GIÁO DỤC MIỀN NAM VIỆT NAM

152 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Baøi thöù 4 quay laïi vôùi taùc giaû Hoaøng Boàng, ngöôøi khôûi xöôùng cuoäc trao ñoåi
treân baùo Chính luaän. OÂng quan nieäm Haùn hoïc coù hai nghóa, nghóa roäng laø “taát
caû caùi hoïc töø Taøu truyeàn sang baèng Haùn vaên, nhö Phaät hoïc, Nho hoïc, Laõo hoïc,
binh hoïc, y hoïc, soá hoïc, baùch gia chö töû hoïc”, nghóa heïp thì “gaàn ñoàng nghóa vôùi
Nho hoïc”, laø nghóa ñöôïc duøng trong töø “Vieän Haùn hoïc”, töùc laø nôi daïy Haùn töï,
Haùn vaên, vaø Nho hoïc, töø caùi caên baûn Nho hoïc aáy coù theå môû roäng tìm hieåu. Haùn
hoïc Vieät Nam coù lòch söû laâu ñôøi ñaõ goùp phaàn vun boài neân nhieàu giaù trò tinh thaàn
cuûa daân toäc, ñaøo taïo ñöôïc nhieàu theá heä nhaân só trí thöùc Vieät Nam. Nhöng sau
khi theá heä Haùn hoïc cuoái cuøng nhö Phan Ñình Phuøng, Phan Boäi Chaâu, Nguyeãn
Thöôïng Hieàn ñaõ maát, thì phong hoùa xuoáng daàn, xaõ hoäi deã phaùt sinh hieän töôïng
“Ma coâ, con ñó ñaày soâng Nhò/ Maät thaùm, du coân daãy nuùi Nuøng”. OÂng cho raèng
trong giai ñoaïn lòch söû giöõa theá kyû 20 khi aáy, vaán ñeà Haùn hoïc tuy “khoâng caáp
baùch laém, nhöng noù coù moät tính caùch toái quan troïng ñoái vôùi töông lai daân toäc
Vieät Nam”, Haùn hoïc khi aáy duø laø vaán ñeà lôùn lao nhöng khoâng haáp daãn, thöôøng
phaûi nhaän söï “thôø ô” cuûa ngöôøi daân, caùc cô quan chính quyeàn thì thaäm chí laø
“khoâng thích” hoaëc “khoâng hieåu lôïi ích” cuûa Haùn hoïc, cho neân ngaøy caøng ít hoïc
sinh trung hoïc choïn hoïc ban D (hoïc Haùn vaên). Maáy naêm gaàn ñaây baùo chí vaø dö
luaän nhaéc nhieàu ñeán “phuïc höng vaên hoùa coå truyeàn”, “phaûi trôû veà vôùi hoàn daân
toäc”, nhöng chæ laø noùi suoâng chöù ít ai laøm, maø cuõng khoâng bieát laøm theá naøo.
Ñieån tích “Tòch Ñaøm vong toå”,(56) queân lòch söû daân toäc mình, ñöôïc Hoaøng Boàng
nhaéc laïi ñeå keâu goïi moïi ngöôøi caàn phaûi hieåu lòch söû cuûa daân toäc mình. Cuoái baøi,
oâng ca ngôïi cöôøng quoác Nhaät Baûn ñaõ ñeà cao Haùn hoïc, thaäm chí ngöôøi Nhaät coøn
in laïi boä saùch Ñaïi Nam thöïc luïc(57) cuûa Vieät Nam roài ñem gôûi taëng chính phuû
Vieät Nam, trong khi boä saùch ñoù hieän taïi chính phuû Vieät Nam chæ coøn daêm baûy
boä in baûn goã xaáu xí, ñeå trong caùc thö vieän, ít ngöôøi ñoïc ñeán. Töø ñoù oâng keâu goïi
phaûi hoïc taäp ngöôøi Nhaät, giöõ laáy tinh thaàn Haùn hoïc, duy trì neàn taûng ñöùc duïc.(58)

Sau moät thaùng ñaêng 4 baøi vieát keâu goïi baûo veä söï toàn taïi cuûa VHH, tôø
Chính luaän ngaøy 13-14/6/1965 cho bieát hoï ñaõ nhaän ñöôïc moät baûn Thoâng caùo
ngaén cuûa Boä Vaên hoùa Giaùo duïc,(59) ñöôïc ñaêng toaøn vaên treân trang 4 cuûa soá baùo
ñoù. Thoâng caùo cho bieát quan ñieåm cuûa boä laø: VHH khoâng ñaït ñöôïc muïc ñích ñaøo
taïo chuyeân vieân Haùn vaên; chöông trình giaûng daïy khoâng theo saùt chuû tröông
ñaõ ñònh; coâng taùc toå chöùc cuûa vieän coøn nhieàu thieáu soùt; gaàn ñaây laïi coù yù ñònh
höôùng sinh vieân vaøo phaïm vi giaùo duïc neân truøng hôïp vôùi chöông trình cuûa Ban
Vieät Haùn trong Ñaïi hoïc Sö phaïm vaø Ñaïi hoïc Vaên khoa; vì vaäy sau khi tham
khaûo yù kieán cuûa VÑH Hueá, boä ñaõ quyeát ñònh ñình chæ hoaït ñoäng cuûa VHH vaø
giaûi quyeát tình traïng cuûa sinh vieân theo ñuùng vôùi nguyeän voïng cuûa hoï [töùc laø
boå nhieäm ngay nhöõng sinh vieân ñaõ toát nghieäp, chuyeån caùc sinh vieân chöa toát
nghieäp sang hoïc tröôøng khaùc]. ÔÛ ñoaïn cuoái, Thoâng caùo nhaán maïnh vieäc boä döï
ñònh thaønh laäp moät thieát cheá Haùn hoïc môùi ñeå thay theá cho VHH cuõ: “Quyeát
ñònh naøy khoâng phaûi laø moät haønh ñoäng phaûn vaên hoùa daân toäc hay kyø thò Khoång
hoïc, vì cuøng moät luùc, Boä Vaên hoùa Giaùo duïc ñaõ uûy cho Vieän Ñaïi hoïc Hueá nhieäm
vuï nghieân cöùu moät döï aùn thaønh laäp moät cô quan khaùc hôïp lyù vaø toát ñeïp hôn ñeå
thay theá cho Vieän Haùn hoïc cuõ”.(60) Döï ñònh ñoåi môùi thieát cheá nhö vaäy ñaõ nhaän
ñöôïc söï taùn thaønh cuûa toøa soaïn baùo Chính luaän, vì vaäy phaàn Lôøi toøa soaïn ñaêng
lieàn tröôùc Thoâng caùo treân vieát: “Chuùng toâi cuõng ghi nhaän thieän lyù cuûa boä muoán
nghieân cöùu döï aùn thaønh laäp moät cô quan khaùc hôïp lyù vaø toát ñeïp hôn ñeå thay

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 153

theá cho Vieän Haùn hoïc cuõ”. Thöïc teá sau naøy cho thaáy, cho ñeán maõi naêm 1975,
khoâng coù thieát cheá Haùn hoïc môùi naøo ñöôïc laäp ra ñeå thay theá cho VHH nhö döï
ñònh cuûa boä.

Nghò ñònh giaûi taùn Vieän Haùn hoïc

Tuy nhieân, moïi coá gaéng cuûa caùc giaùo sö VHH cuõng nhö caùc vò nhaân só taâm
huyeát vôùi truyeàn thoáng Haùn hoïc ñeàu khoâng coù keát quaû tröôùc moät söï vieäc ñaõ
roài. Söï keát thuùc chính thöùc cuûa VHH ñöôïc ñaùnh daáu baèng Nghò ñònh soá 1627-
GD ngaøy 22/9/1965 do Chuû tòch UÛy ban Haønh phaùp Trung öông - Thieáu töôùng
Nguyeãn Cao Kyø kyù, quyeát ñònh veà vieäc giaûi taùn VHH Hueá keå töø nieân khoùa 1965-
1966, “theo ñeà-nghò cuûa Toång UÛy-vieân Vaên-hoùa Xaõ-hoäi kieâm UÛy-vieân Giaùo-duïc”,
töùc Traàn Ngoïc Ninh. Nghò ñònh naøy vieát:

“Ñieàu thöù nhaát. - Vieän Haùn-hoïc thieát-laäp do nghò-ñònh soá 389-GD ngaøy
moàng 8 thaùng möôøi naêm 1959 thöôïng chieáu, nay ñöôïc giaûi taùn keå töø nieân-hoïc
1965-1966.

Ñieàu thöù 2. - Toång UÛy-vieân Vaên-hoùa Xaõ-hoäi kieâm UÛy-vieân Giaùo-duïc vaø
phuï-taù taïi Phuû Chuû-tòch UÛy-ban Haønh-phaùp Trung-öông, chieåu nhieäm-vuï, laõnh
thi-haønh nghò-ñònh naøy”.(61)

Thoâng tin veà vieäc giaûi taùn VHH cuõng ñöôïc giôùi baùo chí ñöa tin. Baùo Töï
do (moät tôø nhaät baùo khaù phoå bieán ôû MNVN) soá ra ngaøy 27/9/1965 ñaêng treân
trang nhaát moät maåu tin ngaén döôùi doøng tít “Giaûi taùn Vieän Haùn hoïc”: “SAIGON.
- Thieáu töôùng Nguyeãn Cao Kyø, Chuû tòch UÛy ban Haønh phaùp Trung öông ñaõ kyù

Thoâng caùo cuûa Boä Vaên hoùa Giaùo duïc (traùi) vaø
Nghò ñònh soá 1627-GD veà vieäc giaûi taùn VHH.

154 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Nghò ñònh soá 1627-GD ngaøy 22-9-65 giaûi taùn keå töø nieân hoïc 1965-1966 Vieän
Haùn hoïc thieát laäp do Nghò ñònh soá 389-GD ngaøy 8 thaùng 10 naêm 1959”.(62) Vieäc
ñöôïc caùc nhaät baùo ñöa tin, nhö tôø Chính luaän ñaêng loaït baøi phaûn ñoái vieäc giaûi
taùn VHH, hay tôø Töï do ñöa tin vieäc chính thöùc giaûi taùn VHH, chöùng toû söï toàn
vong cuûa VHH noùi rieâng vaø cuûa neàn Haùn hoïc noùi chung cuõng laø moät chuû ñeà ñöôïc
dö luaän xaõ hoäi quan taâm.

Vaäy laø, sau khi Ngoâ Ñình Dieäm bò laät ñoå ngaøy 01/11/1963, VHH chæ soáng
lay laét ñöôïc theâm 2 naêm nöõa thì bò giaûi taùn vaøo naêm 1965. Chæ coù 2 khoùa toát
nghieäp laø Khoùa 1 (1959-1964) vaø Khoùa 2 (1960-1965), ñaøo taïo toång coäng khoaûng
70 ngöôøi. Vôùi soá sinh vieân chöa toát nghieäp, traûi qua 3 laàn ban haønh nghò ñònh
veà hoïc vuï töø giöõa naêm 1965 ñeán cuoái naêm 1967,(63) cuoái cuøng oâng UÛy vieân Giaùo
duïc Nguyeãn Vaên Thô ñaõ kyù Nghò ñònh soá 2143-GD/PC/NÑ(64) ngaøy 21/9/1967,
trong ñoù quy ñònh: “Sinh-vieân vieän Haùn hoïc Hueá hoïc heát naêm thöù II hay naêm
thöù III (nieân hoïc 1964-1965) coù tuù taøi I ñöôïc pheùp nhaäp hoïc mieãn thi vaøo naêm
thöù I tröôøng Sö-phaïm Qui-nhôn veà nieân-hoïc 1965-1966. Sinh-vieân hoïc heát naêm
IV vaø naêm thöù V coù tuù-taøi I hay khoâng coù tuù-taøi I ñöôïc nhaäp hoïc mieån [mieãn]
thi vaøo naêm thöù II tröôøng Sö-phaïm Qui-nhôn veà nieân hoïc 1965-1966”.

5. Thaønh töïu

VHH hoaït ñoäng ôû 3 lónh vöïc: ñaøo taïo Cöû nhaân Haùn hoïc, phieân dòch söû lieäu
Haùn vaên, vaø nghieân cöùu Ñoâng y. Thôøi gian toàn taïi quaù ngaén ñaõ laøm giaûm ñi raát
nhieàu thaønh töïu cuûa vieän ôû caû 3 lónh vöïc hoaït ñoäng treân.

Ñaøo taïo

Veà ñaøo taïo, môùi chæ coù 2 khoùa sinh vieân toát nghieäp, toång soá khoaûng 70
ngöôøi, soá coøn laïi khoaûng 70 ngöôøi chuyeån sang hoïc caùc ngaønh khaùc. Phaàn lôùn
sinh vieân toát nghieäp theo ngheà giaûng daïy Haùn vaên hoaëc Vieät vaên cho chöông
trình Trung hoïc Ñeä nhaát caáp hoaëc Ñeä nhò caáp, nhö Voõ Hoàng Phi. Khoùa 2 (1960-
1965), cuõng laø khoùa cuoái cuøng, coù hai ngöôøi ñöôïc boå nhieäm laøm vieäc ôû Vieän Khaûo
coå (Saøi Goøn) laø Toân Nöõ Thöông Laõng vaø Ñinh Thò Caåm Haø. Nguyeãn Lyù Töôûng laø
Daân bieåu Haï nghò vieän ôû MNVN tröôùc naêm 1975, cuõng laø moät nhaø khaûo cöùu lòch
söû vaø vaên hoùa. Moät vaøi ngöôøi, cuøng vôùi quaù trình töï ñaøo taïo, sau naøy trôû thaønh
nhaø nghieân cöùu chuyeân nghieäp, nhö Vöông Höõu Leã (ngoân ngöõ hoïc), Phan Thuaän
An (söû hoïc), Ngoâ Vaên Laïi (buùt hieäu Thaùi Troïng Lai, vaên hoïc). Hoäi ñoàng moân cöïu
sinh vieân VHH Hueá vaãn giöõ nhöõng moái lieân laïc khaêng khít vaø ñaàm aám vôùi nhau,

Leã kyû nieäm
50 naêm
Vieän Haùn hoïc
(1959-2009)
taïi Hueá.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 155

hoï toå chöùc caùc hoaït ñoäng gaëp maët kyû nieäm thöôøng kyø. Nhöõng hoaït ñoäng naøy
chính laø ñöôïc keá thöøa töø truyeàn thoáng gaén boù trong phong traøo hoaït ñoäng sinh
vieân thôøi coøn ñi hoïc,(65) ñöôïc duy trì cho ñeán baây giôø, khi hoï ñaõ laø nhöõng ngöôøi
böôùc sang tuoåi “thaát thaäp coå lai hy”. Naêm 1999, Hoäi ñoàng moân hoïp maët taïi TP
Hoà Chí Minh ñeå kyû nieäm 40 naêm thaønh laäp VHH. Naêm 2009, hoï toå chöùc gaëp
maët taïi Hueá, cuøng in cuoán Kyù öùc vaø hoaøi nieäm: Ñaëc san kyû nieäm 50 naêm thaønh
laäp Vieän Haùn hoïc Hueá 1959-2009, gom goùp moät soá baøi vieát veà VHH ñeå löu haønh

noäi boä. Gaàn ñaây nhaát laø dòp gaëp maët taïi Vuõng Taøu ngaøy 19-20/12/2013.

Nghieân cöùu, phieân dòch

Veà lónh vöïc phieân dòch söû lieäu Haùn vaên, UÛy ban Phieân dòch Söû lieäu Vieät
Nam (thuoäc VÑH Hueá), phuï traùch vieäc phieân dòch söû lieäu töø Haùn sang Vieät, nhaân
vieân chuû yeáu laø caùn boä cuûa VHH, do Nguyeãn Huy Nhu laøm Tröôûng ban. UÛy ban
ñaõ phoái hôïp vôùi moät hoïc giaû noåi tieáng ñöông thôøi laø GS Traàn Kinh Hoøa (陳荊
和, Chen Ching-ho) ñeå söu taàm vaø phieân dòch moät soá söû lieäu quan troïng. Hieän
môùi bieát ñeán cuoán An Nam chí löôïc cuûa Leâ Taéc (1961),(66) Haûi ngoaïi kyû söï cuûa
Thích Ñaïi Saùn (1963), vaø coâng trình ñaùng keå nhaát laø boä Muïc luïc chaâu baûn trieàu
Nguyeãn, duø môùi chæ in ñöôïc 2 taäp ñaàu vaøo caùc naêm 1960, 1962. Theo nghieân cöùu
cuûa Nguyeãn Vaên Ñaêng, ngaøy 07/7/1959, VÑH Hueá xin tieáp nhaän vaø baûo quaûn
toaøn boä kho chaâu baûn(67) vaø caùc vaên kieän trieàu Nguyeãn ñang ñöôïc löu tröõ trong
tình traïng khoâng chu ñaùo taïi Vieän Vaên hoùa Trung Kyø. Töø ñoù, UÛy ban Phieân dòch
Söû lieäu Vieät Nam ñöôïc laäp ra, GS Traàn Kinh Hoøa laø Toång thö kyù, taäp trung hoaït
ñoäng ñaàu tieân laø chænh lyù vaø laøm muïc luïc chaâu baûn. Sau 2 thaùng, UÛy ban ñaõ kieåm
keâ ñöôïc 611 taäp chaâu baûn thuoäc 10 trieàu vua töø Gia Long (taïi vò 1802-1819) ñeán
Baûo Ñaïi (taïi vò 1926-1945). Töø thaùng 9/1959, UÛy ban baét ñaàu laøm muïc luïc theo
moät maãu phieáu thoáng nhaát goàm caùc yeáu toá: trieàu ñaïi, ngaøy, thaùng, naêm, taäp,
trang, loaïi, xuaát xöù, trích yeáu, ñeà taøi, bò chuù, baèng tieáng Vieät vaø chöõ Haùn. Sau khi
2 taäp ñaàu ñöôïc in vaøo caùc naêm 1960 (trieàu Gia Long) vaø 1962 (trieàu Minh Maïng),
töø thaùng 6/1962, GS Traàn Kinh Hoøa chuyeån sang coâng taùc ôû Hoàng Koâng, duø oâng
vaãn tieáp tuïc chæ ñaïo vieäc laøm phieáu, cho ñeán naêm 1965, ñoái vôùi caùc noäi dung chaâu
baûn tieáp theo, nhöng vieäc xuaát baûn caùc taäp muïc luïc thì bò döøng laïi. Kinh phí hoaït
ñoäng cuûa UÛy ban chuû yeáu do caùc toå chöùc nöôùc ngoaøi taøi trôï, nhö ñeå xuaát baûn boä
Muïc luïc chaâu baûn trieàu Nguyeãn, ñaõ coù söï giuùp ñôõ cuûa Hoäi ñoàng Nghieân cöùu Ñoâng
AÙ (Council for Eastern Asian Studies), Vieän Harvard-Yenching, vaø Quyõ Chaâu AÙ
(Asia Foundation).(68) Theo cöïu sinh vieân Khoùa 1 Ngoâ Vaên Laïi, ngöôøi ngay töø khi
coøn laø sinh vieân VHH ñaõ ñöôïc tham gia cuøng caùc cuï laõo Nho vaøo vieäc chænh lyù vaø
laøm thö muïc cho boä chaâu baûn trieàu Nguyeãn, thì hieän nay nhieàu taäp chaâu baûn ñaõ
bò thaát laïc, caùc phieáu tö lieäu cuûa UÛy ban Phieân dòch Söû lieäu Vieät Nam hieän ñang
ñöôïc löu ôû thö vieän Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc (thuoäc Ñaïi hoïc Hueá), töø naêm 1985
baét ñaàu ñöôïc sao chuïp ñeå söû duïng. Ñeán naêm 1998, nhôø nguoàn taøi trôï quoác teá, thö
vieän Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc phoái hôïp vôùi Cuïc Löu tröõ Nhaø nöôùc vaø Ñaïi hoïc
Quoác gia Haø Noäi ñaõ bieân taäp vaø xuaát baûn tieáp tuïc.(69) Vieäc khôûi thaûo boä Muïc luïc
chaâu baûn trieàu Nguyeãn laø moät coâng vieäc ñoà soä, coù giaù trò tö lieäu vaø khoa hoïc cuûa
UÛy ban Phieân dòch Söû lieäu Vieät Nam, maø phaàn coâng vieäc chuyeân moân thì chuû yeáu
do ngöôøi cuûa VHH ñaûm nhieäm. Di saûn tö lieäu ñoà soä maø hoï ñeå laïi, vì chöa coù ñieàu
kieän in aán luùc aáy, hieän nay vaãn ñang ñöôïc raø soaùt vaø bieân taäp ñeå xuaát baûn. Ñoù coù
theå coi laø ñoùng goùp ñaùng keå nhaát veà maët nghieân cöùu hoïc thuaät cuûa VHH.

156 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Veà nghieân cöùu Ñoâng y thì hieän chöa tìm ñöôïc tö lieäu vaø thoâng tin gì. Coù
theå do ñieàu kieän haïn cheá veà tö lieäu, cho neân vieäc ñaùnh giaù caùc thaønh töïu veà
phieân dòch söû lieäu vaø nghieân cöùu Ñoâng y ôû ñaây chöa khaùi quaùt heát ñöôïc caùc bình
dieän, nhöng duø sao cuõng khoù coù theå ñaùnh giaù quaù cao nhöõng ñoùng goùp veà hoïc
thuaät cuûa VHH töø hai bình dieän naøy.

Nhìn chung, nhöõng thaønh töïu veà chuyeân moân nghieân cöùu vaø ñaøo taïo cuûa
VHH coøn nhieàu haïn cheá, maø nguyeân nhaân caên baûn daãn ñeán haïn cheá naøy laø
do thôøi gian toàn taïi cuûa VHH quaù ngaén nguûi, chöa kòp ñònh hình thieát cheá
ñaøo taïo vaø nghieân cöùu Haùn hoïc moät caùch chaët cheõ vaø quy moâ nhö chuû tröông
töø ban ñaàu.

Muïc luïc chaâu baûn trieàu Nguyeãn, Taäp
thöù 1 (trieàu Gia Long), in naêm 1960.

Moät trang baûn thaûo vieát tay trong khi
laøm muïc luïc chaâu baûn trieàu Nguyeãn.(70)

6. Nhìn laïi
ÔÛ MNVN nhöõng naêm 1955-1975, xeùt trong caùc thieát cheá ñaøo taïo Haùn
hoïc (töông ñöông vôùi “nghieân cöùu Haùn Noâm”, hoaëc “Haùn Noâm hoïc” - thuaät ngöõ
thoâng duïng ôû MBVN töø nöûa sau theá kyû XX), thì VHH Hueá laø ñôn vò chính quy,
taäp trung, vaø chuyeân moân hoùa cao hôn so vôùi caùc Ban Haùn vaên taïi caùc Ñaïi hoïc
Vaên khoa, cuõng nhö caùc Ban Vieät Haùn taïi caùc Ñaïi hoïc Sö phaïm. Vieän ñöôïc khai
sinh naêm 1959 bôûi moät “vaên quan” 58 tuoåi coù tö töôûng Nho giaùo truyeàn thoáng,
töùc Toång thoáng Ngoâ Ñình Dieäm (1901-1963), roài bò khai töû naêm 1965 bôûi moät
“voõ töôùng” treû, khi aáy môùi 35 tuoåi, töùc Chuû tòch UÛy ban Haønh phaùp Trung öông
Nguyeãn Cao Kyø (1930-2011). Soá phaän cuûa VHH gaén lieàn vôùi söï thaêng traàm cuûa
quyeàn löïc chính trò.
Vieän ñöôïc thaønh laäp theo “myõ yù” cuûa Toång thoáng Ngoâ Ñình Dieäm naêm
1959, vaø khoù coù theå noùi raèng ñoù laø moät quyeát ñònh sai laàm. Trong moät xaõ hoäi
ñang chuyeån ñoåi theo höôùng AÂu Myõ hoùa maïnh meõ veà nhieàu maët, thì vieäc thieát
laäp moät ñôn vò chuyeân traùch vieäc ñaøo taïo vaø nghieân cöùu vaên hoùa truyeàn thoáng
laø ñieàu caàn thieát, tröôùc khi truyeàn thoáng aáy bò ñöùt gaõy hoaøn toaøn vôùi hieän taïi
do khoâng coøn coù caùc nhaân toá con ngöôøi ñöôïc ñaøo taïo ñeán möùc coù ñuû khaû naêng

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 157

keát noái. Vieän ñöôïc thaønh laäp ôû ñaát Thaàn Kinh (神京) - coá ñoâ Hueá - cuõng laø moät
löïa choïn ñuùng ñaén neáu xeùt ñeán caùc khu vöïc trung taâm trong toaøn boä laõnh thoå
MNVN khi aáy, bôûi trong suoát gaàn 150 naêm trieàu Nguyeãn, Hueá laø nôi hoäi tuï
nhieàu nhaø khoa baûng noåi tieáng, löu giöõ ñöôïc nhieàu di tích vaø tö lieäu coå, ñeán giöõa
theá kyû XX vaãn coøn nhieàu nhaø cöïu hoïc taâm huyeát vôùi vieäc trao truyeàn vaên hoùa
kinh ñieån Haùn hoïc. Boä Quoác gia Giaùo duïc taïo ñieàu kieän baèng caùch khoâng yeâu
caàu thí sinh döï thi phaûi coù baèng Tuù taøi (maø chæ caàn baèng Trung hoïc Ñeä nhaát
caáp), ñoàng thôøi caáp hoïc boång toaøn phaàn vaø baùn phaàn cho taát caû sinh vieân - moät
söï bieät ñaõi chæ daønh cho sinh vieân caùc tröôøng Sö phaïm vaø VHH.

Tuy nhieân, nhöõng lôïi theá ñoù khoâng theå buø laïi nhöõng khoù khaên sau ñaây.

1. Söï öu aùi cuûa Toång thoáng Ngoâ Ñình Dieäm ñoái vôùi VHH laø moät söï öu aùi
mang tính nhaát thôøi, thieáu söï quan taâm saùt sao veà laâu veà daøi. Ngay khi coøn
ñöông nhieäm, Toång thoáng ñaõ khoâng taïo ñieàu kieän cho vieän coù ñöôïc nhöõng öu aùi
thieát thöïc töø goùc ñoä cô sôû vaät chaát (truï sôû, giaûng ñöôøng). Sang thôøi Quaân quaûn
(1963-1967), khoù khaên seõ nhieàu theâm bôûi phaàn ñoâng nhoùm só quan quaân ñoäi
quaûn lyù quoác gia khoâng maáy maën maø vôùi vaên hoùa truyeàn thoáng, laïi caøng khoâng
öa moät thieát cheá hoïc ñöôøng döôøng nhö “loãi thôøi”, moät thöù “cuûa nôï” coøn rôi rôùt
laïi cuûa chính quyeàn maø hoï vöøa laät ñoå.

