GIÁO DỤC MIỀN NAM VIỆT NAM

52 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

17. Nguyeãn Duy Chính, Vaán ñeà ñòa phöông hoùa giaùo duïc taïi Vieät Nam, Luaän vaên toát nghieäp Ban
ñoác söï Hoïc vieän Quoác gia Haønh chaùnh, Saøi Goøn, Khoùa XV, 1967-1970.

18. Vaên hoùa nguyeät san, taäp XIV, quyeån 3&4, thaùng 3-4/1965 (soá ñaëc bieät veà Ñaïi hoäi Giaùo duïc
Toaøn quoác, 1964), Nha Vaên hoùa, Boä Quoác gia Giaùo duïc, Saøi Goøn.

19. Taäp san Minh Ñöùc, soá ra maét (ñaëc bieät veà Phaùt trieån & Giaùo duïc), Saøi Goøn, thaùng 6-7/ 1972.
20. Giaùo duïc nguyeät san, caùc soá 28 (12/1968), 49 (5/1971), 53 (12/1971), 54 (01/1972), 59-60

(6-7/1972).
21. Hoïc vieän Chính trò Quoác gia Hoà Chí Minh, Thö tòch baùo chí Vieät Nam, Nxb Chính trò Quoác gia,

Haø Noäi, 1998.
22. Nguyeãn Q. Thaéng, Khoa cöû vaø giaùo duïc Vieät Nam, Nxb Vaên hoùa, 1998.
23. Thích Minh Chaâu, Ñöùc Phaät nhaø ñaïi giaùo duïc, Nxb Toân giaùo, 2005.
24. Traàn Quyønh Cö, Nguyeãn Höõu Ñaïo, Ñoã Thò Nguyeät Quang, Nguyeãn Toá Quyeân, Löu Thò Tuyeát

Vaân, Vieät Nam nhöõng söï kieän lòch söû (1945-1975), Nxb Giaùo duïc, 2002.

TOÙM TAÉT

Baøi vieát trình baøy moät caùch chi tieát, heä thoáng veà neàn giaùo duïc ôû mieàn Nam thôøi Vieät Nam
Coäng hoøa (1954-1974). Qua ñoù, ngöôøi ñoïc coù theå nhaän thaáy neàn giaùo duïc mieàn Nam trong giai
ñoaïn naøy tuy coøn nhieàu khieám khuyeát trong quaù trình xaây döïng dang dôû nhöng ñaõ toû ra coù chieàu
höôøng phaùt trieån laønh maïnh vôùi nhöõng noã löïc ñaày thieän chí vaø saùng taïo cuûa chính quyeàn cuøng
caùc giôùi höõu quan - coâng cuõng nhö tö - ñoái vôùi söï nghieäp giaùo duïc chung. Söï nhieät huyeát vaø coäng
ñoàng traùch nhieäm naøy bieåu hieän moät phaàn qua söï xuaát hieän cuûa haøng loaït saùch baùo raát phong
phuù baøn veà coâng taùc giaùo duïc, maø noäi dung chuû yeáu thieân veà pheâ bình nhöõng maët coøn yeáu keùm
nhieàu hôn laø ñeà cao maët öu ñieåm cuûa neàn giaùo duïc ñöông thôøi vôùi hy voïng khaéc phuïc, söûa chöõa
haàu tìm ra cho noù moät höôùng ñi ngaøy caøng thích hôïp khaû dó vöøa phuïc vuï toát cho coâng taùc duy trì,
phaùt huy tinh hoa truyeàn thoáng vaên hoùa ñaïo ñöùc cuûa daân toäc, vöøa ñaùp öùng kòp thôøi nhu caàu phaùt
trieån kinh teá cuûa quoác gia.

Maëc daàu chæ toàn taïi trong 20 naêm, laïi bò aûnh höôûng naëng neà cuûa chieán tranh vaø tình traïng baát
oån chính trò, neàn giaùo duïc mieàn Nam ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp ñaùng keå, ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu hoïc
hoûi gia taêng nhanh choùng cuûa ngöôøi daân, vaø noùi chung ñaõ ñaøo taïo ra ñöôïc moät lôùp ngöôøi khoâng
chæ coù hoïc vaán vaø khaû naêng chuyeân moân toát maø coøn coù löông taâm chöùc nghieäp vaø tinh thaàn traùch
nhieäm cao ñoái vôùi xaõ hoäi vaø quoác gia.

ABSTRACT

EDUCATION IN THE SOUTH OF VIETNAM (1954-1975)
ON THE PATH OF BUILDING AND DEVELOPMENT

The paper presents systematically and in details the education in the South during the
Republic of Vietnam (1954-1974). From the information in the article, readers can realize that
the education in the South during this period, despite defects in the uncompleted process of
building, proved to develop well with creative and wholehearted attempts of the government and
related organizations - public and private - towards educational achievements. That enthusiasm
and common responsibility was partly represented by the appearance of a series of journals
and periodicals discussing about education, in which the main contents mainly criticized the
weaknesses rather than heightened the strengths in the contemporary education system in order
to remedy and correct it and find a more appropriate way for the maintenance and promotion of
traditional culture and morality as well as the needs of economic development of the country.

Despite a short existence of only 20 years and the impact of the war, the education in the
South had made significant contributions in satisfying the increasing learning demand of the
society and educating a generation who were not only well-educated and highly-skilled but also
had professional conscience and a sense of responsibility towards society and the nation.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 53

GIAÙO DUÏC TIEÅU HOÏC VAØ TRUNG HOÏC
ÔÛ MIEÀN NAM VIEÄT NAM (1954-1975)

Cao Vaên Thöùc*

A. Khaùi löôïc veà neàn giaùo duïc mieàn Nam Vieät Nam (1954-1975)

Sau naêm 1954, nöôùc Vieät Nam taïm thôøi bò chia ñoâi, mieàn Nam Vieät Nam
theo theå cheá chính trò rieâng vôùi teân nöôùc laø Vieät Nam Coäng hoøa (VNCH). Trong
20 naêm toàn taïi (1955-1975), cheá ñoä naøy ñaõ xaây döïng ñöôïc moät neàn giaùo duïc coù
nhieàu ñieåm tieán boä, baét nhòp gaàn kòp vôùi maët baèng giaùo duïc chung cuûa theá giôùi.
Noù ñaõ ñöôïc xaây döïng treân cô sôû keá thöøa, caûi tieán vaø phaùt huy leân töø neàn giaùo
duïc thôøi Phaùp thuoäc, cho phuø hôïp vôùi tinh thaàn daân toäc vaø xu theá phaùt trieån
cuûa thôøi ñaïi.

Thôøi thuoäc Phaùp, heä thoáng giaùo duïc 3 baäc Tieåu hoïc, Trung hoïc vaø Ñaïi hoïc
ñaõ ñöôïc xaây döïng böôùc ñaàu vaøo naêm 1917 cho 5 xöù Ñoâng Döông goàm Baéc Kyø,
Trung Kyø, Nam Kyø, Cao Mieân vaø Laøo. Chöông trình hoïc ôû thuoäc ñòa chuû yeáu
döïa theo chöông trình cuûa chính quoác, tieáng Phaùp ñöôïc söû duïng laøm ngoân ngöõ
chính, tieáng Vieät chæ ñoùng vai troø phuï thuoäc. Neàn giaùo duïc thöïc daân chæ chuù troïng
ñaøo taïo theo höôùng tinh hoa, soá löôïng tröôøng hoïc raát haïn cheá. Luùc baáy giôø, moãi
huyeän, phuû chæ coù moät tröôøng tieåu hoïc; tröôøng trung hoïc baäc Thaønh chung (Trung
hoïc cô sôû) chæ coù ôû nhöõng tænh lôùn nhö Haø Noäi, Haûi Phoøng, Nam Ñònh, Ngheä
An, Hueá, Bình Ñònh, Saøi Goøn, Myõ Tho, Caàn Thô…; tröôøng trung hoïc baäc Tuù taøi
(Trung hoïc phoå thoâng) chæ voûn veïn coù 3: Trung hoïc Baûo hoä ôû Haø Noäi, Trung hoïc
Khaûi Ñònh ôû Hueá vaø Trung hoïc Peùtrus Kyù ôû Saøi Goøn. Coù theå keå theâm moät tröôøng
trung hoïc daønh cho con em ngöôøi Phaùp laø Tröôøng Albert Sarraut ôû Haø Noäi.

Sau ngaøy ñaûo chính Phaùp (09/3/1945), Nhaät tuyeân boá trao traû ñoäc laäp cho
nöôùc Vieät Nam. Chính phuû Traàn Troïng Kim ñöôïc thaønh laäp ngaøy 17/4/1945 vaø
chæ toàn taïi trong 4 thaùng ngaén nguûi, ñaõ cho xaây döïng moät chöông trình Trung
hoïc môùi vaø ñaàu tieân cho Vieät Nam laáy tieáng Vieät laøm chuyeån ngöõ, do moät taäp
theå giaùo sö(1) taøi naêng vaø taâm huyeát ôû Hueá vaø Haø Noäi soaïn thaûo chæ trong voøng
khoaûng 10 ngaøy, döôùi söï chuû trì cuûa Giaùo sö Hoaøng Xuaân Haõn(2) (neân cuõng quen
goïi Chöông trình Trung hoïc Hoaøng Xuaân Haõn).

Böôùc sang thôøi Ñeä nhaát Coäng hoøa (1955-1963), trong buoåi ñaàu xaây döïng
neàn moùng cho neàn giaùo duïc môùi, caùc nhaø giaùo duïc mieàn Nam ñaõ chuù yù giaûi quyeát
ñöôïc moät soá vaán ñeà coát loõi cuûa neàn giaùo duïc quoác daân nhö trieát lyù giaùo duïc, muïc
tieâu giaùo duïc, chöông trình hoïc, taøi lieäu giaùo khoa vaø phöông tieän hoïc taäp, vai
troø cuûa nhaø giaùo, cô sôû vaät chaát vaø trang thieát bò tröôøng hoïc, ñaùnh giaù keát quaû
hoïc taäp vaø toå chöùc quaûn trò. Trong soá nhöõng vaán ñeà coát loõi neâu treân thì trieát lyù
giaùo duïc coù leõ ñoùng vai troø quan troïng baäc nhaát, vì ñoù laø yeáu toá khôûi ñaàu quyeát
ñònh ñöôøng loái cuøng söï thaønh baïi cuûa caû moät neàn giaùo duïc.

* Thaønh phoá Hoà Chí Minh.

54 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Trieát lyù giaùo duïc cuûa VNCH. Naêm 1958, döôùi thôøi Boä tröôûng Boä Quoác
gia Giaùo duïc Traàn Höõu Theá,(3) VNCH ñaõ toå chöùc Ñaïi hoäi Giaùo duïc Quoác gia laàn
thöù nhaát taïi Saøi Goøn. Thaønh phaàn tham döï ñaïi hoäi goàm coù caùc nhaø giaùo duïc,
hoïc giaû, caùc baäc phuï huynh, ñaïi dieän caùc ban ngaønh… Ñaïi hoäi ñaõ ñeà ra trieát lyù
giaùo duïc vôùi 3 nguyeân taéc: Nhaân baûn, Daân toäc vaø Khai phoùng. Ñaây laø 3 nguyeân
taéc laøm neàn taûng cho trieát lyù giaùo duïc cuûa cheá ñoä VNCH, ñöôïc ghi cuï theå trong
taäp taøi lieäu Nhöõng nguyeân taéc caên baûn do Boä Quoác gia Giaùo duïc xuaát baûn naêm
1959, sau ñoù coøn ñöôïc ñöa haún vaøo Hieán phaùp VNCH 1967.(4)

Treân cô sôû cuûa trieát lyù giaùo duïc nhaân baûn vaø tieán boä ñoù, chính quyeàn
VNCH ñaõ ñeà ra nhöõng muïc tieâu cho neàn giaùo duïc, ñeå ñaøo taïo ra con ngöôøi coù
traùch nhieäm vôùi baûn thaân, gia ñình vaø xaõ hoäi. Noäi dung cuûa caùc muïc tieâu ñoù laø:

1. Phaùt trieån toaøn dieän moãi caù nhaân

Neàn giaùo duïc vôùi quan ñieåm toân troïng nhaân caùch vaø giaù trò cuûa caù nhaân hoïc
sinh, giuùp cho söï phaùt trieån toaøn dieän cuûa moãi caù nhaân hoïc sinh theo ñuùng quy
luaät phaùt trieån töï nhieân caû veà theå chaát laãn taâm lyù, khoâng ñöôïc goø eùp hoïc sinh
trong moät khuoân maãu giaùo ñieàu theo yù ñoà chuû quan cuûa moät caù nhaân, toå chöùc naøo.

Trong giaùo duïc phaûi coù nhieäm vuï cung caáp cho hoïc sinh ñaày ñuû thoâng tin
vaø döõ kieän, ñeå caùc em phaùn ñoaùn, löïa choïn; khoâng che giaáu thoâng tin hay chæ
cung caáp nhöõng thoâng tin ñaõ choïn loïc, thieáu trung thöïc theo moät chuû tröông,
ñònh höôùng mang tính aùp ñaët cuûa toå chöùc chính trò, xaõ hoäi.

2. Phaùt trieån tinh thaàn quoác gia ôû moãi hoïc sinh

Giaùo duïc phaûi coù nhieäm vuï laøm cho hoïc sinh hieåu bieát ñaày ñuû, trung thöïc
veà thöïc teá xaõ hoäi mình ñang soáng. Thoâng qua giaùo duïc, hoïc sinh ñöôïc hieåu bieát
veà lòch söû daân toäc, boài döôõng tinh thaàn yeâu nöôùc, ñeå caùc em bieát quyù troïng, gìn
giöõ nhöõng di saûn maø toå tieân, cha oâng ñaõ xaây döïng trong suoát haøng ngaøn naêm
döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc; töø ñoù hình thaønh neân ôû caùc em yù thöùc, tinh thaàn ñaáu
tranh ñeå baûo veä ñoäc laäp daân toäc khi ñaát nöôùc coù ngoaïi xaâm.

Giaùo duïc giuùp hoïc sinh yeâu meán, quyù troïng vaø söû duïng toát tieáng Vieät trong
hoïc taäp vaø cuoäc soáng. Giaùo duïc giuùp hoïc sinh nhaän bieát veà queâ höông, ñaát nöôùc,
phong tuïc taäp quaùn, truyeàn thoáng vaên hoùa cuûa daân toäc löu truyeàn qua nhieàu theá
heä, töø ñoù laøm cho caùc em hình thaønh tình yeâu ñoái vôùi queâ höông, ñaát nöôùc vaø
bieát traân troïng, giöõ gìn truyeàn thoáng vaên hoùa daân toäc.

3. Phaùt trieån tinh thaàn daân chuû vaø tinh thaàn khoa hoïc.

Trong giaùo duïc, giuùp hoïc sinh bieát caùch toå chöùc laøm vieäc nhoùm, taäp theå; töø
ñoù hình thaønh neân ôû caùc em thoùi quen, tinh thaàn laøm vieäc taäp theå, naâng cao yù
thöùc gaén boù vôùi coäng ñoàng.

Giaùo duïc giuùp hoïc sinh phaùt trieån oùc phaùn ñoaùn, suy xeùt moïi vaán ñeà vôùi
nhieàu goùc ñoä khaùc nhau, hình thaønh moät tinh thaàn traùch nhieäm vaø yù thöùc kyû
luaät cao trong coâng vieäc vaø cuoäc soáng. Qua ñoù, giuùp hoïc sinh hình thaønh vaø
phaùt trieån tinh thaàn khoa hoïc, coù khaû naêng tieáp nhaän nhöõng giaù trò vaên hoùa
cuûa nhaân loaïi; bieát töï tin vaøo baûn thaân, töï löïc phaán ñaáu vaø coù khaû naêng töï laäp
trong hoïc taäp vaø cuoäc soáng.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 55

Trong buoåi ñaàu hình thaønh quoác gia ñoäc laäp, caùc nhaø giaùo duïc mieàn Nam
ñaõ döïa theo moâ hình vaø kinh nghieäm giaùo duïc cuûa Phaùp ñeå xaây döïng neàn giaùo
duïc VNCH. Ñeán cuoái nhöõng naêm 60, ñaàu 70, ñaõ coù khuynh höôùng rôøi xa daàn
aûnh höôûng cuûa giaùo duïc Phaùp voán naëng veà lyù thuyeát ñeå chuyeån sang hoïc taäp
theo moâ hình giaùo duïc cuûa Hoa Kyø mang nhieàu tính chaát thöïc tieãn.

Treân cô sôû theå cheá daân chuû töï do (maëc duø coøn thoâ sô), giaùo duïc VNCH laø
moät neàn giaùo duïc mang tính ñaïi chuùng, taïo ñieàu kieän roäng raõi ñoàng ñeàu cho taát
caû moïi ngöôøi ñeàu coù cô hoäi hoïc taäp, khoâng phaân bieät giôùi tính, toân giaùo hoaëc
thaønh phaàn giai caáp.

Giaùo duïc phoå thoâng thôøi baáy giôø goàm coù 3 caáp: Tieåu hoïc, Trung hoïc Ñeä
nhaát caáp vaø Trung hoïc Ñeä nhò caáp. Heä thoáng giaùo duïc phoå thoâng coù hai loaïi
tröôøng: coâng laäp vaø tö thuïc.

Ngoaøi heä thoáng giaùo duïc phoå thoâng trung hoïc coøn coù heä giaùo duïc chuyeân
nghieäp töùc caùc tröôøng daïy ngheà, daønh cho nhöõng hoïc sinh khoâng ñuû ñieàu kieän
tieán xa hôn treân ñöôøng hoïc vaán, nhaèm giuùp caùc em ra ñôøi coù ngheà nghieäp
chuyeân moân trong tay ñeå coù theå tìm ñöôïc coâng aên vieäc laøm oån ñònh.

Traûi qua quaù trình xaây döïng vaø phaùt trieån gaàn 20 naêm, ñeán naêm hoïc
1973-1974, toaøn mieàn Nam Vieät Nam coù 3.101.560 hoïc sinh tieåu hoïc, 1.091.779
hoïc sinh trung hoïc [1]. Vôùi soá löôïng hoïc sinh phong phuù vaø chaát löôïng ôû baäc phoå
thoâng laø nguoàn cung caáp quyù giaù cho caùc tröôøng ñaïi hoïc hoaëc trung caáp chuyeân
nghieäp, neàn giaùo duïc phoå thoâng ñoùng vai troø neàn taûng ñeå ñaøo taïo ra nhöõng con
ngöôøi mai sau höõu ích cho gia ñình vaø xaõ hoäi.

B. Giaùo duïc Tieåu hoïc vaø Trung hoïc

I. Giaùo duïc Tieåu hoïc vaø Giaùo duïc Coäng ñoàng

1. Giaùo duïc Tieåu hoïc

Tieåu hoïc laø baäc hoïc ñaàu tieân cuûa heä thoáng giaùo duïc phoå thoâng neân coù vai
troø raát quan troïng, noù ñöôïc coi laø neàn moùng ñeå ñaøo taïo neân moät con ngöôøi hoaøn
thieän veà hoïc vaán, phaåm haïnh trong töông lai.

Baäc Tieåu hoïc thôøi VNCH goàm 5 lôùp, töø lôùp Naêm ñeán lôùp Nhaát (töông
ñöông lôùp 1 ñeán lôùp 5 baây giôø). Theo quy ñònh cuûa Hieán phaùp VNCH thì giaùo
duïc baäc Tieåu hoïc mang tính chaát baét buoäc, taát caû moïi gia ñình coù treû em ñeán
tuoåi ñi hoïc ñeàu phaûi cho ñeán tröôøng. Luaät ñònh töø thôøi Ñeä nhaát Coäng hoøa laø treû
con phaûi ñi hoïc toái thieåu 3 naêm ôû tröôøng tieåu hoïc.

Teân goïi 5 lôùp baäc Tieåu hoïc

Tröôùc 1970 Sau 1970
Lôùp Naêm Lôùp Moät
Lôùp Tö Lôùp Hai
Lôùp Ba Lôùp Ba
Lôùp Nhì Lôùp Tö
Lôùp Nhaát Lôùp Naêm

56 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

ÔÛ caùc tröôøng tieåu hoïc coâng laäp, hoïc sinh ñöôïc hoaøn toaøn mieãn hoïc phí vaø
khoâng phaûi ñoùng goùp baát kyø khoaûn naøo khaùc. Hoïc sinh tieåu hoïc hoïc töø thöù Hai
ñeán thöù Baûy, taát caû 6 ngaøy/tuaàn; moãi ngaøy chæ hoïc moät buoåi saùng hoaëc chieàu.

Tính ñeán ñaàu thaäp nieân 70, VNCH ñaõ coù 2,5 trieäu hoïc sinh tieåu hoïc, chieám
toång soá 82% thieáu nhi coù ñoä tuoåi töø 6 ñeán 12, theo hoïc ôû 5.208 tröôøng treân toaøn
mieàn Nam [1]. Thôøi Ñeä nhaát Coäng hoøa, xaõ hoäi coøn töông ñoái yeân oån neân heä
thoáng giaùo duïc tieåu hoïc ñöôïc “phuû soùng” ñeán taän caùc vuøng saâu, vuøng xa, moãi
xaõ thôøi ñoù ñeàu coù moät tröôøng tieåu hoïc ñöôïc chính quyeàn xaây caát khang trang
vôùi moät vaøi daõy nhaø caáp 4 maùi lôïp ngoùi ñoû, neàn xi maêng, töôøng xaây vöõng chaéc.
Sang thôøi Ñeä nhò Coäng hoøa, do chieán tranh ngaøy caøng lan roäng, neân heä thoáng
tröôøng tieåu hoïc phaûi co cuïm veà caùc thò traán, thò xaõ hoaëc vuøng noâng thoân gaàn
ñoâ thò, nhöõng nôi vuøng saâu vuøng xa haàu nhö khoâng coøn tröôøng lôùp hoaït ñoäng.

Töø naêm 1956, theo quy ñònh cuûa chính phuû VNCH, taát caû caùc tröôøng hoïc
taïi Vieät Nam, khoâng keå coâng laäp hoaëc tö thuïc, hay cuûa nöôùc ngoaøi ñeàu phaûi daïy
moät soá giôø nhaát ñònh veà 2 boä moân laø Quoác vaên vaø Lòch söû Vieät Nam. Taát caû caùc
tröôøng ñeàu phaûi theo chöông trình ñaõ ñöôïc quy ñònh töø Boä Quoác gia Giaùo duïc.

Moät naêm hoïc 9 thaùng, hoïc sinh ñöôïc nghæ heø thöïc söï 3 thaùng. Ngoaøi ra
coøn ñöôïc nghæ theâm khoaûng 10 ngaøy trong caùc ngaøy leã lôùn.

Neàn giaùo duïc tieåu hoïc ñöôïc toå chöùc vôùi moät heä thoáng chaët cheõ vaø quy moâ
toaøn quoác. Giaùo duïc tieåu hoïc mieãn phí vaø quy ñònh baét buoäc cuûa nhaø nöôùc, giuùp
con em nhaân daân coù ñieàu kieän ñeán tröôøng, töø ñoù naïn muø chöõ “truyeàn thoáng”
trong caùc taàng lôùp nhaân daân lao ñoäng, ñaëc bieät laø ôû caùc vuøng noâng thoân saâu, xa
ñaõ ñöôïc xoùa boû daàn daàn. Vôùi moät neàn taûng Tieåu hoïc coù chaát löôïng toát, hoïc sinh
coù caên baûn vöõng vaøng ñeå tieáp tuïc böôùc leân baäc Trung hoïc.

Chöông trình hoïc ôû baäc Tieåu hoïc goàm coù caùc moân: Vieät ngöõ, Ñöùc duïc vaø
Coâng daân giaùo duïc, Quoác söû, Ñòa lyù, Khoa hoïc thöôøng thöùc, Toaùn, Veõ, Thuû coâng,
Hoaït ñoäng thanh nieân, Theå duïc, Nöõ coâng gia chaùnh (bao goàm caû moân Döôõng
nhi, chæ daïy cho nöõ sinh ôû lôùp Nhì vaø lôùp Nhaát). Soá giôø daïy khaùc nhau tuøy theo
caáp lôùp vaø taàm quan troïng cuûa moân hoïc (nhö moân Vieät ngöõ töø 7,5 giôø ñeán 9 giôø
/tuaàn; moân Toaùn töø 2,5 giôø ñeán 4 giôø/tuaàn…). Baõi boû moân Sinh ngöõ; chæ moät ít
tröôøng tö thuïc hoaëc tröôøng cuûa toå chöùc nöôùc ngoaøi môùi coù daïy Anh vaên hoaëc
Phaùp vaên.

2. Giaùo duïc Coäng ñoàng

a. Quaù trình thaønh laäp, hoaït ñoäng

Giaùo duïc Coäng ñoàng ñöôïc aùp duïng ôû mieàn Nam Vieät Nam chuû yeáu daønh
cho baäc Tieåu hoïc.

Tröôùc naêm 1961, tröôøng tieåu hoïc coäng ñoàng do Toång Nha Trung Tieåu hoïc
vaø Bình daân Giaùo duïc quaûn lyù. Töø naêm 1962, Ban Giaùo duïc Coäng ñoàng ñöôïc
thaønh laäp do Nha Tieåu hoïc tröïc tieáp quaûn lyù.

Coù nhieàu caùch ñònh nghóa veà tröôøng tieåu hoïc coäng ñoàng, ôû ñaây coù theå tham
khaûo ñònh nghóa theo loái so saùnh cuûa UÛy ban UNESCO taïi Vieät Nam nhö sau:

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 57

“Tröôøng coäng ñoàng khaùc vôùi tröôøng phoå thoâng (coå ñieån) ôû hai phöông
dieän: hoaït ñoäng beân trong vaø hoaït ñoäng beân ngoaøi. Tröôøng phoå thoâng theo ñuoåi
moät chöông trình khoa cöû thuï ñoäng. Coøn tröôøng tieåu hoïc coäng ñoàng thöïc hieän
moät chöông trình linh ñoäng coù tính caùch ñòa phöông qua caùc chuû ñieåm giaùo duïc,
vöøa caù tính hoùa, vöøa xaõ hoäi hoùa neàn hoïc cuøng moät luùc” [4].

Töø naêm 1955 ñeán naêm 1958, laø thôøi kyø môû ñaàu cuûa tröôøng tieåu hoïc coäng
ñoàng ôû Nam Vieät Nam. Moät soá ngoâi tröôøng ñöôïc xaây döïng, chuû yeáu ôû noâng thoân,
trang bò nhieàu duïng cuï caàn thieát nhö: maùy khaâu, maùy may, maùy deät vaûi… do quyõ
vieän trôï Hoa Kyø ñaøi thoï. Muïc ñích cuûa tröôøng laø höôùng nghieäp hoïc sinh veà caùc
ngaønh troàng troït, chaên nuoâi, thuû coâng nghieäp (laøm giaøy deùp, may maëc…).

Chöông trình hoïc cuõng goàm caùc moân nhö tieåu hoïc phoå thoâng, nhöng theâm
vaøo caùc boä moân gaén lieàn vôùi thöïc teá cuûa ñòa phöông.

Töø naêm 1958 ñeán naêm 1962, Boä Quoác gia Giaùo duïc tieáp tuïc caûi bieán tröôøng
tieåu hoïc phoå thoâng thaønh tröôøng coäng ñoàng, ñoàng thôøi ñaøo taïo giaùo chöùc coäng
ñoàng taïi Trung taâm Giaùo duïc Caên baûn Long An.

Trong caùc naêm 1962-1965, heä thoáng tieåu hoïc coäng ñoàng tieáp tuïc phaùt trieån.
Sau khi Nha Tieåu hoïc ñöôïc ñoåi thaønh Nha Tieåu hoïc vaø Giaùo duïc Coäng ñoàng,
theo Nghò ñònh 1692-GD/PC/NÑ ngaøy 06/12/1965, thì ñöôøng loái giaùo duïc coäng
ñoàng ñöôïc phoå bieán roäng raõi. Treân ñaø phaùt trieån ñoù, töø naêm hoïc 1966-1967, Boä
Quoác gia Giaùo duïc ñaõ quyeát ñònh coäng ñoàng hoùa gaàn 900 tröôøng tieåu hoïc treân
toaøn quoác. Tieáp sau, Boä Quoác gia Giaùo duïc ñaõ ban haønh Nghò ñònh soá 2463-GD/
PC/NÑ ngaøy 25/11/1969, vôùi noäi dung coäng ñoàng hoùa taát caû caùc tröôøng tieåu hoïc.

Veà ñoäi nguõ giaùo chöùc, do ngaønh sö phaïm ñaøo taïo, ñeán naêm 1970 ñaõ
coù 14.000/ 39.192 giaùo vieân tieåu hoïc toaøn quoác ñöôïc huaán luyeän veà giaùo duïc
coäng ñoàng [4].

Baûng lieät keâ heä thoáng Giaùo duïc Coäng ñoàng töø naêm 1954 ñeán 1969 [4]:

Naêm Soá tröôøng Soá lôùp Soá löôïng Soá löôïng
coäng ñoàng hoïc sinh giaùo chöùc
1954-1955 12
1955-1956 2 37 571 12
1956-1957 5 41 1.379 36
1957-1958 7 60 2.063 53
1958-1959 9 130 2.414 63
1959-1960 18 180 6.797 154
1960-1961 23 213 9.150 200
1961-1962 23 368 11.187 241
1962-1963 43 751 18.617 406
1963-1964 75 1.061 30.240 800
1964-1965 101 1.370 55.516 1.186
1965-1966 121 1.383 72.167 1.404
1966-1967 121 11.931 75.556 1.467
1967-1968 852 15.068 191.817 11.511
1968-1969 1.092 17.604 807.732 11.599
1.336 954.407 17.272

58 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

b. Muïc tieâu giaùo duïc

Giaùo duïc coäng ñoàng goàm coù hai muïc tieâu chính:

- Giaùo duïc treû em: Daïy cho treû em hieåu bieát chöõ nghóa, môû roäng kieán thöùc,
ñaøo taïo nhöõng treû em chaäm tieán trôû thaønh moät ngöôøi nhanh nheïn, vöõng vaøng
vaø töï tin trong hoïc taäp.

- Giaùo duïc daân chuùng: Giuùp hoï hieåu bieát nhöõng khaùi nieäm veà y teá, kinh
teá, vaên hoùa… ñeå hoï coù nhöõng tieán boä trong cuoäc soáng vaø caûi thieän naâng cao cuoäc
soáng cuûa baûn thaân vaø gia ñình, thoaùt khoûi tình traïng thieáu hieåu bieát, nguyeân
nhaân laøm cho xaõ hoäi noâng thoân bò laïc haäu, trì treä.

c. Nguyeân taéc giaùo duïc

Coù 4 nguyeân taéc caên baûn trong giaùo duïc coäng ñoàng:
- Hoaït ñoäng saùt vôùi hoaøn caûnh ñòa phöông.
- Hoaït ñoäng saùt vôùi nhu caàu ñòa phöông.
- Vöøa giaùo duïc treû con vöøa giaùo duïc quaàn chuùng.
- Chuû tröông gaén lieàn hoïc vôùi haønh.
d. Phöông phaùp giaùo duïc

Muïc ñích cuûa giaùo duïc coäng ñoàng laø caûi thieän ñôøi soáng treû em trong caùc gia
ñình vaø cuûa coäng ñoàng. Döïa vaøo 4 nguyeân taéc treân, tröôøng coäng ñoàng aùp duïng moät
ñöôøng loái giaùo duïc môùi meû, thöïc teá, thích öùng vôùi hoaøn caûnh noâng thoân Vieät Nam.

Coù 4 phöông phaùp chuû yeáu laø:

- Phöông phaùp nghieân cöùu ñòa phöông, coù nghóa laø nghieân cöùu ñieàu kieän
kinh teá, xaõ hoäi, vaên hoùa, ñòa lyù… cuûa ñòa phöông ñoù ñeå ñeà ra chöông trình giaùo
duïc thích hôïp.

- Phöông phaùp chuû ñieåm, laø taäp trung vaøo vaán ñeà quan troïng nhaát cuûa ñòa
phöông ñeå coù keá hoaïch ñaøo taïo phuø hôïp.

