chæ nhoài soï. Coøn giaùo duïc thôøi nay (nhöõng naêm 40-50 cuûa theá kyû
tröôùc) cuõng ñaày khuyeát ñieåm: quaù chuù troïng khoa hoïc, daïy thieáu phöông phaùp
khoa hoïc, nhoài soï moät caùch voâ lyù, ñaøy ñoïa treû em, caùi nôï thi cöû laøm cho vieäc hoïc
trôû thaønh moät cöïc hình, khoâng chuù troïng vaøo vieäc daïy ngheà vaø höôùng nghieäp.

Ngöôøi ñaàu tieân giôùi thieäu ñaày ñuû roõ raøng hôn veà neàn giaùo duïc môùi coù leõ laø
oâng Laâm Toaïi, chuyeân vieân giaùo duïc, nguyeân Thanh tra Tieåu hoïc Trung Vieät,
trong cuoán Giaùo duïc môùi, do Nhaø in Thanh bình xuaát baûn ôû Hueá naêm 1956.
Ñaây coù theå coi laø moät trong nhöõng taøi lieäu huaán luyeän/ tham khaûo caên baûn vieát
baèng tieáng Vieät veà neàn giaùo duïc môùi cuûa theá heä giaùo chöùc môùi trong giai ñoaïn
ñaàu phaùt trieån cuûa neàn giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa. Noäi dung cuoán saùch cuûa
taùc giaû Laâm Toaïi ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø giaùo duïc veà sau duøng laøm caên cöù tham khaûo
ñeå bieân soaïn chöông “Giaùo duïc môùi” trong giaùo trình “Vaán ñeà giaùo duïc” daønh
cho ngaønh sö phaïm, nhö caùc saùch Caùc vaán ñeà giaùo duïc (taäp I vaø II, Nxb Treû,
Saøi Goøn, 1970) cuûa nhoùm Leâ Thanh Hoaøng Daân-Traàn Höõu Ñöùc, Vaán ñeà giaùo
duïc cuûa Nguyeãn Hoå Dö-Traàn Doaõn Ñöùc (Vaên khoa xuaát baûn, Saøi Goøn, 1971)…

Trong baøi ñaàu, “Khaùi nieäm veà giaùo duïc môùi”, taùc giaû cho bieát danh töø “Giaùo
duïc môùi” hay “Giaùo duïc hoaït ñoäng” (Education nouvelle ou Education active)
khoâng coøn coù nghóa laø loái “giaùo duïc caûi caùch”, maø chæ moät neàn giaùo duïc “caùch
maïng toaøn dieän” toå chöùc theo tinh thaàn toân troïng nhaân vò vaø caên cöù treân nhöõng
nguyeân taéc caên baûn veà taâm lyù hoïc ñaõ ñöôïc coâng nhieân thöøa nhaän treân khaép theá
giôùi. Neàn giaùo duïc naøy phaùt sinh ngay töø giöõa theá kyû XVIII do J. J. Rousseau
ñeà xuaát trong taùc phaåm Emile ou de l’Education (Emile hay Vaán ñeà giaùo duïc).
Rieâng ôû Vieät Nam, theo taùc giaû, “caùi tinh thaàn giaùo duïc môùi aáy ñaõ phaùt sinh töø
möôøi naêm nay (töùc nhöõng naêm 40 cuûa theá kyû tröôùc - TVC), nhöng vì thôøi cuoäc,
maõi cho ñeán ngaøy nay (naêm 1956 - TVC) vaãn coøn naèm trong thôøi kyø phoâi thai,
veà phöông dieän thöïc haønh…, (nhöng) chuùng ta coù theå tin töôûng chaéc chaén moät
ngaøy gaàn ñaây noù seõ phaùt trieån raát mau choùng” (tr. 10).

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 11

Nguyeân lyù cuûa neàn giaùo duïc môùi ñaõ ñöôïc caùc nhaø trieát hoïc, taâm lyù hoïc, sö
phaïm thöïc nghieäm thoáng nhaát vôùi nhau nhö sau: “Treû con laø trung taâm ñieåm
cuûa hoïc ñöôøng…, laø moät sinh vaät khaùc haún ngöôøi lôùn, veà caùch caûm giaùc, caùch
nhaän xeùt, loái tö töôûng vaø loái haønh ñoäng. Treû con laø moät sinh vaät töï ñoäng, töï
chuû, bieán chuyeån khoâng ngöøng, caàn hoaït ñoäng ñeå laàn löôït thoûa maõn nhöõng nhu
caàu ñaëc bieät cuûa noù theo töøng giai ñoaïn moät, ñeå tieán phaùt daàn daàn, moät caùch töï
nhieân, tröôùc khi ñi ñeán tuoåi tröôûng thaønh, gioáng nhö ngöôøi lôùn” (tr. 10).

Töø nguyeân lyù noùi treân, taùc giaû ñöa ra moät ñònh nghóa veà giaùo duïc môùi,
ñuùng hôn laø neâu leân caùc chöùc naêng/ nhieäm vuï/ muïc ñích cuûa “Hoïc ñöôøng môùi”,
theo ñoù hoïc ñöôøng môùi “khoâng laøm coâng vieäc uoán naén, reøn luyeän taâm trí ñöùa
treû, theo yù ñònh vaø theo khuoân maãu cuûa ngöôøi lôùn…; cuõng khoâng laøm coâng vieäc
giaûng daïy…, ñem nhöõng kieán thöùc veà tinh thaàn vaø veà ñaïo ñöùc cuûa caùc thaùnh
hieàn ñôøi tröôùc truyeàn laïi cho treû, nhaém muïc ñích laøm cho noù choùng khoân ngoan,
thoâng thaùi, ñeå ñaäu baèng caáp naøy baèng caáp khaùc, laøm quan, laøm thaày, ñeå thoûa
maõn nhöõng nhu caàu hay tham voïng cuûa ngöôøi lôùn”. Traùi laïi, ngaøy nay, “coâng
vieäc giaùo duïc laø nhöõng söï coá gaéng coù yù thöùc, nhôø ñoù ngöôøi ta giuùp thieân nhieân
trong coâng cuoäc xuùc tieán caùc naêng khieáu veà theå chaát, trí tueä vaø taâm tình cuûa con
ngöôøi, nhaém muïc ñích giuùp con ngöôøi ñi ñeán choã hoaøn thieän, ñöôïc sung söôùng
vaø coù theå ñaït ñöôïc caùi ñònh meänh cuûa mình trong xaõ hoäi” (tr. 10).

“Noùi toùm laïi, theo tinh thaàn giaùo duïc môùi, giaùo duïc chæ laø ‘giuùp ñöùa treû
hoaøn thaønh caù tính thieân nhieân cuûa noù’, ñeå trôû neân moät con ngöôøi hoaøn thieän,
ñeå coù theå taïo haïnh phuùc cho mình vaø giuùp ích cho xaõ hoäi mai sau” (tr. 12).

Ñöôïc bieát tröôùc ñoù, döôùi thôøi Boä tröôûng Boä Quoác gia Giaùo duïc Phan Huy
Quaùt cuûa Quoác gia Vieät Nam, sau khi boä Chöông trình Giaùo duïc Tieåu hoïc vaø
Trung hoïc ra ñôøi naêm 1949, tinh thaàn giaùo duïc môùi ñaõ ñöôïc theå hieän roõ neùt
vaø chính thöùc thöøa nhaän (xem baøi “Chöông trình giaùo duïc vaø saùch giaùo khoa
thôøi Vieät Nam Coäng hoøa” cuûa Traàn Vaên Chaùnh ñaêng trong soá chuyeân ñeà naøy).
Tieáp theo, ngay töø 26/2/1952, Boä Quoác gia Giaùo duïc (cuûa Quoác gia Vieät Nam)
ñaõ töøng ban haønh Thoâng tö soá 843 GD, daøi hôn 8.000 chöõ, ñeå phoå bieán quan
nieäm môùi veà taâm lyù thieáu nhi vaø “chæ daãn caùc phöông phaùp sö phaïm môùi ñem
thi haønh trong vieäc giaûng daïy, huûy boû caùc phöông phaùp coå huû ñaõ ñöôïc duøng töø
tröôùc ñeán nay” (daãn laïi theo Ñoaøn Nhaät Taán, Moät neàn giaùo duïc nhaân baûn, taùc
giaû xuaát baûn, Saøi Goøn, 1966, taïi cöôùc chuù soá 1, tr. 10). Thoâng tö naøy cho thaáy,
caùc nhaø chöùc traùch giaùo duïc Vieät Nam ñaõ raát nhaïy beùn tröôùc vieäc tieáp thu neàn
giaùo duïc môùi.

Vaän ñoäng tích cöïc cho neàn giaùo duïc môùi, naêm 1960, taäp san Soå tay Sö
phaïm ra ñôøi. Ñaây laø moät taäp san chuyeân ngaønh ghi haún ngoaøi bìa “Taäp san
nghieân cöùu giaùo duïc môùi” do Ban Nghieân cöùu Giaùo duïc môùi - Hueá (trong Khu
Trung boä Giaùo giôùi) chuû tröông bieân taäp, phaùt haønh khoâng ñònh kyø, ñöùng ñaàu
laø oâng Leâ Nghieâm Kính. Ngoaøi phaàn chuyeân moân sö phaïm daønh cho baäc Trung
vaø Tieåu hoïc, taäp san coøn phoå bieán nhöõng baøi luaän thuyeát, nghieân cöùu, dieãn ñaøn
töï do, maåu chuyeän hoïc ñöôøng…, maø taát caû ñeàu ñöôïc dieãn giaûi theo tinh thaàn cuûa
neàn giaùo duïc môùi.

Coù theå noùi, tinh thaàn vaø phöông phaùp giaùo duïc môùi ñaõ ñöôïc giaùo giôùi Vieät
Nam chuù yù vaø phaán khôûi tieáp thu vaøo khoaûng ñaàu nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû

12 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

tröôùc. Ñeán cuoái thaäp nieân 50 trôû ñi, neàn giaùo duïc môùi ngaøy caøng ñöôïc khaúng
ñònh roõ neùt hôn qua vieäc söûa ñoåi chöông trình giaùo duïc tieåu hoïc cuõng nhö qua
vieäc bieân soaïn caùc taøi lieäu giaûng daïy daønh cho giaùo sinh sö phaïm tieåu hoïc.

Trong Chöông trình tieåu hoïc caûi toå ban haønh theo Nghò ñònh 1005-
GD/NÑ ngaøy 16/7/1959, taïi phaàn môû ñaàu “Nguyeân taéc caûi toå Chöông trình Tieåu
hoïc”, muïc II, ñaõ neâu roõ 3 ñaëc tính cuûa neàn Tieåu hoïc Vieät Nam, nhö sau: A. Toân
troïng nhaân caùch treû em: (1) Giuùp treû phaùt trieån ñieàu hoøa vaø troïn veïn tuøy theo
baûn chaát caù nhaân vaø caên cöù treân ñònh luaät naûy nôû töï nhieân veà theå xaùc cuõng
nhö veà taâm lyù; (2) Toân troïng caù tính vaø sôû naêng rieâng bieät cuûa treû; (3) Trieät ñeå
aùp duïng kyû luaät töï giaùc; (4) Traùnh moïi hình phaït phaïm ñeán nhaân vò cuûa treû.
B. Phaùt trieån tinh thaàn quoác gia daân toäc. C. Reøn luyeän tinh thaàn daân chuû vaø
khoa hoïc (xem Chöông trình tieåu hoïc, Boä Quoác gia Giaùo duïc xuaát baûn, Saøi Goøn,
1960, tr. 3-4).

Veà phöông dieän sö phaïm, coù 7 nguyeân taéc veà daïy treû trong nhaø tröôøng
môùi: (1) Nhaø tröôøng ñaøo taïo nhöõng con ngöôøi töï do chöù khoâng ñaøo taïo nhöõng
con ngöôøi noâ leä heøn maït; (2) Nhaø tröôøng thuùc giuïc trí oùc treû con laøm vieäc luoân
luoân; (3) Nhaø tröôøng nhìn nhaän raèng: caù nhaân con ngöôøi ñöôïc taïo neân phaàn lôùn
laø do caùc tình caûm chaân thaät beân trong (noäi giôùi) chöù khoâng do nhöõng ñieäu boä,
neùt maët beân ngoaøi; (4) Nhaø tröôøng daïy treû con khoâng phaûi tuøy ngaãu höùng…, maø
phaûi theo ñuùng nhöõng nguyeân taéc caên baûn, keát quaû cuûa söï kinh nghieäm laâu ñôøi
vaø cuûa khoa taâm lyù hoïc; (5) Nhaø tröôøng daïy ít nhöng daïy kyõ; (6) Nhaø tröôøng
vöøa khieâm toán vöøa coù cao voïng (bieát töï haïn cheá chöông trình daïy doã vôùi caùc
moân hoïc ñöôïc aán ñònh roõ reät sao cho vöøa vôùi tuoåi taùc vaø trình ñoä hieåu bieát cuûa
treû; moät soá moân ñaõ daïy hy voïng seõ giuùp ñöôïc treû töï hoïc ñeå tieán boä veà sau…);
(7) Nhaø tröôøng môû cöûa roäng cho taát caû con em baát luaän laø thuoäc giai caáp, ñaûng
phaùi hay toân giaùo naøo trong xaõ hoäi (xem Traàn Vaên Queá, “Caùc nguyeân taéc caên
baûn cuûa tröôøng sô tieåu”, Sö phaïm lyù thuyeát, Boä Giaùo duïc-Trung taâm Hoïc lieäu,
Saøi Goøn, 1968, tr. 41-44).

Nhìn chung, khi so saùnh giaùo duïc môùi vôùi giaùo duïc cuõ, caùc nhaø sö phaïm
hoïc Vieät Nam phaàn lôùn ñeàu löïa choïn ñöôøng loái chieát trung phuø hôïp vôùi thöïc teá
Vieät Nam, baèng caùch dung hoøa caû hai loái giaùo duïc cuõ vaø môùi: “Vaäy ngaøy hoâm
nay, ñeå haønh ñoäng cho hôïp caûnh maø khoûi mang tieáng laø vong baûn, nhaø giaùo
chuùng ta phaûi bieát tuøy nghi boå tuùc nhöõng caùi hay cuûa neàn giaùo duïc cuõ baèng
nhöõng ñieàu hay, môùi, laï, ñuùng theo tinh thaàn khoa hoïc cuûa hai phöông phaùp
Phaùp-lan-taây (Phaùp - TVC) vaø phöông phaùp Hieäp chuûng quoác (Myõ - TVC).

“Ta khoâng boû caùi hay maø cuõng khoâng phuï caùi toát, caùi ñeïp cuûa ngöôøi, neáu
caùi toát caùi ñeïp aáy giuùp ta caûi tieán, toâ ñieåm theâm caùi maø ta ñaõ coù töø laâu” (Traàn
Vaên Queá, Sñd, tr. 11).

Noùi roõ hôn, nhoùm taùc giaû Leâ Thanh Hoaøng Daân coøn ñi tôùi keát luaän: “Qua
söï trình baøy vaø so saùnh giöõa hai neàn giaùo duïc môùi vaø cuõ…, haún caùc baïn cuõng
ñoàng yù vôùi chuùng toâi laø baát cöù moät neàn giaùo duïc naøo cuõng laáy ÑÖÙC laøm goác,
TRÍ laøm ngoïn, caùi naøo cuõng coù öu ñieåm vaø khuyeát ñieåm cuûa noù.

“Chuùng ta coù theå phoái hôïp hai neàn giaùo duïc ñoù laïi ñeå tìm ra moät neàn giaùo
duïc höõu hieäu. Chaúng haïn chuùng ta coù theå aùp duïng loái Ñöùc duïc cuûa Khoång Maïnh
laøm goác, vaø xaây döïng moät caùi ngoïn Trí duïc baèng phöông phaùp giaùo duïc môùi.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 13

“Chuùng toâi nghó raèng ñoù laø moät söï phoái hôïp chaët cheõ dung hoøa ñöôïc caû hai
ñöôøng loái giaùo duïc xöa vaø nay theo ñuùng leõ dung hoøa cuûa Khoång Töû vaø loái giaùo
duïc môùi, ñeå Taâm vaø Trí cuøng tieán hoùa vaø ñieàu hoøa vôùi nhau, vaø ñoù chính laø muïc
ñích cuûa neàn giaùo duïc thích hôïp vôùi nöôùc ta ngaøy nay vaäy” (Leâ Thanh Hoaøng
Daân, Sñd, taäp I, tr 165-166).

Coù theå noùi, ñöôøng loái dung hoøa môùi, cuõ nhö vöøa neâu treân chính laø neàn taûng
tham chieáu ñeå caùc nhaø giaùo duïc Vieät Nam giai ñoaïn 1954-1975 xaây döïng neân
trieát lyù, muïc tieâu, chöông trình giaùo duïc nhö chuùng toâi seõ laàn löôït giôùi thieäu ôû
nhöõng muïc tieáp sau.

III.2. Trieát lyù giaùo duïc

III.2.1. Trieát lyù giaùo duïc “chính thoáng”

Ñeå hoaïch ñònh höôùng ñi cho neàn giaùo duïc, caùc giôùi höõu traùch giaùo duïc
mieàn Nam ñaõ sôùm nhaän ra söï caàn thieát phaûi xaùc ñònh moät trieát lyù cho noù, coi laø
neàn taûng lyù thuyeát ñeå ñònh ra caùc muïc tieâu giaùo duïc cuøng moïi vieäc laøm khaùc töø
ñöôøng loái chính saùch ñeán phöông phaùp sö phaïm, vieäc trieån khai aán ñònh chöông
trình giaùo duïc, vaø caû vôùi phöông thöùc toå chöùc quaûn trò giaùo duïc sao cho phuø hôïp
vôùi trieát lyù ñaõ vaïch ra. Ñieàu naøy coù nghóa, moïi haønh vi giaùo duïc, töø giaûng daïy,
hoïc taäp ñeán coâng taùc toå chöùc quaûn trò… duø ña daïng ñeán ñaâu cuõng khoâng vöôït
ngoaøi khuoân khoå cuûa heä thoáng lyù luaän caên baûn, vì ñaây thuoäc phaàn tö töôûng hay
linh hoàn cuûa neàn giaùo duïc, ñieàu maø taát caû caùc nhaø chöùc traùch caàm quyeàn cuõng
nhö giaùo chöùc vaø phuï huynh ñeàu phaûi quaùn xuyeán töø trong taâm töôûng.

Coù hai kyø Ñaïi hoäi Giaùo duïc Quoác gia baøn veà caûi toå giaùo duïc: laàn I naêm
1958, vaø laàn II töø 10 ñeán 22/10/1964 (Goïi laø Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn quoác), ñeàu
toå chöùc taïi Saøi Goøn. Rieâng Ñaïi hoäi kyø II ñaõ dieãn ra trong baàu khoâng khí chính
trò voâ cuøng phöùc taïp, nhieàu chính quyeàn lieân tieáp thay nhau sau cuoäc ñaûo chaùnh
cheá ñoä Ngoâ Ñình Dieäm thaùng 11/1963.

Ñaïi hoäi Giaùo duïc Quoác gia laàn I naêm 1958, döôùi thôøi Boä tröôûng Boä Quoác
gia Giaùo duïc Traàn Höõu Theá, quy tuï nhieàu phuï huynh hoïc sinh, thaân haøo nhaân
só, hoïc giaû, ñaïi dieän quaân ñoäi, chính quyeàn vaø caùc toå chöùc quaàn chuùng, ñaïi dieän
ngaønh vaên hoùa vaø giaùo duïc caùc caáp töø tieåu hoïc ñeán ñaïi hoïc, töø phoå thoâng ñeán kyõ
thuaät..., ñaõ chính thöùc ñöa ra ba nguyeân taéc “nhaân baûn”, “daân toäc”, vaø “khai
phoùng”. Ba nguyeân taéc naøy duøng laøm neàn taûng cho trieát lyù giaùo duïc Vieät Nam
Coäng hoøa ñaõ ñöôïc ghi cuï theå trong taäp taøi lieäu Nhöõng nguyeân taéc caên baûn do
Boä Quoác gia Giaùo duïc aán haønh naêm 1959, vaø sau ñoù coù laëp laïi trong phaàn ñaàu
quyeån Chöông trình Trung hoïc do Boä Quoác gia Giaùo duïc xuaát baûn naêm 1960, veà
“Nguyeân taéc caên baûn cuûa neàn giaùo duïc Vieät Nam” (tr. 11). Theo ñoù:

- Neàn giaùo duïc Vieät Nam phaûi laø moät neàn giaùo duïc nhaân baûn, toân troïng
giaù trò thieâng lieâng cuûa con ngöôøi, laáy chính con ngöôøi laøm cöùu caùnh, vaø nhö
vaäy, nhaèm muïc ñích phaùt trieån toaøn dieän con ngöôøi.

- Neàn giaùo duïc Vieät Nam phaûi laø moät neàn giaùo duïc daân toäc, toân troïng giaù
trò truyeàn thoáng, maät thieát lieân quan vôùi nhöõng caûnh huoáng sinh hoaït nhö gia
ñình, ngheà nghieäp, ñaát nöôùc vaø ñaûm baûo höõu hieäu cho söï sinh toàn, phaùt trieån
cuûa quoác gia daân toäc.

14 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

- Neàn giaùo duïc Vieät Nam phaûi coù tính caùch khai phoùng, toân troïng tinh
thaàn khoa hoïc, phaùt huy tinh thaàn daân chuû vaø xaõ hoäi, thaâu thaùi tinh hoa caùc
neàn vaên hoùa theá giôùi.

Ñaïi hoäi Giaùo duïc Quoác gia laàn II naêm 1964 (goïi laø Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn
quoác 1964) tieáp tuïc taùi xaùc nhaän ba nguyeân taéc ñònh höôùng caên baûn nhöng söûa
laïi thaønh: nhaân baûn, daân toäc, khoa hoïc, vaø sau ñoù ñöôïc ghi roõ ôû Ñieàu 11 Hieán
phaùp Vieät Nam Coäng hoøa naêm 1967: “Vaên hoùa giaùo duïc phaûi ñöôïc ñaët vaøo haøng
quoác saùch treân caên baûn daân toäc, khoa hoïc vaø nhaân baûn”.

Naêm 1972, trong taäp taøi lieäu Chính saùch Vaên hoùa Giaùo duïc (baûn ñaùnh
maùy) do Hoäi ñoàng Vaên hoùa Giaùo duïc soaïn thaûo vaø phoå bieán, 3 nguyeân taéc neâu
treân khoâng ñöôïc goïi “Nguyeân taéc caên baûn” maø laïi ñöôïc ghi vaøo muïc II “Toân
chæ giaùo duïc” bao goàm nhaân baûn, daân toäc vaø khai phoùng. Tröôùc ñoù, trong moät
baøi dieãn vaên chuû ñeà “Chính saùch Vaên hoùa Giaùo duïc” ñoïc tröôùc cuoäc hoïp baùo
ngaøy 27/7/1966, Baùc só Nguyeãn Löu Vieân (Phoù Chuû tòch Ñaëc traùch Vaên hoùa Xaõ
hoäi) trong khi ñeà caäp ñònh höôùng caên baûn cuûa neàn giaùo duïc coøn ñöa ra moät soá
phöông chaâm ñònh höôùng chi tieát hôn: khoa hoïc, daân toäc vaø ñaïo ñöùc, ñaïi chuùng,
nhaân baûn. Treân thöïc teá, chæ khaùc nhau veà caùch dieãn ñaït, vì vaäy, khi nhaéc ñeán
trieát lyù giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa, coù taùc giaû coøn troän chung laïi thaønh: nhaân
baûn, daân toäc, khoa hoïc, khai phoùng, ñaïi chuùng, vaø nhöõng nguyeân taéc nhö vaäy
neáu coù goïi khaùc ñi, nhö “tính chaát”, “phöông chaâm” “ñònh höôùng” hay “khaåu
hieäu”, thì cuõng vaãn phuø hôïp, khoâng khaùc gì nhau maáy.

Ñaùng chuù yù coù baøi thuyeát trình “Döï aùn heä thoáng giaùo duïc” do oâng Ñoång
lyù Vaên phoøng Boä Quoác gia Giaùo duïc Traàn Vaên Kieän ñoïc trong Ñaïi hoäi Giaùo
duïc Toaøn quoác 1964 neâu roõ hôn noäi dung, yù nghóa cho töøng nguyeân taéc moät.
Treân thöïc teá, vôùi noäi dung nhö ñöôïc giaûi thích caën keõ döôùi ñaây, nguyeân taéc
“khoa hoïc” ñöôïc neâu ra trong kyø Ñaïi hoäi naøy cuõng bao goàm caû nguyeân taéc “khai
phoùng”. Xin cheùp laïi nguyeân vaên nhö sau:

“Nhaân baûn

“Toân troïng giaù trò thieâng lieâng cuûa con ngöôøi, moät neàn giaùo duïc nhaân baûn
laáy chính con ngöôøi laøm cöùu caùnh.

Khoâng ai phuû nhaän raèng khi con ngöôøi ñaõ yù thöùc ñöôïc traùch nhieäm cuûa
mình ñoái vôùi baûn thaân, gia ñình, quoác gia, xaõ hoäi, con ngöôøi laø ñoäng cô coát yeáu
cuûa moïi tieán boä xaõ hoäi.

Vì vaäy neàn giaùo duïc nhaân baûn nhaán maïnh vaøo vieäc trau gioài ñöùc tính song
song vôùi vieäc tieán trieån veà kieán thöùc vaø khaû naêng, nhaèm phaùt trieån toaøn dieän
con ngöôøi.

Ngoaøi ra, aùp duïng nguyeân taéc nhaân baûn trong phaïm vi giaùo duïc laïi coù yù
nghóa laø xaõ hoäi caàn taïo khung caûnh vaø ñieàu kieän cho moïi ngöôøi thanh thieáu nhi
tieán hoùa veà hoïc vaán vaø khaû naêng, khoâng loaïi tröø moät taàng lôùp naøo”.

“Daân toäc

“Neàn giaùo duïc Vieät Nam phaûi laø moät neàn giaùo duïc daân toäc, nghóa laø phaûi
toân troïng vaø phaùt huy nhöõng giaù trò truyeàn thoáng cuûa daân toäc. Veà phöông dieän
vaên hoùa, taâm lyù daân toäc, lòch söû, ñòa lyù nhaân vaên, daân toäc ta coù nhöõng saéc thaùi
rieâng bieät maø ta caàn khaûo cöùu vaø khai trieån.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 15

Neàn giaùo duïc daân toäc phaûi maät thieát lieân quan vôùi hoaøn caûnh sinh hoaït
cuûa ñaát nöôùc, vôùi chieàu höôùng luoân luoân ñoåi môùi cuûa lòch söû cuøng vôùi nhöõng
chuyeån bieán veà chính trò, kinh teá, vaên hoùa vaø xaõ hoäi; noù phaûi thích hôïp vôùi thöïc
taïi nöôùc nhaø.

Neàn giaùo duïc ta phaûi thoûa maõn nhu caàu cuûa moät quoác gia chaäm tieán, ñöông
ôû trong tình traïng thieáu chuyeân vieân ñeå phaùt trieån neàn kinh teá, moät neàn kinh
teá noâng nghieäp treân böôùc ñöôøng kyõ ngheä hoùa.

Noù phaûi giaûi quyeát nhöõng ñoøi hoûi gaét gao cuûa moät xöù sôû ñöông ôû trong tình
traïng chieán tranh; coâng cuoäc xaây döïng, kieán thieát phaûi ñi song song vôùi vieäc taùi
laäp an ninh, ñem laïi neáp soáng thanh bình cho ñoàng baøo.

(…) Vieäc voõ trang cho thanh thieáu nieân moät tinh thaàn quoác gia maõnh lieät,
moät yù chí beàn bæ ñaáu tranh cho töï do, daân chuû, thieát töôûng raát caàn thieát ñeå ñaûm
baûo höõu hieäu cho söï sinh toàn cuûa daân toäc vaø söï phaùt trieån cuûa quoác gia trong
moät xaõ hoäi coâng baèng vaø thònh vöôïng”.

“Khoa hoïc

“Neàn giaùo duïc Vieät Nam phaûi toân troïng tinh thaàn khoa hoïc, döïa treân neàn
taûng khoa hoïc, treân söï tieán boä cuûa nhaân loaïi. Noù khoâng theå taùch rôøi ra khoûi
aûnh höôûng cuûa vaên minh theá giôùi. Vì tính chaát chính xaùc, phoå bieán khoâng ranh
giôùi cuûa khoa hoïc maø ta khoâng ngaàn ngaïi môû roäng cöûa tieáp ñoùn nhöõng traøo löu
tö töôûng hay cuûa theá giôùi, nhöõng tinh hoa vaên hoùa cuûa nhaân loaïi, noùi toùm laïi
nhöõng chaân giaù trò coù tính caùch nhaân baûn. Ñaõ ñaønh giaù trò moät neàn vaên hoùa laø ôû
caùi daân toäc tính ñoäc ñaùo cuûa noù, nhöng moät neàn vaên hoùa baøi ngoaïi moät caùch muø
quaùng seõ ñôøi ñôøi neùp mình trong caùi voû chaät heïp laïc haäu cuûa neàn vaên hoùa “beá
quan toûa caûng” ñoù seõ suy moøn heùo hon vôùi thôøi gian. Neàn giaùo duïc quoác gia vôùi
nhöõng giaù trò truyeàn thoáng rieâng nhuoäm ñaày maøu saéc quoác teá ñaõ dung hoøa trong
hoaøn caûnh khaùch quan cuûa xöù sôû, chaéc chaén seõ coù ñuû khaû naêng, söùc maïnh ñeå
phaùt trieån. Tinh thaàn khoa hoïc chính xaùc ñaõ ñem tính chaát khai phoùng ñeán cho
neàn giaùo duïc ta. Chính noù ñaõ khieán ta thaâu thaùi ñöôïc oùc daân chuû roäng raõi cuûa
Taây phöông, yù thöùc ñöôïc quyeàn daân toäc töï quyeát vaø quyeàn töï do cuûa con ngöôøi.
Tuy nhieân, chuùng ta cuõng khoâng theå aùp duïng maùy moùc ñöôøng loái giaùo duïc cuûa
moät quoác gia giaøu maïnh, tieàn tieán vaøo thöïc taïi chaäm tieán cuûa xöù sôû ta, vì nhö
vaäy laø phaûn khoa hoïc: moät gioáng caây toát ñeïp cuûa mieàn oân ñôùi, ñem troàng treân
maûnh ñaát khoâ caïn cuûa vuøng nhieät ñôùi, laøm sao coù theå laém hoa, nhieàu traùi ñöôïc.