2. Söï nghi kî cuûa xaõ hoäi veà moät ngaønh hoïc “cuõ kyõ” cuõng taïo aùp löïc cho
sinh vieân, khieán moät soá sinh vieân khoâng tha thieát theo hoïc maëc duø ñaõ thi ñoã,
cho neân trong thôøi gian hoïc taïi VHH, hoï tranh thuû oân thi laáy baèng Tuù taøi ñeå coù
ñieàu kieän thi chuyeån sang tröôøng khaùc. Tình hình ñoù dieãn ra ngay trong naêm
hoïc ñaàu tieân cuûa khoùa tuyeån sinh ñaàu tieân.

3. Moät soá chính saùch cuûa Boä Quoác gia Giaùo duïc (sau ñoù laø Boä Vaên hoùa
Giaùo duïc) khoâng phuø hôïp vôùi vieäc ñaøo taïo chuyeân saâu veà Haùn hoïc. Ñaàu tieân laø
vieäc duy trì ñoàng thôøi trong VÑH Hueá 3 ñôn vò ñaøo taïo Haùn hoïc, maëc duø lónh
vöïc ñaøo taïo cuï theå cuûa 3 ñôn vò naøy khoâng hoaøn toaøn truøng nhau: moät laø VHH,
hai laø lôùp Haùn vaên thuoäc Ñaïi hoïc Vaên khoa, ba laø lôùp Vieät-Haùn thuoäc Ñaïi hoïc
Sö phaïm. Ñoù laø chöa keå ñeán ban Haùn vaên coù maët trong taát caû caùc Ñaïi hoïc Vaên
khoa khaùc. Moâ hình ñaøo taïo nhö vaäy khieán cho caùc sinh vieân cuûa VHH khi ra
tröôøng seõ chòu “leùp veá” so vôùi hai ñôn vò coøn laïi, duø chæ laø veà danh nghóa: hoï
thua thieät so vôùi lôùp Vieät-Haùn cuûa tröôøng Sö phaïm vì hoï thieáu chuyeân moân sö
phaïm, neân khoù ñöôïc boå duïng laøm giaùo sö Trung hoïc; hoï cuõng thua thieät so vôùi
lôùp Haùn vaên thuoäc Ñaïi hoïc Vaên khoa vì lôùp Haùn vaên ñoù thuoäc heä Ñaïi hoïc thöïc
thuï (chöù khoâng phaûi nöûa Ñaïi hoïc nöûa Cao ñaúng nhö VHH), seõ laø löïa choïn ñaàu
tieân cho caùc nhaø tuyeån duïng caàn tôùi Haùn hoïc.

Thí sinh noäp ñôn haún laø caûm thaáy raát höùa heïn vì moät laø “ñaàu vaøo” yeâu
caàu khaù thaáp, hai laø ñöôïc caáp hoïc boång, ba laø “ñaàu ra” ñaày höùa heïn vôùi nhöõng
coâng vieäc coù vò trí khaù cao trong xaõ hoäi. Ñaàu vaøo coøn thaáp, baèng Trung hoïc Ñeä
nhaát caáp (hoïc heát lôùp 9), töông ñöông vôùi ñaàu vaøo cuûa baäc ñaøo taïo Trung hoïc
chuyeân nghieäp ngaøy nay. Ñieàu 18 trong nghò ñònh toå chöùc vieän cuõng ghi roõ laø
“Sinh-vieân vieän Haùn-hoïc seõ theo cheá-ñoä aùp-duïng cho sinh-vieân caùc tröôøng cao-
ñaúng chuyeân-nghieäp”, chöù khoâng phaûi tröôøng ñaïi hoïc. Ñaàu vaøo thaáp nhö theá
chaéc haún cuõng laøm aûnh höôûng nhieàu ñeán chaát löôïng sinh vieân trong quaù trình

158 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

hoïc. Ñaàu ra duø raát höùa heïn nhöng treân thöïc teá laø khoâng thieát thöïc, khieán cho
ngay khoùa ñaàu tieân toát nghieäp ñaõ gaëp khoù khaên veà tuyeån duïng. Boä chæ quan taâm
ñeán ñaàu vaøo chöù khoâng quan taâm ñeán ñaàu ra cuûa sinh vieân, khoâng thöïc hieän
ñuùng lôøi höùa veà boå nhieäm ghi trong nghò ñònh toå chöùc. Nghò ñònh naøy cuõng ghi
nöôùc ñoâi laø “coù theå ñöôïc boå-duïng”, chöù khoâng phaûi “seõ ñöôïc boå duïng”, neân Lyù
Vaên Nghieân cho raèng “do vaäy khi qua kieåm soaùt öôùc chi ngöôøi ta khoâng chòu,
bôûi leõ caùc tröôøng hôïp naøy khi boä coù nhu caàu thì seõ tuyeån duïng coøn khoâng coù
nhu caàu thì khoâng tuyeån duïng, vì khoâng baét buoäc vaø khoâng döï truø trong ngaân
saùch” [2009: 237].

Vieäc lieân tuïc thay ñoåi boä maùy quaûn lyù VÑH Hueá cuõng nhö VHH cuõng
khieán cho coâng vieäc quaûn lyù gaëp nhieàu khoù khaên. Hoäi ñoàng quaûn trò vaø hoaøn bò
cuûa vieän cuõng khoâng theå hoaøn thaønh moät trong caùc nhieäm vuï cuûa mình laø “giuùp
ñôõ sinh-vieân toát-nghieäp tìm coâng vieäc” nhö ghi trong nghò ñònh toå chöùc vieän.
Hoäi ñoàng giaùo sö ñaõ raát noã löïc tìm loái thoaùt. Trong ñieàu kieän xaõ hoäi MNVN
nhöõng naêm 1960, neáu giaûi quyeát toát vaán ñeà boå nhieäm cho sinh vieân toát nghieäp,
vaø trieån khai ñöôïc chöông trình giaûng daïy môùi goàm 7 naêm, keøm theo thieát laäp
ngaønh nghieân cöùu taïi VHH, nhö ñeà nghò thaùng 3/1965 cuûa Hoäi ñoàng giaùo sö,
thì chaéc haún vieän seõ coù nhöõng ñoùng goùp ñaùng keå cho vieäc ñaøo taïo vaø nghieân
cöùu Haùn hoïc taïi MNVN. Nhöng lòch söû ñaõ khoâng taïo ñieàu kieän cho vieäc thöïc thi
ñeà aùn ñoåi môùi naøy. Lôøi höùa cuûa Boä Vaên hoùa Giaùo duïc naêm 1965 veà vieäc “thaønh
laäp moät cô quan khaùc hôïp lyù vaø toát ñeïp hôn ñeå thay theá cho Vieän Haùn hoïc cuõ”
cuõng chæ laø lôøi höùa suoâng nhaèm xoa dòu phaûn öùng cuûa giaûng vieân, sinh vieân, phuï
huynh vaø nhaân só Haùn hoïc ñöông thôøi.

4. Nieàm hy voïng caøng lôùn thì noãi thaát voïng caøng lôùn. Cho neân khi ngay
khoùa ñaàu tieân ñaõ gaëp khoù khaên veà tuyeån duïng, thì sinh vieân bò hoang mang
taâm lyù, ñi ñeán thoûa hieäp vôùi Boä Vaên hoùa Giaùo duïc raèng chæ caàn giaûi quyeát vaán
ñeà tröôùc maét, laø vieäc tuyeån duïng ñoái vôùi sinh vieân ñaõ toát nghieäp vaø vieäc hoïc taäp
ñoái vôùi sinh vieân ñang hoïc. Hoï chöa nhìn ñuû xa ñeå thaáy ñöôïc taàm quan troïng veà
laâu veà daøi cuûa moät ngaønh nghieân cöùu cô baûn maø hoï ñang vaø seõ gaùnh vaùc traùch
nhieäm. Cuõng neân thoâng caûm vôùi sinh vieân cuûa VHH veà haønh ñoäng ñoù, bôûi trong
giai ñoaïn 1963-1964, coù quaù nhieàu baát oån chính trò-xaõ hoäi ôû MNVN ñaõ taùc ñoäng
tieâu cöïc tôùi nhöõng ngöôøi treû tuoåi aáy. “Raát tieác chuùng toâi môùi chæ laø nhöõng ñöùa
beù ñang töôïng hình trong buïng meï, chöa hoaøn chænh thì cheát yeåu roài”, trích lôøi
trao ñoåi rieâng cuûa baø Voõ Hoàng Phi, Khoùa 2, moät trong nhöõng sinh vieân cuoái
cuøng toát nghieäp VHH.

Toùm laïi, soá phaän ngaén nguûi cuûa VHH ñaõ cho thaáy noù laø moät saûn phaåm keát
hôïp khoâng thaønh coâng giöõa vaên hoùa truyeàn thoáng, hoïc thuaät, giaùo duïc, xaõ hoäi,
vaø chính trò. VHH chöa ñöôïc taïo ñieàu kieän toát veà nhieàu bình dieän then choát
trong quaù trình ñaøo taïo Haùn hoïc: cô cheá quaûn lyù giaùo duïc, chaát löôïng vaø taâm lyù
ngöôøi hoïc, giaûng ñöôøng vaø cô sôû vaät chaát, vaø quan troïng hôn caû laø vaán ñeà vieäc
laøm. Kinh nghieäm lòch söû naøy vaãn coøn nguyeân giaù trò ñoái vôùi vieäc duy trì ngaønh
ñaøo taïo Haùn Noâm trong caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø cao ñaúng ôû Vieät Nam hieän nay.

Harvard, 2013-2014
NTC

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 159

CHUÙ THÍCH

(1) Baøi vieát naøy trích töø moät ñeà taøi nghieân cöùu veà caùc thöïc haønh vaên hoùa Nho giaùo taïi mieàn
Nam Vieät Nam (1955-1975). Traân troïng caûm ôn Vieän Harvard-Yenching ñaõ taøi trôï hoïc boång
nghieân cöùu taïi Ñaïi hoïc Harvard töø thaùng 8/2013 ñeán thaùng 5/2014. Caùm ôn GS,TS Hue-Tam
Ho Tai vaø TS Nguyeãn Nam (Ñaïi hoïc Harvard) ñaõ chæ daãn veà ñöôøng höôùng nghieân cöùu trong
thôøi gian toâi laøm vieäc taïi Ñaïi hoïc Harvard. Caûm ôn baø Phan Thò Ngoïc Chaán, thö vieän vieân
Thö vieän Harvard-Yenching, ñaõ giuùp ñôõ vaø höôùng daãn söû duïng nguoàn taøi lieäu phong phuù
trong heä thoáng thö vieän Ñaïi hoïc Harvard. Caùm ôn baø Voõ Hoàng Phi, cöïu sinh vieân Khoùa 2 cuûa
Vieän Haùn hoïc, ñaõ cung caáp caùc böùc aûnh chuïp thaày troø VHH Hueá vaø cho pheùp söû duïng. Caùm
ôn oâng Nguyeãn Lyù Töôûng (Khoùa 1) vaø baø Voõ Hoàng Phi ñaõ giuùp lieân heä vôùi caùc thaày vaø cöïu
sinh vieân khaùc cuûa VHH, ñoàng thôøi cung caáp nhieàu thoâng tin höõu ích qua trao ñoåi rieâng baèng
email. Caùm ôn caùc vò cöïu sinh vieân VHH: oâng Nguyeãn Lyù Töôûng, baø Voõ Hoàng Phi, oâng Ngoâ
Vaên Laïi, oâng Phan Thuaän An ñaõ vui loøng ñoïc vaø goùp yù cho baøi vieát naøy.

(2) Coù 2 cuoán saùch kyû nieäm veà Vieän Ñaïi hoïc Hueá: 1) Leâ Thoï Giaùo chuû bieân, Ñaïi hoïc Hueá, Hoäi
Thaân höõu Ñaïi hoïc Hueá taïi Hoa Kyø toå chöùc bieân soaïn kyû nieäm 32 naêm thaønh laäp Ñaïi hoïc
Hueá, San Jose, CA, 1990, 150 trang; 2) Leâ Thanh Minh Chaâu vaø Leâ Vaên chuû tröông bieân
taäp, Kyû-nieäm boán möôi naêm Vieän Ñaïi-hoïc Hueá (1957-1997), in trong taäp san Doøng Vieät soá 4,
Huntington Beach, CA, muøa Thu naêm 1997, 286 trang. Caû hai taäp saùch kyû nieäm naøy ñeàu
ñöôïc bieân soaïn goàm 2 phaàn: thöù nhaát laø phaàn kyû nieäm, in laïi moät soá baøi vieát cuõ cuûa caùc laõnh
ñaïo VÑH Hueá, coù theâm moät vaøi baøi hoài öùc cuûa cöïu sinh vieân vaø/hoaëc cöïu giaûng vieân veà lòch
söû VÑH Hueá hoaëc chaân dung nhaân vaät; thöù hai laø trích tuyeån moät soá baøi nghieân cöùu khoa hoïc
tieâu bieåu cuûa caùc cöïu Giaùo sö VÑH Hueá. Ñaây khoâng phaûi laø nhöõng coâng trình nghieân cöùu
lòch söû cuûa VÑH Hueá moät caùch coù heä thoáng. Trong 2 taøi lieäu naøy, VHH haàu nhö khoâng ñöôïc
nhaéc ñeán, trong nhöõng laàn hieám hoi ñöôïc nhaéc ñeán thì laïi coù sai soùt, ví duï, cho raèng Giaùm
ñoác ñaàu tieân cuûa VHH laø Linh muïc Nguyeãn Vaên Thích [1997: 22b, 35]. Veà quaù trình toàn taïi
sau naêm 1975 cuûa VÑH Hueá, xem website cuûa Ñaïi hoïc Hueá hieän nay: http://hueuni.edu.vn.

(3) Xem: Kyù öùc vaø hoaøi nieäm: Ñaëc san kyû nieäm 50 naêm thaønh laäp Vieän Haùn hoïc Hueá 1959-2009,
taøi lieäu löu haønh noäi boä, Hueá, 2009.

(4) Coù nhieàu thoâng tin höõu ích töø 2 baøi hoài öùc cuûa caùc cöïu sinh vieân VHH: 1) Nguyeãn Lyù Töôûng
(Khoùa 1), “Vieän Haùn hoïc Hueá”, Saigon Post (California), soá xuaân 2000, tr. 112, 116, 117;
2) Lyù Vaên Nghieân (Khoùa 2), “Nhöõng dieãn bieán lieân quan ñeán vieäc giaûi theå Vieän Haùn hoïc Hueá”,
Kyù öùc vaø hoaøi nieäm: Ñaëc san kyû nieäm 50 naêm thaønh laäp Vieän Haùn hoïc Hueá 1959-2009, taøi lieäu
löu haønh noäi boä, Hueá, 2009, tr. 225-243. Caùm ôn oâng Traàn Vaên Quyeán (Ñaïi hoïc Phuù Xuaân,
Hueá) vaø oâng Ñaëng Nguyeân Phaû (California) ñaõ cung caáp 2 baøi vieát treân.

(5) Nguoàn toaøn vaên Nghò ñònh 389-GD: Coâng baùo Vieät Nam Coäng hoøa (CBVNCH), 24/10/1959,
tr. 3.697; Cuõng xem trong: Quy-phaùp vöïng-taäp (quyeån II, töø 31-1-1959 ñeán 31-12-1959), Saøi
Goøn: Toøa Toång thô-kyù aán-haønh, 1960, tr. 271-272.

(6) Phaïm Vaên Khoaùi, “Boán möôi naêm ngaønh Haùn Noâm, Khoa Vaên hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa
hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên - Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi”, in trong: Boán möôi naêm ñaøo taïo vaø
nghieân cöùu Haùn Noâm (1972-2012), Haø Noäi, Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, 2013, tr. 5-18.

(7) Xem website cuûa Vieän Nghieân cöùu Haùn Noâm: hannom.vass.gov.vn hoaëc hannom.org.vn.

(8) “Chuùng toâi nhieät lieät hoan ngheânh Vieän Haùn hoïc Hueá”, Minh taân, soá 66, xuaân 1960, tr. 29.

(9) Don Luce vaø John Sommer vieát: “[Ngoâ Ñình] Dieäm laø ngöôøi Coâng giaùo (oâng töøng suyùt trôû
thaønh linh muïc), vaø vôùi tö caùch Toång thoáng, oâng cai trò ñaát nöôùc baèng caùi maø nhieàu ngöôøi
goïi laø söï keát hôïp giöõa ñaïo ñöùc Coâng giaùo vôùi chuû nghóa gia tröôûng quan laïi Nho giaùo”. Xem:
Viet Nam: The Unheard Voices, Ithaca, Cornell University Press, 1969, p. 114: “Diem was a
Catholic (he nearby became a priest), and as president he ruled the country with what many
called a combination of Catholic morality and Confucian mandarin paternalism”.

(10) “An ascetic Catholic steeped in Confucian tradition, a mixture of monk and mandarin […]”,
xem: Stanley Karnow, Vietnam: A History, New York, Penguin Books, 1985, p. 213.

(11) Denis Warner, The Last Confucian, New York: Macmillan Company, 1964.

160 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

(12) Edward Miller, Misalliance: Ngo Dinh Diem, the United States, and the Fate of South Vietnam,
Cambridge, MA, Harvard University Press, 2013, p. 21.

(13) Nguoàn toaøn vaên Nghò ñònh 1505-GD/NÑ: CBVNCH, 26/12/1959, tr. 4.157-4.160.
(14) Goàm: Vieän tröôûng Vieän Ñaïi hoïc Hueá, Ñaïi dieän cô quan giaùo duïc taïi Trung nguyeân vaø cao

nguyeân Trung phaàn, Thò tröôûng thaønh phoá Hueá hoaëc ñaïi dieän, Giaùm ñoác hoaëc Phoù Giaùm
ñoác VHH.
(15) Goàm: 2 ñaïi dieän giaûng vieân, 2 ñaïi dieän caùc nhaân vieân khaûo cöùu vaø dòch thuaät, 1 ñaïi dieän hoäi
AÙi höõu cöïu sinh vieân VHH.
(16) ÔÛ Nghò ñònh 1505-GD/NÑ thì ghi laø “khoâng quaù 30 tuoåi”, quy ñònh naøy ñöôïc söûa chöõa bôûi
baûn Ñính-chaùnh soá 398-GD/HV/NÑ ngaøy 8/3/1960 cuûa Boä QGGD, söûa thaønh “Khoâng quaù 20
tuoåi”; xem baûn Ñính-chaùnh taïi: CBVNCH, 10/9/1960, tr. 4.186.
(17) Baäc Tieåu hoïc thôøi Quoác gia Vieät Nam vaø sau ñoù laø MNVN khoâng boá trí moân Haùn vaên. Xem
Nghò ñònh soá 4-ND/GD do Boä tröôûng Phan Huy Quaùt kyù ngaøy 27/8/1949 aán ñònh Chöông
trình Tieåu hoïc aùp duïng töø naêm hoïc 1949-1950, in trong: Coâng baùo [Quoác gia] Vieät Nam,
27/8/1949, tr. 45-72.
(18) Xem Chöông trình Trung hoïc Hoaøng Xuaân Haõn trong: La Sôn Yeân Hoà Hoaøng Xuaân Haõn,
taäp I, Höõu Ngoïc vaø Nguyeãn Ñöùc Hieàn söu taäp, bieân soaïn, Haø Noäi, Nxb Giaùo duïc, 1998, tr.
773-850. Ñeå bieát töôøng taän hôn veà chöông trình naøy, xem: 1) Nguyeãn Anh Duõng, “Chöông
trình Hoaøng Xuaân Haõn trong tieán trình giaùo duïc Vieät Nam”, La Sôn Yeân Hoà Hoaøng Xuaân Haõn,
taäp I, ñaõ daãn, tr. 84-87; 2) Nguyeãn Q. Thaéng, “Giaùo sö Hoaøng Xuaân Haõn: Nhaø giaùo duïc vaø
Chöông trình Trung hoïc Vieät Nam naêm 1945”, La Sôn Yeân Hoà Hoaøng Xuaân Haõn, taäp I, ñaõ
daãn, tr. 260-272.
(19) Veà lòch söû caùc Chöông trình Trung hoïc ôû MNVN giai ñoaïn 1945-1975, xem: Nguyeãn Q.
Thaéng, Khoa cöû vaø giaùo duïc Vieät Nam, TP HCM, Nxb Toång hôïp Thaønh phoá Hoà Chí Minh,
2005, tr. 184-262.
(20) Xem: Nguyeãn Thanh Lieâm chuû bieân, Giaùo duïc ôû mieàn Nam töï do tröôùc 1975, Santa Ana, Leâ
Vaên Duyeät Foundation, 2006, tr. 12-50.
(21) Soá lieäu thoáng keâ trích töø: Thaønh tích chín naêm hoaït ñoäng cuûa chaùnh phuû Vieät Nam Coäng hoøa,
Saigon: AÁn quaùn Mai Linh, 1963, tr. 398; caùc soá lieäu % ñaõ ñöôïc laøm troøn.
(22) Xem Nghò ñònh 9-NÑ/GD, veà vieäc ban haønh Chöông trình Trung hoïc, trong Coâng baùo [Quoác
gia] Vieät Nam, 17/9/1949, tr. 93-120. Phaàn chöông trình Haùn hoïc xem caùc trang 97-100, quy
ñònh cuï theå noäi dung Haùn vaên giaûng daïy ôû töøng lôùp cuûa moãi ban.
(23) Boä Vaên hoùa Giaùo duïc, Chöông-trình Trung-hoïc nieân khoùa 1972-1973 (töø lôùp 6 ñeán lôùp 12), Saøi
Goøn, Nxb Hieän ñaïi, 1972, tr. 12-14.
(24) OÂng Löông Troïng Hoái ñöôïc chæ ñònh giöõ chöùc Phoù Giaùm ñoác theo Saéc leänh soá 356-GD ngaøy
24/12/1959 cuûa Toång thoáng Ngoâ Ñình Dieäm, xem: CBVNCH, 09/01/1960, tr. 72, ñieàu thöù
nhaát vieát: “Nay ñaëc-nhieäm OÂ. Löông troïng Hoái, daân-bieåu Quoác-hoäi, trong thôøi-haïn 12 thaùng
keå töø ngaøy 1-1-1960 ñeå giöõ chöùc-vuï phoù giaùm-ñoác vieän Haùn-hoïc thuoäc vieän ñaïi-hoïc Hueá”.
Theo thoâng tin trong cuoán Coå hoïc tinh hoa vaên taäp cuûa Tænh hoäi Coå hoïc Quaûng Nam (Quaûng
Nam, 1962, bìa 2), thì Löông Troïng Hoái laø Hoäi tröôûng Tænh hoäi Coå hoïc Quaûng Nam, moät chi
nhaùnh quan troïng cuûa Hoäi Coå hoïc Vieät Nam coù truï sôû chính taïi Hueá.
(25) Theo Lyù Vaên Nghieân, 2009, tr. 232-233. Nguyeãn Lyù Töôûng cho raèng oâng Voõ Nhö Nguyeän
laøm Giaùm ñoác VHH töø naêm 1962, oâng Traàn Ñieàn laøm töø naêm 1964. Xem: Thuyeàn ai ñôïi beán
Vaên Laâu, California, taùc giaû xuaát baûn, 2001, tr. 215.
(26) Baø Voõ Hoàng Phi cho bieát, 2 GS Phan Chí Chöông vaø La Hoaøi laø ngöôøi goác Hoa.
(27) Danh saùch Ban Giaùm ñoác vaø Ban Giaûng huaán cuûa VHH ñöôïc ruùt töø baøi vieát cuûa Nguyeãn Lyù
Töôûng [2000: 112], coù ñieàu chænh laïi moät soá teân ngöôøi, nhö Cao Xuaân Duaãn, Tröông Xuaân
Tröïc, Ngoâ Ñình Nhuaän chöù khoâng phaûi Cao Xuaân Duõng, Leâ Vaên Tröïc, Ngoâ Xuaân Nhuaän.
(28) Hoäi Coå hoïc Hueá thaønh laäp naêm 1954, ban ñaàu hoaït ñoäng ôû mieàn Trung, sau ñöôïc pheùp
hoaït ñoäng treân toaøn laõnh thoå MNVN. Ñoái vôùi caùc hoaït ñoäng Nho giaùo ôû MNVN giai ñoaïn

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 161

1955-1975, Hoäi Coå hoïc Hueá giöõ vai troø “khôûi xöôùng” (coøn “chuû xöôùng” laïi laø Hoäi Khoång hoïc
Vieät Nam), vôùi muïc ñích phaùt döông vaên hoùa truyeàn thoáng, coå ñoäng toân suøng ñaïo Khoång.

(29) Qua trao ñoåi rieâng, oâng Nguyeãn Lyù Töôûng keå raèng naêm ñaàu coù khoaûng 700 thí sinh noäp ñôn
döï thi vaøo VHH.

(30) Nghò ñònh soá 456-GD/HB/NÑ cuûa Boä QGGD kyù ngaøy 16/3/1960 veà vieäc caáp hoïc boång cho
sinh vieân VHH naêm hoïc 1959-1960 keå töø ngaøy 01/01/1960, xem: CBVNCH, 09/4/1960, tr.
1.545-1.546).

(31) Danh saùch 40 sinh vieân Khoùa 1 theo thöù töï goàm: Ngoâ Vaên Laïi, Döông Troïng Khöông, Hoaøng
Vaên Söï, Phan Thò Hoàng Haïnh, Toân Thaát Nguyeân, Traàn Vinh Anh, Vöông Höõu Leã, Hoà Xuaân
Nhôn, Phan Cao Quang, Nguyeãn Ñöùc Cung, Phan Rôi [töùc Phan Thuaän An], Hoà Tuù, Hoà Thò
Laøi, Hoaøng Coâng Phu, Ngoâ Höõu Kænh, Nguyeãn Höõu Tuaân, Ñaëng Vaên Cô, Ngoâ Khoân Lieâu,
Phaïm Lieãu, Nguyeãn Lyù Töôûng; vaø 20 sinh vieân ñöôïc caáp hoïc boång baùn phaàn goàm: Hoaøng
Xuaân Minh, Traàn Vaên Thaêng, Phan Trò, Leâ Nhaát, Leâ Ngoïc Bích, Nguyeãn Thò Kim Chi, Thaân
Troïng Thanh, Hoaøng Hoái, Phaïm Höõu Vinh, Nguyeãn Ñöùc Ñoâ, Hoà Vaên Ngöõ, Nguyeãn Ñaêng Phuù,
Traàn Vaên Hoaønh, Traàn Duy Loäc, Traàn Baù Nhaãn, Leâ Vaên Phuïng, Tröông Quyù Ñoâ, Nguyeãn
Phong, La Caûnh Huøng, Traàn Ñình Tuaán (nhöõng teân ngöôøi in nghieâng khoâng coù trong danh
saùch cuûa Nguyeãn Lyù Töôûng). Danh saùch hoï teân trong baøi baùo cuûa Nguyeãn Lyù Töôûng thaät ra
coù 31 ngöôøi, chöù khoâng phaûi 30 nhö taùc giaû noùi [2000: 116]. Taùc giaû cuõng ghi nhaàm teân 4
ngöôøi (coù leõ laø do ghi theo trí nhôù sau 40 naêm): Tröông Quyù Ñoâ thaønh Ngoâ Ñình Ñoâ, Ñaëng
Vaên Cô thaønh Leâ Vaên Cô, Traàn Duy Loäc thaønh Traàn Ñình Loäc, Nguyeãn Ñaêng Phuù thaønh
Nguyeãn Ñöùc Phuù.