- Phöông phaùp nghieân cöùu rieâng töøng vaán ñeà.
- Phöông phaùp giaùo duïc quaàn chuùng.
Giaùo duïc coäng ñoàng laø ñöôøng loái giaùo duïc mang giaù trò thöïc tieãn raát cao,
giuùp cho xaõ hoäi nhanh choùng thoaùt khoûi tình traïng trì treä, taïo neàn taûng ñeå phaùt
trieån theo kòp caùc nöôùc tieân tieán. Ñieàu ñaùng tieác laø chöông trình Giaùo duïc Coäng
ñoàng tuy mang nhieàu cao voïng nhöng treân thöïc teá thöïc hieän laïi coøn nhieàu luùng
tuùng vaø thieáu soùt, khoâng ñaït ñöôïc ñaày ñuû nhöõng muïc tieâu nhö keá hoaïch lyù töôûng
ñaõ ñeà ra, cuoái cuøng phaûi boû dôû khi lòch söû sang trang thaùng 4/1975.

II. Giaùo duïc Trung hoïc

1. Trung hoïc phoå thoâng

Giaùo duïc Trung hoïc cuûa VNCH coù hai caáp goàm Trung hoïc Ñeä nhaát caáp vaø
Trung hoïc Ñeä nhò caáp (töông ñöông Trung hoïc cô sôû vaø Trung hoïc phoå thoâng
ngaøy nay).

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 59

Chöông trình hoïc taäp keá thöøa neàn taûng töø neàn giaùo duïc cuûa ngöôøi Phaùp
tröôùc kia vaø tieáp sau laø Chöông trình Trung hoïc Hoaøng Xuaân Haõn (1945), treân
cô sôû ñoù, caùc nhaø giaùo duïc ñaõ bieân soaïn, naâng cao cho phuø hôïp vôùi thöïc tieãn
vaø xu theá phaùt trieån cuûa theá giôùi. Chöông trình hoïc nhaèm reøn daïy nhaân caùch
vaø trang bò tri thöùc toaøn dieän cho hoïc sinh, noäi dung ña daïng, phaùt huy toái ña
söï hieåu bieát vaø tính saùng taïo cho hoïc sinh. Noù bao goàm caû 3 noäi dung giaùo duïc
ñöôïc thöïc hieän song song vaø xem troïng nhö nhau laø Ñöùc duïc (hoïc ñaïo ñöùc), Trí
duïc (hoïc kieán thöùc) vaø Theå duïc (reøn luyeän theå chaát).

Caùc moân hoïc goàm coù: Quoác vaên, Söû, Ñòa, Coâng daân giaùo duïc, Sinh ngöõ, Coå
ngöõ (Haùn töï hoaëc Latin), Toaùn, Lyù, Hoùa, Vaïn vaät, Veõ, AÂm nhaïc, Theå duïc, Thuû
coâng, Nöõ coâng Gia chaùnh (cho nöõ sinh, goàm caû moân Döôõng nhi). ÔÛ cuoái Trung
hoïc Ñeä nhò caáp, coøn coù moân Trieát hoïc, qua ñoù hoïc sinh ñöôïc tieáp xuùc vôùi caùc
hoïc thuyeát khaùc nhau treân theá giôùi caû Ñoâng phöông vaø Taây phöông, vôùi 4 phaân
moân: Taâm lyù hoïc, Luaän lyù hoïc, Ñaïo ñöùc hoïc vaø Sieâu hình hoïc.

Töø sau 1954, treân cô sôû keá thöøa chöông trình Hoaøng Xuaân Haõn (1945),
neàn giaùo duïc cuûa VNCH ñaõ töøng böôùc caûi tieán, aùp duïng chöông trình hoïc phuø
hôïp vôùi yeâu caàu xaõ hoäi thôøi baáy giôø.

Trung hoïc Ñeä nhaát caáp: Töø lôùp 6 ñeán lôùp 9, tröôùc naêm 1970 goïi Ñeä
thaát, Ñeä luïc, Ñeä tam, Ñeä töù. Hoïc sinh tieåu hoïc, sau khi hoïc xong lôùp 5 (lôùp
Nhaát cuõ) thì phaûi thi laáy baèng Tieåu hoïc. Sau ñoù thi vaøo Trung hoïc Ñeä nhaát
caáp coâng laäp. Söï choïn loïc trong kyø thi ñaàu vaøo ôû caùc tröôøng coâng laäp khaù khaét
khe, tyû leä ñaäu chæ khoaûng 60%, haàu heát ñeàu laø hoïc sinh coù hoïc löïc töø khaù trôû
leân. Chöa keå caùc tröôøng trung hoïc danh tieáng taïi caùc ñoâ thò lôùn nhö Quoác hoïc
(Hueá), Peùtrus Kyù (Saøi Goøn)… tyû leä truùng tuyeån chæ khoaûng non 10%, neân vaøo
ñöôïc caùc tröôøng naøy ñeàu phaûi laø hoïc sinh gioûi. Nhöõng hoïc sinh thi tröôït tröôøng
coâng laäp, neáu muoán tieáp tuïc vieäc hoïc phaûi vaøo tröôøng tö thuïc vaø chaáp nhaän
ñoùng hoïc phí.

Teân caùc lôùp baäc Trung hoïc Ñeä nhaát caáp

Tröôùc naêm 1970 Sau naêm 1970

Lôùp Ñeä thaát Lôùp 6
Lôùp Ñeä luïc Lôùp 7
Lôùp Ñeä nguõ Lôùp 8
Lôùp Ñeä töù Lôùp 9

Soá löôïng hoïc sinh, lôùp hoïc baäc Trung hoïc Ñeä nhaát caáp coâng laäp [1]

Nieân hoïc Soá hoïc sinh Soá lôùp hoïc
890
1955 51.469
1959 132.529 4.839
1960 160.500
1961 228.495 9.690
1963 264.866
1964 291.965
1967-1968 471.000
1968-1969 554.000
1969-1970 632.000

60 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Hoïc sinh hoïc xong lôùp 9 (Ñeä töù), phaûi thi laáy baèng Trung hoïc Ñeä nhaát caáp.
Töø 1954 ñeán 1958, kyø thi coù hai phaàn vaán ñaùp vaø vieát. Ñeán naêm 1959, boû bôùt
vaán ñaùp. Töø nieân hoïc 1966-1967 trôû ñi, Boä Quoác gia Giaùo duïc cho boû luoân kyø thi
toát nghieäp Trung hoïc Ñeä nhaát caáp.

Thôøi Ñeä nhaát Coäng hoøa, heä thoáng tröôøng Trung hoïc Ñeä nhaát caáp vì chöa
kòp xaây döïng, neân chæ môùi coù ôû tænh lî moãi tænh. Nhieàu hoïc sinh ôû caùc huyeän xa,
phaûi laën loäi vaát vaû ñeán tænh lî caùch xa gia ñình ba boán chuïc caây soá ñeå troï hoïc.
Sang thôøi Ñeä nhò Coäng hoøa, maëc duø chieán tranh ñaõ lan roäng nhieàu nôi, nhöng
do coù quaù trình chuaån bò, heä thoáng Trung hoïc Ñeä nhaát caáp ñaõ coù ôû haàu heát caùc
huyeän lî trong toaøn tænh, tröø moät soá huyeän ôû vuøng nuùi röøng thuoäc quyeàn quaûn
lyù cuûa Maët traän Giaûi phoùng.

Chöông trình hoïc cuûa baäc Trung hoïc Ñeä nhaát caáp goàm caùc moân: Quoác vaên
vaø Haùn töï, Söû Ñòa, Coâng daân giaùo duïc, Sinh ngöõ, Toaùn, Lyù, Hoùa, Vaïn vaät, vaø
moät soá moân nhieäm yù (tuøy choïn: Veõ, AÂm nhaïc, Theå duïc, Thuû coâng, Nöõ coâng Gia
chaùnh Döôõng nhi). Trong ñoù, Quoác vaên hoïc 6 giôø/tuaàn; Toaùn caùc lôùp 6, 7 hoïc 3
giôø/tuaàn, caùc lôùp 8, 9 hoïc 4 giôø/ tuaàn...

Trung hoïc Ñeä nhò caáp: Goàm caùc lôùp 10, 11, 12 (tröôùc naêm 1970 goïi Ñeä
tam, Ñeä nhò, Ñeä nhaát). ÔÛ Ñeä nhò caáp, hoïc sinh phaûi choïn hoïc theo moät trong
4 ban ñeå chuaån bò cho vieäc vaøo ñaïi hoïc sau naøy: Ban A chuyeân Lyù, Hoùa vaø Vaïn
vaät (ngaøy nay goïi laø Sinh hoïc); ban B chuyeân veà Toaùn; ban C chuyeân veà Vaên
chöông vaø Sinh ngöõ (Anh vaên, Phaùp vaên); ban D chuyeân veà Vaên chöông vaø Coå
ngöõ (Haùn vaên hoaëc Latin).

Tröôøng hoïc coù loaïi daønh rieâng cho nam sinh, coù loaïi cho nöõ sinh. Ví duï
caùc tröôøng nam: Peùtrus Kyù, Chu Vaên An, Voõ Tröôøng Toaûn, Hoà Ngoïc Caån (Saøi
Goøn), Quoác hoïc (Hueá), Phan Chaâu Trinh (Ñaø Naüng), Cöôøng Ñeå (Quy Nhôn), Voõ
Taùnh (Nha Trang), Traàn Höng Ñaïo (Ñaø Laït), Nguyeãn Ñình Chieåu (Myõ Tho),
Phan Thanh Giaûn (Caàn Thô); caùc tröôøng nöõ: Tröng Vöông, Gia Long, Leâ Vaên
Duyeät (Saøi Goøn), Ñoàng Khaùnh (Hueá), Hoàng Ñöùc (Ñaø Naüng), Buøi Thò Xuaân (Ñaø
Laït), Leâ Ngoïc Haân (Myõ Tho)...

Hoïc sinh caùc tröôøng ñeàu tuaân thuû moät ñoàng phuïc chung cuûa caû nöôùc laø: nöõ
maëc aùo daøi traéng, quaàn traéng hoaëc ñen; nam thì maëc aùo sô mi traéng, quaàn taây
maøu xanh.

ÔÛ caùc tröôøng coâng laäp, nhöõng hoïc sinh gaëp hoaøn caûnh gia ñình khoù khaên,
coù hoïc löïc gioûi… ñöôïc nhaø nöôùc trôï caáp hoïc boång haøng thaùng ñeå aên hoïc.

Ngoaøi heä thoáng tröôøng trung hoïc phoå thoâng, coøn coù moät soá loaïi hình
tröôøng trung hoïc goïi laø Trung hoïc Toång hôïp, Trung hoïc Kyõ thuaät, Quoác gia
Nghóa töû.

2. Trung hoïc Toång hôïp

Tröôøng trung hoïc toång hôïp laø moät loaïi hình tröôøng trung hoïc mang tính
ñaëc thuø rieâng so vôùi tröôøng trung hoïc thoâng thöôøng trong heä thoáng giaùo duïc cuûa
nhaø nöôùc. Chöông trình giaùo duïc ôû tröôøng trung hoïc toång hôïp chuù troïng nhieàu

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 61

ñeán kyõ naêng thöïc teá vaø höôùng nghieäp, trang bò cho hoïc sinh nhöõng kieán thöùc
thöïc tieãn, ñeå khi rôøi gheá nhaø tröôøng, hoïc sinh coù theå tìm ñöôïc vieäc laøm ñeå sinh
soáng. Loaïi tröôøng naøy aùp duïng theo moâ hình caùc tröôøng trung hoïc Hoa Kyø. Ñaëc
ñieåm laø tröôøng hoïc ôû caùc ñòa phöông, tuøy theo nhu caàu vaø ñieàu kieän kinh teá, xaõ
hoäi cuûa ñòa phöông ñoù, caùc baäc phuï huynh hoaëc caùc nhaø giaùo duïc, nhaø hoaït ñoäng
xaõ hoäi coù theå ñeà nghò ñöa vaøo chöông trình giaûng daïy nhöõng boä moân ñaëc thuø,
phuø hôïp vôùi ñòa phöông ñoù, giuùp hoïc sinh coù theå vaän duïng kieán thöùc ñaõ hoïc vaøo
thöïc teá cuoäc soáng ñeå taïo ra cuûa caûi vaät chaát.

Giaùo duïc toång hôïp khaùc vôùi giaùo duïc coå ñieån laø khoâng naëng veà töø chöông
khoa cöû, khoâng nhöõng chæ nhaèm chuaån bò cho hoïc sinh böôùc leân ñaïi hoïc, maø
coøn giuùp cho hoïc sinh deã daøng choïn ngheà khi phaûi boû hoïc dôû dang. Cuõng gioáng
vôùi giaùo duïc coäng ñoàng, giaùo duïc toång hôïp chuû tröông gaén lieàn hoïc ñöôøng vôùi xaõ
hoäi, phaùt trieån sôû thích vaø naêng khieáu cuûa moãi hoïc sinh.

Treân tinh thaàn ñoù, khi toát nghieäp baäc Trung hoïc, hoïc sinh vöøa coù ñöôïc
kieán thöùc lyù thuyeát, vöøa coù kieán thöùc thöïc nghieäm, nhôø vaäy seõ coù söï nhìn nhaän,
choïn löïa trong coâng vieäc hoaëc choïn löïa höôùng ñi trong töông lai.

Chöông trình Giaùo duïc Toång hôïp naøy baét ñaàu ñöôïc thöû nghieäm töø thôøi Ñeä
nhò Coäng hoøa. Loaïi tröôøng naøy thöôøng gheùp chung Ñeä nhaát caáp vaø Ñeä nhò caáp
vôùi nhau. Moâ hình ñaõ ñöôïc theå nghieäm ñaàu tieân naêm 1965-1966 [1] ôû Tröôøng
Trung hoïc Kieåu maãu Thuû Ñöùc do Giaùo sö Döông Thieäu Toáng laøm Hieäu tröôûng.(5)
Sau ñoù, moâ hình naøy ñöôïc môû roäng ra ôû nhieàu nôi: ÔÛ Saøi Goøn coù Tröôøng Nguyeãn
An Ninh daønh cho nam sinh vaø Tröôøng Söông Nguyeät Anh daønh cho nöõ sinh;
ôû Long Xuyeân coù Tröôøng Chöôûng Bình Haàu…

Cho ñeán naêm 1972, treân toaøn quoác ñaõ coù 18 thí ñieåm trung hoïc toång hôïp
ñöôïc thaønh laäp. Keát quaû cho thaáy nhu caàu giaùo duïc toång hôïp coù phaàn thích hôïp
vôùi hoaøn caûnh Vieät Nam neân coù nhieàu döï aùn ñaõ ñöôïc tieáp tuïc nghieân cöùu ñeå
phaùt trieån theâm.

Cuõng nhö Trung hoïc phoå thoâng, Trung hoïc Toång hôïp chia thaønh hai caáp:
Ñeä nhaát caáp vaø Ñeä nhò caáp.

- ÔÛ baäc Ñeä nhaát caáp toång hôïp, chöông trình hoïc vaãn chuù troïng ñeán vieäc
truyeàn thuï kieán thöùc toång quaùt nhaèm ñaùp öùng nhöõng ñoøi hoûi chung cuûa hoïc sinh
baát keå laø thuoäc ban chuyeân moân naøo.

- ÔÛ baäc Ñeä nhò caáp, hoïc sinh ñöôïc chia thaønh caùc ban chuyeân khoa ñeå ñaùp
öùng nhöõng ñoøi hoûi giaùo duïc cuûa caù nhaân vaø xaõ hoäi. Khoâng phaûi taát caû hoïc sinh
seõ tieáp tuïc leân baäc Ñaïi hoïc sau naøy, neân chöông trình Ñeä nhò caáp ñöôïc xeáp theo
hai chieàu höôùng:

+ Söûa soaïn ñaïi hoïc: goàm ban Vaên chöông vaø ban Khoa hoïc.

+ Veà thöïc nghieäp: goàm coù caùc ban Doanh thöông, Kinh teá gia ñình, Coâng
kyõ ngheä, Canh noâng.

Caùc ban khaùc nhau coù soá voán giaùo duïc chuyeân moân goàm trong soá giôø cuûa
nhöõng moân hoïc caàn thieát cho ban ñoù, hay theâm soá giôø trong phaàn giaùo duïc caên
baûn toång quaùt.

62 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

ÔÛ hai ban Vaên chöông vaø Khoa hoïc, soá giôø caùc moân hoïc töø chöông ñöôïc
taêng cöôøng ñeå hoïc sinh deã daøng theo hoïc taïi caùc phaân khoa ñaïi hoïc. ÔÛ caùc ban
thöïc nghieäp, soá giôø hoïc chuyeân nghieäp ñöôïc ñaët naëng nhaèm giuùp hoïc sinh coù
theå phaùt trieån khaû naêng chuyeân moân hay tieáp tuïc theo hoïc ôû nhöõng tröôøng cao
ñaúng, ñaïi hoïc chuyeân nghieäp.

Ñeå chöông trình coù tính caùch linh ñoäng, hoïc sinh vaãn coù theå löïa choïn
theâm moân hoïc theo sôû thích, hôïp vôùi khaû naêng qua moät soá giôø daønh cho moân
nhieäm yù. Nhöõng moân nhieäm yù coù theå coù ôû Ñeä nhò caáp laø: Coâng kyõ ngheä, Kinh
teá gia ñình, Doanh thöông, Canh noâng, Sinh ngöõ, Toaùn vaø Lyù - Hoùa. Do ñoù hoïc
sinh chuaån bò böôùc leân baäc Ñaïi hoïc, vaãn coù theå bieát theâm veà moân hoïc thuoäc
ngaønh chuyeân moân khaùc, hay hoïc sinh ôû ngaønh thöïc nghieäp vaãn coù theå hoïc
theâm moät soá moân hoïc thuoäc kieán thöùc toång quaùt.

3. Trung hoïc daïy ngheà

Beân caïnh heä thoáng tröôøng trung hoïc phoå thoâng, coøn coù caùc tröôøng trung
hoïc kyõ thuaät hay coøn goïi tröôøng daïy ngheà. Nhöõng hoïc sinh do sôû thích hoaëc do
naêng löïc haïn cheá, khoâng ñuû söùc hoïc leân Trung hoïc Ñeä nhò caáp ñeå coù cô hoäi vaøo
ñaïi hoïc thì ñöôïc höôùng nghieäp vaøo hoïc tröôøng trung hoïc ngheà.

ÔÛ caùc tröôøng trung hoïc kyõ thuaät, chöông trình hoïc ñöôïc keát hôïp giöõa daïy
ngheà vôùi giaùo duïc phoå thoâng, trong ñoù phaàn daïy ngheà chieám thôøi gian nhieàu
hôn. Hoïc sinh truùng tuyeån vaøo trung hoïc kyõ thuaät ñöôïc nhaø nöôùc caáp hoïc boång
baùn phaàn hay toaøn phaàn tuøy thuoäc vaøo soá ñieåm cao thaáp. Do söï khuyeán khích
cuûa nhaø nöôùc, neân vieäc thi vaøo tröôøng trung hoïc kyõ thuaät khaù deã daøng. Tuy
vaäy chöông trình ñaøo taïo vaãn raát baøi baûn, chaët cheõ, ñaûm baûo kyõ naêng cho hoïc
sinh sau khi toát nghieäp coù theå tìm ñöôïc vieäc laøm deã daøng trong caùc nhaø maùy, xí
nghieäp... Chöông trình hoïc coù 42 giôø/tuaàn, hai moân ngoaïi ngöõ baét buoäc laø Anh
vaên vaø Phaùp vaên.

ÔÛ taát caû caùc tænh, thaønh ñeàu coù caùc tröôøng trung hoïc kyõ thuaät. Ña soá cuûa
nhaø nöôùc, moät soá ít cuûa tö nhaân. Moät soá tröôøng trung hoïc kyõ thuaät coâng laäp tieâu
bieåu nhö: Tröôøng Trung hoïc Kyõ thuaät Cao Thaéng (Saøi Goøn), voán tröôùc ñaây laø
Tröôøng Cô khí AÙ Chaâu ñöôïc thaønh laäp naêm 1906 döôùi thôøi thuoäc Phaùp; Tröôøng
Trung hoïc Kyõ thuaät Nguyeãn Tröôøng Toä (Saøi Goøn); Tröôøng Trung hoïc Noâng Laâm
Suùc ôû Baûo Loäc (Laâm Ñoàng); Tröôøng Trung hoïc Noâng Laâm Suùc Beán Caùt; Tröôøng
Myõ ngheä (Bình Döông)… Phía tö thuïc coù Trung hoïc Kyõ thuaät Don Bosco, do caùc
tu só doøng Don Bosco thaønh laäp taïi Saøi Goøn naêm 1956.

Caùc tröôøng trung hoïc ngheà ñoùng vai troø raát quan troïng, giuùp cho söï phaân
luoàng hoïc sinh theo naêng löïc ñöôïc thuaän lôïi töø cuoái baäc Trung hoïc Ñeä nhaát caáp.
Ñaây laø nôi ñoùn nhaän nhöõng hoïc sinh coù naêng löïc trung bình, ñaøo taïo cho caùc
em thaønh nhöõng ngöôøi thôï laønh ngheà, coù khaû naêng tìm vieäc laøm vôùi thu nhaäp
töông ñoái khaù, soáng coù ích cho baûn thaân, gia ñình vaø xaõ hoäi.

4. Trung taâm lôùp ñeâm

Nhaèm giaûi quyeát taïm naïn khan hieám phoøng oác, Boä Giaùo duïc ñaõ cho laäp
nhieàu trung taâm lôùp ñeâm taïi ñoâ thaønh Saøi Goøn cuõng nhö taïi caùc thò xaõ vaø tænh lî.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 63

Caùc trung taâm lôùp ñeâm trung hoïc cuõng goàm 2 caáp: Ñeä nhaát caáp vaø Ñeä nhò
caáp, vaø cuõng ñöôïc giaûng daïy ñuùng theo chöông trình Trung hoïc phoå thoâng ñang
aùp duïng.

Veà tröôøng sôû thì caùc trung taâm lôùp ñeâm thöôøng daïy nhôø taïi cô sôû cuûa moät
tröôøng trung hoïc coâng laäp. Chuùng ñöôïc ñaët tröïc thuoäc Giaùm ñoác Nha Trung hoïc.
Moãi trung taâm coù moät ban giaùm ñoác, moät ban giaùo sö, moät soá nhaân vieân vaên
phoøng vaø nhaân vieân tuøy dòch do Tröôûng khu Hoïc chaùnh boå nhieäm chieáu theo ñeà
nghò cuûa Ban ñieàu haønh trung öông hay tænh.

Caùc trung taâm lôùp ñeâm hoaït ñoäng töï tuùc veà phöông dieän taøi chính vôùi soá
hoïc phí do hoïc sinh ñoùng goùp, caùc khoaûn tieàn do Hoäi Phuï huynh hoïc sinh vaø caùc
cô quan ñòa phöông taøi trôï; phaûi aùp duïng ñuùng nhöõng theå leä hoïc vuï vaø chöông
trình hoïc hieän haønh cuûa caùc tröôøng coâng laäp; caùc chöùng chæ hoïc trình vaø hoïc baï
do caùc trung taâm lôùp ñeâm caáp phaùt khoâng phaûi kieåm nhaän.

Hoïc sinh theo hoïc caùc lôùp ñeâm trung hoïc phaûi ñoùng hoïc phí. Hoïc phí cuûa
hoïc sinh vaø thuø lao cuûa caùc giaùo sö, nhaân vieân ban giaùm ñoác, nhaân vieân vaên
phoøng vaø nhaân vieân tuøy dòch do ban giaùm ñoác vaø ñaïi dieän phuï huynh hoïc sinh
trung taâm lôùp ñeâm lieân heä ñeà nghò vaø ñöôïc Chuû tòch Ban ñieàu haønh chöông
trình chaáp thuaän.

5. Tröôøng Quoác gia Nghóa töû

ÔÛ baäc phoå thoâng, ngoaøi heä thoáng tröôøng trung hoïc coâng laäp vaø tö thuïc, coøn
coù heä thoáng thöù ba laø tröôøng Quoác gia Nghóa töû. Ñaây laø loaïi tröôøng nhaø nöôùc,
nhöng chæ daønh rieâng cho con em cuûa töû só hoaëc thöông pheá binh cuûa quaân ñoäi
VNCH. Hoïc sinh vaøo hoïc tröôøng naøy, ñöôïc nhaø nöôùc bao caáp toaøn boä chi phí aên
ôû, hoïc taäp, coù theå coi nhö moät ñaëc aân cuûa chính phuû ñoái vôùi con em nhöõng gia
ñình coù ngöôøi thaân hy sinh, thöông taät vì cheá ñoä.

Töø naêm 1963, heä thoáng tröôøng Quoác gia Nghóa töû baét ñaàu ñöôïc toå chöùc
hoaït ñoäng ôû Saøi Goøn, sau ñoù môû roäng ra caùc ñoâ thò khaùc nhö Hueá, Ñaø Naüng,
Bieân Hoøa, Caàn Thô. Tính ñeán cuoái naêm 1974, toaøn quoác coù taát caû 7 cô sôû vôùi
hôn 10.000 hoïc sinh [1]. Loaïi tröôøng ñaëc bieät naøy veà maët haønh chính do Boä
Cöïu Chieán binh quaûn lyù, nhöng veà chöông trình hoïc taäp, saùch giaùo khoa thì
vaãn söû duïng thoáng nhaát theo Boä Quoác gia Giaùo duïc. Vì noäi dung hoïc taäp laø
kieán thöùc phoå thoâng vaø höôùng nghieäp, khoâng daïy quaân söï cho hoïc sinh, neân
tröôøng Quoác gia Nghóa töû khaùc vôùi tröôøng Thieáu sinh quaân laø tröôøng rieâng
cuûa quaân ñoäi.

Sau 30/4/1975, heä thoáng tröôøng Quoác gia Nghóa töû bò giaûi theå.

III. Giaùo duïc tö thuïc

Ngoaøi heä thoáng tröôøng phoå thoâng coâng laäp cuûa nhaø nöôùc, coøn coù heä thoáng
tröôøng phoå thoâng tö thuïc cuûa caùc caù nhaân, toå chöùc xaõ hoäi. Heä thoáng naøy theå
hieän tính xaõ hoäi hoùa raát cao cuûa neàn giaùo duïc VNCH, moät caùch san seû gaùnh
naëng ngaân saùch cho giaùo duïc coâng laäp.

64 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Tröôøng tö thuïc hoaït ñoäng theo Quy cheá Tö thuïc ñöôïc ban haønh bôûi Duï soá
57/4 ngaøy 23/10/1956 do Toång thoáng Vieät Nam Coäng hoøa Ngoâ Ñình Dieäm kyù.(*)

ÔÛ baäc Tieåu hoïc, toaøn mieàn Nam naêm 1964 coù tôùi 28% hoïc sinh tieåu hoïc
tö thuïc; ñeán naêm 1968 coù 1.917 tröôøng tieåu hoïc tö thuïc vôùi soá löôïng hoïc sinh
359.989 em, chieám tyû leä 18,25% toång soá hoïc sinh tieåu hoïc toaøn quoác; ñeán naêm
hoïc 1970-1971, hoïc sinh tieåu hoïc tröôøng tö thuïc chieám 17,75% [5]. ÔÛ baäc Trung
hoïc, thôøi baáy giôø, heä thoáng tröôøng trung hoïc coâng laäp khoâng nhieàu, soá löôïng
tuyeån choïn hoïc sinh ñaàu vaøo khaù gaét gao, vì vaäy heä thoáng tröôøng tö thuïc ñaõ ñaùp
öùng cho nhu caàu hoïc taäp cuûa ña soá hoïc sinh vì nhöõng lyù do khaùc nhau khoâng
vaøo ñöôïc coâng laäp nhö: thi tröôït, quaù ñoä tuoåi quy ñònh… Caùc tröôøng tö thuïc phaûi
thu hoïc phí ñeå coù ngaân saùch hoaït ñoäng, nhöng do söï caïnh tranh giöõa caùc tröôøng
neân giaù hoïc phí khaù reû, thuaän lôïi cho vieäc ñeán tröôøng cuûa ñaïi ña soá hoïc sinh
xuaát thaân töø gia ñình lao ñoäng ngheøo.

Töø naêm 1964, heä thoáng tröôøng trung hoïc tö thuïc ñaõ chieám ñeán 62% hoïc
sinh trung hoïc; ñeán naêm hoïc 1970-1971, tröôøng tö thuïc chieám 77,6% hoïc sinh
trung hoïc caû mieàn Nam Vieät Nam. Ñeán ñaàu naêm 1975, VNCH coù gaàn 1 trieäu
hoïc sinh hoïc ôû hôn 600 tröôøng tö thuïc ôû baäc Trung hoïc [5].

Coù hai heä thoáng tröôøng trung, tieåu hoïc tö thuïc noåi tieáng laø tröôøng Lasan
cuûa Giaùo hoäi Thieân Chuùa giaùo vaø tröôøng Boà Ñeà cuûa Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät
Nam Thoáng nhaát.

Toång Giaùo hoäi Coâng giaùo sôû höõu 226 tröôøng trung hoïc, 1.030 tröôøng tieåu
hoïc, trong ñoù coù nhöõng tröôøng tö thuïc noåi tieáng nhö Lasan Taberd daønh cho
nam sinh, Nöõ Vöông Hoøa Bình vaø Nöõ Vöông Theá Giôùi daønh cho nöõ sinh… [1].

Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát sôû höõu 137 tröôøng Boà Ñeà treân
toaøn quoác, goàm coù 72 tröôøng tieåu hoïc, 65 tröôøng trung hoïc vôùi toång soá hoïc sinh
laø 58.466 em [1].

Ngoaøi ra coøn coù vaøi tröôøng tö thuïc cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi nhö Tröôøng Baùc
AÙi ôû Chôï Lôùn do Thöông hoäi ngöôøi Hoa taøi trôï, nhaän caû hoïc sinh Hoa kieàu
laãn Vieät Nam; caùc tröôøng Marie-Curie, Colette vaø Saint-Exupeùry do chính phuû
Phaùp taøi trôï...

Chöông trình hoïc cuûa caùc tröôøng trung, tieåu hoïc tö thuïc ñeàu phaûi theo
chöông trình thoáng nhaát cuûa Boä Quoác gia Giaùo duïc, nhöng ñöôïc pheùp taêng theâm
moät soá giôø ñaëc bieät cho moân hoïc naøo ñoù (nhö giaùo lyù…) tuøy theo nhu caàu rieâng
cuûa moãi tröôøng.

C. Thi cöû vaø ñaùnh giaù keát quaû hoïc taäp

Döôùi thôøi VNCH, vieäc thi cöû ñöôïc toå chöùc coù quy cuû vaø töông ñoái nghieâm
tuùc, do Nha Khaûo thí thuoäc Boä Quoác gia Giaùo duïc toång phuï traùch toå chöùc. Keát
thuùc moãi caáp hoïc, hoïc sinh ñeàu phaûi thi toát nghieäp: Tieåu hoïc, Trung hoïc Ñeä
nhaát caáp, Trung hoïc Ñeä nhò caáp. Moät hoïc sinh neáu con ñöôøng hoïc taäp ñöôïc

* Xem toaøn vaên baûn Quy cheá Tö thuïc ôû baøi “Giaùo duïc tö nhaân ôû mieàn Nam tröôùc naêm 1975” cuûa
taùc giaû Traàn Vaên Chaùnh trong soá baùo naøy. BBT.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 65

“hanh thoâng”, thì töø baäc Tieåu hoïc cho ñeán keát thuùc Trung hoïc Ñeä nhò caáp, phaûi
traûi qua nhieàu kyø thi quan troïng, khoâng keå caùc kyø thi hoïc kyø trong lôùp.

1. Thi toát nghieäp Tieåu hoïc: ÔÛ baäc Tieåu hoïc, sau khi hoïc xong lôùp 5
(lôùp Nhaát cuõ), hoïc sinh phaûi thi laáy baèng Tieåu hoïc, neáu ñoã môùi ñöôïc hoïc tieáp
leân trung hoïc, neáu tröôït phaûi thi laïi. Ñieàu ñaùng chuù yù laø maëc daàu caáp Tieåu hoïc
nhöng kyø thi raát nghieâm tuùc, nhöõng thí sinh yeáu, laøm baøi khoâng ñaït vaãn bò
ñaùnh tröôït, chöù khoâng coù chuyeän cho ñoã kieåu phoå caäp 100%. Kyø thi naøy ñaõ sôùm
ñöôïc baõi boû trong nhöõng naêm ñaàu cuûa thaäp nieân 60 (theo Nguyeãn Thanh Lieâm,
website Petruskyaus.org, 06/02/2005).