Toân troïng giaù trò thieâng lieâng cuûa con ngöôøi, phaùt huy daân toäc tính, thaâu
thaùi tinh hoa vaên hoùa theá giôùi trong coâng cuoäc xaây döïng neàn Quoác hoïc, khoâng
phaûn boäi tieàn nhaân maø vaãn thích hôïp vôùi thöïc taïi nöôùc nhaø, laø ñaëc tính cuûa
neàn giaùo duïc Vieät Nam” (Traàn Vaên Kieän, “Döï aùn heä thoáng giaùo duïc”, Vaên hoùa
nguyeät san, Taäp XIV, Quyeån 3&4, thaùng 3-4/1965, tr. 434-435).

Veà hai nguyeân taéc “nhaân baûn” vaø “daân toäc”, oâng Ñoaøn Nhaät Taán (Giaùo sö
Tröôøng Sö phaïm Quy Nhôn) coøn vieát rieâng moät quyeån saùch ñeå quaûng dieãn yù
nghóa. Theo ñoù, ôû phaàn I, veà Nhaân baûn, taùc giaû cho raèng con ngöôøi khaùc con
vaät ôû Nhaân caùch, nghóa laø ôû YÙ thöùc vaø Töï chuû; coøn veà Daân toäc thì oâng laàn löôït
trình baøy 3 yù chính: Tình thöông vaø daân toäc, Traùch nhieäm vaø daân toäc, Giaùo
duïc vaø daân toäc. Sang phaàn II, taùc giaû trình baøy 3 nguyeân taéc cuûa phöông phaùp

16 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

giaùo duïc (môùi): Toân troïng nhaân caùch treû, Cho treû hoaït ñoäng, Ñaët treû trong moâi
tröôøng thích hôïp. Phaàn III laø “ÖÙng duïng nhöõng vaán ñeà giaùo duïc hieän taïi” (xem
Moät neàn giaùo duïc nhaân baûn, taùc giaû xuaát baûn, Saøi Goøn, 1966).

Rieâng veà noäi dung cuûa nguyeân taéc “khai phoùng”, coù theå trích daãn roõ hôn
theo taäp taøi lieäu Chính saùch Vaên hoùa Giaùo duïc (1972) neâu treân cuûa Hoäi ñoàng
Vaên hoùa Giaùo duïc: “Neàn giaùo duïc Vieät Nam khoâng ngöøng höôùng tôùi söï tieán boä,
toân troïng tinh thaàn khoa hoïc roäng raõi, ñoùn nhaän nhöõng tinh hoa vaên hoùa theá
giôùi, tích cöïc ñoùng goùp vaøo söï thaêng tieán nhaân loaïi, söï caûm thoâng vaø hoøa hôïp
giöõa caùc daân toäc” (tr. 24).

Coøn veà tính chaát “ñaïi chuùng” thì lyù leõ cuûa noù, theo Baùc só Nguyeãn Löu
Vieân ôû taøi lieäu daãn treân, “Giaùo duïc laø moät khí cuï ñeå naâng cao trí tueä vaø luaân
lyù khoâng chæ nhaém vaøo phaùt trieån nhöõng caù nhaân leû loi, töï coâ laäp mình vôùi xaõ
hoäi vaø cuõng khoâng phaûi laø nhöõng ñaëc quyeàn veà hoïc hoûi hieåu bieát daønh cho moät
thieåu soá öu ñaõi. Noù phaûi phuïc vuï cho ñaïi ña soá quaàn chuùng nghóa laø noù phaûi coù
taùnh chaát ñaïi chuùng”.

III.2.2. Nhönõ g ñöônø g höônù g trietá lyù giaoù ducï “phi chính thoná g” khacù

Trong khuoân khoå cuûa quyeàn töï do tö töôûng vaø töï do giaùo duïc ñöôïc Hieán
phaùp coâng nhaän, trieát lyù giaùo duïc khoâng phaûi laø ñaëc quyeàn cuûa Boä Quoác gia
Giaùo duïc, neân moãi caù nhaân hoaëc toå chöùc giaùo duïc ôû mieàn Nam tröôùc ñaây ñeàu
coù quyeàn neâu leân nhöõng suy nghó, ñeà nghò, cuõng nhö ñöôïc quyeàn tuyeân boá aùp
duïng ñöôøng höôùng trieát lyù giaùo duïc cuûa rieâng mình, chöù khoâng baét buoäc phaûi
noùi theo 3 nguyeân taéc chính thoáng “nhaân baûn, daân toäc vaø khai phoùng” cuûa Boä
Quoác gia Giaùo duïc.

Khaùi nieäm trieát lyù trong cuïm töø “trieát lyù giaùo duïc” ôû ñaây voán mang haøm
nghóa khaù roäng, ñoâi khi noù ñöôïc hieåu ñoàng nghóa vôùi moät soá töø ngöõ khaùc nhö
ñònh höôùng (hoaëc nguyeân taéc ñònh höôùng, ñònh höôùng caên baûn), toân chæ, ñöôøng
loái, chính saùch, chuû tröông, phöông chaâm, nguyeân taéc, söù maïng…, tuøy theo taùc
giaû söû duïng, hoaëc tuøy theo goùc ñoä phaùt bieåu, ñeå moâ taû lyù thuyeát caên baûn veà giaùo
duïc cuûa mình.

- Coù moät loaïi trieát lyù giaùo duïc ñöôïc moâ taû khaù ñôn giaûn, khoâng coù gì ñoà
soä nhöng ñöôïc cho laø caùi coát tuûy maø taát caû moïi heä thoáng toå chöùc, moïi phöông
phaùp giaùo duïc ñeàu phaûi quy vaøo, vaø ngöôøi xöa cuõng ñaõ töøng aùp duïng, ñöôïc goùi
gheùm trong maáy caâu “tieân hoïc leã, haäu hoïc vaên” (tröôùc hoïc luaân lyù ñaïo ñöùc, sau
hoïc vaên chöông kyõ xaûo), “chæ ö chí thieän” (döøng laïi ôû choã thieän laønh nhaát) cuûa
Nho giaùo, nghóa laø phaûi tu thaân, phaûi chí thaønh, vaø theâm maáy chöõ khai ngoä,
giaûi thoaùt cuûa Phaät giaùo (xem Haø Vaên Kyø, “Giaùo duïc trong chieàu höôùng phaùt
trieån quoác gia”, taäp san Minh Ñöùc, Tlñd, tr. 161-162).

- Phöùc taïp hôn, oâng Kim Ñònh, Giaùo sö Ñaïi hoïc Vaên khoa Saøi Goøn ñaõ vieát
haún moät giaùo trình mang teân Trieát lyù giaùo duïc (Nxb Ra khôi, Saøi Goøn, 1965)
trong tuû saùch “trieát lyù nhaân sinh” cuûa oâng, daønh rieâng cho vaán ñeà naøy, ñeå laøm
taøi lieäu giaûng daïy cho sinh vieân. Saùch daøy gaàn 200 trang, goàm 6 chöông, trong
ñoù taùc giaû daãn chöùng uyeân baùc ñuû caùc trieát gia ñoâng taây kim coå ñeå coá noùi leân
chuû ñeà, nhöng thuyeát lyù khaù lan man daøi doøng, thaønh ra khi ñoïc suoát quyeån
saùch chæ thaáy noùi toaøn trieát vôùi trieát, vaø phaûi khoù khaên laém ngöôøi ñoïc/ hoïc môùi

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 17

nhaän ra “trieát lyù giaùo duïc” cuûa oâng naèm ôû choã naøo. Choã ñoù laø ôû Chöông I (“Tröôùc
theàm ñaïi hoïc”), ñoaïn gaàn cuoái baøi. Ñaïi khaùi taùc giaû cho raèng caàn laáy nhaân baûn
taâm linh laøm caên baûn cho moïi ngaønh tri thöùc. Ñaïi hoïc chính toâng phaûi laáy tri
nhôn laøm höôùng hoïc taäp, laáy nhôn trò laøm phöông chaâm taùc haønh. Caàn ñaøo taïo
sao cho chuyeân vieân vaãn coøn laø ngöôøi, khoâng ñeå cho nhaân caùch cuûa hoï bò traàm
dieät döôùi nhöõng ñoáng tri thöùc cöùng laïnh khoâng coøn tính ngöôøi. Nghóa laø phaûi
ñaøo taïo ra nhöõng ngöôøi-chuyeân vieân ngaønh naøy ngaønh noï “coù loøng nhaân haäu
coù tình ngöôøi bao truøm nhöõng tri thöùc chuyeân moân, maø loøng vaãn coøn rung caûm
tröôùc nhöõng ñau khoå cuûa tha nhaân, chí vaãn bieát thaønh khaån lo laéng cho tieàn ñoà
queâ xöù vaø trong ñaùy loøng vaãn aâm vang tieáng voïng sieâu linh”. Vì theá, theo taùc
giaû, vaán ñeà quan troïng nhaát khoâng phaûi laø tu vaên, tu lyù, tu cô hay tu gì khaùc maø
phaûi tu thaân. Neáu hieåu ñuùng theo nghóa uyeân nguyeân cao caû thì tu thaân chính
laø tu caùi thaân taâm, con ñöôøng höõu hieäu nhaát ñeå ñöa ñeán thieân ñòa chi taâm, theo
caùi nguyeân lyù cuûa saùch Ñaïi hoïc (moät saùch trong boä Töù thö cuûa Nho giaùo), vaø vì
theá, ñoái vôùi moïi ngöôøi ñi hoïc ñeå trôû thaønh baùc só, kyõ sö, nhaø doanh nghieäp, nhaø
baùo…, “ai ai cuõng phaûi laáy vieäc tu thaân laøm goác” (tr. 38-40).

- OÂng Nguyeãn Duy Caàn, moät hoïc giaû coù uy tín ôû mieàn Nam, cuõng vieát
rieâng moät saùch ñeå baøn ñöôøng loái, trieát lyù giaùo duïc. Trong cuoán Vaên hoùa giaùo
duïc mieàn Nam ñi veà ñaâu? (Nxb Nam Haø, Saøi Goøn, 1970), ôû Chöông II, phaàn
“Taïm keát luaän”, taùc giaû cho raèng nhaø tröôøng ngaøy nay phaûi laø nôi ñeå ngöôøi ta
hoïc ñöôïc caùi thuaät trôû thaønh con-ngöôøi-ñoäc-ñaùo-cuûa-mình, ñoàng thôøi bieát soáng
chung vôùi ñoàng loaïi; laø nôi maø moãi caù nhaân ñeàu ñöôïc quyeàn soáng theo caùi soáng
töï do cuûa mình maø khoâng giaãm leân quyeàn soáng töï do cuûa ngöôøi khaùc: nôi dung
hoøa ñöôïc moät caùch ñieàu hoøa vaán ñeà caù nhaân vaø xaõ hoäi. Roài taùc giaû ñaõ toùm taét laïi
thaønh 4 nguyeân taéc caên baûn maø oâng cho raèng baát cöù neàn giaùo duïc chaân chính
naøo cuõng phaûi döïa vaøo: (1) Moãi ñöùa treû phaûi ñöôïc quyeàn soáng theo caùi ñôøi soáng
cuûa moät ñöùa treû trong nhöõng moâi tröôøng thuaän tieän cho söï phaùt trieån töï do ñôøi
soáng tinh thaàn vaø vaät chaát cuûa chuùng moät caùch ñaày ñuû, töï nhieân vaø haïnh phuùc;
(2) Moãi ñöùa treû phaûi coù quyeàn vaø phöông tieän ñeå hoïc hoûi vaø hieåu bieát nhöõng gì
maø ñôøi soáng haèng ngaøy baét buoäc phaûi bieát; (3) Söï phaùt trieån töï do cuûa xaõ hoäi
loaøi ngöôøi tuøy thuoäc söï phaùt trieån töï do vaø toaøn dieän cuûa moãi caù nhaân trong ñoù;
(4) Haïnh phuùc chung cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi baét buoäc moãi caù nhaân phaûi coù tinh
thaàn xaõ hoäi coäng ñoàng, yù thöùc roõ söï lieân quan maät thieát giöõa con ngöôøi vaø con
ngöôøi: moät caùi lôïi rieâng tö naøo maø coù haïi cho quyeàn lôïi cuûa nhöõng ngöôøi chung
quanh laø moät caùi TOÄI, moät söï baát löông ñoái vôùi toaøn theå xaõ hoäi quoác gia noùi
rieâng vaø toaøn theå xaõ hoäi loaøi ngöôøi noùi chung… (tr. 101-102).

- Döïa treân nhaän thöùc caên baûn töø kinh Dòch cuûa Nho giaùo, hoïc thuyeát Laõo
Trang vaø Phaät hoïc, thaáy raèng trong vuõ truï, choán naøo vaø phuùt giaây naøo cuõng coù
söï hieän dieän cuûa hai yeáu toá aâm, döông (töùc Löôõng nghi) ñaép ñoåi laãn nhau, taùc
giaû Nguyeãn Hoøa Vinh ñaõ “Thöû phaùc hoïa moät neàn giaùo duïc Löôõng nghi tính”
(Taäp san Minh Ñöùc, Tlñd, tr. 111), theo ñoù giaùo duïc Löôõng nghi tính laø neàn
giaùo duïc ñaët neàn taûng vaøo caùi lyù töông sinh, töông hoùa cuûa caøn khoân. “Töø trong
neàn giaùo duïc naøy, chuùng ta seõ neâu leân söï dung hoøa trong moïi ñoái khaùng vaø boå
tuùc cho nhöõng quan nieäm thieân leäch nhö duy vaät hoaëc duy taâm. Trong neàn giaùo
duïc Löôõng nghi tính seõ khoâng coøn duy gì caû. Ñaây laø moät neàn giaùo duïc theå hieän
nguyeân lyù ‘vaïn vaät ñoàng nhaát theå’, hay ‘moät laø taát caû’, hoaëc ‘phöùc theå laø nhaát
theå’” (tr. 117). Taùc giaû coøn cho neàn giaùo duïc Löôõng nghi tính laø moät neàn giaùo

18 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

duïc khai phoùng, giuùp khai môû chaân trôøi môùi, khoâng bò raøng buoäc bôûi moät yù
thöùc heä cöùng nhaéc naøo. Nhö vaäy neàn giaùo duïc Löôõng nghi tính phaûi goàm thaâu
caû caùi hoïc tinh thaàn vaø vaät chaát, vöøa daïy cho con ngöôøi tieán trieån veà khoa hoïc,
vöøa giuùp yù thöùc ñöôïc veà con ngöôøi sieâu linh nôi chính mình. Neàn giaùo duïc phi yù
thöùc heä naøy phaù tan moïi söï chaáp tröôùc, thaønh kieán sai laàm, queùt saïch moïi phaân
chia/ phaân bieät bæ ngaõ, thò phi; noù ñeà cao söï bình ñaúng cuûa con ngöôøi, seõ giuùp
trò lieäu taâm thaàn cuûa nhaân loaïi ñang soáng trong côn loác chieán tranh vaø trong
nhöõng cuoäc khuûng hoaûng tinh thaàn traàm troïng; noù trình baøy cho hoïc troø thaáy
ñöôïc caùi giaû taïm, caùi voâ thöôøng cuûa vaïn vaät, ñeå thaáy raèng söï tranh ñoaït nhieàu
chæ coát laøm thöông haïi cho mình; noù giuùp cho hoï thaáy ñöôïc nhöõng vaán ñeà nhaân
sinh ñang xaûy ra trong toaøn boä doøng sinh hoùa vaø taäp cho hoï bieát phaùn ñoaùn moät
caùch hieäu quaû hôn; noù cuõng chæ nhaèm phaùt huy caùi ñaïo laøm ngöôøi, dung hoøa moïi
ñoái khaùng…, ñaøo taïo caùn boä theo tinh thaàn Löôõng nghi tính voán ñaõ ñöôïc trình
baøy nhaát quaùn qua kinh Dòch cuõng nhö qua toaøn boä trieát hoïc tam giaùo (Nho,
Phaät, Ñaïo) theo truyeàn thoáng Ñoâng phöông… Tuy nhieân, neàn giaùo duïc Löôõng
nghi tính naøy vaãn khoâng baùc boû vieäc trang bò cho hoïc sinh caùc phöông tieän sinh
nhai vaø tri thöùc kyõ thuaät (Tlñd, caùc trang 124, 128, 138, 139, 140, 147, 148).

- Döôùi cheá ñoä töï trò ñaïi hoïc, tröø Vieän Ñaïi hoïc Hueá (coâng laäp) ñôn giaûn chaáp
nhaän 3 nguyeân taéc ñònh höôùng chính thoáng (daân toäc, khoa hoïc, nhaân baûn), coøn
thì taïi vaøi vieän ñaïi hoïc khaùc, ñaëc bieät ñaïi hoïc tö do ñoaøn theå toân giaùo xaây döïng,
moãi nhaø tröôøng ñeàu coù theå xaùc laäp ñöôøng höôùng trieát lyù giaùo duïc cho rieâng
mình, coi ñoù nhö caên baûn tö töôûng caàn theå hieän thaám nhuaàn xuyeân suoát trong
moïi hoaït ñoäng giaûng huaán cuûa giaùo sö vaø hoïc taäp cuûa sinh vieân.

+ Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh ñeà ra 3 ñöôøng höôùng giaùo duïc caên baûn nhaèm:
(1) Giaùo duïc toaøn dieän: phaùt trieån con ngöôøi toaøn dieän veà caû 5 maët: theå chaát,
tình caûm, taâm tö, trí thöùc, trí tueä; (2) Giaùo duïc daân toäc: giuùp sinh vieân thaáu hieåu
caùi hay, caùi ñeïp cuûa vaên hoùa daân toäc ñeå haõnh dieän ñöôïc laøm ngöôøi Vieät Nam,
vaø bieát ñoaøn keát ñeå xaây döïng quoác gia Vieät Nam; (3) Giaùo duïc nhaân tính: giuùp
ñaøo taïo nhöõng ngöôøi Vieät Nam bieát gìn giöõ vaø xaây döïng tình nhaân loaïi ñeå ñöøng
laøm suy giaûm giaù trò con ngöôøi baát cöù ôû ñaâu (xem Chæ nam giaùo duïc cao ñaúng
Vieät Nam, Sñd, tr. 463).

Trieát lyù giaùo duïc cuûa Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh coøn phaûn chieáu lyù töôûng
ñöôøng höôùng cuûa ñaïo Phaät; nhaán maïnh vaø noùi leân giaù trò taâm linh cuûa con
ngöôøi, töø ñoù xaây döïng moät neàn giaùo duïc ñaïi hoïc trong tinh thaàn “Chaân lyù, Töï
do vaø Nhaân tính” (xem Thích Minh Chaâu, “Chieán tranh laø taøn phaù, Ñaïi hoïc laø
xaây döïng”, Ñöùc Phaät nhaø ñaïi giaùo duïc, Nxb Toân giaùo, 2005, tr. 236-239).

+ Trieát lyù giaùo duïc toång quaùt cuûa Vieän Ñaïi hoïc Minh Ñöùc ñöôïc toùm goïn
trong caâu saùch Ñaïi hoïc (moät saùch trong boä Töù thö): “Ñaïi hoïc chi ñaïo taïi minh
minh ñöùc, taïi thaân daân, taïi chæ ö chí thieän”, maø Linh muïc Vieän tröôûng Baïch
Vaên Loäc ñaõ dòch thoaùt: Ñeå laøm saùng caùi ñöùc saùng trong chính mình, töùc laø laøm
toû raïng leõ phaûi töï nhieân maø moãi ngöôøi chuùng ta ñeàu coù baåm thuï, ñeå caûi tieán
kieän cöôøng ñôøi soáng tinh thaàn cho ñeán khi ñaït tôùi chí thieän môùi thoâi” (“Lôøi môû
ñaàu”, taäp san Minh Ñöùc, Tlñd).

Töø ñoù, toân chæ cuûa Vieän Ñaïi hoïc Minh Ñöùc laø Daân toäc, Hieän ñaïi hoùa vaø
Thöïc duïng, vôùi ñöôøng loái giaùo duïc laø Hoäi nhaäp, Thöïc teá vaø Khai phoùng (xem
Chæ nam giaùo duïc cao ñaúng Vieät Nam, Sñd, tr. 502).

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 19

III.3. Maáy nguyeân taéc caên baûn, ñònh höôùng giaùo duïc vaø nhöõng vaán
ñeà öu tieân

Tröôùc khi vaïch ra nhöõng muïc tieâu cuï theå cuûa neàn giaùo duïc, taäp taøi lieäu
Chính saùch Vaên hoùa Giaùo duïc (1972) coøn neâu leân nhöõng Nguyeân taéc caên baûn
cuûa neàn giaùo duïc, Ñònh höôùng giaùo duïc vaø Nhöõng vaán ñeà caàn öu tieân. Nhö treân
ñaõ noùi, cuïm töø “nguyeân taéc caên baûn” ôû ñaây ñöôïc söû duïng theo yù nghóa khaùc hôn
so vôùi yù nghóa töông ñöông “trieát lyù giaùo duïc” ñaõ neâu trong Ñaïi hoäi Giaùo duïc
Quoác gia laàn I (1958):

III.3.1. Nguyeân taéc caên baûn

Goàm 5 nguyeân taéc (trích nguyeân vaên):

(1) Moïi coâng daân coù quyeàn vaø coù boån phaän hoïc hoûi ñeå phaùt trieån khaû naêng,
hoaøn thaønh nhaân caùch vaø phuïng söï quoác gia nhaân loaïi.

Neàn giaùo duïc cô baûn coù tính caùch cöôõng baùch vaø mieãn phí phaûi ñöôïc thöïc
hieän ñeå baûo ñaûm quyeàn ñöôïc giaùo duïc toái thieåu cuûa moïi coâng daân.

Neàn giaùo duïc cô baûn trong hieän taïi goàm caáp I giaùo duïc Phoå thoâng vaø trong
voøng 10 naêm tôùi phaûi bao goàm ít nhaát laø caáp II giaùo duïc Phoå thoâng. Quoác gia
phaûi aùp duïng moïi bieän phaùp höõu hieäu ñeå chaám döùt thieáu nhi thaát hoïc vaø naïn
traùng nieân muø chöõ.

(2) Moïi coâng daân coù quyeàn töï do choïn ngaønh hoïc, chöông trình hoïc vaø
tröôøng hoïc thích hôïp cho chính mình hay cho con em mình tuøy theo khaû naêng
vaø chí höôùng cuûa mình.

(3) Quoác gia phaûi taïo cô hoäi ñoàng ñeàu ñeå cho coâng daân coù theå theo ñuoåi söï
hoïc phuø hôïp vôùi khaû naêng vaø chí höôùng. Quoác gia phaûi khuyeán khích, naâng ñôõ
thích ñaùng taát caû nhöõng ai coù khaû naêng maø thieáu phöông tieän hoïc hoûi.

(4) Quoác gia phaûi daønh moät ngaân saùch thích ñaùng cho coâng cuoäc phaùt trieån
giaùo duïc, toái thieåu laø 10% toång soá ngaân saùch quoác gia, trong thôøi kyø chieán tranh
hieän nay.

(5) Neàn Ñaïi hoïc phaûi ñöôïc töï trò ñeå coâng vieäc giaûng daïy, khaûo cöùu, saùng
taùc vaø phaùt minh coù theå tieán haønh vaø phaùt trieån thuaän lôïi. Tuy nhieân neàn töï
trò phaûi ñöôïc quan nieäm vaø thöïc hieän trong söï toân troïng luaät phaùp quoác gia.

III.3.2. Ñònh höôùng giaùo duïc

Neàn giaùo duïc Vieät Nam nhaèm höôùng tôùi nhöõng lyù töôûng sau ñaây (trích
nguyeân vaên):

(1) Giuùp moãi ngöôøi ñeå ñaït tôùi söï phaùt trieån thích nghi, quaân bình vaø
toaøn dieän caù nhaân, hoaøn thaønh ñöôïc nhaân caùch, soáng haïnh phuùc vaø xöùng vôùi
nhaân phaåm.

(2) Xaây döïng moät xaõ hoäi Vieät Nam thöïc söï töï do, daân chuû, coâng baèng, tieán
boä, moät quoác gia Vieät Nam ñoäc laäp, thoáng nhaát vaø hoøa bình.

(3) Baûo veä vaø phaùt huy neàn vaên hoùa daân toäc.

(4) Xaây döïng moät neàn kinh teá nhaân baûn khaû dó baûo ñaûm söï no aám cho moïi
coâng daân, söï cöôøng thònh cho ñaát nöôùc.

20 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

(5) Phaùt trieån maïnh meõ tinh thaàn vaø söï nghieân cöùu khoa hoïc, taän duïng
caùc phöông phaùp vaø kieán thöùc khoa hoïc kyõ thuaät.

(6) Goùp phaàn kieán taïo moät theá giôùi huynh ñeä, hoøa bình thònh vöôïng vaø
tieán boä.

III.3.3. Nhöõng vaán ñeà öu tieân

(1) Ñöùc duïc vaø Coâng daân giaùo duïc: “Tröôùc tình traïng luaân lyù suy ñoài vaø xaõ
hoäi baêng hoaïi nhö hieän taïi, Ñöùc duïc vaø Coâng daân giaùo duïc phaûi ñöôïc chuù troïng
tröôùc tieân trong moïi caáp moïi ngaønh, ñaëc bieät trong taát caû caùc lôùp Tieåu hoïc vaø
Trung hoïc” (tr. 28).

(2) Theå duïc.
(3) Phaùt trieån kinh teá: “… Giaùo duïc phaûi chuù troïng moät caùch ñaëc bieät ñeán
söï ñaøo taïo chuyeân vieân laønh ngheà ngay ôû caáp Trung hoïc ñeå coù theå nuoâi soáng
baûn thaân, giuùp ñôõ gia ñình vaø coäng taùc höõu hieäu vaøo söï xaây döïng kinh teá quoác
gia” (tr. 29).
(4) Caûi taïo xaõ hoäi: “Giaùo duïc phaûi reøn luyeän vaø nuoâi döôõng nhöõng taâm hoàn
coøn son treû vôùi moät quan nieäm xaõ hoäi tieán boä ñeå hoï coù dòp hoøa mình vaøo cuoäc
soáng xaõ hoäi, quen daàn vôùi yù thöùc traùch nhieäm vaø chaáp nhaän söï daán thaân” (tr. 30).

III.4. Muïc tieâu giaùo duïc 

III.4.1. Mucï tieuâ giaoù ducï theo Ñaiï hoiä Giaoù ducï Quocá gia lanà I (1958)

Töø nhöõng nguyeân taéc caên baûn “nhaân baûn, daân toäc, khai phoùng” trong Ñaïi
hoäi Giaùo duïc Quoác gia laàn I (1958) nhö ñaõ neâu treân, chính quyeàn Vieät Nam thôøi
Ñeä nhaát Coäng hoøa ñaõ ñeà ra nhöõng muïc tieâu chính cho neàn giaùo duïc cuûa mình.
Nhöõng muïc tieâu ñöôïc ñeà ra sau ñaây laø ñeå traû lôøi cho caâu hoûi: Sau khi nhaän ñöôïc
söï giaùo duïc, nhöõng ngöôøi ñi hoïc seõ trôû neân ngöôøi nhö theá naøo ñoái vôùi caù nhaân
mình, ñoái vôùi gia ñình, quoác gia, xaõ hoäi, vaø nhaân loaïi?

- Phaùt trieån toaøn dieän moãi caù nhaân. Trong tinh thaàn toân troïng nhaân
caùch vaø giaù trò cuûa caù nhaân hoïc sinh, giaùo duïc höôùng vaøo vieäc phaùt trieån toaøn
dieän moãi caù nhaân theo baûn tính töï nhieân cuûa moãi ngöôøi vaø theo nhöõng quy luaät
phaùt trieån töï nhieân caû veà theå chaát laãn taâm lyù. Nhaân caùch vaø khaû naêng rieâng
cuûa hoïc sinh ñöôïc löu yù ñuùng möùc. Cung caáp cho hoïc sinh ñaày ñuû thoâng tin vaø
döõ kieän ñeå hoïc sinh phaùn ñoaùn, löïa choïn; khoâng che giaáu thoâng tin hay chæ cung
caáp nhöõng thoâng tin choïn loïc thieáu trung thöïc theo moät chuû tröông, höôùng ñi
ñònh saün naøo.

- Phaùt trieån tinh thaàn quoác gia ôû moãi hoïc sinh. Ñieàu naøy thöïc hieän
baèng caùch: giuùp hoïc sinh hieåu bieát hoaøn caûnh xaõ hoäi, moâi tröôøng soáng, vaø loái
soáng cuûa ngöôøi daân; giuùp hoïc sinh hieåu bieát lòch söû nöôùc nhaø, yeâu thöông xöù sôû
mình, ca ngôïi tinh thaàn ñoaøn keát, tranh ñaáu cuûa ngöôøi daân trong vieäc choáng
ngoaïi xaâm baûo veä toå quoác; giuùp hoïc sinh hoïc tieáng Vieät vaø söû duïng tieáng Vieät
moät caùch coù hieäu quaû; giuùp hoïc sinh nhaän bieát neùt ñeïp cuûa queâ höông xöù sôû,
nhöõng taøi nguyeân phong phuù cuûa quoác gia, nhöõng phaåm haïnh truyeàn thoáng cuûa
daân toäc; giuùp hoïc sinh baûo toàn nhöõng truyeàn thoáng toát ñeïp, nhöõng phong tuïc
giaù trò cuûa quoác gia; giuùp hoïc sinh coù tinh thaàn töï tin, töï löïc, vaø töï laäp.