(32) Veà hoïc boång, Nguyeãn Lyù Töôûng [2000: 112] keå laïi, theo thoâng tin tuyeån sinh cuûa Boä QGGD
ñaêng treân baùo chí, khoùa ñaàu seõ laáy 30 sinh vieân, boä caáp hoïc boång toaøn phaàn (700 ñoàng moät
thaùng) cho 15 sinh vieân, soá coøn laïi seõ höôûng hoïc boång baùn phaàn (350 ñoàng moät thaùng). Baø
Voõ Hoàng Phi cho bieát, moät soá baïn ñoàng moân cuûa baø vaãn nhôù raèng hoïc boång toaøn phaàn ñöôïc
caáp laø 450 ñoàng moät thaùng.

(33) Nghò ñònh soá 688-GD/HB/NÑ ngaøy 18/4/1960 “boâi teân 2 sinh-vieân trong danh-saùch sinh-vieân
naêm thöù nhaát vieän Haùn-hoïc Hueá nieân-hoïc 1959-1960”, laø 2 sinh vieân “Tran ñinh Tuan vaø
Hoang Hoi” (nguyeân baûn vieát khoâng daáu, töùc Traàn Ñình Tuaán vaø Hoaøng Hoái) “vì ñaõ töï yù boû
hoïc”, ñoàng thôøi boå sung moät thí sinh teân laø “Tran ñinh Ñinh” voán ñaäu döï khuyeát, ñöôïc caáp hoïc
boång baùn phaàn keå töø ngaøy 1/2/1960. Nghò ñònh soá 995-GD/HB/NÑ ngaøy 10/6/1960 “huûy boû
phaàn hoïc-boång caáp cho 2 sinh-vieân naêm thöù nhaát vieän Haùn-hoïc veà nieân-hoïc 1959-1960”, laø
sinh vieân Hoà Töù vaø Phan Trò, keå töø ngaøy 01/4/1960, lyù do “vì ñaõ thoâi hoïc”. Boán sinh vieân thoâi
hoïc keå treân khoâng naèm trong danh saùch maø Nguyeãn Lyù Töôûng cung caáp; sinh vieân “Tran ñinh
Ñinh” ñöôïc boå sung nhöng coù leõ khoâng theo hoïc, vì khoâng coù trong danh saùch cuûa Nguyeãn
Lyù Töôûng. Xem hai Nghò ñònh naøy taïi: CBVNCH, 14/5/1960, tr. 2.164; 2/7/1960, tr. 3.071.

(34) Soá sinh vieân cuûa 3 khoùa ñaàu tieân, theo Lyù Vaên Nghieân thì laàn löôït laø 30, 60, 60 [2009: 226],
theo Nguyeãn Lyù Töôûng thì laø 30, 60, 80 [2000: 116]. Nguyeãn Lyù Töôûng coøn ghi ñaày ñuû hoï teân
cuûa toaøn boä sinh vieân töøng khoùa.

(35) Theo con soá cuûa Nguyeãn Lyù Töôûng, neáu coäng laïi toång soá thì laø 170 sinh vieân, nhöng coù leõ do
ñieàu kieän naøo ñoù maø moät soá sinh vieân chuyeån tröôøng hoaëc thoâi hoïc, cho neân ñeán naêm 1962
chæ coøn toång soá 140 sinh vieân. Xem: Thaønh tích taùm naêm hoaït ñoäng cuûa chaùnh phuû Vieät Nam
Coäng hoøa, Saøi Goøn, AÁn quaùn Mai Linh, 1962, tr. 786.

(36) Thaønh tích chín naêm hoaït ñoäng cuûa chaùnh phuû Vieät Nam Coäng hoøa, Saøi Goøn: AÁn quaùn Mai
Linh, 1963, tr. 400.

(37) Xem Nghò ñònh soá 794-GD/HB/NÑ do Toång tröôûng Boä Quoác gia Giaùo duïc Buøi Töôøng Huaân
kyù ngaøy 24/4/1964 veà vieäc caáp hoïc boång cho sinh vieân caùc tröôøng cao ñaúng vaø ñaïi hoïc taïi
Hueá, nieân khoùa 1963-1964 (xem: CBVNCH, 16/5/1964, tr. 1.694-1.701). Trong nghò ñònh
naøy phaân chia thaønh 2 loaïi hoïc boång cuõ vaø môùi. Veà hoïc boång cuõ: Khoùa 1 coù 20 ngöôøi, Khoùa
2 coù 49, Khoùa 3 coù 31, Khoùa 4 coù 23, toång soá laø 123 sinh vieân. Veà hoïc boång môùi: Khoùa 2 coù
3, Khoùa 3 coù 3, Khoùa 4 coù 5, Khoùa 5 coù 15, toång soá laø 26 sinh vieân.

162 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

(38) Hoaøng Boàng, “Boû Haùn hoïc laø töø choái vaên hoùa daân toäc, phaù huûy neàn caên baûn ñöùc duïc cuûa Vieät
Nam”, Chính luaän, soá 357, ra ngaøy 02/6/1965, tr. 4.

(39) Nghò ñònh soá 501-GD/HV/NÑ do Toång tröôûng Boä Quoác gia Giaùo duïc Buøi Töôøng Huaân kyù
ngaøy 06/3/1964, aán ñònh kyø thi toát nghieäp cho sinh vieân naêm thöù nhaát Vieän Haùn hoïc, nieân
khoùa 1959-1964; xem: CBVNCH, 28/3/1964, tr. 1.086-1.087.

(40) Veà soá sinh vieân Khoùa 1 toát nghieäp, xem “Danh-saùch sinh-vieân toát-nghieäp vieän Haùn-hoïc khoùa
ngaøy 8-6-1964 - Nieân-hoïc 1963-1964”, in trong CBVNCH, 18/7/1964, tr. 2.539. Danh saùch
naøy ghi danh 19 ngöôøi toát nghieäp coù xeáp haïng, laàn löôït laø: Vöông Höõu Leã, Döông Troïng
Khöông, Phan Thuaän An, Ngoâ Khoân Lieâu, Traàn Baù Nhaãn, Nguyeãn Höõu Tuaân, Ngoâ Höõu Kænh,
Traàn Vaên Hoaønh, Hoaøng Xuaân Minh, Nguyeãn Thò Kim Chi, Nguyeãn Ñöùc Ñoâ, Phan Thò Hoàng
Haïnh, La Caûnh Huøng, Traàn Duy Loäc, Hoaøng Coâng Phu, Hoà Vaên Ngöõ, Leâ Nhaát, Hoà Thò Laøi,
Nguyeãn Ñaêng Phuù. Danh saùch ñöôïc kyù duyeät ngaøy 16/6/1964 bôûi Chuû söï Vaên phoøng Vieän
Haùn hoïc Phaïm Ngoïc Höông, vaø duyeät y bôûi Vieän tröôûng VÑH Hueá Cao Vaên Luaän.

(41) Lyù Vaên Nghieân 2009: 229.

(42) Vaán ñeà Phaät giaùo MNVN ñöôïc ñöa ra Ñaïi hoäi ñoàng Lieân Hieäp Quoác ngaøy 04/9/1963. Cuoái
thaùng 10/1963, Phaùi ñoaøn ñieàu tra cuûa Lieân Hieäp Quoác goàm 16 thaønh vieân ñaïi dieän cho 7
quoác gia ñaõ sang Vieät Nam ñeå tieán haønh ñieàu tra. Baùo caùo ñieàu tra cuûa Phaùi ñoaøn coù baûn
tieáng Anh vaø tieáng Phaùp, dòch giaû Voõ Ñình Cöôøng ñaõ dòch ra tieáng Vieät töø baûn tieáng Phaùp,
laáy nhan ñeà Vi phaïm nhaân quyeàn taïi Mieàn Nam Vieät Nam, Saøi Goøn, Huøng khanh xuaát baûn,
1966. Xem baûn tieáng Anh: Report of United Nations Fact-Finding Mission to South Viet-Nam,
Document A/5630, Washington DC, US Government Printing Office, 1964.

(43) Hoài kyù cuûa Linh muïc Cao Vaên Luaän vieát: “Khoaûng giöõa thaùng 8, Ñöùc cha Ngoâ Ñình Thuïc
vaøo Saøi Goøn ñeà nghò vôùi oâng Dieäm baõi chöùc Vieän tröôûng [Vieän] Ñaïi hoïc [Hueá] cuûa toâi vaø boå
nhieäm vieän tröôøng [tröôûng] môùi. Ñöùc Cha coù leõ ñaõ nghó raèng toâi khoâng tích cöïc trong vieäc vaän
ñoäng sinh vieâu [vieân] Phaät töû, hoaëc ít ra im laëng ñeå cho sinh vieân phaät töû tham gia caùc cuoäc
ñaáu tranh Phaät giaùo”. Sau bieán coá ñaûo chính 01/11/1963, Toång thoáng Ngoâ Ñình Dieäm bò laät
ñoå, Cao Vaên Luaän ñöôïc môøi veà taùi nhieäm chöùc Vieän tröôûng Vieän Ñaïi hoïc Hueá töø cuoái thaùng
11/1963, ñeán thaùng 9/1964 thì oâng bò nhoùm GS Leâ Tuyeân vaø Leâ Khaéc Quyeán eùp phaûi töø
chöùc, maø töø 2 thaùng tröôùc ñoù oâng cuõng ñaõ töï coù yù ñònh töø chöùc, neân nhaân cô hoäi ñoù, oâng rôøi
Hueá ñeå trôû vaøo Saøi Goøn. Xem: Cao Vaên Luaän, Beân gioøng lòch söû 1940-1965, Saøi Goøn, Nxb Trí
duõng, 1972, caùc tr. 352, 397, 428-429. Trong hoài kyù, Cao Vaên Luaän daønh nhieàu dung löôïng
(raûi raùc caùc tr. 277-429) noùi ñeán söï thaønh laäp vaø hoaït ñoäng cuûa Vieän Ñaïi hoïc Hueá cuõng nhö
caùc ñôn vò thaønh vieân tröïc thuoäc, nhöng khoâng noùi ñeán Vieän Haùn hoïc.

(44) Xem toaøn vaên baûn Thoâng caùo cuûa caùc vò Khoa tröôûng taïi: Quoác Tueä, Coâng cuoäc tranh-ñaáu
cuûa Phaät-giaùo Vieät-Nam töø Phaät-ñaûn ñeán Caùch-maïng 1963, in naêm 1964 (khoâng ghi nhaø xuaát
baûn vaø nôi xuaát baûn), tr. 364-365.

(45) Xem toaøn vaên baûn Tuyeân caùo cuûa Vieän Haùn hoïc taïi: Quoác Tueä, 1964, tr. 365-366. In nghieâng
trong nguyeân baûn.

(46) Veà dieãn bieán cuûa bieán coá Phaät giaùo naêm 1963, xem caùc taøi lieäu sau: Vi phaïm nhaân quyeàn
taïi Mieàn Nam Vieät Nam (baùo caùo cuûa Phaùi ñoaøn ñieàu tra Lieân Hieäp Quoác veà vuï ñaøn aùp Phaät
giaùo 1963), Voõ Ñình Cöôøng dòch, Saøi Goøn: Huøng khanh xuaát baûn, 1966; Leâ Cung, Phong
traøo Phaät giaùo mieàn Nam Vieät Nam naêm 1963, Haø Noäi: Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi, 2003;
Edward Miller, Misalliance: Ngo Dinh Diem, the United States, and the Fate of South Vietnam,
Cambridge, MA, Harvard University Press, 2013, p. 260-326; Chính ñaïo, Toân giaùo vaø chính
trò: Phaät giaùo 1963-1967, Houston, Nxb Vaên hoùa, 1994.

(47) Cao Vaên Luaän (1957-8/1963), Traàn Höõu Theá (8/1963-10/1963), Tröông Vaên Choâm (10/1963-
11/1963), Cao Vaên Luaän (11/1963-9/1964), Buøi Töôøng Huaân (9/1964-1966). Veà caùc vaên baûn
thay ñoåi Vieän tröôûng, xem: Saéc leänh soá 123-GD ngaøy 9/10/1963 cöû oâng Tröông Vaên Choâm
giöõ chöùc Vieän tröôûng (CBVNCH, 19/10/1963, tr. 2.762); Saéc leänh soá 4-GD ngaøy 08/11/1963
taùi cöû Cao Vaên Luaän giöõ chöùc Vieän tröôûng (CBVNCH, 7/12/1963, tr. 84).

(48) Lyù Vaên Nghieân 2009: 236-237.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 163

(49) Lyù Vaên Nghieân 2009: 242-243.

(50) Lyù Vaên Nghieân 2009: 230-232.

(51) Lyù Vaên Nghieân 2009: 233-234.

(52) Lyù Vaên Nghieân 2009: 241.

(53) Hoaøng Boàng, “Vì sao chaùnh phuû baõi boû vieän Haùn hoïc?”, Chính luaän, soá 331, ngaøy 01/5/1965,
tr. 4.

(54) Ñaëng Bình, “Taïi sao ngöôøi Vieät phaûi hoïc chöõ Haùn?”, Chính luaän, soá 339, ngaøy 12/5/1965, tr. 4.

(55) Vieät Daân, “Naâng Vieän Haùn hoïc leân Haøn laâm vieän Haùn hoïc”, Chính luaän, soá 347, ngaøy
21/5/1965, tr. 4.

(56) Tòch Ñaøm vong toå (籍談忘祖, Tòch Ñaøm queân toå tieân) laø ñieån coá trong saùch Taû truyeän, keå
chuyeän quan ñaïi phu nöôùc Taán laø Tòch Ñaøm ñi söù nhaø Chu, trong böõa tieäc ñaõ bò Chu vöông
traùch vì khoâng nhôù raèng tröôùc ñaây nöôùc Taán töøng ñöôïc nhaø Chu ban thöôûng. Ñieån coá naøy
thöôøng ñöôïc duøng ñeå pheâ phaùn vieäc laõng queân nguoàn goác söï kieän, hoaëc queân maát lòch söû
nöôùc mình.

(57) Töø naêm 1961 ñeán 1980, Vieän Nghieân cöùu Vaên hoùa vaø Ngoân ngöõ thuoäc Ñaïi hoïc Keio (慶應義
塾大学言語文化研究所), Tokyo, Nhaät Baûn ñaõ toå chöùc in (theo daïng aûnh aán) boä Ñaïi Nam thöïc
luïc, toång coäng 19 taäp.

(58) Hoaøng Boàng, “Boû Haùn hoïc laø töø choái vaên hoùa daân toäc, phaù huûy neàn caên baûn ñöùc duïc cuûa Vieät
Nam”, Chính luaän, soá 357, ra ngaøy 2/6/1965, tr. 4.

(59) Hoïc giaû Ñaøi Loan laø Traàn Dó Leänh (Chen Yiling 陳以令) trong khi baøn tôùi Haùn hoïc MNVN cuõng
nhaéc ñeán moät vaên baûn cuûa Toång tröôûng Giaùo duïc Nguyeãn Tieán Hyû, vôùi noäi dung khaù gioáng
vôùi Thoâng caùo naøy. Traàn Dó Leänh trích lôøi Nguyeãn Tieán Hyû: “Vieän Haùn hoïc thuoäc Vieän Ñaïi hoïc
Hueá ñöôïc thaønh laäp vôùi muïc ñích ñaøo taïo moät soá nhaân löïc chuyeân moân veà Haùn hoïc, ñeå phuïc
vuï vieäc nghieân cöùu, dòch thuaät, bieân soaïn veà tö töôûng hoïc thuaät coå ñaïi cuûa hai nöôùc Trung-
Vieät, ñoàng thôøi phaùt huy vaên hoùa voán coù cuûa Vieät Nam. Nhöng hoaït ñoäng cuûa Vieän Haùn hoïc
chöa ñöôïc nhö mong muoán, khoâng theå ñaït ñöôïc nhöõng muïc ñích keå treân, laïi gaàn nhö truøng
laëp vôùi Ban Haùn vaên cuûa Vieän Ñaïi hoïc Saøi Goøn. Vaû laïi, sinh vieân toát nghieäp cuûa Vieän Haùn
hoïc gaëp phaûi nhieàu khoù khaên trong khi tìm vieäc laøm, cho neân phaûi giaûi taùn vieän. Vôùi nhöõng
sinh vieân coøn ñang hoïc, thì laàn löôït chuyeån sang hoïc taïi Ñaïi hoïc Sö phaïm Hueá vaø Ñaïi hoïc
Sö phaïm Quy Nhôn”. Xem: 陳以令, “越南的漢學研究”,載 “世界各國漢學硏究論文集---第二輯”,台北:
防研究院與中華大典編印會合作出版, 1967, 44頁, taïm dòch nhö treân.

(60) “Quanh vieäc chaám döùt hoaït ñoäng cuûa Vieän Haùn hoïc, tröïc thuoäc Vieän Ñaïi hoïc Hueá”, Chính
luaän, soá 367, ngaøy 13-14/6/1965, tr. 4.

(61) CBVNCH, 09/10/1965, tr. 3.838. Cuõng xem: Quy-phaùp vöïng-taäp (quyeån VIII, töø 1-1-1965 ñeán
31-12-1965, taäp II), Saøi Goøn, Sôû Coâng-baùo aán-haønh, 1966, tr. 353.

(62) “Giaûi taùn Vieän Haùn hoïc”, Töï do (nhaät baùo Saigon), 27/9/1965, tr. 1.

(63) Ba laàn ban haønh nghò ñònh veà hoïc vuï goàm: 1) Nghò ñònh soá 742-VHGD/PC/NÑ ngaøy 26/5/1965
(hieän chöa tìm ñöôïc toaøn vaên); 2) Nghò ñònh soá 1091-GD/PC/NÑ ngaøy 18/5/1967 do UÛy vieân
Giaùo duïc Nguyeãn Vaên Thô kyù; 3) Nghò ñònh soá 2143-GD/PC/NÑ ngaøy 21/9/1967 cuõng do
Nguyeãn Vaên Thô kyù. Hai nghò ñònh soá (2) vaø (3), laàn löôït xem taïi: Quy-phaùp vöïng taäp (quyeån
X, töø 1-1-1967 ñeán 31-12-1967, taäp II), Saøi Goøn, Sôû Coâng-baùo aán-haønh, 1969, tr. 1.233-
1.234, tr. 1.234-1.235. Caû 3 nghò ñònh naøy ñeàu quy ñònh veà vieäc giaûi quyeát vaán ñeà hoïc taäp
cho sinh vieân VHH chöa toát nghieäp, trong ñoù nghò ñònh ra sau thì söûa ñoåi vaø phuû ñònh nghò
ñònh ra tröôùc. Nghò ñònh soá (1) khoâng phaûi laø “baõi boû Vieän Haùn-hoïc thuoäc Vieän Ñaïi-hoïc Hueá
(NÑ-742/VHGD)” nhö Ñoaøn Theâm ñaõ vieát; xem: Ñoaøn Theâm, 1965 (Vieäc töøng ngaøy), Saøi
Goøn: Phaïm Quang Khai xuaát baûn, 1968, tr. 87. Ñoaøn Theâm cuõng ghi sai soá Nghò ñònh, “742-
VHGD/PC/NÑ” ñaõ bò nhaàm thaønh “NÑ-742/VNGD”.

(64) Quy-phaùp vöïng taäp (quyeån X, töø 1-1-1967 ñeán 31-12-1967, taäp II), Saøi Goøn, Sôû Coâng-baùo
aán-haønh, 1969, tr. 1.234-1.235.

164 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

(65) Hai baøi vieát cuûa Nguyeãn Lyù Töôûng [2000] vaø Lyù Vaên Nghieân [2009] ñaõ keå laïi nhieàu hoaït ñoäng
cuûa sinh vieân Vieän Haùn hoïc thôøi coøn ñi hoïc, cho thaáy hoï laø nhöõng sinh vieân naêng noå, nhieät
huyeát, caù tính, sinh hoaït coù toå chöùc, coù moái quan heä gaàn guõi vôùi caùc giaùo sö.

(66) Cuoán An Nam chí löôïc sau naøy ñöôïc Nxb Lao ñoäng vaø Trung taâm Vaên hoùa Ngoân ngöõ Ñoâng
Taây taïi Haø Noäi in laïi (2009), nhöng boû ñi toaøn boä phaàn phieân aâm Haùn Vieät voán coù trong baûn
cuõ, ñöôïc trình baøy song song vôùi phaàn dòch nghóa.

(67) Chaâu baûn (硃本, vaên baûn coù chöõ maøu ñoû, do vua ngöï pheâ) laø caùc vaên baûn haønh chính cuûa
trieàu ñình ñöôïc hình thaønh trong quaù trình hoaït ñoäng quaûn lyù ñieàu haønh nhaø nöôùc do ñích
thaân nhaø vua ban haønh hoaëc ngöï pheâ tröïc tieáp baèng buùt son (maøu ñoû).

(68) Nguyeãn Vaên Ñaêng, “Veà hoaït ñoäng cuûa nhaø Ñoâng phöông hoïc Traàn Kinh Hoøa (1917-1995)
treân ñaát Vieät Nam”, taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 1 (90). 2012, tr. 107-118.

(69) Nguyeãn Tröông Ñaøn, “Gaëp ngöôøi cuoái cuøng trong nhoùm bieân dòch Muïc luïc chaâu baûn trieàu
Nguyeãn”, taïp chí Soâng Höông, soá 186, thaùng 8/2004. Xem baûn online taïi tapchisonghuong.
com.vn, ngaøy 1/9/2009.

(70) Caûm ôn oâng Traàn Vaên Quyeán (Tröôøng Ñaïi hoïc Phuù Xuaân, Hueá) ñaõ cung caáp aûnh chuïp trang
baûn thaûo naøy.

TOÙM TAÉT

Vieän Haùn hoïc Hueá ñöôïc chính quyeàn Vieät Nam Coäng hoøa thaønh laäp vaøo cuoái naêm 1959,
theo chuû tröông cuûa Toång thoáng Ngoâ Ñình Dieäm, nhaèm “baûo veä neàn coå hoïc vaø vaên hoùa ñaïo ñöùc
cuûa nöôùc nhaø do toå tieân ñeå laïi”. Theo nghò ñònh thaønh laäp, Vieän Haùn hoïc Hueá laø cô quan kieâm
nhieäm caû hai nhieäm vuï ñaøo taïo vaø nghieân cöùu Haùn hoïc ôû mieàn Nam Vieät Nam, tröïc thuoäc Vieän Ñaïi
hoïc Hueá, ngang haøng vôùi caùc tröôøng Ñaïi hoïc Vaên khoa, Ñaïi hoïc Luaät khoa...

Vaøo giai ñoaïn maø xaõ hoäi Vieät Nam noùi chung, ôû mieàn Nam noùi rieâng ñang chuyeån ñoåi theo
höôùng AÂu Myõ hoùa maïnh meõ treân nhieàu maët, thì vieäc thieát laäp moät ñôn vò chuyeân traùch ñaøo taïo vaø
nghieân cöùu vaên hoùa truyeàn thoáng laø ñieàu heát söùc caàn thieát, tröôùc khi truyeàn thoáng aáy bò ñöùt gaõy
hoaøn toaøn vôùi hieän taïi do khoâng coù caùc nhaân toá con ngöôøi ñöôïc ñaøo taïo ñeán möùc ñuû khaû naêng keát
noái. Tieác thay, do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau, chuû tröông ñuùng ñaén aáy ñaõ khoâng thaønh coâng,
Vieän Haùn hoïc Hueá chæ toàn taïi trong moät thôøi gian ngaén, ñeán cuoái naêm 1965 thì bò giaûi theå.

Töø soá phaän ngaén nguûi cuûa Vieän Haùn hoïc Hueá, coù theå ruùt ra nhöõng kinh nghieäm lòch söû höõu
ích cho vieäc duy trì ngaønh ñaøo taïo Haùn Noâm trong caùc tröôøng ñaïi hoïc vaø cao ñaúng ôû Vieät Nam
hieän nay.

ABSTRACT

SINOLOGY UNDER SOCIO-CULTURAL UNREST:
THE SINOLOGY INSTITUTE IN HUEÁ (1959-1965)

The Sinology Institute in Hueá was established by the authorities of the Republic of Vietnam
in late 1959 according to the policy of President Ngoâ Ñình Dieäm, in order to “protect the traditional
education, morality and culture bequeathed by our ancestors”. According to the prescriptions of
the decree on establishing the Sinology Institute, it undertook to teach Chinese characters and
study Sinology concurrently. It was affiliated to Hueá University and on par with the Faculty of
Letters, the Faculty of Law, etc...

At that time, while the South Vietnam society was strongly affected by western culture and
lifestyle, the establishment of such institute was extremely necessary before national traditions
would be completely fractured due to the lack of skillful people who were able to connect the past
to the present. Unfortunately, that judicious policy had failed because of many reasons, and the
Sinology Institute only existed in a short time when it was dissolved in late 1965.

From the short existence of the Sinology Institute in Hueá, we can draw historical experiences
which are useful for maintaining the study of Sino-Noâm characters in universities and colleges
in Vietnam.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 165

GIAÙO DUÏC TÖ NHAÂN ÔÛ MIEÀN NAM TRÖÔÙC 1975

QUA BAÛN QUY CHEÁ TÖ THUÏC

Traàn Vaên Chaùnh*
(Söu taàm vaø giôùi thieäu)

Trong neàn giaùo duïc mieàn Nam tröôùc ñaây, tö thuïc (tröôøng tö), ôû caû 3 caáp
Tieåu, Trung vaø Ñaïi hoïc, chieám moät vò theá heát söùc quan troïng. Thaäm chí rieâng
ôû baäc Trung hoïc phoå thoâng, döïa theo soá lieäu thoáng keâ naêm 1968 cuûa Boä Quoác
gia Giaùo duïc, soá hoïc sinh tö thuïc chieám ñeán 65,43% toång soá hoïc sinh trung hoïc
ôû mieàn Nam, laán aùt caû khu vöïc coâng laäp. Ñieàu naøy theå hieän söï töï do löïa choïn
tröôøng hoïc cho con em maø Hieán phaùp Ñeä nhaát Coäng hoøa ñaõ khaúng ñònh: “Quoác
gia thöøa nhaän phuï huynh coù quyeàn choïn tröôøng cho con em, caùc ñoaøn theå vaø tö
nhaân coù quyeàn môû tröôøng theo ñieàu kieän luaät ñònh. Quoác gia coù theå coâng nhaän
caùc tröôøng tö thuïc ñaïi hoïc vaø cao ñaúng chuyeân nghieäp hoäi ñuû ñieàu kieän luaät
ñònh. Vaên baèng do nhöõng tröôøng aáy caáp phaùt coù theå ñöôïc quoác gia thöøa nhaän”
(Ñieàu 26 Hieán phaùp 1956).