2. Thi tuyeån Trung hoïc Ñeä nhaát caáp: Sau khi toát nghieäp Tieåu hoïc, hoïc
sinh muoán tieáp tuïc hoïc leân trung hoïc ôû tröôøng coâng laäp thì phaûi tham döï kyø
thi tuyeån vaøo lôùp Ñeä thaát. Soá hoïc sinh truùng tuyeån (thöôøng khoâng quaù 60%), seõ
ñöôïc hoïc tröôøng coâng laäp, khoâng phaûi ñoùng hoïc phí, neáu coù thaønh tích hoïc taäp
gioûi coøn ñöôïc nhaø nöôùc caáp hoïc boång. Nhöõng hoïc sinh thi tröôït, neáu muoán hoïc
tieáp trung hoïc thì vaøo caùc tröôøng tö thuïc, phaûi ñoùng hoïc phí.

3. Thi toát nghieäp Trung hoïc Ñeä nhaát caáp: Hoïc sinh hoïc xong lôùp 9 (Ñeä
töù) phaûi thi toát nghieäp Trung hoïc Ñeä nhaát caáp. Neáu thi ñoã môùi ñuû tieâu chuaån
ñeå ñöôïc hoïc tieáp leân Trung hoïc Ñeä nhò caáp. Töø naêm hoïc 1966-1967, kyø thi naøy
ñöôïc baõi boû.

4. Thi tuyeån Trung hoïc Ñeä nhò caáp: Sau khi toát nghieäp Trung hoïc Ñeä
nhaát caáp, hoïc sinh tröôøng tö muoán vaøo tröôøng coâng laäp Trung hoïc Ñeä nhò caáp
phaûi tham döï kyø thi tuyeån sinh vaøo moät soá tröôøng coù toå chöùc kyø thi naøy. Neáu
tröôït, hoïc sinh muoán tieáp tuïc vieäc hoïc leân, phaûi vaøo caùc tröôøng trung hoïc tö thuïc.

5. Thi Tuù taøi I: Hoïc sinh sau khi hoïc xong lôùp 11, phaûi thi laáy vaên baèng
Tuù taøi I (coøn goïi laø Tuù taøi baùn phaàn), neáu thi ñoã môùi ñöôïc tieáp tuïc hoïc leân lôùp
12. Soá löôïng hoïc sinh ñoã Tuù taøi I toaøn mieàn Nam Vieät Nam chieám tyû leä khoaûng
15-30%. Nhöõng hoïc sinh thi tröôït, chôø naêm sau thi laïi hoaëc chuyeån qua hoïc
ngheà, laøm coâng vieäc khaùc hoaëc phaûi ñi lính neáu khoâng ñuû ñieàu kieän hoaõn dòch.
Töø naêm hoïc 1972-1973, kyø thi Tuù taøi I ñöôïc baõi boû, hoïc sinh chæ thi moät kyø thi
cuoái caáp laø Tuù taøi II phoå thoâng.

6. Thi Tuù taøi II: Hoïc sinh hoïc xong lôùp 12, phaûi thi laáy vaên baèng Tuù taøi II
(coøn goïi Tuù taøi toaøn phaàn). Ñaây laø kyø thi quan troïng baäc nhaát ôû baäc phoå thoâng,
vì vaên baèng Tuù taøi II seõ laø caùnh cöûa ñeå caùc em hoïc sinh böôùc leân giaûng ñöôøng
Ñaïi hoïc hoaëc vaøo ñôøi kieám soáng. Xaõ hoäi luùc baáy giôø raát xem troïng kyø thi Tuù taøi
II naøy, vaø caùc hoïc sinh thi ñoã seõ trôû thaønh nhöõng caäu Tuù, coâ Tuù raát danh giaù,
laø nieàm töï haøo cho gia ñình, doøng hoï.

Soá löôïng hoïc sinh ñoã Tuù taøi II toaøn mieàn Nam Vieät Nam chieám tyû leä trung
bình khoaûng 20-30%.

Ña soá thí sinh ñaäu Tuù taøi laø hoïc sinh caùc tröôøng coâng laäp, coøn tröôøng tö
thuïc thì chieám tyû leä ít hôn, vì hoïc löïc cuûa hoïc sinh giöõa tröôøng coâng vaø tröôøng
tö cheânh leäch nhau khaù xa. Hoïc sinh tröôøng coâng ñöôïc chaét loïc gaét gao töø hai
kyø thi tuyeån sinh ñaàu vaøo Trung hoïc Ñeä nhaát caáp (lôùp 6) vaø Trung hoïc Ñeä nhò
caáp (lôùp 10), neân thöôøng coù hoïc löïc khaù, gioûi.

66 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Thi Tuù taøi, hoïc sinh phaûi thi taát caû caùc moân coù trong chöông trình hoïc, tröø
moân Theå duïc. Caùc moân chuyeân ñöôïc tính ñieåm baèng caùch nhaân heä soá, ví duï: hoïc
sinh chuyeân ban B thì moân Toaùn ñöôïc nhaân heä soá 3. Ñieåm soá cao nhaát trong
khung laø 20, ñieåm tieâu chuaån ñeå ñoã Tuù taøi laø 10.

Thí sinh thi ñoã Tuù taøi ñöôïc xeáp thaønh caùc haïng: (1) Haïng Toái öu hay coøn
goïi “Öu ban khen”, ñaït soá ñieåm töø 18/20 trôû leân ñeán 20/20. Haïng naøy raát hieám
hoi, phaûi laø hoïc sinh coù hoïc löïc ñaëc bieät xuaát saéc môùi ñaït ñöôïc; moãi naêm toaøn
mieàn Nam Vieät Nam chæ coù khoaûng moät vaøi hoïc sinh ñaït ñöôïc, coù naêm hoaøn
toaøn khoâng coù ai ñaït ñöôïc möùc naøy; (2) Haïng Öu cho nhöõng thí sinh ñaït soá
ñieåm 16/20 hoaëc 17/20. Haïng naøy laø nhöõng hoïc sinh coù hoïc löïc töø gioûi tôùi xuaát
saéc; (3) Haïng Bình cho nhöõng thí sinh ñaït soá ñieåm 14/20, 15/20. Haïng naøy laø
nhöõng hoïc sinh coù hoïc löïc khaù, gioûi; (4) Haïng Bình thöù: thí sinh ñaït soá ñieåm
12/20, 13/20, hoïc löïc khaù; (5) Haïng Thöù: thí sinh ñaït soá ñieåm 10/20, 11/20.
Haïng naøy laø nhöõng hoïc sinh coù hoïc löïc trung bình, khaù, thuoäc haïng cuoái cuøng
trong thang baäc Tuù taøi.

Caùch xeáp haïng nhö treân töông ñoái chính xaùc, vì kyø thi thöôøng ñöôïc toå chöùc
raát baøi baûn khoa hoïc, kyû luaät tröôøng thi noùi chung nghieâm minh, ñieåm soá ñaùnh
giaù saùt sao naêng löïc, trình ñoä hoïc vaán thöïc söï cuûa thí sinh.

Söï phaân chia höôùng ñi cuûa hoïc sinh trong xaõ hoäi theo naêng löïc theå hieän
baèng caùc thöù haïng treân vaên baèng raát roõ reät. Caùc hoïc sinh ñoã Tuù taøi loaïi Öu, Toái
öu coù theå ñöôïc chính phuû caáp hoïc boång cho ñi du hoïc nöôùc ngoaøi…

Neàn giaùo duïc ñaët treân cô sôû daân chuû töï do vaø nhaân baûn neân taát caû moïi
ngöôøi ñaõ hoïc xong chöông trình ñeàu ñöôïc ñi thi, khoâng giôùi haïn tuoåi taùc; ngöôøi
thi tröôït coù theå thi laïi nhieàu laàn. Nhöõng hoïc sinh vì hoaøn caûnh rieâng khoâng theå
theo hoïc tröôøng lôùp chính quy, neáu töï hoïc ôû nhaø vaãn ñöôïc ñaêng kyù döï thi goïi laø
“thí sinh töï do”. Thaäm chí, coù nhöõng ngöôøi ñang bò hình phaït tuø, ñeán ngaøy thi
vaãn ñöôïc thi ngay trong tuø hoaëc ñöôïc xe caûnh saùt chôû ñeán ñòa ñieåm thi, xong
laïi trôû veà ôû tuø ñeå tieáp tuïc thi haønh aùn.(6)

Taát caû hoïc sinh chính quy ñaõ qua tröôøng lôùp vaø thí sinh töï do ñeàu bình
ñaúng khi thi: cuøng ngaøy thi, ñeà thi, hoäi ñoàng thi.

Vì vieäc thi cöû laø ñeå xaùc ñònh trình ñoä, naêng löïc hoïc taäp cuûa hoïc sinh, chöù
khoâng nhaèm chaïy theo thaønh tích ñeå baùo caùo, neân vieäc toå chöùc thi cöû do Nha
Khaûo thí phuï traùch raát nghieâm tuùc, chaët cheõ, tyû leä ñoã raát thaáp (20-30%), chöa
thaáy coù tröôøng hôïp naøo tyû leä thi ñoã deã daõi leân ñeán hôn 90%.

Trong thi cöû, haàu nhö khoâng coù tröôøng hôïp ngoaïi leä.

Phaïm vi ra ñeà thi laø toaøn boä chöông trình hoïc cuoái caáp, khoâng coù giôùi haïn
trong vieäc soaïn thaûo ñeà thi vaø khoâng coù ñeà thi maãu. Tuøy tính chaát cuûa moân hoïc,
ñeà thi coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng baøi töï luaän hoaëc döôùi daïng traéc nghieäm, vaán
ñaùp hoaëc thi vieát.

Töø nieân khoùa 1965-1966, trong caùc kyø thi Tuù taøi I vaø II, baét ñaàu aùp duïng
phöông thöùc thi traéc nghieäm cho caùc moân Coâng daân giaùo duïc, Söû, Ñòa. Ñeán naêm
1974, chuyeån toaøn boä caùc ñeà thi sang loái traéc nghieäm.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 67

Töø ñaàu nhöõng naêm 1970, ñaõ duøng maùy ñieän toaùn IBM ñeå ñieän toaùn hoùa
toaøn boä hoà sô thí vuï (ghi danh, laøm phieáu baùo danh, chöùng chæ truùng tuyeån…)
cuõng nhö vieäc chaám ñieåm, tính ñieåm ñaäu vaø tính thöù haïng truùng tuyeån…

Vaên baèng Tuù taøi cuûa VNCH ñöôïc theá giôùi phöông Taây coâng nhaän, vì vaäy hoïc
sinh Vieät Nam luùc baáy giôø, sau khi ñoã Tuù taøi neáu coù ñieàu kieän coù theå ñi du hoïc
baèng hoïc boång nhaø nöôùc hoaëc töï tuùc ôû caùc nöôùc tieân tieán nhö Hoa Kyø, Anh, Phaùp…

D. Vieäc ñaøo taïo giaùo chöùc vaø ñôøi soáng giaùo chöùc

Coâng vieäc ñaøo taïo giaùo chöùc cho caùc tröôøng phoå thoâng ñöôïc ñaëc bieät xem
troïng, vì ngöôøi thaày gioûi laø moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng nhaát ñeå ñaûm
baûo cho neàn giaùo duïc ñaït chaát löôïng toát.

1. Giaùo vieân tieåu hoïc

Ñeå coù theå cung caáp ñaày ñuû giaùo vieân cho heä thoáng tröôøng tieåu hoïc treân
toaøn mieàn Nam, nhaø nöôùc VNCH ñaõ thöïc hieän chính saùch ñaøo taïo giaùo vieân ôû
caùc tröôøng sö phaïm.

Heä thoáng tröôøng trung caáp sö phaïm ñaøo taïo giaùo vieân tieåu hoïc ñöôïc môû
ôû nhieàu ñòa phöông nhö: ÔÛ mieàn Trung coù Tröôøng Sö phaïm Quy Nhôn, mieàn
Nam coù caùc tröôøng Sö phaïm Saøi Goøn, Sö phaïm Phöôùc Tuy (hieän nay laø tænh Baø
Ròa-Vuõng Taøu), Sö phaïm Long An, Sö phaïm Vónh Long…

Chöông trình ñaøo taïo trung caáp sö phaïm laø 2 naêm. Thôøi Ñeä nhaát Coäng
hoøa, muoán vaøo hoïc trung caáp sö phaïm chæ caàn coù baèng Trung hoïc Ñeä nhaát caáp.
Sang thôøi Ñeä nhò Coäng hoøa, ñoøi hoûi phaûi coù baèng Tuù taøi I. Thôøi baáy giôø, moät
soá hoïc sinh tröôït Tuù taøi II, ñaõ vaøo trung caáp sö phaïm, roài vöøa hoïc sö phaïm vöøa
oân thi tieáp Tuù taøi II. Ñeán naêm hoïc 1972-1973, baèng Tuù taøi I bò baõi boû, chæ thi
moät loaïi Tuù taøi vaøo cuoái naêm lôùp 12, neân hoïc sinh muoán vaøo trung caáp sö phaïm
phaûi coù baèng Tuù taøi II phoå thoâng.

Giaùo sinh sö phaïm ra tröôøng ñöôïc nhaø nöôùc boå nhieäm ñi daïy ôû caùc tröôøng
tieåu hoïc.

2. Giaùo vieân Trung hoïc Ñeä nhaát caáp vaø Ñeä nhò caáp

Giaùo vieân Trung hoïc Ñeä nhaát caáp vaø Ñeä nhò caáp ñeàu phaûi toát nghieäp caùc
tröôøng ñaïi hoïc sö phaïm: Ñaïi hoïc Sö phaïm Hueá, Ñaïi hoïc Sö phaïm Saøi Goøn,
Khoa Sö phaïm Ñaïi hoïc Caàn Thô. Trong ñoù, Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Hueá vaø
Saøi Goøn ñaøo taïo caû hai heä giaùo vieân Trung hoïc Ñeä nhaát caáp vaø Ñeä nhò caáp, coøn
Ñaïi hoïc Caàn Thô “sinh sau ñeû muoän” töø naêm 1971, chæ môùi ñaøo taïo ñeán giaùo
vieân Trung hoïc Ñeä nhaát caáp.

Chöông trình ñaøo taïo giaùo vieân Trung hoïc Ñeä nhaát caáp laø 2 naêm, Ñeä nhò
caáp 4 naêm. Muoán vaøo hoïc ñaïi hoïc sö phaïm, hoïc sinh phaûi coù baèng Tuù taøi II, sau
ñoù phaûi döï thi tuyeån sinh do tröôøng ñaïi hoïc sö phaïm toå chöùc. Kyø thi goàm coù
hai phaàn: Voøng 1 thi kieán thöùc, voøng hai thi hình thöùc nhö: maét, mieäng, chieàu
cao, daùng ñi, gioïng noùi… vì quan nieäm thôøi baáy giôø, ngöôøi giaùo vieân ñöùng treân
buïc giaûng, ngoaøi kieán thöùc thì hình daùng beà ngoaøi cuõng ñoùng vai troø raát quan
troïng, theå hieän ñöôïc hình aûnh cuûa ngöôøi thaày caû veà phaåm chaát laãn hình thöùc.

68 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Vieäc ñaøo taïo giaùo vieân tieåu hoïc, trung hoïc thôøi Vieät Nam Coäng hoøa coù moät
soá ñaëc ñieåm nhö:

(1) Khoâng chaïy theo soá löôïng nhaát thôøi

Maëc daàu thôøi baáy giôø, soá löôïng giaùo vieân, ñaëc bieät ôû noâng thoân, coøn thieáu
nhieàu, nhöng chính quyeàn khoâng ñaøo taïo caáp toác, voäi vaõ ñeå cung öùng cho ñuû veà
soá löôïng. Vì ñaøo taïo nhö vaäy chaát löôïng giaùo vieân yeáu keùm seõ gaây heä luïy laâu
daøi veà sau.

Ngaønh giaùo duïc tìm caùch hôïp ñoàng vôùi nhöõng ngöôøi toát nghieäp caùc tröôøng
Ñaïi hoïc Vaên khoa, Khoa hoïc, nhöõng ngöôøi coù baèng Tuù taøi… laøm giaùo vieân, ñoù laø
bieän phaùp maø ngaøy nay ta goïi laø “chöõa chaùy”; coøn veà laâu veà daøi, caùc tröôøng sö
phaïm töøng böôùc ñaøo taïo ra caùc giaùo sinh, sinh vieân sö phaïm thaät söï chaát löôïng,
ñeå daàn daàn qua nhieàu naêm seõ “phuû soùng” cho caùc tröôøng, lôùp trong caû nöôùc.

(2) Cung vaø caàu phuø hôïp

Coù söï tính toaùn hôïp lyù trong vieäc tuyeån sinh vaø nhu caàu giaùo vieân ôû caùc
tröôøng hoïc trong nhieàu naêm.

Khi giaùo sinh trung hoïc sö phaïm, sinh vieân ñaïi hoïc sö phaïm thi ñoã toát
nghieäp thì seõ ñöôïc môøi döï buoåi choïn nhieäm sôû ñöôïc coâng boá ngay taïi nôi ñaøo
taïo. Coù hai baûng danh saùch: moät beân laø danh saùch hoï teân giaùo sinh, sinh vieân
toát nghieäp, theo thöù töï thi ñoã töø cao xuoáng thaáp; moät beân laø danh saùch caùc
tröôøng hoïc. Giaùo sinh, sinh vieân ñöôïc môøi choïn nhieäm sôû, theo thöù töï, ngöôøi ñoã
thuû khoa choïn tröôùc, sau ñoù laø ngöôøi tieáp theo, daàn daàn cho ñeán ngöôøi ñoã cuoái
baûng. Giöõa hai ngöôøi vì lyù do gia ñình, hoaøn caûnh… coù theå thoûa thuaän trao ñoåi
nhieäm sôû vaø laøm giaáy giao keøo vôùi nhau, coù söï xaùc nhaän cuûa cô quan giaùo duïc.

Sau khi choïn nhieäm sôû xong, nhöõng giaùo sinh, sinh vieân naøy seõ nhaän ñöôïc
giaáy boå nhieäm cuûa cô quan giaùo duïc ñeå veà nhaän coâng taùc ôû tröôøng tieåu, trung
hoïc maø mình ñaõ choïn.

(3) Ngöôøi thaày phaûi laø ngöôøi gioûi

Xaõ hoäi troïng voïng ngaønh giaùo duïc, ñoàng löông cho giaùo vieân ñaûm baûo ñöôïc
cuoäc soáng, ra tröôøng khoâng phaûi ñi xin vieäc vaát vaû…, vì vaäy ngaønh sö phaïm coù
söùc haáp daãn cao. Khoâng ít hoïc sinh khi coøn ngoài treân gheá nhaø tröôøng, mô öôùc
ñöôïc laøm thaày coâ giaùo.

Haøng naêm, soá löôïng thí sinh thi vaøo caùc tröôøng sö phaïm khaù ñoâng, nhöng
soá löôïng tuyeån choïn cuûa nhaø tröôøng raát haïn cheá, vì tính toaùn vöøa ñuû soá giaùo
vieân caùc boä moân ñeå cung caáp cho caùc tröôøng hoïc trong 2 hoaëc 4 naêm tôùi. Söï
tuyeån sinh thaät söï khaùch quan, khoa hoïc. Vì choïn loïc khaét khe neân thí sinh
truùng tuyeån ñaàu vaøo ñeàu ñaûm baûo chaát löôïng. ÔÛ baäc ñaïi hoïc sö phaïm, thí sinh
thi ñoã ñeàu laø nhöõng hoïc sinh gioûi töø caùc tröôøng trung hoïc; ôû baäc trung caáp sö
phaïm thí sinh thi ñoã laø nhöõng hoïc sinh coù hoïc löïc khaù ôû nhaø tröôøng phoå thoâng.

Nhöõng giaùo sinh, sinh vieân sö phaïm ñöôïc nhaø nöôùc caáp hoïc boång ñuû ñeå
aên hoïc, nhöõng ngöôøi ôû tænh xa ñöôïc boá trí nôi ôû (kyù tuùc xaù) mieãn phí trong suoát
quaù trình hoïc ôû tröôøng.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 69

Ngöôïc laïi, vieäc hoïc taäp ñoøi hoûi raát khaét khe. Sinh vieân hoaëc giaùo sinh phaûi
noã löïc hoïc taäp, neáu khoâng seõ bò ñaùnh rôùt, bò buoäc thoâi hoïc, boài hoaøn chi phí…
Vì vaäy, caùc thaày coâ giaùo töông lai phaûi coá coâng hoïc taäp vì khoâng muoán ñeå vuoät
maát töông lai ôû trong taàm tay.

Cuõng do ñöôïc xaõ hoäi troïng voïng, neân sinh vieân, giaùo sinh tröôøng sö phaïm
thöôøng raát yù thöùc veà nhaân caùch, phaåm haïnh cuûa mình. Beân caïnh vieäc noã löïc
hoïc taäp veà kieán thöùc, hoï phaûi thöôøng xuyeân reøn luyeän taùc phong, chuaån möïc
ñaïo ñöùc ñeå xöùng ñaùng vai troø moät ngöôøi thaày, moät nhaø giaùo duïc. Moät giaùo vieân
daïy moân Vieät vaên ôû baäc Trung hoïc Ñeä nhò caáp, thoâng thöôøng bao giôø cuõng khaù
thaïo ít nhaát hai ngoaïi ngöõ laø Phaùp vaên vaø Haùn vaên, hoï coù theå vieát saùch hoaëc
dòch saùch khaù toát; moät giaùo vieân Toaùn coù theå tham khaûo ñöôïc giaùo trình vieát
baèng tieáng Anh, tieáng Phaùp cuûa taùc giaû nöôùc ngoaøi…

Sau khi toát nghieäp tröôøng sö phaïm vaø ñöôïc boå nhieäm ñi daïy, ñoäi nguõ giaùo
chöùc ñöôïc ngaønh giaùo duïc toå chöùc caùc lôùp tu nghieäp ñeå nhaø giaùo coù ñieàu kieän
caäp nhaät kieán thöùc môùi veà chuyeân moân vaø kinh nghieäm giaûng daïy. Caùc lôùp tu
nghieäp toå chöùc trong nöôùc do Nha Sö phaïm cuûa Boä Quoác gia Giaùo duïc ñaûm traùch
vôùi ñòa ñieåm toå chöùc laø caùc tröôøng sö phaïm. Ngoaøi ra, boä coøn lieân keát vaø nhôø söï
hoã trôï cuûa caùc quoác gia tieân tieán nhö Hoa Kyø, Anh, Phaùp… ñeå gôûi moät soá giaùo
chöùc ra nöôùc ngoaøi tu nghieäp.

3. Ñôøi soáng giaùo chöùc

Döôùi thôøi VNCH, ñoàng löông cuûa ngaønh giaùo duïc khaù cao, baûo ñaûm ñöôïc
ñôøi soáng gia ñình nhaø giaùo ôû möùc soáng trung löu. Nhaø giaùo ngoaøi löông, coøn caùc
khoaûn phuï caáp khaùc nhö: phuï caáp ñaét ñoû, phuï caáp gia ñình, phuï caáp sö phaïm,
phuï caáp chöùc vuï.

Giaùo sinh toát nghieäp tröôøng trung caáp sö phaïm, ñöôïc boå nhieäm daïy tieåu
hoïc, löông thaùng khôûi ñieåm laø 24.000 ñoàng, tieàn VNCH (vaøo ñaàu thaäp nieân
1970, moät löôïng vaøng giaù khoaûng 10.000 ñoàng).

Sinh vieân ñaïi hoïc sö phaïm toát nghieäp ra tröôøng ñöôïc boå ñi daïy ôû caùc
tröôøng trung hoïc, vôùi möùc löông khôûi ñieåm cuûa Ñeä nhaát caáp laø 33.000 ñoàng, Ñeä
nhò caáp 36.000 ñoàng.

Thôøi kyø Ñeä nhaát Coäng hoøa (1955-1963), do xaõ hoäi coøn töông ñoái yeân oån,
kinh teá coù böôùc phaùt trieån, vaø vaät giaù töông ñoái oån ñònh, ñôøi soáng cuûa giaùo chöùc
khaù phong löu. Moät giaùo vieân phoå thoâng baèng ñoàng löông cuûa mình coù theå nuoâi
vôï, con moät cuoäc soáng ñaày ñuû.

Ña soá nhaø giaùo nhôø khoâng quaù baän bòu chuyeän côm aùo ñôøi thöôøng, neân
coù theå chuù taâm vaøo coâng taùc giaûng daïy, thôøi gian coøn laïi duøng ñeå ñoïc saùch,
nghieân cöùu, ñaàu tö cho baøi giaûng toát hôn. Nhieàu giaùo vieân trung hoïc ñaõ daønh
coâng söùc, thôøi gian bieân soaïn, xuaát baûn nhieàu saùch giaùo khoa coù giaù trò, phuïc
vuï cho vieäc hoïc taäp cuûa hoïc sinh. Hieän töôïng daïy theâm, hoïc theâm chöa bò
phaùt trieån traøn lan.

Sang thôøi Ñeä nhò Coäng hoøa (1967-1975), ñaëc bieät vaøo nhöõng naêm ñaàu thaäp
nieân 1970, do hoaøn caûnh chieán tranh ngaøy caøng aùc lieät, xaõ hoäi baát oån ñònh, vaät

70 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

giaù leo thang, ñôøi soáng nhaø giaùo ñaõ coù phaàn chaät vaät hôn tröôùc, nhaát laø ñoái vôùi
giaùo chöùc tieåu hoïc, nhieàu ngöôøi phaûi kieám vieäc laøm theâm ñeå buø ñaép trong thôøi
buoåi kinh teá khoù khaên. Tuy vaäy, noùi chung vôùi ñoàng löông nhaø giaùo hoï vaãn coù
theå soáng moät caùch tieát kieäm, duø khoâng ñöôïc thoaûi maùi laém, ñeå vaãn ñaûm baûo
ñöùng ñöôïc treân buïc giaûng thöïc hieän thieân chöùc cuûa nhaø giaùo duïc.

Coù theå noùi döôùi thôøi VNCH, nhaø giaùo vôùi trình ñoä hoïc vaán, nhaân caùch vaø
ñôøi soáng vaät chaát töông ñoái ñaày ñuû ñaõ coù söùc haáp daãn lôùn ñoái vôùi theá heä treû vaø
ñöôïc xaõ hoäi toân troïng.(7)

E. Toå chöùc quaûn trò

Thôøi kyø Ñeä nhaát Coäng hoøa, quaûn lyù ngaønh giaùo duïc laø Boä Quoác gia
Giaùo duïc.

Trong Boä Quoác gia Giaùo duïc coù Toång Nha Trung, Tieåu hoïc vaø Bình daân
giaùo duïc, phuï traùch giaùo duïc baäc Trung vaø Tieåu hoïc.

Ñöùng ñaàu Toång nha laø moät Toång Giaùm ñoác. Toång nha goàm coù caùc boä phaän:
Nha Trung hoïc, Nha Tieåu hoïc, Nha Tö thuïc, Sôû Khaûo thí, Ban Thanh tra vaø
Soaïn ñeà thi.

ÔÛ moãi tænh coù moät Ty Tieåu hoïc ñeå quaûn lyù heä thoáng tröôøng tieåu hoïc trong
toaøn tænh. Ñöùng ñaàu laø Tröôûng ty.

Nha Trung hoïc cuûa Toång nha tröïc tieáp quaûn lyù heä thoáng tröôøng trung hoïc
trong toaøn quoác.

Sang thôøi Ñeä nhò Coäng hoøa, naêm 1971, Boä Quoác gia Giaùo duïc kieâm caû chöùc
naêng Vaên hoùa, Thanh nieân neân ñöôïc ñoåi teân thaønh Boä Vaên hoùa Giaùo duïc vaø
Thanh nieân, goàm coù caùc nha, sôû vaø trung taâm phuï traùch nhö sau:

I. Cô quan phuï traùch Trung, Tieåu hoïc caáp trung öông

1. Nha Keá hoaïch vaø Phaùp cheá hoïc vuï. Do 1 Giaùm ñoác ñieàu khieån, 1 Phoù
Giaùm ñoác phuï taù, goàm coù hai sôû: Sôû Keá hoaïch vaø Sôû Phaùp cheá hoïc vuï. Ñöùng ñaàu
moãi sôû laø moät Chaùnh söï vuï, döôùi laø caùc phoøng, ban.

Nhieäm vuï cuûa nha naøy laø kieåm tra, thoáng keâ veà giaùo chöùc, sinh vieân, hoïc
sinh, keát quaû caùc kyø thi ôû caùc baäc hoïc; soaïn thaûo caùc vaên kieän, xem xeùt thieát
laäp caùc ngaønh hoïc…

2. Nha Hoïc boång du hoïc. Do 1 Giaùm ñoác ñieàu khieån vôùi söï phuï taù cuûa
1 Phoù Giaùm ñoác.

Nhieäm vuï cuûa nha laø xem xeùt caáp caùc loaïi hoïc boång, giaûi quyeát vaán ñeà du
hoïc cuûa sinh vieân, vieân chöùc ñi tu nghieäp, caù nhaân ñi ra nöôùc ngoaøi hoïc ngheà…

Nha naøy goàm caùc phoøng: Phoøng Haønh chính phuï traùch, Phoøng Hoïc boång
quoác gia, Phoøng Hoïc boång ngoaïi giao vieän 1, Phoøng Hoïc boång ngoaïi giao vieän
2, Phoøng Hoïc boång ngoaïi giao vieän 3, Phoøng Töï tuùc du hoïc vaø chuyeån ngaân
phuï traùch.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 71

3. Nha Kyõ thuaät vaø Chuyeân nghieäp hoïc vuï. Do moät Giaùm ñoác ñieàu khieån
vaø 1 Phoù Giaùm ñoác phuï taù. Goàm coù 4 phoøng, 1 ban aán loaùt vaø 1 ban thanh tra.

Nhieäm vuï: Phaân phoái, löu tröõ coâng vaên; phoå bieán saéc leänh, nghò ñònh,
thoâng tö; laäp döï aùn ngaân saùch cho caùc nha, tröôøng; thanh tra caùc tröôøng; in aán
caùc taøi lieäu hoïc taäp…

4. Nha Tieåu hoïc vaø Giaùo duïc Coäng ñoàng. Coù 1 Giaùm ñoác ñieàu khieån, 1
Chaùnh söï vuï Haønh chính phuï taù veà coâng vieäc haønh chính, nhaân vieân, keá toaùn
vaø chuyeân moân.

Toå chöùc naøy goàm coù: Ban Thanh tra, Phoøng Giaùo duïc Coäng ñoàng, Phoøng
Hoïc vuï, Phoøng Haønh chính, Phoøng Keá toaùn.

Nhieäm vuï: Thanh tra chuyeân moân, phuï traùch Giaùo duïc Coäng ñoàng, phuï
traùch vaán ñeà hoïc vuï caùc tröôøng tieåu hoïc, phuï traùch ngaân saùch, vaät lieäu, löông
boång ngaønh tieåu hoïc…

5. Nha Tö thuïc. Do 1 Giaùm ñoác ñieàu khieån, vôùi söï phuï taù cuûa moät soá
Thanh tra Trung hoïc vaø Tieåu hoïc. Goàm coù hai phoøng: Phoøng Trung hoïc Tö thuïc,
Phoøng Tieåu hoïc Tö thuïc.

Nhieäm vuï: Ñieàu haønh hoaït ñoäng cuûa ngaønh tö thuïc phoå thoâng baäc Trung
hoïc vaø Tieåu hoïc treân toaøn quoác veà caû hai phöông dieän haønh chính vaø hoïc vuï.

Taïi ñòa phöông, vieäc kieåm soaùt caùc tröôøng tö thuïc: Baäc Tieåu hoïc do caùc sôû,
ty tieåu hoïc phuï traùch; baäc Trung hoïc do caùc tröôøng nam Trung hoïc taïi tænh lî,
quaän lî phuï traùch.

6. Nha Khaûo thí. Do moät Giaùm ñoác ñieàu khieån, goàm coù: Ban Thanh tra
soaïn ñeà thi vaø 2 phoøng laø Phoøng 1 phuï traùch caùc kyø thi, Phoøng 2 soaïn thaûo caùc
nghò ñònh lieân quan ñeán vieäc toå chöùc caùc kyø thi.

Nhieäm vuï: Saép ñaët caùc Hoäi ñoàng Khaûo thí, ñieàu haønh Hoäi ñoàng Giaùm khaûo
Trung öông, laäp hoà sô thí vuï, kieåm soaùt vaø caáp chöùng chæ, vaên baèng, thi haønh
caùc coâng taùc thí vuï.