- Phaùt trieån tinh thaàn daân chuû vaø tinh thaàn khoa hoïc. Ñieàu naøy
thöïc hieän baèng caùch: giuùp hoïc sinh toå chöùc nhöõng nhoùm laøm vieäc ñoäc laäp qua

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 21

ñoù phaùt trieån tinh thaàn coäng ñoàng vaø yù thöùc taäp theå; giuùp hoïc sinh phaùt trieån
oùc phaùn ñoaùn vôùi tinh thaàn traùch nhieäm vaø kyû luaät; giuùp phaùt trieån tính toø moø
vaø tinh thaàn khoa hoïc; giuùp hoïc sinh coù khaû naêng tieáp nhaän nhöõng giaù trò vaên
hoùa cuûa nhaân loaïi (theo “Giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa”, Baùch khoa toaøn thö
môû Wikipedia).

III.4.2. Mucï tieuâ giaoù ducï theo Ñaiï hoiä Giaoù ducï Quocá gia lanà II (1964)

Theo nhöõng nguyeân taéc ñònh höôùng ñaõ neâu trong Ñaïi hoäi kyø II, coù hai
muïc tieâu toång quaùt coù tính caùch tröôøng cöûu cho neàn giaùo duïc quoác gia (trích
nguyeân vaên):

(1) Taïo khung caûnh vaø ñieàu kieän thuaän tieän cho moïi ngöôøi coâng daân phaùt
trieån theo khaû naêng vaø chí höôùng.

(2) Ñaøo taïo caùn boä moïi caáp caàn thieát cho moïi ngaønh sinh hoaït quoác gia.

“Trong giai ñoaïn hieän taïi, vì tình traïng chaäm tieán vaø thieáu chuyeân vieân
veà kyõ thuaät, moät muïc tieâu caáp thôøi laø phaûi ñaøo taïo ñaày ñuû caùn boä cho coâng cuoäc
phaùt trieån cuûa xöù sôû. Vì vaäy moät troïng taâm cuûa neàn giaùo duïc hieän nay laø taêng
cöôøng neàn hoïc chuyeân nghieäp vaø kyõ thuaät caû veà hai phöông dieän phaåm vaø löôïng.

Ñoàng thôøi, caàn phaûi chuù troïng tôùi nguyeân taéc: vieäc Huaán luyeän phaûi thích
öùng vôùi nhu caàu quoác gia ñeå vieäc ñaàu tö veà giaùo duïc khoûi phí phaïm vaø mang laïi
keát quaû toái ña” (Traàn Vaên Kieän, Tlñd, tr. 436).

III.4.3. Muïc tieâu giaùo duïc theo taøi lieäu Chính saùch giaùo duïc (1972)
cuûa Hoäi ñoàng Vaên hoùa Giaùo duïc soaïn thaûo

Sau khi vaïch roõ nhöõng toân chæ caên baûn (töùc choã khaùc goïi “nguyeân taéc caên
baûn” hay “trieát lyù giaùo duïc”) vaø ñònh höôùng chính yeáu, muïc IV cuûa taäp taøi lieäu
Chính saùch giaùo duïc (1972) ñaõ neâu leân 15 “muïc tieâu chung” phaûi ñaït cho baèng
ñöôïc nhö sau (trích nguyeân vaên):

(1) Phaùt trieån loøng aùi moä chaân lyù, yù chí lieân tuïc hoïc hoûi tra cöùu, khaû naêng
nhaän thöùc, laõnh hoäi vaø dieãn ñaït höõu hieäu, tinh thaàn pheâ bình khaùch quan, khaû
naêng ñöa ra saùng kieán giaûi quyeát caùc vaán ñeà.

(2) Höôùng daãn vaø huaán luyeän ñeå moãi caù nhaân coù ñöôïc moät caên baûn ñaïo ñöùc
vöõng vaøng, moät yù thöùc saùng suoát veà baäc thang giaù trò, moät yù chí cöông quyeát ñeå
haønh ñoäng theo löông taâm, bieát noã löïc ñeå hoaøn thaønh nhaân caùch, luoân luoân bieát
toân quyù nhaân phaåm nôi mình cuõng nhö nôi ngöôøi khaùc.

(3) Giuùp caù nhaân bieát vaø khai trieån ñuùng möùc caùc khaû naêng vaø sôû thích
cuûa mình, coù ñöôïc moät trình ñoä vaên hoùa toång quaùt toái thieåu, thuû ñaéc nhöõng kieán
thöùc vaø kyõ naêng thöïc duïng ñeå coù theå thích öùng vôùi moïi hoaøn caûnh cuûa ñôøi soáng.

(4) Giuùp caù nhaân coù theå am töôøng moät ngheà nghieäp thích hôïp, khaû dó baûo
ñaûm ñôøi soáng cuûa mình vaø gia ñình, phuïc vuï höõu hieäu quoác gia xaõ hoäi, nhaát
laø giuùp cho caù nhaân moät khi ñaõ choïn ngheà bieát yeâu meán coâng vieäc vaø taän taâm
trong chöùc nghieäp.

(5) Phaùt trieån khieáu thaåm myõ, höôùng daãn caùc naêng khieáu ngheä thuaät,
nhaát laø giuùp caù nhaân bieát thöôûng thöùc vaø öùng duïng ngheä thuaät vaøo ñôøi soáng
haèng ngaøy.

(6) Giuùp caù nhaân bieát taêng cöôøng vaø baûo veä söùc khoûe theå chaát, söï laønh
maïnh tinh thaàn cuûa mình cuõng nhö cuûa keû khaùc.

22 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

(7) Giuùp caù nhaân bieát toân troïng vaø baûo veä caùc giaù trò vaø lyù töôûng cuûa ñôøi
soáng gia ñình, chu toaøn boån phaän ñoái vôùi moïi ngöôøi trong gia ñình.

(8) Giuùp caù nhaân bieát haønh söï vaø baûo veä caùc quyeàn lôïi chính ñaùng cuõng
nhö bieát chu toaøn caùc boån phaän coâng daân cuûa mình, bieát soáng nhö moät phaàn töû
löông haûo vaø höõu ích cuûa khoùm, phöôøng, xaõ, quaän, tænh vaø quoác gia.

(9) Giuùp caù nhaân nhaän thöùc roõ reät caùc cô caáu, leà loái sinh hoaït, caùc öu ñieåm
cuõng nhö khuyeát ñieåm, caùc ñieàu kieän thieát yeáu cuûa cheá ñoä daân chuû, vaø coù nhöõng
thaùi ñoä thích ñaùng ñeå coù theå caûi tieán lieân tuïc vaø baûo veä cheá ñoä noùi treân; nhaát
laø phaùt trieån tinh thaàn traùch nhieäm, tinh thaàn troïng luaät vaø töï giaùc, loøng kieân
nhaãn vaø bao dung, taøi laõnh ñaïo chæ huy vaø khaû naêng phuïc tuøng.

(10) Taäp cho caù nhaân bieát giao dòch lòch söï hoøa aùi vôùi moïi ngöôøi, bieát toân
troïng keû khaùc, bieát hôïp taùc chaân thaønh vaø höõu hieäu trong coâng vieäc cuõng nhö
luùc vui chôi, coù tinh thaàn ñoàng ñoäi vaø taäp theå.

(11) Hun ñuùc tình yeâu quoác gia daân toäc, cuûng coá yù thöùc ñoaøn keát vaø thoáng
nhaát, toâi luyeän yù chí baûo veä chuû quyeàn quoác gia, caûi tieán xaõ hoäi.

(12) Giuùp caù nhaân nhaän thöùc vaø bieát haõnh dieän veà lòch söû oai huøng vaø
nhöõng truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa daân toäc, bieát quyù troïng vaø baûo veä thuaàn phong
myõ tuïc vaø caùc ñöùc tính ñaëc saéc cuûa ngöôøi Vieät Nam, bieát goùp phaàn laøm cho neàn
vaên hoùa nöôùc nhaø ngaøy caøng theâm phong phuù vaø tinh tieán.

(13) Giuùp caù nhaân coù ñöôïc nhöõng kieán thöùc vaø thaùi ñoä thuaän lôïi cho coâng
cuoäc phaùt trieån vaø laønh maïnh hoùa sinh hoaït kinh teá quoác gia; toân troïng luaät leä,
coâng baèng xaõ hoäi vaø quyeàn lôïi chung…

(14) Trang bò cho caù nhaân nhöõng kieán thöùc khoa hoïc toái thieåu veà theá
giôùi vaät chaát vaø kyõ thuaät; nhaát laø phaùt trieån nôi caù nhaân tinh thaàn khoa hoïc,
khuyeán khích caù nhaân aùp duïng toái ña phöông phaùp khoa hoïc, khi coù theå ñöôïc,
trong caùc hoaït ñoäng cuûa ñôøi soáng haøng ngaøy, thuùc ñaåy söï nghieân cöùu khoa hoïc.

(15) Giuùp caù nhaân hieåu bieát hôn veà coäng ñoàng theá giôùi, veà yù nghóa cuûa
nhöõng bieán chuyeån quoác teá, gia taêng söï hieåu bieát neàn vaên hoùa chung cuûa nhaân
loaïi cuøng vôùi nhöõng ñieåm dò bieät giöõa caùc daân toäc, nhaát laø khuyeán khích söï caûm
thoâng tình höõu nghò vaø söï hôïp taùc huynh ñeä quoác teá treân cöông vò töøng caù nhaân
cuõng nhö treân cöông vò cuûa caùc quoác gia.

III.5. Nhöõng khuyeát ñieåm vaø haïn cheá cuûa giaùo duïc mieàn Nam

III.5.1. Theo taøi lieäu cuûa Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn quoác 1964

* Trong baøi dieãn vaên khai maïc ñoïc tröôùc Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn quoác
ngaøy 10/10/1964, GS Nguyeãn Ñình Hoøa, Ñaïi dieän UÛy ban Vaän ñoäng Ñaïi hoäi
Giaùo duïc Toaøn quoác 1964 ñaõ maïnh daïn neâu ra thöïc traïng cuûa neàn giaùo duïc luùc
baáy giôø: “Chuùng ta phaûi can ñaûm maø nhaän chaân moät thöïc taïi: ñoù laø hieän traïng
laâm nguy cuûa neàn giaùo duïc nöôùc nhaø… Ñoù laø nhöõng khuyeát ñieåm vaø nhöôïc ñieåm
cuûa neàn giaùo duïc cuûa chuùng ta trong hieän taïi: taùch xa thöïc teá, naëng tính chaát
töø chöông, chòu aûnh höôûng saâu ñaäm cuûa moät chöông trình hoïc chính cuõ kyõ cuûa
Phaùp… Chuùng ta chöa heà thöïc hieän ñöôïc moät caûi caùch saâu roäng naøo trong laõnh
vöïc giaùo duïc töï thôøi töï chuû cho ñeán hoâm nay… ngoaïi tröø moät vaøi söûa ñoåi nhoû veà
chöông trình ôû caùc baäc hoïc hoaëc do saùng kieán caù nhaân, hoaëc nhaèm nhöôïng boä
aûnh höôûng cuûa moät cheá ñoä chính trò.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 23

“Haäu quaû laø tình traïng beá taéc, khoâng loái thoaùt, hoïc sinh thoaùi boä, maát tin
töôûng, sinh vieân ngôõ ngaøng tröôùc ngöôõng cöûa Ñaïi hoïc. Naïn trí thöùc thaát nghieäp
ñaày raãy trong khi nöôùc nhaø vaãn thieáu chuyeân vieân ôû nhieàu laõnh vöïc” (Vaên hoùa
nguyeät san, Tlñd, tr. 414).

* Trong baøi thuyeát trình “Nhöõng khuyeát ñieåm cuûa neàn giaùo duïc hieän ñaïi”
ñoïc tröôùc Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn quoác 1964, oâng Nguyeãn Chung Tuù (GS Ñaïi hoïc
Khoa hoïc Saøi Goøn) cuõng maïnh daïn neâu roõ: “Neàn giaùo duïc hieän nay cuûa chuùng
ta coù tính caùch vay möôïn, chòu aûnh höôûng ngoaïi lai, hay noùi cho ñuùng hôn laø
moät di saûn cuûa moät neàn giaùo duïc thöïc daân phong kieán: thieáu tính caùch ñoäc laäp,
thieáu tinh thaàn daân toäc, thieáu söï saùng taïo, khoâng thieát thöïc vôùi hoaøn caûnh xaõ
hoäi, khoâng döïa treân nhu caàu cuûa ñaát nöôùc. Maø vì vaäy cho neân thieáu haún moät
chính saùch roõ reät, döïa treân nhöõng caên baûn vöõng chaéc, khoâng thaáy coù moät keá
hoaïch laâu daøi, coù caûi toå cuõng chæ laø ñoâi chi tieát.

“Cuõng vì vaäy maø chöông trình khoâng thoáng nhaát, thay ñoåi tuøy theo chaùnh
phuû, bò caét xeùn vì bieán chuyeån thôøi cuoäc, trình ñoä moãi ngaøy moãi keùm.

“Moät khuyeát ñieåm nöõa cuûa chöông trình... laø chöông trình naëng veà lyù
thuyeát coù tính caùch töø chöông, nhoài soï, naëng veà thi cöû, coá hoïc ñeå ñaäu, ñaäu ñeå
kieám côm; xa thöïc teá, thieáu ñòa phöông tính, khoâng chuù troïng tôùi cô caáu ñòa lyù,
tôùi saéc thaùi ñòa phöông, khoâng söû duïng thieân nhieân ñòa phöông, khoa hoïc quan
saùt taïi choã, khoâng thöïc duïng, khoâng höôùng nghieäp, hoïc sinh ít coù giôø thöïc taäp,
tröôøng kyõ thuaät quaù ít so vôùi caùc tröôøng phoå thoâng. Ñaõ theá chöông trình laïi
naëng vaø daøi, moät chöông trình quaù bao quaùt, nhöng chæ troïng trí duïc thoâi maø
nheï phaàn ñöùc duïc vaø theå duïc.

“Ñeán khi thöïc hieän thì thieáu phöông tieän toå chöùc vaø ñieàu haønh:

- “Tröôøng oác thieáu neân lôùp quaù ñoâng, soá giôø hoïc bò haïn cheá, thôøi khaéc bieåu
khoâng hôïp lyù, raát aûnh höôûng ñeán söùc khoûe hoïc sinh maø keát quaû laïi keùm.

- “Giaùo chöùc khoâng ñuû neân coù giaùo sö daïy quaù nhieàu giôø moät tuaàn; thieáu
giaùo sö chuyeân moân, nhaát laø veà nhöõng moân veõ, nhaïc, thuû coâng, gia chaùnh, neân
vieäc söû duïng giaùo chöùc nhieàu khi khoâng hôïp lyù; thieáu ñoaøn thanh tra neân vieäc
huaán luyeän, tu nghieäp giaùo chöùc khoâng ñöôïc chu ñaùo; moät soá giaùo chöùc keùm taùc
phong vaø thieáu thieän chí.

- “Phoøng thí nghieäm khoa hoïc quaù ít vaø sô saøi, duïng cuï thính thò daïy sinh
ngöõ thieáu thoán, saùch giaùo khoa khoâng thoáng nhaát...

- “Thi cöû choaùn maát nhieàu thì giôø cuûa hoïc sinh vaø giaùo chöùc. Hoïc sinh lo
thi rôùt, neáu ñaäu lo thaát nghieäp, leân Ñaïi hoïc vaáp vaøo chuyeån ngöõ (yù noùi luùc baáy
giôø moät soá moân khoa hoïc ôû baäc Ñaïi hoïc vaãn coù nôi coøn daïy baèng tieáng nöôùc
ngoaøi, chuû yeáu tieáng Phaùp - TVC). Giaùo chöùc gaàn nhö khoâng coù nghæ heø, heát
khoùa thi I ñeán khoùa thi II (yù noùi thi Tuù taøi I vaø Tuù taøi II - TVC)...

- “Khoâng côûi môû coâng taùc giaùo duïc cho giôùi tö thuïc, giôùi phuï huynh hoïc
sinh vaø nhaân só tham gia thöïc söï, khoâng taïo ñöôïc baàu khoâng khí thaân maät ôû
hoïc ñöôøng nhö ôû gia ñình; hoïc ñöôøng vaø gia ñình thieáu lieân laïc chaët cheõ, ña
soá phuï huynh thôø ô vôùi vaán ñeà giaùo duïc gia ñình, phoù thaùc caû cho hoïc ñöôøng,
thöôøng coù maâu thuaãn vaø hieåu laàm giöõa phuï huynh vaø giaùo chöùc” (Vaên hoùa
nguyeät san, Tlñd, tr. 428-429).

24 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

* Trong baøi thuyeát trình “Döï aùn heä thoáng giaùo duïc” cuûa oâng Traàn Vaên
Kieän (ñaõ daãn treân), taùc giaû laïi neâu ra:

- Neàn giaùo duïc cuûa chuùng ta hieän thôøi thieáu tính caùch thuaàn nhaát trong cô
caáu toå chöùc vaø trong söï phaân phoái chöông trình giöõa ba caáp hoïc, thieáu söï phoái
hôïp ñeå chöông trình hoïc ñöôïc lieân tuïc, vaø giuùp ngöôøi thanh nieân tieán ñieàu hoøa
töø baäc noï sang baäc kia.

- Khoâng saùt vôùi thöïc traïng vaø nhu caàu ñòa phöông. Tuy coù nhöõng caûi caùch
leû teû, nhöng... vaãn chöa thoaùt ly nhöõng cô caáu toå chöùc vaø chöông trình hoïc cuûa
thôøi Phaùp thuoäc ñeå laïi. Do ñoù, ngöôøi thanh thieáu nhi trong hoïc ñöôøng thöôøng bò
taùch rôøi ra khoûi hoaøn caûnh sinh hoaït trong ñòa phöông mình, xöù sôû mình. Hoïc
vaø haønh thieáu phoái hôïp, thaønh ra nhöõng kieán thöùc thaâu thaäp trong hoïc ñöôøng
khoâng giuùp ích ñöôïc cho coâng cuoäc sinh hoaït trong ñôøi soáng...

- Thieáu quan nieäm vaø toå chöùc höôùng hoïc vaø höôùng nghieäp... Khoâng chuù
troïng khai thaùc naêng khieáu cuûa ñöùa treû... Khoâng ñuû chuù troïng tôùi vieäc huaán
luyeän chuyeân nghieäp. Taâm lyù troïng vaên khinh ngheà ñaõ coù töø laâu trong dó vaõng,
vaø laø moät nguyeân nhaân saâu xa cho tình traïng chaäm tieán vaø thieáu môû mang
trong coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá cuûa xöù sôû. Ngay taïi caùc tröôøng chuyeân moân
vaø kyõ thuaät hieän höõu, chöông trình hoïc cuõng naëng phaàn lyù thuyeát, keùm phaàn
thöïc taäp...

- Neàn giaùo duïc cuûa ta tuy phaùt trieån raát mau veà soá löôïng, nhöng ñaõ thieáu
moät chính saùch höôùng daãn vaø moät keá hoaïch toå chöùc ñeå thích öùng vôùi nhu caàu
quoác gia vaø khai trieån khaû naêng cuûa theá heä thanh nieân ñeán cöïc ñoä…” (Vaên hoùa
nguyeät san, Tlñd, tr. 432-433).

III.5.2. Theo yù kieán nhaän ñònh cuûa moät soá nhaø giaùo duïc vaø nhaân só
trí thöùc tieâu bieåu mieàn Nam

Naêm 1969, oâng Nguyeãn Quyønh Giao, giaùo vieân Tröôøng Trung hoïc tö thuïc
Nguyeãn Baù Toøng ôû Saøi Goøn, ñaõ töï ñoäng laøm moät cuoäc phoûng vaán veà vaán ñeà
Caûi toå toaøn dieän neàn giaùo duïc Vieät Nam, baèng caùch gôûi moät böùc thö taâm
huyeát goàm 5 caâu hoûi ñeán 11 nhaø giaùo duïc tieâu bieåu cuûa mieàn Nam, yeâu caàu hoï
cho bieát yù kieán. Nhöõng ngöôøi ñöôïc thö phoûng vaán goàm coù: Linh muïc Cao Vaên
Luaän (Giaùo sö moân Trieát, saùng laäp vaø ñieàu khieån Vieän Ñaïi hoïc Hueá), Thöôïng
toïa Thích Minh Chaâu (Vieän tröôûng Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh), Thöôïng toïa Thích
Ñöùc Nghieäp (Hieäu tröôûng Trung hoïc tö thuïc Vaïn Haïnh), Giaùo sö Traàn Vaên Queá
(Giaùo sö Tröôøng Quoác gia Sö phaïm Saøi Goøn), Giaùo sö Traàn Vaên Töø (Hieäu tröôûng
Trung hoïc tö thuïc Phan Saøo Nam, Saøi Goøn), Giaùo sö Nguyeãn Ngoïc Huy (Giaùo
sö Hoïc vieän Quoác gia Haønh chính, Ñaïi hoïc Luaät khoa Caàn Thô vaø Hueá, Ñaïi
hoïc Sö phaïm Caàn Thô vaø Saøi Goøn), Baùc só Traàn Ngoïc Ninh (Giaùo sö Y khoa
Ñaïi hoïc Saøi Goøn, nguyeân Toång uûy vieân Vaên hoùa Xaõ hoäi kieâm UÛy vieân Giaùo duïc
töø 7/1965 ñeán 7/1966), Baùc só Hoaøng Vaên Ñöùc (Cöïu Giaùm ñoác Tröôøng Ñaïi hoïc
Quaân y), Giaùo sö Nguyeãn Vaên Phuù (Hieäu tröôûng Trung hoïc tö thuïc Traàn Höng
Ñaïo, Saøi Goøn), Giaùo sö Vuõ Quoác Thoâng (Giaùo sö Ñaïi hoïc Luaät khoa Saøi Goøn vaø
nhieàu nôi khaùc), Voõ sö Leâ Saùng (Toång thö kyù Quyeàn thuaät Vieät Nam, Chöôûng
moân Vieät voõ ñaïo…).

Sau ñoù, taùc giaû taäp hôïp laïi caùc baøi traû lôøi phoûng vaán ñeå in thaønh saùch vôùi
nhan ñeà Caûi toå giaùo duïc do Nxb Thaêng tieán aán haønh thaùng 3/1970.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 25

Lieân quan ñeán caâu hoûi veà thöïc traïng vaø khuyeát ñieåm cuûa neàn giaùo duïc
mieàn Nam 1954-1975, chuùng toâi xin toùm taét yù kieán phi quan phöông cuûa töøng
nhaân vaät ñaõ traû lôøi cuoäc phoûng vaán neâu treân, baèng caùch trích daãn nguyeân vaên
töøng ñoaïn lieân quan vaán ñeà ñang xeùt, trong taäp saùch, qua ñaây cuõng thaáy ñöôïc
thieän chí cuøng moái öu tö traên trôû saâu saéc cuûa giôùi hoaït ñoäng vaên hoùa-giaùo duïc
mieàn Nam tröôùc 1975 ñoái vôùi vaán ñeà taát caû hoï ñeàu cho laø heát söùc heä troïng aûnh
höôûng tröïc tieáp ñeán tieàn ñoà vaø töông lai laâu daøi cuûa daân toäc:

- “Chöông trình Trung hoïc cuõng nhö ôû Ñaïi hoïc laø hoaøn toaøn do Phaùp ñaët
ra… Kòp ñeán naêm 1945, Chính phuû Traàn Troïng Kim ra ñôøi, oâng Hoaøng Xuaân Haõn
chæ coù coâng laø dòch ra, chuyeån ra töø tieáng Phaùp sang tieáng Vieät theá thoâi, coù theâm
bôùt gì ñaâu. Cho ñeán nay ñaõ treân 20 naêm vaãn chöa coù cuoäc caûi toå saâu roäng nhö
nhieàu ngöôøi mong muoán, ñuû hieåu laø “chaäm tieán” quaù…” (Cao Vaên Luaän, tr. 17-18).

- “Neàn giaùo duïc vaø chính saùch giaùo duïc hieän taïi ñaõ quaù loãi thôøi… Chæ laø haäu
thaân cuûa chöông trình giaùo duïc Phaùp suoát gaàn moät theá kyû maø hoï cai trò… Ñoù laø
moät thöù baõ mía maø ngöôøi ta boû laïi, mình ñaâm ñaàu ra hít laáy töôûng laø ngon, laø
boå nhöng ruùt cuoäc toaøn laø caën baõ caû” (Thích Ñöùc Nghieäp, tr. 45).

- “Muoán ñaùnh giaù giaù trò moät neàn giaùo duïc thì phaûi xeùt hieäu suaát vaø hieäu
duïng cuûa noù, töùc laø xeùt xem toå chöùc, giaûng daïy vaø hoïc taäp cho keát quaû ñöôïc bao
nhieâu vaø nhöõng ngöôøi ñaõ haáp thuï neàn giaùo duïc aáy laøm ñöôïc nhöõng gì vaø soáng
nhö theá naøo. Chieáu theo tieâu chuaån aáy thì hieäu suaát giaùo duïc ôû nöôùc ta hieän nay
cuõng hôi keùm vaø hieäu duïng thì keùm hôn nöõa” (Traàn Vaên Töø, tr. 69).

- Töø khi thaâu hoài ñoäc laäp, Vieät Nam Coäng hoøa chöa neâu ra ñöôïc moät chaùnh
saùch giaùo duïc thích öùng, xöùng ñaùng vôùi moät quoác gia taân tieán. Döôùi khaåu hieäu
Daân toäc, Nhaân baûn, Khai phoùng, ngöôøi ta ñaõ thaät söï xaây döïng moät neàn giaùo
duïc coù tính caùch vaù víu töø chöông xa rôøi thöïc taïi, khoâng ñaùp öùng nhu caàu cuûa
daân toäc. Thaäm chí ñeán vieäc ñieån cheá danh töø ñeå duøng Vieät ngöõ laøm chuyeån
ngöõ trong vieäc giaûng huaán (ôû moät soá moân khoa hoïc töï nhieân thuoäc caáp Ñaïi
hoïc. - TVC) cuõng khoâng giaûi quyeát xong…. Laïi coøn saùch giaùo khoa nöõa. Thöïc laø
hoãn loaïn: löôïng thì khaù ñaáy nhöng coøn veà phaåm?... Ta thaáy hoïc ñöôøng töø bao
naêm nay hoaøn toaøn bieät laäp vôùi cuoäc ñôøi, khoâng khaùc moät oác ñaûo trô troïi, naèm
laïc loõng giöõa xaõ hoäi… Caùc coâ Tuù, caäu Tuù (Tuù taøi) baây giôø, khi vieát tieáng meï ñeû
(ngoaïi tröø moät soá ít) coøn thì “vaên baát thaønh cuù”. Loãi aáy khoâng phaûi taïi hoï maø
do ôû chöông trình Vieät vaên hieän taïi… Vaû laïi, chöông trình Vieät vaên ôû baäc Trung
hoïc Ñeä nhaát caáp quaù naëng veà Coå vaên…, cho neân caùc em môùi luùng tuùng trong khi
choïn tieáng, ñaët caâu. Toâi nghó raèng töø Ñeä thaát (lôùp 6 baây giôø - TVC) ñeán Ñeä nhaát
(lôùp 12 baây giôø - TVC) neân cho hoïc toaøn Kim vaên…, coøn Coå vaên haõy daønh cho
sinh vieân ôû Ñaïi hoïc Vaên khoa.... Nöôùc ta, hieän giôø cuõng chôùm coù khuûng hoaûng
ôû hai ngaønh: Döôïc vaø Luaät. Moãi ñöôøng phoá chæ caùch nhau naêm, möôøi nhaø laïi coù
moät tieäm thuoác taây. Beân Luaät, soá sinh vieân toát nghieäp cuõng khaù nhieàu. Cöù caùi
ñaø naøy, trong voøng naêm, möôøi naêm nöõa seõ coù nhan nhaûn nhöõng vò cöû nhaân luaät
khoa. Laøm sao maø giaûi quyeát coâng aên, vieäc laøm cho hoï ñöôïc…” (Nguyeãn Ngoïc
Huy, tr. 76-81).

- “Hai möôi naêm vöøa qua ñaõ laøm cho thaáy: neàn giaùo duïc ñaõ thaát baïi trong
vieäc phaùt huy vaên hoùa daân toäc, ñaõ thieáu soùt trong söï chuaån bò cho theá heä môùi ñeå
ñöông ñaàu vôùi thôøi cuoäc, ñaõ khoâng taïo ra ñöôïc moät lôùp ngöôøi laõnh ñaïo coù ñuû taøi,
ñöùc ñeå höôùng daãn quoác gia, ñaõ khoâng aûnh höôûng thöïc söï vaøo ñôøi soáng kinh teá.

26 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Cuõng töø hai möôi naêm qua, mieàn Nam vaãn coøn vaät loän vôùi heä thoáng giaùo
duïc ñoäc ñaïo cuûa ngöôøi Phaùp ñeå laïi, vôùi chöông trình naëng neà vaø thuaàn tuùy cuûa
thôøi tieàn chieán cuøng tinh thaàn khoa cöû ñeå laïi töø ngaøn xöa.

Trong khoaûng ñaát cuûa giaùo duïc, tình hình thöïc laø ñen toái: kyû luaät hoïc
ñöôøng gaàn nhö khoâng coøn nöõa. Caû moät theá heä nghi vaán veà vai troø höôùng daãn
cuûa ñaøn anh. Hoïc troø quyeát ñònh, thaày giaùo cuùi ñaàu. Ngheà daïy hoïc ñang xuoáng
doác ñeå trôû thaønh moät ngheà buoân, trong ñoù coù caû nhöõng gian thöông giaùo duïc
nhö moïi ngheà buoân baùn khaùc. Ñeán nay loøng tin ñaõ maát haún.

Neàn giaùo duïc cuûa chuùng ta hieän nay khoâng coù tính caùch daân chuû vaø cuõng
khoâng söûa soaïn daân chuû… Noùi rieâng veà vaán ñeà ñem daân chuû vaøo giaùo duïc vaø
duøng giaùo duïc ñeå xaây döïng daân chuû, chuùng ta phaûi thay ñoåi caû nhöõng quan nieäm
cuõ veà ñöùa treû, boû nhöõng phöông phaùp giaùo duïc döïa vaøo uy quyeàn vaø ñoäc ñoaùn
trong vieäc ñaøo luyeän ñöùc tính, ñoàng thôøi môû mang trí thöùc vaø luoân luoân ñeå moät
caùi cöûa ngoû nhìn veà töông lai” (Traàn Ngoïc Ninh, tr. 91-95).