Moät Quy cheá Tö thuïc ñaõ sôùm ñöôïc ban haønh do Duï soá 57/4 ngaøy 23 thaùng
10 naêm 1956 (chæ sau khi ban haønh Hieán phaùp coù 3 ngaøy), cho pheùp caùc loaïi
tröôøng tö ñöôïc môû trong khuoân khoå luaät phaùp vaø döôùi söï giaùm saùt/ kieåm soaùt
cuûa chính quyeàn ñòa phöông vaø cuûa Boä Quoác gia Giaùo duïc. Nhôø vaäy ngaønh Tö
thuïc mieàn Nam coù ñieàu kieän phaùp lyù ñeå traêm hoa ñua nôû, huy ñoäng ñöôïc moät
caùch hieäu quaû vaø treân cô sôû töï giaùc tieàm löïc cuûa toaøn xaõ hoäi cho coâng cuoäc giaùo
duïc con em trong nöôùc.

Veà quan ñieåm chính thoáng nhaø nöôùc ñoái vôùi tö thuïc, cöïu Toång tröôûng Giaùo
duïc Nguyeãn Vaên Thô ñaõ töøng phaùt bieåu taïi tröôøng tö (Coâng giaùo) Leâ Baûo Tònh
ôû Saøi Goøn ñaàu heø 1968: “Boä Giaùo duïc khoâng chuû tröông giöõ ñoäc quyeàn vieäc daïy
doã con em. Caùc phuï huynh coù toaøn quyeàn choïn tröôøng, choïn theo phöông phaùp
giaùo duïc naøo thích hôïp nhaát cho con em hoï… Theo ñöôøng loái ñoù, caùc cô sôû giaùo
duïc tö ñöôïc töï do phaùt trieån ñeå caùc saùng kieán töï coù cô hoäi ñeå aùp duïng. Vôùi ñaø
phaùt trieån töï do aáy, caùc tö thuïc töï nhieân phaûi caïnh tranh ñeå naâng cao uy tín.
Tuy nhieân chæ neân coù söï ñua tranh chaùnh ñaùng trong laõnh vöïc giaùo duïc thuaàn
tuùy, tìm toøi nhöõng phöông thöùc höõu hieäu nhaát ñeå giaùo hoùa con em; ñeå naâng
trình ñoä giaûng daïy. Tö thuïc khoâng phaûi vaø khoâng coù quyeàn laø moät cô sôû kinh
doanh thöông maõi, moät thò tröôøng buoân baùn chöõ nghóa” (“Coâng ích cuûa giôùi tö
thuïc”, Giaùo duïc nguyeät san, soá 25, thaùng 12/1968, tr. 36).

Tuy nhieân, treân thöïc teá, tö thuïc vaãn chöa ñöôïc ñoái xöû bình ñaúng moïi maët
vôùi tröôøng coâng laäp veà moät soá phöông dieän, vaø ñieàu naøy ñaõ gaây thaønh moät laøn
soùng phaûn ñoái lieân tuïc maïnh meõ cuûa giaùo chöùc tö thuïc ñoøi bình ñaúng vaø yeâu
caàu giôùi höõu traùch phaûi söûa ñoåi quy cheá tö thuïc. Hoï ñoøi hoûi chính phuû phaûi ñieàu
chænh quy cheá theo höôùng môû roäng quyeàn töï trò, coù chính saùch trôï caáp tröôøng

* Thaønh phoá Hoà Chí Minh.

166 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

tö, giuùp ñôõ hoaït ñoäng trong vieäc naâng cao trình ñoä nghieäp vuï cuõng nhö ñôøi soáng
cuûa giaùo chöùc ñeå tö thuïc coù theå ñoùng goùp xöùng ñaùng vaøo söï nghieäp giaùo duïc
chung cuûa caû nöôùc.

ÔÛ moät maët khaùc, chæ vaøi naêm sau khi Quy cheá Tö thuïc ra ñôøi, trong cô cheá
töï do caïnh tranh, nhieàu tröôøng tö thuïc ñöôïc môû ra ñaõ baét ñaàu coù nhöõng hieän
töôïng leäch laïc thieáu laønh maïnh: só soá quaù ñoâng cho moãi lôùp hoïc, nhieàu giaùo sö
(hoài ñoù giaùo vieân daïy trung hoïc quen ñöôïc goïi “giaùo sö”) khoâng ñuû tieâu chuaån
trình ñoä chuyeân moân, löông taâm khoâng ít nhaø giaùo bò suùt giaûm vì phaûi chaïy
theo cuoäc soáng, hoïc sinh thieáu kyû luaät vaø bieáng hoïc, moät soá chuû tröôøng hoaëc
hieäu tröôûng coù khuynh höôùng taäp trung cho vieäc thu veùn lôïi töùc hôn laø caûi tieán
chaát löôïng giaùo duïc. Moät soá tröôøng ñaõ baét ñaàu aùp duïng nhöõng bieän phaùp caïnh
tranh thieáu laønh maïnh ñeå caâu nhöû “khaùch haøng”. Ñeán khoaûng cuoái nhöõng naêm
60 cuûa theá kyû tröôùc, moät phaàn do chieán tranh ngaøy caøng aùc lieät vaø nhöõng baát oån
gia taêng veà chính trò-kinh teá-xaõ hoäi, tình hình tröôøng tö noùi chung ngaøy caøng
toài teä hôn, moät boä phaän khoâng nhoû caøng theâm bieán daïng leäch laïc gaây tieáng xaáu
raát lôùn trong dö luaän, coù tröôøng tö chæ bieát nhaém maét chaïy theo soá löôïng vaø thu
nhaäp kieåu kinh doanh chöõ nghóa.

Trong khi ñoù, Boä Giaùo duïc qua caùc thôøi kyø boä tröôûng ñeàu coù coâng vaên nhaéc
nhôû nhöõng bieåu hieän tieâu cöïc cuûa tö thuïc nhöng nhöõng lôøi nhaéc ñoù gioáng nhö
gioù thoaûng ngoaøi tai, moïi vieäc luùc naøy ñeàu chæ troâng caäy chuû yeáu vaøo löông taâm
caù nhaân cuûa giaùo chöùc hoaëc vaøo ban laõnh ñaïo cuûa töøng nhaø tröôøng. Quy cheá Tö
thuïc tuy ñaõ coù roài nhöng vieäc thöïc hieän quy cheá qua söï thanh tra/ kieåm soaùt cuûa
chính quyeàn vaø Boä Giaùo duïc vì nhieàu lyù do khaùc nhau, chính ñaùng laãn khoâng
chính ñaùng, gaàn nhö bò buoâng loûng, chæ ñöôïc thi haønh moät caùch töôïng tröng laáy
leä, neân keát quaû thu ñöôïc raát khoâng ñaùng keå.

OÂng Vuõ Vaên Maõo trong cuoäc Hoäi thaûo Tö thuïc Toaøn quoác 1969 ñaõ neâu
ra moät nhaän ñònh khaùi quaùt hoùa moät caùch khaù chính xaùc thöïc traïng tö thuïc ôû
giai ñoaïn naøy: “Hieän nay [1969] heã nghó ñeán tröôøng tö laø ngöôøi ta nghó ngay
ñeán nhöõng danh töø khoâng maáy toát ñeïp: Beâ boái, Gian thöông vaên hoùa, Chöùng
chæ giaû maïo, Giaùo chöùc thieáu khaû naêng, Hoïc sinh voâ kyû luaät, vaân vaân vaø vaân
vaân… Ngöôøi ta chæ bieát ñeán nhöõng caùi goïi laø beâ boái cuûa tö thuïc nhöng khoâng
moät ai bieát ñeán nhöõng caùi khoù, caùi nhoïc cuûa giôùi tö thuïc [taùc giaû nhaán maïnh]”
(“Chænh ñoán haøng nguõ giaùo chöùc tö thuïc”, Giaùo duïc nguyeät san, soá 35-36, thaùng
1-2/1970, tr. 47).

Do thöïc traïng bieán töôùng boä phaän khoâng maáy gì toát ñeïp keå treân neân giaùo
giôùi tö thuïc coù löông taâm töï hoï cuõng ñaõ yù thöùc tröôùc traùch nhieäm cuûa mình moät
caùch saâu saéc. Ngay töø naêm 1964, trong baøi dieãn vaên ñoïc tröôùc Ñaïi hoäi Giaùo duïc
Toaøn quoác laàn II, ngöôøi ñaïi dieän Tieåu ban Tö thuïc ñaõ ñöa ra nhöõng nhaän ñònh
toaøn dieän veà tình traïng giaùo duïc tö thuïc, nhöõng khuyeát ñieåm cuûa noù cuøng giaûi
phaùp ñeà nghò khaéc phuïc, vôùi quyeát nghò cho raèng: “Hieän nay coù moät soá tö thuïc
thieáu tinh thaàn traùch nhieäm… Vì theá maø tö thuïc maát daàn tín nhieäm ñoái vôùi
chính quyeàn, ñoái vôùi phuï huynh hoïc sinh vaø ñoái vôùi dö luaän… Nhieäm vuï cuûa tö
thuïc cuõng laø nhieäm vuï cuûa neàn giaùo duïc quoác gia ñaøo taïo con ngöôøi toaøn dieän
theo ñònh höôùng daân toäc, nhaân baûn vaø khai phoùng ñeå moãi ngöôøi coù ñaày ñuû khaû
naêng goùp söùc vaøo söï phaùt trieån coäng ñoàng vaø phaùt huy vaên hoùa daân toäc. Ñeå thi

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 167

haønh troïn veïn nhieäm vuï cuûa mình, tö thuïc phaûi töï kieän toaøn veà toå chöùc ñeå laøm
thoûa maõn nhu caàu hoïc hoûi cuûa thanh thieáu nieân, ñeå gaây tín nhieäm vôùi moïi giôùi,
ñeå naâng cao giaù trò cuûa mình” (Vaên hoùa nguyeät san, taäp XIV, quyeån 3&4, Soá ñaëc
bieät Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn quoác 1964, thaùng 3-4/1965, tr. 526-527).

Naêm naêm sau, 162 vò hieäu tröôûng tö thuïc toaøn quoác tham döï Ñaïi hoäi Hieäu
tröôûng Tö thuïc Vieät Nam nhoùm hoïp trong 3 ngaøy 20, 21 vaø 22/11/1969 ñaõ ñoàng
thanh quyeát nghò: “Nhaân danh caùc giaù trò toái cao cuûa con ngöôøi…, söï töï do löïa
choïn tröôøng hoïc cho con em maø Hieán phaùp Vieät Nam Coäng hoøa ñaõ quy ñònh, söï
coâng baèng trong quyeàn lôïi vaø nhieäm vuï cuûa caù nhaân cuõng nhö xaõ hoäi.

“Ñaïi hoäi Tö thuïc Vieät Nam ñeà nghò xoùa boû moïi baát coâng do cheá ñoä phaân
chia tröôøng coâng vôùi tröôøng tö vaø troïng coâng khinh tö trong neàn giaùo duïc quoác
gia, ñeå cho moïi ngöôøi daân ñoàng ñeàu coù ñuû ñieàu kieän giaùo duïc con em nöôùc nhaø
moät caùch xöùng ñaùng vaø höõu hieäu” (Giaùo duïc nguyeät san, soá 35-36, Tlñd, tr. 46).

Ñoàng thôøi, Ñaïi hoäi coøn ñöa ra 3 ñieåm “ñoàng bieåu quyeát” khaùc: a) Giôùi tö
thuïc Vieät Nam cöông quyeát caûi toå toaøn dieän ngoõ haàu phuïng söï neàn hoïc vaán cuûa
con em nöôùc nhaø moät caùch höõu hieäu hôn; b) Chaùnh quyeàn caàn quan taâm giuùp
ñôõ ngaønh Tö thuïc Vieät Nam veà moïi phöông dieän ñeå caûi tieán; c) Ngaønh Tö thuïc
Vieät Nam seõ coäng taùc chaët cheõ vôùi chính quyeàn nhaèm söu taàm moïi bieän phaùp
vaø taøi lieäu höõu ích ñeå ñaït tôùi moät neàn giaùo duïc töï do, coâng baèng, nhaân baûn vaø
thöïc nghieäp cho nhaân daân (Giaùo duïc nguyeät san, soá 35-36, Tlñd, tr. 96).

Veà phía chính quyeàn, oâng Phoù Thuû töôùng kieâm Toång tröôûng Boä Giaùo duïc
Nguyeãn Löu Vieân trong kyø Ñaïi hoäi Tö thuïc neâu treân cuõng coù lôøi nhaéc nhôû, taùi
khaúng ñònh: “Tö thuïc khoâng phaûi laø moät xí nghieäp, tö thuïc khoâng phaûi laø moät
thò tröôøng chöõ nghóa, khoâng chuû tröông thu lôïi töùc toái ña. Traùi laïi, tö thuïc phaûi
ñöôïc coi laø moät cô sôû giaùo duïc thuaàn tuùy, moät hoïc ñöôøng, vôùi taát caû yù nghóa cao
ñeïp cuûa hai tieáng hoïc ñöôøng” (Giaùo duïc nguyeät san, soá 35-36, Tlñd, tr. 26).

Maëc duø khu vöïc tö thuïc ñaùng coù nhöõng ñieàu caàn phaûi nhaéc nhôû, coù ngöôøi
bình tónh hôn cho raèng khoâng neân pheâ phaùn tö thuïc gay gaét quaù, vì töø khi coù Duï
57/4 naêm 1956 veà Quy cheá Tö thuïc ñeán thôøi ñieåm ñang xeùt (1969), chæ 13 naêm,
tö thuïc Vieät Nam coøn non treû vaãn ñang tieán tôùi möùc tröôûng thaønh cuõng coù nhöõng
böôùc phaùt trieån khaù ñaùng keå. Ñaây laø yù kieán cuûa GS Vuõ Tieán Thoáng (Thanh tra
Tö thuïc), khi oâng vieát: “Coù theå coù moät soá naøo ñoù chöa ñaït ñöôïc ñuû tieâu chuaån
cuûa moät toå chöùc giaùo duïc. Nhöng ai cuõng nhaän thaáy söï coá gaéng vöôït möùc nôi tö
nhaân vaø nhaát laø caùc toå chöùc toân giaùo hay caùc hieäp hoäi vaên hoùa xaõ hoäi. Trong 10
naêm nay, tö thuïc ñang laøm noåi baät vai troø cuûa mình trong coäng ñoàng giaùo duïc
quoác gia. Ñaø tieán naøy seõ coøn maïnh nöõa…”. Treân cô sôû nhaän ñònh naøy, taùc giaû cho
raèng nhieäm vuï cuûa chính phuû laø phaûi thöïc hieän cöôõng baùch giaùo duïc mieãn phí
cho hai caáp Trung vaø Tieåu hoïc, nhöng trong khi chöa ñuû ñieàu kieän thöïc hieän, thì
trong thôøi gian chuyeån tieáp vaø chôø ñôïi, söï ñoùng goùp cuûa daân taïi caùc tö thuïc nhö
hieän nay ñaõ laø moät söï hy sinh can ñaûm. Roài oâng ñeà nghò cöù giöõ tình traïng giaùo
duïc nhö hieän taïi nhöng phaûi taän löïc giuùp cho tö thuïc caûi tieán, phaùt trieån… (xem
“Nhöõng vaán ñeà cuûa tö thuïc”, Giaùo duïc nguyeät san, soá 35-36, Tlñd, tr. 78-79).

Ñeå coù taøi lieäu nghieân cöùu veà giaùo duïc mieàn Nam noùi chung vaø veà caùc
tröôøng tö noùi rieâng trong giai ñoaïn tröôùc 1975, döôùi ñaây chuùng toâi xin cheùp laïi

168 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

nguyeân vaên baûn Quy cheá Tö thuïc ñaõ ñöôïc ban haønh döôùi thôøi Chính phuû Ngoâ
Ñình Dieäm (Ñeä nhaát Coäng hoøa), do Duï soá 57/4 ngaøy 23 thaùng 10 naêm 1956
(nguoàn taøi lieäu: Giaùo duïc nguyeät san soá 25, Tlñd, tr. 25-35). Ñöôïc bieát, tieáp theo
quy cheá naøy coøn coù Nghò ñònh soá 942-GD-NÑ ngaøy 25/10/1956 do Boä tröôûng
Boä Quoác gia Giaùo duïc Nguyeãn Döông Ñoân kyù, sau khi ban haønh quy cheá chæ 2
ngaøy. Theo quy cheá vaø nghò ñònh vöøa keå, taát caû caùc tröôøng tö thuïc töø ñoù seõ phaûi
toå chöùc gioáng nhau vaø chòu söï kieåm soaùt cuûa chính phuû. Rieâng baûn Quy cheá Tö
thuïc, vì ñöôïc chuaån bò trong thôøi kyø ñaàu xaây döïng chính quyeàn Ñeä nhaát Coäng
hoøa neân leõ taát nhieân coøn nhieàu khuyeát ñieåm, veà sau ñaõ bò giaùo giôùi pheâ bình vaø
ñoøi phaûi söûa ñoåi vì noäi dung troùi buoäc tö thuïc hôi nhieàu, nhöng chöa kòp chænh
lyù boå sung thì lòch söû ñaõ sang trang naêm 1975 neân khoâng coøn cô hoäi nöõa. Roát
cuoäc noù chæ coøn laø moät vaên baûn mang tính lòch söû, phaàn naøo chöùng minh cho
tính xaõ hoäi hoùa raát cao vaø raát sôùm cuûa neàn giaùo duïc mieàn Nam Vieät Nam giai
ñoaïn tröôùc naêm 1975.

QUY CHEÁ TÖ THUÏC
TIEÁT I:

SÖÏ CHO PHEÙP MÔÛ TRÖÔØNG

Ñieàu thöù nhaát: Ñöôïc coi laø tö thuïc nhöõng tröôøng hay lôùp (keå caû caùc tröôøng hay lôùp leä thuoäc
moät chuûng vieän hoaëc moät toå chöùc xaõ hoäi), truyeàn daïy cuøng moät luùc, moät hoaëc nhieàu moân hoïc treân
10 hoïc sinh thuoäc nhöõng gia ñình khaùc nhau, vaø coù nhöõng nhaân vieân khoâng do Chaùnh phuû boå
nhieäm vaø ñaøi thoï.

Khoâng ñöôïc coi laø tö thuïc:
1. Nhöõng lôùp tö gia maø gia tröôûng hoaëc moät giaùo sö rieâng ñaûm nhaän vieäc giaùo duïc cho con
chaùu, vaø noùi chung cho nhöõng treû em coù hoï haøng vôùi gia tröôûng;
2. Nhöõng xöôûng coâng ngheä, nôi ñoù ngöôøi chuû thaàu nhaän nhöõng ngöôøi taäp ngheà ngoaøi nhöõng
thôï chuyeân moân duøng veà vieäc saûn xuaát.
Ñieàu 2: Khoâng ai töï yù môû moät tö thuïc treân laõnh thoå Vieät Nam maø khoâng coù giaáy pheùp cuûa
Chính phuû Vieät Nam.
Ñieàu 3: Theo nguyeân taéc, Boä tröôûng Quoác gia Giaùo duïc caáp pheùp môû tö thuïc böïc tieåu hoïc,
trung hoïc vaø ñaïi hoïc (ngaønh phoå thoâng vaø ngaønh hoïc kyõ thuaät). Tuy nhieân Boä tröôûng Quoác gia
Giaùo duïc coù theå uûy quyeàn cho Giaùm ñoác Hoïc chaùnh ñòa phöông ñeå caáp giaáy pheùp môû tö thuïc böïc
tieåu hoïc vaø maãu giaùo, vaø cho caùc Tænh tröôûng ñeå caáp giaáy pheùp môû nhöõng lôùp böïc sô hoïc töùc laø
lôùp Naêm, lôùp Tö vaø lôùp Ba tröôøng tieåu hoïc (ngaønh phoå thoâng).
Neáu söï cho pheùp môû tö thuïc bò khöôùc töø vì lyù do chaùnh trò, thì söï khöôùc töø aáy seõ khoâng ñöôïc
khaùng caùo.
Neáu söï cho pheùp môû tö thuïc bò khöôùc töø vì moät lyù do khoâng coù tính caùch chaùnh trò thì ñöông
söï ñöôïc pheùp, trong thôøi haïn moät thaùng sau khi nhaän ñöôïc giaáy baùo veà vieäc naøy, xin xeùt laïi vieäc
khöôùc töø tröôùc Ban Thöôøng tröïc Hoäi nghò Toái cao Giaùo duïc neáu tö thuïc xin môû thuoäc böïc trung
hoïc hay ñaïi hoïc, vaø tröôùc Hoäi ñoàng Hoïc chaùnh ñòa phöông neáu tö thuïc xin môû thuoäc baäc tieåu hoïc.
Nhöõng ñeà nghò coù lyù do raønh maïch cuûa Ban Thöôøng tröïc Hoäi nghò Toái cao Giaùo duïc hay Hoäi ñoàng
Hoïc chaùnh ñòa phöông seõ ñeä trình cuøng vôùi hoà sô ñöông söï leân Boä tröôûng Quoác gia Giaùo duïc
chung thaåm quyeát ñònh.
Ñieàu 4: Trong moïi tröôøng hôïp, ñôn xin môû tö thuïc phaûi ghi roõ:
1. Loaïi vaø caáp böïc ngaønh hoïc seõ daïy trong tö thuïc xin môû.
2. Soá giaùo vieân vaø soá lôùp döï ñònh.
3. Lôøi cam keát seõ aùp duïng trong caùc lôùp döï bò caùc cuoäc thi coâng coäng, chöông trình giaùo
duïc hieän haønh ôû caùc tröôøng coâng laäp; ñeå giöõ caùc soå saùch phaûi coù trong caùc tröôøng coâng laäp; seõ
laøm tôø trình haøng naêm veà tình traïng vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa nhaø tröôøng; seõ saün saøng chòu nhaän
söï kieåm soaùt cuûa caùc nhaø ñöông cuoäc ñòa phöông, caùc Thanh tra hoïc chaùnh vaø caùc y só cuûa Nha
Y teá, trong caùc giôø giaûng daïy.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 169

Neáu ñôn xin pheùp môû tö thuïc do tö nhaân ñöùng xin, ñöông söï phaûi coù ñuû ñieàu kieän ñeå laøm
hieäu tröôûng vaø phaûi khai roõ trong ñôn hoï vaø teân, ngaøy vaø nôi sinh, quoác tòch, baèng caáp. Nhöõng
giaáy tôø phaûi ñính keøm ñôn xin pheùp môû tö thuïc do moät nghò ñònh cuûa Boä tröôûng Quoác gia Giaùo
duïc aán ñònh.

Neáu ñôn xin pheùp môû tö thuïc do moät Hoäi ñöùng xin, thì trong ñôn cuõng phaûi ghi roõ nhöõng
ñieàu caàn cho bieát veà vò hieäu tröôûng, vaø vò naøy cuõng phaûi ñuû ñieàu kieän ñeå ñaûm nhieäm chöùc vuï hieäu
tröôûng. Ngöôøi ñöùng ñôn phaûi noäp theâm giaáy chöùng nhaän mình ñöôïc Hoäi uûy quyeàn ñeå xin pheùp
môû tö thuïc, moät baûn ñieàu leä Hoäi. Nhöõng ñoaøn theå vaø hieäp hoäi toân giaùo chuyeân vieäc giaùo huaán ñaõ
ñöôïc pheùp thaønh laäp vaø hoaït ñoäng ñuùng theo luaät leä hieän haønh, ñöôïc mieãn xuaát trình baûn sao ñieàu
leä cuûa Hoäi.

Nhöõng tö thuïc toân giaùo, ngoaøi vieäc cam keát aùp duïng ñuùng chöông trình hieän haønh trong caùc
tröôøng coâng laäp, caàn ghi theâm nhöõng moân hoïc rieâng veà toân giaùo.

Ñieàu 5: Khoâng ñuû tö caùch ñieàu khieån moät tö thuïc, giaûng daïy hoaëc laøm giaùm thò taïi nôi ñoù:
a) Nhöõng ngöôøi ñaõ can aùn troïng toäi, tröø nhöõng aùn phaït tuø sô yù baát caån vaø nhöõng aùn phaït tieàn.
b) Nhöõng ngöôøi khoâng coù nhöõng ñaûm baûo caàn thieát veà haønh vi chính trò hoaëc veà haïnh kieåm.
c) Nhöõng coâng chöùc bò caùch chöùc vì kyû luaät.
Ñieàu 6: Khoâng ngöôøi naøo ñöôïc quyeàn ñieàu khieån cuøng moät luùc nhieàu tö thuïc. Nhöng moät
hieäu tröôûng coù theå ñieàu khieån cuøng moät luùc moät tröôøng chính vaø moät tröôøng nhaùnh vôùi ñieàu kieän
laø hai tröôøng naøy chæ ñöôïc caùch nhau trong voøng 500 thöôùc.
Hieäu tröôûng moät tö thuïc baét buoäc phaûi töï ñaûm nhieäm vieäc quaûn ñoác tröôøng mình. Trong
tröôøng hôïp maéc beänh khieán mình khoâng theå ñieàu khieån tröôøng trong thôøi gian moät thaùng, hieäu
tröôûng phaûi trình leân nhaø caàm quyeàn ñaõ cho pheùp môû tröôøng moät ngöôøi coù ñuû ñieàu kieän caàn thieát
ñeå taïm thay theá mình trong moät thôøi gian khoâng ñöôïc quaù saùu thaùng. Quaù haïn naøy, vò hieäu tröôûng
chính thöùc, neáu khoâng theå trôû laïi ñaûm nhieäm quaûn ñoác tröôøng mình, seõ phaûi töø chöùc ñeå nhöôøng laïi
cho moät ngöôøi khaùc coù ñuû ñieàu kieän xin pheùp laøm hieäu tröôûng thay theá mình, baèng khoâng, tröôøng
seõ bò ñoùng cöûa. Trong thôøi gian coù ngöôøi taïm thay theá, vò hieäu tröôûng chính thöùc vaãn tieáp tuïc chòu
traùch nhieäm veà tröôøng mình ñoái vôùi nhaø chöùc traùch.
Ñieàu 7: Giaáy pheùp môû moät tö thuïc caáp cho moät tö nhaân, moät hieäp ñoaøn hay moät ñoaøn theå,
chæ daønh rieâng cho tö nhaân, hieäp hoäi hay ñoaøn theå ñoù vaø khoâng theå vì lyù do gì hoaëc trong moät
tröôøng hôïp naøo nhöôøng laïi cho ngöôøi khaùc.
Ñieàu 8: Moïi thay ñoåi veà nhaân vieân nhaø tröôøng (hieäu tröôûng, giaùo sö, giaùo vieân, giaùm thò) ñeàu
phaûi do ngöôøi ñaïi dieän hôïp phaùp cuûa nhaø tröôøng baùo trình nhaø caàm quyeàn ñeå xin pheùp; phaûi keøm
theo tôø baùo trình hoà sô hôïp leä cuûa caùc ñöông söï.
Quyeát ñònh cuûa nhaø caàm quyeàn seõ ñöôïc thoâng tri cho ngöôøi laøm tôø baùo trình trong thôøi haïn
moät thaùng, keå töø ngaøy nhaän ñöôïc tôø baùo trình.
Quaù thôøi haïn naøy, söï im laëng cuûa nhaø caàm quyeàn seõ coi nhö maëc nhaän.
Neáu trong thôøi haïn aáy nhaø caàm quyeàn coù thoâng tri söï khöôùc töø, thì noäi trong ba thaùng, keå töø
ngaøy nhaän ñöôïc giaáy thoâng tri naøy, ngöôøi ñaïi dieän cuûa nhaø tröôøng phaûi trình vaø chaáp nhaän nhaân
vieân khaùc maø nhaø tröôøng ñaõ tuyeån duïng; neáu khoâng, tröôøng seõ bò taïm ñoùng cöûa do leänh cuûa nhaø
chöùc traùch ñaõ caáp giaáy pheùp môû.
Ñieàu 9: Moïi söï thay ñoåi veà tình traïng nhaø tröôøng: môû theâm lôùp, di chuyeån tröôøng sôû, söûa ñoåi
noäi cheá nhaø tröôøng (noäi truù hay ngoaïi truù), caûi toå loaïi vaø caáp baäc hoïc, ñeàu phaûi coù ñôn xin pheùp.
Ñieàu 10: Boä tröôûng Quoác gia Giaùo duïc seõ quyeát ñònh veà:
1) Ñôn xin mieãn vaên baèng cuûa nhaân vieân ban giaùm ñoác, ban giaùo sö hay giaùm thò taïi caùc
tö thuïc,
2) Ñôn xin xaùc nhaän giaù trò töông ñöông giöõa baèng caáp ngoaïi quoác vaø baèng Vieät Nam, do
caùc nhaân vieân noùi treân ñeä trình.