7. Nha Y teá vaø Xaõ hoäi hoïc ñöôøng. Do 1 Giaùm ñoác ñieàu khieån, goàm coù:
Ban Thanh tra Y teá hoïc ñöôøng, Sôû Y teá hoïc ñöôøng, Sôû Xaõ hoäi hoïc ñöôøng. Coù
nhieäm vuï phuï traùch veà heä thoáng y teá trong ngaønh giaùo duïc.

8. Trung taâm Hoïc lieäu. Coù 1 Giaùm ñoác phuï traùch, vaø 1 Phoù Giaùm ñoác
phuï taù. Trung taâm Hoïc lieäu goàm coù: Vaên phoøng UÛy ban Quoác gia Soaïn thaûo
Danh töø chuyeân moân; Phoøng Haønh chính vaø Keá toaùn; Phoøng Tu thö, Dòch thuaät
vaø AÁn loaùt; Phoøng Maäu dòch; Phoøng Trôï huaán cuï; Phoøng Phaùt thanh hoïc ñöôøng;
Phoøng Voâ tuyeán truyeàn hình hoïc ñöôøng; Nhaø in.

Nhieäm vuï: In aán vaø xuaát baûn saùch giaùo khoa, saûn xuaát caùc trôï huaán cuï
thính thò cuøng phaân phoái kieåm soaùt caùc hoïc lieäu yeåm trôï cho vieäc giaùo duïc.

9. Nha Sinh hoaït hoïc ñöôøng. Do 1 Giaùm ñoác ñieàu khieån vôùi 1 ban
Thanh tra phuï taù, vaø goàm coù 2 sôû: Sôû Ñieàu nghieân toång quaùt, Sôû Sinh hoaït
thanh nieân hoïc ñöôøng.

72 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Nhieäm vuï: Soaïn chöông trình sinh hoaït Hieäu ñoaøn cho hoïc sinh Trung,
Tieåu hoïc phoå thoâng, Chuyeân nghieäp Kyõ thuaät vaø Noâng Laâm Suùc; ñaøo taïo caùn
boä sinh hoaït thanh nieân vaø huaán luyeän chuyeân moân; xaây döïng cô sôû sinh hoaït
thanh nieân, theå duïc theå thao cho caùc tröôøng hoïc.

10. Nha Tu huaán Giaùo chöùc. Do 1 Giaùm ñoác ñieàu khieån, coù 1 Phoù Giaùm
ñoác vaø 1 Phuï taù Hoïc vuï ñöôïc xeáp ngang haøng Chaùnh söï vuï. Goàm 4 phoøng:
Phoøng Haønh chính, Phoøng Keá toaùn, Phoøng Nghieân cöùu taøi lieäu, Phoøng Chöông
trình vaø Hoïc vuï.

Nhieäm vuï: Huaán luyeän giaùo chöùc trung caáp khoâng do caùc tröôøng ñaïi hoïc
sö phaïm ñaøo taïo; huaán luyeän caùn boä ñeå ñieàu haønh ngaønh giaùo duïc nhö: Khu
tröôûng, Ty tröôûng, Thanh tra, Hieäu tröôûng, Giaùm hoïc…; tu nghieäp giaùo chöùc veà
phöông phaùp giaùo duïc, caûi tieán ñeå theo kòp ñaø tieán trieån cuûa nhaân loaïi.

Nha Tu huaán Giaùo chöùc phuï traùch ñieàu khieån 5 Trung taâm Tu huaán Giaùo
chöùc ôû Saøi Goøn, Hueá, Ñaø Laït, Caàn Thô, Vuõng Taøu. Moãi Trung taâm Tu huaán ôû
caùc tænh do moät Quaûn ñoác ñieàu khieån (caáp baäc ngang haøng Hieäu tröôûng Trung
hoïc Ñeä nhò caáp) vaø 1 Phuï taù Quaûn ñoác; rieâng Trung taâm Tu huaán ôû Saøi Goøn do
Giaùm ñoác Nha Tu huaán Giaùo chöùc kieâm nhieäm.

11. Trung taâm Nghieân cöùu söu taàm vaø phoå bieán taøi lieäu giaùo duïc.
Trung taâm naøy chöa coù nghò ñònh toå chöùc.

II. Caùc cô quan giaùo duïc ñòa phöông

1. Caùc Khu Hoïc chính. Coù taát caû 5 Khu Hoïc chính trong toaøn quoác, moãi
khu goàm nhieàu tænh vaø thò xaõ.

- Khu Hoïc chính Hueá goàm: Quaûng Trò, Thöøa Thieân, thò xaõ Hueá, thò xaõ Ñaø
Naüng, Quaûng Nam, Quaûng Tín, Quaûng Ngaõi.

- Khu Hoïc chính Nha Trang goàm: Bình Ñònh, thò xaõ Quy Nhôn, Phuù Yeân,
Khaùnh Hoøa, thaønh phoá Nha Trang, Ninh Thuaän, Bình Thuaän, thò xaõ Cam
Ranh, Kon Tum, Pleiku, Phuù Boån, Ñaéc Laéc, Quaûng Ñöùc, Tuyeân Ñöùc, Laâm Ñoàng,
thò xaõ Ñaø Laït.

- Khu Hoïc chính Bieân Hoøa: Gia Ñònh, Bieân Hoøa, Bình Tuy, Phöôùc Tuy,
Bình Long, Bình Döông, Taây Ninh, Haäu Nghóa, Long An.

- Khu Hoïc chính Caàn Thô: Ñònh Töôøng, thò xaõ Myõ Tho, Goø Coâng, Kieán
Hoøa, Kieán Töôøng, Kieán Phong, Sa Ñeùc, Vónh Bình, Ba Xuyeân, Vónh Long,
Phong Dinh, thò xaõ Caàn Thô, Chöông Thieän, Chaâu Ñoác, An Giang, Kieân Giang,
thò xaõ Raïch Giaù, Baïc Lieâu, An Xuyeân.

- Ñaëc khu Saøi Goøn.

Moãi khu ñöùng ñaàu laø moät Tröôûng khu, coù 1 phuï taù giuùp vieäc.

Moät khu goàm coù: Ban Thanh tra, Phoøng Haønh chính, Phoøng Hoïc vuï,
Phoøng Thí vuï.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 73

Nhieäm vuï: Cung caáp döõ lieäu giuùp boä thieát laäp keá hoaïch; kieåm soaùt hoaït
ñoäng caùc cô sôû giaùo duïc coâng laäp vaø tö thuïc; toå chöùc caùc kyø thi tieåu hoïc vaø trung
hoïc trong khu.

2. Caùc Ty Giaùo duïc. ÔÛ moãi tænh coù moät Ty Giaùo duïc phuï traùch giaùo duïc.
Ñöùng ñaàu laø moät Tröôûng ty, coù hai phuï taù giuùp vieäc. Chöùc naêng vaø nhieäm vuï cuûa
ty cuõng gioáng nhö Khu Hoïc chính nhöng ôû quy moâ nhoû trong moät tænh.

3. Sôû Tieåu hoïc Ñoâ thaønh. Ñöùng ñaàu laø moät Giaùm ñoác ñieàu haønh, coù 1
phuï taù giuùp vieäc, goàm 3 phoøng: Phoøng Quaûn trò phuï traùch veà caùc vaán ñeà haønh
chính vaø nhaân vieân toång quaùt; Phoøng Tö thuïc vaø Bình daân giaùo duïc phuï traùch
veà caùc vaán ñeà giaùo duïc baäc Tieåu hoïc vaø caùc tö thuïc; Phoøng Thanh tra Hoïc vuï
phuï traùch kieåm soaùt caùc tröôøng sôû vaø caùc vaán ñeà lieân quan ñeán hoïc vuï.

4. Caùc Trung taâm Giaùo duïc. Coù 5 Trung taâm: Leâ Quyù Ñoân, Hoàng
Baøng (Saøi Goøn), Huøng Vöông (Ñaø Laït), Nguyeãn Hieàn (Ñaø Naüng), Haøn Thuyeân
(Nha Trang).

Ñöùng ñaàu moät trung taâm laø 1 Giaùm ñoác vaø 1 phuï taù.

Ñaàu nhöõng naêm 1970, do soá tröôøng trung hoïc trong toaøn quoác taêng quaù
nhieàu neân Nha Trung hoïc khoâng theå quaûn lyù noåi; vì vaäy Nha Trung Tieåu hoïc
vaø Bình daân giaùo duïc giaûi taùn vaø giao cho Phuï taù ñaëc bieät cuûa Toång tröôûng tröïc
tieáp phuï traùch Trung, Tieåu hoïc vaø Bình daân giaùo duïc.

CVT
CHUÙ THÍCH

1. Taäp theå giaùo sö, hoïc giaû tham gia bieân soaïn chöông trình goàm caùc vò: Phaïm Ñình AÙi (Lyù-
Hoùa), Nguyeãn Thuùc Haøo (Toaùn), Nguyeãn Huy Baûo, Nguyeãn Vaên Hieàn (Trieát), Taï Quang
Böûu (Vaät lyù), Öng Quaû (Phaùp vaên), Haø Thuùc Chính (Anh vaên), Ngoâ Ñình Nhu (Söû-Ñòa), Hoaøi
Thanh, Ñaøo Duy Anh (Vieät vaên), Leâ Vaên Caên, Nguyeãn Höõu Quaùn (Vaïn vaät).

2. Hoaøng Xuaân Haõn (1908-1996), queâ laøng Yeân Hoà, huyeän La Sôn (nay laø xaõ Yeân Hoà, huyeän
Ñöùc Thoï), tænh Haø Tónh, laø giaùo sö toaùn hoïc, kyõ sö, nhaø söû hoïc, nhaø ngoân ngöõ hoïc, nhaø
nghieân cöùu vaên hoùa, giaùo duïc Vieät Nam. OÂng ñoã Thaïc só toaùn hoïc taïi Phaùp. Naêm 1945, oâng
giöõ chöùc vuï Boä tröôûng Boä Quoác gia Giaùo duïc vaø Myõ thuaät trong chính phuû Traàn Troïng Kim.
Hoaøng Xuaân Haõn laø ngöôøi chuû trì soaïn thaûo vaø ban haønh Chöông trình Trung hoïc Vieät Nam
ñaàu tieân.

3. Traàn Höõu Theá (1922-1995), queâ ôû Myõ Tho (Tieàn Giang), laø nhaø khoa hoïc, nhaø giaùo duïc noåi
tieáng cuûa Vieät Nam. OÂng ñoã Tieán só y khoa taïi Phaùp. Töø 1958 ñeán 1960 laøm Boä tröôûng Boä
Quoác gia Giaùo duïc cuûa VNCH. Döôùi thôøi Boä tröôûng Traàn Höõu Theá, Ñaïi hoäi Giaùo duïc Quoác
gia (laàn I) ñöôïc toå chöùc ôû Saøi Goøn vaøo naêm 1958 chính thöùc hoùa ba nguyeân taéc nhaân baûn,
daân toäc, vaø khai phoùng laøm neàn taûng cho trieát lyù giaùo duïc VNCH.

4. Veà trieát lyù giaùo duïc, coù theå xem theâm chi tieát cuøng trong soá baùo naøy, ôû baøi “Giaùo duïc mieàn
Nam (1954-1975) treân con ñöôøng xaây döïng vaø phaùt trieån” cuûa taùc giaû Traàn Vaên Chaùnh.

5. Döông Thieäu Toáng (1925-2008), queâ ôû Vaân Ñình, ÖÙng Hoøa, Haø Ñoâng (nay thuoäc Haø Noäi), laø
nhaø giaùo duïc noåi tieáng cuûa Vieät Nam. OÂng ñoã Tieán só giaùo duïc hoïc taïi Hoa Kyø. OÂng laø thaønh
vieân tham gia saùng laäp vaø laøm Hieäu tröôûng Tröôøng Trung hoïc Kieåu maãu ôû quaän Thuû Ñöùc, Saøi
Goøn (nay laø TPHCM).

6. Nhö tröôøng hôïp oâng Leâ Hieáu Ñaèng (nguyeân Phoù Chuû tòch UÛy ban Maët traän Toå quoác Vieät Nam
Thaønh phoá Hoà Chí Minh, ñaõ quaù coá ñaàu naêm 2014) ñang ôû tuø ñöôïc gia ñình xin pheùp cho ra

74 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

ngoaøi thi Tuù taøi II, ôû Hueá, naêm 1966; oâng Leâ Vaên Nghóa (hieän phuï traùch baùo Tuoåi treû cöôøi) thi
Tuù taøi II naêm 1972 ngay trong nhaø tuø Chí Hoøa (Saøi Goøn) baèng moät hoäi ñoàng thi rieâng daønh
cho ngöôøi tuø do GS söû hoïc Phaïm Cao Döông laøm Chaùnh chuû khaûo. Chuyeän thi cöû, oâng Ñaèng
coù nhaéc tôùi trong baøi vieát “Suy nghó trong nhöõng ngaøy naèm bònh…” ñaêng treân nhieàu baùo maïng;
oâng Nghóa cuõng xaùc nhaän chuyeän thi trong nhaø tuø cuûa mình khi coù ngöôøi quen bieát hoûi ñeán.
7. Veà ñòa vò vaø ñôøi soáng giaùo chöùc, coù theå xem theâm baøi “Hoïc vaø daïy hoïc thôøi Vieät Nam Coäng
hoøa” cuûa Döông Vaên Ba trong cuøng soá baùo chuyeân ñeà naøy.

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO

1. Nguyeãn Thanh Lieâm, Giaùo duïc ôû Nam Vieät Nam: Töø thaäp nieân 1970 ñeán 1975, Wikipedia, 2006.
2. Nguyeãn Q. Thaéng, Khoa cöû vaø giaùo duïc Vieät Nam, Nxb TPHCM, 2005.
3. Vöông Peån Lieâm, Giaùo duïc coäng ñoàng, Nxb Laù boái, Saøi Goøn, 1966.
4. Giaùo duïc nguyeät san, soá 25 (thaùng 12/1968) vaø soá 49 (thaùng 5/1971).
5. Nhieàu taùc giaû, Quaûn trò vaø thanh tra hoïc ñöôøng, Nxb Treû, Saøi Goøn, 1972.
6. Nguyeãn Thanh Nhaân, Ñoùng goùp moät neàn giaùo duïc daân chuû Vieät Nam trong töông lai, Nxb

Minh taâm, Saøi Goøn, 1969.
7. Leâ Thanh Hoaøng Daân (Chuû bieân), Caùc vaán ñeà giaùo duïc, Nxb Treû, Saøi Goøn, 1971.
8. Nha Vanê hoaù , Boä Vanê hoaù Giaoù ducï , Vanê hoaù nguyetä san, tapä XIV, quyenå 3&4, thanù g 3-4, 1965.
9. Nguyeãn Hoå Dö - Traàn Doaõn Ñöùc, Vaán ñeà giaùo duïc, Vaên khoa xuaát baûn, Saøi Goøn, 1971.
10. Nguyeãn Quyønh Giao, Caûi toå giaùo duïc, Nxb Thaêng tieán, Saøi Goøn, 1970.
11. Nguyeãn Khaéc Hoaïch, Xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoùa giaùo duïc, Nxb Löûa thieâng, Saøi Goøn, 1970.

TOÙM TAÉT

Baøi vieát trình baøy toång quaùt tình hình giaùo duïc baäc Tieåu hoïc vaø Trung hoïc ôû mieàn Nam thôøi
Vieät Nam Coäng hoøa (1954-1975), töø ñöôøng höôùng giaùo duïc ñeán tình hình hoïc taäp vaø heä thoáng
tröôøng lôùp, vieäc toå chöùc thi cöû, coâng taùc ñaøo taïo giaùo chöùc vaø ñôøi soáng giaùo chöùc, toå chöùc boä maùy
vaø coâng taùc quaûn trò cuûa ngaønh giaùo duïc töø trung öông ñeán ñòa phöông... Qua ñoù coù theå nhaän
thaáy, duø tình hình chính trò-xaõ hoäi baát oån do aûnh höôûng chieán tranh, chính quyeàn Vieät Nam Coäng
hoøa vaãn duy trì ñöôïc moät neàn giaùo duïc mang tính ñaïi chuùng, taïo ñieàu kieän roäng raõi ñoàng ñeàu cho
taát caû moïi ngöôøi daân ñeàu coù cô hoäi hoïc taäp bình ñaúng trong moät moâi tröôøng giaùo duïc neà neáp, laønh
maïnh vaø coù chaát löôïng.

ABSTRACT

PRIMARY AND SECONDARY EDUCATION IN SOUTH VIETNAM (1954-1975)
The article presents the general situation of Primary and Secondary education in the
Republic of Vietnam (1954-1975), including educational policy, learning situation, school system,
examinations, teacher education and life of teachers, organizational structure and educational
governance... From the information in the article, it can be seen that, despite socio-political
unrest due to the impact of war, the government of Republic of Vietnam still maintained a mass
education, creating wide and equal conditions for all citizens to study in an orderly, wholesome
and good education.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 75

NEÀN GIAÙO DUÏC ÑAÏI HOÏC ÔÛ MIEÀN NAM VIEÄT NAM
TRÖÔÙC 1975

Nguyeãn Vaên Nhaät*

Ñaïi hoïc laø trung taâm vaên hoùa quoác gia
(GS Nguyeãn Xuaân Xanh)

I. Quaù trình hình thaønh heä thoáng giaùo duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Nam
Vieät Nam tröôùc 1975

Tuy chæ toàn taïi hôn 20 naêm töø 1954 ñeán 1975, vaø trong khoaûng thôøi gian
ngaén nguûi ñoù, haàu heát nhaân taøi vaät löïc phaûi phuïc vuï cho hoaït ñoäng trò an vaø ñoái
phoù vôùi chieán tranh maát chöøng 15, 16 naêm, xaõ hoäi mieàn Nam Vieät Nam cuõng
ñaõ xaây döïng ñöôïc moät neàn giaùo duïc ñaïi hoïc khaù phong phuù.

Coù theå coi tieâu bieåu laø Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm
1957, luùc aáy chæ coù caùc phaân khoa Sö phaïm, Luaät, Vaên khoa, Khoa hoïc vaø Y
khoa, tieáp thu töø caùc cô sôû voán thuoäc neàn hoïc chaùnh Ñoâng Döông ñaõ ñöôïc baøn
giao cho chính theå Quoác gia Vieät Nam vaøo naêm 1955. Laàn laàn, theo nhu caàu,
tröôøng Döôïc khoa ñöôïc taùch ra khoûi tröôøng Y vaøo naêm 1961, moät tröôøng Nha Y
khoa ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 1963, tröôøng Kieán truùc ñöôïc ñaët tröïc thuoäc Vieän
Ñaïi hoïc Saøi Goøn vaøo naêm 1967 vaø Haûi hoïc vieän Nha Trang ñöôïc chuyeån sang
cho Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn quaûn lyù veà hoïc vuï vaøo naêm 1969.

Cuõng trong naêm 1957, do söï kieân trì vaän ñoäng cuûa caùc baäc thöùc giaû mieàn
Trung haèng löu taâm ñeán tieàn ñoà vaên hoùa daân toäc vaø vai troø lòch söû cuûa coá ñoâ
Hueá, Vieän Ñaïi hoïc Hueá ñaõ ñöôïc thaønh laäp theo Saéc leänh soá 45/GD do Toång
thoáng Vieät Nam Coäng hoøa ban haønh ngaøy 01/3/1957.

Moät trong nhöõng moái quan taâm haøng ñaàu cuûa chính phuû Vieät Nam Coäng
hoøa luùc baáy giôø laø vieäc toå chöùc moät neàn giaùo duïc kyõ thuaät cao caáp ñeå ñaøo taïo caùc
chuyeân vieân phuïc vuï vieäc kyõ ngheä hoùa ñaát nöôùc. Do ñoù, beân caïnh vieäc saép xeáp
caùc tröôøng ñaïi hoïc nhaân vaên vaø khoa hoïc nhö treân, moät Trung taâm Quoác gia
Kyõ thuaät cuõng ñaõ ñöôïc thaønh laäp theo Saéc leänh 213/GD ngaøy 29/6/1957. Cuõng
tröïc thuoäc söï quaûn trò cuûa Boä Giaùo duïc luùc baáy giôø, coøn coù Tröôøng Quoác gia Cao
ñaúng Myõ thuaät ñaët taïi trung taâm tænh Gia Ñònh ñöôïc thaønh laäp theo Nghò ñònh
1182/GD ngaøy 31/12/1954 cuûa Boä Giaùo duïc nhaèm ñaùp öùng vieäc phaùt huy vaên
hoùa Vieät Nam treân phöông dieän myõ thuaät; töø tröôøng naøy, veà sau ñaõ phaùt xuaát
theâm Tröôøng Quoác gia AÂm nhaïc vaø Kòch ngheä; ngoaøi ra, coøn coù tröôøng Sinh ngöõ
vaø tröôøng Thöông maïi cuøng ñöôïc thaønh laäp vaøo ngaøy 17/10/1956 theo hai nghò
ñònh laàn löôït laø 2576 vaø 2577/TTP/CV. Beân caïnh ñoù, cuõng caàn keå tôùi nhöõng cô
sôû ñaøo taïo cao caáp khoâng thuoäc Boä Giaùo duïc, nhö Tröôøng Quoác gia Haønh chaùnh
tröïc thuoäc Phuû Thuû töôùng töø naêm 1954, lôùp Huaán luyeän Chuyeân vieân Ngaân
haøng tröïc thuoäc Ngaân haøng Quoác gia toå chöùc ñaøo taïo töø naêm 1956, Tröôøng

* Thaønh phoá Hoà Chí Minh.

76 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Quoác gia Böu ñieän tröïc thuoäc Boä Giao thoâng Coâng chaùnh thaønh laäp vaøo naêm
1959, Tröôøng Cao ñaúng Noâng Laâm Muïc thuoäc Boä Canh noâng khai giaûng khoùa
ñaàu tieân naêm 1959, vaø caùc tröôøng tröïc thuoäc Boä Y teá nhö Tröôøng Caùn söï Ñieàu
döôõng baét ñaàu hoaït ñoäng naêm 1955, Tröôøng Nöõ Hoä sinh Quoác gia vaø Tröôøng
Caùn söï vaø Taù vieân Thí nghieäm toå chöùc ñaøo taïo töø naêm 1957. Trong soá nhöõng
cô sôû naøy, coù moät vaøi tröôøng veà sau ñöôïc chuyeån sang söï quaûn trò veà hoïc vuï
cuûa Boä Giaùo duïc. Moät cô sôû nghieân cöùu khaùc coù tham gia ñaøo taïo laø Vieän Khaûo
coå tröïc thuoäc Boä Giaùo duïc ñöôïc thaønh laäp vaøo ngaøy 18/1/1956 theo Nghò ñònh
19/GD cuûa Toång thoáng Vieät Nam Coäng hoøa.

Cuõng trong giai ñoaïn naøy, moät toå chöùc tö nhaân cuõng ñaõ tieán haønh vaän
ñoäng ñeå thaønh laäp moät vieän ñaïi hoïc tö: Hoäi Ñaïi hoïc Ñaø Laït thuoäc Hoäi ñoàng
Giaùm muïc Coâng giaùo Vieät Nam ñöôïc pheùp chính thöùc hoaït ñoäng theo Nghò ñònh
soá 67/BNV/NA ngaøy 08/8/1957; keá ñoù, hoäi naøy ñöôïc coâng nhaän laø moät Hoäi Coâng
ích. Treân caùc cô sôû phaùp lyù ñoù, hoäi ñaõ tieán haønh xaây döïng Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït
vaø caên cöù vaøo caùc Saéc leänh 199/GD ngaøy 28/8/1961 cuûa Toång thoáng vaø Nghò
ñònh 1206/GD/PC/NÑ ngaøy 04/9/1961 cuûa Boä Quoác gia Giaùo duïc thì Vieän Ñaïi
hoïc Ñaø Laït ñöôïc quyeàn caáp phaùt vaên baèng baäc Ñaïi hoïc moät caùch chính thöùc.

Veà maët toå chöùc vaø hoïc vuï, coù theå thaáy caùc vieän ñaïi hoïc vaø caùc trung taâm
ñaøo taïo coâng ngheä vaø noâng nghieäp ñöôïc thaønh laäp trong giai ñoaïn naøy vaãn chòu
aûnh höôûng cuûa neàn giaùo duïc Phaùp. Tuy nhieân, aûnh höôûng naøy ñaõ daàn môø nhaït
keå töø khi Vieät Nam baét ñaàu gôûi coâng chöùc vaø sinh vieân sang hoïc taïi Hoa Kyø,
UÙc, Taân Taây Lan vaø caùc nöôùc khaùc [2].

Sau cuoäc chính bieán ngaøy 01/11/1963, xaõ hoäi mieàn Nam Vieät Nam coù
nhöõng thay ñoåi lôùn; ñoàng thôøi, chieán tranh ngaøy moät lan roäng khieán chính
quyeàn phaûi taäp trung söï chuù yù vaøo caùc vaán ñeà caáp thieát nhaèm duy trì söï toàn taïi
cuûa mình. Tuy nhieân, vì coâng taùc giaùo duïc laø vieäc cuûa nhöõng ngöôøi hoaït ñoäng
trong ngaønh giaùo duïc, ngay trong luùc coù nhöõng söï thay ñoåi lieân tuïc veà thaønh
phaàn nhaân söï laõnh ñaïo chính quyeàn trong giai ñoaïn töø cuoái naêm 1963 ñeán naêm
1967 thì caùc saép xeáp veà giaùo duïc vaãn ñöôïc tieán haønh ñeàu ñaën. Chaúng haïn, vieäc
toå chöùc Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn quoác naêm 1964 taïi Saøi Goøn vaãn ñöôïc dieãn ra
theo keá hoaïch töø ngaøy 10 ñeán ngaøy 22 thaùng 10 naêm 1964, quy tuï ñaïi bieåu cuûa
45 tænh, thò xaõ treân toaøn mieàn Nam.

Trong boái caûnh ñoù, Vieän Ñaïi hoïc Caàn Thô ñöôïc thaønh laäp vaøo thaùng
3/1966 ñeå ñaùp öùng nguyeän voïng hoïc taäp cuûa daân chuùng trong vuøng ñoàng baèng
chaâu thoå soâng Cöûu Long. Tieáp theo, nhu caàu nhaân löïc cuûa caùc ñòa phöông ñaõ
thuùc ñaåy caùc nhaø giaùo duïc nghó tôùi vieäc thaønh laäp caùc Ñaïi hoïc Coäng ñoàng. Ngay
trong naêm 1971, hai Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng ñöôïc thaønh laäp cuøng ngaøy 15
thaùng 8 laø Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng Tieàn Giang ôû thaønh phoá Myõ Tho, tænh Ñònh
Töôøng vaø Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng Duyeân Haûi ôû thaønh phoá Nha Trang, tænh
Khaùnh Hoøa. Ñeán naêm 1973, moät Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng khaùc ra ñôøi ôû thaønh
phoá Ñaø Naüng, tænh Quaûng Nam, Vieän Ñaïi hoïc Quaûng Ñaø, ñaõ khai giaûng naêm
hoïc 1973-1974. Ngoaøi ra, theo keá hoaïch, Vieän Ñaïi hoïc Coäng ñoàng Taây Nguyeân
ôû thò xaõ Ban Meâ Thuoät, tænh Ñaéc Laéc vaø Vieän Ñaïi hoïc Long Hoà ôû thò xaõ Chaâu
Thaønh, tænh Vónh Long cuõng seõ ñöôïc thaønh laäp nhöng chöa thöïc hieän thì chính
theå Vieät Nam Coäng hoøa ñaõ suïp ñoå.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 77

Veà maët ñaøo taïo giaùo chöùc, ngoaøi vieäc haàu heát caùc vieän ñaïi hoïc lôùn ñeàu coù
phaân khoa Sö phaïm ñaøo taïo giaùo vieân Trung hoïc Ñeä nhaát caáp vaø Ñeä nhò caáp
(caáp 2 vaø caáp 3 ngaøy nay), chính quyeàn mieàn Nam coøn toå chöùc caùc tröôøng Cao
ñaúng Sö phaïm ñeå cung caáp giaùo vieân tieåu hoïc cho caùc ñòa phöông. Cho ñeán naêm
1974, treân toaøn mieàn Nam coù 16 tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm ñaøo taïo giaùo vieân
tieåu hoïc, noåi baät nhaát laø caùc tröôøng Cao ñaúng Sö phaïm ôû Saøi Goøn, Hueá, Quy
Nhôn, Ban Meâ Thuoät, Vónh Long, Long An, Nha Trang, Myõ Tho, Caàn Thô,
Long Xuyeân. Beân caïnh ñoù, Nha Sö phaïm tröïc thuoäc boä cuõng thöôøng xuyeân toå
chöùc caùc khoùa tu nghieäp cho giaùo chöùc. Ngoaøi ra, veà giaùo duïc kyõ thuaät thì coù
Ban Sö phaïm Kyõ thuaät thuoäc Trung taâm Quoác gia Kyõ thuaät toå chöùc caùc khoùa
huaán luyeän töø naêm 1962, coøn veà giaùo duïc noâng nghieäp thì coù caùc Khoùa Giaùo duïc
Noâng nghieäp do Tröôøng Cao ñaúng Noâng Laâm Muïc chòu traùch nhieäm ñaøo taïo.
Vaán ñeà ñaøo taïo giaùo chöùc caáp cao (ñaïi hoïc vaø cao ñaúng) chuû yeáu ñöôïc thöïc hieän
thoâng qua caùc keânh tu nghieäp vaø du hoïc nöôùc ngoaøi.

Tröôùc vuï chính bieán naêm 1963, trong neàn giaùo duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Nam
chæ coù moät vieän ñaïi hoïc tö nhaân laø Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït do Hoäi ñoàng Giaùm muïc
Coâng giaùo Vieät Nam toå chöùc. Sau ñoù, trong chính theå Ñeä nhò Coäng hoøa laïi coù
theâm moät soá tröôøng ñaïi hoïc tö ra ñôøi. Sôùm nhaát laø Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh do
Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát toå chöùc, ñöôïc thaønh laäp vaøo thaùng
10/1964. Tieáp theo, Vieän Ñaïi hoïc Phöông Nam, cuõng thuoäc Giaùo hoäi Phaät giaùo
Vieät Nam Thoáng nhaát nhöng do phaùi Vieät Nam Quoác Töï chuû tröông, ñöôïc
thaønh laäp vaøo naêm 1967. Söï thaønh coâng cuûa Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh, ñaïi bieåu
cho tinh thaàn giaùo duïc cao caáp cuûa Phaät giaùo, ñaõ thuùc ñaåy caùc toân giaùo khaùc taïi
mieàn Nam cho ra ñôøi nhöõng cô sôû giaùo duïc cao caáp cuûa toân giaùo mình. Tröôùc
heát, Vieän Ñaïi hoïc Minh Ñöùc coù khuynh höôùng Thieân Chuùa giaùo ñaõ khai giaûng
khoùa hoïc ñaàu tieân vaøo thaùng 9 naêm 1970; sau ñoù, Vieän Ñaïi hoïc Hoøa Haûo ñöôïc
thaønh laäp vaøo ngaøy 08/9/1971 ôû tænh Long Xuyeân vaø Vieän Ñaïi hoïc Cao Ñaøi
thaønh laäp vaøo ngaøy 24/11/1971 taïi tænh Taây Ninh.

Ngoaøi nhöõng ñaïi hoïc tö coù khuynh höôùng toân giaùo treân, cuõng coù moät vieän
ñaïi hoïc do tö nhaân thaønh laäp vaøo naêm 1973 laø Vieän Ñaïi hoïc Cöûu Long theo
saùng kieán cuûa moät nhoùm ngöôøi thuoäc caùc giôùi doanh nhaân, kyõ ngheä vaø giaùo duïc
trong vaø ngoaøi chính quyeàn. Nhö vaäy, cho ñeán khi chính quyeàn Saøi Goøn giaûi
taùn, neàn hoïc vaán cao caáp ôû mieàn Nam coù tôùi 7 vieän ñaïi hoïc tö, trong ñoù, 6 cô sôû
ñöôïc toå chöùc do boán toân giaùo chính ôû mieàn Nam luùc baáy giôø; ñieàu naøy cho thaáy
“moät ñaëc tính daân chuû ôû mieàn Nam, maëc duø söï phaùt trieån töï do naøy coù veû bieåu
hieän nhu caàu xaùc laäp vai troø vaø aûnh höôûng cuûa moãi toân giaùo trong xaõ hoäi hôn
laø nhu caàu thaät söï veà giaùo duïc ñaïi hoïc” [1].