- “Neáu nhìn vaøo nhöõng taùc phong vaø trình ñoä hoïc vaán chung cuûa caùc thieáu
nhi vaø thanh nieân nam, nöõ hieän taïi, nhaát laø ôû caùc ñoâ thò thì ta baét buoäc phaûi keát
luaän raèng trong nhöõng naêm gaàn ñaây neàn giaùo duïc cuûa chuùng ta khoâng coù moät
giaù trò naøo. Caûm töôûng chung laø moät söï voâ giaùo duïc, voâ chính saùch hoaøn toaøn…

Coøn nhöõng khuyeát ñieåm nhoû thì xin mieãn baøn. Nhö vieäc chæ chaêm lo ñöa
ra nhöõng chöông trình maø khoâng lo ñaøo taïo nhöõng chuyeân vieân giaùo duïc coù
nhieäm vuï thöïc hieän chöông trình ñoù. Nhö vieäc thay ñoåi nhaát loaït caùc giaùo chöùc
theo caûm tình hay quyeàn lôïi, phe phaùi. Nhö vieäc khoâng lo cho caùc giaùo chöùc
moät quy cheá baûo ñaûm cuoäc soáng cuûa hoï tröôùc söï thaêng traàm cuûa nhöõng tuøy höùng
chính trò… Nhö vieäc khoâng ñem aùp duïng nhöõng baøi hoïc coâng daân trong khi ai
cuõng noùi raèng cuoäc chieán tranh naøy laø moät cuoäc chieán tranh chính trò, chieán
tranh toaøn dieän, chieán tranh yù thöùc heä… Nhö vieäc thieáu soùt moät chöông trình
huaán luyeän nhöõng ngöôøi lôùn thaát hoïc veà moïi maët. Nhö vieäc giaùo duïc coâng daân
cho coâng chuùng ngoaøi hoïc ñöôøng, ngay trong caùc sinh hoaït thöôøng ngaøy cuûa hoï.
Nhö vieäc [khoâng coù] giaùo duïc moät ñôøi soáng laønh maïnh ñeå baûo veä söùc khoûe chung
cuûa noøi gioáng vaø daân toäc…

Khuyeát ñieåm lôùn laø khoâng coù moät tieâu chuaån vaên hoùa roõ raøng cho neân khoâng
theå coù moät chính saùch giaùo duïc höõu hieäu...” (Hoaøng Vaên Ñöùc, tr. 102 vaø 110-111).

- “Nenà giaoù ducï Vietä Nam hienä nay ñang ñönù g benâ leà lòch sö.û Noù seõ laø motä
thanø h phanà “coâ ñôn” vaø noiù manï h hôn: noù seõ phaù sanû . Noù seõ huaná luyenä ñöôcï
nhönõ g theá heä thanh nienâ coù theå coù kiená thöcù chuyenâ monâ nhöng khonâ g coù canê banû
tö töônû g, ñieuà kienä canà thietá ñeå phucï vuï ñönù g ñané …” (Nguyenã Vanê Phu,ù tr. 121).

- “Coù chính saùch hay, vaïch roõ ñöôïc muïc tieâu chính xaùc nhöng tieác raèng
laïi khoâng thöïc hieän ñöôïc chính saùch ñoù. Do ñoù neàn giaùo duïc cuûa ta vaãn ôû trong
tình traïng heát söùc bi ñaùt, khoâng ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu ñoái khaùng (yù noùi vôùi
CS - TVC) vaø phaùt trieån cuûa daân toäc. Thaûm traïng ñoù cuûa neàn giaùo duïc coù theå
toùm taét nhö sau: (a) Thieáu thuaàn nhaát trong cô caáu toå chöùc, trong söï phaân phoái
chöông trình; (b) Khoâng saùt vôùi thöïc traïng vaø nhu caàu ñòa phöông; (c) Khoâng
chuù troïng ñeán vieäc khai thaùc naêng khieáu; (d) Khoâng chuù troïng ñaày ñuû tôùi vieäc
huaán luyeän chuyeân vieân. Dung döôõng taâm lyù troïng vaên, khinh ngheà” (Vuõ Quoác
Thoâng, tr. 138).

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 27

- “Hieän traïng giaùo duïc cuûa chuùng ta ñaõ hoaøn toaøn “yeáu” veà hai maët Ñöùc
duïc vaø Theå duïc, vaø gaàn nhö chæ chuù troïng tôùi phöông dieän Trí duïc. Chính saùch
giaùo duïc yeáu keùm ñaõ laøm soáng laïi loái hoïc cöû nghieäp cuûa caùc só töû thôøi phong
kieán vôùi nhöõng muïc ñích hoïc hoûi thaät ñôn giaûn: ñeå thi ñoã, laøm quan (giuùp nöôùc)
vinh thaân phì gia v.v… Ñoù laø chuùng ta chöa nhaéc ñeán tình traïng göûi sinh vieân
ñi du hoïc ngoaïi quoác ñaõ sai laàm töø nhöõng tieâu chuaån tuyeån choïn ñeán vieäc phaân
phoái ngaønh hoïc, khieán chuùng ta phaûi chòu nhieàu tai tieáng.

Tôùi vaán ñeà tröôøng oác vaø giaùo chöùc, hieän traïng giaùo duïc cuûa ta cuõng bò
nhieàu thieät thoøi lôùn do chieán tranh mang laïi…” (Leâ Saùng, tr. 150).

Trong baøi thuyeát trình “Xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoùa giaùo duïc” ñoïc
taïi phieân hoïp thöôøng nieân Hoäi ñoàng Quoác gia Giaùo duïc vaøo thaùng 3/1965, oâng
Nguyeãn Khaéc Hoaïch, Giaùo sö Ñaïi hoïc Vaên khoa Saøi Goøn, ñaïi khaùi cho raèng ñaõ coù
lyù thuyeát hay, cao sieâu nhöng caàn quay laïi ñeå nhìn böôùc ñöôøng thöïc teá ñaõ qua, maø
veà ngaønh giaùo duïc thì ñaõ khoâng ngôùt chòu lôøi chæ trích veà nhöõng khieám khuyeát
nhö thieáu caùn boä, thieáu tröôøng sôû vaø hoïc lieäu, thi cöû naëng neà, phieàn toaùi, ñaïo
ñöùc hoïc ñöôøng suy vi, giaùo duïc thieân veà töø chöông vaø khoâng höõu hieäu… (xem Xaây
döïng vaø phaùt trieån vaên hoùa giaùo duïc, Nxb Löûa thieâng, Saøi Goøn, 1970, tr. 72-73).

Veà nhöõng khuyeát ñieåm/ sai laàm caên baûn chung cuûa caû neàn giaùo duïc, ñaõ coù
haøng chuïc baøi baùo neâu ra phaân tích, goùp yù, nhöng töïu trung coù theå quy vaøo moät
soá ñieåm quan troïng: (1) Thieáu moät keá hoaïch daøi haïn vaø quy moâ; (2) Thieáu moät
cô caáu toå chöùc höõu hieäu; khoâng ñuû tröôøng oác vaø moät ñoäi nguõ sö phaïm ñöôïc huaán
luyeän chu ñaùo; (3) Giaùo duïc thieáu thöïc duïng, khoâng ñaùp öùng thích hôïp nhu caàu
phaùt trieån moïi maët cuûa quoác gia, ñaëc bieät veà phöông dieän kinh teá; (4) AÙp duïng
moät chöông trình hoïc sai laàm, laïc haäu.

Rieâng veà ñôøi soáng giaùo chöùc, keå töø sau cuoäc ñaûo chaùnh thaùng 11 naêm 1963,
chieán söï leo thang, noäi boä chính trò loän xoän, hoaøn caûnh kinh teá khoù khaên, ñôøi
soáng vaät chaát, tinh thaàn cuûa hoï coù xu höôùng ngaøy caøng sa suùt. Coù ñeán haøng
chuïc, haøng traêm baøi baùo, cuoäc hoäi thaûo toá caùo tình traïng sinh hoaït giaùo chöùc
rôùt xuoáng tôùi möùc theâ thaûm, ñaëc bieät ñoái vôùi giaùo chöùc baäc Tieåu hoïc, ña soá ñeàu
coù cuoäc soáng thaáp keùm: “So vôùi nhöõng coâng chöùc khaùc cuøng moät ngaïch traät,
giaùo chöùc [tieåu hoïc] laø ngöôøi ngheøo nhöùt vì phaûi chi phí nhieàu cho ngheà nghieäp,
khoâng coù phöông tieän ñeå gaây theâm taøi chaùnh, vaø vì só dieän neân ñaønh soáng
kham khoå ñeå khoûi hoå vôùi löông taâm… Nhieàu ngöôøi khoâng ñuû can ñaûm theo ñuoåi
nghieäp giaùo neân ñaõ boû ngheà. Nhieàu ngöôøi phaûi tìm vieäc laøm khaùc ngoaøi ngheà
daïy hoïc môùi coù theå nuoâi soáng gia ñình. Bi ñaùt hôn, coù nhieàu giaùo chöùc laøm ngheà
‘laùi xe oâm’ ôû ñoâ thaønh vaø ôû tænh… Trong hoaøn caûnh hieän taïi, giaù trò tinh thaàn noùi
chung, uy theá cuûa giaùo chöùc noùi rieâng ñaõ suùt giaûm nhieàu; thieän chí cuøng löông
taâm cuûa giaùo chöùc cuõng phai daàn vôùi thôøi gian…” (“Hieän traïng neàn tieåu hoïc Vieät
Nam”, Caùc vaán ñeà giaùo duïc, Nxb Treû, Saøi Goøn, 1971, tr. 39-43).

Ñaõ vaäy, tröôùc sau vaãn chöa coù Luaät Giaùo duïc hoaëc ít nhaát moät Quy cheá
Giaùo chöùc ñeå ñaûm baûo quyeàn lôïi cuûa giaùo giôùi. Trong cuoäc hoäi thaûo “Moät vaøi
khía caïnh lieân quan ñeán ñôøi soáng giaùo chöùc” do Toång hoäi Giaùo giôùi Vieät Nam
toå chöùc taïi Saøi Goøn ngaøy 19/7/1970, thuyeát trình vieân Hoaøng Lyù Phuùc ñaõ ñaët
vaán ñeà caên baûn laø giaùo duïc Vieät Nam khoâng coù chính saùch vì khoâng döïa vaøo
moät ñaïo luaät veà giaùo duïc: “Ñaïo luaät giaùo duïc khoâng coù, chính saùch cuõng khoâng,

28 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

neàn giaùo duïc Vieät Nam ñang ôû trong tình traïng khuûng hoaûng traàm troïng. Giaùo
chöùc Vieät Nam chính laø naïn nhaân cuûa chính saùch giaùo duïc voâ chính saùch naøy,
vaø laõnh nhaän moïi haäu quaû nhö: uy tín giaùo chöùc khoâng coøn; coù söï phaân chia vaø
baát bình ñaúng trong haøng nguõ giaùo chöùc; tö thuïc bieán thaønh cô sôû thöông maïi
vaø giaùo chöùc tö thuïc bò chuû tröôøng boùc loät; giaùo chöùc coâng laäp lo daïy tö vaø lô laø
boån phaän chính cuûa mình; söï khinh thöôøng trong vieäc ñaøo taïo ôû caùc lôùp döôùi;
giaùo chöùc tieåu hoïc bò nhieàu thieät thoøi; tieàn thöôûng sö phaïm quaù cheânh leäch;
giaùo chöùc bò hieäu tröôûng vaø ngöôøi ngoaøi hieáp ñaùp (pheâ ñieåm, haønh hung…) vaø
raát nhieàu haäu quaû khaùc” (baûn tin cuûa nhaät baùo Chính luaän ngaøy 20/7/1970, ñöôïc
ñaêng laïi treân gslhcm.org.vn/libol/attach/doc/doc20070803JXXJ.pdf).

Veà ñôøi soáng sinh vieân hoïc sinh cuõng chaúng toát laønh gì hôn. Hoïc sinh caáp
I, II ña soá ngheøo, nhaát laø ôû khu vöïc noâng thoân bò chieán tranh taøn phaù; moät tyû leä
khaù lôùn khi vaøo caáp II phaûi hoïc tröôøng tö vì khoâng ñaäu ñöôïc vaøo cuoäc thi tuyeån
lôùp Ñeä thaát tröôøng coâng, roài laïi phaûi chòu caùi aùch thi cöû naëng neà trong caùc kyø
thi Trung hoïc Ñeä nhaát caáp, Tuù taøi I…

Nhieàu baøi baùo ñaõ taû laïi caûnh khoán khoå cuûa sinh vieân ñaïi hoïc, ñaëc bieät ôû ba
ngaønh Luaät khoa, Vaên khoa vaø Khoa hoïc: hoï phaûi thöùc khuya daäy sôùm ñeå ñeán
tröôøng giaønh choã ngoài; ngaøy giôø hoïc thì tuøy theo söï thuaän tieän cuûa caùc giaùo sö
“chaïy xoâ” vaø söï saép xeáp cuûa nhaø tröôøng, baát keå ngaøy chuû nhaät hay ngaøy leã. Toát
nghieäp ra chöa chaéc coù vieäc laøm thích hôïp… (xem Traàn Vaên Trí, “Töø öôùc mô ñeán
thöïc teá”, taäp san Minh Ñöùc, soá 1&2 thaùng 6-7/1972, tr. 52).

Ngoaøi ra, hieän töôïng tham nhuõng thoái naùt trong nhöõng naêm 70 cuõng ñaõ
baét ñaàu len loûi vaøo ngaønh giaùo duïc vôùi moät soá tröôøng hôïp ñöôïc baùo chí vaø dö
luaän ñöa ra aùnh saùng, caøng laøm maát theâm nieàm tin chung cuûa ngöôøi daân veà
tính laønh maïnh vaø thieän chí cuûa boä maùy laõnh ñaïo ngaønh giaùo duïc.

Treân ñaây chuùng ta ñaõ lieät keâ ra quaù nhieàu caùi loãi cuûa neàn giaùo duïc mieàn
Nam 1954-1975 theo nhaõn quan cuûa chính caùc nhaø hoaït ñoäng vaên hoùa giaùo duïc
thôøi ñoù. Moät soá loãi (nhö thieáu moät chính saùch giaùo duïc roõ reät, chöông trình vaù
víu, loái hoïc töø chöông loãi thôøi taùch rôøi chuyeân moân kyõ thuaät vaø nhu caàu phaùt
trieån kinh teá…) ñaõ ñöôïc laëp ñi laëp laïi trong yù kieán phaùt bieåu cuûa nhöõng ngöôøi
khaùc nhau, nhöng töïu trung ñeàu “chuùng khaåu ñoàng töø” vaø cuõng töø ñoù ñaët ra yeâu
caàu caáp baùch caàn phaûi caûi toå toaøn dieän neàn giaùo duïc...

Trong baøi thuyeát trình “Nhöõng khuyeát ñieåm cuûa neàn giaùo duïc hieän ñaïi”
tröôùc Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn quoác 1964 (ñaõ daãn treân), GS Nguyeãn Chung Tuù ñaõ
ñöa ra keát luaän baèng caùch trích daãn lôøi nhaän ñònh cuûa chính oâng Toång tröôûng
Quoác gia Giaùo duïc ñöông thôøi Buøi Töôøng Huaân. Chuùng toâi chöa coù ñieàu kieän keâ
cöùu ra ñöôïc nguoàn trích daãn cuûa taùc giaû baøi thuyeát trình neâu treân, nhöng cuõng
xin cheùp laïi nguyeân vaên ñoaïn keát luaän khaù laø gay gaét:

“Tình traïng giaùo duïc nöôùc ta quaû thaät laø bi ñaùt! Khoâng coù chính saùch roõ
reät, heä thoáng laïc haäu, chöông trình oâm ñoàm vaù víu, cô sôû thieáu thoán…

“Theâm vaøo ñoù, thaùi ñoä taéc traùch, buoâng xuoâi cuûa moät soá giaùo chöùc, loøng
nghi ngôø thieáu tin töôûng cuøng tinh thaàn khoa cöû cuûa moät soá sinh vieân, hoïc sinh.

“Ñaáy chaúng qua chæ laø haäu quaû taát nhieân cuûa moät cheá ñoä baát coâng.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 29

“Vaäy phaûi caáp thieát caûi toå, phaûi kieän toaøn caùc cô caáu giaùo duïc töø haï taàng
cô sôû ñeán thöôïng taàng kieán truùc” (Vaên hoùa nguyeät san, Tlñd, tr. 429).

Moät daân bieåu Quoác hoäi thôøi ñoù ñaõ cöïc löïc maït saùt, pheâ phaùn khoâng tieác lôøi
veà hoïc ñöôøng nhö sau: “Hoïc ñöôøng hoãn ñoän ñaûo loän theâ thaûm voâ kyû luaät khoâng
coøn toân ti traät töï. Hoïc troø thì du ñaõng, du coân, xaác laùo. Cha meï chöûi thaày, ñaùnh
thaày, [hoïc sinh] baõi khoùa, baõi thi, xuoáng ñöôøng hoan hoâ ñaû ñaûo sa ñoïa bi quan.
Hoïc sinh khoâng coøn tin töôûng gì ôû theá heä ñaøn anh, traùi laïi coøn khinh bæ nhuïc
maï vì tö caùch noâ leä bôï ñôõ ngöôøi treân ñaøn aùp keû döôùi, baùn ñeà thi aên tieàn, chaïy
choït thi cöû. Giaùo duïc trôû thaønh moät ngheà buoân, ñaøn anh laø caùc tay ñaàu cô gian
thöông. Hoïc sinh khoâng tin töôûng gì nöõa thì chuùng ta daïy caùi gì ñaây. Toùm laïi
neàn giaùo duïc Vieät Nam ñaõ hoaøn toaøn thaát baïi vaø ñang ñi daàn ñeán choã phaù saûn”
(daãn laïi theo Haø Vaên Kyø, “Giaùo duïc trong chieàu höôùng phaùt trieån quoác gia”, taäp
san Minh Ñöùc, Soá ra maét 1&2, thaùng 6-7/1972, tr. 159).

Tuy nhieân, baây giôø ñoïc laïi nhöõng lôøi pheâ phaùn naëng neà nhö vöøa daãn laïi
ôû treân, cuûa chính caùc giôùi höõu traùch, chuùng ta cuõng neân coù moät chuùt deø daët ñeå
hieåu cho ñuùng möïc, vaø ñöøng hieåu laàm raèng neàn giaùo duïc mieàn Nam thôøi tröôùc
1975 laø quaù teä hôn baây giôø, ñeå khoâng coøn thaáy ñöôïc nhöõng maët öu ñieåm/ tích
cöïc caên baûn hôn cuûa noù.

Sôû dó hoï phaùt bieåu gay gaét khoâng ngaàn ngaïi laø vì taâm huyeát böùc xuùc, trung
thöïc khoâng sôï söï thaät, vaø traùch nhieäm raát cao vôùi vieäc laøm cuûa mình. Vaû laïi,
thaønh phaàn trí thöùc chaân chính ôû ñaâu vaø thôøi naøo cuõng vaäy, luoân xeùt neùt, pheâ
phaùn vieäc laøm cuûa chính quyeàn, nhaát laø nhöõng maët coøn thieáu soùt. Trí thöùc noùi
chung vaø giôùi giaùo duïc mieàn Nam tröôùc 1975, duø quan phöông hay phi quan
phöông, nhôø ñöôïc ñaøo taïo trong moâi tröôøng truyeàn thoáng daân chuû, laïi coù ñöôïc
khoâng khí phaùt bieåu töï do trong xaõ hoäi ñang phaùt trieån theo chieàu höôùng daân
chuû (maëc duø bôûi nhieàu lyù do phöùc taïp, neàn daân chuû ñang xaây döïng luùc ñoù chöa
thaät söï chín muoài), neân hoï chuû yeáu chæ chuù troïng neâu thaúng caùc maët khuyeát
ñieåm nhieàu hôn laø toâ hoàng caùc maët thaønh töïu, ñeå thaønh thaät tìm caùch söûa chöõa,
chöù khoâng “laäp lôø ñaùnh laän con ñen”, vôùi loái noùi “caên baûn toát” roài “nhöng” naøy
“tuy nhieân” noï… ñeå nguïy bieän thoaùi thaùc, ñoå thöøa traùch nhieäm cho taäp theå. Song
chính vì vaäy, trong lôøi leõ pheâ bình thaúng thaén, ñoâi khi hoï phaùt bieåu cuõng “hôi
quaù”, chæ thaáy toaøn maøu ñen, noùi theo töø ngöõ baây giôø goïi laø “boâi ñen hieän thöïc”
vaø khoâng coù tinh thaàn laõng maïn caùch maïng luoân bieát höôùng veà töông lai ñaày
höùa heïn… Ñieåm ñaùng ca ngôïi laø haàu heát hoï ñeàu khaûng khaùi, can ñaûm, trung thöïc,
khoâng vì thaân phaän ñòa vò coâng chöùc maø tìm caùch traùnh neù nhöõng söï thaät phuõ
phaøng do sôï bò caáp treân truø daäp, phaàn khaùc cuõng vì caùc nhaø laõnh ñaïo ñöùng ñaàu
chính phuû thôøi ñoù phaàn lôùn ñeàu coù trình ñoä hoïc vaán, bieát toân troïng giôùi trí thöùc
chuyeân moân, khoâng coù “ban tuyeân huaán” chæ ñaïo, vaø vì theá raát ít khi can thieäp
thoâ baïo vaøo vieäc laøm thuoäc phaïm vi traùch nhieäm ñaõ phaân coâng rieâng cho hoï.

III.6. Nguyeân nhaân cuûa thöïc traïng giaùo duïc

Tieáp tuïc khai thaùc nhöõng yù kieán ñaõ ghi ôû caùc baøi traû lôøi phoûng vaán trong
saùch Caûi toå giaùo duïc (ñaõ daãn), vaø moät vaøi taäp chuyeân luaän giaùo duïc cuûa taùc giaû
khaùc, chuùng toâi xin neâu ra treân cô sôû toùm taét hoaëc löôïc trích yù kieán cuûa caùc baäc
thöùc giaû ñöông thôøi veà nguyeân nhaân caùc maët haïn cheá/ khuyeát ñieåm, cuõng nhö
veà nhöõng giaûi phaùp ñöôïc ñeà nghò ñeå khaéc phuïc. Nhöõng vaán ñeà naøy neâu ra taïi

30 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

ñaây chæ coát ñeå ruùt theâm baøi hoïc kinh nghieäm cho hieän taïi, vì cheá ñoä Vieät Nam
Coäng hoøa sau 20 naêm hoaït ñoäng ngaén nguûi ñaõ chính thöùc caùo chung vaøo ngaøy
30/4/1975 giöõa luùc moïi chöông trình hoaïch ñònh ñeàu bò dang dôû.

III.6.1. Veà nguyeân nhaân caùc maët khuyeát ñieåm/ haïn cheá

Nguyeân nhaân bao truøm gaây caûn trôû cho coâng cuoäc caûi toå giaùo duïc ñöôïc
nhieàu ngöôøi ñoàng thöøa nhaän laø veà maët khaùch quan do chieán tranh keùo daøi
xuyeân suoát, tình traïng lieân tuïc baát oån veà chính trò, quoác gia ngheøo laïi phaûi chi
tieâu nhieàu cho lónh vöïc quoác phoøng neân ngaân saùch giaùo duïc coøn thieáu thoán (chæ
khoaûng 5-6% treân toång ngaân saùch quoác gia); coøn veà maët chuû quan laø chöa coù
moät chính saùch, keá hoaïch roõ reät, chaéc chaén, laâu daøi veà giaùo duïc, maëc daàu daân
chuùng vaãn thöôøng ñöôïc nghe noùi nhieàu, treân lyù thuyeát, nhöõng töø ngöõ “giaùo duïc
nhaân vò”, “giaùo duïc nhaân baûn”, “giaùo duïc khai phoùng”, “giaùo duïc môùi”, “giaùo duïc
tieán boä”… Khoâng ít cuoäc caûi toå ñaõ ñöôïc thöïc hieän nhöng thöôøng luùng tuùng, chæ
coù tính caùch vaù víu, chaép noái trong ngaén haïn…

Caùc nhaø höõu traùch veà giaùo duïc ñaõ döïa vaøo moät yù nieäm khaù mô hoà laø “Phaùt
trieån moät neàn giaùo duïc Nhaân baûn, Khoa hoïc, Daân toäc vaø Khai phoùng”. Keát quaû
laø moät söï phaùt trieån khoâng ñònh höôùng, loän xoän vaø chaép vaù. Neáu coù nhöõng oâng
Toång/Boä tröôûng naøo ñònh thi haønh moät chính saùch giaùo duïc naøo ñoù thì hoï cuõng
khoâng laøm ñöôïc, vì moät leõ raát ñôn giaûn laø chöa thu xeáp xong cô caáu, hoï ñaõ phaûi
töø boû nhieäm vuï… Coù tröôøng hôïp chæ trong voøng 5 naêm (1964-1969) ngöôøi ta ñaõ
thaáy coù taát caû 14 vò Toång tröôûng laàn löôït tôùi ngoài ôû cöông vò laõnh ñaïo ngaønh
giaùo duïc. “Moãi vò coù moät chuû tröông, moät ñöôøng loái khaùc nhau, khoâng chòu xeùt
theo, tieáp noái coâng trình cuûa vò tieàn nhieäm, thöôøng muoán löu laïi moät caùi gì,
muoán môû moät kyû nguyeân môùi cho nhöõng trang söû cuûa neàn giaùo duïc nöôùc nhaø…”
(yù kieán cuûa Vuõ Quoác Thoâng, trong Caûi toå giaùo duïc, Sñd, tr. 139).

Khuyeát ñieåm caên baûn laø thieáu haún moät tö töôûng chæ ñaïo, moät chuû thuyeát,
moät ñònh nghóa vaên hoùa chính xaùc, laøm kim chæ nam cho chính saùch giaùo duïc.
“Dó nhieân chuùng ta ñaõ nghe thaáy noùi nhieàu ñeán chuû nghóa quoác gia, töï do vaø
daân chuû, ñeán vaên hoùa daân toäc, vaên hoùa khai phoùng vaø vaên hoùa tieán boä. Nhöng
taát caû môùi chæ laø nhöõng danh töø thieáu ñònh nghóa nhaát laø thieáu thöïc haønh cho
neân ñaët tieâu chuaån nhö vaäy cuõng nhö khoâng ñaët. Trong ñòa haït giaùo duïc cuõng
nhö trong moïi ñòa haït khaùc, chuùng ta chæ laøm vieäc moät caùch taéc traùch…” (yù kieán
cuûa Hoaøng Vaên Ñöùc, trong Caûi toå giaùo duïc, Sñd, tr. 103).

Coù ngöôøi cho raèng caùc chính quyeàn Vieät Nam Coäng hoøa töø tröôùc tôùi nay
chöa bao giôø ñaët vaán ñeà giaùo duïc leân ñuùng taàm quan troïng cuûa noù. “Vieäc ñieàu
khieån Boä Giaùo duïc thöôøng coù taùnh caùch cuûa moät vieäc “xöû lyù thöôøng vuï”. Nhöõng
ngöôøi coù chuû tröông mang söï thay ñoåi ñeán thì khoâng coù moät quan nieäm roõ raøng,
chaùnh xaùc vaø khoâng coù moät keá hoaïch ñaïi quy moâ, thích öùng cho moät söï thay
ñoåi saâu roäng theo chieàu höôùng toát…” (yù kieán cuûa Nguyeãn Ngoïc Huy, trong Caûi
toå giaùo duïc, Sñd, tr. 78).

Ngoaøi ra, coøn coù nhöõng caûn trôû ñaùng tieác khaùc maø ngöôøi laõnh ñaïo ngaønh
giaùo duïc khoâng bieát tôùi ñeå söûa chöõa. Ñoù laø caên beänh kyø thò Nam, Baéc vaø tình
traïng tranh chaáp ngaám ngaàm giöõa lôùp Cuõ vaø lôùp Môùi… “Söï kyø thò [Nam, Baéc]
khoâng coù chi lôùn lao nhöng cuõng laø chuyeän ñaùng buoàn, gaây trôû ngaïi cho söï tieán
boä chung. Söï tranh chaáp aâm thaàm giöõa Cuõ vaø Môùi: Cuõ töùc laø lôùp ngöôøi thöøa

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 31

höôûng neàn giaùo duïc cuûa Phaùp, ñang coù nhöõng ñaëc quyeàn ñaùng keå. Coøn Môùi laø
soá ngöôøi haáp thuï neàn giaùo duïc cuûa Myõ, cuûa hieän taïi…” (yù kieán cuûa Thích Ñöùc
Nghieäp, trong Caûi toå giaùo duïc, Sñd, tr. 46).

Theo GS-BS Traàn Ngoïc Ninh, tình traïng naøy cuûa giaùo duïc chæ laø phaûn
aûnh cuûa moät xaõ hoäi bò phaân hoùa cuøng cöïc, bò lay chuyeån ñeán taän coãi reã. Moät lôùp
ngöôøi soáng khoâng coù leõ soáng, moät tình traïng baát an ñaõ gaàn nhö coá ñònh… (Caûi
toå giaùo duïc, Sñd., tr. 92).