TIEÁT II
ÑIEÀU KIEÄN HOAÏT ÑOÄNG

Ñieàu 11: Caùc tröôøng tö baét buoäc phaûi theâm hai tieáng “tö thuïc” vaøo teân tröôøng ôû caùc soå saùch,
giaáy tôø, con daáu vaø baûng hieäu cuûa tröôøng.

Ñieàu 12: Caùc tröôøng tö thuïc Vieät Nam baét buoäc hoaøn toaøn aùp duïng chöông trình hoïc trong
caùc tröôøng coâng laäp Vieät Nam ñeå hoïc sinh coù theå theo hoïc ñaày ñuû caùc caáp baäc vaø döï ñöôïc caùc
cuoäc thi coâng coäng tröø tröôøng hôïp moät soá lôùp daïy chuyeân nghieäp.

170 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Nhöõng tö thuïc toân giaùo, ngoaøi chöông trình baét buoäc coù theå ñöôïc pheùp daïy moät soá giôø veà
toân giaùo.

Nhöõng chuûng vieän coù theå ñöôïc pheùp toå chöùc nhöõng lôùp daïy theo chöông trình ñaëc bieät.
Ñieàu 13: Hieäu tröôûng, giaùo sö, giaùo vieân vaø giaùm thò caùc tö thuïc Vieät Nam phaûi coù quoác tòch
Vieät Nam.
Caùc ngöôøi ngoaïi kieàu coù ñuû ñieàu kieän aán ñònh trong quy cheá tö thuïc coù theå laøm giaùo sö, giaùo
vieân caùc tö thuïc sau khi ñaõ ñöôïc Boä tröôûng Quoác gia Giaùo duïc cho pheùp daïy.
Ñieàu 14: Nhöõng ñieàu kieän veà tuoåi, vaên baèng, v.v… maø caùc hieäu tröôûng, giaùo sö, giaùo vieân
vaø giaùm thò caùc tö thuïc baét buoäc phaûi coù, seõ ñöôïc aán ñònh do nghò ñònh cuûa Boä tröôûng Quoác gia
Giaùo duïc.
Ñieàu 15: Hieäu tröôûng caùc tö thuïc baét buoäc phaûi tuaân theo nhöõng leà luaät veä sinh veà tröôøng oác.
Khi coù beänh truyeàn nhieãm hoaëc beänh dòch, caùc hieäu tröôûng phaûi baùo cho caùc nhaø chöùc
traùch ñòa phöông vaø caáp toác aùp duïng nhöõng bieän phaùp maø luaät leä hieän haønh baét buoäc phaûi thi haønh
trong tröôøng hôïp nhö theá.
Nhöõng nhaân vieân tö thuïc naøo maø nhöõng y só cuûa Nha Y teá khaùm phaù mang moät beänh truyeàn
nhieãm coù theå nguy haïi ñeán hoïc sinh seõ bò nhaø chöùc traùch coù thaåm quyeàn baét buoäc phaûi töø chöùc.
Ñieàu 16: Khi nhöõng tröôøng oác moät tö thuïc, vì thieáu chaéc chaén, coù theå nguy haïi ñeán sinh
maïng hoïc sinh, hoaëc vì chaät heïp hay chaêm nom caåu thaû, coù haïi ñeán söùc khoûe hoïc sinh, hieäu
tröôûng phaûi cho chænh ñoán, söûa chöõa hoaëc thi haønh caùc bieän phaùp caàn thieát khaùc, baèng khoâng,
tröôøng coù theå bò ñoùng cöûa.
Ñieàu 17: Nhöõng hieäu tröôûng naøo muoán ñoùng cöûa tröôøng mình phaûi baùo trình Boä Quoác gia
Giaùo duïc (qua Nha Hoïc chaùnh ñòa phöông neáu laø tö thuïc baäc tieåu hoïc hay baäc trung hoïc).

TIEÁT III
SÖÏ KIEÅM SOAÙT CAÙC TÖ THUÏC

Ñieàu 18: Boä tröôûng Quoác gia Giaùo duïc coù quyeàn caám duøng trong caùc tö thuïc nhöõng saùch,
baùo traùi vôùi luaân lyù, coù haïi cho traät töï coâng coäng vaø khoâng phuø hôïp vôùi cheá ñoä hieän taïi.

Ñieàu 19: Moïi tö thuïc ñeàu phaûi chòu söï kieåm soaùt cuûa chaùnh quyeàn. Chaùnh quyeàn cöû ñaïi
dieän ñeán khaùm caùc tö thuïc ñeå xeùt veà haïnh kieåm cuûa nhaân vieân vaø hoïc sinh, ñeå xem chöông trình
hoïc coù ñöôïc aùp duïng ñuùng khoâng, ñeå xeùt vieäc giaûng daïy vaø hoaït ñoäng cuûa tröôøng ñöôïc ñuùng ñaïo
lyù, ñöôïc phuø hôïp vôùi traät töï coâng coäng vaø cheá ñoä hieän höõu, caùch xeáp ñaët tröôøng oác, thöùc aên uoáng
ñöôïc thích hôïp vôùi söùc khoûe hoïc sinh hay khoâng, vaø noùi moät caùch toång quaùt, ñeå kieåm ñieåm xem
caùc tö thuïc coù laøm troøn nhieäm vuï maø caùc luaät leä veà ngaønh tö thuïc baét buoäc phaûi tuaân haønh.

Ñieàu 20: Coù phaän söï kieåm soaùt vaø khaùm xeùt caùc tö thuïc:
- Caùc vò ñaïi dieän cuûa Boä Quoác gia Giaùo duïc;
- Caùc Giaùm ñoác Hoïc chaùnh ñòa phöông;
- Caùc vò Ñoâ tröôûng, Thò tröôûng, Tænh tröôûng, Quaän tröôûng;
- Caùc Thanh tra Hoïc chaùnh;
- Caùc y só Nha Y teá;
- Nhaân vieân chuyeân traùch Boä Kieán thieát vaø Thieát keá Ñoâ thò.
Caùc hieäu tröôûng, giaùo sö vaø giaùm thò caùc tö thuïc phaûi tieáp nhaän caùc vò ñeán xeùt tröôøng vaø
giuùp caùc vò naøy taát caû phöông tieän ñeå thi haønh phaän söï khaùm tröôøng, baèng khoâng seõ bò tröøng phaït
nhö aán ñònh ôû ñieàu 29 cuûa Duï naøy.
Ñieàu 21: Sau moãi khi ñi khaùm xeùt tröôøng, Thanh tra Hoïc chaùnh seõ gôûi ñeán Boä Quoác gia
Giaùo duïc, Nha Giaùm ñoác Hoïc chaùnh ñòa phöông vaø Ñoâ tröôûng, Thò tröôûng hay Tænh tröôûng moät
baûn phuùc trình vaén taét ghi roõ:
1. Teân vaø ñòa ñieåm chính xaùc cuûa tröôøng;
2. Teân, hoï, quoác tòch vaø caùc baèng caáp cuûa hieäu tröôûng;
3. Teân, hoï, quoác tòch vaø baèng caáp caùc giaùo sö vaø giaùm thò;
4. Soá vaø ngaøy caáp giaáy pheùp môû tröôøng;
5. Soá hocï sinh ghi tenâ trong soå chính thöcù cuaû tröônø g (soå danh bo,ä soå ñiemå danh, soå ghi ñiemå );
6. Soá hoïc sinh coù maët;
7. Toå chöùc vaät chaát tröôøng hoïc;
8. Pheâ bình veà giaù trò söï giaùo huaán;
9. Nhöõng nhaän xeùt veà haïnh kieåm vaø tinh thaàn cuûa nhaân vieân vaø hoïc sinh;
10. Nhöõng nhaän xeùt veà vieäc tuaân haønh caùc luaät leä veà söï hoïc.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 171

Ñieàu 22: Caùc Thanh tra Hoïc chaùnh coù theå buoäc nhaø tröôøng laäp töùc noäp moät baûn nhöõng saùch
hay baùo chí ñang duøng trong tröôøng, hoaëc moät taäp vôû hoïc sinh, ñeå sau naøy xem xeùt kyõ löôõng hôn,
neáu xeùt ra khoâng coù gì ñaùng khieån traùch, thì nhöõng saùch vôû vaø baùo chí aáy seõ do nhaø chöùc traùch coù
thaåm quyeàn gôûi traû laïi cho hieäu tröôûng.

Ñieàu 23: Caùc y só gôûi ñeán Ñoâ tröôûng, Thò tröôûng hay Tænh tröôûng vaø Giaùm ñoác Hoïc chaùnh
ñòa phöông (ñeå chuyeån ñeä Boä Quoác gia Giaùo duïc) moät baûn phuùc trình vaén taét ghi roõ:

1) Teân vaø ñòa ñieåm ñích xaùc cuûa tröôøng;
2) Teân, hoï vò hieäu tröôûng;
3) Nhöõng ñieàu kieän vaät chaát veà caùch thu xeáp tröôøng hoïc (söï thoaùng khí, caùch laøm cho coù
aùnh saùng ôû caùc lôùp hoïc vaø ôû caùc phoøng nguû vaø nhaø aên neáu coù; baøn gheá hoïc ñöôøng, caùc nôi xung
quanh tröôøng); nhöõng ñieàu kieän veä sinh vaø thöùc aên uoáng neáu coù;
4) Tình traïng söùc khoûe cuûa hoïc sinh vaø nhaân vieân trong tröôøng;
5) Nhöõng vieäc caûi thieän phaûi thöïc hieän.

TIEÁT IV
TRÖØNG PHAÏT

Ñieàu 24: Ngoaøi nhöõng hình phaït veà nhöõng toäi thuoäc hình luaät, nhaân vieân ngaønh tö hoïc coù
theå bò tröøng phaït veà kyû luaät nhö sau:

1) Khieån traùch;
2) Caám chæ taïm thôøi hay vónh vieãn trong vieäc haønh ngheà;
3) Thu hoài giaáy pheùp vaø ñoùng cöûa tröôøng.
Ñieàu 25: Nhöõng khoaûn tröøng phaït veà kyû luaät döï truø ôû ñieàu 24 seõ coù theå aùp duïng ñoái vôùi caùc
hieäu tröôûng, giaùo sö hay giaùo vieân tö thuïc vì haønh vi cuûa hoï trong khi thöøa haønh chöùc vuï hay vì vi
phaïm leä luaät veà ngaønh tö hoïc. Nhöõng khoaûn tröøng phaït aáy cuõng coù theå aùp duïng ñoái vôùi caùc hieäu
tröôûng, giaùo sö hay giaùo vieân tö thuïc naøo coù nhöõng haønh vi phaïm ñeán danh döï cuûa mình, maëc duø
khoâng phaûi laø nhöõng haønh vi trong khi thöøa haønh chöùc vuï.
Ñieàu 26: Nhaø caàm quyeàn ñaõ caáp giaáy pheùp môû tröôøng seõ phaùn ñònh tröïc tieáp vieäc khieån traùch.
Cuõng nhaø caàm quyeàn naøy seõ phaùn ñònh vieäc caám chæ vieäc haønh ngheà vaø ñoùng cöûa tröôøng.
Ñieàu 27: Khi moät tö thuïc bò ñoùng cöûa do söï thi haønh ñieàu 26 noùi treân, ñeå cho phuï huynh hoïc
sinh coù ngaøy giôø lo lieäu cho con em tieáp tuïc vieäc hoïc, tö thuïc aáy ñöôïc duy trì vieäc daïy doã trong thôøi
gian moät thaùng sau ngaøy ñaõ aán ñònh phaûi ñoùng cöûa tröôøng.
Trong tröôøng hôïp moät tö thuïc bò ñoùng cöûa töùc khaéc, chính quyeàn seõ baét buoäc hieäu tröôûng
phaûi caùo tri ngay caùc phuï huynh hoaëc ngöôøi giaùm hoä hoïc sinh, phaûi traû caùc hoïc sinh noäi truù veà cho
gia ñình chuùng hoaëc phaûi taïm gôûi chuùng vaøo moät giaùo duïc vieän xöùng ñaùng.
Ñieàu 28: Keû naøo ñaõ môû moät tö thuïc maø khoâng ñöôïc pheùp hoaëc coá taâm duy trì vieäc môû
tröôøng mình maëc duø ñaõ bò ruùt giaáy pheùp vaø ñaõ coù lònh ñoùng cöûa, keû naøo coá taâm tieáp tuïc thöøa haønh
chöùc vuï maëc duø ñaõ bò caám chæ vaø ñaõ ñöôïc caùo tri, seõ bò phaït baïc töø 251$ ñeán 500$ vaø, neáu taùi
phaïm, seõ bò phaït töø 1.000$ ñeán 2.000$ vaø töø 11 ngaøy ñeán 30 ngaøy, hoaëc moät trong hai hình phaït
ñoù, khoâng keå nhöõng hình phaït khaùc maø ñöông söï coù theå phaûi chòu theo hình luaät.
Ñieàu 29: Hieäu tröôûng hay moät giaùo sö tö thuïc naøo ñaõ töø khöôùc hoaëc laøm trôû ngaïi söï khaùm
xeùt vaø söï kieåm soaùt cuûa caùc giôùi thaåm quyeàn seõ bò phaït baïc töø 251$ ñeán 500$ vaø töø 1.000$ ñeán
10.000$ neáu laø taùi phaïm, khoâng keå caùc hình phaït maø ñöông söï coù theå phaûi chòu theo hình luaät. Moät
tröôøng tö thuïc coù aùn phaït ñeán hai laàn trong moät naêm vì lyù do noùi treân seõ bò ñoùng cöûa.
Ñieàu 30: Neáu söï hoaït ñoäng cuûa tröôøng coù ñieàu gì khoâng thích hôïp vôùi ñöôøng loái cuûa Chaùnh
phuû, coù haïi ñeán an ninh vaø traät töï coâng coäng, nhaø tröôøng seõ bò ñoùng cöûa.
Ñieàu 31: Nhöõng nhaân vieân tö thuïc phaïm loãi naëng trong khi thöøa haønh chöùc vuï, coù nhöõng
haønh vi traùi vôùi thuaàn phong myõ tuïc, vôùi ñöôøng loái cuûa Chaùnh phuû, coù haïi ñeán an ninh traät töï coâng
coäng, seõ bò caám chæ trong vieäc thöøa haønh chöùc vuï taïm thôøi hay vónh vieãn, tuøy theo loãi naëng nheï
khoâng keå nhöõng tröøng phaït khaùc aán ñònh trong hình luaät.

TIEÁT V
TRÔÏ CAÁP

Ñieàu 32: Nhöõng trôï caáp coù theå ñöôïc ban phaùt cho nhöõng tö thuïc Vieät Nam naøo ñöôïc Chaùnh
phuû chuù yù veà caùch toå chöùc, chaêm nom vaø keát quaû maø nhöõng hoïc sinh nhöõng tröôøng aáy ñaõ thaâu thaäp
trong caùc cuoäc thi coâng coäng. Soá tieàn trôï caáp nhieàu ít tuøy theo söï quan troïng vaø giaù trò töøng tröôøng.

172 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Ñieàu 33: Nhöõng trôï caáp seõ ñöôïc ban phaùt do nghò ñònh cuûa Boä tröôûng Quoác gia Giaùo duïc
trong giôùi haïn ngaân khoaûn ghi trong ngaân saùch quoác gia veà muïc naøy sau khi coù thoûa hieäp cuûa
Phuû Toång thoáng (Nha Coâng vuï, Nha Ngaân saùch), Boä Taøi chaùnh vaø theo ñeà nghò cuûa nhöõng Hoäi
ñoàng ñòa phöông vaø trung öông seõ ñöôïc aán ñònh do nghò ñònh cuûa Boä tröôûng Quoác gia Giaùo duïc.

TIEÁT VI
ÑIEÀU KHOAÛN CHUYEÅN TIEÁP
Ñieàu 34: Nhöõng tö thuïc hieän ñang hoaït ñoäng vaø coù giaáy pheùp chính thöùc, ngaøy ban boá Duï
naøy, ñöôïc tieáp tuïc giaûng daïy, nhöng phaûi ñuû hai ñieàu kieän sau ñaây:
1) Veà noäi dung (chöông trình giaûng daïy, hoaït ñoäng cuûa tröôøng, caùch xeáp ñaët tröôøng oác…)
trong voøng 3 thaùng, phaûi theo ñuùng caùc chæ thò ôû quy cheá aán ñònh trong Duï naøy;
2) Veà hình thöùc: trong voøng 3 thaùng, phaûi gôûi ñeán Boä Quoác gia Giaùo duïc moät ñôn xin hôïp
thöùc hoùa keøm theo caùc giaáy tôø hôïp leä neáu caàn.
Ñieàu 35: Trong thôøi kyø chuyeån tieáp, caùc tö thuïc Vieät Nam ñaõ ñöôïc pheùp daïy chöông trình
Vieät Nam vaø chöông trình Phaùp, khi ban boá Duï naøy, taïm thôøi ñöôïc pheùp tieáp tuïc aùp duïng hai
chöông trình giaùo duïc aáy.
Ñieàu 36: Seõ aán ñònh sau, caùc theå thöùc cho pheùp môû:
1) Nhöõng tö thuïc baäc ñaïi hoïc;
2) Nhöõng tö thuïc toân giaùo baäc ñaïi hoïc;
3) Nhöõng tö thuïc ngoaïi kieàu treân laõnh thoå Vieät Nam.
Ñieàu 37: Boä tröôûng Quoác gia Giaùo duïc, Boä tröôûng Noäi vuï, Boä tröôûng Tö phaùp, Boä tröôûng
Taøi chaùnh, Boä tröôûng Kieán thieát vaø Thieát keá Ñoâ thò, Boä tröôûng Ngoaïi giao, Boä tröôûng Xaõ hoäi vaø Y
teá vaø caùc Ñaïi bieåu Chaùnh phuû, chieáu nhieäm vuï, laõnh thi haønh Duï naøy.
Duï naøy seõ ñaêng vaøo Coâng baùo Vieät Nam Coäng hoøa vaø ñöôïc thi haønh keå töø ngaøy kyù.

Saigon, ngaøy 23 thaùng 10 naêm 1956
Kyù teân: NGOÂ ÑÌNH DIEÄM

PHUÏ BOÅN
Saigon, ngaøy 2 thaùng 11 naêm 1956
KT. Ñoång lyù Vaên phoøng Phuû Toång thoáng

Phoù Ñoång lyù
Kyù teân: TRAÀN VAÊN PHUÙC

TOÙM TAÉT

Baøi vieát giôùi thieäu toaøn vaên baûn Quy cheá Tö thuïc ñöôïc ban haønh döôùi thôøi Ñeä nhaát Coäng
hoøa ôû mieàn Nam Vieät Nam vaøo ngaøy 23 thaùng 10 naêm 1956, cho pheùp caùc loaïi tröôøng tö ñöôïc môû
trong khuoân khoå luaät phaùp vaø döôùi söï giaùm saùt/ kieåm soaùt cuûa chính quyeàn ñòa phöông vaø cuûa Boä
Quoác gia Giaùo duïc. Vieäc ban haønh moät vaên baûn phaùp lyù veà giaùo duïc tö thuïc ngay töø khi môùi baét
ñaàu tieáp quaûn neàn giaùo duïc töø tay ngöôøi Phaùp cho thaáy taàm nhìn vaø chính saùch uyeån chuyeån cuûa
chính quyeàn mieàn Nam trong vieäc huy ñoäng moät caùch hieäu quaû vaø treân cô sôû töï giaùc tieàm löïc cuûa
toaøn xaõ hoäi cho coâng cuoäc giaùo duïc cuûa ñaát nöôùc.

ABSTRACT

PRIVATE EDUCATION IN SOUTH VIETNAM BEFORE 1975
FROM THE DECREE ON PRIVATE SCHOOLS

The article introduces the Decree on Private Schools issued under the First Republic
of Vietnam on October 23, 1956, allowing types of private schools to be opened under the
supervision/ control of local authorities and the Ministry of National Education. The enactment of
a statutory law for private education from the very beginning of the education takeover from the
French showed the vision and flexibe policy of the government of South Vietnam in effectively
mobilizing social potential for the education of the country.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 173

HOÏC VAØ DAÏY HOÏC THÔØI VIEÄT NAM COÄNG HOØA

Döông Vaên Ba

Lôøi Toøa soaïn: Nhöõng trang vieát döôùi ñaây ñöôïc trích töø cuoán hoài kyù “Nhöõng ngaõ reõ”
cuûa taùc giaû Döông Vaên Ba (vieát xong naêm 2004, chöa xuaát baûn). Taùc giaû nguyeân laø
moät thaày giaùo, nhaø baùo, Daân bieåu thuoäc phaùi ñoái laäp trong Haï Vieän khoùa 1967-1971
thôøi Vieät Nam Coäng hoøa. Ñöôïc söï ñoàng yù cuûa gia ñình (taùc giaû hieän bò oám naëng phaûi
naèm lieät giöôøng) chuùng toâi xin trích giôùi thieäu moät chöông trong cuoán hoài kyù naøy. Qua
nhöõng maåu hoài öùc sinh ñoäng cuûa taùc giaû, ngöôøi ñoïc coù theå hieåu roõ hôn nhieàu khía
caïnh cuûa ñôøi soáng giaùo duïc vaø phaàn naøo laø taâm traïng cuûa giôùi trí thöùc ôû mieàn Nam
tröôùc naêm 1975. NC&PT.

Thôøi sinh vieân vaø töï do tö töôûng

Huyønh Phan Anh vaø toâi cuøng ñaäu vaøo Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Ñaø Laït
giöõa naêm 1961. Hai chaøng treû tuoåi ñaày öôùc mô vaø tham voïng laøm moät chuyeän
môùi trong thöïc traïng vaên hoùa thôøi ñoù.

ÔÛ Ñaø Laït trong khung caûnh neân thô cuûa xöù thoâng reo vaø xöù hoa ñaøo,
chuùng toâi vuøi ñaàu vaøo saùch vôû trieát lyù toân giaùo, xaõ hoäi hoïc, vaên chöông hieän
thöïc, hieän sinh. Giöõa voøng tay cuûa toân giaùo vaø giaùo ñieàu, nhöõng chaøng thanh
nieân ñoù mô laøm keû noåi loaïn, voâ thaàn, khoâng tin coù Chuùa ôû treân trôøi.

Toân giaùo laø caùi muõ, caùi aùo maëc ngoaøi, con ngöôøi ñaøng sau vaø beân trong
voû boïc laø gì? Thaàn thaùnh hay traàn tuïc. Xaùc thòt hay cao thöôïng. Taát caû laø saûn
phaåm cuûa suy tö ñöôïc nhaøo naën trong thöïc teá va chaïm cuûa cuoäc soáng. Chæ coù
con ngöôøi töï quyeát ñònh vaø laøm neân soá phaän cuûa mình töøng phuùt, töøng giôø. Con
ngöôøi laø saûn phaåm cuûa chính anh ta trong cuoäc vaät loän vôùi ngöôøi khaùc, vôùi moâi
tröôøng vaø theá giôùi chung quanh. Con ngöôøi töï quyeát ñònh laáy soá phaän cuûa mình
khoâng ai soáng giuøm vaø soáng thay kieáp soáng cuûa ngöôøi khaùc. Toâi suy tö vaäy laø
toâi hieän coù. Toâi suy tö laø toâi soáng vaø quyeát ñònh ñôøi soáng cuûa toâi moãi giaây phuùt
ñi qua.

Giöõa khung caûnh thieân nhieân thô moäng, giöõa giaûng ñöôøng theânh thang
luùc naøo cuõng aån hieän hình boùng Chuùa, chuùng toâi khoâng moät ngaøy ñi nhaø thôø
caàu nguyeän, cuõng khoâng moät buoåi gheù chuøa Linh Sôn tónh taâm. Chuùng toâi laên
xaû vaøo saùch vôû cuõng nhö thaû hoàn suy tö, bay taûn maïn theo khoùi thuoác laù, theo
nhöõng doøng nhaïc laõng maïn thôøi thöôïng haøng ñeâm ôû quaùn caø pheâ Tuøng. Tieáng
haùt u uaån cuûa Thuùy Nga, tieáng haùt da dieát buoàn cuûa Thanh Thuùy luùc naøo cuõng
vaêng vaúng beân tai. Chuùng toâi soáng theo nhöõng suy nghó rieâng vöøa thu nhaët
ñöôïc töø saùch vôû hieän sinh, töø vaên chöông hieän thöïc xaõ hoäi. Sartre hay Camus?
Veà tö töôûng trieát hoïc, veà quan nieäm vaên chöông hö voâ hay noåi loaïn. Goethe hay
Kant? Jesus Christ hay Karl Marx? Taát caû chæ laø suy tö, giaùo ñieàu. Taát caû chæ
laø tö duy cuûa moät thôøi kyø (Nghó nhö theá coù chaéc ñuùng khoâng ?!).

Con ngöôøi phaûi laøm laïi töø ñaàu vaø laøm laïi taát caû. Ñoù laø söï saùng taïo, söï tieán
leân cuûa doøng chaûy vaän ñoäng vaên hoùa xaõ hoäi. Moät cuoäc phieâu löu, va chaïm trong
tö töôûng khoâng beán khoâng bôø, phaù vôõ caùc coâng thöùc, caùc giaùo ñieàu, caùc lyù töôûng.

174 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Con ngöôøi khoâng phaûi laø töôïng ñaù. Con ngöôøi luoân thay ñoåi, luoân hình
thaønh. Toâi laø ai? Hoâm nay vaø ngaøy mai. Ñoù laø söï phaùt trieån khoâng giôùi haïn.
Ñoù laø töï do.

Töï do tö töôûng laø phaù vôõ caùc giôùi haïn, caùc raøng buoäc. Caùch maïng tö töôûng
laø phaù xieàng tinh thaàn. Ñieåm khôûi ñaàu cho caùc xaùo troän vaø ñoåi môùi xaõ hoäi.