II. Nhaän ñònh toång quaùt veà neàn ñaïi hoïc mieàn Nam Vieät Nam
tröôùc 1975

Tröôùc heát, ngay töø ban ñaàu, khu vöïc coâng laäp cuûa neàn giaùo duïc ñaïi hoïc ôû
mieàn Nam Vieät Nam tröôùc 1975 chæ laø moät heä thoáng vaù víu ñöôïc xaây döïng treân
moät phaàn caùi neàn loûng leûo cuûa heä thoáng hoïc chính Ñoâng Döông thuoäc Phaùp do
thöïc daân ñeå laïi.

78 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Thaät vaäy, mieàn Nam Vieät Nam ñöôïc xem xeùt ôû ñaây laø haäu thaân cuûa chính
theå Quoác gia Vieät Nam toàn taïi töø 1948 ñeán 1955, tuyeân boá chuû quyeàn treân toaøn
laõnh thoå Vieät Nam nhöng vaãn chòu söï chi phoái cuûa chính quyeàn thöïc daân Phaùp
veà caùc maët taøi chính, thöông maïi, ngoaïi giao vaø quaân söï. Khi ngöôøi Phaùp buoäc
phaûi kyù keát hieäp ñònh Geneøve ñeå keát thuùc chieán tranh Ñoâng Döông, hoï môùi thaáy
caàn phaûi trao traû hoaøn toaøn ñoäc laäp cho chính theå naøy vaøo ngaøy 04 thaùng 6 naêm
1954, saùu tuaàn tröôùc khi keát thuùc hoäi nghò Geneøve [1]. Tuy nhieân, vì ngöôøi Phaùp
vaãn muoán duy trì aûnh höôûng ôû Vieät Nam neân tröôùc khi hoaøn taát vieäc chuyeån giao
taát caû caùc cô sôû coâng quyeàn cho Vieät Nam, Quoác gia Vieät Nam vaø Phaùp ñaõ kyù
keát moät baûn thoûa hieäp coù hieäu löïc möôøi naêm veà hôïp taùc vaø trao ñoåi vaên hoùa [2].

Theo Hieäp ñònh Geneøve 1954, chính quyeàn mieàn Nam ñöôïc giao quaûn lyù
moät vuøng laõnh thoå töø vó tuyeán 17 trôû vaøo; vaø vì tröôùc ñoù chính quyeàn naøy ñoùng
truï sôû taïi Haø Noäi, baáy giôø ñöôïc trao cho chính quyeàn nöôùc Vieät Nam Daân chuû
Coäng hoøa tieáp quaûn, hoï ñaõ phaûi di chuyeån khaù nhieàu cô sôû haønh chaùnh cuûa
hoï vaøo Saøi Goøn, nôi ñaõ ñöôïc hoï choïn laøm thuû ñoâ. Trong soá nhöõng cô sôû ñöôïc
di chuyeån, coù moät boä phaän lôùn cuûa Vieän Ñaïi hoïc Haø Noäi; boä phaän naøy keát hôïp
vôùi chi nhaùnh Saøi Goøn cuûa Vieän Ñaïi hoïc Haø Noäi ñaõ coù maët töø tröôùc ñeå thaønh
laäp Vieän Ñaïi hoïc Quoác gia Vieät Nam döôùi chính theå Quoác gia Vieät Nam. Ngaøy
30/4/1955, vieän ñaïi hoïc naøy môùi ñöôïc chính thöùc chuyeån giao cho chính quyeàn
mieàn Nam vaø leã nhaän baøn giao dieãn ra vaøo ngaøy 11/5/1955. Sau ñoù, ngaøy
22/12/1955 moät leã khai giaûng caùc tröôøng ñaïi hoïc thuoäc Vieän Ñaïi hoïc Quoác gia
Vieät Nam ñöôïc toå chöùc, ñaùnh daáu vieäc giaønh laïi ñoäc laäp hoaøn toaøn cho neàn giaùo
duïc ñaïi hoïc cuûa mieàn Nam Vieät Nam. Maõi ñeán naêm 1957, döôùi thôøi Ñeä nhaát
Coäng hoøa, cô sôû ñaïi hoïc naøy môùi coù teân laø Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn.

Maëc duø phaûi thöøa höôûng moät di saûn khoâng laáy gì laøm toát ñeïp aáy, nhöõng
nhaø giaùo duïc ôû mieàn Nam Vieät Nam ñaõ quyeát taâm xaây döïng moät neàn giaùo duïc
cao caáp phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh xaõ hoäi, ñaùp öùng moïi coá gaéng cuûa daân chuùng
muoán vöôn leân ñeå toàn taïi vaø phaùt trieån. Moät ñieàu may maén laø xaõ hoäi aáy ñaõ coù
saün tinh thaàn phoùng khoaùng vaø giôùi trí thöùc trong xaõ hoäi aáy ñaõ giaønh ñöôïc
nhöõng söï neå troïng nhaát ñònh cuûa giôùi caàm quyeàn. Löu yù raèng giôùi trí thöùc cao
caáp cuûa xaõ hoäi aáy khoâng chæ laø nhöõng ngöôøi ñöôïc ñaøo taïo trong nöôùc taïi caùc
tröôøng Cao ñaúng Ñoâng Döông thuoäc Phaùp maø coù khaù nhieàu ngöôøi ñaõ du hoïc
taïi chính quoác Phaùp cuõng nhö ôû moät soá caùc quoác gia phöông Taây khaùc hoaëc taïi
Hoa Kyø. Nhöng ngay caû nhöõng vò ñöôïc ñaøo taïo taïi choã töø thôøi Phaùp cuõng “ñeàu
laø nhöõng trí thöùc öu tuù khoâng thua keùm gì nhöõng ñoàng nghieäp ngöôøi Phaùp hay
ngoaïi quoác khaùc. Hoï ñaõ xaây döïng vöõng chaéc neàn ñaïi hoïc mieàn Nam töø 1954 vaø
haàu heát sinh vieân cuûa hoï khi ra nöôùc ngoaøi ñi laøm hay hoïc laáy baèng caáp cao
hôn cuõng ñeàu laø nhöõng nhaân taøi xuaát saéc”.

Veà phöông dieän hoïc thuaät, ngay töø naêm 1956, Boä Giaùo duïc ñaõ toå chöùc moät
cuoäc hoäi nghò nhaèm thoáng nhaát veà ngoân ngöõ treân caùc phöông dieän phaùt aâm,
chính taû, caùc töø ñoàng nghóa, caùc töø ñoàng aâm dò nghóa, caùc phöông ngöõ, aán ñònh
danh töø ñòa lyù, danh töø khoa hoïc kyõ thuaät [3]. Ngoaøi ra, moät kyø Ñaïi hoäi Giaùo duïc
cuõng ñaõ ñöôïc toå chöùc vaøo naêm 1958 taïi Saøi Goøn [3], qua ñoù, xaùc ñònh trieát lyù giaùo
duïc cuûa mieàn Nam laø Nhaân baûn, Daân toäc, vaø Khai phoùng. Keát quaû cuûa nhöõng kyø
hoäi thaûo vaø ñaïi hoäi treân ñeàu coù taùc ñoäng ñeán vieäc giaùo duïc ôû baäc Ñaïi hoïc.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 79

Quaû thaät, neàn giaùo duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Nam tröôùc 1975 ñaõ baùm saùt trieát
lyù giaùo duïc Nhaân baûn, Daân toäc, vaø Khai phoùng. Noù luoân luoân laáy con ngöôøi laøm
cöùu caùnh, theå hieän tö töôûng nhaân baûn, luoân luoân chuù troïng vaøo vieäc xaây döïng
ñaïo laøm ngöôøi, phaùt trieån maàm moáng toát ôû con ngöôøi, phuïc vuï nhaân sinh ñeå
tieán ñeán moät xaõ hoäi hoaøn thieän.

Veà vaán ñeà daân toäc, coù theå daãn nhaän ñònh cuûa Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch:
“Noùi ñuùng ra, trong moät phaàn naøo, ngöôøi sinh vieân Vieät Nam phaûi ñôïi ñeán thôøi
kyø ñoäc laäp môùi coù dòp ñi saâu vaøo quaù khöù daân toäc, tìm hieåu nhöõng giaù trò ñích
thöïc cuûa neàn quoác hoïc, nhôø nhieàu caûi caùch kòp thôøi trong ñòa haït giaùo duïc. Do
ñoù, ñaïi hoïc Vieät Nam, trong moät vaøi phöông dieän, ñaõ ñöôïc bieán ñoåi thaønh moät
thaønh trì baûo veä vaø khai thaùc di saûn tinh thaàn cuûa tieàn nhaân ñeå laïi, thaønh moät
cô sôû nghieân cöùu moät caùch thöïc tieãn nhöõng thöïc theå Vieät Nam” (“Tinh thaàn quoác
gia vaø caùc ñaïi hoïc AÙ Chaâu. Tröôøng hôïp Vieät Nam”, Xaây döïng vaø phaùt trieån vaên
hoùa giaùo duïc, Löûa thieâng, Saøi Goøn, 1970, tr. 24).

Cuï theå hôn, Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch coøn neâu roõ: “Taïi tröôøng Ñaïi hoïc
Luaät khoa, thôøi bò trò, chöông trình laø chöông trình Phaùp raát naëng veà Daân luaät
Phaùp, veà luaät La Maõ. Tuy khoâng phuû nhaän giaù trò ñaøo taïo trí thöùc cuûa heä thoáng
phaùp luaät La Maõ vaø Phaùp, caùc giaùo sö Vieät Nam ñaõ khoâng queân ghi vaøo chöông
trình vieäc nghieân cöùu caùc heä thoáng phaùp luaät Trung Hoa vaø coå Vieät Nam ñeå
sinh vieân coù theå giöõ ñöôïc nhöõng moái lieân laïc vôùi quaù khöù.

“Veà kinh teá taøi chính vaø haønh chính hoïc cuõng vaäy, ngoaøi nhöõng baøi veà
lyù thuyeát, tröôøng Luaät, cuõng nhö Hoïc vieän Quoác gia Haønh chaùnh lo höôùng daãn
sinh vieân tìm hieåu nhöõng yeáu toá caên baûn cuûa kinh teá vaø chính trò Vieät Nam,
nhìn vaøo thöïc theå Vieät Nam, vaøo nhöõng ‘tröôøng hôïp ñieån hình Vieät Nam’ coù
theå thaáy, coù theå khaùn nghieäm ñöôïc ngay trong hoaøn caûnh sinh soáng haøng ngaøy
cuûa sinh vieân.

“Taïi caùc tröôøng Khoa hoïc vaø Y Döôïc, maëc daàu tính caùch ñaïi ñoàng vaø phoå
quaùt cuûa caùc khoa hoïc, sinh vieân cuõng ñöôïc höôùng daãn ñeå coù theå, ngoaøi caên baûn
lyù thuyeát, hieåu bieát nhieàu theâm veà hoaøn caûnh Vieät Nam, vaø töï taïo moät tinh thaàn
quoác gia maïnh meõ. Ví duï nhöõng nghieân cöùu veà y hoïc nhieät ñôùi cuûa tröôøng Y
Döôïc, nhöõng nghieân cöùu cuûa caùc phoøng thí nghieäm Ñaïi hoïc Khoa hoïc veà thaûo
moäc, ñoäng vaät, ñòa chaát hoïc Vieät Nam, veà caùc chaát hoùa hoïc coù theå phaân tích ñöôïc
ôû Vieät Nam. ÔÛ ñaây, ta phaûi keå theâm nhöõng keát quaû veà haûi döông lyù hoùa hoïc,
ñoäng vaät vaø thöïc vaät caùc mieàn bieån Vieät Nam ñaõ thaâu löôïm ñöôïc taïi Vieän Haûi
hoïc Nha Trang Vieät Nam, nôi coù laàn ñaõ ñöôïc duøng laøm trung taâm huaán luyeän
cho caùc chuyeân vieân Haûi hoïc ôû Ñoâng Nam AÙ.

“Ngoaøi ra, caùc trung taâm kyõ thuaät goàm moät soá caùc tröôøng Cao ñaúng Kyõ
thuaät lieân laïc vôùi tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc, coù muïc ñích laø ñaøo taïo nhöõng
chuyeân vieân trong khung caûnh Vieät Nam, luyeän cho hoï moät loái laøm vieäc thöïc
tieãn, moät tinh thaàn quoác gia saùng suoát, ngoõ haàu mai sau, luùc ñöôïc göûi tôùi ñieàu
khieån caùc toå chöùc kyõ ngheä vaø canh noâng, hoï coù theå phuïc vuï quoác gia moät caùch
höõu hieäu.

“Caùc tröôøng Cao ñaúng Myõ thuaät vaø Kieán truùc cuõng khoâng queân nhieäm vuï
phaùt huy tinh thaàn myõ thuaät truyeàn thoáng Vieät Nam, hoøa hôïp yeáu toá ñoù vôùi nhu

80 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

caàu ñôøi soáng hieän ñaïi. Sinh vieân hoäi hoïa trong khi nghieân cöùu veà sôn daàu, moät
kyõ thuaät ngoaïi lai, luoân luoân trôû veà nguoàn, tìm hieåu bí quyeát cuûa sôn maøi, tranh
luïa vaø caùc tranh moäc baûn bình daân, nhöõng kho taøng cuûa myõ thuaät vaø myõ ngheä
truyeàn thoáng Vieät Nam. Veà phaàn caùc kieán truùc sö thì moät soá vaãn coá gaéng dung
hoøa kieán truùc coå ñieån vaø nhöõng nhu caàu, ñoøi hoûi cuûa cuoäc sinh hoaït môùi. Taïi
tröôøng Quoác gia AÂm nhaïc cuõng ñaõ thaønh laäp moät ban nghieân cöùu veà aâm nhaïc
coå Vieät Nam, veà kòch tröôøng, ca vuõ coå truyeàn ñeå cho sinh vieân coù dòp trôû veà vôùi
truyeàn thoáng vaên ngheä daân toäc” (Tlñd, tr. 20-23).

Ñaëc bieät, laø moät vò Khoa tröôûng Tröôøng Ñaïi hoïc Vaên khoa, Giaùo sö Nguyeãn
Khaéc Hoaïch cuõng coù phaàn chuù troïng ñeán vieäc thaønh laäp moät tröôøng Vaên khoa,
oâng vieát: “… Moät trong nhöõng coá gaéng ñaùng ghi nhôù cuûa Vieät Nam ñoäc laäp laø
moät tröôøng Ñaïi hoïc Vaên khoa, moät phaân khoa thöôøng vaãn ñöôïc coi nhö linh
hoàn cuûa caùc tröôøng Ñaïi hoïc Quoác gia, nhö moät cô quan troïng yeáu trong vieäc
xaây döïng neàn vaên hoùa daân toäc. Moät phaân khoa chuyeân daïy veà ngoân ngöõ, vaên
chöông, trieát lyù, lòch söû vaø ñòa lyù… taát coù lieân heä maät thieát vôùi nhöõng yeáu toá caên
baûn cuûa vaên ngheä vaø hoïc thuaät quoác gia, vaø coù theå coi nhö moät loø luyeän tinh
thaàn aùi quoác cho thanh nieân” (Tlñd, tr. 23).

Tuy vaäy, ñaïi hoïc mieàn Nam tröôùc 1975 khoâng bao giôø coå vuõ moät tinh thaàn
daân toäc cöïc ñoan; thay vaøo ñoù, noù chuù troïng xieån döông tinh thaàn khai phoùng.
Cuõng Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch ñaõ nhaän ñònh: “… Rieâng veà phaàn Vieät Nam,
trong chöông trình caûi toå giaùo duïc, theo lieàn nguyeân taéc daân toäc hoùa neàn giaùo
duïc laø nguyeân taéc thaønh laäp moät neàn giaùo duïc khai phoùng, côûi môû, saün saøng ñoùn
nhaän nhöõng giaù trò vaên hoùa ngoaïi lai khi chuùng laø nhöõng giaù trò ñích thöïc, coù
tính caùch phoå quaùt, coù tính caùch ‘ngöôøi’, vì giaù trò moät neàn vaên hoùa laø ôû nhöõng
caù tính ñoäc ñaùo, nhöng moät neàn vaên hoùa töï thu heïp trong caùi ‘voán’ cuûa noù laø
moät neàn vaên hoùa ñoùng kín (closed), maø vaên hoùa beá moân toûa caûng laø vaên hoùa
cheát (… ) chuùng ta khoâng theå queân ñöôïc tính caùch quoác teá, ñaïi ñoàng cuûa truyeàn
thoáng ñaïi hoïc töï ngaøn xöa. Tính caùch ñaïi ñoàng naøy ñaõ giuùp cho söï nghieân cöùu
khaùch quan vaø baát vuï lôïi, moät trong nhöõng söù meänh caên baûn cuûa baát cöù ñaïi hoïc
naøo treân theá giôùi. Cho neân, neáu neàn giaùo duïc ôû Vieät Nam laø moät neàn giaùo duïc
daân toäc, nhaèm phaùt trieån vaên hoùa quoác gia, thì noù cuõng laø moät neàn giaùo duïc côûi
môû, khai phoùng.

“Nguyeân taéc giaùo duïc roäng raõi, khai phoùng ñaõ ñöôïc cuï theå hoùa trong söï
coù maët taïi Vieät Nam cuûa moät soá hoïc giaû ngoaïi quoác coäng taùc maät thieát vôùi ñaïi
hoïc Vieät Nam vaø caùc giaùo sö ngoaïi quoác trong ñoù coù moät soá lôùn phuï traùch giaûng
daïy caùc moân sinh ngöõ, tieáng meï ñeû cuûa hoï (…) Caùc sinh vieân vaãn phaûi trau doài
ít nhaát laø moät ngoaïi ngöõ ñeå coù ñuû phöông tieän tham khaûo taøi lieäu, saùch baùo
ngoaïi quoác, nghe baøi giaûng cuûa caùc giaùo sö ngoaïi quoác vaø tìm hieåu caùc neàn vaên
hoùa ngoaïi quoác (…).

“… Caùc vieän khaûo cöùu vaø ñaïi hoïc luoân luoân giao thieäp maät thieát, trao ñoåi
vôùi caùc cô quan vaø phaùi ñoaøn vaên hoùa cuûa caùc nöôùc baïn, caùc thö vieän ñaïi hoïc
Vieät Nam vaãn nhaän ñeàu ñeàu saùch baùo vaø taøi lieäu nghieân cöùu cuûa nhöõng nöôùc
ñoù…” (Tlñd, tr. 25-27).

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 81

Moät theå hieän sinh ñoäng veà tinh thaàn khai phoùng cuûa neàn ñaïi hoïc mieàn Nam
thôøi baáy giôø laø söï tham döï vaø ñoùng goùp cuûa caùc cô quan ñaïi hoïc cuõng nhö cuûa caù
nhaân caùc vò giaùo sö ñaïi hoïc vaøo nhöõng toå chöùc nghieân cöùu quoác teá, ñaëc bieät coù
quan taâm tôùi khu vöïc Ñoâng AÙ vaø Ñoâng Nam AÙ, cuï theå nhö Modern Languages
Association, Association of American University Professors, Association for
Asian Studies, American Oriental Society, Societeù des Etudes Indochinoises,
The Centre for East Asian Cultural Studies (thuoäc Ñoâng Döông vaên khoá, Toyo
Bunko, Tokyo), The Institute of Eastern Culture, Japan Society for Southeast
Asia History… Ñaëc bieät, thoâng qua toå chöùc UNESCO, vôùi söï ñoùng goùp cuûa haøng
loaït nhöõng giaùo sö ñaïi hoïc mieàn Nam Vieät Nam nhö Nguyeãn Khaéc Kham,
Nguyeãn Quang Trình, Vuõ Vaên Maãu, Vuõ Quoác Thuùc, Traàn Höõu Theá, Lyù Chaùnh
Trung…, neàn giaùo duïc cao caáp Vieät Nam ñaõ tham döï vaøo nhieàu hoaït ñoäng nghieân
cöùu vaø huaán luyeän coù lieân quan ñeán khu vöïc chaâu AÙ-Thaùi Bình Döông. Chaúng
haïn, Vieät Nam laø thaønh vieân tích cöïc trong vieäc xaây döïng moät moâ hình toaùn
hoïc cho döï aùn nghieân cöùu vuøng haï löu soâng Mekong; toå chöùc moät hoäi nghò ñòa
phöông caùc nhaø nghieân cöùu veà Haûi döông hoïc trong vuøng Ñoâng Nam AÙ taïi Saøi
Goøn vaøo naêm 1958; tham gia nghieân cöùu ban ñaàu lieân quan ñeán vieäc thu thaäp döõ
lieäu veà nhu caàu vaø söï cung öùng nhaân söï khoa hoïc vaø kyõ thuaät cuûa UNESCO, hôïp
taùc vôùi Trung taâm Nghieân cöùu veà Phaùt trieån Kinh teá vaø Xaõ hoäi cuûa UNESCO coù
truï sôû taïi New Delhi (AÁn Ñoä); tham gia caùc cuoäc hoäi thaûo veà vieäc giaûng daïy kyõ
thuaät caên baûn toå chöùc taïi Manila (Phi Luaät Taân), veà khoa Di truyeàn hoïc toå chöùc
taïi Tokyo, veà nghieân cöùu khoa hoïc toå chöùc taïi Hoàng Koâng… trong naêm 1961; toå
chöùc moät cuoäc hoäi nghò chuyeân ñeà ñòa phöông vôùi chuû ñeà “Nhöõng heä quaû giaùn
tieáp veà maët xaõ hoäi cuûa söï tieán boä kyõ thuaät trong caùc vuøng noâng thoân vaø thaønh
thò ôû Ñoâng Nam AÙ” taïi Saøi Goøn vaøo ñaàu naêm 1960…

Veà vieäc giaûng daïy ôû ñaïi hoïc, ngay khi xaây döïng laïi neàn giaùo duïc cao caáp
ôû mieàn Nam, caùc nhaø giaùo duïc ñaõ quan taâm ñeán vieäc söû duïng tieáng Vieät ñeå
truyeàn baù kieán thöùc. Tröôùc naêm 1955, haàu nhö taát caû moïi giaùo trình ñaïi hoïc
ñeàu ñöôïc giaûng baèng tieáng Phaùp; khoâng nhöõng theá, ngay caû caùc giaùo sö cuõng
phaàn nhieàu laø ngöôøi ngoaïi quoác. Töø khi tieáp nhaän, caùc nhaø sö phaïm Vieät Nam
ñaõ daàn daàn thay theá ngöôøi ngoaïi quoác, nhöõng hoïc giaû laõo thaønh vaø uyeân thaâm
cuõng ñöôïc môøi nhaän laõnh traùch nhieäm giaùo huaán sinh vieân. Caùc coá gaéng ñieån
cheá danh töø chuyeân moân, dòch taøi lieäu giaùo khoa sang tieáng Vieät… cuõng sôùm
ñöôïc chuù troïng. Nhôø vaäy, cho ñeán naêm 1960, haàu heát caùc tröôøng ñaïi hoïc ñeàu
laáy tieáng Vieät laøm chuyeån ngöõ; chæ rieâng laõnh vöïc y döôïc vaø khoa hoïc thì buoäc
phaûi tieáp tuïc coù moät soá baøi giaûng ñöôïc giaûng baèng tieáng Phaùp; hoaëc taïi moät soá
giôø daïy cuûa caùc giaùo sö ngoaïi quoác ñöôïc bieät thænh ñeå giaûng daïy trong caùc lôùp
tieán só Luaät thì taát nhieân sinh vieân phaûi coá gaéng tieáp thu khi caùc vò aáy giaûng
baèng tieáng ngoaïi quoác.

Neàn giaùo duïc mieàn Nam cuõng coù söï hoïc hoûi, tieáp thu caùc neàn giaùo duïc tieân
tieán treân theá giôùi. Vaøo khoaûng cuoái thaäp nieân 1960 thì truyeàn thoáng giaùo duïc
ñaïi hoïc chòu aûnh höôûng cuûa Phaùp ñaõ baét ñaàu coù nhöõng thay ñoåi nhôø söï trôû veà
cuûa nhöõng vò giaùo sö ñaõ du hoïc hoaëc ñi tu nghieäp taïi caùc quoác gia coù neàn giaùo
duïc phoùng khoaùng hôn giaùo duïc Phaùp, nhö Anh, Ñöùc, UÙc, Taân Taây Lan, Nhaät
vaø Hoa Kyø. Ngay caû moät soá giaùo sö tröôùc ñaây do Phaùp ñaøo taïo, sau khi ñi tu

82 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

nghieäp ôû caùc quoác gia ngoaøi Phaùp trôû veà, ñaõ caäp nhaät kieán thöùc vaø caùc phöông
phaùp môùi vaøo vieäc giaûng daïy. Do ñoù, nhöõng maâu thuaãn giöõa caùc khuynh höôùng
giaùo duïc daàn daàn tan bieán: nhieàu ngaønh hoïc môùi trong heä thoáng ñaïi hoïc Myõ
ñöôïc du nhaäp; vieäc sinh vieân cheùp baøi giaûng cuûa thaày roài hoïc thuoäc loøng ñöôïc
thay baèng vieäc töï tìm kieám taøi lieäu nghieân cöùu thoâng qua söï höôùng daãn cuûa caùc
giaùo sö; sinh vieân thích thuù tìm hieåu veà caùc traøo löu tö töôûng vaø hoïc thuaät treân
theá giôùi roài cuøng trao ñoåi vôùi nhau döôùi söï ñieàu hôïp cuûa caùc giaùo sö; coù nhöõng
giaùo sö khoâng ngaàn ngaïi laäp thuyeát. Noùi chung, heä thoáng ñaïi hoïc mieàn Nam
thôøi baáy giôø ñaõ aùp duïng phöông chaâm giaùo duïc cuûa Kant laø “khoâng chæ giaûng
daïy cho sinh vieân caùc tö töôûng maø daïy cho hoï bieát tö töôûng”.

Cuõng coù theå thaáy ñaïi hoïc mieàn Nam thôøi baáy giôø ñaõ coù nhöõng taùc ñoäng tích
cöïc trong vieäc xaùc ñònh tinh thaàn daân chuû cho xaõ hoäi mieàn Nam luùc ñoù. Trong
baøi “Ñaïi hoïc mieàn Nam tröôùc 1975: hoài töôûng vaø nhaän ñònh” ñaêng treân kyû yeáu
Humboldt, Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa coù thuaät laïi vieäc moät vò giaùo sö thuoäc Hoïc
vieän Quoác gia Haønh chaùnh ñaõ ñöôïc giao nhieäm vuï ñoïc baøi khai giaûng nieân khoùa
1965-1966 cho toaøn tröôøng; vò giaùo sö naøy toùm taét baûn luaän vaên tieán só cuûa oâng
ôû Hoa Kyø baøn veà vai troø quaân ñoäi ôû caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ, trong ñoù, oâng
nhaán maïnh ñeán nhöõng quyeát ñònh saùng suoát cuûa moät vaøi chính quyeàn quaân ñoäi
ñaõ mau maén trao traû quyeàn löïc cho nhaân daân thoâng qua vieäc baàu cöû phoå thoâng
neân ñaõ traùnh ñöôïc nhöõng cuoäc ñaáu tranh chính trò gaây ñau thöông chia reõ trong
coäng ñoàng daân toäc vaø kìm haõm söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc. Cuoäc noùi chuyeän cuûa
vò giaùo sö naøy coù söï tham döï cuûa ñaïi dieän chính phuû quaân nhaân luùc aáy, baøi giaûng
cuûa vò giaùo sö ñöôïc vò ñaïi dieän chính phuû laáy veà laøm tôø trình vaø ñaõ coù nhöõng
vò trong chính phuû chòu traùch nhieäm nghieân cöùu luaän vaên tieán só cuûa vò giaùo sö
ñoù. Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa cho bieát, sau ñoù khoâng thaáy coâng boá keát quaû nghieân
cöùu hay phaûn öùng cuûa chính phuû quaân nhaân. Tuy nhieân, lòch söû cho thaáy vaøo
ngaøy 11 thaùng 9 naêm 1966, chính phuû quaân nhaân thôøi aáy ñaõ toå chöùc moät cuoäc
baàu cöû Quoác hoäi Laäp hieán ñeå soaïn thaûo Hieán phaùp môùi ñöôïc ban haønh vaøo ngaøy
18/3/1967, vaø sau ñoù, caên cöù treân baûn Hieán phaùp aáy ñeå xaây döïng chính theå Ñeä
nhò Coäng hoøa, thì cuõng coù theå nghó raèng baøi giaûng hoâm khai giaûng nieân khoùa
1965-1966 ôû Hoïc vieän Quoác gia Haønh chaùnh cuõng coù phaàn coù taùc duïng.

Veà phöông dieän quaûn trò chung, trong quaù trình phaùt trieån, caùc cô sôû giaùo
duïc ñaïi hoïc coâng laäp ñaõ töøng böôùc ñöôïc saép xeáp laïi, coù söï taùch ra hoaëc saùp nhaäp
ñeå hôïp lyù hoùa veà phöông dieän ñaøo taïo theo moät chính saùch toång theå. Vì theá,
trong soá nhöõng cô sôû ñaïi hoïc vaø cao ñaúng coâng laäp neâu treân, cho ñeán thôøi gian
tröôùc khi chính quyeàn mieàn Nam tan raõ, ñaõ coù nhieàu thay ñoåi. Tuy nhieân, do
khuoân khoå baøi vieát coù haïn, chuùng toâi khoâng theå trình baøy heát ôû ñaây.

Veà phöông dieän toå chöùc, caøng veà sau, neàn ñaïi hoïc ôû mieàn Nam tröôùc 1975
caøng thieân troïng veà tinh thaàn thöïc duïng cuûa neàn ñaïi hoïc Hoa Kyø. Cheá ñoä töï trò
ñaïi hoïc ngaøy caøng ñöôïc nhaán maïnh. Moät thaønh coâng cuûa caùc nhaø giaùo duïc mieàn
Nam luùc aáy laø vieäc tranh thuû ñeå Hieán phaùp Vieät Nam Coäng hoøa naêm 1967 ñaõ
ghi roõ trong Ñieàu 10, “Neàn giaùo duïc Ñaïi hoïc ñöôïc töï trò”.

Veà vaán ñeà töï trò ñaïi hoïc, nhaän ñònh cuûa Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa trong baøi
vieát ñaõ daãn laø xaùc ñaùng: “Chòu aûnh höôûng truyeàn thoáng coå ñieån cuûa Phaùp, giaùo

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 83

duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Nam khoâng ñöôïc töï trò veà caû ba phöông dieän ngaân saùch,
nhaân vieân vaø hoïc vuï. Quaû thaät caùc Vieän Ñaïi hoïc Saøi-goøn, Hueá, Caàn Thô, Ñaïi
hoïc Baùch khoa Thuû Ñöùc, caùc tröôøng Cao ñaúng vaø Ñaïi hoïc Coäng ñoàng cuûa chính
phuû ñeàu ñöôïc ñaët döôùi quyeàn ñieàu haønh cuûa Boä Giaùo duïc. Caùc quyeát ñònh quan
troïng nhö tuyeån duïng hay thaêng ngaïch traät cuûa giaùo sö, mua saém vaät lieäu hay
chi phí xaây döïng ñeàu phaûi trình cho Boä tröôûng duyeät kyù. Rieâng chöùc vuï Vieän
tröôûng laø do Toång thoáng boå nhieäm, nhöng döôùi thôøi Ñeä nhò Coäng hoøa thì vieäc
boå nhieäm Vieän tröôûng phaûi ñöôïc Quoác hoäi thoâng qua sau moät buoåi ñieàu traàn veà
ñöôøng loái vaø toå chöùc ñaïi hoïc. Tieáp theo ñoù, Thuû töôùng boå nhieäm caùc Phoù Vieän
tröôûng theo ñeà nghò cuûa Vieän tröôûng nhöng khoâng caàn phaûi thoâng qua Quoác
hoäi. Chöõ kyù cuûa Vieän tröôûng treân caùc vaên baèng ñaïi hoïc luoân luoân theo sau doøng
chöõ ‘Thöøa uûy nhieäm Boä tröôûng Giaùo duïc’. Caùc khoaûn vieän trôï töø beân ngoaøi cho
phaùt trieån ñaïi hoïc cuõng phaûi qua ngaân saùch cuûa Boä Giaùo duïc ngoaïi tröø döôùi
hình thöùc hieän vaät nhö saùch vôû, duïng cuï, maùy moùc, hay giaùo sö thænh giaûng
(visiting professors) khoâng do chính phuû Vieät Nam traû löông. Nguoàn vieän trôï
thöôøng laø caùc chöông trình ngoaïi vieän cuûa caùc chính phuû Phaùp, Myõ, UÙc, Taân
Taây Lan... Veà hoïc vuï, maëc duø noäi dung chöông trình giaûng daïy thuoäc thaåm
quyeàn cuûa ñaïi hoïc, vieäc toå chöùc caùc phaân khoa, thi cöû vaø vaên baèng cuøng vôùi moïi
saùng kieán thay ñoåi hay döï aùn môùi ñeàu phaûi ñöôïc söï chaáp thuaän cuûa Boä Giaùo
duïc. Toùm laïi, Boä Giaùo duïc giöõ vai troø ñieàu hôïp toång quaùt caùc ñaïi hoïc ñeå thoáng
nhaát veà maët trieát lyù giaùo duïc, quaûn trò nhaân vieân vaø taøi chaùnh (tröø Hoïc Vieän
Quoác gia Haønh chaùnh huaán luyeän coâng chöùc laø tröïc thuoäc Phuû Toång thoáng)”.

Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa cuõng neâu lyù do khieán neàn töï trò ñaïi hoïc ôû mieàn
Nam luùc baáy giôø chöa theå coù ñöôïc nhöõng thaønh töïu ñuùng möùc. Trong baøi vieát
daãn treân, oâng nhaän ñònh: “ÔÛ mieàn Nam, khi ghi trong Hieán phaùp naêm 1967
laø ‘Neàn giaùo duïc Ñaïi hoïc ñöôïc töï trò’, caùc nhaø laøm chính saùch giaùo duïc ñaõ xaùc
nhaän söï caàn thieát phaûi hoäi nhaäp vôùi theá giôùi daân chuû, nhaát laø theo moâ hình cuûa
Myõ. Nhöng vieäc trao cho ñaïi hoïc quyeàn töï trò, nhaát laø veà quaûn trò nhaân vieân
vaø söû duïng ngaân saùch, töø nhöõng ñònh cheá laâu ñôøi nhö Boä Giaùo duïc, Toång nha
Coâng vuï vaø Toång nha Ngaân saùch ñoøi hoûi nhöõng söï thay ñoåi hay ñieàu chænh
thích hôïp veà luaät leä vaø thuû tuïc, do ñoù caàn phaûi coù thôøi gian thöïc hieän theo moät
tieán trình chuyeån tieáp”.

Nhöng oâng cuõng nhìn nhaän veà nhöõng öu ñaõi maø chính quyeàn mieàn Nam
ñaõ daønh cho giôùi ñaïi hoïc thôøi aáy: “Duø sao trong tieán trình töï trò hoùa, ñaïi hoïc
mieàn Nam ñaõ ñöôïc höôûng nhieàu öu ñaõi. Caùc ñeà nghò cuûa Hoäi ñoàng ñaïi hoïc veà
nhaân vieân hay ngaân saùch thöôøng ñöôïc chính phuû chaáp thuaän mau choùng ngoaïi
tröø nhöõng quyeát ñònh thaät quan troïng. Do söï tín nhieäm saün coù ñoái vôùi laõnh ñaïo
ñaïi hoïc, söï chaáp thuaän cuûa chính phuû ñöôïc caên cöù vaøo söï hôïp leä veà haønh chaùnh
vaø khaû naêng ngaân saùch hôn laø xeùt veà nhu caàu vaø giaù trò cuûa ñeà nghò. Veà maët hoïc
vuï, söï chaáp thuaän cuûa Boä Giaùo duïc laïi caøng coù tính hình thöùc hôn nöõa vì khoâng
khi naøo boä ra chæ thò hay can thieäp vaøo vieäc aán ñònh noäi dung caùc moân hoïc, theå
leä thi cöû vaø chaám thi, caùc coâng taùc nghieân cöùu vaø giaûng daïy, mieãn laø khoâng traùi
ngöôïc vôùi ba nguyeân taéc caên baûn laø nhaân baûn, daân toäc vaø khai phoùng. Chính
saùch uyeån chuyeån naøy ñoái vôùi laõnh ñaïo ñaïi hoïc ñöa ñeán thaùi ñoä maëc nhieân chaáp
thuaän cho ñaïi hoïc thöû nghieäm saùng kieán môùi ñeå roát cuoäc chính thöùc coâng nhaän
keát quaû cuûa thöû nghieäm”.

84 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Cuõng veà vaán ñeà töï trò ñaïi hoïc, Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa thuaät laïi moät tröôøng
hôïp cho thaáy yù kieán xaùc ñaùng cuûa caùc chuyeân vieân luoân ñöôïc giôùi caàm quyeàn toân
troïng: “… Khoaûng giöõa naêm 1965, toâi ñöôïc bieät phaùi töø Ñaïi hoïc Vaên khoa Saøi
Goøn sang Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh trong moät naêm ñeå giuùp toå chöùc vaø soaïn thaûo
chöông trình cöû nhaân cho Phaân khoa Vaên hoïc vaø Khoa hoïc Nhaân vaên.  Sau
khi hoäi yù vôùi Thöôïng toïa Vieän tröôûng Thích Minh Chaâu vaø ñöôïc söï ñoàng yù cuûa
Thöôïng toïa, toâi baét ñaàu soaïn thaûo caùc moân hoïc theo heä thoáng tín chæ (credits)
thay theá cho caùc chöùng chæ cöû nhaân nhöng vaãn duy trì cheá ñoä nieân khoùa. Toâi
trôû veà Ñaïi hoïc Saøi Goøn khi xong coâng vieäc vaø ñöôïc bieát döï aùn caûi caùch dung hoøa
cuõ-môùi naøy sau ñoù ñöôïc Hoäi ñoàng Vieän hoaøn chænh vaø laàn löôït aùp duïng vaøo caùc
phaân khoa khaùc. Ñieàu ñaùng chuù yù laø khi Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh trình döï aùn
naøy leân Boä Giaùo duïc xin yù kieán, boä khoâng chính thöùc chaáp thuaän hay baùc boû,
nhöng caùc vaên baèng cöû nhaân cuûa Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh ñeàu ñöôïc boä coâng nhaän”.

Nhöõng nhaän ñònh veà tính chaát cuûa söï töï trò ñaïi hoïc trong neàn ñaïi hoïc
mieàn Nam Vieät Nam tröôùc 1975 cuûa Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa noùi treân phuø hôïp
vôùi moät nhaän xeùt ñöôïc neâu trong baøi vieát “Giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa” ñaêng
treân trang Baùch khoa toaøn thö môû Wikipedia nhö sau: “Rieâng trong lónh vöïc
giaùo duïc ñaïi hoïc, Ñieàu 10 cuûa Hieán phaùp Vieät Nam Coäng hoøa (1967) neâu roõ:
Neàn giaùo duïc ñaïi hoïc ñöôïc töï trò. ÔÛ mieàn Nam tröôùc 1975 khoâng coù ‘Boä Ñaïi
hoïc’ cuõng khoâng coù cô quan chuû quaûn kieåu nhö Boä Y teá quaûn lyù caùc tröôøng ñaïi
hoïc y-döôïc. Trong ban laõnh ñaïo cuûa Boä Quoác gia Giaùo duïc cuûa Vieät Nam Coäng
hoøa coù moät thöù tröôûng ñaëc traùch giaùo duïc ñaïi hoïc. Coâng vieäc cuûa vò naøy chuû yeáu
laø lo veà chính saùch chung vì caùc vieän ñaïi hoïc laø cô quan ngoaïi vi ñoái vôùi boä ôû
trung öông. Veà hoïc vuï vaø ñieàu haønh, caùc cô sôû giaùo duïc ñaïi hoïc ñöôïc töï trò. Caùc
hoäi ñoàng ôû caáp vieän ñaïi hoïc vaø caáp tröôøng ñaïi hoïc (hay phaân khoa ñaïi hoïc) coù
quyeàn thaûo luaän vaø quyeát ñònh maø khoâng phaûi trình baùo hay xin chæ thò töø baát
cöù ai. Caùc hieäu tröôûng hay khoa tröôûng cuûa caùc tröôøng ñaïi hoïc hay phaân khoa
ñaïi hoïc khoâng do Boä Quoác gia Giaùo duïc boå nhieäm maø do caùc giaùo sö cuûa Hoäi
ñoàng Khoa baàu leân.

Veà maët taøi chính, tuy caùc vieän ñaïi hoïc coâng laäp coù ngaân saùch rieâng nhöng
ñaây laø moät phaàn cuûa ngaân saùch chung thuoäc ngaân saùch quoác gia vaø phaûi ñöôïc
Quoác hoäi chaáp thuaän. Taát caû caùc chi tieâu phaûi qua thuû tuïc ‘chieáu hoäi ngaân saùch’
do Boä Taøi chính kieåm soaùt vaø thöïc hieän. Ngoaøi ra, giaûng vieân vaø nhaân vieân
laø coâng chöùc quoác gia. Vieäc tuyeån môùi, chuyeån ngaïch, boå nhieäm, thaêng chöùc,
v.v... phaûi qua thuû tuïc ‘chieáu hoäi coâng vuï’ do Phuû Toång uûy Coâng vuï thöïc hieän
ñeå kieåm soaùt. Trong thöïc teá, thuû tuïc naøy ñöôïc thöïc hieän moät caùch khaù deã daøng
vaø nhanh choùng. Nhö vaäy, veà maët taøi chính caùc vieän ñaïi hoïc coâng laäp ôû mieàn
Nam khoâng ñöôïc nhieàu quyeàn töï trò nhö caùc vieän ñaïi hoïc ôû Hoa Kyø. Lyù do cuûa
vieäc naøy laø do caùc vieän ñaïi hoïc naøy khoâng thu hoïc phí cuûa sinh vieân, khoâng coù
nguoàn thu rieâng”.

Moät ñaëc ñieåm noåi baät cuûa heä thoáng ñaïi hoïc mieàn Nam Vieät Nam tröôùc
1975 laø haàu nhö ñaïi hoïc khoâng chòu taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng chính trò veà
phöông dieän hoïc thuaät; hay noùi khaùc ñi, ñaïi hoïc mieàn Nam tröôùc 1975 thöïc söï
ñöôïc höôûng tinh thaàn töï do hoïc thuaät. Baøi vieát “Giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa”
treân Baùch khoa toaøn thö môû Wikipedia vöøa neâu coøn ñöa ra nhaän ñònh:

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 85

“ÔÛ Vieät Nam, ngay töø thôøi xa xöa, giaùo duïc laø cuûa nhöõng ngöôøi laøm giaùo
duïc. Caùc vöông trieàu cuûa Vieät Nam thöôøng chæ vaïch ra nhöõng ñöôøng neùt chung
vaø nhöõng muïc tieâu chung, keøm theo ñoù laø toå chöùc caùc kyø thi ñeå tuyeån choïn ngöôøi
taøi maø khoâng tröïc tieáp can döï vaøo hoaït ñoäng giaûng daïy cuûa caùc cô sôû giaùo duïc.
Sang thôøi Phaùp thuoäc, ngöôøi Phaùp laäp ra moät neàn giaùo duïc môùi, nhöng vieäc
ñieàu haønh vaø soaïn thaûo chöông trình vaãn ñöôïc giao cho caùc nhaø giaùo ñöôïc huaán
luyeän chuyeân moân, duø laø ngöôøi Phaùp hay ngöôøi Vieät.

Ñaëc ñieåm treân ñöôïc toân troïng trong suoát thôøi Quoác gia Vieät Nam cuûa Cöïu
hoaøng Baûo Ñaïi vaø ñaëc bieät laø thôøi Vieät Nam Coäng hoøa. Caùc chöùc vuï boä tröôûng
hay toång tröôûng giaùo duïc coù theå laø do caùc chính trò gia hay nhöõng ngöôøi thuoäc
caùc ngaønh khaùc ñaûm nhieäm, nhöng caùc chöùc vuï khaùc trong Boä Giaùo duïc ñeàu
laø nhöõng nhaø giaùo chuyeân nghieäp ñaûm traùch (ngoaïi tröø moät soá chöùc vuï coù tính
chaát chính trò nhö ñoång lyù vaên phoøng, bí thö, v.v...). Hoï laø nhöõng ngöôøi am
hieåu coâng vieäc, coù kinh nghieäm, giaøu taâm huyeát, vaø xem chính trò chæ laø nhaát
thôøi, töông lai cuûa daân toäc môùi quan troïng. Trong caùc cô quan laäp phaùp, nhöõng
ngöôøi ñöùng ñaàu caùc uûy ban hay tieåu ban giaùo duïc cuûa Thöôïng vieän vaø Haï vieän
(cuûa Quoác hoäi Vieät Nam Coäng hoøa) ñeàu laø nhöõng nghò só quoác hoäi xuaát thaân töø
nhaø giaùo. Ngoaïi tröø ôû nhöõng vuøng maát an ninh, nhöõng gì thuoäc phaïm vi chính
trò nhaát thôøi ñeàu ngöng laïi tröôùc ngöôõng cöûa hoïc ñöôøng”.

Cuõng veà laõnh vöïc naøy, ngöôøi ta coù theå nhaéc laïi moät laàn nöõa tinh thaàn khai
phoùng cuûa ñaïi hoïc mieàn Nam. Moïi ngöôøi ñeàu bieát, trong giai ñoaïn töø 1955 ñeán
1975, giöõa hai mieàn Nam Baéc coù söï khaùc bieät veà yù thöùc heä chính trò cuûa hai xaõ
hoäi: mieàn Baéc quyeát taâm xaây döïng moät xaõ hoäi xaõ hoäi chuû nghóa treân tinh thaàn
chuû nghóa coäng saûn do Karl Marx taäp ñaïi thaønh, trong khi mieàn Nam xieån
döông moät xaõ hoäi theo tinh thaàn daân chuû tö baûn chuû nghóa. Tuy vaäy, ngöôøi sinh
vieân ñaïi hoïc mieàn Nam vaãn ñöôïc töï do nghieân cöùu chuû nghóa Marx, taùc phaåm
Tìm hieåu trieát hoïc Karl Marx cuûa Giaùo sö Traàn Vaên Toaøn xuaát baûn naêm 1965
laø moät trong nhöõng ñaàu saùch ñöôïc nhieàu sinh vieân ñaïi hoïc mieàn Nam thôøi baáy
giôø quan taâm. Coù theå thaáy caùc traøo löu tö töôûng theá giôùi ñeàu ñöôïc caùc giaùo sö
ñaïi hoïc giôùi thieäu cho sinh vieân mieàn Nam thôøi baáy giôø.

Noùi ñeán ñaïi hoïc laø phaûi nghó ñeán vieäc nghieân cöùu, caùc hoaït ñoäng thöïc
haønh, thöïc taäp, vaø taøi lieäu tham khaûo. Ñaây laø nhöõng nhu caàu khoâng theå ñaùp öùng
ñöôïc baèng tinh thaàn maø phaûi coù ngaân khoaûn. Trong hoaøn caûnh môùi xaây döïng,
ñang coù nhöõng vaán ñeà veà noäi trò vaø phaûi ñoái phoù vôùi chieán tranh, ngaân khoaûn
daønh cho trang bò ñaïi hoïc khoâng ñaùng keå, neàn ñaïi hoïc mieàn Nam tröôùc 1975
ñaõ giaûi quyeát caùc nhu caàu naøy baèng söï chaét chiu vaø söï vaän duïng raát ñaùng traân
troïng. Noùi chung, caùc phoøng thí nghieäm vaø maùy moùc trang bò thöôøng thieáu thoán
vaø neáu coù thì cuõng quaù cuõ kyõ. Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch ghi nhaän: “Caûnh
töôïng haøng ba, boán chuïc sinh vieân chen chuùc nhau quanh moät maùy thí nghieäm
cuõ (ñaùng leõ moãi maùy chæ duøng cho töø moät ñeán naêm sinh vieân vaø phaûi laø maùy
môùi!) laø caûnh thoâng thöôøng taïi Ñaïi hoïc Khoa hoïc, Döôïc khoa…

“…Vaøi loaïi maùy raát thoâng duïng ôû AÂu Myõ nhö maùy chieáu qua ñaàu (overhead-
projector), maùy thu vaø phaùt thanh ñeå hoïc ngoaïi ngöõ, maùy chieáu hình, maùy tính
vaø maùy chuïp baûn sao (photocopy) thöôøng duøng taïi caùc vaên phoøng, vaãn coøn laø
moät giaác mô xa ñoái vôùi moät vaøi phaân khoa” (Tlñd, tr. 153).

86 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Veà thö vieän, tình hình cuõng khoâng coù gì saùng suûa. Theo taøi lieäu Phaùt trieån
thö vieän taïi mieàn Nam tröôùc 1975 cuûa Giaùo sö Laâm Vónh Theá, thì tröôùc naêm
1967, heä thoáng thö vieän cuûa Vieät Nam Coäng hoøa yeáu keùm veà moïi maët. Ñoái vôùi
thö vieän cuûa caùc ñaïi hoïc, oâng cho bieát: “… moãi tröôøng ñaïi hoïc ñeàu coù thö vieän.
Rieâng taïi Saøi Goøn, trong khoái ñaïi hoïc coâng, töùc laø caùc phaân khoa tröïc thuoäc
Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn, phaàn lôùn caùc thö vieän cuûa caùc phaân khoa Luaät, Khoa hoïc,
Vaên khoa vaø Sö phaïm ñeàu beù nhoû, cô sôû vaät chaát chaät heïp, vaø söu taäp khoâng
ñaùng keå. Chæ rieâng coù Hoïc vieän Quoác gia Haønh chaùnh laø coù thö vieän töông ñoái
coù taàm voùc vôùi cô sôû vaät chaát khang trang vaø söu taäp ñaùng keå vì tröôøng naøy coù
ñöôïc hoã trôï tröïc tieáp töø tröôøng ñaïi hoïc Michigan State University… Trong khoái
ñaïi hoïc tö thì thö vieän cuûa Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh laø lôùn nhöùt vôùi cô sôû vaät
chaát ñoà soä vaø söu taäp raát phong phuù do taøi trôï cuûa cô quan Vaên hoùa AÙ Chaâu
(Asia Foundation)…”. Sau ñoù, cuõng taøi lieäu treân ghi nhaän “söï phaùt trieån vöôït böïc
cuûa rieâng Thö vieän Ñaïi hoïc Y khoa Saøi Goøn, vôùi söï taøi trôï cuûa Hoäi Y khoa Hoa
Kyø (American Medical Association)… ñaàu naêm 1974, Thö vieän Y khoa ñaõ coù moät
söu taäp goàm 16.355 nhan ñeà saùch vaø treân 300 nhan ñeà taïp chí”. Taøi lieäu naøy
cuõng ghi nhaän söï xuaát hieän cuûa caùc thö vieän quaân söï, noåi baät nhaát laø thö vieän
cuûa Tröôøng Voõ bò Quoác gia ôû Ñaø Laït vaø thö vieän Tröôøng Cao ñaúng Quoác phoøng.

Trong hoaøn caûnh thieáu thoán ñoù, caùc sinh hoaït ñaïi hoïc cuõng vaãn coù khoâng
ít thaønh töïu. Moät hieän töôïng theå hieän söï naêng ñoäng cuûa neàn ñaïi hoïc Vieät Nam
taïi mieàn Nam tröôùc naêm 1975 laø söï nôû roä cuûa caùc aán phaåm chuyeân khoa, coù theå
laø caùc taïp chí thuoäc caùc phaân khoa ñaïi hoïc, caùc vieän ñaïi hoïc hoaëc nhöõng taïp chí
coù söï tham gia tích cöïc cuûa caùc vò giaùo sö ñaïi hoïc vaø caùc nhaø trí thöùc ñoäc laäp.
Töø raát sôùm, giôùi trí thöùc ñaïi hoïc ñaõ quy tuï chung quanh nhöõng taäp san ñoäc laäp
nhö caùc taïp chí Queâ höông, Vaên hoùa AÙ Chaâu,… ñeå ñoùng goùp yù kieán vôùi caùc nhaø
laøm chính saùch baèng nhöõng baøi luaän thuyeát veà caùc vaán ñeà chính trò, kinh teá,
vaên hoùa vaø xaõ hoäi. Laàn löôït, trong quaù trình phaùt trieån, caùc phaân khoa hay caùc
vieän ñaïi hoïc coù ñieàu kieän ñeàu phaùt haønh caùc aán phaåm ñònh kyø trình baøy nhöõng
keát quaû nghieân cöùu hoïc thuaät cuûa khoa hay vieän mình; ñöôïc ghi nhôù nhieàu coù
theå keå ñeán tôø Ñaïi hoïc cuûa Vieän Ñaïi hoïc Hueá, caùc taäp san Tri thöùc vaø Thuï nhaân
cuûa Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït, taïp chí Acta Medica Vietnamica cuûa tröôøng Y Döôïc,
Luaät hoïc Kinh teá taïp chí cuûa tröôøng Luaät, taäp san Nghieân cöùu Haønh chaùnh cuûa
Hoïc vieän Quoác gia Haønh chaùnh, taäp san Söû ñòa cuûa tröôøng Sö phaïm Saøi Goøn,
Tö töôûng cuûa Vieän Ñaïi hoïc Vaïn Haïnh. Noäi dung cuûa caùc aán phaåm noùi treân theå
hieän roõ quan ñieåm laáy con ngöôøi laøm cöùu caùnh cuûa moïi hoaït ñoäng hoïc thuaät tö
töôûng, trình baøy nhöõng kieán thöùc môùi nhaát trong laõnh vöïc hoïc thuaät coù lieân
quan vaø taäp trung giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà cuûa ñaát nöôùc trong hieän tình chieán
tranh thôøi baáy giôø.

Beân caïnh vieäc phaùt haønh caùc aán phaåm ñònh kyø cuûa caùc vieän hay caùc
tröôøng ñaïi hoïc, coâng taùc du nhaäp trí tueä cuõng ñöôïc caùc nhaø giaùo duïc mieàn Nam
raát quan taâm. Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa hoài töôûng: “Nhaø xuaát baûn Hieän ñaïi laø moät
döï aùn vaên hoùa coù nhöõng ñoùng goùp khoâng nhoû cho nhöõng hoaït ñoäng töï do, khai
phoùng cuûa ñaïi hoïc. Vì söï gia taêng cöôøng ñoä cuûa chieán tranh, coâng cuoäc phaùt
trieån ñaïi hoïc gaëp phaûi nhieàu khoù khaên, ñaëc bieät trong vieäc göûi sinh vieân ñi du
hoïc nöôùc ngoaøi. Boä Giaùo duïc vaø Vieän Ñaïi hoïc ñaõ phaûi môøi moät soá giaùo sö ngoaïi

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 87

quoác tôùi giaûng daïy nhöng khoâng ñaùp öùng ñuû nhu caàu. Khi laøm Ñoång lyù Vaên
phoøng taïi Boä Vaên hoùa Giaùo duïc naêm 1965, toâi ñaõ coù döï aùn du nhaäp trí tueä baèng
vieäc môøi giaùo sö nöôùc ngoaøi vaø dòch saùch nghieân cöùu ñeå giaûi quyeát naïn thieáu
giaùo sö vaø môû roäng kieán thöùc cuûa sinh vieân. Khi noùi chuyeän vôùi caùc cô quan vieän
trôï vaên hoùa nöôùc ngoaøi, khaåu hieäu ‘We want to bring the brain in’ cuûa toâi coù
söùc thuyeát phuïc nhöng chöa kòp laøm ñöôïc gì thì chính quyeàn daân söï Phan Huy
Quaùt ñaõ phaûi ra ñi. Naêm 1971, cuøng vôùi söï nôû roä cuûa caùc ñaïi hoïc tö vaø ñaïi hoïc
coäng ñoàng kieåu Myõ, toâi coù cô hoäi quan heä vôùi Hoäi ñoàng Quaûn trò Hoäi Vieät-Myõ vaø
ñeà nghò chöông trình dòch taøi lieäu giaùo khoa cuûa Myõ cho giaùo sö vaø sinh vieân
ñaïi hoïc Vieät Nam beân caïnh chöông trình phoå bieán kieán thöùc phoå thoâng veà vaên
hoïc, khoa hoïc vaø ngheä thuaät maø Hoäi Vieät-Myõ ñang thöïc hieän. Döï aùn ñöôïc chaáp
thuaän, Hoäi Vieät-Myõ phuï traùch ñieàu ñình vôùi caùc nhaø xuaát baûn ôû Myõ veà quyeàn
ñöôïc dòch saùch vaø Nxb Hieän ñaïi ra ñôøi vôùi söï hôïp taùc cuûa nhieàu giaùo sö vaø hoïc
giaû coù uy tín cho ñeán nhöõng ngaøy cuoái thaùng Tö 1975.

“Trong boán naêm hoaït ñoäng, Nxb Hieän ñaïi ñaõ hoaøn thaønh ñöôïc 45 taùc
phaåm trong ñoù 30 cuoán laø saùch nghieân cöùu veà kinh teá, chính trò, khoa hoïc,
kyõ thuaät. Ñieån hình laø: Caên baûn chính trò cuûa phaùt trieån kinh teá cuûa Robert
T. Holt vaø John E. Turner, Vuõ Quoác Thuùc dòch; Söï bieán ñoåi cuûa quoác teá coâng
phaùp cuûa W. Friedman, Taï Vaên Taøi dòch; Chính trò vaø bang giao quoác teá cuûa
Hans J. Morgenthau, moät nhoùm chuyeân vieân dòch, Nguyeãn Maïnh Huøng chuû
bieân; Theá quaân bình theá giôùi vaø töông lai cuûa AÙ Chaâu cuûa Robert Scalapino vaø
William Griffith, Phaïm Thieân Huøng dòch; AÙ Chaâu vaø caùc ñaïi cöôøng cuûa Robert
A. Scalapino, Nhoùm Toaøn Höng dòch; Vaên minh daân chuû cuûa Leslie Lipson,
Vuõ Troïng Caûnh dòch; Nguyeân taéc quaûn trò: Phaân tích caùc chöùc vuï quaûn trò
cuûa Harold Koontz vaø Cyril O’Donnell, Traàn Löông Ngoïc vaø Cung Thuùc Tieán
dòch; Xaõ hoäi hoïc cuûa Joseph Fichter, Traàn Vaên Ñónh dòch; Khía caïnh kinh
teá cuûa phaùt trieån noâng nghieäp cuûa John W. Mellor, Nguyeãn Ñaêng Haûi dòch;
Naêng löôïng vaø theá giôùi ngaøy mai cuûa Hal Hellman, Ngoâ Ñình Long dòch; Kyù
giaû chuyeân nghieäp cuûa John Hohenberg, Leâ Thaùi Baèng vaø Leâ Ñình Ñieåu dòch.
Ñaùng chuù yù laø boä Kinh teá hoïc cuûa Paul Samuelson, ngöôøi ñöôïc giaûi Nobel Kinh
teá naêm 1970, Cung Thuùc Tieán, Nguyeãn Minh Haûi vaø Traàn Löông Ngoïc dòch,
Nguyeãn Cao Haùch hieäu ñính, môùi in xong taäp I (700 trang) khoaûng giöõa thaùng
Tö 1975, chöa kòp baùn. Naêm 1990, khi toâi vaø phaùi ñoaøn SEARAC gaëp coá Ngoaïi
tröôûng Nguyeãn Cô Thaïch ôû New York ñeå vaän ñoäng vieäc ñònh cö cöïu tuø nhaân
caûi taïo ôû Myõ, nhaân dòp ñeà caäp ñeán keá hoaïch ñoåi môùi cuûa Nhaø nöôùc, oâng Thaïch
baùo tin vui laø boä saùch cuûa Samuelson ñang ñöôïc dòch sang tieáng Vieät. Toâi keå laïi
chuyeän naêm 1975 Nxb Hieän ñaïi ñeå laïi hai nghìn baûn dòch cuoán saùch naøy coøn
thôm muøi giaáy môùi vaø noùi theâm: ‘Chaéc luùc ñoù caùc anh ñaõ cho ñoát heát roài’. OÂng
Thaïch traû lôøi baèng moät nuï cuôøi xoøa.

“Ngoaøi chöông trình dòch saùch cuûa caùc taùc giaû ngöôøi Myõ, Nxb Hieän ñaïi
cuõng xuaát baûn saùch dòch töø Phaùp vaên vaø saùch vieát baèng tieáng Vieät cuûa taùc giaû
ngöôøi Vieät. Cuoán saùch tieáng Phaùp laøm soâi noåi dö luaän theá giôùi hoài ñoù laø cuoán Ni
Marx, Ni Jesus cuûa trieát gia Phaùp noåi tieáng Jean-François Revel ñöôïc Nguyeãn
Khaéc Nhaân dòch sang tieáng Vieät laø Khoâng theo Marx, khoâng theo Jesus. Ba
cuoán saùch vieát baèng tieáng Vieät do Hieän ñaïi xuaát baûn laø Töø ñieån quaûn trò vaø

88 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

haønh chaùnh cuûa Buøi Quang Khaùnh vaø Vuõ Quoác Thoâng, William Faulkner: Cuoäc
ñôøi vaø taùc phaåm cuûa Doaõn Quoác Syõ vaø Nguyeãn Vaên Nha, vaø Ñaëc khaûo veà daân
nhaïc ôû Vieät Nam cuûa Phaïm Duy”.

Moät trong nhöõng khoù khaên lôùn cuûa ñaïi hoïc mieàn Nam laø thieáu traàm troïng
ñoäi nguõ giaûng huaán. Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch daãn taøi lieäu cuûa Vieän Ñaïi hoïc
Saøi Goøn trong naêm 1968-1969 cho thaáy soá sinh vieân ghi danh trong nieân khoùa
naøy laø 26.559 ngöôøi, trong khi soá giaùo chöùc chæ coù 347 vò, nghóa laø moät giaùo sö
phaûi phuï traùch tôùi 77 sinh vieân.

Ñoái töôïng chính cuûa ñaïi hoïc laø nhöõng ngöôøi ñi hoïc, caùc sinh vieân. Veà maët
naøy, coù theå thaáy laø khu vöïc coâng laäp cuûa neàn ñaïi hoïc mieàn Nam Vieät Nam tröôùc
naêm 1975 ñaõ thöïc söï theå hieän tinh thaàn daân chuû vaø nhaân baûn, laáy con ngöôøi
laøm cöùu caùnh. Tröôùc naêm 1975, taát caû moïi thanh nieân khoâng phaân bieät nam
nöõ, toân giaùo, chuûng toäc, thaønh phaàn xuaát thaân… ñeàu coù theå ñöôïc theo hoïc ñaïi
hoïc döïa treân nhöõng tieâu chuaån ñoàng nhaát laø ñaõ coù baèng Tuù taøi II vaø traûi qua
moät kyø thi tuyeån neáu cô sôû ñaïi hoïc ñoù coù toå chöùc thi tuyeån. Nhöõng tröôøng coù toå
chöùc thi tuyeån haàu heát laø nhöõng tröôøng baûo ñaûm coâng aên vieäc laøm cho ngöôøi toát
nghieäp, nhö Sö phaïm, Quoác gia Haønh chaùnh, Y, Döôïc, caùc hoïc vieän kyõ thuaät vaø
noâng nghieäp… OÂng Mai Thaùi Lónh, cöïu sinh vieân Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït, nguyeân
Phoù Chuû tòch HÑND thaønh phoá Ñaø Laït döôùi chính theå Coäng hoøa Xaõ hoäi Chuû
nghóa Vieät Nam xaùc nhaän, “Toâi laø con cuûa moät caùn boä Vieät Minh, tham gia
Caùch maïng thaùng Taùm taïi Laâm Ñoàng sau ñoù taäp keát ra mieàn Baéc [...] Cheá ñoä
Vieät Nam Coäng hoøa luùc ñoù bieát lyù lòch cuûa toâi, nhöng vaãn khoâng phaân bieät ñoái
xöû, cho neân toâi vaãn coù theå hoïc haønh ñeán nôi ñeán choán” (xem “Giaùo duïc Vieät nam
Coäng hoøa” treân trang Baùch khoa toaøn thö ñieän töû Wikipedia).

Vieäc toå chöùc thi tuyeån vaøo ñaïi hoïc luùc baáy giôø ñöôïc thöïc hieän raát nghieâm
tuùc; vaø vì theá, coù theå khaúng ñònh ñöôïc raèng nhöõng ngöôøi ñaõ böôùc chaân vaøo caùc
tröôøng ñaïi hoïc coù thi tuyeån thöïc söï laø nhöõng sinh vieân coù naêng löïc.