III.6.2. Veà giaûi phaùp khaéc phuïc khuyeát ñieåm

Taát caû caùc baäc thöùc giaû mieàn Nam tröôùc 1975 ñeàu nhaän ra nhu caàu caáp
baùch caàn phaûi caûi toå toaøn dieän neàn giaùo duïc ñang toàn taïi, vaø phaûi naâng hoaït
ñoäng giaùo duïc leân haøng quoác saùch ñi cuøng vôùi vieäc naâng cao ngaân saùch daønh
cho lónh vöïc troïng ñaïi naøy. Coù nhöõng yù kieán ñaùng ghi nhaän nhö sau (trích daãn
nguyeân vaên):

- “Theo toâi, muoán caûi toå saâu roäng khoâng theå moät caù nhaân coù thieän chí maø
laøm noåi. Phaûi coù caùc vò am hieåu veà giaùo duïc cuøng ngoài laïi beân nhau ñeå nghieân
cöùu, soaïn thaûo vaø ñeà nghò chöông trình caûi toå cuï theå. Veà phía chính phuû, phaûi
ñaët vaán ñeà giaùo duïc leân haøng quoác saùch, luùc aáy ta môùi hy voïng neàn giaùo duïc
cuûa mình thoaùt ra khoûi caûnh beá taéc hieän taïi… Nhoùm ngöôøi hoäi thaûo nhö ñaõ noùi
ôû treân seõ löu taâm ñeán maáy ñieåm döôùi ñaây: (1) Xem xeùt thöïc traïng cuûa neàn giaùo
duïc nöôùc nhaø; (2) Tìm hieåu nguyeân nhaân ñaõ daãn ñeán cuoäc khuûng hoaûng vaø beá
taéc hieän taïi; (3) Tìm bieát veà nhu caàu cuûa quoác gia hieän taïi; (4) Soaïn thaûo vaø
vaïch ñònh höôùng cuøng chöông trình cuûa moät neàn giaùo duïc tieán boä; (5) Cuoái cuøng
laø ñeà caäp ñeán keá hoaïch thöïc hieän…

Phaûi caûi toå toaøn dieän neàn giaùo duïc töø Maãu giaùo, Tieåu hoïc, Trung hoïc ñeán
Ñaïi hoïc…” (yù kieán cuûa Thích Minh Chaâu, trong Caûi toå giaùo duïc, Sñd, tr. 27-28).

- “Ñeà nghò moät chöông trình khaån tröông goàm boán ñieåm chính:

+ Ñieàu thöù nhaát laø caàn phaûi taïo laïi loøng tin: haõy traùnh söï thay ñoåi vuïn
vaët veà chöông trình hoïc, hoaëc taïo ra nhöõng “chöông trình giôùi haïn” hôïp lyù hoùa
vaø boû bôùt caùc kyø thi cöû.

+ Ñieàu thöù hai laø phaûi coù moät chính saùch toaøn dieän hôïp lyù vaø hôïp vôùi tình
traïng xaõ hoäi Vieät Nam: chaäm tieán, loaïn laïc, baát coâng… Khoâng baét chöôùc moät
caùch noâ leä nhöõng leà loái cuûa nhöõng nöôùc giaøu maïnh… Söï coâng baèng trong xaõ hoäi
baét ñaàu ôû ñieåm “ngöôøi hoïc ñöôïc, ñöôïc hoïc”… Caàn giöõ trung dung giöõa nhöõng nhu
caàu cuûa quoác gia vaø nhöõng nguyeän voïng chính ñaùng cuûa moãi ngöôøi. Caàn taïo söï
thaêng baèng giöõa söï hieåu, söï bieát vaø giöõa trí tueä vôùi tinh thaàn. Sau heát, phaûi ñaët
nhöõng cô caáu ñoäc laäp ñeå luoân luoân xeùt laïi keát quaû vaø quyeát ñònh nhöõng thay ñoåi
caàn thieát trong chöông trình hay phöông phaùp giaùo duïc.

+ Ñieàu thöù ba, phaûi coi giaùo duïc laø troïng taâm cuûa tinh thaàn vaø cheá ñoä daân
chuû… Trong neáp soáng daân chuû, giaùo duïc laø moät ñieàu kieän, moät ñaûm baûo, laø khôûi
thuûy cuõng nhö laø cöùu caùnh. Ngöôïc laïi, giaùo duïc cuõng phaûi thaám nhuaàn tinh thaàn
daân chuû…

+ Ñieàu thöù boán laø phaûi hieåu giaùo duïc laø moät vieäc ñaàu tö chaéc chaén vaø hôïp
lyù nhaát trong caùc vieäc ñaàu tö cuûa moät quoác gia… Söï quaûn trò laø phaàn thieát thöïc

32 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

cuûa moät coâng cuoäc kinh doanh hôïp lyù. Chæ khi naøo coâng vieäc giaùo duïc ôû caáp cao
nhaát cuõng nhö ôû moãi cô sôû coù ñöôïc moät söï quaûn trò vöõng chaéc vaø tieán boä, khi aáy
chuùng ta môùi coù theå tin ñöôïc raèng neàn giaùo duïc cuûa chuùng ta ñaõ tröôûng thaønh…”
(yù kieán cuûa Traàn Ngoïc Ninh, trong Caûi toå giaùo duïc, Sñd, tr. 93-97).

- “ÔÛ moät nöôùc ñaõ chaäm môû mang nhö nöôùc ta, laïi coøn mang hoïa chieán
tranh, coâng cuoäc giaùo duïc laïi vaáp phaûi nhöõng khoù khaên veà taøi chính vaø nhöõng
thieáu thoán veà nhaân söï… Moät trong nhöõng loái thoaùt laø troâng vaøo khaû naêng
ñoùng goùp cuûa nhaân daân. Do ñoù vaán ñeà tö thuïc caàn ñöôïc quan nieäm laïi cho thaät
nghieâm chænh, nghieâm chænh töø lyù thuyeát cho ñeán thöïc haønh, nghieâm chænh
ngay töø vieäc gaït boû thaùi ñoä coi tö thuïc nhö moät phaàn töû soáng beân leà, khoâng ñaùng
höôûng söï saên soùc cuûa nhöõng cô quan coù traùch nhieäm.

Sau heát,… moät chính saùch caùn boä caàn ñöôïc hoaïch ñònh thöïc caáp baùch ñeå thu
huùt caùc phaàn töû toát vaøo ngaønh giaùo duïc, ñeå huaán luyeän nhöõng giaùo chöùc cho ñaày
ñuû veà phaåm vaø löôïng, ñeå gaây tin töôûng cho soá giaùo chöùc ñang haønh ngheà, ñeå caäp
nhaät hoùa nhöõng tri thöùc cuõ kyõ vaø ñeå heä thoáng hoùa moïi kinh nghieäm cuûa caùc baäc
ñaøn anh” (yù kieán cuûa Nguyeãn Vaên Phuù, trong Caûi toå giaùo duïc, Sñd, tr. 129-130).

III.7. Vaøi keá hoaïch ñeà nghò caûi toå giaùo duïc cuï theå

III.7.1. Döï aùn heä thoáng giaùo duïc môùi theo Ñaïi hoäi Giaùo duïc Quoác
gia laàn II (1964)

Trong Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn quoác 1964, oâng Traàn Vaên Kieän thay maët Boä
Giaùo duïc ñaõ trình baøy vieäc caûi toå hoïc ñöôøng theo quan nieäm môùi baèng moät döï
aùn môùi veà heä thoáng giaùo duïc (Vaên hoùa nguyeät san, Tlñd, tr. 432). Döï aùn naøy
döïa treân nhöõng khuyeát ñieåm vaø haïn cheá ñaõ ghi nhaän (xem laïi muïc III.5) ñeå ñeà
ra caùc giaûi phaùp thích nghi, ñoàng thôøi theå hieän nhöõng nguyeân taéc vaø muïc tieâu
maø taùc giaû ñaõ noùi ôû treân (xem laïi muïc III.3 vaø III.4).

Theo ñoù heä thoáng giaùo duïc môùi coù 6 ñaëc tính:

(1) Gia taêng tính caùch thuaàn nhaát cuûa heä thoáng giaùo duïc, theå hieän veà ba
phöông dieän: teân lôùp (caùc lôùp Trung, Tieåu hoïc, ñeà nghò loái meänh danh cuûa Hoäi
nghò Quoác teá UNESCO, töø lôùp 1 ñeán lôùp 12); toå chöùc (taêng gia söï phoái hôïp coâng
taùc giöõa caùc cô quan quaûn trò hoïc ñöôøng…); chöông trình (nhaán maïnh tính caùch
lieân tuïc cuûa moãi moân hoïc, traùnh hoïc laïi ôû lôùp treân nhöõng ñieàu ñaõ giaûng daïy ôû
lôùp döôùi).

(2) Ñi saùt vôùi thöïc traïng vaø nhu caàu ñòa phöông. Ñoái chieáu vôùi ñòa lyù nöôùc
nhaø, ñeà nghò chia caùc tröôøng tieåu hoïc thaønh boán loaïi: ñoàng baèng, sôn cöôùc,
duyeân haûi, ñoâ thò.

(3) Thieát laäp toå chöùc höôùng hoïc vaø höôùng nghieäp theo caùc nöôùc tieàn tieán.
Trong 4 naêm hieän thôøi cuûa neàn Trung hoïc Ñeä nhaát caáp [töông ñöông phoå thoâng
cô sôû baây giôø], hai naêm ñaàu (lôùp Ñeä thaát, Ñeä luïc hay lôùp 6 vaø 7) seõ daønh cho
vieäc döï höôùng, hai naêm sau (Ñeä nguõ, Ñeä töù hay lôùp 8 vaø 9) seõ daønh cho vieäc
ñònh höôùng (chia ra hai ngaønh vaên chöông myõ thuaät vaø khoa hoïc kyõ thuaät…).

(4) Taêng cöôøng neàn hoïc chuyeân nghieäp vaø kyõ thuaät ôû Trung hoïc Ñeä nhò
caáp (caùc lôùp 10, 11 vaø 12), ñoái chieáu vôùi nhu caàu cuûa caùc ngaønh sinh hoaït, cuøng
caùc xí nghieäp coâng vaø tö. Nhöng vaäy caàn phaûi thi haønh ngay moät soá bieän phaùp
nhö: taêng cöôøng vieäc huaán luyeän giaùo chöùc chuyeân nghieäp; naâng cao quy cheá

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 33

caùc giaùo chöùc chuyeân nghieäp; daønh moät tyû leä ngaân saùch cao hôn cho vieäc phaùt
trieån heä thoáng chuyeân nghieäp.

(5) Thích öùng vôùi nhu caàu quoác gia. Caàn coù söï phoái hôïp chaët cheõ, thöôøng
xuyeân giöõa caùc cô quan ñaøo taïo caùn boä vaø caùc cô quan söû duïng nhö coâng sôû, xí
nghieäp coâng vaø tö. Caàn khuyeán khích vaø taêng cöôøng caùc vieäc söu taàm, khaûo cöùu
vaø saùng taùc tröïc tieáp lieân quan tôùi vieäc phaùt trieån kinh teá vaø caûi tieán daân sinh…

(6) Veà neàn Ñaïi hoïc, trong khuoân khoå cheá ñoä töï trò, coù theå ñeà ra vaø tieán
haønh moät vaøi ñöôøng loái sau ñaây: taêng gia hieäu naêng cuûa tröôøng ñaïi hoïc; taêng
gia vieäc khaûo cöùu moïi vaán ñeà Vieät Nam; baét ñaàu xaây döïng moät neàn Quoác hoïc.

“Heä thoáng giaùo duïc maø chuùng toâi ñeà nghò, tröôùc tieân nhaèm muïc ñích giaûi
quyeát moät soá khuyeát ñieåm hieän höõu, sau nöõa ñem laïi trong neàn giaùo duïc quoác
gia moät soá chieàu höôùng caàn thieát vaø taân tieán ñeå vieäc huaán luyeän thanh thieáu
nhi coù hieäu naêng hôn vaø thích öùng vôùi nhu caàu quoác gia”.

III.7.2. Heä thoáng giaùo duïc caûi toå theo Chính saùch Vaên hoùa Giaùo
duïc (1972) cuûa Hoäi ñoàng Vaên hoùa Giaùo duïc

Döï aùn heä thoáng giaùo duïc môùi 1964 vöøa giôùi thieäu sô löôïc ôû treân chæ môùi
ñöa ra ñöôïc ñöôøng loái caûi caùch toång quaùt, vaãn coøn naëng veà lyù thuyeát ñònh höôùng
nhieàu hôn laø giaûi phaùp cuï theå. Phaûi ñôïi ñeán taäp taøi lieäu Chính saùch Vaên hoùa
Giaùo duïc 1972 do Hoäi ñoàng Vaên hoùa Giaùo duïc bieân soaïn thì nhieàu vaán ñeà höõu
quan vaø heä thoáng giaùo duïc môùi ñöôïc cuï theå hoùa thaønh nhöõng chi tieát roõ raøng
hôn. Taøi lieäu naøy hieän coù theå truy caäp deã daøng ñeå tham khaûo ñaày ñuû ôû muïc “Taøi
lieäu VNCH” treân trang maïng Nam Kyø luïc tænh. Veà phaàn heä thoáng giaùo duïc, taïi
moãi chöông, tieát ñeàu coù thuyeát minh cuï theå veà muïc tieâu, toå chöùc, chöông trình
vaø phöông phaùp, nhöng döôùi ñaây chæ xin lieät keâ teân nhöõng chöông, tieát vaø toùm
thuaät vaøi yù quan troïng caàn thieát:

PHAÀN THÖÙ HAI: CHÍNH SAÙCH GIAÙO DUÏC (Phaàn thöù nhaát laø Chính
saùch Vaên hoùa, khoâng ñöôïc giôùi thieäu trong baøi vieát naøy).

Chöông I: Ñaïi cöông (noäi dung ñaõ giôùi thieäu ôû treân veà nguyeân taéc caên baûn,
toân chæ giaùo duïc, ñònh höôùng giaùo duïc…).

Chöông II: Giaùo duïc tieàn hoïc ñöôøng vaø phoå thoâng

Tieát 1. Giaùo duïc tieàn hoïc ñöôøng (töùc maàm non vaø maãu giaùo)

Tieát 2. Giaùo duïc phoå thoâng, goàm 3 caáp:

- Caáp I: töø lôùp 1 ñeán lôùp 5, coù tính caùch cöôõng baùch ñoái vôùi treû em töø 6
ñeán 11 tuoåi.

- Caáp II: lôùp 6 ñeán lôùp 9, trong voøng 10 naêm tôùi [tính töø 1972] cuõng coù
tính caùch cöôõng baùch ñoái vôùi thieáu nieân döôùi 15 tuoåi.

- Caáp III: lôùp 10 ñeán 12.

“Do nhöõng muïc tieâu ñaõ ñöôïc xaùc ñònh, noäi dung chöông trình giaùo duïc phoå
thoâng, trong ñaïi theå, hoaøn toaøn coù tính caùch thöïc tieãn. ÔÛ moãi caáp, neàn giaùo
duïc naøy ñeàu chuù troïng tröôùc heát ñeán söï chuaån bò thích hôïp cho treû em vaøo ñôøi”
(Chính saùch Vaên hoùa Giaùo duïc, Tlñd, tr. 34).

34 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Chöông III: Giaùo duïc chuyeân moân

Tieát 1. Ñaïi hoïc
“Döïa treân nguyeân taéc töï trò ñaïi hoïc, trong ñoù töï trò hoïc vuï laø moät phaàn
chính yeáu, moãi vieän ñaïi hoïc seõ hoaïch ñònh chöông trình giaûng daïy vaø nghieân
cöùu, nhöng traùnh söï truøng duïng vôùi caùc vieän ñaïi hoïc khaùc. Ñoàng thôøi, chöông
trình phaûi phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh quoác gia, cuøng nhu caàu vaø ñieàu kieän ñòa
phöông” (tr. 37).
Tieát 2. Giaùo duïc chuyeân nghieäp
“Trong moät quoác gia ñang phaùt trieån, vieäc ñaøo taïo caùn boä vaø chuyeân vieân
cho caùc laõnh vöïc chuyeân nghieäp raát laø thieát yeáu vaø caáp baùch cho söï thöïc thi
höõu hieäu caùc keá hoaïch phaùt trieån quoác gia. Ñoái vôùi Vieät Nam, phaùt trieån noâng
nghieäp laø phaàn troïng yeáu trong coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá vaø caûi taïo xaõ hoäi.
Do ñoù giaùo duïc noâng nghieäp phaûi ñöôïc xem laø quan troïng” (tr. 42).
Tieát 3. Giaùo duïc ngheä thuaät

Chöông IV: Giaùo duïc ñaïi chuùng

“Giaùo duïc ñaïi chuùng caàn ñöôïc hieåu nhö laø giaùo duïc quaûng ñaïi quaàn chuùng,
giaùo duïc thaønh phaàn ñoâng ñaûo nhaát trong nhaân daân” (tr. 52).

Muïc tieâu: Daïy chöõ cho nhöõng phaàn töû thaát hoïc; giuùp ngöôøi ñaõ thoaùt naïn
muø chöõ coù cô hoäi hoïc hoûi theâm; giuùp sinh vieân vaø hoïc sinh bò dang dôû hoïc haønh
vì nghóa vuï quaân dòch; giuùp ngöôøi cha vaø ngöôøi meï töông lai bieát toå chöùc gia
ñình vaø sinh döôõng con caùi; giuùp nhöõng nhoùm ngöôøi trong coäng ñoàng quoác gia
coù cô hoäi giaûi quyeát caùc nhu caàu hoïc vaán cuûa giôùi hoï veà vaên hoùa toång quaùt cuõng
nhö chuyeân nghieäp; höôùng daãn thanh thieáu nieân trong caùc laõnh vöïc sinh hoaït
ngoaøi hoïc ñöôøng.

Chöông V: Giaùo chöùc

1. Nhieäm vuï vaø söù maïng cuûa giaùo chöùc.
2. Ñaøo luyeän giaùo chöùc.
3. Quyeàn lôïi giaùo chöùc.

“Giaùo chöùc moïi caáp vaø moïi ngaønh phaûi ñöôïc höôûng moät quy cheá phuø hôïp vôùi
nhieäm vuï vaø söù maïng cuûa hoï trong xaõ hoäi. Quy cheá naøy caàn ñöôïc sôùm ban haønh.

“Hoï phaûi ñöôïc ñaõi ngoä xöùng ñaùng, höôûng löông boång vaø phuï caáp ñaày ñuû ñeå
coù theå chuyeân taâm laøm boån phaän chöùc nghieäp vaø soáng moät ñôøi soáng töông xöùng
vôùi vai troø cuûa mình trong xaõ hoäi” (tr. 63-64).

Chöông VI: Tö thuïc

1. Nguyeân taéc caên baûn veà tö thuïc

“Trong nguyeân taéc töï do giaùo duïc, moïi coâng daân, moïi ñoaøn theå ñeàu coù
quyeàn môû tröôøng ñeå truyeàn baù hoïc vaán theo nhöõng lyù töôûng nhaèm phuïc vuï quoác
gia hay ñöôøng höôùng maø Chính saùch Vaên hoùa Giaùo duïc ñeà ra, mieãn laø theå nhaân
hay phaùp nhaân ñoù hoäi ñuû caùc ñieàu kieän phaùp lyù maø luaät leä quoác gia quy ñònh”
(tr. 65-66).

2. Quyeàn haïn cuûa tö thuïc.
3. Nhieäm vuï cuûa tö thuïc.
4. Tröôøng ngoaïi quoác treân laõnh thoå Vieät Nam:

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 35

“… Coù theå chaáp nhaän cho hoaït ñoäng treân laõnh thoå Vieät Nam Coäng hoøa caùc
tröôøng cao ñaúng kyõ thuaät vaø chuyeân nghieäp, caùc tröôøng ñaïi hoïc chuyeân khoa
ngoaïi quoác caàn thieát cho nhu caàu phaùt trieån quoác gia, vôùi ñieàu kieän:

- Phaûi coù söï hoã töông veà quyeàn lôïi giöõa Vieät Nam vaø quoác gia lieân heä.

- Phaûi coù söï kieåm soaùt chaët cheõ vaø höõu hieäu cuûa chính quyeàn ñeå söï hoaït
ñoäng cuûa caùc tröôøng naøy khoâng phaûn laïi tinh thaàn daân toäc vaø khoâng laøm caûn
trôû söï phaùt trieån cuûa Ñaïi hoïc Vieät Nam” (tr. 68).

III.7.3. Taäp döï thaûo “Keá hoaïch phaùt trieån giaùo duïc boán naêm (1971-
1975)” cuûa Boä Giaùo duïc

Taäp döï thaûo daøy treân 70 trang, ñaõ ñöôïc ñaêng nguyeân vaên treân Giaùo duïc
nguyeät san soá 59-60, thaùng 6-7/1972, goàm 3 phaàn chính: (1) Hieän traïng giaùo duïc
(2 trang); (2) Chính saùch vaø quan nieäm phaùt trieån giaùo duïc (3 trang); (3) Chöông
trình phaùt trieån giaùo duïc (45 trang). Phaàn coøn laïi laø caùc baûn phuï ñính.

Trong phaàn I, baûn döï thaûo neâu leân nhöõng thaønh quaû maø neàn giaùo duïc ñaõ
ñaït ñöôïc töø nieân khoùa 1967-1968 trong caùc ngaønh Tieåu hoïc, Trung hoïc, Ñaïi hoïc,
Giaùo duïc traùng nieân, Giaùo duïc phuï nöõ. Tuy nhieân coøn nhieàu trôû ngaïi vaø seõ ñöôïc
khaéc phuïc, caûi thieän.

Phaàn II ñöa ra 3 muïc tieâu cuûa neàn giaùo duïc: (1) Phaùt huy naêng khieáu caù
nhaân; (2) Thích öùng caù nhaân vôùi xaõ hoäi; (3) Phaùt huy tinh thaàn quoác gia.

Ñeå thöïc hieän nhöõng muïc tieâu treân, chính saùch giaùo duïc cuûa Vieät Nam laø
phaûi aùp duïng moät neàn giaùo duïc ÑAÏI CHUÙNG vaø THÖÏC DUÏNG. Phaûi thöïc duïng
ñeå ñi saùt vôùi hoaøn caûnh ñaát nöôùc, vì vaäy phaûi lo phaùt trieån: (1) Giaùo duïc coäng
ñoàng caáp I; (2) Giaùo duïc kyõ thuaät vaø chuyeân nghieäp caáp II; (3) Ñaïi hoïc baùch khoa.

Phaàn III laø Chöông trình phaùt trieån giaùo duïc ñöôïc trình baøy rieâng reõ
thaønh 8 muïc (töø A ñeán H), theo ñoù: (A) Baäc Tieåu hoïc (Muïc tieâu phaùt trieån,
Chöông trình phaùt trieån, Thöïc hieän); (B) Ngaønh Trung hoïc Phoå thoâng vaø
Toång hôïp; (C) Ngaønh Giaùo duïc Kyõ thuaät, Chuyeân nghieäp vaø Noâng Laâm Suùc;
(D) Ngaønh Ñaïi hoïc; (E) Giaùo duïc Traùng nieân; (F) Thanh nieân Hoïc ñöôøng;
(G) Kyõ thuaät Giaùo duïc; (H) Taøi trôï.

Tuy nhieân, baûn döï thaûo treân ñaây coù veû thieáu thöïc teá, khoâng coù tính khaû
thi, vì ñaõ ñöôïc xaây döïng treân moät caên baûn khoâng vöõng chaéc veà ñieàu kieän vaät
chaát ñeå thi haønh. Tính baát khaû thi naøy ñaõ ñöôïc moät taùc giaû ñöông thôøi ñöa ra
phaân tích, pheâ phaùn, vôùi lôøi keát luaän: “Coâng vieäc soaïn thaûo moät keá hoaïch khoâng
phaûi laø chæ ñöa ra nhöõng muïc tieâu toát ñeïp ñeå moïi ngöôøi coi cho söôùng maét…
Neáu sau naøy chuùng ta nhaän thaáy 70% keá hoaïch khoâng thöïc hieän ñöôïc vaø 30%
chöa thöïc hieän xong, thì ít ra ñoù laø ñaàu daây cuûa moïi thoáng khoå trong nöôùc, ñoù
laø keát quaû cuûa söï laøm vieäc thieáu caên baûn maø vieäc kieåm thaûo, baáy giôø trôû neân voâ
ích” (Traàn Nho Mai, “Vaøi nhaän xeùt veà Döï aùn Keá hoaïch phaùt trieån giaùo duïc boán
naêm”, Giaùo duïc nguyeät san soá 59-60, thaùng 6-7/1972, tr. 62-63).

III.7.4. Keá hoacï h Giaoù ducï quocá gia cuaû Nhomù Nghienâ cöuù hauä chiená

Baûn keá hoaïch naøy chæ môùi ñöôïc soaïn ra ñeå chuaån bò cho giai ñoaïn “haäu
chieán”, theo nghóa döï kieán chieán tranh saép chaám döùt nhöng mieàn Nam vaãn
thuoäc quyeàn quaûn lyù cuûa chính quyeàn mieàn Nam. Treân thöïc teá khoâng coù caùi ñieàu

36 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

kieän ñeå aùp duïng, nhöng cuõng xin neâu ra sô löôïc, cho thaáy yù höôùng ñoàng thôøi
cuõng laø “aûo töôûng coù thieän chí” cuûa caùc nhaø hoaïch ñònh giaùo duïc mieàn Nam luùc
baáy giôø. Tuy nhieân, neáu ñaët trong boái caûnh “haäu chieán” noùi chung, sau khi hoøa
bình laäp laïi, khoâng phaân bieät thaéng lôïi cuûa cuoäc chieán tranh nghieâng veà beân
naøo, thì baûn keá hoaïch naøy cuõng coù vaøi ñieåm ñaùng ñeå tham khaûo.

Toång quaùt, keá hoaïch giaùo duïc haäu chieán cuõng chæ tham khaûo, phaùt huy leân
vaø heä thoáng hoùa, cuï theå hoùa hôn nöõa moät soá ñeà xuaát ñaõ coù töø Ñaïi hoäi Giaùo duïc
Toaøn quoác 1964, hoaëc nhaéc laïi vôùi yeâu caàu phaûi hoaøn thieän hôn nöõa ñoái vôùi moät
vaøi keá hoaïch ñaõ/ ñang thöïc hieän coøn dang dôû (nhö Tieåu hoïc Coäng ñoàng, Trung
hoïc Toång hôïp…) “nhaèm muïc ñích boài döôõng tieàm naêng nhaân löïc trong coâng cuoäc
taùi thieát quoác gia vaø phaùt trieån kinh teá”. YÙ töôûng chính cuûa neàn giaùo duïc haäu
chieán laø giaùo duïc phaûi ñöôïc keá hoaïch hoùa caáp quoác gia, sao cho vieäc huaán luyeän
ôû hoïc ñöôøng vaø vieäc ñaøo taïo chuyeân vieân moïi ngaønh phaûi phuø hôïp vôùi nhu caàu
thöïc teá cuûa coâng cuoäc taùi thieát vaø phaùt trieån. Trong 10 naêm, keá hoaïch nhaém
tôùi cöôõng baùch giaùo duïc ôû baäc Tieåu hoïc vôùi khuynh höôùng giaùo duïc coäng ñoàng,
Trung hoïc chuyeån thaønh giaùo duïc toång hôïp vaø Ñaïi hoïc höôùng veà thöïc nghieäp.

Keá hoaïch ñöôïc chia laøm ba thôøi kyø: (a) Thôøi kyø chuyeån tieáp 6 thaùng laø
thôøi kyø khaån caáp lieàn khi ngöng chieán (nhö gia taêng xaây döïng tröôøng oác, tuyeån
theâm giaùo vieân, môû caùc lôùp giaùo duïc traùng nieân, toå chöùc tu nghieäp caáp toác
4 tuaàn cho caùc giaùo chöùc vöøa ñöôïc giaûi nguõ, kieåm tra nhaân vieân thuoäc quyeàn Boä
Giaùo duïc, kieåm ñieåm nhöõng coâng taùc phaûi laøm cuøng nhu caàu giaùo duïc taïi moãi ñòa
phöông…); (b) Thôøi kyø taùi thieát 3 naêm: laønh maïnh hoùa giaùo duïc quoác gia baèng
moät soá döï aùn ngaén haïn (nhö thieát laäp Hoäi ñoàng Vaên hoùa Giaùo duïc Trung öông,
hoaøn thaønh vieäc phaân quyeàn trong cô caáu giaùo duïc quoác gia, ban haønh luaät veà
cöôõng baùch giaùo duïc 5 naêm, mieãn phí baäc Tieåu hoïc, Trung hoïc vaø Ñaïi hoïc phaûi
traû tieàn [baùn coâng hoùa taát caû caùc tröôøng trung hoïc coâng, tö], döïa theâm vaøo ngoaïi
vieän cuûa caùc quoác gia ñoàng minh ñeå phaùt trieån Ñaïi hoïc; thay ñoåi chöông trình
hoïc thích hôïp, höôùng tôùi 3 khuynh höôùng chính laø giaùo duïc coäng ñoàng, trung
hoïc toång hôïp vaø kyõ thuaät baùch khoa); (c) Thôøi kyø 7 naêm phaùt trieån, goàm nhöõng
döï aùn daøi haïn (nhö: tieáp tuïc caùc döï aùn cuûa thôøi kyø 3 naêm, thaønh laäp caùc ñònh
cheá môùi, cöôõng baùch giaùo duïc tieåu hoïc, thöïc hieän chöông trình toång hôïp caáp
trung hoïc, hoaøn thaønh caùc Khu ñaïi hoïc Hueá vaø Caàn Thô, thaâu hoài caùc tröôøng
ñaïi hoïc ngoaïi quoác taïi Vieät Nam, caùc giaùo chöùc taïm tuyeån phaûi töï tieán thuû baèng
caùch theo hoïc taïi caùc tröôøng sö phaïm, gia taêng thôøi gian huaán luyeän giaùo chöùc).