Nhöõng chaøng thanh nieân trí thöùc thôøi kyø 1960-1963 soáng trong taâm tình
vaø suy tö töông töï nhö theá. Vaø vì khoâng coù moät choã ñeå ñôõ ñaàu, ñeå töïa löng cho
neân phöông höôùng cuûa hoï laø söï voâ phöông höôùng.

Nhôù laïi giai ñoaïn ñoù toâi vaø baïn beø thöôøng soáng trong noãi suy tö vaø taâm
tình cuûa nhöõng keû noåi loaïn (reùvolteù).

Nhieàu ngöôøi ñaõ noåi loaïn vaø coù leõ ñaõ may maén, gaëp con ñöôøng ñi laøm caùch
maïng theo kieåu coäng saûn. Trong giôùi sinh vieân Ñaïi hoïc Ñaø Laït thôøi ñoù khoâng
thieáu nhöõng chaøng trai aâm thaàm ñi theo tieáng goïi cuûa coäng saûn. Voõ Vaên Ñieåm,
Nguyeãn Troïng Vaên, sau nöõa… Cao Thò Queá Höông… laø theå hieän tích cöïc cuûa
nhöõng tình caûm noåi loaïn, böùc phaù.

Ñaïi ña soá ñi theo chieàu ngöôïc laïi. Hieän sinh, voâ thaàn, khoâng chaáp nhaän
khuoân thöôùc, raøo caûn, luoân ñi tìm caùi môùi. Trong soá nhöõng ngöôøi naøy coù Huyønh
Phan Anh, Huyønh Ñaït Böûu, Voõ Vaên Beù, Toâ Vaên Lai, Huyønh Quan Troïng… vaø
nhieàu thanh nieân khaùc ñöùng giöõa doøng coäng saûn vaø toân giaùo.

Chuùng toâi ñi khoâng beán khoâng bôø
Tröôùc maët laø doøng soâng, sau löng laø nghóa ñòa

(Trích thô Toâ Thuøy Yeân, Nhoùm Saùng taïo)

Naõo traïng soáng cuûa trí thöùc Saøi Goøn, trí thöùc mieàn Nam thôøi baáy giôø
töông töï nhö theá. Coøn ngaøy mai seõ ra sao? Ñoù laø nhöõng beán bôø khoâng ñònh
tröôùc ñöôïc cuûa lòch söû. Toâi vaø nhieàu baïn beø ñaõ rôøi gheá tröôøng ñaïi hoïc trong hoaøn
caûnh suy tö ñoù. Chuùng toâi ñaõ bò xoâ ñaåy vaø vuøi daäp bôûi nhieàu côn soùng lôùn nhoû
cuûa lòch söû keå töø 1965 veà sau naøy…

*
**
Thaùng 9/1963, toâi ñöôïc tieáp nhaän vaøo daïy moân Quoác vaên ôû baäc Trung hoïc
Ñeä nhaát caáp taïi Tröôøng Traàn Höng Ñaïo, Ñaø Laït.

Nhôù moät hoâm trong thaùng 8 naêm aáy, toâi ñoät nhieân ñöôïc cha Vieän tröôûng
Ñaïi hoïc Ñaø Laït goïi leân vaên phoøng. Ngaøi trao cho toâi quyeát ñònh cuûa Nha Ñaïi
dieän Giaùo duïc Trung phaàn do oâng Toân Thaát Chöôùc kyù quyeát ñònh boå nhieäm laøm
giaùo sö daïy giôø taïi Tröôøng Trung hoïc Traàn Höng Ñaïo, Ñaø Laït.

Cha Laäp, Vieän tröôûng coù hoûi toâi do ñaâu, trong luùc coøn ñi hoïc naêm cuoái
cuøng cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm, laïi ñöôïc thu duïng daïy giôø. Toâi thaønh thaät
baùo vôùi cha Vieän tröôûng, do laáy vôï sôùm caàn tieàn ñeå soáng, toâi coù nhôø gia ñình
beân vôï xin vôùi oâng Quaùch Toøng Ñöùc, Ñoång lyù Vaên phoøng Phuû Toång thoáng can
thieäp vôùi Boä Giaùo duïc.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 175

*
**

Nhöõng ngöôøi Thaày vaø nhöõng ngoâi tröôøng muoân ñôøi

Thaùng 8 naêm 1964, töø Ñaø Laït, toâi ñöôïc boå nhieäm veà Myõ Tho daïy taïi
Tröôøng Trung hoïc Nguyeãn Ñình Chieåu.

ÔÛ mieàn Nam, thôøi thöïc daân Phaùp coù boán tröôøng trung hoïc lôùn do nhaø nöôùc
thaønh laäp:

- Saøi Goøn coù Tröôøng Trung hoïc Peùtrus Kyù. Tröôøng Gia Long daønh cho nöõ
sinh ñi hoïc maëc aùo daøi tím, coøn goïi laø tröôøng aùo tím.

- Myõ Tho coù Tröôøng Trung hoïc EÙcole le Myre de Vilers, sau naøy ñoåi laïi laø
Trung hoïc Nguyeãn Ñình Chieåu.

- Caàn Thô coù Tröôøng Trung hoïc Phan Thanh Giaûn, nôi ñaøo taïo caùc hoïc
sinh gioûi thuoäc löu vöïc soâng Haäu Giang nhö Baïc Lieâu, Soùc Traêng, Caø Mau, Sa
Ñeùc, Long Xuyeân, Chaâu Ñoác.

Tröôøng Nguyeãn Ñình Chieåu ñoùn röôùc hoïc sinh Taân An, Vónh Long, Myõ
Tho, Beán Tre, Cao Laõnh.

Töø naêm 1965 trôû veà tröôùc ñoù, ñoã baèng Thaønh chung (Diploâme), ñoã baèng
Brevet, ñoã Tuù taøi I, Tuù taøi II, ñaõ ñöôïc coi laø coù hoïc thöùc. Nhieàu thanh nieân vaùc
ñöôïc caùc maûnh baèng ñoù ra ñôøi kieám côm khaù deã.

Ba trung taâm giaùo duïc Saøi Goøn, Myõ Tho, Caàn Thô ñaõ ñaøo taïo neân nhieàu
theá heä thanh nieân yeâu nöôùc.

Caùc tröôøng naøy cuõng töøng laø caùi noâi cuûa nhieàu phong traøo ñaáu tranh hoïc
ñöôøng, saûn sinh ra nhieàu lôùp thanh nieân öu tuù yeâu nöôùc, yeâu töï do daân chuû, ñoøi
hoûi coâng baèng xaõ hoäi. Hoï laø noøng coát thuùc ñaåy böôùc tieán leân cuûa daân toäc.

Vieát laïi lòch söû cuûa caùc nhaø tröôøng lôùn, laäp phoøng truyeàn thoáng cuûa caùc
nhaø tröôøng laø moät ñieàu neân laøm. Tröôùc 1975, raát ít tröôøng ghi laïi lòch söû cuûa
mình ñeå caùc theá heä tieáp noái coù theå hieåu ñöôïc theâm moät khía caïnh vaên hoùa cuûa
caùc lôùp ñaøn anh. Giöõ gìn truyeàn thoáng hoïc ñöôøng, ghi cheùp lòch söû cuûa caùc lôùp
thaày coâ giaùo, cuûa caùc theá heä hoïc sinh laø löu giöõ cho mai sau nhöõng daáu tích vaên
hoùa cuûa töøng khu vöïc tieán boä xaõ hoäi.

Moãi ñaàu naêm hoïc, moãi cuoái naêm, caùc tröôøng nhaéc laïi quaù khöù cuûa mình
ñeå thaày coâ giaùo vaø hoïc sinh bieát roõ mình ñang ñöùng ôû ñaâu vaøo theá heä thöù maáy
ñöôïc saûn sinh töø trong loøng caùc maùi tröôøng. Coù nhaéc, coù oân laïi moãi böôùc ñi, moãi
söï lôùn leân, thay hình ñoåi daïng, con ngöôøi môùi nhôù laïi mình laø ai, ñang ôû ñaâu,
ñöôïc nhaøo naën theá naøo vaø bieát mình seõ laøm gì, phaûi laøm gì khi böôùc ra khoûi
maùi nhaø cuûa thôøi nieân thieáu.

Caùc tröôøng hoïc cuûa queâ höông ñaõ moïc leân töø thuôû naøo, ñaõ traûi qua bao
nhieâu gioâng toá cuûa lòch söû, caùc tröôøng vaãn khoâng giaø, vaãn cho ra bao lôùp taøi

176 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

naêng. Nhaø tröôøng, moät chaëng ñöôøng ñöôïc nhaøo naën vôùi bao nhieâu kyû nieäm, suy
tö, traên trôû, tieáp thu ñeå lôùn leân, ñeå ñònh hình con ngöôøi, thaät khoâng theå naøo
queân ñöôïc.

Cha meï ñeû ra thaân xaùc naøy, nhaø tröôøng vôùi caùc thaày coâ ñeû ra khoái oùc naøy,
traùi tim naøy. OÂi! Nhöõng maùi nhaø thaân yeâu cuûa vaïn vaïn ngöôøi con, cuûa haøng
trieäu traùi tim khoái oùc, caùc tröôøng ñaõ thoåi cho moãi ngöôøi chuùng ta thaønh nhöõng
Phuø Ñoång cuûa töông lai. Nhöõng thaày coâ thaân yeâu trong cuoäc soáng cuûa hoïc troø
luoân coù hình boùng, cöû chæ, suy tö, luoân coù taám loøng cuûa caùc ngöôøi.

Nguyeãn Ñình Chieåu, Peùtrus Kyù, Phan Thanh Giaûn, Gia Long, Chu Vaên
An, Taberd, Voõ Tröôøng Toaûn, Jean Jacques Rousseau… vaø haøng traêm haøng ngaøn
tröôøng khaùc ôû khaép moïi mieàn, caùc ngöôøi, nhöõng ngöôøi thaày vó ñaïi cuûa lòch söû
ñaõ hun ñuùc tim oùc cuûa mai sau, chuùng con xin daâng taëng caùc ngöôøi nhöõng boâng
hoa töôi thaém nhaát.

Nieân hoïc 1964-1965, Tröôøng Trung hoïc Nguyeãn Ñình Chieåu coù 3 thaày daïy
Trieát hoïc.

Thaày Traàn Quang Minh phuï traùch lôùp Ñeä nhaát C (Vaên chöông) vaø 2 lôùp
Ñeä nhaát B (Toaùn), thaày Phaïm Thanh Lieâm phuï traùch 3 lôùp Ñeä nhaát B vaø toâi
phuï traùch 3 lôùp Ñeä nhaát A. Thaày hôn troø khoaûng 5-6 tuoåi. Lôùp hoïc trao ñoåi vôùi
nhau thoaûi maùi. Caùc thaày luoân ñaët ra caùc vaán ñeà. Trieát hoïc laø ñoái thoaïi tìm
hieåu, phaân taùch vaø toång hôïp, keå caû pheâ phaùn.

Trình ñoä ABC trong trieát hoïc nhaäp moân, thaày coá gaéng môû caùc caùnh cöûa
cuûa caùc giaùo ñieàu ñeå hoïc sinh nhìn thaáy baàu trôøi tö töôûng roäng theânh thang,
khoâng ñoùng kín, khoâng döøng laïi ôû nhöõng tín ñieàu cuõ kyõ.

Trieát hoïc laø ñi tìm, laø taäp caùch suy tö, caùch ñaët caùc vaán ñeà, laø tìm giaûi
ñaùp cho caùc vaán ñeà cuûa ñôøi soáng vaät chaát, ñôøi soáng taâm linh vaø ñôøi soáng xaõ hoäi.

Kieáp ngöôøi laø kieáp dieãn bieán, luaân löu khoâng bao giôø giaäm chaân taïi choã.
Coù chaêng ñònh meänh? Toân giaùo laø gì? Giaûi quyeát caùc vaán ñeà naøo cuûa ñôøi soáng
tinh thaàn? Chuû nghóa voâ thaàn ñuùng hay sai? Thuyeát höõu thaàn ñuùng choã naøo?
Con ngöôøi nöông döïa vaøo ñaáng toái cao hay nöông töïa vaøo nhau? Karl Marx laø
ai? Chuû tröông duy vaät cuûa oâng seõ ñaåy xaõ hoäi ñeán ñaâu?

Suy tö trieát hoïc laø suy tö tìm coäi nguoàn, caên nguyeân. Thaày vaø troø quaàn
thaûo nhau moãi tuaàn 3-4 giôø cho moät lôùp hoïc. Caùc em saép keát thuùc lôùp cuoái cuøng
cuûa chöông trình trung hoïc phoå thoâng, ñi vaøo ñôøi, ñi vaøo ñaïi hoïc, caùc em caàn
ñöôïc kheâu gôïi caùc vaán ñeà caên baûn cuûa cuoäc soáng xaõ hoäi. Thaày ñaõ laøm coâng vieäc
ñoù vôùi tö caùch cuûa ngöôøi môû cöûa chaøo ñoùn vaø giôùi thieäu chöông trình. Caùc em
haõy suy nghó ngay töø hoâm nay veà cuoäc soáng cô baûn cuûa mình, haõy löïa choïn, haõy
quyeát ñònh.

Ñaïo laø con ñöôøng. Ñaïo ñöùc laø con ñöôøng daãn tôùi cuoäc soáng coù aùnh saùng vaên
hoùa, vaên minh. Ñaïi hoïc laø phöông phaùp giuùp con ngöôøi ñi vaøo vaên minh. “Ñaïi
hoïc chi ñaïo taïi minh minh ñöùc, taïi taân daân, taïi chæ ö chí thieän”.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 177

Nhöõng giôø Trieát hoïc ôû lôùp Ñeä nhaát laø nhöõng giôø thaày baét ñaàu môû cöûa cho
caùc em ñi vaøo moät theá giôùi ñaày raãy nhöõng vaán ñeà ngoån ngang cuûa cuoäc soáng baûn
thaân vaø xaõ hoäi. Baûn thaân thaày cuõng phaûi ñi tìm nhö caùc em. Roài moãi ngöôøi phaûi
töï ñi tìm caùch soáng, con ñöôøng soáng thích hôïp rieâng. Thaày cuøng caùc em ñaët vaán
ñeà. Thaày gôïi yù moät soá caùch traû lôøi. Caùc em coù caâu traû lôøi cho rieâng mình tröôùc
xaõ hoäi, tröôùc taâm linh, tröôùc gia ñình, tröôùc keû khaùc. Ñoù laø muïc tieâu coát loõi cuûa
moân Trieát hoïc vaøo naêm cuoái cuøng cuûa baäc Trung hoïc.

Thaày giaùo xöa ñöôïc troïng voïng

Löông thaày giaùo caáp 3 (hoài tröôùc goïi laø Trung hoïc Ñeä nhò caáp) moãi thaùng
ñöôïc 7.800 ñoàng (baûy ngaøn taùm traêm ñoàng) vaøo naêm 1964. Moãi tuaàn toâi daïy
nghóa vuï chính thöùc 16 giôø. Ngoaøi ra, thaày naøo cuõng coù cô hoäi daïy theâm giôø phuï
troäi. Toâi ñöôïc oâng Giaùm hoïc Tröôøng Nguyeãn Ñình Chieåu luùc baáy giôø laø oâng Laâm
Vaên Traân, ngöôøi Chaâu Ñoác, phaân theâm 16 giôø phuï troäi.

Moãi giôø thuø lao nhaø nöôùc chi traû theâm laø 100 ñoàng (moät traêm ñoàng).
Haøng thaùng toâi laõnh theâm 6.400 ñoàng (saùu ngaøn boán traêm ñoàng) tieàn löông
phuï troäi. Toång coäng moãi thaùng toâi ñöôïc höôûng 14.200 ñoàng (möôøi boán ngaøn
hai traêm ñoàng).

ÔÛ Myõ Tho toâi möôùn caên nhaø 400ñ/thaùng, chi tieàn gaïo, chôï, tieàn ñieän
nöôùc moãi thaùng theâm 1.200ñ. Tieàn xaøi laët vaët caø pheâ, aên saùng, nhaäu lai rai moãi
thaùng 500ñ. Toång chi phí gia ñình thaày giaùo moät vôï hai con naêm 1965, soáng
phuû pheâ laø 4.000ñ. Vaøng y (vaøng 24 cara) luùc ñoù giaù 4.000ñ/löôïng. Haøng thaùng
toâi vaãn coù dö ñeå daønh gaàn 2 laïng vaøng.

Caùc thaày daïy moân Toaùn, Lyù Hoùa, Anh vaên daïy phuï troäi moãi tuaàn 25 giôø.
Daïy theâm ngoaøi tröôøng tö 10-15 giôø moãi tuaàn. Vöøa daïy chính thöùc taïi tröôøng
nhaø nöôùc laïi daïy theâm cho tröôøng tö, coù thaày nhö thaày Buøi Vaên Chi (daïy Toaùn),
thaày Leâ Phuù Thöù (daïy Anh vaên), moãi thaùng thu nhaäp ñeán 40-50 ngaøn ñoàng (hôn
10 laïng vaøng/thaùng). Do ñoù, sau khi toát nghieäp chöøng 2-3 naêm, caùc thaày coù theå
mua nhaø laàu, xe hôi rieâng.

ÔÛ mieàn Nam vaøo nhöõng naêm 1960-1970, thaày giaùo trung hoïc laø nieàm
haõnh dieän cuûa nhieàu gia ñình. Coù con gaùi ai cuõng thích gaû cho giaùo sö trung
hoïc, vöøa ñöôïc tieáng toát, vöøa an toaøn baûn thaân, vöøa coù tieàn soáng cuoäc soáng thanh
thaûn ñaàm aám.

Tröôùc naêm 1965 ngoaøi vieäc ñi hoïc kyõ sö, baùc só, giaùo sö, caùc thanh nieân
mieàn Nam sau khi ñoã Tuù taøi ñoâi, coù ngöôøi coøn ñi hoïc Tröôøng Voõ bò Quoác gia Ñaø
Laït. ÔÛ thaønh phoá cao nguyeân naøy, giaùo sö vaø só quan Ñaø Laït laø hai hình aûnh
thaân quen. Moãi saùng chuû nhaät, caùc sinh vieân voõ bò maëc leã phuïc, caùc sinh vieân
Ñaïi hoïc Ñaø Laït aên dieän ñoâng ñaûo ñi baùt phoá Hoøa Bình. AÊn saùng ôû phôû Ñaéc Tín,
phôû Baèng, uoáng caø pheâ Tuøng nghe nhaïc laõng maïn thôøi thöôïng. Nhöõng hình aûnh
thaân quen ñoù cuûa moät thôøi vaøng son cuõ treân xöù hoa ñaøo.

Cheá ñoä cuõ öu ñaõi thaày coâ giaùo hôn caùc ngaønh khaùc cuûa nhaø nöôùc. Caùc thaày
giaùo tieåu hoïc bò baét ñi quaân dòch 2 naêm laïi ñöôïc traû veà nhieäm sôû cuõ, caùc giaùo sö

178 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

daïy trung hoïc ñöôïc tieáp tuïc hoaõn dòch cho ñeán naêm 1968, sau naêm naøy môùi bò
toång ñoäng vieân. Sau 12 thaùng ôû tröôøng hoïc quaân söï ña soá caùc thaày daïy caùc moân
quan troïng laïi ñöôïc bieät phaùi veà ngaønh cuõ. Trong khi doác toaøn löïc cho chieán
tranh, cheá ñoä oâng Thieäu vaãn coá gaéng giöõ thaêng baèng vaø öu tieân cho ngaønh giaùo
duïc. Ngaân saùch cuûa ngaønh giaùo duïc haøng naêm vaãn ñöôïc giöõ treân 17%(*) so vôùi
toång chi phí nhaø nöôùc.

Thaày coâ giaùo daïy tieåu hoïc töø tröôùc naêm 1954 ñeán veà sau naøy vaãn laø thaønh
phaàn ñöôïc troïng voïng trong xaõ hoäi. Caùc thaày coâ giöõ moät choã ñöùng khieâm nhöôøng
nhöng vinh döï keå caû trong thôøi chieán. Cuoäc soáng giaùo chöùc ñaïm baïc nhöng ñaày
ñuû no aám khoâng thieáu tröôùc huït sau. Vì vaäy, ña soá caùc thaày coâ giaùo khoâng phaûi
laøm theâm moät ngheà phuï ñeå nuoâi gia ñình. Chaát löôïng giaùo duïc vaãn ñuû ñaùp öùng
töông ñoái cho nhu caàu tieán boä cuûa toaøn xaõ hoäi. Thaày coâ giaùo vaø tröôøng hoïc laø
nhöõng thaønh trì ñaõ cung öùng cho ñaát nöôùc naøy bieát bao nhaân taøi.

ÔÛ Baïc Lieâu, Caø Mau bao nhieâu lôùp hoïc troø lôùn leân ñaõ ñi khaép moïi ngaû
ñöôøng toå quoác. Coù ngöôøi ñi Taây, ñi Myõ, coù ngöôøi laøm töôùng, laøm quan, kyõ sö,
baùc só, laøm thôï, laøm du kích, laøm ñaëc coâng… nhöng khoâng queân ñöôïc caùc thaày
ñaõ reøn luyeän cho mình töø taám beù.

Thaày Nhaïc, Ñoác Löông, Ñoác Chi, Ñoác Hôïi, Ñoác Hoã, Thaày Taùo, Thaày Saùng,
Thaày Quyù, Thaày Caân… Coâ Höông, Coâ Taùm, Coâ Lan, Coâ Moùt… bao nhieâu theá heä
thieáu nhi, thieáu nieân ñaõ ñi qua trong ñôøi, hoï laøm sao queân ñöôïc, hoï khoâng theå
naøo queân thôøi kyø maøi ñuõng quaàn treân baêng gheá tröôøng xoùm, tröôøng laøng, tröôøng
tænh… nhöõng ngöôøi thaày cuûa moät thôøi khai saùng, khai taâm.

Thay ñoåi caùi nhìn veà moät thôøi kyø

Hoïc ñöôøng cuûa cheá ñoä cuõ ñaõ saûn sinh ra khoâng bieát bao nhieâu ñöùa con thaân
yeâu saün saøng hy sinh theo tieáng goïi Toå quoác. Ñöùng beân naøy hay beân kia chieán
tuyeán, ôû phía taû hay phía höõu, hoï vaãn laø nhöõng chaøng trai daùm hy sinh khi ñaát
nöôùc caàn. Ai sai ai ñuùng? Ñieàu ñoù thuoäc veà caùc giai taàng laõnh ñaïo, thuoäc veà caùc
taàng lôùp beân treân. Nhöõng ngöôøi trai treû cuûa ñaát nöôùc naøy vaãn luoân neâu göông
duõng caûm. Trang söû Vieät Nam thôøi hieän ñaïi, sau naêm 1954, caàn ñöôïc nhìn laïi,
ñaùnh giaù laïi döôùi goùc caïnh daân toäc vaø tieán boä xaõ hoäi. Hoïc ñöôøng beân naøy hay
beân kia vaãn luoân saûn sinh ra bao nhieâu göông tuaán kieät, yeâu ñaát nöôùc vaø yeâu
daân toäc naøy.

Xin haõy ñaùnh giaù laïi vaø xin hieåu cho bao nhieâu lôùp ngöôøi ñaõ ngaõ xuoáng.

Chuùng ta ñaõ ñaép cho nhöõng chieán só ngaõ xuoáng treân chieán tröôøng hay
trong nhaø tuø maøu côø ñoû sao vaøng. Hoï laø nhöõng anh huøng cuûa cheá ñoä hoâm nay

* Con soá naøy haún laø coù sai soùt. Trong cuoán Chính saùch Vaên hoùa Giaùo duïc coù neâu ra moät nguyeân
taéc laø quoác gia phaûi daønh cho giaùo duïc toái thieåu 10% toång ngaân saùch quoác gia (xem baøi “Giaùo
duïc mieàn Nam Vieät Nam...” cuûa taùc giaû Traàn Vaên Chaùnh trong soá naøy, tr. 19), nhöng thöïc teá
raát khoù ñaït ñöôïc do tình hình chieán tranh. Nhö naêm 1970, ngaân saùch giaùo duïc chæ chieám 4,38%
ngaân saùch quoác gia (xem baøi “Vaán ñeà ñòa phöông hoùa giaùo duïc...” cuûa taùc giaû Nguyeãn Duy
Chính trong soá naøy, tr. 108). BBT.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 179

nhöng chuùng ta cuõng caàn hieåu haøng trieäu thanh nieân ñaõ ngaõ xuoáng treân ñaát
nöôùc naøy maø quaù khöù ñaõ ñaép cho hoï moät maøu vaøng ñoù khoâng phaûi laø nhöõng keû
phaûn boäi, nhöõng toäi ñoà, ñoù laø nhöõng naïn nhaân lòch söû, nhöõng ngöôøi voâ danh ñaõ
baát ñaéc dó ngaõ xuoáng.

Lòch söû naøo, thôøi ñaïi naøo cuõng coù caùc anh huøng vaø caùc naïn nhaân voâ danh.
Sau 30 naêm khi cuoäc chieán ñaõ chaám döùt, caùi nhìn cuûa lòch söû phaûi chaêng ñaõ
roäng hôn, bao quaùt hôn vaø ñaày nieàm xuùc caûm cuûa söï ñoaøn keát daân toäc, cuûa söï
bao dung giöõa nhöõng ngöôøi Vieät Nam môùi sinh ra sau naêm 1975.

Khoâng coøn chieán tranh nöõa, caùc chieán tuyeán caùch ngaên thuø haän ñaõ lung
lay vaø seõ khoâng coøn nöõa. Lòch söû ñaõ ñoåi quaù nhieàu maøu. Caùi maøu vaøng xöa kia,
caùi maøu ñoû hoâm nay phaûi chaêng seõ trôû thaønh moät maøu töôi saùng cuûa Toå quoác
cuûa caùc theá heä mai sau.

Nhôù laïi naêm 1975, sau ngaøy 30 thaùng 4, nhöõng ngöôøi caàm quyeàn chieán
thaéng ñaõ ra lònh taäp trung caùc caáp chæ huy cuûa quaân ñoäi cuõ ñi hoïc taäp caûi taïo.
Coøn ñaïi boä phaän binh lính vaãn ôû laïi queâ nhaø maëc duø luoân bò phaân bieät ñoái xöû.
Söï kieän naøy ñaõ heù môû cho mai sau thaáy roõ chieán tranh chia reõ, xung ñoät laø nhaát
thôøi. Ñoái vôùi ñaát nöôùc, ñoái vôùi daân toäc lôïi ích lôùn nhaát, laâu daøi nhaát vaãn laø ñaïi
ñoaøn keát bao dung, xoùa boû phaân bieät ñoái xöû. Taát caû moïi ngöôøi Vieät Nam phaûi coù
cô hoäi ñoàng ñeàu ñeå soáng, ñeå nhìn veà phía tröôùc vaø ñi leân phía tröôùc.

Moät nöôùc Vieät Nam cuûa taát caû moïi ngöôøi Vieät Nam, cuûa moïi theá heä vaø
taàng lôùp Vieät Nam, chaân lyù ñoù khoâng bao giôø coù ai thay ñoåi ñöôïc.