Tuy nhieân, tình traïng cuûa giôùi sinh vieân ñöông thôøi thöïc söï khoâng coù gì
laáy laøm saùng suûa, vaø ñoù laø moät trong nhöõng lyù do khieán ñaõ xaûy ra nhöõng hieän
töôïng ñöôïc goïi laø “noåi loaïn” cuûa sinh vieân trong nhöõng naêm giöõa thaäp nieân
1960 cho ñeán luùc chính theå Vieät Nam Coäng hoøa tan raõ. Nhaän ñònh veà tình
traïng naøy, Giaùo sö Nguyeãn Khaéc Hoaïch vieát: “Hieän thôøi, sinh vieân Vieät Nam
phaûi hoïc taäp trong nhieàu ñieàu kieän hoaøn toaøn thieáu thoán nhö chuùng ta ñaõ thaáy
(phoøng oác, giaùo sö, duïng cuï, thö vieän, phoøng thí nghieäm…), ngoaøi ra, cuoäc soáng
vaät chaát cuûa hoï khoâng coù gì saùng suûa (tình traïng chieán tranh, ñôøi soáng ñaét ñoû…),
moät soá lôùn phaûi vöøa ñi hoïc, vöøa ñi laøm; trôï caáp cuûa nhaø nöôùc döôùi hình thöùc
hoïc boång laïi quaù ít oûi…

“Moät vaøi ví duï ñieån hình khoâng laáy gì laøm khaû quan: Vôùi khoaûng 30.000
sinh vieân, Ñaïi hoïc Saøi Goøn chæ coù theå thaâu nhaän ñöôïc loái 500 sinh vieân vaøo hoïc
xaù (tình traïng hoïc xaù cuõng khoâng hôn nhöõng khu taïm cö cuûa daân tî naïn laø bao
nhieâu!) vaø cuõng chæ coù hai quaùn côm nhoû beù taïi Hoïc xaù Minh Maïng vaø Trung
taâm Y khoa. Sinh vieân laïi haàu nhö khoâng coù nôi gaëp gôõ, giaûi trí. Khaép Saøi Goøn,
vôùi soá sinh vieân khoång loà keå treân, ta khoâng coù ñöôïc moät saân vaän ñoäng hoaëc moät

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 89

hoà taém daønh rieâng cho thanh nieân ñaïi hoïc (söï yeáu keùm veà theå duïc hoïc ñöôøng laø
moät sôû ñoaûn traàm troïng cuûa neàn giaùo duïc Vieät Nam, quaù thieân veà trí duïc hôn
laø ñöùc duïc vaø theå duïc).

“Veà phöông dieän tinh thaàn thì söï khuûng hoaûng traàm troïng trong noäi taâm
ngöôøi sinh vieân Vieät Nam laø moät söï thöïc bi ñaùt. Tuoåi treû Vieät Nam sinh ra vaø
lôùn leân trong hoaøn caûnh chieán tranh khoùi löûa keùo daøi lieân mieân töø moät phaàn tö
theá kyû nay, maét ñaõ thaáy raát nhieàu ñoå vôõ ñau thöông…

“Taâm hoàn trong traéng, lyù töôûng, cuûa ngöôøi thanh nieân hai möôi tuoåi luoân
luoân va chaïm vôùi thöïc teá cuûa moät xaõ hoäi ñaûo ñieân, sa ñoïa vaø ñaày daãy baát coâng,
hoaøn toaøn khaùc theá giôùi saùch vôû… Chung quanh hoï taát caû chæ laø moät taán tuoàng
giaû doái, baån thæu. Moïi giaù trò xaõ hoäi ñeàu ñaûo loän, chæ coù kim tieàn vaø öu theá vaät
chaát laø ñaùng keå, caùc giaù trò ñaïo ñöùc vaø tinh thaàn haàu nhö khoâng coøn ai nhaéc
nhôû tôùi nöõa! Ñaâu ñaâu cuõng chæ laø tham nhuõng, löøa ñaûo treân tröôøng kinh teá cuõng
nhö chính trò chæ coù nhöõng thuû ñoaïn, tieåu xaûo, nònh bôï, doái traù…, caûnh töôïng
moät nhaân loaïi xaáu xa, hoãn loaïn, muùa may quay cuoàng ñaõ in saâu trong trí naõo
ngöôøi treû tuoåi, ñem tôùi cho hoï moät phaãn noä vaø chaùn chöôøng thöôøng xuyeân.

“Hoï thaát voïng vì caùc theá heä ñaøn anh ñaõ khoâng toû ra xöùng ñaùng, khoâng
neâu leân moät taám göông ñeïp ñeõ naøo, ngöôïc laïi, ñaõ cheøn eùp hoaëc khoâng naâng ñôõ
ñeå cuoäc soáng cuûa hoï, caû vaät chaát laãn tinh thaàn, trôû neân ngheøo naøn, chua xoùt…
Hoï chôø mong, caàu cöùu nhöõng ngöôøi ñaøn anh xöùng ñaùng, ñöa ñöôøng chæ loái,
ñem ñeán cho hoï nhöõng thöïc phaåm tinh thaàn vaø moät nieàm tin khaû dó loâi hoï ra
khoûi tình traïng beá taéc hieän thôøi. Nhöng thaàn töôïng khoâng coù, vaø nieàm tin troáng
roãng lôùn lao trong taâm trí hoï vaãn chöa ñöôïc laáp kín. Luùc ñoù laø luùc hoï raát deã
trôû thaønh moài ngon cuûa nhöõng teân “laùi buoân tuoåi treû”, cuûa boïn phuø thuûy chính
trò…” (Tlñd, tr. 191-193).

*
**

Qua nhöõng trình baøy treân, coù theå thaáy neàn giaùo duïc ñaïi hoïc mieàn Nam
Vieät Nam tröôùc 1975 vaãn chæ laø moät neàn ñaïi hoïc sô khai, ñang heát söùc coá
gaéng vöôn leân ñeán möùc coù theå ñaùp öùng ñöôïc khaùt voïng hoïc taäp cuûa daân chuùng
ñang laën huïp trong moät xaõ hoäi ñaõ ñoå naùt vaø caùc giaù trò bò ñaûo loän vì chieán
tranh, höôùng ñeán nhöõng söù maïng troïng yeáu vaø ña dieän cuûa moät neàn giaùo duïc
ñaïi hoïc ñuùng nghóa, bao goàm vieäc giaûng daïy keát hôïp vôùi nghieân cöùu, cung caáp
ñuû nhaân söï caàn thieát cho vieäc xaây döïng moät ñaát nöôùc oån ñònh vaø phaùt trieån.
Nhöõng coá gaéng ñoù ñaõ bò hoaøn caûnh khaéc nghieät chaän ñöùng. Tuy vaäy, neàn ñaïi
hoïc thieáu chaêm soùc vaø cheát non ñoù ñaõ nhaän ñöôïc nhöõng ñaùnh giaù traân troïng.
Baøi vieát “Giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa” treân trang Baùch khoa toaøn thö ñieän
töû Wikipedia ñaõ daãn baøi vieát cuûa Deborah Shapley treân taïp chí Science soá 189
phaùt haønh hoài thaùng 8 naêm 1975 nhö sau: “Töø ngaøy 7 ñeán ngaøy 28 thaùng 6
naêm 1975 (töùc laø saùu tuaàn sau söï kieän ngaøy 30 thaùng 4), Arthur W. Galston,
giaùo sö sinh hoïc ôû Vieän Ñaïi hoïc Yale, vieáng thaêm mieàn Baéc Vieät Nam (luùc ñoù
vaãn laø Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa). Theo töôøng trình cuûa Galston cho taïp chí
Science soá ra ngaøy 29 thaùng 8 naêm 1975 thì moät trong nhöõng chuû ñeà khieán caùc
nhaø laõnh ñaïo mieàn Baéc baän taâm vaøo luùc ñoù laø vaán ñeà thoáng nhaát vôùi mieàn Nam.

90 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Theo taïp chí Science thì ‘Vieäc thoáng nhaát trong lónh vöïc khoa hoïc vaø giaùo duïc
coù leõ seõ coù nhieàu khoù khaên vì hai mieàn ñaõ phaùt trieån theo hai chieàu höôùng khaùc
nhau trong nhieàu thaäp nieân. Nhöng duø cho coù nhieàu khoù khaên, Galston nhaän
thaáy caùc nhaø laõnh ñaïo mieàn Baéc coâng khai baøy toû söï ngöôõng moä ñoái vôùi nhieàu
ñaëc ñieåm cuûa neàn khoa hoïc vaø giaùo duïc ôû mieàn Nam; hoï döï ñònh keát hôïp nhöõng
ñaëc ñieåm naøy vaøo mieàn Baéc khi quaù trình thoáng nhaát ñang ñöôïc thaûo luaän soâi
noåi vaøo luùc ñoù thöïc söï dieãn ra’. Theo Galston, caùc nhaø laõnh ñaïo mieàn Baéc, cuï
theå ñöôïc nhaéc ñeán trong baøi laø Nguyeãn Vaên Hieäu (Vieän tröôûng Vieän Khoa hoïc
Vieät Nam) vaø Phaïm Vaên Ñoàng (Thuû töôùng Vieät Nam Daân chuû Coäng hoøa), ñaëc
bieät quan taâm ñeán heä thoáng giaùo duïc nhaán maïnh ñeán caùc ngaønh kyõ thuaät vaø
ñieän töû cuøng heä thoáng caùc tröôøng ñaïi hoïc coäng ñoàng heä hai naêm ñaõ ñöôïc thieát
laäp ôû mieàn Nam”.

Moät ngöôøi khaùc trong cuoäc laø Giaùo sö Leâ Xuaân Khoa cuõng ñaõ nhaän ñònh:
“Söï gia taêng cöôøng ñoä cuûa chieán tranh keùo theo tình traïng baát oån veà xaõ hoäi vaø
khoù khaên veà kinh teá ñaõ haïn cheá raát nhieàu khaû naêng nghieân cöùu, caäp nhaät kieán
thöùc vaø phöông phaùp giaûng daïy cuûa caùc giaùo sö. Nhieàu ngöôøi ñaäu tieán só ôû ngoaïi
quoác chöa muoán trôû veà nöôùc giaûng daïy vì baát maõn vôùi chính quyeàn mieàn Nam.
Naïn thieáu giaùo sö caøng traàm troïng tröôùc söï gia taêng soá sinh vieân vaø soá tröôøng
ñaïi hoïc môùi môû khieán cho nhöõng giaùo sö gioûi phaûi ñi daïy ôû nhieàu tröôøng hoaëc
ñaûm nhaän theâm coâng vieäc khaùc. Trong nhöõng ñieàu kieän haïn cheá vaø khoù khaên
nhö theá, ñaïi hoïc Vieät Nam vaãn coá gaéng phaùt trieån, naâng caáp nhöõng tröôøng cao
ñaúng chuyeân nghieäp, môû theâm caùc ñaïi hoïc coäng ñoàng vaø ñaïi hoïc baùch khoa, aùp
duïng heä thoáng tín chæ... Moâi tröôøng ñaïi hoïc ñích thöïc laø moät moâi tröôøng töï do
cuûa hoaït ñoäng trí thöùc. Nhieàu giaùo sö, duø baän daïy nhieàu tröôøng hay coù vieäc laøm
theâm, vaãn coá gaéng ñoùng goùp yù kieán qua nhöõng dieãn ñaøn trí thöùc veà nhöõng vaán
ñeà quan taâm chung. Tieác raèng vaøo thôøi ñieåm nhöõng naêm ñaàu thaäp kyû 1970,
chöa coù ai nghó ñeán vieäc thaønh laäp “think tank” ñeå tö vaán cho nhöõng nhaø laøm
chính saùch, coù leõ khaùi nieäm veà nhöõng cô quan nghieân cöùu tö vaán kieåu Myõ naøy
coøn khaù xa laï ñoái vôùi Vieät Nam.

“Toâi khoâng muoán so saùnh ñaïi hoïc mieàn Nam trong 20 naêm chieán tranh
tröôùc 1975 vôùi neàn ñaïi hoïc Vieät Nam hieän nay, sau 35 naêm ñaát nöôùc hoøa bình
vaø thoáng nhaát. Nhöng toâi thaønh thaät nghó raèng neáu hieäp ñònh Paris 1973 giöõa
boán phe tham chieán ñöôïc thi haønh nghieâm chænh, thöïc hieän nhöõng ñieàu khoaûn
ñaõ thoûa thuaän veà “hoøa giaûi vaø hoøa hôïp daân toäc” (Chöông IV, Ñieàu 10, 11 vaø
12) thì mieàn Nam Vieät Nam döôùi moät chính quyeàn môùi sau cuoäc toång tuyeån cöû
ñaõ coù trieån voïng giaøu maïnh khoâng thua keùm Nam Haøn, vaø ñaïi hoïc mieàn Nam
cuõng ñaõ ñaït ñöôïc “ñaúng caáp quoác teá”. Keát quaû naøy cuõng chaéc chaén ñaõ dieãn ra,
duø chaäm treã hôn nhieàu naêm sau khi ñaát nöôùc thoáng nhaát, neáu ñöôøng loái ñoåi
môùi thaät söï cuûa nhöõng nhaø laõnh ñaïo coù taàm nhìn nhö Nguyeãn Cô Thaïch hay
Voõ Vaên Kieät khoâng bò trôû ngaïi treân böôùc ñöôøng thöïc hieän.

“Cuõng may laø ôû Vieät Nam ngaøy nay vaãn coøn coù nhöõng trí thöùc khoâng queân
theo ñuoåi lyù töôûng cuûa ngöôøi laøm thaày cao hôn ngöôøi laøm quan (tieán vi quan,
ñaït vi sö), nhaát laø khoâng queân söù maïng “löông sö höng quoác”. Hoï ñaõ khoâng
ngöøng tuyeân döông vaø coá gaéng phaùt huy truyeàn thoáng ñaïi hoïc Humboldt, trong

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 91

ñoù töï do nghieân cöùu vaø giaûng daïy laø ñieàu kieän thieát yeáu ñeå ñaøo taïo con ngöôøi
vaø phaùt trieån xaõ hoäi. Caùc nhaø laõnh ñaïo Nhaø nöôùc cuõng ñaõ nhaán maïnh ñeán söï
caàn thieát xaây döïng ñaïi hoïc “ñaúng caáp quoác teá”, ñang tieáp caän vôùi caùc neàn giaùo
duïc phaùt trieån phöông Taây, ñaëc bieät neàn giaùo duïc ñaïi hoïc Hoa Kyø, nhöng ñeán
bao giôø thì môùi thaät söï taïo ñieàu kieän cho vieäc thöïc hieän muïc tieâu naøy? Thôøi gian
khoâng chôø ñôïi treân vuõ ñaøi theá giôùi” (Tlñd).

NVN

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO CHÍNH

1. The Pentagon Papers, Gravel Edition, Volume 1, Chapter 5, “Origins of the Insurgency in
South Vietnam, 1954-1960”, Boston: Beacon Press, 1971.

2. Leâ Xuaân Khoa, “Ñaïi hoïc mieàn Nam tröôùc 1975: Hoài töôûng vaø nhaân ñònh”, Kyû yeáu Ñaïi hoïc
Humboldt 200 naêm (1810-2010). Kinh nghieäm theá giôùi vaø Vieät Nam, Nxb Tri thöùc, 2011.

3. Theo Ñoaøn Theâm, Hai möôi naêm qua: Vieäc töøng ngaøy (1945-1965), Nam Chi tuøng thö, Saøi
Goøn, 1966.

4. Chuû bieân: Ngoâ Baûo Chaâu - Pierrre Darriulat - Cao Huy Thuaàn - Hoaøng Tuïy - Nguyeãn Xuaân
Xanh - Phaïm Xuaân Yeâm, Kyû yeáu Ñaïi hoïc Humboldt 200 naêm (1810-2010). Kinh nghieäm theá
giôùi vaø Vieät Nam, Nxb Tri thöùc, 2011.

5. Vieät Nam Coäng hoøa, Chính saùch Vaên hoùa Giaùo duïc, 1972, Digitized by namkyluctinh.org.
6. Nguyeãn Khaéc Hoaïch, Xaây döïng & phaùt trieån vaên hoùa giaùo duïc, Löûa thieâng, Saøi Goøn, 1970.
7. Phoøng Taâm lyù vaø Höôùng nghieäp Ñaéc Loä, Chæ nam giaùo duïc cao ñaúng Vieät Nam, Saøi Goøn, 1974.
8. Vaên hoùa nguyeät san, taäp XIV, quyeån 3 & 4, thaùng 3-4/1965 (Soá ñaëc bieät veà Ñaïi hoäi Giaùo duïc

Toaøn quoác, 1964), Nha Vaên hoùa Boä Quoác gia Giaùo duïc, Saøi Goøn.
9. “Giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa”, Baùch khoa toaøn thö ñieän töû Wikipedia.
10. Nguyeãn Khaéc Hoaïch, “Tinh thaàn quoác gia vaø caùc ñaïi hoïc AÙ Chaâu. Tröôøng hôïp Vieät Nam”,

Xaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoùa giaùo duïc, Nxb Löûa thieâng, Saøi Goøn, 1970.

TOÙM TAÉT

Baøi vieát trình baøy sô löôïc quaù trình hình thaønh heä thoáng giaùo duïc ñaïi hoïc ôû mieàn Nam Vieät
Nam tröôùc naêm 1975 vaø neâu leân nhöõng nhaän ñònh toång quaùt veà neàn giaùo duïc aáy döôùi nhieàu goùc
ñoä khaùc nhau. Qua ñoù, coù theå nhaän thaáy, duø chæ toàn taïi trong khoaûng thôøi gian ngaén nguûi 20 naêm,
laïi bò chieán tranh taøn phaù naëng neà, nhöng chính quyeàn Vieät Nam Coäng hoøa ñaõ noã löïc xaây döïng vaø
duy trì moät neàn giaùo duïc ña daïng veà loaïi hình cuõng nhö lónh vöïc ñaøo taïo, ñaûm traùch ñöôïc nhöõng söù
maïng troïng yeáu cuûa moät neàn giaùo duïc ñaïi hoïc ñuùng nghóa, bao goàm vieäc giaûng daïy vaø nghieân cöùu
khoa hoïc, cung caáp ñaày ñuû nguoàn nhaân löïc caàn thieát cho vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån cuûa quoác gia.

ABTRACT

HIGHER EDUCATION IN SOUTH VIETNAM BEFORE 1975

The article outlines the process of forming the higher education system in South Vietnam
before 1975 and makes a general judgement about that education from different angles. From
the information in the article, it can be said that, despite a short existence of only 20 years and the
devastation of war, the government of the Republic of Vietnam had made remarkable efforts to
build and maintain a diversified education including educational types and fields, to take charge
of developing higher education, including teaching and scientific research, in order to provide
adequate human resources necessary for the process of national development.

92 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

VAÁN ÑEÀ ÑÒA PHÖÔNG HOÙA GIAÙO DUÏC TAÏI MIEÀN NAM
TRÖÔÙC NAÊM 1975

Nguyeãn Duy Chính*

Lôøi giôùi thieäu: Trong quaù trình tìm kieám tö lieäu ñeå phuïc vuï cho chuû ñeà tìm hieåu giaùo
duïc mieàn Nam 1954-1975, chuùng toâi tình côø baét gaëp taäp luaän vaên toát nghieäp Hoïc vieän
Quoác gia Haønh chaùnh daïng quay roneùo cuûa sinh vieân Nguyeãn Duy Chính, khoùa XV naêm
1967-1970, nhan ñeà VAÁN ÑEÀ ÑÒA PHÖÔNG HOÙA GIAÙO DUÏC TAÏI VIEÄT NAM, daøi 63 trang
khoå giaáy A4, döôùi söï höôùng daãn cuûa GS Leâ Vaên Thaän. Anh Nguyeãn Duy Chính sau naêm
1975 ñònh cö taïi Hoa Kyø vaø töø khaù laâu ñöôïc bieát nhö moät nhaø bieân khaûo lòch söû coù uy
tín veà thôøi kyø Taây Sôn Nguyeãn Hueä. Anh cuõng laø moät trong nhöõng coäng taùc vieân thöôøng
xuyeân cuûa taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån. Nhaän thaáy noäi dung taäp luaän vaên neâu treân
raát phuø hôïp vôùi ñeà taøi chuùng toâi ñang quan taâm khaûo saùt, qua ñoù cho bieát moät trong
nhöõng keá hoaïch quan troïng maø caùc nhaø hoaïch ñònh giaùo duïc mieàn Nam tröôùc naêm
1975 döï ñònh trieån khai, ñoù laø ñòa phöông hoùa giaùo duïc. Ñaïi khaùi, ñaây laø chính saùch giaùo
duïc quoác gia ñöôïc soaïn thaûo cho töøng khu vöïc theo ñaëc tính vaên hoùa vaø kinh teá cuûa
töøng ñòa phöông, töông töï nhö nhöõng khu hoïc chính cuûa caùc quoác gia taân tieán, moãi nôi
chòu traùch nhieäm soaïn thaûo vaø ñieàu haønh chöông trình rieâng cho khu vöïc mình nhöng
vaãn theo nhöõng tieâu chuaån treân toaøn quoác. Muïc tieâu cuûa ñòa phöông hoùa giaùo duïc laø
giuùp cho con ngöôøi ñöôïc hoäi nhaäp trôû laïi chính queâ höông mình. Moät thí duï deã hieåu laø
hoïc sinh ôû khu vöïc chaøi löôùi phaûi ñöôïc hoïc moät chöông trình lieân quan ñeán haûi saûn,
ngö nghieäp ñeå khi ra ñôøi coù khaû naêng ñoùng goùp vaøo söï phaùt trieån cuûa chính khu vöïc ñoù,
vaø giuùp ñôõ cha meï hieäu quaû hôn (vì chính chuùng coù tay ngheà cao hôn) chöù khoâng phaûi
töø boû khu vöïc cuûa toå tieân chaïy veà thaønh thò kieám soáng baèng moät ngheà khaùc.
Vì vaäy, maëc duø keá hoaïch neâu treân coøn dang dôû, ñöôïc söï ñoàng yù cuûa taùc giaû, chuùng toâi
cho ñaêng laïi nguyeân vaên phaàn II cuûa taäp luaän vaên (nhan ñeà do chuùng toâi ñaët) vôùi muïc
ñích cung caáp taøi lieäu tham khaûo cho nhöõng nhaø hoaïch ñònh giaùo duïc hieän taïi, nhö moät
hình thöùc gôïi yù haàu coù theå tìm ra phöông saùch thích hôïp cho moät neàn giaùo duïc Vieät
Nam trong töông lai. Neáu khoâng ñöôïc nhö vaäy, chuùng ta vaãn coù theå coi ñaây nhö moät
taøi lieäu mang tính lòch söû, phaûn aûnh noã löïc tö duy vaø thieän chí cuûa caùc giôùi höõu traùch
mieàn Nam thôøi tröôùc 1975, trong quaù trình tìm kieám caùc giaûi phaùp höõu hieäu hôn cho
neàn giaùo duïc. NCPT.

Khôûi ñieåm cho moät chính saùch Giaùo duïc môùi laø vaán ñeà toå chöùc laïi neàn
giaùo duïc Vieät Nam haàu gia taêng hieäu naêng giaùo duïc ñoàng thôøi giuùp ñòa phöông
deã phaùt trieån.

Vaán ñeà ñòa phöông hoùa ñöôïc neâu ra trong Keá hoaïch giaùo duïc haäu chieán
vaøo thaùng 3 naêm 1969 vaø ñöôïc chính thöùc xaùc nhaän thi haønh trong Thoâng ñieäp
ñoïc tröôùc Löôõng vieän Quoác hoäi ngaøy 06/10/1969 cuûa Toång thoáng Nguyeãn Vaên
Thieäu. Tuy nhieân, chuû tröông cuûa Toång thoáng ñaõ coù nhieàu ñieåm truøng hôïp vôùi
quyeát ñònh cuûa Ñaïi hoäi ñoàng Giaùo duïc 1964. Vì theá coù theå coi raèng töø 1964 ñeán
1969 laø giai ñoaïn phoâi thai chuaån bò vaø ñeán nay vaán ñeà baét ñaàu ñöôïc thöïc hieän.

Ñòa phöông hoùa giaùo duïc laø gì?

“Theo chuû tröông naøy quyeàn haønh seõ ñöôïc phaân taùn ñeå ñi ñeán cheá ñoä ñòa
phöông töï quaûn... ñeå daân chuùng, giaùo chöùc, vaø chính quyeàn coù cô hoäi hôïp taùc

* California, Hoa Kyø.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 93

chaët cheõ vaø tích cöïc ñoùng goùp vaøo vieäc thöïc thi chính saùch quoác gia giaùo duïc ôû
taïi ñòa phöông cuûa hoï” (Trích Thoâng ñieäp ngaøy 06/10/1969).

Keá hoaïch ñòa phöông hoùa “nhaèm taïo ñieàu kieän vaø moâi tröôøng thuaän tieän
ñeå daân chuùng yù thöùc ñöôïc nhieäm vuï cuûa hoï haàu tích cöïc tham gia vaøo coâng cuoäc
giaùo duïc” (Thoâng ñieäp ngaøy 06/10/1969).

I

KEÁ HOAÏCH ÑÒA PHÖÔNG HOÙA GIAÙO DUÏC

Vaán ñeà ñòa phöông hoùa giaùo duïc hieän nay chöa hoaøn toaøn laø moät keá hoaïch
vôùi ñaày ñuû caùc yeáu tính cuûa noù maø chæ laø moät chuû tröông taïo khung caûnh giaùo duïc
thích hôïp ñeå tieán tôùi vieäc thöïc hieän moät neàn giaùo duïc ñaïi chuùng vaø thöïc duïng.

Vì theá neáu xeùt toaøn boä, chæ coù nhöõng döï ñònh, ñeà aùn, nhaèm thöïc hieän tính
chaát phaân quyeàn giaùo duïc cho phuø hôïp vôùi nhu caàu quoác gia vaø tinh thaàn daân chuû.

Tuy nhieân, trong toaøn boä chính saùch giaùo duïc ñeà ra trong nhöõng ngaøy gaàn
ñaây, chính quyeàn ñaõ mong moûi thöïc hieän moät neàn giaùo duïc môùi maø neàn taûng toå
chöùc theå hieän ñaëc tính cuûa chuû tröông ñòa phöông hoùa.

Vì theá keá hoaïch naøy phaûi ñöôïc coi laø caên baûn maáu choát treân ñoù xaây döïng
moät moâ hình giaùo duïc coù nhöõng tính chaát thöïc duïng vaø ñaïi chuùng, vaø cuõng laø böôùc
ñaàu tieân trong toaøn boä chính saùch giaùo duïc môùi. Taát caû moïi döï ñònh phaùt trieån
trong moïi caáp baäc seõ khoâng thaønh töïu neáu chöa xaây döïng treân neàn moùng daãn ñaïo.

Vì vaäy, neáu chæ xeùt rieâng moät vaán ñeà ñòa phöông hoùa taùch rôøi khoûi toaøn boä
chính saùch, maø khoâng xeùt ñeán nhöõng haäu quaû vaø muïc tieâu, nhöõng hình theå kieán
truùc xung quanh noù thì seõ khoâng nhaän thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa vaán ñeà.

I. Muïc tieâu vaø caên baûn giaùo duïc môùi

Theo ñuùng nguyeân taéc phaân quyeàn, giaùo duïc môùi nhaèm phaân taùn quyeàn
haønh cho ñòa phöông ñeå bôùt gaùnh naëng cho trung öông vaø cuõng thöïc hieän moät
neàn giaùo duïc höõu hieäu coù söï ñoùng goùp tích cöïc cuûa toaøn theå daân chuùng. Chính
quyeàn khoâng coøn giöõ vai troø ñoäc quyeàn giaùo duïc maø chæ höôùng daãn toaøn theå theo
moät chính saùch chung ñaõ hoaïch ñònh. Giaùo duïc khoâng chæ daønh rieâng cho moät
trieàu ñaïi, moät thôøi gian maø phaûi coù theå thích hôïp vôùi moïi hoaøn caûnh, vôùi moïi
bieán chuyeån xaõ hoäi. Muoán theá giaùo duïc phaûi naèm trong ñôøi soáng, trong sinh
hoaït haøng ngaøy vaø khoâng theå taùch rôøi ñôøi soáng hoïc ñöôøng vôùi ñôøi soáng caù nhaân.

A. Neàn taûng giaùo duïc môùi

Nguyeân taéc chæ ñaïo laøm ngoïn ñuoác soi ñöôøng giaùo duïc goàm 3 tính chaát ñaõ
ñöôïc Boä Giaùo duïc ñeà ra:

a) Nhaân baûn tính: Toân troïng giaù trò thieâng lieâng cuûa con ngöôøi, laáy con
ngöôøi laøm cöùu caùnh. Neàn giaùo duïc môùi chuù troïng vaøo vieäc phaùt trieån toaøn dieän
con ngöôøi trong moïi giai taàng veà caû 3 phöông dieän: trí duïc, ñöùc duïc vaø theå duïc.

b) Daân toäc tính: Khai trieån caùc saéc thaùi ñaëc bieät cuûa daân toäc veà moïi khía
caïnh, toân troïng vaø phaùt huy nhöõng giaù trò truyeàn thoáng cao ñeïp cuûa nhaân daân.

Theâm vaøo ñoù, giaùo duïc phaûi thích hôïp vôùi hoaøn caûnh quoác gia, moät quoác
gia chaäm tieán vaø chieán tranh. Noâng nghieäp ñöôïc ñaëc bieät naâng ñôõ song song

94 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

vôùi gia taêng veà kyõ thuaät ñi ñeán moät neàn kinh teá töï chuû vaø laøm raïng rôõ yù chí
ñaáu tranh.

c) Khoa hoïc tính: Toân troïng tinh thaàn khoa hoïc, phuø hôïp vôùi söï tieán trieån
cuûa nhaân loaïi. Neàn giaùo duïc môùi saün saøng ñoùn tieáp nhöõng tinh hoa vaên hoùa,
khoâng baøi ngoaïi, vaø phaûi thích hôïp hoùa moïi traøo löu vôùi hoaøn caûnh cuûa Vieät Nam.

B. Hình thöùc thöïc hieän

Caùc muïc tieâu caên baûn neâu treân ñöôïc theå hieän toái ña trong khung caûnh hoïc
ñöôøng. Khung caûnh thích hôïp maø Boä Giaùo duïc ñeà ra laø: Tieåu hoïc Coäng ñoàng,
Trung hoïc Toång hôïp vaø Ñaïi hoïc Baùch khoa.

a) Tieåu hoïc Coäng ñoàng: Theå hieän söï maät thieát giöõa hoïc sinh vôùi queâ
höông, gaén boù vôùi coäng ñoàng vaø gaây yù thöùc traùch nhieäm ñoái vôùi ñôøi soáng chung
quanh. Giaùo duïc coäng ñoàng coøn mang yù nghóa laø söï trao ñoåi lyù thuyeát vaø kinh
nghieäm giöõa hoïc ñöôøng vaø xaõ hoäi, giöõa nhöõng theá heä tieáp noái ñeå coù nhöõng lôïi
ích thieát thöïc.

Ñaëc ñieåm cuûa moät tröôøng coäng ñoàng do boä ñeà ra laø phaûi thöïc hieän nhöõng
vaán ñeà:

- Moät chöông trình giaùo duïc saùt vôùi nhu caàu vaø hoaøn caûnh ñòa phöông.
- Taïo hoïc ñöôøng thaønh moät trung taâm phaùt huy vaø cuûng coá tinh thaàn daân
toäc, yù chí töï cöôøng, loøng yeâu töï do vaø tinh thaàn taäp theå.
- Ñöa con treû gaén lieàn vôùi xaõ hoäi, gaây yù thöùc muoán tham gia, ñoùng goùp
vaøo taäp theå.
b) Trung hoïc Toång hôïp: Nhaèm boå tuùc kieán thöùc thöïc nghieäm cho phaàn lyù
thuyeát, laøm yeáu toá caên baûn thuùc ñaåy höôùng nghieäp, phaùt trieån sôû thích vaø naêng
khieáu rieâng.

Trong 7 naêm hoïc seõ goàm 2 naêm quan saùt, 2 naêm ñònh höôùng vaø 3 naêm
chuyeân khoa.

c) Ñaïi hoïc Baùch khoa: Chuù troïng hôn nöõa veà kyõ thuaät vaø chuyeân nghieäp
vì hieän nay soá löôïng sinh vieân hai ngaønh naøy chæ chieám khoaûng 3% toång soá.
Caùc vieän ñaïi hoïc cuûa chính phuû vaø tö nhaân ñöôïc khuyeán khích thieát laäp ñeå coù
theå cung öùng ñaày ñuû chuyeân vieân cao caáp, trung caáp cho kòp vôùi ñaø tieán cuûa moät
quoác gia keùm môû mang.