III.7.5. Heä thoáng giaùo duïc theo moät ñeà xuaát caûi toå ñoäc ñaùo cuûa
tö nhaân

Hoïc giaû-nhaø giaùo duïc Nguyeãn Hieán Leâ (1912-1984) laø moät nhaø hoaït ñoäng
vaên hoùa ñoäc laäp noåi tieáng ôû mieàn Nam tröôùc 1975. Caû ñôøi oâng chuyeân taâm tröù
taùc vôùi hôn 120 taùc phaåm ñuû loaïi maø moät boä phaän quan troïng laø nhöõng saùch
daønh cho vieäc reøn luyeän theá heä treû trôû thaønh nhöõng con ngöôøi coù tri thöùc,
coù taâm hoàn ñeïp laønh maïnh vaø bieát soáng höõu ích cho nhaân quaàn xaõ hoäi. Treân
kia chuùng toâi ñaõ coù dòp nhaéc ñeán cuoán Theá heä ngaøy mai cuûa oâng, cuõng baøn veà
phöông phaùp daïy treû theo tinh thaàn cuûa neàn giaùo duïc môùi. Ñöôïc bieát, oâng coøn
laø taùc giaû cuûa saùch Thôøi môùi daïy con theo loái môùi (1958), vaø cuûa loaït baøi “Phaûi
maïnh daïn caûi toå neàn giaùo duïc” (toång coäng 5 baøi) ñaõ ñaêng treân taïp chí Baùch khoa

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 37

töø 01/5/1962 ñeán 01/7/1962, cuøng maáy baøi vieát khaùc baøn veà vaán ñeà chuyeån ngöõ
ñaïi hoïc ñaêng treân caùc baùo Baùch khoa, Mai, Tin vaên (nhö baøi “Duøng tieáng Vieät
laøm chuyeån ngöõ ôû baäc Ñaïi hoïc”, sau coù ñaêng laïi trong cuoán Vaøi lôøi ngoû vôùi baïn
treû, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi, 2001, tr. 10-28). Treân nhieàu laõnh vöïc, vaên hoùa giaùo
duïc cuõng nhö khoa hoïc kyõ thuaät, heã coù dòp trình baøy treân saùch baùo laø oâng luoân
nhaéc ñi nhaéc laïi chuû tröông ngöôøi Vieät Nam khoâng neân nhaém maét chaïy theo
caùc nöôùc tieàn tieán, maø phaûi quay veà hieän thöïc ñaát nöôùc ñeå xaây döïng moät ñöôøng
loái phaùt trieån phuø hôïp ñieàu kieän thöïc teá cho rieâng mình, khoâng thaùi quaù cuõng
khoâng baát caäp, dung hoøa giöõa nhu caàu vaät chaát vôùi hoaït ñoäng tinh thaàn, nhaèm
ñem laïi söï coâng baèng xaõ hoäi vaø ñôøi soáng haïnh phuùc cho moïi ngöôøi daân. Tuy
nhieân, döôøng nhö oâng luoân bò leû loi vaø thuoäc veà thieåu soá, khoâng ai chòu nghe, coù
leõ moät phaàn vì yù kieán cuûa oâng quaù bình tónh vaø ñoäc laäp, neáu khoâng muoán noùi
minh trieát, môùi troâng töôûng laäp dò, trong khi moïi ngöôøi thì cöù maûi chaïy theo
nhöõng muïc tieâu thöïc duïng nhöng quaù ñaø cuûa thôøi ñaïi môùi, laøm cho söï phaùt trieån
kinh teá-xaõ hoäi tuy beà ngoaøi coù veû röïc rôõ nhöng maát theá caân baèng, daãn tôùi nhieàu
haäu quaû khoác lieät khoâng sao cöùu chöõa ñöôïc.

Khoâng haøi loøng vaø soát ruoät veà nhöõng keá hoaïch vieån voâng phi hieän thöïc
ñöôïc baøn thaûo quaù nhieàu do caùc giôùi höõu traùch giaùo duïc, oâng Nguyeãn Hieán Leâ
ñaõ maïnh daïn ñöa ra moät ñeà xuaát taùo baïo.

Trong baøi “Moät neàn giaùo duïc phuïc vuï” ñaêng treân taïp chí Baùch khoa soá
15/9/1967 (sau cho in laïi trong Vaøi lôøi ngoû vôùi baïn treû, Sñd, tr. 135-147), oâng
cho raèng kinh teá coù tieán boä thì môùi coù nhöõng tieán boä khaùc veà xaõ hoäi, chính
trò, vaên hoùa. Maø muoán vaäy thì phaûi ñaøo taïo moät lôùp thanh nieân coù moät voán kyõ
thuaät ñuû duøng, coù phöông phaùp laøm vieäc, coù tinh thaàn phuïc vuï. “Töông lai daân
toäc moät phaàn lôùn tuøy thuoäc haïng thanh nieân ñoù vaø hoïc ñöôøng ôû baát kyø caáp naøo
cuõng phaûi nhaèm muïc ñích ñaøo taïo hoï” (Vaøi lôøi ngoû…, tr. 138).

Tröôùc tình traïng khoâng ít sinh vieân ñaïi hoïc ngaønh Döôïc, ngaønh Y… toát
nghieäp ra tröôøng chæ bieát chaïy theo ñoàng tieàn maø thieáu tinh thaàn phuïc vuï,
thaäm chí taùng taän löông taâm chöùc nghieäp, taùc giaû baøi vieát laïi quan nieäm caàn
phaûi coù caùn boä ñuû moïi ngaønh moïi caáp vaø moãi caùn boä phaûi coù tinh thaàn phuïc
vuï thì nöôùc Vieät Nam mình môùi toàn taïi ñöôïc. Töø ñoù oâng maïnh daïn ñöa ra chuû
tröông: Caàn coù nhieàu caùn boä ñöôïc vieäc nhaát, nhaát laø haïng caùn boä noâng thoân,
vaäy cöù laäp nhöõng tröôøng goïi laø tröôøng Caùn boä hay tröôøng Phuïc vuï, tröôøng Cöùu
quoác… gì gì ñoù, mieãn ñöøng duøng nhöõng teân cuõ: Trung hoïc, Ñaïi hoïc, Cao ñaúng. Seõ
coù nhöõng tröôøng Caùn boä caáp I, caáp II, caáp III hoaëc Phuïc vuï I, II, III… “… Danh
coù chính thì ngoân môùi thuaän, neáu cöù goïi laø Trung hoïc, Ñaïi hoïc, thì ngöôøi ta chæ
nghó tôùi chuyeän hoïc ñeå leân caáp trung caáp ñaïi, roài ra kieám tieàn cho ñöôïc ‘ñaïi’, ñeå
thaønh ñaïi quyù, ñaïi phuù, ñaïi sö, ñaïi söù… chöù khoâng nghó tôùi chuyeän phuïc vuï, cöùu
quoác… Nhöõng tröôøng Caùn boä hay Phuïc vuï gì ñoù seõ coù moät chöông trình khaùc: boû
heát nhöõng caùi gì khoâng coù lôïi ích thieát thöïc, nhöõng caùi phuø phieám ñi (sau naøy
khi naøo chuùng ta taán boä kha khaù roài seõ nghó tôùi caùi phuø phieám vì… cuõng coù ích
neáu hôïp thôøi); seõ coù moät loái daïy khaùc: chaúng haïn 3 thaùng lyù thuyeát thì laïi vaøi
thaùng thöïc taäp trong xöôûng, ôû ñoàng ruoäng hoaëc trong coâng sôû… Coù theå baõi boû caùc
kyø thi leân lôùp, ra tröôøng, cöù caên cöù vaøo caùi ñieåm veà lyù thuyeát, nhaát laø veà thöïc
taäp maø cho leân lôùp, nhö vaäy taát nhieân laø baõi boû luoân ñöôïc caû baèng caáp.

38 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

“Heát caáp II, hoaëc ngay ôû ñaàu caáp III…, ngöôøi ta seõ löïa moät soá hoïc sinh
thoâng minh, coù naêng khieáu rieâng, coù oùc suy xeùt tìm toøi, coù saùng kieán, ñeå ñaøo taïo
trong nhöõng lôùp rieâng, sau naøy thaønh nhöõng hoïc giaû, nhöõng nhaø nghieân cöùu,
nhöõng ngheä só…” (tr. 143-144).

Theo taùc giaû baøi vieát, veà baèng caáp, Vieät Nam khoâng caàn nhöõng baèng caáp
töông ñöông vôùi AÂu Myõ. Veà vieäc du hoïc thì ñöa sinh vieân ñi du hoïc nöôùc ngoaøi
caøng nhieàu caøng toát, nhöng chæ caàn vaøo xöôûng, vaøo traïi ruoäng… hoïc nhöõng ngheà
thöïc duïng chöù khoâng caàn baèng caáp.

“Giaûi phaùp ñoù toâi nhaän laø ñôn giaûn quaù, nhöng muoán dieät caùi tinh thaàn
höôûng thuï [yù noùi khoâng lo phuïc vuï nhaân daân - TVC]…, toâi nghó phaûi theo caùi
höôùng ñi ñoù, chöù khoâng theå chaïy theo caùc oâng Taây, oâng Myõ ñöôïc. Caùc oâng aáy
boû xa mình quaù roài, mình phaûi kieám con ‘ñöôøng taét’ nhö caùc nhaø xaõ hoäi hoïc vaø
kinh teá hoïc phöông Taây thöôøng noùi” (tr. 146).

YÙ kieán caûi toå giaùo duïc cuûa oâng Nguyeãn Hieán Leâ coù tính “caùch maïng”, phi
hieän thöïc vì ñi nghòch taäp quaùn, traøo löu quaù chaêng?

Duø theá naøo, chuùng toâi cuõng xin toùm taét cheùp laïi nhö treân, moät loaïi yù kieán
phi quan phöông nhöng ñoäc ñaùo cuûa moät nhaø hoaït ñoäng vaên hoùa ñoäc laäp coù uy
tín. Chuû yeáu chæ ñeå tham khaûo, nhöng bieát ñaâu chöøng ngaøy nay chuùng ta vaãn
coøn coù theå tìm ñöôïc trong ñoù moät yù khaû thuû?

III.8. Keát quaû caûi toå: nhöõng thaønh töïu vaø phaùt trieån giaùo duïc treân
thöïc teá

Nhö chuùng ta coù theå nhaän thaáy, nhieät taâm caûi toå giaùo duïc thì roõ ñaõ coù
thöøa, nhöng luùng tuùng, thieáu söï thuaàn nhaát cuûa moät keá hoaïch caûi toå mang tính
quoác gia. Nhieàu baûn döï aùn/ keá hoaïch ñaõ ñöôïc chuyeân vieân Boä Giaùo duïc soaïn
thaûo, nhöng keát quaû thi haønh thì laïi raát haïn cheá. Khoâng ít yù kieán ñöa ra chæ laø
lyù thuyeát coøn naèm treân giaáy, chöa ñuû ñieàu kieän veà taøi chính cuõng nhö veà thôøi
gian caàn thieát ñeå thöïc hieän.

Trong moät baøi vieát cuûa mình, oâng Traàn Vaên Chaán cho raèng ngöôøi ta raàm
roä chuû tröông caûi toå, caùch maïng giaùo duïc, nhö toå chöùc Khu Hoïc chaùnh, Ty Giaùo
duïc, hay thieát laäp nhöõng döï aùn, phöông saùch giaùo duïc vó ñaïi… nhöng keát quaû
hoaëc caû vieäc thöïc hieän “chaúng thaáy moät böôùc tieán khaû quan naøo… Thaûng hoaëc
coù thay ñoåi, caûi toå thì chæ laø beà maët chôù khoâng phaûi beà saâu… Coù leõ ngöôøi ta caàn
“löôïng” hôn laø caàn “phaåm” trong vieäc giaùo duïc” (“Moät khía caïnh taâm lyù trong
vaán ñeà caûi toå giaùo duïc”, Giaùo duïc nguyeät san, soá 59-60, thaùng 6-7/1972, tr. 1).
Roài taùc giaû cho raèng nguyeân do khieán ñaõ sinh ra teä traïng treân laø uø ì, taéc traùch
vaø sôï haõi.

Choã khaùc, oâng Traàn Vaên Trí, hoäi vieân Hoäi ñoàng Vaên hoùa Giaùo duïc ñaõ ñöa
ra moät nhaän ñònh pheâ phaùn thaúng thaén: “Hoùa ra, töø giaùo chöùc ñeán phuï huynh
vaø sinh vieân hoïc sinh, coâng cuoäc caûi toå giaùo duïc ñöôïc xem laø voøng laån quaån ñi laïi
cuõng chæ nhöõng danh töø roãng tueách ‘ñaïi chuùng, thöïc duïng, daân chuû, khai phoùng,
toaøn dieän, coäng ñoàng, toång hôïp v.v..’. Caøng noùi nhieàu ngöôøi daân Vieät Nam caøng
nhaøm chaùn khoâng coøn ñeå yù gì ñeán nöõa!” (“Moät vaøi nhaän xeùt veà ñöôøng höôùng
giaùo duïc môùi”, Giaùo duïc nguyeät san, soá 57-58, thaùng 4-5/1972, tr. 12).

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 39

Tuy nhieân, neáu khaùch quan nhìn kyõ caùc döï thaûo veà chính saùch giaùo duïc
cuûa chính phuû, hay yù kieán caù nhaân vieát treân caùc baøi baùo/ taïp chí, chuùng ta ñeàu
nhaän thaáy coù moät soá ñieåm chung tieán boä laø haàu heát ñeàu pheâ phaùn loái hoïc töø
chöông nhoài soï taùch rôøi hieän thöïc kinh teá-xaõ hoäi, töø ñoù ñoøi caûi caùch chöông
trình giaùo duïc vaø ñôn giaûn hoùa vieäc thi cöû; keâu goïi höôùng tôùi moät neàn giaùo duïc
ñaïi chuùng vaø thöïc duïng coi troïng chuyeân nghieäp/ kyõ thuaät ñeå ñaøo taïo chuyeân
vieân caàn thieát cho coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá quoác gia; ñòa phöông hoùa giaùo
duïc ñeå thích nghi giaùo duïc vôùi ñôøi soáng thöïc teá cuûa töøng ñòa phöông trong
nhöõng moâi tröôøng sinh hoaït khaùc nhau… Ñieàu ñaùng ghi nhaän laø haàu nhö taát caû
nhöõng yù kieán pheâ bình, ñoùng goùp nhö treân ñeàu ñöôïc giôùi höõu traùch giaùo duïc löu
yù vaø coù thöïc taâm söûa ñoåi daàn daàn duø coù hôi chaäm.

Keát quaû thöïc thi, só soá hoïc sinh sinh vieân cuõng nhö soá tröôøng hoïc/ lôùp hoïc
vaø löïc löôïng giaùo chöùc ñöôïc ñaøo taïo ngaøy moät gia taêng; ñaõ vaän duïng saùng taïo
nhieàu hình thöùc nhö tö nhaân daïy giôø caáp II, III (khoâng bieân cheá ngaïch traät),
tröôøng baùn coâng ban ñeâm, tröôøng tö thuïc töø tieåu hoïc ñeán ñaïi hoïc… ñeå boå khuyeát
tình traïng thieáu giaùo chöùc coâng laäp ñoàng thôøi ñaùp öùng nhu caàu hoïc taäp ña daïng
cho toaøn daân ôû nhöõng hoaøn caûnh khaùc nhau; moät soá moâ hình giaùo duïc môùi ñaõ
ñöôïc hình thaønh: Tieåu hoïc Coäng ñoàng (aùp duïng raát sôùm töø 1954), Ñaïi hoïc Coäng
ñoàng (aùp duïng töø naêm 1971), Trung hoïc Toång hôïp (aùp duïng thí ñieåm treân moät
soá tröôøng, ñaàu tieân ôû Hueá, Thuû Ñöùc, Caàn Thô trong nhöõng naêm 1965-1966),
Ñaïi hoïc Baùch khoa; töø naêm 1958 ñeán 1971 ñaõ coù tôùi 4 laàn söûa ñoåi chöông trình
giaùo duïc Trung hoïc cho ngaøy caøng phuø hôïp hôn tuy raèng chæ môùi nöûa vôøi (caùc
naêm 1958, 1970, 1971, 1972); vieäc thi cöû cuõng ñöôïc ñôn giaûn bôùt baèng caùch baõi
boû kyø thi Trung hoïc Ñeä nhaát caáp (nieân khoùa 1965-1966) vaø Tuù taøi phaàn I (naêm
1972-1973).

Theo GS-BS Traàn Ngoïc Ninh laø ngöôøi thöôøng phaùt bieåu pheâ bình neàn giaùo
duïc ñöông thôøi, nhöng oâng cuõng phaûi coâng taâm thöøa nhaän: “Chuùng ta khoâng
phuû nhaän taát caû nhöõng tieán boä ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong laõnh vöïc giaùo duïc töø
naêm 1945 cho ñeán nay. Nhöõng tieán boä aáy raát quan troïng. Ñoù laø nhöõng tieán boä
nhìn thaáy ñöôïc, ño löôøng ñöôïc, thoáng keâ ñöôïc. Töø tình traïng moät ngoâi tröôøng
ñaïi hoïc chung cho caû ba nöôùc Ñoâng Phaùp (Vieät, Mieân, Laøo) ñeán söï coù naêm
tröôøng ñaïi hoïc [luùc GS Ninh phaùt bieåu laø naêm 1969] cho moät mình Vieät Nam
Coäng hoøa. Trong thôøi Phaùp thuoäc chæ coù 1 phaàn 100 caùc em ñöôïc ñi hoïc, baây giôø
con soá leân ñeán hôn 70 phaàn 100 ñöôïc hoïc ôû tieåu hoïc. Rieâng ôû trung hoïc thì vaøo
khoaûng 12 phaàn 100. Nhö theá söï tieán boä khoâng theå naøo khoâng coâng nhaän ñöôïc.
Ñoù laø ñieàu laøm chuùng ta vöõng tin ôû töông lai” (Caûi toå giaùo duïc, Sñd, tr. 90).

Trong moät baøi dieãn vaên ñoïc thaùng 11/1971 nhaân dòp leã kyû nieäm 25 naêm
thaønh laäp Toå chöùc Vaên hoùa Lieân Hieäp Quoác, oâng Toång tröôûng Vaên hoùa Giaùo duïc
Ngoâ Khaéc Tænh ñaõ phaán khôûi kieåm ñieåm laïi nhöõng thaønh quaû maø Vieät Nam
Coäng hoøa ñaõ ñaït ñöôïc trong möôøi naêm qua (1960-1970) trong laõnh vöïc giaùo duïc.
Ñaïi khaùi nhö sau:

Veà baäc Tieåu hoïc, trong nieân khoùa 1960-1961, só soá hoïc sinh ghi danh hoïc
baäc Tieåu hoïc laø 1.277.802 em, ñeán nieân khoùa 1969-1970, con soá naøy leân tôùi
2.422.701 em, ñaõ taêng theâm ñöôïc 1.144.899 hoïc sinh tieåu hoïc. Soá giaùo vieân tieåu
hoïc cuõng ñaõ taêng töø 24.335 vò leân 46.554 vò. Tröôøng oác tieåu hoïc töø 6.111 taêng
leân 7.452 tröôøng.

40 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Veà baäc Trung hoïc, só soá hoïc sinh cuõng ñaõ taêng töø 203.760 em leân ñeán
636.921 em ñoàng thôøi vôùi soá giaùo vieân taêng töø 16.607 leân 17.249 vò. Soá tröôøng
trung hoïc ñaõ töø 418 tröôøng vaøo naêm 1961 taêng leân 804 tröôøng vaøo cuoái naêm 1970.

Veà Trung hoïc Kyõ thuaät vaø Chuyeân nghieäp, nieân khoùa 1960-1961 laø 3.634
em, ñeán nieân khoùa 1969-1970 ñaõ taêng leân 10.315 em. Giaùo sö töø 231 vò trong
nieân khoùa 1960-1961 taêng leân 1.200 vò vaøo cuoái naêm 1970. Soá tröôøng oác taêng
töø 11 leân ñeán 44 tröôøng trong thaäp nieân vöøa qua.

Veà ngaønh Ñaïi hoïc phoå thoâng, só soá ghi teân theo hoïc ñaõ taêng töø 13.035
sinh vieân trong nieân khoùa 1960-1961 leân ñeán 46.054 sinh vieân trong nieân khoùa
1969-1970. Giaùo sö ñaïi hoïc taêng töø 465 vò leân ñeán 1.247 vò. Soá vieän ñaïi hoïc
trong nöôùc töø 3 vieän taêng leân ñeán 5 vieän trong nieân khoùa 1969-1970.

Cuõng theo oâng Toång tröôûng Ngoâ Khaéc Tænh, chính phuû coøn thöïc hieän ñöôïc
nhöõng coâng taùc giaùo duïc sau ñaây:

Veà keá hoaïch cöôõng baùch giaùo duïc baäc Tieåu hoïc vaø Trung hoïc: Veà Tieåu hoïc,
ñaõ ñöôïc Boä Giaùo duïc phaùt ñoäng töø naêm 1970 vaø seõ coá gaéng hoaøn thaønh vaøo naêm
1975. Vieäc cöôõng baùch giaùo duïc baäc Trung hoïc coù theå seõ ñöôïc aùp duïng vaøo naêm
1980. Ñaõ coù ñeán 97,87% caùc em hoïc sinh trong haïn tuoåi ñöôïc thu nhaän vaøo lôùp
1 baäc Tieåu hoïc trong naêm nay (naêm 1971).

Veà vieäc thaønh laäp caùc tröôøng Tieåu hoïc Coäng ñoàng: Hieän nay, taát caû caùc
tröôøng tieåu hoïc do Boä Giaùo duïc quaûn trò ñeàu aùp duïng phöông thöùc coäng ñoàng
trong vieäc giaûng daïy hoïc sinh. “Chöông trình naøy nhaèm höôùng daãn hoïc sinh
ñi saùt vôùi ñòa phöông veà phöông dieän kinh teá, vaên hoùa vaø xaõ hoäi. Sau khi hoïc
sinh hoïc chöông trình Tieåu hoïc Coäng ñoàng, neáu khoâng ñuû phöông tieän hoïc tieáp,
vaãn coù theå aùp duïng nhöõng kieán thöùc caên baûn thöïc tieãn trong coäng ñoàng chuùng
ñang soáng”.

Veà vieäc thaønh laäp caùc tröôøng Trung hoïc Toång hôïp: Hieän nay (1971), treân
toaøn quoác ñaõ coù 12 tröôøng Trung hoïc Coâng laäp aùp duïng moâ thöùc toång hôïp. Boä
Giaùo duïc ñang nghieân cöùu ñeå bieán caûi daàn caùc Trung hoïc Phoå thoâng Coâng laäp
thaønh tröôøng Trung hoïc Toång hôïp nhaèm ñaùp öùng naêng khieáu caù bieät cuûa hoïc
sinh vaø nhu caàu thieát thöïc cuûa xaõ hoäi.

Veà Trung hoïc Kyõ thuaät vaø Noâng Laâm Suùc: Boä Giaùo duïc ñang xuùc tieán
thaønh laäp moãi tænh lî moät tröôøng Trung hoïc Kyõ thuaät, moät tröôøng Trung hoïc
Noâng Laâm Suùc hoaëc Ngö nghieäp.

Veà Ñaïi hoïc Coäng ñoàng: Boä Giaùo duïc ñang xuùc tieán thaønh laäp Ñaïi hoïc Coäng
ñoàng Tieàn Giang ñaët taïi Myõ Tho vaø Ñaïi hoïc Coäng ñoàng Duyeân haûi ñaët taïi Nha
Trang. Ñaây laø moâ thöùc môùi veà ñaïi hoïc ñöôïc aùp duïng tích cöïc taïi caùc nöôùc tieàn
tieán. Ñaïi hoïc ngaøy nay khoâng theå taùch rôøi xaõ hoäi maø phaûi ñi saùt vôùi coäng ñoàng
ñeå phuïng söï coäng ñoàng, phuø hôïp vôùi trieát lyù ñaïi chuùng vaø thöïc duïng.

“Nhöõng thaønh quaû vöøa keå veà giaùo duïc trong 10 naêm qua chaéc chaén laø
nhöõng baèng chöùng cuï theå noùi leân coá gaéng khoâng ngöøng cuûa chính phuû nhaèm
ñaùp öùng tinh thaàn caàu tieán daân toäc, [ñeå] theo kòp traøo löu tieán hoùa cuûa nhaân
loaïi” (Ngoâ Khaéc Tænh, “Giaùo duïc Vieät Nam hoâm nay”, Giaùo duïc nguyeät san, soá
53, Tlñd, tr. 82-86).

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 41

Ñeán naêm hoïc 1973-1974, Vieät Nam Coäng hoøa coù 20% daân soá laø hoïc sinh vaø
sinh vieân ñang ñi hoïc trong caùc cô sôû giaùo duïc. Con soá naøy bao goàm 3.101.560
hoïc sinh tieåu hoïc, 1.091.779 hoïc sinh trung hoïc, vaø 101.454 sinh vieân ñaïi hoïc;
soá ngöôøi bieát ñoïc bieát vieát öôùc tính khoaûng 70% daân soá (Nguyeãn Thanh Lieâm,
Giaùo duïc ôû mieàn Nam töï do tröôùc 1975, tr. 22-23, daãn laïi theo “Giaùo duïc Vieät
Nam Coäng hoøa”, Baùch khoa toaøn thö môû Wikipedia).

Ñeán naêm 1975, toång soá sinh vieân trong caùc vieän ñaïi hoïc ôû mieàn Nam laø
khoaûng 150.000 ngöôøi, khoâng tính caùc sinh vieân theo hoïc ôû Hoïc vieän Quoác gia
Haønh chaùnh vaø ôû caùc tröôøng Ñaïi hoïc Coäng ñoàng (Nguyeãn Vaên Canh, Vietnam
Under Communism 1975-1982, tr. 156, daãn laïi theo “Giaùo duïc Vieät Nam Coäng
hoøa”, Baùch khoa toaøn thö môû Wikipedia).

Rieâng veà heä thoáng caùc tröôøng, vieän thuoäc baäc Cao ñaúng-Ñaïi hoïc, tính ñeán
naêm 1974, Vieät Nam ñaõ coù treân thöïc teá:

- Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn (coâng laäp), tieàn thaân laø Tröôøng Cao ñaúng Ñoâng
Döông thieát laäp töø naêm 1917 taïi Haø Noäi, goàm caùc khoa/ tröôøng: Sö phaïm, Luaät
khoa, Vaên khoa, Khoa hoïc, Y khoa, Nha-Y khoa, Döôïc khoa, Kieán truùc, Haûi hoïc
vieän Nha Trang.

- Vieän Ñaïi hoïc Quoác gia Thuû Ñöùc, thaønh laäp naêm 1963, goàm Hoïc vieän Quoác
gia Kyõ thuaät (Tröôøng Kyõ thuaät vaø Khoa hoïc Caên baûn, Tröôøng Cao ñaúng Coâng
chaùnh, Tröôøng Cao ñaúng Coâng ngheä, Tröôøng Cao ñaúng Ñieän hoïc, Tröôøng Cao
ñaúng Hoùa hoïc, Tröôøng Cao ñaúng Haøng haûi); Hoïc vieän Quoác gia Noâng nghieäp;
Trung taâm Cao ñaúng Sö phaïm Kyõ thuaät.

- Vieän Ñaïi hoïc Hueá (coâng laäp), thaønh laäp naêm 1957, goàm caùc khoa/ tröôøng:
Sö phaïm, Luaät khoa, Vaên khoa, Khoa hoïc, Y khoa.

- Vieän Ñaïi hoïc Caàn Thô (coâng laäp), thaønh laäp naêm 1966, goàm caùc khoa/
tröôøng: Sö phaïm, Luaät khoa vaø Khoa hoïc Xaõ hoäi, Vaên khoa, Khoa hoïc, Cao
ñaúng Noâng nghieäp, Sinh ngöõ.

- Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng Tieàn Giang (Myõ Tho) (coâng laäp), thaønh laäp naêm
1971, goàm 2 phaân khoa: Ñaïi hoïc Caên baûn, Ñaïi hoïc Chuyeân nghieäp.

- Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng Duyeân Haûi (coâng laäp), thaønh laäp naêm 1971, goàm
caùc phaân khoa/ ban: Ñieän vaø Ñieän töû, Sö phaïm, Ngö nghieäp.

- Tröôøng Ñaïi hoïc Chuyeân nghieäp Trung caáp (coâng laäp), thaønh laäp naêm
1974, goàm 5 ban chuyeân moân: Coâng chaùnh vaø Ñòa chaùnh, Coâng kyõ ngheä, Ñieän
vaø Ñieän töû, Hoùa hoïc, Thöông maïi.

- Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït (tö laäp, thuoäc Giaùo hoäi Coâng giaùo Vieät Nam), thaønh
laäp naêm 1957, goàm caùc khoa/ tröôøng: Sö phaïm, Vaên khoa, Chính trò Kinh
doanh, Khoa hoïc.

- Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh (tö laäp, thuoäc ñoaøn theå Phaät giaùo), thaønh laäp
naêm 1964, goàm 4 phaân khoa: Phaät hoïc, Giaùo duïc, Vaên hoïc vaø Khoa hoïc Nhaân
vaên, Khoa hoïc Xaõ hoäi.

- Vieän Ñaïi hoïc Minh Ñöùc (tö laäp, do Hoäi Minh Trí thuoäc ñoaøn theå Coâng
giaùo), thaønh laäp naêm 1970, goàm 5 phaân khoa: Nhaân vaên vaø Ngheä thuaät, Kinh
thöông, Y khoa, Kyõ thuaät Canh noâng, Khoa hoïc Kyõ thuaät.

42 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

- Vieän Ñaïi hoïc Cao Ñaøi (Taây Ninh) (tö laäp), thaønh laäp naêm 1971, goàm
2 phaân khoa: Sö phaïm, Noâng Laâm Muïc.

- Vieän Ñaïi hoïc Hoøa Haûo (Long Xuyeân) (tö laäp), thaønh laäp naêm 1971, goàm
4 phaân khoa: Vaên khoa vaø Sö phaïm, Khoa hoïc Quaûn trò, Thöông maïi Ngaân
haøng, Baùch khoa Noâng nghieäp.

- Vieän Ñaïi hoïc Cöûu Long (coâng laäp), hoaït ñoäng töø nieân khoùa 1973-1974,
goàm 2 ngaønh: Truyeàn thoâng Ñaïi chuùng, Kinh teá Quaûn trò.

- Ñaïi hoïc Quaân söï, goàm Tröôøng Voõ bò Quoác gia Ñaø Laït (tieàn thaân laø
Tröôøng Só quan Vieät Nam, thaønh laäp naêm 1948 taïi Hueá) vaø Tröôøng Ñaïi hoïc
Chieán tranh Chính trò (tieàn thaân laø Trung taâm Huaán luyeän Taâm lyù chieán,
thaønh laäp naêm 1956).