Ñaïi hoïc Caàn Thô, söï lôùn leân cuûa vai troø ñoàng baèng

Thôøi kyø daïy hoïc ôû Myõ Tho, toâi coù khaù nhieàu kyû nieäm.

Myõ Tho thaønh phoá ñeïp cuûa soâng nöôùc Tieàn Giang vôùi Coàn Roàng “duø maëc
buïi tro bay”, vôùi boùng döøa xoõa xuoáng doøng soâng, vôùi traùi maän hoàng ñaøo, vôùi oâng
ñaïo Döøa vaø bao nhieâu trai thanh gaùi lòch. Myõ Tho 1964-1965 Tröôøng Nguyeãn
Ñình Chieåu ñeïp trang nghieâm, Tröôøng Leâ Ngoïc Haân vôùi bao nhieâu taø aùo traéng
thô ngaây.

Myõ Tho nôi xuaát baûn tôø tuaàn baùo ñaàu tieân vaøo naêm 1965, baùo Tieáng goïi
mieàn Taây, ñaáu tranh cho daân chuû tieán boä, ñaáu tranh cho söï phaùt trieån kinh teá
xaõ hoäi vaø vöôn leân cuûa caùc tænh phía Nam.

Tuaàn baùo Tieáng goïi mieàn Taây do Baùc só Traàn Vaên Taûi, moät ngöôøi trí thöùc
cuûa tænh Goø Coâng laøm Chuû nhieäm. Giaùo sö Lyù Chaùnh Trung laøm Chuû buùt, toâi
laøm Toång thö kyù toøa soaïn.

Baùo Tieáng goïi mieàn Taây naêm 1965 ñoøi chính quyeàn Nguyeãn Cao Kyø chaám
döùt kyø thò ñòa phöông, yeâu caàu Nguyeãn Vaên Thieäu cho thaønh laäp Ñaïi hoïc Caàn
Thô. Tôø baùo ñöôïc saép chöõ vaø in taïi nhaø in tö nhaân treân ñöôøng Leâ Lôïi (Myõ Tho).
Khi phaùt haønh phaûi chôû baùo leân Saøi Goøn vaø nhaø phaùt haønh Nam cöôøng môùi
phaân taùn ñi khaép caùc nôi.

180 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Tieáng goïi mieàn Taây xuaát baûn ñöôïc 8 thaùng vôùi 30 soá baùo, bò Nguyeãn Cao
Kyø ruùt giaáy pheùp. Caùc vaán ñeà ñöôïc neâu ra treân tôø baùo ñaàu tieân cuûa ñoàng baèng
soâng Cöûu Long vaøo thôøi kyø ñoù, baùo tröôùc söï thay ñoåi vaø vuøng daäy cuûa mieàn Taây
veà maët vaên hoùa chính trò, cho thaáy söï lôùn leân cuûa trí thöùc ñoàng baèng Nam Boä
qua caùc phong traøo chính trò, ñoøi hoûi Myõ vaø Thieäu-Kyø phaûi löu yù tôùi nguyeän
voïng vaø söï goùp maët cuûa Nam Boä trong traøo löu tieán hoùa cuûa caû nöôùc.

Trong giai ñoaïn naøy, ñaõ noåi leân maïnh meõ phong traøo ñoøi hoûi Chính phuû
Nguyeãn Vaên Thieäu phaûi thaønh laäp ngay Vieän Ñaïi hoïc Caàn Thô. Saùng kieán naøy
do nhoùm Kyõ sö Voõ Long Trieàu, Giaùo sö Nguyeãn Vaên Tröôøng, Giaùo sö Lyù Chaùnh
Trung khôûi xöôùng.

Höôûng öùng maïnh meõ söï vuøng leân veà giaùo duïc cuûa mieàn Taây, ôû Caàn Thô
coù Giaùo sö Nguyeãn Trung Quaân - Hieäu tröôûng Tröôøng Trung hoïc Phan Thanh
Giaûn, coù Baùc só Leâ Vaên Thuaán moät trí thöùc lôùn tuoåi ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát ñeán ôû
Taây Ñoâ, Giaùo sö Tieán só Sinh vaät hoïc Phaïm Hoaøng Hoä, ngöôøi trí thöùc ñaàu ñaøn
cuûa Nam Boä toát nghieäp taïi Phaùp veà nöôùc phuïc vuï phaùt trieån giaùo duïc theo lôøi
keâu goïi cuûa Ngoâ Ñình Dieäm.

Giaùo sö Nguyeãn Trung Quaân ñaõ toå chöùc cuoäc hoäi thaûo vaän ñoäng dö luaän caùc
giôùi trí thöùc ôû Saøi Goøn vaø ôû Luïc tænh leân tieáng uûng hoä thaønh laäp Vieän Ñaïi hoïc
Caàn Thô. Cuoäc hoäi thaûo ñöôïc ñoâng ñaûo ngöôøi coù teân tuoåi taïi Saøi Goøn, Myõ Tho,
Caàn Thô, Long Xuyeân, Chaâu Ñoác tham döï.

ÔÛ Myõ Tho tham gia vaän ñoäng nhaân daân uûng hoä phong traøo naøy coù Baùc só
Traàn Vaên Tröïc, Baùc só Traàn Vaên Taûi, Giaùo sö Traàn Baù Phaåm, Giaùo sö Laâm Vaên
Beù, Döông Vaên Ba, boä ba thaày giaùo treû cuûa Tröôøng Nguyeãn Ñình Chieåu.

Phong traøo quaàn chuùng naøy ñöôïc haàu heát caùc tröôøng trung hoïc ôû Myõ Tho,
Beán Tre, Caàn Thô, Vónh Long, Sa Ñeùc, Baïc Lieâu, Chaâu Ñoác coå vuõ. Hoï chuyeàn
tay nhau kyù baûn kieán nghò yeâu caàu chính phuû Nguyeãn Vaên Thieäu quyeát ñònh
thaønh laäp ngay vieän ñaïi hoïc ñaàu tieân cuûa ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Kyõ sö Voõ
Long Trieàu, ngöôøi baïn chuyeân moân ñaù gaø, ñaùnh xì pheù vôùi Nguyeãn Cao Kyø,
Ñaëng Vaên Quang laõnh nhieäm vuï laøm “lobby” vôùi chính phuû.

Tröôùc nguyeän voïng chính ñaùng cuûa trí thöùc mieàn Nam, Nguyeãn Vaên Thieäu
vôùi tö caùch Chuû tòch UÛy ban Laõnh ñaïo Quoác gia thôøi baáy giôø, cuõng laø “moät ngöôøi
con reå cuûa xöù Myõ Tho”, ñaõ phaûi töùc toác kyù ngay saéc leänh thaønh laäp Vieän Ñaïi
hoïc Caàn Thô boå nhieäm Giaùo sö Phaïm Hoaøng Hoä vaøo chöùc Vieän tröôûng ñaàu tieân.

Cho ñeán hoâm nay, khi nhöõng doøng naøy ñöôïc vieát, Vieän Ñaïi hoïc Caàn Thô
ñaõ hôn 38 tuoåi.

Tröôøng ñaïi hoïc naøy ñaõ ñaøo taïo haøng traêm ngaøn trí thöùc mieàn Taây, ñaõ trôû
neân moät trung taâm khoa hoïc kyõ thuaät noâng nghieäp lôùn cuûa ñaát nöôùc vaø uy tín
cuûa noù ñaõ coù taàm voùc quoác teá. Ñoù laø Vieän Luùa cuûa Vieät Nam, trung taâm nghieân
cöùu phaùt trieån noâng nghieäp cuûa caû nöôùc. Haøng traêm ngaøn con em cuûa vuøng chaâu
thoå soâng Cöûu Long ñaõ ñöôïc trui reøn thaønh nhöõng baøn tay khoái oùc bieát laøm giaøu

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 181

cho ñaát nöôùc töø maûnh ñaát choân nhau caét ruùn cuûa mình. Mieàn Taây ñaõ lôùn leân
ngang taàm vôùi söùc voùc vaø tieàm naêng töï nhieân, vôùi nhaân löïc cuûa noù.

Coù theå nhöõng giaùo sö, nhöõng sinh vieân cuûa tröôøng ñaïi hoïc lôùn nhaát ôû ñoàng
baèng mieàn Nam khoâng bieát vaø khoâng nhôù ñeán nhöõng ngöôøi ñaõ vaän ñoäng vaø
ñaáu tranh vôùi chính phuû Thieäu-Kyø ñeå cho ra ñôøi trung taâm vaên hoùa to lôùn naøy.

Coù theå sau moät cuoäc caùch maïng lôùn vaø toaøn dieän nhö cuoäc caùch maïng
1975, ngöôøi ta coù xu höôùng queân maát söï lieân tuïc cuûa quaù khöù vaø lòch söû. Nhöng
leõ sinh toàn cuûa taïo hoùa cho thaáy baát cöù ñieàu gì trong xaõ hoäi vaên minh ñeàu coù
khôûi ñaàu, baét nguoàn.

Coäi nguoàn cuûa Vieän Ñaïi hoïc Caàn Thô laø söï keâu ñoøi phaùt trieån cuûa caùc
phong traøo trí thöùc mieàn Nam. Ñaïi hoïc Caàn Thô laø haäu thaân, laø söï lôùn leân cuûa
caùc tröôøng Trung hoïc Myõ Tho, Caàn Thô, Vónh Long, Long Xuyeân, Sa Ñeùc, Baïc
Lieâu… Caùc theá heä trí thöùc mieàn Nam ñaõ lôùn leân töø coäi nguoàn lòch söû ñoù.

Caây coù coäi, nöôùc coù nguoàn. Nhöõng ngöôøi ñaõ vaän ñoäng ñoøi hoûi söï hieän thöïc
cuûa moät trung taâm vaên hoùa, khoa hoïc, coâng nghieäp cuûa vuøng ñoàng baèng naøy,
hieän nay ñaõ khoâng coøn nhieàu nöõa.

Moät soá hoï ñaõ cheát ñi, ñaõ choân vuøi trong ñeâm ñen cuûa lòch söû, nhöng neáu coù
moät giaây phuùt naøo tænh thöùc seõ coù moät nieàm vui loùe leân, noù gioáng nhö nguoàn vui
cuûa Archimede ngaøy xöa khi ngöôøi boãng nhieân khaùm phaù ra chaân lyù “Eureùka”.

Chaân lyù baát töû, khoâng leä thuoäc vaøo thôøi gian, cheá ñoä, phong traøo.

Xin chaøo Ñaïi hoïc Caàn Thô nhö chaøo doøng soâng Mekong ñaõ laøm cho ñaát
nöôùc naøy caøng ngaøy caøng giaøu hôn veà trí löïc, nhaân löïc vaø vaät löïc.

Moät kyû nieäm ñaùng nhôù

Toâi soáng ôû Myõ Tho 2 naêm, daïy moân Trieát hoïc nhaäp moân cho 6 lôùp Ñeä nhaát
vôùi khoaûng 300 hoïc sinh. Toâi phuï traùch moân Quoác vaên cho lôùp Ñeä thaát vaø Ñeä
luïc, khoaûng 6 lôùp, gaàn 300 hoïc sinh. Nhö vaäy, thôøi gian soáng ôû Myõ Tho trong
naêm 1965-1966 toâi ñaõ tieáp xuùc vôùi gaàn 600 thieáu nieân. Coù nhöõng ngöôøi sau
naøy trôû thaønh öu tuù, ngheä só quay phim truyeàn hình, tieán só khoa hoïc ôû Phaùp,
thöông gia ôû Bæ vaø cuõng coù raát ñoâng ngöôøi trôû thaønh caùn boä coäng saûn, só quan
caûnh saùt cao caáp cuûa cheá ñoä cuõ, baùc só, döôïc só.

Ñieàu gì toâi ñaõ ñeå laïi ñöôïc cho hoï toâi khoâng bieát roõ, nhöng toâi bieát ña soá
hoï raát gioáng toâi ôû choã hay baát maõn vôùi nhöõng tham oâ, trì treä tröôùc maét vaø luoân
khaùt khao thay ñoåi, tieán boä.

Moät laàn, toâi cuøng thaày Traàn Baù Phaåm vaø em Traàn Vaên Quaù, hoïc sinh lôùp
Ñeä nhaát A, ñaïi dieän cho hoïc sinh toaøn tröôøng, ñaõ theo doõi vaø ñuoåi baét chieác xe
Volkswagen taûi nheï cuûa Tröôøng Nguyeãn Ñình Chieåu ñöôïc oâng hieäu tröôûng duøng
chôû xi maêng, saét cuûa nhaø tröôøng ñem veà Saøi Goøn xaøi vaøo vieäc rieâng gia ñình.

Chuùng toâi ñaõ laøm vieäc ñoù vôùi tö caùch giaùo sö coá vaán Hieäu ñoaøn. Em Traàn
Vaên Quaù ñaõ laøm vieäc ñoù vì em laø ñaïi dieän cuûa hoïc sinh toaøn tröôøng, tröôùc ñaây

182 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

goïi laø ñaïi dieän Hieäu ñoaøn. Moät haønh ñoäng choáng tham oâ raát non treû cuûa thaày
vaø troø thuôû ñoù.

Khi chieác coâng xa cuûa Tröôøng Nguyeãn Ñình Chieåu chaïy tôùi boùt Phuù Laâm
(Chôï Lôùn), caûnh saùt chaän laïi hoûi giaáy tôø. Thaày troø chuùng toâi ñaõ mang saün theo
maùy hình voäi vaõ chuïp ngay caûnh chieác xe bò xeùt, vôùi duïng yù laøm baèng chöùng.

Khoâng ngôø chuïp hình boùt caûnh saùt vaøo thôøi chieán laø vieäc laøm bò caám ñoaùn.
Thay vì coù ñöôïc taám hình laøm baèng chöùng veà söï tham oâ cuûa oâng hieäu tröôûng,
thaày troø chuùng toâi bò caûnh saùt Phuù Laâm baét giöõ veà toäi chuïp hình cô quan an
ninh vaø nghi ngôø chuùng toâi laø Vieät coäng, chuïp hình ñeå chuaån bò phaù hoaïi
(1965). Caû troø laãn thaày bò giöõ taïi boùt Phuù Laâm hôn 4 giôø ñoàng hoà vaø suyùt bò laáy
luoân maùy aûnh. Sau ñoù anh Traàn Baù Phaåm nhanh trí goïi ñieän thoaïi cho Ñaïi taù
Leâ Quang Hieàn, Ñoång lyù vaên phoøng Boä Thanh nieân. Nhôø oâng Hieàn can thieäp,
caûnh saùt boùt Phuù Laâm môùi cho 3 thaày troø ra veà. Ñuùng laø moät tai naïn khoâng
phaûi do ruûi ro ngheà nghieäp, raát khoù queân.

Coù leõ thaày Phaåm, baïn toâi, naêm nay ñaõ gaàn 70 tuoåi cuõng khoù queân. Coøn
em Traàn vaên Quaù baây giôø ñaõ treân 50 tuoåi, neáu coøn soáng ôû ñaâu ñaây treân quaû ñaát
naøy, coù leõ cuõng khoâng theå naøo queân.

*
**
Theâm moät kyû nieäm khaùc veà quyeàn uy Ñaïi hoïc(*)

Toâi goác laø moät thaày giaùo hoïc Trieát hoïc, thích thô vaên. Toâi ñoã thuû khoa
Khoùa 4 Ñaïi hoïc Sö phaïm Ñaø Laït. Ñoái vôùi chuùng toâi cuoäc ñôøi phaûi coù nhöõng lyù
töôûng trong saùng. Thaày daïy hoïc toâi, maëc daàu thôøi gian ngaén, Giaùo sö Lyù Chaùnh
Trung ñaõ ñeå laïi trong toâi hình aûnh ñaùng kính cuûa moät ngöôøi trí thöùc thanh
saïch, töøng du hoïc ôû chaâu AÂu, khi veà nöôùc vaãn chaáp nhaän laøm moät thaày giaùo
ngheøo, coù luùc daïy hoïc ôû tröôøng tö thuïc Long Ñöùc Traø Vinh.

Thôøi kyø 1960-1965 ña soá thanh nieân trí thöùc ñeàu nung naáu trong loøng moät
tình yeâu nöôùc aâm æ, noàng naøn, luoân chôø cô hoäi boäc phaùt. Khi hoïc ôû Ñaïi hoïc Ñaø
Laït hình aûnh cha Vieän tröôûng Nguyeãn Vaên Laäp thaân thieát vôùi chuùng toâi nhö
cha con trong gia ñình, ngöôøi ñaõ daïy chuùng toâi ñaïo ñöùc laøm ngöôøi löông thieän,
ñi theo ñöôøng ngay leõ phaûi. Chuùng toâi laø nhöõng Thuï Nhaân, nhöõng caây thoâng
con moïc giöõa nuùi ñoài Ñaø Laït, phaûi ñöùng söøng söõng khoâng cong queo. Cha Laäp
moät truyeàn nhaân ñaõ ñem tôùi cho chuùng toâi nieàm tin töôûng vaøo leõ soáng ngay
ngaén, hoøa ñoàng, tin vaøo töông lai. Toâi xin keå moät kyû nieäm veà söï ngay ngaén,
cöùng coûi, veà söï ñoäc laäp cuûa ngöôøi Vieän tröôûng Ñaïi hoïc tröôùc aùp löïc cuûa chính
quyeàn luùc ñoù.

Naêm 1968 khoaûng thaùng 9, cha Vieän tröôûng Ñaïi hoïc Ñaø Laït coù toå chöùc leã
toát nghieäp khoùa ñaàu tieân cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Chính trò Kinh doanh thuoäc Vieän
Ñaïi hoïc Ñaø Laït (nieân khoùa 1964-1968). Leã trao baèng toát nghieäp cho gaàn 100
sinh vieân khoùa Quaûn trò Kinh teá ñaàu tieân ôû Vieät Nam, cha Nguyeãn Vaên Laäp toå

* Tieåu muïc naøy do chuùng toâi ñaët. BBT.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 183

chöùc long troïng. Ngaøi môøi Toång thoáng Nguyeãn Vaên Thieäu, moät ngöôøi Coâng giaùo
leân chöùng kieán vaø chuû toïa danh döï buoåi leã.

Trong dòp ñoù, Vieän Ñaïi hoïc Ñaø Laït môøi moät cöïu sinh vieân veà hoïp maët vaø
phaùt bieåu caûm töôûng. Cöïu sinh vieân ñoù chính laø toâi, ngöôøi ñöôïc cha Laäp choïn,
moät danh döï lôùn lao cho ñôøi sinh vieân cuûa toâi.

Luùc ñoù toâi ñaõ laø moät daân bieåu ñoái laäp, phaùt bieåu nhieàu yù kieán choáng ñoái
ruøm beng trong Haï nghò vieän, toâi coøn coâng khai vieát nhieàu baøi xaõ luaän treân
nhaät baùo Tin saùng, nhaät baùo Thôøi ñaïi môùi.

Tình côø trong nhöõng ngöôøi ra ñoùn Toång thoáng Nguyeãn Vaên Thieäu taïi saân
bay Lieân Khöông Ñaø Laït, cha Nguyeãn Vaên Laäp keâu toâi ñi theo. OÂng Thieäu thaáy
toâi ñöùng caïnh cha Laäp, neùt maët oâng vaãn bình thöôøng. Treân ñöôøng töø saân bay
Lieân Khöông veà Ñaø Laït, cha Laäp ngoài chung xe vôùi oâng Nguyeãn Vaên Thieäu.
Cha Laäp baùo caùo chöông trình buoåi leã, trong ñoù coù baøi phaùt bieåu caûm töôûng cuûa
Döông Vaên Ba. Khi nghe tôùi muïc naøy, oâng Thieäu khoâng haøi loøng, noùi vôùi cha
Laäp: “Thöa cha, con khoâng muoán thaáy ngöôøi naøy ñoïc dieãn vaên tröôùc maët con,
xin cha saép xeáp laïi”. Cha Laäp traû lôøi: “Thöa Toång thoáng, raát tieác toâi khoâng
bieát yù kieán cuûa Toång thoáng tröôùc. Baây giôø moïi chöông trình ñaõ saép ñaët. Vôùi tö
caùch Vieän tröôûng Ñaïi hoïc, toâi khoâng theå huûy boû vieäc ñoù vì phaûi toân troïng danh
döï cöïu sinh vieân, cuõng laø baûo veä danh döï cuûa Vieän tröôûng Ñaïi hoïc Ñaø Laït. Xin
Toång thoáng tha loãi”. OÂng Thieäu khoâng ñöôïc vui trong buoåi leã ñoù, maëc duø baøi
phaùt bieåu cuûa toâi khoâng coù tính chính trò, chæ ca ngôïi coâng ôn cuûa ngöôøi Vieän
tröôûng vaø maùi tröôøng xöa.

Nhöõng bí maät naøy, khoâng coù gì gheâ gôùm laém, nhöng toâi chæ ñöôïc bieát sau
ñoù 30 naêm vaøo naêm 1998 trong moät laàn tôùi thaêm cha Nguyeãn Vaên Laäp taïi nhaø
thôø Fatima - Bình Trieäu. Luùc ñoù cha ñaõ treân 90 tuoåi. Cha vaãn coøn saùng suoát,
tieáp hai vôï choàng toâi. Cha cho xem moät caùi aùo pull traéng lôùn, treân ñoù coù in hình
“Thuï Nhaân - bieåu töôïng caây thoâng xanh” vôùi haøng ngaøn chöõ kyù cuûa cöïu sinh
vieân Ñaïi hoïc Ñaø Laït ñang ôû khaép nôi treân theá giôùi. Cha coù cho toâi kyù moät chöõ
vaøo ñoù, coù leõ khoâng phaûi chöõ kyù cuoái cuøng.

Sau ñoù khoaûng 2 naêm cha maát ñi vôùi söï meán tieác cuûa nhieàu ngaøn hoïc troø
cuûa cha treân khaép theá giôùi vaø ngay taïi Saøi Goøn.

Caâu chuyeän cha Laäp thuaät laïi cho vôï choàng chuùng toâi nghe ngaøy ñoù raát roõ
raøng tænh taùo. Cha noùi: “Tröôùc ñaây cha khoâng muoán noùi cho con nghe. Baây giôø
noù ñaõ trôû thaønh moät kyû nieäm khoâng theå queân neân cha nhaéc tôùi”.

Thaùi ñoä cuûa cha Laäp ñoái vôùi ngöôøi ñöùng ñaàu chính quyeàn Saøi Goøn luùc ñoù
raát thaúng thaén, noùi leân quan ñieåm veà töï trò ñaïi hoïc, truyeàn thoáng cuûa nhieàu
quoác gia treân theá giôùi. Ñaïi hoïc laø töï trò, ñoäc laäp vôùi chính quyeàn moïi thôøi
kyø. Ñaïi hoïc ñaøo taïo neân nhöõng con ngöôøi cho töông lai, chöù khoâng
phaûi ñaøo taïo neân con ngöôøi thôøi vuï. Cha Laäp luùc veà giaø ñaõ nhaéc cho chuùng
toâi nhôù söï thaúng thaén, chaân thaät baét buoäc phaûi coù nôi moät ngöôøi trí thöùc.

DVB

184 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

CHÖÔNG TRÌNH GIAÙO DUÏC VAØ SAÙCH GIAÙO KHOA
THÔØI VIEÄT NAM COÄNG HOØA

Traàn Vaên Chaùnh*

MÔÛ ÑAÀU

Ñoái töôïng cuûa baøi vieát naøy laø chöông trình vaø saùch giaùo khoa mieàn Nam
1954-1975, tuy nhieân neáu khoâng nhaéc sô laïi thôøi kyø quaù ñoä trong ñoù neàn giaùo
duïc Vieät Nam chuyeån töø cöïu hoïc sang taân hoïc, chuùng ta seõ khoù theo doõi ñeå nhaän
ra moät caùch roõ raøng nhöõng söï thay ñoåi cuøng teân goïi caùc caáp, lôùp, ban hoïc, cuõng
nhö noäi dung cuï theå cuûa caùc chöông trình hoïc môùi sau naøy.

Coù theå noùi, khoâng keå thôøi kyø Nho hoïc maø söï caùo chung ñöôïc ñaùnh daáu
baèng khoa thi Hoäi cuoái cuøng ôû Trung Kyø vaøo thaùng 4 naêm Kyû Muøi (1919), neàn
giaùo duïc hieän ñaïi Vieät Nam chæ baét ñaàu xuaát hieän töø ñaàu theá kyû 20 khi ngöôøi
Phaùp ñaõ cuûng coá xong neàn cai trò cuûa hoï taïi Vieät Nam.

Lyù do chaám döùt con ñöôøng hoïc haønh thi cöû truyeàn thoáng ñaõ ñöôïc vua Khaûi
Ñònh ñöa ra trong lôøi pheâ tôø trình cuûa Boä Hoïc, tröôùc khoa thi cuoái cuøng neâu
treân: “Kyø thi naêm nay laø khoa thi cuoái cuøng, ñöôøng khoa cöû töø ñaây döùt haún.
Traãm nghó raèng quy cheá cöïu hoïc ñaõ khoâng coøn ñaùp öùng ñöôïc ñieàu mong muoán,
trong khi con ñöôøng töông lai cuûa taân hoïc ñang theânh thang môû roäng tröôùc
maët” (theo Khaûi Ñònh chính yeáu sô taäp).

Tröôùc ñoù, keå töø Ñaïo duï ngaøy 31/5/1906, chính phuû Baûo hoä Phaùp ñöôïc söï
thoûa thuaän cuûa Nam trieàu aán ñònh neàn hoïc chính môùi thay daàn cho neàn giaùo
duïc Nho hoïc cuõ, aùp duïng ôû Baéc Kyø vaø Trung Kyø, theo ñoù chia laøm ba baäc hoïc:

1) AÁu hoïc goàm lôùp Ñoàng aáu (lôùp Naêm), lôùp Döï bò (lôùp Tö), lôùp Sô ñaúng
(lôùp Ba). Chöông trình hoïc goàm chöõ Phaùp vaø chöõ Quoác ngöõ; cuoái baäc AÁu hoïc (töùc
lôùp Ba), hoïc sinh phaûi qua moät kyø thi ñeå laáy baèng Sô hoïc Yeáu löôïc (Primaire
EÙleùmentaire).

2) Tieåu hoïc goàm lôùp Nhì naêm thöù nhöùt (Cours Moyen 1eøre anneùe), lôùp
Nhì naêm thöù hai (Cours Moyen 2eøme anneùe), vaø lôùp Nhöùt (Cours Supeùrieur).
Chöông trình hoïc cuõng goàm chöõ Phaùp vaø chöõ Quoác ngöõ; cuoái caáp thi laáy baèng
Tieåu hoïc Yeáu löôïc, cuõng goïi Sô ñaúng Tieåu hoïc hay Sô hoïc Phaùp Vieät (Certificat
d’Etude Primaire Franco-Indigeøne, töông ñöông baèng Tieåu hoïc sau naøy).