Moät caùch toång quaùt, giaùo duïc môùi nhaèm ñaït ñöôïc nhöõng muïc tieâu:

- Taïo khung caûnh vaø ñieàu kieän cho taát caû caùc hoïc sinh coù theå phaùt trieån
theo khaû naêng vaø chí höôùng.

- Gaén lieàn phaùt trieån giaùo duïc vôùi phaùt trieån toaøn boä quoác gia baèng caùch gia
taêng quyeàn haïn ñòa phöông vaø chuù troïng ñaëc bieät ñeán kyõ thuaät vaø chuyeân nghieäp.

Hai ngaønh naøy phaûi gia taêng veà löôïng vaø phaåm ñeå tieán tôùi kinh teá töï chuû.

II. Dieãn trình keá hoaïch

Keá hoaïch ñòa phöông hoùa do nhöõng thaâu goùp kinh nghieäm cuûa nhieàu quoác
gia trong hoaøn caûnh töông töï Vieät Nam vaø ñaõ ñaït ñöôïc keát quaû khaû quan.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 95

Vì vaäy, vaán ñeà phaûi ñöôïc ñeà caäp töø giai ñoaïn phoâi thai trong yù nieäm thuaàn
tuùy ñeán giai ñoaïn chuaån bò vaø hieän nay saép söûa böôùc qua giai ñoaïn thi haønh
ñoàng thôøi xeùt caû nhöõng bieán chuyeån theo traøo löu, theo ñeà nghò cuûa moät soá hoïc
giaû trong vaø ngoaøi nöôùc.

A. Thôøi kyø phoâi thai (1964-1969)

a) Ñaïi hoäi Giaùo duïc 1964:

Trong Ñaïi hoäi Giaùo duïc thaùng 10/1964, Giaùo sö Traàn Vaên Kieän ñaõ trình
baøy moät heä thoáng giaùo duïc môùi ñöôïc caûi toå saâu roäng trong moïi heä caáp töø tieåu
hoïc ñeán ñaïi hoïc.

Caùc bieän phaùp ñöôïc ñeà ra goàm nhöõng ñieåm ñaëc bieät sau ñaây:

- Thieát laäp heä thoáng giaùo duïc 12 naêm.
- Ñi saùt thöïc traïng vaø nhu caàu ñòa phöông baèng caùch chia tröôøng tieåu hoïc
thaønh 4 loaïi: ñoàng baèng, sôn cöôùc, duyeân haûi vaø ñoâ thò, vôùi chöông trình vaø
phöông phaùp giaûng huaán khaùc nhau.
- Thieát laäp toå chöùc höôùng hoïc vaø höôùng nghieäp trong hai lôùp 6 vaø 7, ñònh
höôùng giaùo duïc trong hai lôùp 8 vaø 9.

b) Hoïc ñöôøng môùi: Tieáp theo Ñaïi hoäi Giaùo duïc 1964, nhöõng baát oån chính
trò lieân tieáp ñaõ khieán cho giaùo duïc bò boû queân.

Trong khi ñoù, caùc vaán ñeà giaùo duïc ngaøy caøng gia taêng vaø ñöa ñeán tình
traïng khuûng hoaûng traàm troïng. Soá tröôøng sôû, soá caùn boä vaãn y nguyeân, coù khi
coøn suùt giaûm vì bò ñoäng vieân, thì soá hoïc sinh sinh vieân laïi gia taêng gaáp ñoâi
trong voøng 4 naêm. Naêm 1965, Boä Giaùo duïc taùn ñoàng phong traøo hoïc ñöôøng môùi
vaø chòu baûo trôï veà tinh thaàn laãn vaät chaát. Phong traøo toå chöùc sinh hoaït nhaèm
ñöa thanh thieáu nieân tham gia tröïc tieáp vaøo caùc coâng vieäc xaõ hoäi.

Phong traøo goàm 3 giai ñoaïn:

- Huaán luyeän caùn boä.
- Toå chöùc coâng taùc.
- Truyeàn baù vaø duy trì.

Toùm laïi trong giai ñoaïn ñaàu, Boä Giaùo duïc coá gaéng raát nhieàu ñeå thöïc hieän
moät cuoäc caùch maïng giaùo duïc nhöng vì thieáu phöông tieän vaø hoaøn caûnh khoâng
cho pheùp neân chæ ñi ñeán moät vaøi caûi toå nhoû veà thi cöû, thu hoài tröôøng Phaùp, söûa
ñoåi chöông trình trung hoïc… Tuy nhieân, cuõng ñaõ gaây ñöôïc tieáng vang vaø gioùng
leân tieáng chuoâng baùo ñoäng chính thöùc cuûa chính quyeàn cho quoác daân veà teä traïng
giaùo duïc, vaán ñeà coâng daân hoïc, cuõng nhö phaùc hoïa ñöôïc moät ñöôøng höôùng môùi
cho vaên hoùa, giaùo duïc.

B. Thôøi kyø chuaån bò

Sau nhöõng bieán chuyeån veà quaân söï vaø chính trò, caáp laõnh ñaïo giaùo duïc ñaõ
bò thay ñoåi nhieàu laàn neân khoâng theå thöïc hieän moät keá hoaïch laâu daøi trong vieäc
caûi toå.

Hieán phaùp ngaøy 01/4/1967 ra ñôøi ñaõ naâng giaùo duïc leân haøng quoác saùch vaø
minh ñònh roõ reät veà caên baûn, ñöôøng höôùng thöïc hieän giaùo duïc trong 2 ñieàu 10
vaø 11, goàm 7 khoaûn.

96 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Sau ñoù, phuùc trình cuûa Nhoùm Kinh teá haäu chieán cuõng ñeà caäp ñeán giaùo duïc
vôùi moät möùc ñoä khaån tröông trong gaàn 40 trang khuyeán caùo 3 thôøi kyø phaùt
trieån giaùo duïc. Vaán ñeà ñòa phöông hoùa ñöôïc thöïc hieän vaø duy trì trong suoát 3
thôøi gian caûi toå, ñeå coù theå xaây caát ñuû tröôøng sôû vaø ñaøo taïo ñuû giaùo chöùc cung
öùng cho nhu caàu quoác gia.

Caùc keá hoaïch trong hôn 10 naêm cuûa chöông trình phaùt trieån haäu chieán
thuoäc phaïm vi ñòa phöông hoùa giaùo duïc goàm coù:

a) Thôøi kyø chuyeån tieáp (6 thaùng): Xaây caát theo hình thöùc ñòa phöông
töï quaûn, daân chuùng tröïc tieáp tham döï ñeå hoaøn thaønh 8.600 ngoâi tröôøng goàm
51.600 phoøng hoïc treân toaøn theå caùc aáp Taân sinh, ñaøo taïo theâm 25.000 giaùo vieân
ñeå phuï traùch.

Caùc lôùp traùng nieân, hoïc ngheà cuõng ñöôïc môû ñeå ngöôøi lôùn coù theå theo ñuoåi
vaø boå tuùc nhöõng ñieàu coøn thieáu soùt.

b) Thôøi kyø taùi thieát (3 naêm): Trung öông ñoùng vai troø nghieân cöùu, thaâu
thaäp caùc döõ kieän ñeå khuyeán caùo ñòa phöông. Hoäi ñoàng Vaên hoùa Giaùo duïc Trung
öông seõ hoaïch ñònh moät chính saùch laøm kim chæ nam cho giaùo duïc.

Vieäc phaân quyeàn giaùo duïc ñöôïc thöïc hieän raùo rieát, vaø chia laøm 60 ñôn vò
giaùo duïc, coù Hoäi ñoàng Giaùo duïc ñòa phöông troâng coi, quy tuï thaønh 6 Hoïc khu.

Hai baäc Tieåu hoïc vaø Trung hoïc seõ ñöôïc phoái hôïp baèng moät Ty Giaùo duïc
quaûn trò caû 2 ngaønh veà phoå thoâng vaø kyõ thuaät.

c) Thôøi kyø phaùt trieån (7 naêm): tieáp noái caùc coâng trình boû dôû cuûa 3 naêm
taùi thieát.

Hoäi ñoàng Vaên hoùa Giaùo duïc quy ñònh trong ñieàu 93 vaø 94 cuûa Hieán phaùp,
ñaõ ñöôïc thaønh laäp theo luaät soá 05/69 ngaøy 02/5/1969, coù nhieäm vuï:

- Coá vaná cho chính phuû trong viecä hoacï h ñònh vaø thöcï thi chính sacù h giaoù ducï .
- Trình baøy saùng kieán vaø soaïn thaûo keá hoaïch.
- Nghieân cöùu vieäc thieát laäp Haøn laâm vieän Quoác gia.

Trong thaùng 7 vaø 8/1970, Hoäi ñoàng ñaõ hoïp ñeå thaûo luaän veà chính saùch
giaùo duïc vaø ñeà caäp vieäc ñòa phöông hoùa giaùo duïc trong ñoù döï ñònh thaønh laäp caùc
Ty Trung hoïc, Khu Hoïc chaùnh vaø caùc Hoäi ñoàng Giaùo duïc ñòa phöông.

Ñeán thaùng 10/1969 trong Thoâng ñieäp ñoïc tröôùc Löôõng vieän Quoác hoäi, Toång
thoáng Nguyeãn Vaên Thieäu ñaõ minh ñònh chuû tröông thöïc duïng hoùa vaø ñaïi chuùng
hoùa giaùo duïc:

“… Toâi quan nieäm raèng giaùo duïc laø cuûa taát caû moïi ngöôøi, vaø vì moïi ngöôøi
chôù khoâng daønh ñaëc quyeàn cho rieâng moät thieåu soá naøo trong xaõ hoäi. Taát caû moïi
ngöôøi ñeàu coù nhieäm vuï ñoùng goùp tích cöïc vaøo coâng cuoäc giaùo duïc vaø taát caû moïi
ngöôøi daân ñeàu phaûi ñöôïc höôûng söï giaùo duïc ñeán moät caên baûn toái thieåu… Ñoù cuõng
laø tinh thaàn daân chuû vaø bình ñaúng theå hieän trong cheá ñoä giaùo duïc”.

Chuû tröông ñòa phöông hoùa seõ laø moâi tröôøng thöïc hieän 2 ñöôøng loái ñöa tôùi
giaùo duïc ñaïi chuùng vaø thöïc duïng.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 97

Ñeå thi haønh chính saùch giaùo duïc neâu treân, Boä Giaùo duïc cuõng ñaõ döï truø 5
naêm ñeå hoaøn taát chöông trình cöôõng baùch giaùo duïc vaø rieâng naêm 1970, seõ môû
theâm 17.575 lôùp hoïc, thu naïp 609.262 treû em ñeán tuoåi ñi hoïc.

Tröôøng Toång hôïp ñaõ thöïc hieän ñöôïc 11 tröôøng vaø seõ môû theâm 4 tröôøng taïi
4 vuøng chieán thuaät, ñoàng thôøi xuùc tieán vieäc Toång hôïp hoùa caùc tröôøng coâng laäp
phoå thoâng.

Cacù chöông trình taiï ñòa phöông seõ do Boä Giaoù ducï , cacù UyÛ ban Phatù trienå
Nonâ g thonâ vaø danâ chunù g hôpï tacù ñeå hoacï h ñònh vaø xayâ catá . Cacù hoiä phuï huynh hocï
sinh cunõ g ñöôcï thanø h lapä ñeå gopù phanà ñacé löcï vaoø viecä ñòa phöông hoaù giaoù ducï .

Soá giaùo chöùc caøng ngaøy caøng taêng gia vaø ñaõ coù theâm 3 tröôøng sö phaïm môû
taïi Hueá, Long Xuyeân, Ñònh Töôøng. Caùc naêm sau seõ môû taïi Bieân Hoøa, Caàn Thô,
Nha Trang, Ñaø Laït…

Tuy nhieân, caùc hoaït ñoäng neân chæ laø nhöõng giaûi quyeát ngaén haïn nhaèm ñi tôùi
muïc tieâu toång quaùt vaø tröôøng cöûu nhö ñaõ hoaïch ñònh trong Thoâng ñieäp 10/1969.
Ñeå söûa soaïn cho keá hoaïch naøy, ñaõ coù nhöõng caûi toå vaø quyeát ñònh nhö sau:

- Heä thoáng lieân tuïc 12 naêm töø lôùp 1 ñeán lôùp 12 (Saéc leänh soá 660/TT/SL
ngaøy 01/12/1969 cuûa Toång thoáng Nguyeãn Vaên Thieäu).

- Saéc leänh soá 012/SL/GD ngaøy 25/01/1970 cuûa Thuû töôùng Traàn Thieän
Khieâm aán ñònh tieâu chuaån thaønh laäp caùc Khu Hoïc chaùnh.

- Cho pheùp môû theâm lôùp baèng taøi chính cuûa phuï huynh hoïc sinh, vieäc ñieàu
haønh vaø tuyeån choïn nhaân vieân, giaùo chöùc ñöôïc quy ñònh roõ reät (Thoâng tö soá 931/
GD/PHTT ngaøy 18/12/1969 cuûa Toång tröôûng Giaùo duïc).

- Caùc tröôøng coâng laäp ñöôïc tænh haït hoùa hay khuyeán khích ñi tôùi vieäc tænh
haït hoùa (quy cheá tænh haït do saéc leänh 168/SL/GD ngaøy 8/10/1966 cuûa Chuû tòch
UÛy ban Haønh phaùp Trung öông vaø toå chöùc do Nghò ñònh soá 1297/GD/PC/NÑ cuûa
Toång tröôûng Giaùo duïc ngaøy 07/9/1967).

Caùc tröôøng tænh haït döïa treân caên baûn hôïp taùc giöõa phuï huynh hoïc sinh,
chính quyeàn ñòa phöông vaø Boä Giaùo duïc. Boä boå duïng, ñaøi thoï löông boång, nhaân
vieân, Ban Quaûn trò tröôøng lo xaây caát, trang bò, tu boå tröôøng sôû baèng tieàn hoïc
phí (chæ ñöôïc thu baèng 1/2 tröôøng baùn coâng hay tö thuïc sôû taïi), tieàn quyeân goùp
vaø trôï caáp.

Töø ñaàu naêm 1970, boä cho pheùp caùc ñòa phöông ñöa vaøo chöông trình hoïc
nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán coäng ñoàng vaø cho baäc Trung hoïc ñeä nhaát caáp theâm
2 giôø nhöõng moân caàn thieát vaø coù ích.

Ngay ôû trung öông, boä uûy nhieäm quyeàn haønh roäng raõi cho nha ñeå nha
nhaän laáy traùch nhieäm cuûa mình trong khi chôø ñôïi seõ taùi uûy nhieäm caùc quyeàn
haïn aáy cho ñòa phöông khi caùc Hoïc khu ñöôïc thaønh laäp.

- Thaùng 7/1970, moät soá tröôøng taïi ñoâ thaønh [Saøi Goøn] ñaõ ñöôïc boä giao cho
ñoâ thaønh quaûn trò vaø seõ ñoâ thaønh hoùa laàn löôït taát caû caùc tröôøng sôû taïi.

Boä cuõng ñaõ nghieân cöùu thaønh laäp caùc Ty Trung hoïc, Ty Giaùo duïc tröôùc khi
thaønh laäp caùc Hoïc khu. Theo Nha Keá hoaïch, moãi Hoïc khu luùc ñaàu seõ goàm 2, 3
tænh, sau seõ lôùn hôn tuøy theo nhu caàu vaø phöông tieän cuûa ñòa phöông. Hieän nay
boä ñang tham khaûo yù kieán cuûa quaàn chuùng ñeå hoaïch ñònh nhöõng Hoïc khu döïa
treân caùc yeáu toá ñòa lyù, giao thoâng thích hôïp.

98 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Ñeå sôùm ñaït muïc tieâu ñòa phöông hoùa, boä ñaõ döï truø thaønh laäp caùc UÛy ban
Ñieàu hôïp Phaùt trieån Giaùo duïc vaø xuùc tieán vieäc thu hoïc phí tröôøng coâng.

III. Noäi dung keá hoaïch ñòa phöông hoùa

A. Hoïc khu vaø cô caáu tröïc thuoäc

a) Hoïc khu

Hoïc khu nhaèm phaân taùn quyeàn haønh cuûa trung öông cho ñòa phöông vaø
phaân ñònh döïa treân nhöõng yeáu toá ñòa dö giao thoâng, haønh chaùnh vaø nhaân vieân
ñeå phuø hôïp vôùi töøng mieàn trong nöôùc.

Nöôùc Vieät Nam seõ chia thaønh nhieàu Khu Hoïc chaùnh (hay Khu Giaùo duïc).
Moãi khu goàm vaøi ba tænh hoaëc thò xaõ coù cuøng tính chaát. Moãi Hoïc khu seõ mang
moät saéc thaùi khaùc nhau tuøy theo ñoù laø ñoàng baèng, cao nguyeân, duyeân haûi hay
ñoâ thò. Chöông trình hoïc taïi moãi Hoïc khu seõ ñöôïc hoaïch ñònh ñeå ñaùp öùng nhu
caàu cuûa ñòa phöông vaø phuø hôïp vôùi caùc saéc thaùi ñòa phöông aáy.

1. Toå chöùc vaø ñieàu haønh

Theo ñeà nghò cuûa Nha Keá hoaïch, boä seõ chia 51 tænh vaø thò xaõ treân toaøn
quoác thaønh 15 Khu Hoïc chaùnh vaø 1 Ñaëc khu (Saøi Goøn - Gia Ñònh - Bieân Hoøa).
Traùi laïi, ñeà nghò cuûa Nhoùm Nghieân cöùu haäu chieán thì chæ neân chia laøm 6 Hoïc
khu maø thoâi.

Ñöùng ñaàu Khu Hoïc chaùnh laø 1 Tröôûng khu ñöôïc choïn trong soá giaùo chöùc
nhieàu kinh nghieäm vaø coù khaû naêng. OÂng Tröôûng khu ñöôïc höôûng phuï caáp
Chaùnh thanh tra Trung hoïc. Döôùi quyeàn oâng Tröôûng khu coù 1 phuï taù ñaëc traùch
haønh chaùnh, vaø 1 Ban Thanh tra Hoïc chaùnh vôùi nhieäm vuï thanh tra caùc tröôøng
trung-tieåu hoïc phoå thoâng cuõng nhö kyõ thuaät, chuyeân nghieäp taïi ñòa phöông.
Ban Thanh tra Hoïc chaùnh ñöôïc höôûng quy cheá rieâng.

Beân caïnh Tröôûng khu coù moät Hoäi ñoàng Giaùo duïc ñòa phöông. Hoäi ñoàng
naøy laø moät cô quan daân cöû, nhieäm kyø 4 naêm vôùi traùch vuï coá vaán vaø thieát laäp keá
hoaïch giaùo duïc trong khu. Ngoaøi ra Hoäi ñoàng Giaùo duïc ñòa phöông coøn coù nhieäm
vuï keâu goïi daân chuùng ñòa phöông tích cöïc tham gia vaøo coâng taùc giaùo duïc vaø ñeà
nghò ñaûm phuï giaùo duïc.

Hoïc khu tröôûng vaø nhaân vieân seõ thieát laäp moät vaên phoøng tuøy nôi thuaän
tieän taïi moät tænh trong Hoïc khu. Caùc nhaân vieân trong Hoïc khu seõ do Tröôûng
khu ñeà nghò vaø Boä Giaùo duïc boå nhieäm.

2. Nhieäm vuï vaø quyeàn haïn

Hoïc khu tröôûng coù nhieäm vuï vaø quyeàn haïn sau ñaây:

- Thieát laäp keá hoaïch môû mang tröôøng sôû phuø hôïp vôùi chính saùch vaø ñöôøng
loái do boä ñeà ra;

- Ñieàu ñoäng vaø saép xeáp nhaân vieân trong phaïm vi Khu Hoïc chaùnh;
- Quaûn trò nhaân vieân veà phöông dieän tuyeån duïng, kyû luaät, thaêng tieán vaø
taøi chaùnh;
- Quaûn trò caùc cô sôû giaùo duïc, ngoaïi tröø caùc cô sôû thuoäc vieän ñaïi hoïc hay
tröïc thuoäc Boä Giaùo duïc;
- Thanh tra vaø kieåm soaùt caùc cô sôû giaùo duïc coâng vaø tö, ngoaïi tröø ñaïi hoïc;

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 99

- Phoái hôïp vôùi Hoäi Phuï huynh hoïc sinh vaø Hoäi ñoàng Vaên hoùa Giaùo duïc ñòa
phöông ñeå thieát laäp vaø ñeà nghò phaân nhieäm yù cuûa chöông trình hoïc.

Trong voøng 5 naêm sau khi thaønh laäp, baét buoäc Hoïc khu phaûi coù nhöõng cô
sôû giaùo duïc sau ñaây:

- Tröôøng Sö phaïm (Tieåu hoïc vaø Trung hoïc ñeä nhaát caáp).
- Trung taâm Tu nghieäp Giaùo chöùc.
- Trung taâm Nghieân cöùu Giaùo duïc Ñòa phöông.
- Tröôøng Trung Tieåu hoïc kieåu maãu.

b) Caùc cô quan trong Hoïc khu

Vieäc quaûn trò giaùo duïc theo ñuùng chöông trình ñòa phöông hoùa, taïi ñòa
phöông seõ coù caùc cô quan sau ñaây:

1. ÔÛ caáp tænh, thò xaõ hay ñoâ thò coù Ty Vaên hoùa Giaùo duïc troâng coi toaøn theå
caùc tröôøng trong tænh (coù theå seõ laø moät UÛy ban Giaùo duïc taïi ñòa phöông do daân
baàu ra goàm 9-15 hoäi vieân ñaïi dieän töø 25 ñeán 50 tröôøng).

Beân caïnh Ty Giaùo duïc coù Hoäi ñoàng Ñieàu hôïp vaø Phaùt trieån, vôùi nhieäm vuï:

- AÁn ñònh chính saùch phaùt trieån giaùo duïc trong tænh.
- Quaûn trò ngaân saùch phaùt trieån.
- Coá vaán cho Hoïc khu veà vieäc quaûn trò giaùo chöùc vaø nhaân vieân caùc tröôøng
trong tænh.
Trong töông lai, Hoäi ñoàng naøy laø moät cô quan daân cöû. Taïm thôøi thaønh
phaàn ñöôïc toå chöùc nhö sau:
- Ñaïi dieän chính quyeàn tænh (hoäi vieân).
- Ñaïi dieän Hoäi ñoàng tænh (phaûi coù uûy vieân Giaùo duïc cuûa Hoäi ñoàng).
- Thaân haøo, nhaân só.

Chuû tòch vaø Toång thö kyù cuûa Hoäi ñoàng phaûi laø daân söï. Tænh tröôûng laø coá
vaán toái cao. Trong nhöõng naêm ñaàu vì tình hình chính trò chöa oån ñònh, chính
quyeàn ñòa phöông coù theå chæ ñònh moät phaàn Hoäi ñoàng.

2. ÔÛ caáp tröôøng, UÛy ban Quaûn trò tröôøng coù nhieäm vuï: quaûn trò vaø phaùt
trieån tröôøng sôû. Thaønh phaàn goàm coù:

- Hieäu tröôûng (hoäi vieân).
- Ñaïi dieän phuï huynh hoïc sinh.
- Ñaïi dieän giaùo chöùc (hoäi vieân).

Hoäi ñoàng Quaûn trò ñaõ ñöôïc thieát laäp taïi caùc tröôøng tænh haït, ñoâ thò, thò xaõ
vaø seõ xuùc tieán taïi caùc tröôøng coâng laäp khaùc trong nöôùc.

B. Vaán ñeà taøi chính vaø quaûn trò cô sôû giaùo duïc

Taïi ñòa phöông, tröôøng oác seõ do nhaân daân xaây caát vaø ñaûm nhieäm vieäc quaûn
trò. Nhaân daân ñoùng goùp tröïc tieáp baèng coâng cuûa vaø giaùn tieáp ñieàu haønh.

Vieäc xaây caát seõ do moät uûy ban tröïc tieáp ñieàu khieån theo loái quan quaûn(*).
UÛy ban goàm coù:

* Quan quaûn: Coâng taùc thöïc hieän do chính cô quan ñaûm traùch, khoâng do ngöôøi beân ngoaøi ñöùng
thaàu. Chuù thích môùi cuûa taùc giaû NDC.

100 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

- Ñaïi dieän chính quyeàn ñòa phöông.
- Hieäp hoäi Phuï huynh hoïc sinh.
- Hoäi ñoàng tænh.
- Ñaïi dieän Boä Giaùo duïc.
Ngaân khoaûn hoaøn toaøn do ñòa phöông, boä chæ huy taøi trôï theo phaïm vi
ngaân saùch trong tröôøng hôïp ñaëc bieät. Hieän nay, ñòa phöông coù theå söû duïng ngaân
khoaûn cuûa chöông trình töï tuùc phaùt trieån.

Theo ñuùng chöông trình ñòa phöông hoùa, chính quyeàn seõ ñeå nhaân daân
xaây caát theo yù muoán sao cho hoøa hôïp vôùi khung caûnh ñòa phöông chöù khoâng
theo moät khuoân maãu do trung öông ñònh saün nhaèm taïo cho ngoâi tröôøng moät veû
aám cuùng, thaân maät khieán nhaân daân heát loøng baûo veä, tu söûa vaø phaùt trieån. Tuy
nhieân tröôøng phaûi coù toái thieåu hôïp taùc xaõ hoïc sinh,(*) quaùn aên tröa, tuû saùch, tuû
thuoác, vöôøn thöïc taäp, lòch canh noâng, baûng thaønh tích hoaït ñoäng… Ngoâi tröôøng
seõ trôû thaønh nôi tuï hoïp cuûa daân chuùng, duøng laøm lôùp hoïc traùng nieân, vaên phoøng
Hoäi Phuï huynh hoïc sinh vaø laø truï sôû cuûa UÛy ban Giaùo duïc ñeå thaûo luaän veà vaán
ñeà ñieàu haønh hay caùc vaán ñeà coâng ích khaùc.

a) Nguoàn lôïi taøi chính

Caùc nguoàn lôïi cuûa ñòa phöông nhö hoïc phí, tieàn do caùc nhaø haûo taâm quyeân
taëng, trôï caáp cuûa chính quyeàn, cuûa caùc cô quan quoác teá, hay cuûa Hoäi Phuï huynh
hoïc sinh seõ ñöôïc laäp thaønh ngaân saùch rieâng duøng cho coâng vieäc phaùt trieån trong
tænh, thò xaõ hay ñoâ thò. Soá tieàn naøy duøng ñeå xaây caát, trang bò, baûo trì, tu söûa
vaø traû löông nhaân vieân vaên phoøng; Boä chæ traû löông giaùo chöùc vaø Ban giaùm ñoác
tröôøng (Hieäu tröôûng, Giaùm hoïc, Toång giaùm thò, Giaùm thò) trong nhöõng naêm ñaàu.

Ngaân khoaûn naøy seõ do Hoäi ñoàng Ñieàu hôïp tröïc tieáp quaûn trò vaø chòu traùch
nhieäm. Rieâng taïi moãi tröôøng, UÛy ban Quaûn trò seõ giöõ nhieäm vuï quaûn trò vaø phaùt
trieån tröôøng sôû.

Rieâng veà hoïc phí thu cuûa hoïc sinh, vaán ñeà seõ ñöôïc ñem ra thaûo luaän taïi
moät ñaïi hoäi giaùo duïc goàm caùc ñaïi bieåu cuûa Hoäi ñoàng Ñieàu hôïp caùc tænh. Giaù bieåu
coù theå chung cho toaøn quoác, hay rieâng cho töøng khu vöïc. Theo ñeà nghò cuûa nhaø
keá hoaïch, tieàn thu ñöôïc seõ ñeå taïi quyõ cuûa Hoäi ñoàng Ñieàu hôïp nhaèm muïc ñích:

- Coù theå thieát laäp keá hoaïch phaùt trieån chung cho tænh.
- Traùnh laïm phaùt phoøng oác taïi nhöõng tröôøng maø Hoäi Phuï huynh hoïc sinh
laø nhöõng ngöôøi khaù giaû neáu ñeå tieàn tröôøng vaøo tröôøng aáy söû duïng.
- Do chính tröôøng ñòa haït thu töøng kyø 3 thaùng hay 6 thaùng.
- Ban quaûn trò hay hieäu tröôûng seõ chuyeån ñeán Hoäi ñoàng Ñieàu hôïp.
- Hoäi ñoàng Ñieàu hôïp coù toaøn quyeàn söû duïng, aán ñònh theå thöùc chi tieâu
trong töøng phaïm vi traùch nhieäm.

b) Vai troø cuûa Hoäi Phuï huynh hoïc sinh

Vai troø cuûa Hoäi Phuï huynh hoïc sinh ñöôïc ñeà cao trong chuû tröông ñòa
phöông hoùa vì treân caên baûn vieäc quaûn trò vaø phaùt trieån giaùo duïc seõ do nhaân
daân ñaûm nhieäm. Theo baøi thuyeát trình cuûa oâng Vuõ Ñöùc Chang, Phoù Toång giaùm

* Hôïp taùc xaõ hoïc sinh: Moät ñoaøn theå do chính hoïc sinh toå chöùc vaø ñieàu haønh. Chuù thích môùi cuûa
taùc giaû NDC.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 101

ñoác Trung, Tieåu hoïc vaø Bình daân giaùo duïc, söï thaønh laäp cuûa Hoäi Phuï huynh hoïc
sinh treân toaøn quoác nhaèm:

- Chaêm soùc chu ñaùo cho söùc khoûe vaø hoïc haønh cuûa con em.
- Cuûng coá ñaïo ñöùc vaø phaùt huy ñöùc tính.
- Taïo söï ñoàng ñeàu giöõa chính quyeàn vaø nhaân daân, khuyeán khích, giuùp ñôõ
giaùo chöùc.
- Canh taân chöông trình cho phuø hôïp vôùi ñòa phöông, giaûi quyeát caùc vaán
ñeà xaõ hoäi.

1. Thaønh laäp

Thaønh phaàn Ban Quaûn trò töø 5-21 nhaân vieân giaùo chöùc vaø phuï huynh hoïc
sinh. Taát caû moïi phuï huynh hoïc sinh ñöông laø hoäi vieân cuûa hoäi.

Vaán ñeà taøi chính seõ do Ñaïi hoäi Phuï huynh hoïc sinh bieåu quyeát vaø seõ ñöôïc
söû duïng:

- Hoaøn toaøn cho ñòa phöông nhöng coù theå duøng trôï giuùp ñòa phöông khaùc
neáu ñaïi hoäi chaáp thuaän.

- Ngaân khoaûn coù theå gia taêng theo nhu caàu vaø phaûi ñöôïc keát toaùn minh
baïch, hôïp leä, choáng laõng phí.

Hoäi Phuï huynh hoïc sinh coù theå ñaët ra caùc chöông trình daøi haïn, ngaén haïn
ñeå thöïc hieän trong phaïm vi thaåm quyeàn.

Nhieàu Hoäi Phuï huynh hoïc sinh seõ coù theå keát hôïp thaønh Toång hoäi Phuï
huynh hoïc sinh ñeå thoáng nhaát keá hoaïch, gia taêng noã löïc, taäp trung khaû naêng
vaø tieáp tay vôùi chính quyeàn trong vieäc giaùo duïc con em.

2. Nhieäm vuï

Hoäi Phuï huynh hoïc sinh coù 2 nhieäm vuï:

- Höôùng daãn chính quyeàn baèng caùch:

+ Giuùp yù kieán.
+ Soaïn thaûo ñieàu leä, noäi quy, theå leä taøi chaùnh, chöông trình hoaït ñoäng maãu…

- Taøi trôï chính quyeàn:

+ Cho ñaát ñeå laäp cô sôû giaùo duïc.
+ Cung caáp vaät lieäu, ñoà trang bò, hoïc cuï…

Hoïc ñöôøng seõ trôû thaønh moät trung taâm toaøn dieän giuùp vaøo vieäc caûi taïo xaõ
hoäi vaø thöïc thi caùch maïng.

C. Vai troø cuûa trung öông

Chính quyeàn trong töông lai seõ ñoùng vai troø höôùng daãn giaùo duïc quoác
gia. Theo ñuùng keá hoaïch, vai troø cuûa trung öông seõ coù tính caùch tham möu vaø
hoã trôï. Khi chöông trình ñòa phöông hoùa hoaøn taát, Boä Giaùo duïc chæ coøn giöõ laïi
4 nhieäm vuï:

- Nghieân cöùu vaø soaïn thaûo caùc keá hoaïch daøi haïn.
- Thanh tra.
- Ñaøo taïo giaùo chöùc.
- Lieân laïc vôùi caùc cô quan giaùo duïc quoác teá.