- Tröôøng Cao ñaúng vaø Chuyeân nghieäp, goàm 13 tröôøng: Quoác gia Haønh
chaùnh (thaønh laäp naêm 1952), Coâng taùc Xaõ hoäi (thaønh laäp naêm 1969, tröïc thuoäc
Boä Xaõ hoäi), Caùn söï Ñieàu döôõng (tieàn thaân laø Tröôøng Caùn söï Y teá, thaønh laäp
naêm 1955), Caùn söï vaø Taù vieân Thí nghieäm (thaønh laäp naêm 1971), Nöõ hoä sinh
Quoác gia (tieàn thaân laø tröôøng coù cuøng teân, thaønh laäp naêm 1935 taïi Haø Noäi),
Quoác gia Böu ñieän (thaønh laäp naêm 1959), Cao ñaúng Myõ thuaät (thaønh laäp naêm
1954), Quoác gia AÂm nhaïc vaø Kòch ngheä (thaønh laäp naêm 1958), Trung taâm Huaán
luyeän Chuyeân moân Ngaân haøng (thaønh laäp naêm 1966), Trung taâm Sinh ngöõ
(thaønh laäp naêm 1972), Nöõ hoïc vieän Baùch khoa Reùgina Pacis (do doøng nöõ tu
Baùc AÙi Vinh Sôn thaønh laäp naêm 1962, quaûn trò caùc chöông trình giaùo duïc nhö:
Giaùo duïc AÁu nhi hay Vöôøn treû, Trung hoïc Phoå thoâng, Trung hoïc Kyõ thuaät…),
Trung taâm Caritas (xuaát thaân töø moät vöôøn treû thaønh laäp naêm 1952, sau goàm coù
3 ngaønh huaán luyeän: Giaùo vieân Maãu giaùo, Taù vieân Ñieàu döôõng, Caùn söï Xaõ hoäi),
Vieät Nam Ñieän toaùn Coâng ty (Tö thuïc chuyeân nghieäp Ñieän toaùn duy nhaát ñöôïc
Boä Giaùo duïc coâng nhaän baèng Quyeát ñònh soá 693/GD/KTHV/QÑ).

Nhìn chung, neàn giaùo duïc Cao ñaúng-Ñaïi hoïc Vieät Nam giai ñoaïn 1954-
1975 maëc duø gaëp nhieàu khoù khaên do hoaøn caûnh chieán tranh ngaøy caøng aùc lieät
vaø coøn khaù nhieàu maët haïn cheá, ñaõ phaùt trieån phong phuù ña daïng, coù chuù troïng
ñeán vieäc ñaøo taïo caùn boä chuyeân moân kyõ thuaät thuoäc nhieàu ngaønh ngheà khaùc
nhau vôùi chaát löôïng ñaøo taïo töông ñoái toát, ñaùp öùng ñöôïc phaàn naøo nhu caàu phaùt
trieån kinh teá-xaõ hoäi cuûa mieàn Nam luùc ñoù.

IV. Nhöõng ñaëc tính noåi baät cuûa neàn giaùo duïc mieàn Nam 1954-1975

- Vieät Nam Coäng hoøa cheát yeåu, chæ soáng 20 naêm (1955-1975), neân lyù
thuyeát/ döï tính/ keá hoaïch giaùo duïc cao sieâu thì nhieàu nhöng söï theå hieän treân
thöïc teá laïi chöa ñöôïc troïn veïn, vaãn coøn bò nhieàu baäc thöùc giaû ñöông thôøi chæ
trích naëng neà, nhö chuùng ta ñaõ thaáy ôû phaàn moâ taû thöïc traïng/ khuyeát ñieåm. Coù
nhöõng keá hoaïch ñöôïc soaïn thaûo nhöng coøn naèm treân giaáy, chöa coù thôøi gian,
ñieàu kieän thöïc hieän, hoaëc chæ thöïc hieän ñöôïc phaàn nhoû. Vaøi keá hoaïch ñoâi khi
chæ phaûn aûnh saùng kieán cuûa moät vaøi caù nhaân hay taäp theå, giai ñoaïn ñaàu vaãn coøn
luùng tuùng chöa coù moät chính saùch giaùo duïc roõ reät vaø nhaát quaùn töø treân xuoáng,
söï phaùt trieån coù luùc coøn thieáu ñònh höôùng, loän xoän vaø chaép vaù.

Nguyeân nhaân khaùch quan chuû yeáu do chieán tranh vaø tình traïng baát oån
chính trò keùo daøi gaây ra.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 43

Tuy nhieân, phaûi thaønh thaät nhaän raèng, trong giai ñoaïn ñaàu Ñeä nhaát Coäng
hoøa, khi chieán tranh chöa tôùi hoài khoác lieät vaø chính trò coøn töông ñoái oån ñònh,
khoaûng nhöõng naêm 1955-1960, mieàn Nam Vieät Nam ñaõ böôùc ñaàu xaây döïng
ñöôïc cho mình moät soá neàn taûng cuøng neà neáp töông ñoái vöõng chaéc cho moät neàn
giaùo duïc vöøa höôùng tôùi hieän ñaïi, vöøa coù baûn saéc rieâng, taïo cô sôû cho nhöõng
böôùc phaùt trieån theâm veà sau. Trong khoaûng thôøi gian naøy, nhôø söï khích leä cuûa
chính quyeàn, maëc duø ñieàu kieän vaät chaát vaãn coøn nhieàu haïn cheá, mieàn Nam ñaõ
coù ñöôïc moät baàu khoâng khí hoïc taäp noâ nöùc phaán khôûi, caû hoïc sinh vaø giaùo chöùc
ñeàu haêng haùi tin töôûng chaêm lo vieäc hoïc taäp, giaûng daïy höôùng veà töông lai, vaø
vôùi tinh thaàn “toân sö troïng ñaïo” saün coù, ñòa vò vaø ñôøi soáng caû veà vaät chaát laãn
tinh thaàn cuûa giaùo chöùc töø Tieåu hoïc ñeán Ñaïi hoïc ñeàu töông ñoái khaû quan. Möùc
löông cuûa giaùo vieân tieåu hoïc môùi ra tröôøng laø 250 ñoàng, giaùo hoïc boå tuùc haïng 5
laø 320, giaùo sö Trung hoïc Ñeä nhaát caáp haïng 4 laø 400, giaùo sö Trung hoïc Ñeä nhò
caáp haïng 5 laø 430, haïng 4 laø 470. Vôùi möùc löông caên baûn naøy, coäng theâm phuï
caáp sö phaïm, nhaø giaùo ôû caùc thaønh phoá thôøi Ñeä nhaát Coäng hoøa coù cuoäc soáng khaù
thoaûi maùi, coù theå thueâ ñöôïc ngöôøi giuùp vieäc trong nhaø. Tình hình toát ñeïp naøy
coù theå noùi chæ baét ñaàu sa suùt vôùi ñôøi soáng chaät vaät taêng daàn töø khi chieán tranh
leo thang aùc lieät ñi cuøng vôùi nhöõng cuoäc xaøo xaùo chính trò noäi boä dieãn ra lieân
tuïc töø sau cuoäc ñaûo loän chính trò naêm 1963. Tuy vaäy, moät caùch chung, giôùi nhaø
giaùo mieàn Nam caên baûn vaãn giöõ ñöôïc loøng töï troïng vaø cung caùch moâ phaïm, töø
caùch aên maëc cho ñeán noùi naêng, giao thieäp vôùi moïi ngöôøi trong xaõ hoäi.

- Töø naêm 1954, neàn giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa phaùt trieån nhanh veà soá
löôïng, chuù troïng chuyeân moân khoa hoïc nhöng vaãn khoâng buoâng loûng vieäc giaùo
duïc ñaïo ñöùc-luaân lyù cho hoïc sinh, qua caùc moân Ñöùc duïc vaø Coâng daân giaùo duïc
daønh cho caáp I vaø II vôùi soá giôø hoïc thích hôïp (töø 2 giôø ñeán 2 giôø 30 phuùt moãi
tuaàn). Nhôø vaäy, hoïc sinh mieàn Nam tröôùc naêm 1975 noùi chung sinh hoaït khaù
coù neà neáp, cho tôùi lôùn leân vaãn bieát troïng kyû luaät vaø leã pheùp vôùi moïi ngöôøi treân
tröôùc. AÊn noùi soã saøng, chöûi theà… laø nhöõng hieän töôïng raát hieám xaûy ra ôû löùa tuoåi
hoïc troø ñöôïc ñi hoïc, nhöng neáu coù xaûy ra thì bò xaõ hoäi coi nhö moät hieän töôïng
laïc loõng vaø pheâ bình raát naëng.

- Sinh ngöõ laø moät moân quan troïng ñöôïc tính heä soá cao gaàn baèng moân Vaên.
Hoïc sinh baét ñaàu ñöôïc hoïc sinh ngöõ tuøy choïn keå töø lôùp Ñeä thaát (lôùp 6); leân ñeán
lôùp Ñeä tam (lôùp 10), laïi ñöôïc hoïc theâm sinh ngöõ thöù hai. Hai moân sinh ngöõ
thoâng duïng nhaát thôøi ñoù laø Phaùp vaø Anh, cuõng coù Hoa ngöõ, Ñöùc ngöõ nhöng ít
ngöôøi hoïc. Hoïc sinh thi ñaäu Tuù taøi II söû duïng töông ñoái thaønh thaïo hai ngoaïi
ngöõ ñaõ hoïc, neân ít gaëp khoù khaên khi leân Ñaïi hoïc hoaëc ñi du hoïc nöôùc ngoaøi.

- Ñieàu 26 Hieán phaùp Vieät Nam Coäng hoøa 1956 quy ñònh: “Quoác gia coá gaéng
cho moïi ngöôøi daân moät neàn giaùo duïc cô baûn coù tính caùch cöôõng baùch vaø mieãn
phí; Moïi ngöôøi daân coù quyeàn theo ñuoåi hoïc vaán; Nhöõng ngöôøi coù khaû naêng maø
khoâng coù phöông tieän rieâng seõ ñöôïc naâng ñôõ ñeå theo ñuoåi hoïc vaán; Quoác gia
thöøa nhaän phuï huynh coù quyeàn choïn tröôøng cho con em, caùc ñoaøn theå vaø tö
nhaân coù quyeàn môû tröôøng theo ñieàu kieän luaät ñònh; Quoác gia coù theå coâng nhaän
caùc tröôøng tö thuïc ñaïi hoïc vaø cao ñaúng chuyeân nghieäp hoäi ñuû ñieàu kieän luaät
ñònh. Vaên baèng do nhöõng tröôøng aáy caáp phaùt coù theå ñöôïc Quoác gia thöøa nhaän”.

Ñieàu 10 vaø 11 Hieán phaùp Vieät Nam Coäng hoøa 1967 taùi xaùc nhaän nhöõng
ñieàu quy ñònh nhö treân cuûa Hieán phaùp cuõ 1956, nhöng dieãn ñaït laïi vaø môû roäng,

44 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

coù theâm moät soá noäi dung môùi: “Quoác gia coâng nhaän quyeàn töï do giaùo duïc; Neàn
giaùo duïc cô baûn coù tính caùch cöôõng baùch vaø mieãn phí; Neàn giaùo duïc Ñaïi hoïc ñöôïc
töï trò; Quoác gia khuyeán khích vaø naâng ñôõ caùc coâng daân trong vieäc nghieân cöùu
vaø saùng taùc veà khoa hoïc, vaên hoïc vaø ngheä thuaät; Vaên hoùa giaùo duïc phaûi ñöôïc
ñaët vaøo haøng quoác saùch treân caên baûn daân toäc, khoa hoïc vaø nhaân baûn; Moät ngaân
saùch thích ñaùng phaûi ñöôïc daønh cho vieäc phaùt trieån vaên hoùa giaùo duïc”.

- Veà giaùo duïc mieãn phí, Vieät Nam Coäng hoøa ñaõ thöïc hieän khaù toát trong
khu vöïc coâng laäp. Moät ngöôøi ñi hoïc töø lôùp ñaàu baäc Tieåu hoïc (lôùp Naêm, sau goïi
lôùp 1) cho ñeán khi toát nghieäp Ñaïi hoïc haàu nhö khoâng toán moät ñoàng hoïc phí naøo,
tröø vaøi khoaûn leä phí ñoùng goùp. Thöïc teá coù khoâng ít ngöôøi nhaø ngheøo quaù khoâng
hoïc cao leân ñöôïc, nhöng ñoù laø vì hoaøn caûnh phaûi nghæ hoïc giuùp ñôõ cha meï, hoaëc
vì caùc khoaûn chi phí khaùc nhö tieàn mua saùch vôû/ taøi lieäu tham khaûo, tieàn quaàn
aùo, côm gaïo, choã troï…, chöù khoâng phaûi hoïc phí.

- Neàn giaùo duïc mieàn Nam vaän haønh treân cô sôû cheá ñoä daân chuû töï do. Do
Hieán phaùp coâng nhaän, caùc vieän ñaïi hoïc caû coâng laãn tö ñöôïc quyeàn hoaït ñoäng
ñoäc laäp vaø töï chuû, goïi laø töï trò ñaïi hoïc (töông ñöông vôùi khaùi nieäm “töï chuû ñaïi
hoïc” baây giôø), ñaëc bieät veà hoïc vuï khoâng coù söï can thieäp töø ngoaøi, khoâng coù boä
naøo chuû quaûn, keå caû Boä Quoác gia Giaùo duïc. Hoäi ñoàng Khoa (ñöùng ñaàu laø Khoa
tröôûng) cuûa moãi tröôøng ñaïi hoïc goàm nhöõng giaùo sö, hoïc giaû uyeân baùc coù nhieäm
vuï soaïn thaûo chieán löôïc vaø chöông trình ñaøo taïo cuûa tröôøng mình.

Nhaø tröôøng hoaït ñoäng theo cô cheá taäp theå laõnh ñaïo (Hoäi ñoàng Khoa) vaø caù
nhaân phuï traùch (Khoa tröôûng). Vieän tröôûng chòu traùch nhieäm laõnh ñaïo chung
toaøn vieän veà hoïc vuï, haønh chaùnh, taøi chaùnh, ngoaïi giao vaø kyû luaät, cuõng nhö veà
ñöôøng höôùng/ keá hoaïch phaùt trieån toång quaùt.

Trong khuoân khoå töï trò ñaïi hoïc, sinh vieân ñöôïc soáng trong moâi tröôøng hoïc
taäp vaø sinh hoaït khaùc haún so vôùi thôøi trung hoïc. ÔÛ haàu heát caùc tröôøng/ phaân
khoa ñaïi hoïc, sinh vieân khoâng bò raøng buoäc vaøo khuoân khoå, khoâng bò ñieåm danh
(nghóa laø khoâng baét buoäc phaûi döï lôùp nghe giaûng), maø chæ caàn söï töï giaùc vôùi
keát quaû hoïc taäp ñöôïc ñaùnh giaù qua caùc kyø thi quy ñònh. Sinh vieân ñöôïc xem laø
trí thöùc treû, neân vôùi truyeàn thoáng daân chuû hoïc ñöôøng, nhaø tröôøng taïo moïi ñieàu
kieän cho hoï ñöôïc töï do hoaït ñoäng trong khuoân khoå noäi quy cuûa tröôøng vaø khoâng
can thieäp vaøo vieäc noäi boä cuûa hoï. Beân trong nhaø tröôøng ñaïi hoïc, ngöôøi sinh vieân
ñöôïc quyeàn töï do noùi leân tieáng noùi cuûa mình veà moïi vaán ñeà cuûa ñaát nöôùc vaø cuûa
xaõ hoäi ñöông thôøi, mieãn khoâng traùi quy ñònh cuûa luaät phaùp laø ñöôïc.

Vôùi tinh thaàn töï trò ñaïi hoïc, ít nhaát veà phöông dieän hoïc vuï, caùc tröôøng ñaïi
hoïc ñeàu ñöôïc töï do thieát laäp chöông trình giaûng daïy vaø hoïc taäp/ nghieân cöùu rieâng,
khoâng bò leä thuoäc bôûi baát kyø moät kieåu “ban tuyeân giaùo” naøo. Ñieàu naøy coù nghóa caû
ôû caùc moân khoa hoïc xaõ hoäi (Vaên chöông, Söû hoïc, Trieát hoïc…), giaùo sö ñöôïc quyeàn
töï bieân soaïn giaùo trình tuøy theo lónh vöïc taâm ñaéc cuûa mình, muoán daïy gì thì daïy
nhöng phaûi ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa Khoa tröôûng, vaø ñöông nhieân, do söï ñoái ñaàu
giöõa hai heä thoáng yù thöùc heä Nam-Baéc luùc baáy giôø, mieãn khoâng lôïi duïng giaûng
ñöôøng ñeå tuyeân truyeàn tröïc tieáp cho “coäng saûn” laø ñöôïc! Nhôø vaäy, ngaønh Ñaïi hoïc
phaùt trieån khaù töï do, taïo ñieàu kieän cho moïi giaùo sö, sinh vieân ñöôïc quyeàn nghieân
cöùu, saùng taïo, phaùt bieåu tö töôûng vaø thaäm chí… laäp thuyeát! Sinh vieân naøo laøm baøi
thi traùi yù thaày trong caùc boä giaùo trình, coù khi coøn ñöôïc ñieåm cao hôn.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 45

Ñöông nhieân, tính ñoäc laäp cuûa moät Vieän tröôûng vieän ñaïi hoïc ñoái vôùi nhaø
caàm quyeàn coøn phaûi cao hôn. Trong moät taäp hoài kyù (chöa xuaát baûn) cuûa mình,
Döông Vaên Ba, cöïu daân bieåu Haï vieän phaùi ñoái laäp thôøi Vieät Nam Coäng hoøa, keå
chuyeän khoaûng thaùng 9/1968, Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït toå chöùc leã toát nghieäp khoùa
ñaàu tieân (1964-1968) cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Chính trò Kinh doanh (thuoäc Vieän Ñaïi
hoïc Ñaø Laït). Trong buoåi leã, vieän môøi taùc giaû vôùi tö caùch cöïu sinh vieân veà hoïp
maët vaø phaùt bieåu caûm töôûng, ñoàng thôøi cuõng coù môøi Toång thoáng Nguyeãn Vaên
Thieäu ñeán tham döï. Khi bieát coù keû “ñoái laäp” saép phaùt bieåu tröôùc maët mình, oâng
Thieäu leã pheùp toû yù khoâng haøi loøng vôùi Linh muïc Vieän tröôûng Nguyeãn Vaên Laäp,
nhöng Linh muïc vaãn lòch söï thöa laïi raèng chöông trình ñaõ lôõ saép ñaët: “Vôùi tö
caùch Vieän tröôûng Ñaïi hoïc, toâi khoâng theå huûy boû vieäc ñoù [töùc vieäc phaùt bieåu caûm
töôûng cuûa Döông Vaên Ba] vì phaûi toân troïng danh döï cöïu sinh vieân, cuõng laø baûo
veä danh döï cuûa Vieän tröôûng Ñaïi hoïc Ñaø Laït. Xin Toång thoáng tha loãi”. Roài taùc
giaû taäp hoài kyù keát luaän cho caâu chuyeän mình vöøa keå: “Thaùi ñoä cuûa cha Laäp ñoái
vôùi ngöôøi ñöùng ñaàu chính quyeàn Saøi Goøn luùc ñoù raát thaúng thaén, noùi leân quan
ñieåm veà töï trò ñaïi hoïc, truyeàn thoáng cuûa nhieàu quoác gia treân theá giôùi. Ñaïi hoïc
ñaøo taïo neân nhöõng con ngöôøi cho töông lai, chöù khoâng phaûi ñaøo taïo neân con
ngöôøi thôøi vuï…” (Döông Vaên Ba, “Nhöõng ngaõ reõ,” tr. 123-125).

Veà yù nghóa, taùc duïng toát ñeïp cuûa cheá ñoä töï trò ñaïi hoïc, theo Giaùo sö
Nguyeãn Khaéc Hoaïch (Ñaïi hoïc Vaên khoa), vì ñaïi hoïc laø trung taâm nghieân cöùu,
phoå bieán kieán thöùc veà moïi lónh vöïc ñeå phuïc vuï xaõ hoäi neân muoán chu toaøn söù
meänh, ñaïi hoïc phaûi ñöôïc töï trò thaät söï veà caû ba phöông dieän hoïc chính, haønh
chính vaø taøi chính. “Vôùi neàn töï trò caàn thieát ñoù, ñaïi hoïc môùi khoâng bò uy hieáp,
vaø khaû dó ñem tôùi nhöõng ñoåi thay vaø bieán caûi xaõ hoäi coù tính chaát tieán boä vaø
nhaân baûn” (Sñd, tr. 132).

Cuï theå chi tieát hôn, theo coá Hoøa thöôïng, Vieän tröôûng Vieän Ñaïi hoïc Vaïn
Haïnh Thích Minh Chaâu thì vaán ñeà töï trò ñaïi hoïc laø moät vaán ñeà yù thöùc traùch
nhieäm hôn laø moät vaán ñeà quyeàn lôïi ñeå ñoøi hoûi. “Caùc nhaø laõnh ñaïo ñaïi hoïc chæ coù
theå laøm troïn phaän söï cuûa mình, neáu coù ñöôïc töï trò ñaïi hoïc, chôù khoâng phaûi ñoøi
hoûi quyeàn töï trò ñaïi hoïc ñeå muoán laøm gì thì laøm, nhieàu khi laøm haïi caû ñaïi hoïc
nöõa. Veà hoïc vuï, khoâng phaûi giaùo sö hoaøn toaøn coù quyeàn ñònh ñoaït maø phaûi coù
söï baøn caõi, chaáp thuaän cuûa vò Khoa tröôûng hay cô quan ñaïi hoïc lieân heä. Vaø caùc
söï baøn caõi leõ dó nhieân phaûi döïa treân nhu caàu quoác gia, xaõ hoäi. Vaán ñeà hoïc phí,
vaän ñoäng laïc quyeân laø vaán ñeà noäi boä cuûa moãi ñaïi hoïc. Coøn cho pheùp hay khoâng
tuøy thuoäc caùc cô quan lieân heä vôùi ñaïi hoïc” (“Veà giaùo duïc ñaïi hoïc”, Ñöùc Phaät nhaø
ñaïi giaùo duïc, Nxb Toân giaùo, 2005, tr. 275-276).

Trong ñieàu kieän giaùo duïc ñaïi hoïc töï do vaø töï trò, nhieàu vieän ñaïi hoïc tö thuïc
thuoäc caùc toân giaùo cuõng ñöôïc traêm hoa ñua nôû, nhö coù theå keå Vieän Ñaïi hoïc Ñaø
Laït, Vieän Ñaïi hoïc Minh Ñöùc ñeàu cuûa Coâng giaùo, Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh cuûa
Phaät giaùo (Saøi Goøn), Vieän Ñaïi hoïc Cao Ñaøi (Taây Ninh), Vieän Ñaïi hoïc Hoøa Haûo
(Long Xuyeân).

- Neàn giaùo duïc mieàn Nam 1954-1975 mang tính xaõ hoäi hoùa raát cao, neáu
khoâng muoán noùi trieät ñeå. Moïi caù nhaân hoaëc ñoaøn theå/ toå chöùc hôïp phaùp ñeàu coù
quyeàn môû tröôøng daïy hoïc töø maãu giaùo ñeán ñaïi hoïc theo quy ñònh cuûa Boä Quoác
gia Giaùo duïc vaø trong khuoân khoå cuûa luaät leä ñöông thôøi. Nhôø vaäy heä thoáng giaùo

46 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

duïc tö nhaân phaùt trieån raát maïnh, cuøng vôùi chính phuû chaêm lo cho neàn giaùo
duïc quoác daân. Moät quy cheá tö thuïc ñaõ sôùm ñöôïc ban haønh do Duï soá 57/4 ngaøy
23/10/1956 cho pheùp môû tröôøng tö ôû caû 4 caáp Maãu giaùo, Tieåu, Trung vaø Ñaïi hoïc,
keå caû tröôøng tö thuoäc moïi toân giaùo ñang hoaït ñoäng hôïp phaùp. Nhôø vaäy, tính ñeán
thaùng 4/1968, theo thoáng keâ cuûa Boä Giaùo duïc, Vieät Nam coù 1.917 tröôøng sô tieåu
hoïc tö thuïc vôùi 359.589 hoïc sinh vaø 6.406 giaùo chöùc, chieám 18,25% toång soá hoïc
sinh tieåu hoïc toaøn quoác; coù 428 tröôøng trung hoïc tö thuïc vôùi 308.149 hoïc sinh vaø
8.296 giaùo chöùc, chieám 65,43% toång soá hoïc sinh trung hoïc toaøn quoác (xem Giaùo
duïc nguyeät san, soá 25, thaùng 12.1968, tr. 10). Ñeán nieân hoïc 1970-1971, tröôøng
tö thuïc ñaûm nhieäm 17,7% hoïc sinh tieåu hoïc vaø 77,6% hoïc sinh trung hoïc. Sang
ñaàu naêm 1975, ñaõ coù khoaûng 1,2 trieäu hoïc sinh hoïc ôû hôn 1.000 tröôøng tö thuïc
caáp Tieåu hoïc vaø Trung hoïc.

Moät soá moâ hình giaùo duïc tö thuïc ñaëc bieät nhö heä thoáng caùc tröôøng Boà Ñeà
cuûa Phaät giaùo, tröôøng doøng Lasan vaø nhaø treû maãu giaùo cuûa caùc “dì phöôùc” thuoäc
Coâng giaùo ñeàu ñöôïc phaùt trieån maïnh meõ theo Quy cheá Tö thuïc, goùp phaàn tích
cöïc vaøo söï nghieäp giaùo duïc chung ôû mieàn Nam.

Nhôø tham khaûo roäng raõi kinh nghieäm cuûa theá giôùi, neàn giaùo duïc mieàn
Nam coøn coù tính chaát ña daïng veà loaïi hình, ñaõ böôùc ñaàu thieát laäp ñöôïc moät soá
moâ hình giaùo duïc ñaëc bieät, thích nghi vôùi hoaøn caûnh cuûa töøng ñòa phöông vaø
cuûa ñaát nöôùc. Ñaùng chuù yù coù: Tieåu hoïc Coäng ñoàng (baét ñaàu sôùm töø naêm 1954;
Nghò ñònh soá 2463-GD/PC/NÑ ngaøy 25/11/1969 coäng ñoàng hoùa taát caû caùc tröôøng
tieåu hoïc), Ñaïi hoïc Coäng ñoàng (Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng Tieàn Giang [Myõ Tho]
vaø Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng Duyeân haûi cuøng ñöôïc thaønh laäp trong naêm 1971),
Trung hoïc Toång hôïp (tính ñeán cuoái naêm 1971, treân toaøn quoác ñaõ coù 12 tröôøng
trung hoïc coâng laäp aùp duïng thí ñieåm moâ thöùc toång hôïp), Trung hoïc Kyõ thuaät
(keát hôïp vieäc daïy ngheà vôùi giaùo duïc phoå thoâng, nhö Trung hoïc Kyõ thuaät Cao
Thaéng, Trung hoïc Noâng Laâm Suùc Baûo Loäc…), Ñòa phöông hoùa giaùo duïc (döï aùn
thaønh laäp 14 Khu Hoïc chaùnh treân caû nöôùc do Saéc leänh soá 012/SL/GD ngaøy
26/01/1970 cuûa Thuû töôùng chính phuû)…

Veà hình thöùc toå chöùc caùc loaïi lôùp hoïc, cuõng raát ña daïng, ñeå môû roäng cöûa
vaø taïo ñieàu kieän cho taát caû nhöõng ai “hoïc ñöôïc ñeàu ñöôïc hoïc”, khoâng giôùi haïn
tuoåi taùc. Coâng chöùc baän vieäc hoaëc ngöôøi baän keá sinh nhai khoâng ñeán tröôøng ban
ngaøy ñöôïc, vaãn coù theå ghi danh hoïc caùc lôùp baùn coâng hoaëc tö thuïc ban ñeâm. Baát
kyø ai coù chí cuõng coù theå hoïc leân cao ñöôïc baèng con ñöôøng taïi chöùc, haøm thuï, hoaëc
töï hoïc, chæ caàn theo ñuùng chöông trình hoïc thoáng nhaát cuûa Boä Quoác gia Giaùo
duïc ban haønh laø coù theå ñi thi vôùi tö caùch thí sinh töï do. Hoïc sinh ngheøo hoïc
gioûi hoaëc thuoäc gia ñình coâng chöùc ñoâng con, ñöôïc chính phuû trôï caáp hoïc boång.

ÔÛ baäc Ñaïi hoïc, ñieàu kieän/ thuû tuïc nhaäp hoïc cuõng deã daõi toái ña. Ngoaøi caùc
ngaønh coù tính chuyeân moân cao (nhö Y khoa, Döôïc khoa, Nha khoa…) buoäc phaûi
thi tuyeån vaø phaûi döï lôùp, caùc tröôøng ñaïi hoïc khaùc coøn laïi nhö Vaên khoa, Khoa
hoïc, Luaät khoa… ñeàu môû roäng cöûa cho sinh vieân ghi danh vaøo hoïc, khoâng phaûi
thi tuyeån. Ñaëc bieät nhö Vaên khoa, Luaät khoa khoâng baét buoäc phaûi vaøo döï lôùp
nghe giaûng, ñaàu naêm chæ caàn mua moät soá giaùo trình veà nhaø hoïc, sau khi ñaõ
ñoùng moät ít leä phí khoâng ñaùng keå, neân raát tieän lôïi cho caû thaønh phaàn quaân
nhaân, coâng tö chöùc, lao ñoäng ngheøo… muoán hoïc theâm laáy vaên baèng ñaïi hoïc ñeå
naâng cao tri thöùc hoaëc thaêng tieán trong ngheà nghieäp.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 47

- ÔÛ caû ba caáp Tieåu, Trung vaø Ñaïi hoïc (phoå thoâng laãn chuyeân nghieäp), giaùo
duïc phaûi taùch khoûi chính trò. Ñieàu naøy coù nghóa, theo GS Nguyeãn Vaên Phuù,
“Treân phöông dieän caù nhaân, khoâng ai caám moät nhaø giaùo laøm chính trò. Song
treân cöông vò nhaø giaùo, chuùng ta khoâng muoán thöïc hieän ‘yù höôùng chính trò’ cuûa
mình vaøo hoïc ñöôøng. Chuùng ta chæ reøn luyeän nhöõng taâm hoàn yeâu nöôùc, chuùng ta
chæ chuaån bò cho con em vaøo ñôøi, chuùng ta khoâng duøng treû vaøo muïc ñích chính
trò cuûa rieâng mình hay nhoùm mình” (Caûi toå giaùo duïc, Sñd, tr. 128).

Giaùo duïc ñoäc laäp vôùi chính trò, vì theá, thaäm chí, trong luùc ñaùnh nhau quyeát
lieät giöõa hai beân, phía mieàn Nam cuõng raát ít khi ñem noäi dung “choáng coäng”
vaøo caùc saùch giaùo khoa, ñaëc bieät laø nhöõng noäi dung coù taùc duïng kích ñoäng loøng
haän thuø daân toäc hoaëc ñaáu tranh giai caáp.

Noùi chung, veà khía caïnh ñoäc laäp giöõa chính trò vôùi giaùo duïc, theo nhaän
xeùt cuûa GS Nguyeãn Thanh Lieâm, nguyeân Thöù tröôûng Boä Vaên hoùa Giaùo duïc vaø
Thanh nieân Vieät Nam Coäng hoøa tröôùc 1975, ôû mieàn Nam tröôùc ñaây, “Giaùo duïc
laø cuûa nhöõng ngöôøi laøm giaùo duïc”. Ñaëc ñieåm naøy ñöôïc toân troïng trong suoát thôøi
Quoác gia Vieät Nam cuûa Cöïu hoaøng Baûo Ñaïi cuõng nhö trong thôøi Vieät Nam Coäng
hoøa. Cuõng theo GS Lieâm, caùc chöùc vuï Boä tröôûng hay Toång tröôûng giaùo duïc coù
theå do caùc chính trò gia hay nhöõng ngöôøi thuoäc ngaønh khaùc ñaûm nhieäm, nhöng
caùc chöùc vuï khaùc trong Boä Giaùo duïc ñeàu do nhöõng nhaø giaùo chuyeân nghieäp ñaûm
traùch (ngoaïi tröø moät soá chöùc vuï coù tính chaát chính trò nhö Ñoång lyù vaên phoøng,
Bí thö, v.v...). “Hoï laø nhöõng ngöôøi am hieåu coâng vieäc, coù kinh nghieäm, giaøu taâm
huyeát, vaø xem chính trò chæ laø nhaát thôøi, töông lai cuûa daân toäc môùi quan troïng.
Trong caùc cô quan laäp phaùp, nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu caùc uûy ban hay tieåu ban giaùo
duïc cuûa Thöôïng vieän vaø Haï vieän (cuûa Quoác hoäi Vieät Nam Coäng hoøa) ñeàu laø nhöõng
nghò só quoác hoäi xuaát thaân töø nhaø giaùo. Ngoaïi tröø ôû nhöõng vuøng maát an ninh,
nhöõng gì thuoäc phaïm vi chính trò nhaát thôøi ñeàu ngöng laïi tröôùc ngöôõng cöûa hoïc
ñöôøng” (Sñd, tr. 127-128, ôû ñaây daãn laïi theo Baùch khoa toaøn thö môû Wikipedia).

Giaùo duïc cuõng phaûi taùch khoûi toân giaùo. Cuõng theo GS Nguyeãn Vaên Phuù,
“Giaùo duïc khoâng phuïng söï rieâng cho moät toân giaùo naøo… Moãi giaùo chöùc coù tín
ngöôõng rieâng cuûa mình vaø toân troïng tín ngöôõng cuûa ngöôøi khaùc. Khi moät giaùo
chöùc ñaët vaán ñeà phaân bieät toân giaùo thì giaùo chöùc ñoù ñi sai vôùi chöùc vuï cuûa
mình…” (Sñd, tr. 127).

- Tuy chöa coù Luaät Giaùo duïc vaø Quy cheá Giaùo chöùc, nhöng moät soá neàn taûng
veà ñöôøng loái vaø toå chöùc giaùo duïc ghi roõ trong Hieán phaùp caû hai thôøi Ñeä nhaát vaø Ñeä
nhò Coäng hoøa, ñaõ giuùp cho neàn giaùo duïc coù moät caên baûn phaùp lyù ñeå theo, qua ñoù
ñöôïc vaän haønh treân tinh thaàn daân chuû töï do vaø bình ñaúng xaõ hoäi, taïo cô hoäi hoïc
taäp ñoàng ñeàu cho moïi ngöôøi (“ai hoïc ñöôïc, ñöôïc hoïc”…), khoâng phaân bieät giai caáp,
thaønh phaàn lyù lòch, vaø vì theá ai cuõng coù quyeàn ñi hoïc, ñi thi, keå caû nhöõng ngöôøi coù
tö töôûng hoaëc haønh ñoäng choáng laïi cheá ñoä chính trò ñöông thôøi. Hieän nay, trong
ngöôøi Vieät Nam theá heä tuoåi treân 60 ñang ôû trong nöôùc hoaëc nöôùc ngoaøi, vaãn coøn
moät soá nhaân chöùng soáng chöùng thöïc cho tinh thaàn phoùng khoaùng côûi môû naøy.
Thaäm chí, coù ngöôøi ñang bò ôû tuø vì toäi bieåu tình choáng phaù cheá ñoä Vieät Nam Coäng
hoøa, ñeán kyø thi vaãn ñöôïc chính quyeàn ngaønh giaùo duïc toå chöùc moät hoäi ñoàng thi
rieâng, neáu thi ñaäu coøn ñöôïc caáp phaùt vaên baèng taïi choã ngay trong traïi tuø!

Treân thöïc teá, chæ rieâng coù tröôøng hôïp hoïc sinh ñi du hoïc nöôùc ngoaøi thì
môùi bò chính quyeàn söu tra lyù lòch ñeå tìm caùch haïn cheá, ngaên chaën, neáu coù ngöôøi

48 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

thaân theo coäng saûn! Coøn ôû trong nöôùc, duø coù cha meï laø caùn boä taäp keát ra Baéc
hay Vieät coäng hoaït ñoäng trong khu khaùng chieán mieàn Nam, con caùi vaãn ñöôïc
quyeàn ñi hoïc bình thöôøng cho ñeán heát baäc Ñaïi hoïc hoaëc leân cao hôn nöõa.

Sôû dó ñöôïc nhö vaäy chuû yeáu laø vì neàn giaùo duïc naøy, treân cô sôû cuûa tinh
thaàn daân chuû, coøn ñöôïc trang bò bôûi moät heä thoáng trieát lyù giaùo duïc daãn ñaïo.
Trieát lyù naøy ñoâi luùc coù bò moät soá nhaø giaùo duïc vaø trí thöùc pheâ bình, cho laø cao
sieâu, mô hoà, thoaùt ly thöïc teá chính trò…, nhöng theo thieån yù, xeùt cho cuøng, ñaõ laø
trieát lyù maø khoâng tröøu töôïng thì ñaâu coøn laø trieát lyù nöõa. Cho neân chuùng ta phaûi
khaùch quan thöøa nhaän, duø sao ñaây cuõng laø söï saùng taïo ñoäc ñaùo cuûa ngaønh giaùo
duïc thôøi Ñeä nhaát Coäng hoøa (1955-1963) (maëc duø thöïc teá coù leõ ñöôïc caûi bieân töø
ba nguyeân taéc caên baûn daân chuû, daân toäc, khoa hoïc, ñaõ ñöôïc oâng Boä tröôûng Boä
Quoác gia Giaùo duïc Vuõ Ñình Hoøe trong Chính phuû Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa
neâu leân töø naêm 1946) nhôø ñoù maø moïi haønh vi hoaïch ñònh giaùo duïc, töø thuû tuïc
nhaäp hoïc ñeán chöông trình hoïc, noäi dung saùch giaùo khoa… ñeàu phaûi tuaân theo
nhöõng nguyeân taéc caên baûn ñaõ ñöôïc vaïch ra nhö nhöõng nguyeân taéc veà Nhaân baûn,
Daân toäc vaø Khai phoùng… Ai laøm traùi, duø quyeàn löïc tôùi ñaâu, caùc giaùo chöùc, sinh
vieân hoïc sinh, vaø caùc baäc phuï huynh, nhaø vaên nhaø baùo ñeàu coù quyeàn vaø coù caên
cöù ñeå pheâ phaùn. Heä thoáng trieát lyù giaùo duïc naøy coøn giuùp hoïc sinh thaêng hoa,
saùng taïo, phaùt trieån töï do caù nhaân…, laø moät trong nhöõng lyù do quan troïng nhaát
khieán caùc ngaønh vaên hoùa, ngheä thuaät phaùt trieån moät caùch töï do phoùng khoaùng,
cho ra ñöôïc nhieàu taùc phaåm hay veà thô vaên, hoäi hoïa, aâm nhaïc, vaø nhöõng coâng
trình nghieân cöùu hoïc thuaät coù giaù trò cao thuoäc caùc ngaønh vaên, söû...

- Veà noäi dung giaùo khoa, vì vaäy, haàu nhö cuõng hoaøn toaøn khoâng bò chính
trò chi phoái. ÔÛ moân Vaên caû ba caáp Tieåu, Trung vaø Ñaïi hoïc, taát caû nhöõng taùc giaû
tieâu bieåu coøn ñang soáng/ phuïc vuï ôû mieàn Baéc trong tình traïng ñaát nöôùc chia ñoâi
vaø cheá ñoä ñoái laäp, ñeàu ñöôïc trích giaûng ñaày ñuû, khoâng phaân bieät tröôøng phaùi
vaø xu höôùng chính trò. ÔÛ moân Söû, taát caû moïi nhaân vaät hay söï kieän ñeàu ñöôïc
ñeà caäp, ñaùnh giaù khaùch quan, chöù khoâng theo quan ñieåm laäp tröôøng giai caáp
naøo, coøn söï cheâ khen thì coù möùc ñoä, chuû yeáu chæ döïa treân laäp tröôøng yeâu nöôùc
thöông daân, nhöng vaãn khoâng maït saùt naëng neà ai caû. Ngay caû ôû moân Trieát lôùp
cuoái caáp III (Trung hoïc Ñeä nhò caáp) vaø Ñaïi hoïc cuõng vaäy, moïi tröôøng phaùi trieát
hoïc trong lòch söû trieát hoïc nhaân loaïi, keå caû trieát hoïc Maùc-AÊngghen, ñeàu ñöôïc
giôùi thieäu/ giaûng daïy ñaày ñuû vôùi tinh thaàn khaùch quan khoa hoïc, khoâng coù söï
xuyeân taïc boùp meùo vì chuû ñích chính trò. ÔÛ Ñaïi hoïc Vaên khoa mieàn Nam, ngoaøi
trieát hoïc “tö saûn”, ñaõ töøng coù nhöõng giaùo trình veà trieát hoïc Maùc ñöôïc giaûng daïy
chính thöùc vaø coâng khai, nhö Haønh trình trí thöùc cuûa Karl Marx (1966) cuûa
GS Nguyeãn Vaên Trung, Tìm hieåu trieát hoïc cuûa Karl Marx cuûa GS Traàn Vaên
Toaøn (Nxb Nam Sôn, Saøi Goøn, 1965)… Nhôø vaäy, kieán thöùc cuûa sinh vieân hoïc
sinh luoân ñöôïc trang bò moät caùch bao quaùt roäng môû, töø ñoù coù ñöôïc taàm nhìn vaø
nhaän thöùc chuaån xaùc tröôùc moïi hieän töôïng dieãn ra trong cuoäc soáng, khoâng bò
bòt maét ñeå trôû thaønh phieán dieän, giaùo ñieàu moät chieàu.

- Vieäc toå chöùc thi cöû (bao goàm thi tuyeån vaø thi toát nghieäp) coù neà neáp töông
ñoái oån ñònh, do Nha Khaûo thí Boä Giaùo duïc chuyeân traùch, ít khi coù söï thay ñoåi
xoeøn xoeït. Caùc cuoäc thi phaàn lôùn ñeàu ñaûm baûo ñöôïc tính coâng baèng vaø bình
ñaúng cho moïi ngöôøi ñi hoïc, vôùi kyû cöông nghieâm nhaët, ít ñeå xaûy ra tình traïng
quay coùp, söû duïng “phao”, vaø khoâng coù ngoaïi leä bieät ñaõi ñoái vôùi con em nhöõng

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 49

nhaø quyeàn theá lôùn. Cuõng khoâng coù tröôøng hôïp naøo tyû leä thi ñoã leân ñeán möùc
80-90%. Chính chuùng toâi ñöôïc nghe caâu chuyeän keå tröïc tieáp töø ngöôøi trong cuoäc
cuûa gia ñình GS-BS Traàn Ngoïc Ninh: khi oâng Ninh giöõ chöùc Toång tröôûng Vaên
hoùa Xaõ hoäi ñaëc traùch Giaùo duïc trong Chính phuû Vieät Nam Coäng hoøa (1966-
1967), coù ñöùa chaùu gaùi goïi baèng caäu ruoät thi ñaäu döï khuyeát vaøo Ñaïi hoïc Y khoa
muoán nhôø oâng naâng ñôõ cho ñaäu chính thöùc, nhöng oâng ñaõ töø choái thaúng vôùi
lyù do “hoïc y khoa maø doát thì laø gieát ngöôøi”... Coâ chaùu khoâng theå thaønh baùc só,
ñaõ phaûi ghi danh hoïc Ñaïi hoïc Vaên khoa, sau trôû thaønh coâ giaùo daïy Vaên caáp 3,
vaø hieän chò ñang ñònh cö taïi Ñöùc… Haèng naêm hoïc sinh ñöôïc nghæ troïn 3 thaùng
heø ñeå vui chôi giaûi trí, phuïc hoài söùc khoûe chuaån bò cho nieân hoïc môùi. Vieäc daïy
theâm, hoïc theâm phaàn lôùn thöïc hieän theo tinh thaàn töï nguyeän, khoâng coù söï o eùp.

Tröôøng hoïc raát ít khi phaùt ñoäng phong traøo thi ñua, hoaëc thaäm chí khoâng
coù thi ñua, ñeå laáy nhöõng danh hieäu nhö “xuaát saéc”, “tieân tieán”… Thöôøng thì söï
thi ñua hoïc taäp chæ ñöôïc theå hieän döôùi hình thöùc phaùt baûng danh döï haøng thaùng
cho vaøi hoïc sinh coù thaønh tích toát veà hoïc taäp vaø haïnh kieåm ôû moãi lôùp, chuû yeáu
döïa treân tinh thaàn ganh ñua töï giaùc giöõa caùc giaùo chöùc, vaø giöõa hoïc sinh vôùi
nhau. Cuoái naêm hoïc, caùc tröôøng ñeàu toå chöùc leã beá giaûng phaùt phaàn thöôûng,
trong dòp naøy vò laõnh ñaïo ñöùng ñaàu quoác gia (töùc Toång thoáng) luoân coù leä gôûi quaø
thöôûng vôùi giaù trò ñaëc bieät cho nhöõng hoïc sinh xuaát saéc nhaát cuûa moãi caáp lôùp,
goïi laø “phaàn thöôûng Toång thoáng”, ñeå khích leä söï hoïc cho con daân trong nöôùc.

- Truyeàn thoáng toân sö troïng ñaïo, kyû luaät hoïc ñöôøng tuy caøng veà sau caøng
coù veû sa suùt do nhöõng giaù trò chung cuûa xaõ hoäi bò baêng hoaïi, con ngöôøi bò maát
loøng tin…, nhöng noùi chung trong phaïm vi hoïc ñöôøng vaãn coøn giöõ ñöôïc caên baûn
neà neáp töông ñoái khaù ôû khoâng ít nhaø tröôøng coù uy tín, coâng cuõng nhö tö. Hieän
töôïng troø ñaùnh thaày thænh thoaûng vaãn xaûy ra nhöng raát hieám, vaø thöôøng bò dö
luaän xaõ hoäi leân aùn raát naëng. Coù tröôøng hôïp moät thaày giaùo noï bò hoïc troø ñaâm gaây
thöông tích trong luùc ñi taém bieån ôû Vuõng Taøu, Toång hoäi Giaùo giôùi Vieät Nam ñaõ
töùc khaéc ra lôøi keâu goïi toaøn theå giaùo chöùc baõi khoùa trong vaøi ngaøy ñeå phaûn ñoái,
ñoøi chính quyeàn phaûi nhanh choùng giaûi quyeát. Thoùi hoïc troø “con oâng chaùu cha”
yû laïi quyeàn theá phuï huynh vaøo lôùp quaäy phaù chöa ñöôïc coi laø tình traïng phoå
bieán. Trong lôùp hoïc, taát caû hoïc sinh ñeàu ñöôïc ñoái xöû bình ñaúng nhö nhau, khoâng
phaân bieät giaøu ngheøo hay ñòa vò xaõ hoäi cuûa phuï huynh hoïc sinh. Ngöôøi ta keå
chuyeän con moät oâng boä tröôûng noï vi phaïm kyû luaät bò giaùo vieân môøi ra khoûi lôùp,
oâng boä tröôûng baän coâng vuï khoâng ñi ñöôïc, phaûi nhôø moät nhaân vieân thöøa haønh
nhöng caáp khaù cao, thay maët ñeán tröôøng xin loãi thaày tröôùc maët hieäu tröôûng…

- Trình ñoä nghieäp vuï, löông taâm, traùch nhieäm, theå dieän, tö caùch moâ
phaïm…, nhôø ñöôïc ñaøo taïo töông ñoái toát trong caùc tröôøng sö phaïm, vôùi moân Luaân
lyù chöùc nghieäp, neân noùi chung phaàn lôùn caùc thaày coâ giaùo vaãn giöõ ñöôïc moät caùch
caên baûn. Caâu “löông sö höng quoác” laø moät trong nhöõng khaåu hieäu ñöôïc thöôøng
xuyeân nhaéc nhôû vaø ñeà cao trong giôùi giaùo duïc.

Ñaëc bieät, trong laõnh vöïc hoaït ñoäng giaùo duïc, tuy khoù traùnh khoûi hoaøn
toaøn, nhöng vaãn ít thaáy xaûy ra nhöõng hieän töôïng tieâu cöïc nhö tham oâ, moùc
ngoaëc, laõng phí cuûa coâng moät caùch traøn lan. Vì caû xaõ hoäi vaø töøng baûn thaân moãi
nhaø giaùo ñeàu coù chung moät quan nieäm ñaõ aên saâu laâu ñôøi vaøo coát tuûy: ngheà giaùo
laø moät ngheà thanh baïch…

50 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

V. Taïm keát

Qua caùc phaàn trình baøy ôû treân, chuùng ta haún seõ coù theå thaáy raèng neàn giaùo
duïc mieàn Nam giai ñoaïn 1954-1975 tuy coøn ñaày raãy khieám khuyeát trong quaù
trình xaây döïng dang dôû nhöng ñaõ toû ra coù chieàu höôùng phaùt trieån laønh maïnh
vôùi nhöõng noã löïc ñaày thieän chí vaø saùng taïo cuûa chính quyeàn caùc caáp, cuûa phuï
huynh hoïc sinh, cuøng caùc giôùi höõu quan coâng cuõng nhö tö ñoái vôùi söï nghieäp
giaùo duïc chung cuûa caû nöôùc. Söï nhieät huyeát vaø coäng ñoàng traùch nhieäm naøy coù
theå ñöôïc chöùng toû moät phaàn qua söï xuaát hieän cuûa haøng loaït saùch baùo, taïp chí,
baøi vieát raát phong phuù, ña daïng baøn veà coâng taùc giaùo duïc, maø noäi dung chuû yeáu
thieân veà pheâ bình nhöõng maët yeáu keùm nhieàu hôn laø toâ hoàng maët öu ñieåm cuûa
neàn giaùo duïc ñöông thôøi vôùi hy voïng khaéc phuïc, söûa chöõa haàu tìm ra cho noù
moät höôùng ñi ngaøy caøng thích hôïp khaû dó vöøa phuïc vuï toát cho coâng cuoäc duy trì/
phaùt huy tinh hoa truyeàn thoáng vaên hoùa ñaïo ñöùc cuûa daân toäc vöøa ñaùp öùng kòp
thôøi nhu caàu phaùt trieån kinh teá cuûa quoác gia. Maëc duø chæ toàn taïi trong khoaûng
20 naêm (töø 1954-1975), laïi bò aûnh höôûng naëng neà cuûa chieán tranh vaø tình traïng
baát oån chính trò, ngaân saùch thieáu keùm (chæ khoaûng 6-7% cho giaùo duïc), neàn giaùo
duïc mieàn Nam giai ñoaïn 1954-1975 ñaõ coù nhöõng böôùc phaùt trieån ñaùng keå, ñaùp
öùng ñöôïc nhu caàu hoïc hoûi gia taêng nhanh choùng cuûa ngöôøi daân, vaø noùi chung ñaõ
ñaøo taïo ra ñöôïc moät lôùp ngöôøi khoâng chæ coù hoïc vaán vaø khaû naêng chuyeân moân
toát maø coøn coù löông taâm chöùc nghieäp vaø tinh thaàn traùch nhieäm cao ñoái vôùi quoác
gia xaõ hoäi.

Vôùi trieát lyù giaùo duïc Nhaân baûn, ñöôïc chính thöùc ghi luoân vaøo Hieán phaùp
1967, neàn giaùo duïc mieàn Nam roõ raøng muoán ñaøo taïo neân nhöõng con ngöôøi coù
traùch nhieäm vôùi coäng ñoàng, trong xaõ hoäi daân chuû, luoân bieát toân troïng kheá öôùc
xaõ hoäi, yeâu nöôùc, thöông daân, coù loøng baùc aùi vò tha ñoái vôùi ñoàng loaïi. Treân tinh
thaàn Nhaân baûn, ngöôøi ta seõ coi moïi con ngöôøi treân theá gian ñeàu coù tình caûm,
öôùc voïng nhö nhau, chæ khaùc nhau ôû hoaøn caûnh soáng caù bieät, vaø moãi hoaït ñoäng
hay phaûn öùng cuûa con ngöôøi tröôùc hoaøn caûnh (thieân nhieân, xaõ hoäi, baûn thaân…)
ñeàu coù lyù do ñoäc ñaùo rieâng cuûa noù vaø ñeàu ñaùng ñöôïc troïng thò, caûm thoâng, chia
seû. Tuy nhieân, trieát lyù Nhaân baûn coù leõ cuõng laø moät trong nhöõng lyù do laøm cho
con ngöôøi deã bò yeáu meàm vaø giaûm söùc chieán ñaáu, khi phaûi ñoái ñaàu vôùi nhöõng
tình huoáng ñaáu tranh gay go aùc lieät, hoaëc taän maét chöùng kieán nhöõng caûnh ñau
thöông, ñoå maùu.

Ñeå taïm keát baøi vieát naøy, chuùng toâi xin pheùp ñöôïc ghi laïi hai lôøi ñaùnh giaù,
moät cuûa oâng Nguyeãn Thanh Lieâm, nguyeân Hieäu tröôûng Tröôøng Peùtrus Kyù Saøi
Goøn vaø töøng laø Thöù tröôûng Boä Giaùo duïc thôøi Vieät Nam Coäng hoøa, veà muïc ñích
neàn giaùo duïc mieàn Nam giai ñoaïn 1954-1975; vaø moät cuûa Thuïy Khueâ, moät nöõ
nhaø vaên-nhaø nghieân cöùu-pheâ bình vaên hoïc ñang coù nhieàu uy tín hieän nay, veà
hieäu quaû toát ñeïp cuûa neàn giaùo duïc ñoù:

- “Toùm laïi, muïc ñích cuûa giaùo duïc quoác gia laø giuùp moãi caù nhaân phaùt trieån
toaøn dieän ñeå trôû thaønh nhöõng ngöôøi coù kyõ naêng thöïc tieãn, coù khaû naêng tö duy,
ñeå laøm vieäc, sinh soáng, coù ñaïo ñöùc, coù tình ngöôøi, ñeå gaây döïng haïnh phuùc gia
ñình vaø hoäi nhaäp vaøo xaõ hoäi goùp phaàn vaøo vieäc baûo veä vaø phaùt trieån quoác gia.
Ngöôøi ñöôïc ñi hoïc seõ trôû thaønh ngöôøi toát vaø coù ích cho chính mình, cho gia
ñình, vaø cho quoác gia daân toäc. Giaùo duïc Vieät Nam khoâng phaân bieät giaøu ngheøo,
khoâng phaân bieät giai caáp xaõ hoäi, khoâng phaân bieät toân giaùo, ñòa phöông, chuûng

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 51

toäc. Giaùo duïc Vieät Nam coá taïo nhöõng cô hoäi ñoàng ñeàu cho moïi ngöôøi ñöôïc ñi hoïc
tuy nhieân khoâng phaûi ai cuõng coù theå hoïc ñöôïc ñeán heát baäc Ñaïi hoïc… Nhöng duø
baát cöù hoïc ñeán baäc hoïc naøo, muïc ñích cuûa giaùo duïc vaãn phaûi laø giuùp taát caû moïi
ngöôøi trôû thaønh ngöôøi toát, ngöôøi ñaõ ñöôïc phaùt trieån veà khaû naêng cuõng nhö ñaïo
ñöùc, duø khaû naêng ñoù ôû möùc ñoä naøo...” (Nguyeãn Thanh Lieâm, “Giaùo duïc ôû mieàn
Nam töï do tröôùc 1975”, www.hocthenao.vn).

- “Coù theå noùi, trong suoát thôøi gian chia ñoâi ñaát nöôùc, maëc duø vôùi nhöõng teä
naïn cuûa xaõ hoäi chieán tranh, tham nhuõng, mieàn Nam vaãn coù moät heä thoáng giaùo
duïc ñöùng ñaén. Trong chöông trình giaùo khoa, caùc giai ñoaïn lòch söû vaø vaên hoïc
ñeàu ñöôïc giaûng daïy ñaày ñuû, khoâng thieân höôùng. ÔÛ baäc Trung hoïc hoïc sinh gaët
haùi nhöõng kieán thöùc ñaïi cöông veà söû, veà vaên, vaø tôùi trình ñoä Tuù taøi, thu thaäp
nhöõng khaùi nieäm ñaàu tieân veà trieát hoïc. Leân Ñaïi hoïc, sinh vieân Vaên khoa coù dòp
hoïc hoûi vaø ñaøo saâu theâm veà nhöõng traøo löu tö töôûng Ñoâng Taây, ñoàng thôøi ñoïc
vaø hieåu ñöôïc vaên hoïc nöôùc ngoaøi qua moät neàn dòch thuaät ñaùng tin caäy, dòch
ñöôïc nhöõng saùch cô baûn. Nguyeãn Vaên Trung trong hoài kyù ñaõ nhaán maïnh ñeán
söï töï trò cuûa ñaïi hoïc, nhôø söï töï trò naøy maø caùc giaùo sö coù quyeàn giaûng daïy töï
do, khoâng bò aùp löïc chính trò cuûa chính quyeàn. Chính ñieàu kieän giaùo duïc naøy,
ñaõ cho pheùp mieàn Nam xaây döïng ñöôïc moät taàng lôùp trí thöùc, moät taàng lôùp vaên
ngheä só vaø moät quaàn chuùng ñoäc giaû; giuùp cho nhieàu nhaø vaên coù theå soáng baèng
ngheà nghieäp cuûa mình. Vaø cuõng chính taàng lôùp trí thöùc vaø sinh vieân naøy ñaõ laø
ñoái troïng, choáng laïi chính quyeàn, khi coù nhöõng bieán coá chính trò lôùn nhö vieäc
ñaøn aùp Phaät giaùo thôøi oâng Dieäm vaø vieäc ñaáu tranh choáng tham nhuõng (nhö vuï
baùo Soùng thaàn) thôøi oâng Thieäu.” (Thuïy Khueâ, “Vaên hoïc mieàn Nam”, vanviet.
info/van-hoc-mien-nam).

14/10/2014
TVC
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

1. Vieät Nam Coäng hoøa, Chính saùch Vaên hoùa Giaùo duïc, Dieãn vaên do BS Nguyeãn Löu Vieân, Phoù
Chuû tòch Ñaëc traùch Vaên hoùa Xaõ hoäi ñoïc trong cuoäc hoïp baùo ngaøy 27/7/1966 cuûa Noäi caùc
Chieán tranh, www.namkyluctinh.org.

2. Vieät Nam Coäng hoøa, Chính saùch Vaên hoùa Giaùo duïc, 1972, www.namkyluctinh.org.
3. Nguyeãn Hieán Leâ, Theá heä ngaøy mai, Nxb Phaïm Vaên Töôi, Saøi Goøn, 1953.
4. Laâm Toaïi, Giaùo duïc môùi, Nhaø in Thanh bình xuaát baûn, Hueá, 1956.
5. Ñoaøn Nhaät Taán, Moät neàn giaùo duïc nhaân baûn vaø daân toäc, Taùc giaû xuaát baûn, Saøi Goøn, 1966.
6. Nguyeãn Thanh Nhaân, Ñoùng goùp moät neàn giaùo duïc daân chuû Vieät Nam trong töông lai, Minh

taâm, Saøi Goøn, 1969.
7. Traàn Vaên Queá, Sö phaïm lyù thuyeát, Boä Giaùo duïc-Trung taâm Hoïc lieäu xuaát baûn, in laàn thöù nhì,

Saøi Goøn, 1968.
8. Kim Ñònh, Trieát lyù giaùo duïc, Nxb Ra khôi, Saøi Goøn, 1965.
9. Nguyeãn Quyønh Giao, Caûi toå giaùo duïc, Thaêng tieán xuaát baûn, Saøi Goøn, 1970.
10. Nguyeãn Khaéc Hoaïch, Xaây döïng & phaùt trieån vaên hoùa giaùo duïc, Nxb Löûa thieâng, Saøi Goøn, 1970.
12. Nguyeãn Duy Caàn, Vaên hoùa giaùo duïc mieàn Nam ñi veà ñaâu?, Nam Haø xuaát baûn, Saøi Goøn, 1970.
13. Vöông Peån Lieâm, Giaùo duïc coäng ñoàng, Nxb Laù boái, In laàn thöù nhaát, Saøi Goøn, 1966.
14. Leâ Thanh Hoaøng Daân (Chuû bieân), Caùc vaán ñeà giaùo duïc, Treû xuaát baûn, Saøi Goøn, 1971.
15. Nguyeãn Hoå Dö-Traàn Doaõn Ñöùc, Vaán ñeà giaùo duïc, Vaên khoa xuaát baûn, 1971.
16. Phoøng Taâm lyù vaø Höôùng nghieäp Ñaéc Loä, Chæ nam giaùo duïc cao ñaúng Vieät Nam, Saøi Goøn, 1974.