3) Trung hoïc, goàm hai caáp/ ban Cao ñaúng Tieåu hoïc vaø Tuù taøi: (a) Cao
ñaúng Tieåu hoïc hoïc ñuû caùc moân Phaùp vaên, Toaùn, Lyù, Hoùa, Vaïn vaät (Sinh vaät),
Söû, Ñòa… töông töï chöông trình Phaùp, goàm 4 naêm: Nhaát nieân (1eøre anneùe), Nhò
nieân (2eøme anneùe), Tam nieân (3eøme anneùe), Töù nieân (4eøme anneùe). Taát caû ñeàu
daïy baèng tieáng Phaùp, tröø 2 moân Vieät vaên vaø Haùn vaên; (b) Tuù taøi (Enseignement
secondaire, töông ñöông Trung hoïc Ñeä nhò caáp hay caáp III sau naøy), thôøi gian

* Thaønh phoá Hoà Chí Minh.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 185

hoïc 3 naêm (töông töï 3 lôùp baäc sau cuøng cuûa chöông trình Trung hoïc Phaùp), chia
laøm 3 ban Trieát hoïc/ Vaên chöông, Toaùn vaø Khoa hoïc, vôùi hoïc trình goàm caùc lôùp
Ñeä nhaát nieân (1eøre anneùe secondaire, töông ñöông lôùp Ñeä tam hay lôùp 10 sau
naøy), Ñeä nhò nieân (2eøme anneùe secondaire, töông ñöông lôùp Ñeä nhò hay lôùp 11
sau naøy) vaø Ñeä tam nieân (3eøme anneùe secondaire, töông ñöông lôùp Ñeä nhaát hay
lôùp 12 sau naøy). Cuõng daïy toaøn baèng tieáng Phaùp, tröø moân Vieät vaên vaø Trieát
hoïc Trung Hoa. Keå töø Ñeä nhaát nieân ñaõ baét ñaàu phaân ban goàm ban Khoa hoïc
(Sciences), ban Toaùn (Matheùmatiques), ban Trieát (Philosophie). Hoïc sinh hoïc
xong Ñeä nhò nieân (töông ñöông lôùp Ñeä nhò hay lôùp 11 sau naøy) thi laáy baèng Tuù
taøi I (hay Tuù taøi phaàn I), neáu ñaäu môùi ñöôïc hoïc naêm cuoái cuøng (Ñeä tam nieân,
töông ñöông lôùp Ñeä nhaát hay lôùp 12 sau naøy) ñeå thi laáy baèng Tuù taøi II (hay Tuù
taøi toaøn phaàn).

Rieâng ôû Nam Kyø laø xöù thuoäc ñòa neân neàn hoïc chính ñeàu theo quy cheá thuoäc
ñòa, chæ coù chöông trình Phaùp, nhöng ôû vaøi tröôøng (nhö Chasseloup Laubat,
Peùtrus Kyù… ôû Saøi Goøn) cuõng coù daïy theâm moät soá giôø tieáng Vieät.

ÔÛ Baéc vaø Trung, hai chöông trình trung hoïc Phaùp vaø Phaùp Vieät neâu treân
vaãn ñöôïc aùp duïng cho ñeán naêm 1945 thì ñöôïc thay baèng chöông trình toaøn Vieät
(laáy tieáng Vieät laøm chuyeån ngöõ) ban haønh trong thôøi chính phuû Traàn Troïng
Kim baèng Duï soá 67 ngaøy 03/6/1945 do Hoaøng ñeá Baûo Ñaïi kyù vaø ñöôïc thöïc thi
ngay vôùi khoa thi Tuù taøi nieân khoùa 1944-1945. Ñaây laø chöông trình trung hoïc
Vieät Nam ñaàu tieân trong lòch söû giaùo duïc Vieät Nam hieän ñaïi, tham khaûo töø
chöông trình Phaùp, quen goïi Chöông trình Trung hoïc Hoaøng Xuaân Haõn, vì
do moät nhoùm giaùo sö taâm huyeát ôû Haø Noäi vaø Hueá bieân soaïn caáp toác chæ trong
khoaûng 10 ngaøy, döôùi söï chuû trì, ñoân ñoác cuûa Boä tröôûng Giaùo duïc vaø Myõ thuaät
Hoaøng Xuaân Haõn.

Rieâng ôû Nam, ñeán naêm 1949, trong thôøi kyø Quoác gia Vieät Nam döôùi quyeàn
Quoác tröôûng Baûo Ñaïi, chöông trình cuõ (Phaùp vaø Phaùp Vieät) môùi ñöôïc thay theá
baèng chöông trình Hoaøng Xuaân Haõn.

Ñeán thaùng 9/1949, hai boä Chöông trình Giaùo duïc Vieät Nam môùi daønh cho
baäc Tieåu hoïc vaø baäc Trung hoïc vôùi moät soá thay ñoåi töø chöông trình Hoaøng Xuaân
Haõn ñaõ ñöôïc ban haønh chæ caùch nhau chöøng tuaàn leã, döôùi thôøi Boä tröôûng Quoác
gia Giaùo duïc Phan Huy Quaùt, ñeå aùp duïng chung trong nhöõng vuøng thuoäc Quoác
gia Vieät Nam kieåm soaùt. Ñöôïc bieát sau ñoù, caû hai boä chöông trình naøy coøn ñöôïc
caûi caùch theâm laàn nöõa vaøo naêm 1953 döôùi thôøi Boä tröôûng Quoác gia Giaùo duïc
Nguyeãn Döông Ñoân.

Vì vaäy, ñeå thaáy ñöôïc söï tieán trieån qua caùc thôøi kyø cuûa chöông trình vaø
saùch giaùo khoa Vieät Nam giai ñoaïn 1954-1975, chuùng ta khoâng theå khoâng xeùt
qua moät soá boä chöông trình giaùo duïc cuõ nhöng coù tính cô sôû nhö vöøa neâu treân,
trong ñoù coù Chöông trình Trung hoïc Hoaøng Xuaân Haõn 1945, vaø Chöông trình
Tieåu hoïc 1949, vì nhöõng boä chöông trình Trung vaø Tieåu khaùc veà sau ñeàu döïa
theo 2 boä chöông trình naøy ñeå töø ñoù chænh söûa vaø phaùt trieån theâm, vôùi söï thay
ñoåi gaàn nhö khoâng ñaùng keå.

Hieän nay, maëc duø chæ môùi sau 40 naêm thay ñoåi, vieäc khaûo saùt/ nghieân cöùu
ñaày ñuû veà chöông trình vaø saùch giaùo khoa mieàn Nam tröôùc ñaây laø moät vieäc laøm

186 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

khoâng deã chuùt naøo. Nguyeân do vì caùc thö vieän caû tö nhaân laãn nhaø nöôùc ñeàu
ít coù choã naøo quan taâm löu tröõ loaïi taøi lieäu naøy (keå caû Thö vieän Quoác gia Haø
Noäi, Thö vieän Toång hôïp TP HCM, Thö vieän Khoa hoïc Xaõ hoäi TP HCM…), loaïi
taøi lieäu maø ngöôøi ta ñôn giaûn cho raèng khoâng coøn caàn duøng ñeán nöõa, neân sau
ngaøy 30/4/1975 ñaõ bò voâ tình huûy boû haàu heát. Chuùng toâi ñaõ raùng luøng suïc, hoûi
han khaép nôi vaãn chöa tìm ñuû ñöôïc taát caû nhöõng boä chöông trình giaùo duïc ñaõ
ñöôïc Boä Quoác gia Giaùo duïc mieàn Nam in ra, coøn veà saùch giaùo khoa phuïc vuï cho
chöông trình giaûng daïy thì tuy cuõng töông töï nhö vaäy nhöng may maén laïi ñöôïc
moät soá ngöôøi yeâu saùch “hoaøi coå” giöõ ñöôïc chuùt ít. Vì vaäy, khi trình baøy baøi vieát
naøy, ñaëc bieät ôû phaàn chöông trình giaùo duïc, coù nhöõng choã chuùng toâi seõ trích
daãn nguyeân vaên taøi lieäu cuõ khaù daøi, khoâng phaûi khoâng bieát ngaïi toán giaáy möïc,
nhöng ngoaøi vieäc minh hoïa coøn coù yù phaàn naøo giuùp theá heä treû vaø nhöõng ngöôøi
nghieân cöùu lòch söû giaùo duïc sau naøy coù saün taøi lieäu tham khaûo, khi caàn thì vaãn
coù theå trích daãn laïi ñöôïc, maø khoâng quaù vaát vaû nhö khi chuùng toâi phaûi ñi tìm
chuùng (ôû nhöõng ñoaïn trích nguyeân vaên naøy, chuùng toâi seõ cho in baèng font chöõ
khaùc vôùi côõ chöõ nhoû hôn bình thöôøng, cho deã phaân bieät).

Phaàn moâ taû noäi dung cuï theå chöông trình hoïc moãi caáp lôùp cuûa hai baäc
Trung, Tieåu hoïc, cuõng nhö saùch giaùo khoa töông öùng, chuùng toâi seõ chæ taäp trung
vaøo 3 moân Vaên, Ñaïo ñöùc/ Coâng daân giaùo duïc (Tieåu hoïc, Trung hoïc hay caáp I, II)
vaø Trieát (Trung hoïc Ñeä nhò caáp hay caáp III) vì neáu giôùi thieäu sang taát caû nhöõng
moân khaùc seõ quaù meânh moâng daøi doøng, vaø vì ñaây cuõng laø 3 moân hoïc tieâu bieåu
cho thaáy nhöõng neùt ñaëc tröng cuûa neàn giaùo duïc mieàn Nam 1954-1975 voán döïa
treân neàn taûng trieát lyù giaùo duïc (hay nhöõng nguyeân taéc caên baûn) goàm Nhaân baûn,
Daân toäc vaø Khai phoùng. Veà saùch giaùo khoa lieân quan caùc boä moân treân, chuùng
toâi cuõng laïi xin chuù troïng giôùi thieäu chi tieát hôn veà saùch giaùo khoa cuûa baäc Tieåu
hoïc, vì quan nieäm ñaây laø baäc hoïc phoå thoâng neàn taûng coù tính ñaïi chuùng quyeát
ñònh cho nhöõng baäc hoïc tieáp sau.

Tuy chuû ñeà baøi vieát laø chöông trình vaø saùch giaùo khoa mieàn Nam tröôùc
1975, nhöng khi trình baøy cho töøng ñeà muïc höõu quan, chuùng toâi khoâng theå
khoâng nhaéc qua nhöõng giai ñoaïn tröôùc ñoù, vì neáu khoâng laøm nhö vaäy, seõ khoâng
theå nhaän ra ñöôïc moái lieân laïc nhaân quaû trong suoát doøng maïch phaùt trieån coù
tính keá thöøa vaø lieân tuïc. Chaúng haïn, neáu khoâng naém baét sô qua noäi dung caùc
saùch giaùo khoa veà Quoác vaên, Luaân lyù cuûa thôøi Traàn Troïng Kim tröôùc ñoù thì seõ
khoâng theå hieåu ñöôïc lyù do veà noäi dung hieän höõu cuûa caùc saùch giaùo khoa Quoác
vaên, Ñaïo ñöùc, Coâng daân giaùo duïc veà sau. Töông töï, tìm hieåu veà chöông trình hoïc
cuûa mieàn Nam tröôùc 1975, nhö treân ñaõ noùi, chuùng ta cuõng khoâng theå khoâng xeùt
tôùi nhöõng boä chöông trình cuõ ñaõ ñöôïc bieân soaïn tröôùc, töø 1945.

Rieâng veà chöông trình vaø saùch giaùo khoa ôû baäc Ñaïi hoïc, chuùng toâi cuõng xin
noùi löôùt qua cho bieát vaäy thoâi, ñôn giaûn chæ vì ñaïi hoïc mieàn Nam ñöôïc quyeàn töï
trò, veà hoïc vuï moãi tröôøng ñaïi hoïc töï lo laáy, khoâng coù chöông trình hoïc quy ñònh
vaø cuõng khoâng bò Boä Quoác gia Giaùo duïc chi phoái, chæ ñaïo. Tuy nhieân, chuùng toâi
seõ xin löu yù giôùi thieäu sô qua chöông trình hoïc vaø moät soá giaùo trình thöôøng ñöôïc
giaûng daïy trong caùc tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm, vì quan nieäm ñaây nhö boä “maùy
caùi” ñaøo taïo giaùo vieân, coù taùc duïng raát quan troïng ñoái vôùi toaøn boä söï phaùt trieån
cuûa neàn giaùo duïc chung caû nöôùc.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 187

A. CHÖÔNG TRÌNH VAØ SAÙCH GIAÙO KHOA TIEÅU HOÏC

I. CHÖÔNG TRÌNH TIEÅU HOÏC

1. Chöông trình Tieåu hoïc 1949

a. Toång quaùt

Chöông trình Tieåu hoïc Vieät Nam ñaàu tieân ñöôïc ban haønh theo Nghò ñònh
4-NÑ/GD trong thôøi kyø Quoác gia Vieät Nam döôùi quyeàn Quoác tröôûng Baûo Ñaïi, do
Boä tröôûng Boä Quoác gia Giaùo duïc Phan Huy Quaùt kyù ngaøy 27/8/1949.

Baäc Tieåu hoïc 5 naêm 5 lôùp, xeáp theo thöù töï töø thaáp leân cao, goàm: lôùp Naêm
(töông ñöông lôùp 1 sau naøy), lôùp Tö (töông ñöông lôùp 2), lôùp Ba (töông ñöông
lôùp 3), lôùp Nhì (töông ñöông lôùp 4), lôùp Nhaát (töông ñöông lôùp 5).

Caùc moân hoïc: Vieät ngöõ (Ngöõ vöïng - Taäp ñoïc vaø Hoïc thuoäc loøng - Vaên
phaïm, Chính taû vaø Vieát taäp - Taäp laøm vaên), Ñöùc duïc, Coâng daân giaùo duïc, Söû kyù,
Ñòa lyù, Khoa hoïc thöôøng thöùc, Toaùn phaùp, Taäp veõ, Thuû coâng, Hoaït ñoäng thanh
nieân vaø toå chöùc haøng ñoäi töï trò, Theå duïc, Hoïc haùt-Taäp kòch-Hoïc noùi, Hoïp lôùp,
Ñi chôi, Ñi caém traïi, Troø chôi.

Chöông trình naøy ñaõ ñaùnh daáu moät böôùc ngoaët tieán trieån quan troïng
trong lòch söû giaùo duïc tieåu hoïc Vieät Nam, trôû thaønh caên cöù tham khaûo cho
nhöõng chöông trình tieåu hoïc tieáp sau trong thôøi Vieät Nam Coäng hoøa (VNCH).
Döôùi ñaây laø “Chæ thò chung” cuõng do Boä tröôûng Phan Huy Quaùt kyù taïi Haø Noäi
ngaøy 24/8/1949, ban haønh nhö moät phuï baûn keøm theo Nghò ñònh 4-NÑ/GD neâu
treân, noäi dung tuy coù phaàn hôi roái raém thieáu maïch laïc nhöng cuõng ñuû cho thaáy
chuû tröông chính saùch qua ñoù nhöõng phöông phaùp cuûa neàn giaùo duïc môùi ñaõ ñöôïc
chính thöùc ñem ra aùp duïng taïi Vieät Nam cho baäc Tieåu hoïc:

CHÆ THÒ CHUNG

Baäc tieåu hoïc laø caên baûn cuûa neàn quoác gia giaùo duïc.

Ngaønh tieåu hoïc coù nhieäm vuï ñaøo taïo nhöõng theá heä thanh nieân xöùng ñaùng cuûa moät nöôùc
ñoäc laäp.

Chöông trình baäc tieåu hoïc ñaõ soaïn theo nhöõng nguyeân taéc môùi ñeå cho neàn giaùo duïc thôøi
nay ñöôïc phuø hôïp vôùi söï tieán hoùa cuûa daân toäc vaø tính caùch ñoäc laäp cuûa quoác gia.

1) Tinh thaàn quoác gia.- Neâu cao tinh thaàn quoác gia ñeå khích leä loøng aùi quoác vaø chaán khôûi
daân khí. Tinh thaàn quoác gia Vieät Nam ngaøy nay laø tinh thaàn cuûa moät daân toäc bieát töï cöôøng, töï laäp,
bieát phaán ñaáu ñeå giaønh ñoäc laäp, bieát kieân quyeát ñeå giöõ giang sôn Toå quoác, bieát noã löïc ñeå ganh ñua
vôùi ngöôøi ngoaøi treân con ñöôøng tieán hoùa cuûa nhaân loaïi.

2) Cöôõng baùch giaùo duïc.- Muoán ñaït ñöôïc muïc tieâu noùi treân, neàn tieåu hoïc phaûi ñi ñeán cöôõng
baùch giaùo duïc. Boä ñang nghieân cöùu ñeå tìm caùc phöông tieän ñeå daàn daàn thöïc hieän ñöôïc söï cöôõng
baùch giaùo duïc. Vì leõ ñoù, neân chöông trình tieåu hoïc khoâng daønh moät soá giôø veà moân Phaùp ngöõ.

3) Chuyeån ngöõ caùc moân trong chöông trình naøy laø tieáng Vieät, neân haïn tuoåi toái thieåu vaøo lôùp
Naêm, laø lôùp ñaàu baäc tieåu hoïc, ruùt xuoáng 5 tuoåi (tröôùc kia 6 tuoåi). Nhö theá, treû con coù theå 10 tuoåi
ñaõ hoïc heát baäc tieåu hoïc. Nhöõng hoïc troø naøo coù theå theo hoïc baäc trung hoïc ñöôïc thì 17 tuoåi ñaõ thi
laáy baèng Tuù taøi. So vôùi neàn trung hoïc cuûa caùc nöôùc AÂu Myõ, thì nieân haïn aáy laø töông ñöông, vaø caùc
hoïc sinh xuaát saéc sau naøy vaøo caùc tröôøng ñaïi hoïc cuõng moät loaït tuoåi nhau caû.

4) Lôùp maãu giaùo.- Muoán cho treû con tröôùc khi vaøo tröôøng tieåu hoïc ñaõ ñöôïc huaán luyeän theo
caùc phöông phaùp khoa hoïc, moät lôùp maãu giaùo seõ thaønh laäp gaàn ñaây. Lôùp aáy coù muïc ñích laø ñaøo
taïo moät soá giaùo vieân caùc lôùp maãu giaùo sau naøy ñeå thu nhaän caùc treû con döôùi 5 tuoåi.

188 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

5) Theå duïc.- Cho neàn giaùo duïc ñöôïc hoaøn toaøn, chöông trình baäc tieåu hoïc daønh moät ñòa vò
quan troïng cho moân Theå duïc. Moät tinh thaàn maïnh meõ trong moät thaân theå cöôøng traùng môùi mong
gaùnh vaùc noåi caùc coâng vieäc naëng neà kieán thieát quoác gia.

Ngoaøi ra, söï chuù troïng veà theå duïc laø söûa soaïn moät soá thanh nieân ñeå sau naøy cung caáp
cho caùc tröôøng quoác gia voõ bò coù nhieäm vuï gaây moät quaân ñoäi Vieät Nam xöùng ñaùng.

6) Ca nhaïc.- Bí quyeát cuûa söï thaønh coâng trong vieäc giaùo huaán treû con laø söï hoaït ñoäng vaø
vui veû. Vì leõ ñoù, neân ngay töø caùc lôùp tieåu hoïc, boä ñaõ ñeå rieâng moät soá giôø ñeå daïy moân ca nhaïc.
Treû con thöôøng thích haùt vaø laïi nhôù dai, nhöõng baøi haùt seõ ñöôïc löïa choïn, vaø seõ luoân luoân nhaéc
nhôû cho chuùng nhöõng ñieàu chuùng caàn bieát ñeå nuoâi moät tinh thaàn quoác gia maïnh meõ, moät loøng tin
vöõng chaéc.

7) Tinh thaàn ñoaøn keát.- Moät daân toäc maø rôøi raïc thì taát nhieân yeáu heøn, khoâng theå sinh toàn
trong caùi theá giôùi hôn ñöôïc keùm thua naøy. Nghóa ñoaøn keát laø moät lôïi khí toái quan troïng trong söï
tieán trieån cuûa moät daân toäc. Hoïc ñöôøng phaûi giaûi thích cho treû bieát nghóa hôïp quaàn. Muoán cuï theå
hoùa nghóa ñoaøn keát, vieäc toå chöùc taäp ñoaøn seõ laø moät ñieàu môùi trong chöông trình baäc tieåu hoïc.

8) Hoïc ñöôøng khoâng coù nhieäm vuï chæ giaùo huaán treû con, roài ñeå maëc chuùng töï yù xoay xôû laáy.
Muoán traùnh nhöõng keát quaû khoâng hay do söï hieåu laàm aáy gaây neân, hoïc ñöôøng caàn phaûi lieân laïc maät
thieát vôùi gia ñình, ñeå höôùng daãn hoïc sinh vaøo caùc ngaønh chuyeân moân.

Ñeå giuùp vaøo coâng vieäc aáy, seõ laäp nhöõng phieáu ñeå ghi caùc ñieàu nhaän xeùt veà sinh lyù, veà khaû
naêng, veà caùc ñieåm coù lieân can ñeán söùc naûy nôû cuûa ñöùa treû veà caùc phöông dieän.

9) Ngoaøi ra, neáu coù thuaän tieän, seõ ñaët moät hoïc xöôûng caïnh moãi tröôøng hoïc ñeå hoïc sinh coù
theå haèng ngaøy tröïc tieáp teá nhaän caùc hoaït ñoäng cuûa moät tieåu coâng ngheä.

Haø Noäi, ngaøy 24 thaùng 8 naêm 1949
Boä tröôûng Boä Quoác gia Giaùo duïc
PHAN HUY QUAÙT

b. Noäi dung chöông trình

Chæ xin ghi laïi chöông trình Vieät ngöõ, Ñöùc duïc cuûa lôùp Naêm, lôùp Tö vaø lôùp
Ba ñeå coù caên cöù so saùnh vôùi nhöõng chöông trình ñeán sau. Phaàn giôùi thieäu ñaày
ñuû hôn seõ daønh cho Chöông trình Tieåu hoïc 1959-1960 (ôû muïc 2, döôùi keá tieáp),
vì Chöông trình 1959-1960 veà caên baûn cuõng töông töï chöông trình naøy nhöng
laïi ñöôïc söû duïng oån ñònh laâu daøi trong suoát thôøi kyø VNCH.

- Chöông trình Vieät ngöõ caùc lôùp Naêm, Tö, Ba (chæ neâu tieâu bieåu veà phaân
moân Taäp ñoïc vaø Hoïc thuoäc loøng, vaø khoâng cheùp laïi “Lôøi noùi ñaàu”):

- Lôùp Naêm [töông ñöông lôùp 1 veà sau]
Taäp nhaän vaø nhôù maët chöõ Quoác ngöõ, ñoïc töøng chöõ moät, töøng aâm vaän moät, töøng tieáng moät,
roài tôùi caâu ngaén. Baét ñaàu nöûa naêm hoïc veà sau hoïc troø ñaõ bieát ñoïc töøng baøi ngaén. Cho hoïc thuoäc
loøng nhöõng caâu ca dao, phöông ngoân coù yù nghóa luaân lyù hoaëc coù töông quan vôùi chöông trình Ngöõ
vöïng, nhöng phaûi laø nhöõng caâu hay vaø vöøa söùc hieåu cuûa hoïc troø. Trong luùc hoïc troø chöa bieát ñoïc,
bieát cheùp baøi, thì oâng giaùo neân duøng thính giaùc vaø taäp cho hoïc troø laép ñi laép laïi nhöõng caâu neân
thuoäc loøng.
- Lôùp Tö [töông ñöông lôùp 2 veà sau]
Taäp ñoïc vaø hoïc thuoäc loøng nhöõng baøi hay vaø ngaén, coù töông thích vôùi chöông trình Ñöùc duïc
vaø Ngöõ vöïng, nhöõng baøi quoác ca, ca dao yù vò. Chuù yù ñeán caùch phaùt aâm vaø gioïng.
- Lôùp Ba [töông ñöông lôùp 3 veà sau]
Taäp ñoïc vaø hoïc thuoäc loøng nhöõng baøi hay vaø ngaén, baèng vaên xuoâi hoaëc vaên vaàn coù tính
caùch luaân lyù, thieát thöïc. Taäp ñoïc cho troâi chaûy vaø yù vò, ñoïc cho töï nhieân, ñöøng eà aø.

- Chöông trình Ñöùc duïc caùc lôùp Naêm, Tö, Ba (ghi ñuû, nhöng khoâng cheùp
laïi “Lôøi noùi ñaàu”):

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 189

- Lôùp Naêm [töông ñöông lôùp 1 veà sau]
ÔÛ ba lôùp döôùi (Naêm, Tö, Ba), chöông trình Ñöùc duïc chuyeân chuù veà phaàn thöïc haønh. OÂng
giaùo khoâng ra baøi hoïc, nhöng vaãn coù giôø nhaát ñònh ñeå giaûng giaûi vaø keå nhöõng chuyeän lyù thuù ñeå
caûm hoùa treû, sôùm gaây cho treû nhöõng ñöùc tính sau ñaây:
a) Boån phaän ñoái vôùi baûn thaân.- Saïch seõ, thöù töï, aên uoáng ñieàu ñoä, thaønh thöïc, vui veû, baïo daïn.
b) Boån phaän treû con trong gia ñình.- Boån phaän ñoái vôùi cha meï, ñoái vôùi anh em, chò em. Söï
töôûng nieäm toå tieân. Caùc ngaøy kyû nieäm trong gia ñình. Boån phaän ñoái vôùi ngöôøi trong hoï. Tình gia
toäc. Ñoaøn hôïp. Caùch ñoái ñaõi vôùi gia boäc (nhaân töø, ñoä löôïng, töû teá).
c) Boån phaän treû con ôû hoïc ñöôøng.- Boån phaän ñoái vôùi thaày hoïc: yeâu meán, toân troïng, vaâng
lôøi, bieát ôn. Boån phaän ñoái vôùi beø baïn: giuùp ñôõ laãn nhau, nghóa ñoaøn theå trong beø baïn, beânh vöïc keû
yeáu, khoâng ghen gheùt, khoâng thoùc maùch.
d) Boån phaän ñoái vôùi ngöôøi ngoaøi.- Leã pheùp. Thöông keû khoù, keû taøn taät.
Ñoïc nhöõng chuyeän hay vaø tieåu söû danh nhaân coù boå ích cho baøi daïy.
- Lôùp Tö [töông ñöông lôùp 2 veà sau]
Khoâng coù baøi hoïc, nhöng vaãn coù giôø giaûng giaûi nhaát ñònh.
a) Boån phaän ñoái vôùi baûn thaân.- Phaûi hoïc haønh vaø taäp reøn ñöùc tính toát. Phaûi taäp theå duïc. Bieát
gaéng coâng. Tính can ñaûm. Giöõ phaåm giaù mình. Khi laàm loãi bieát xaáu hoå. Tieát kieäm. Nhuùn nhöôøng.
b) Boån phaän treû con trong gia ñình.- OÂn laïi chöông trình lôùp Naêm. Theâm: Ñöøng laøm cho cha
meï, anh em mang tieáng xaáu, giöõ tieáng thôm cho gia toäc vaø toå tieân.
c) Boån phaän ñoái vôùi ngöôøi ngoaøi.- Leã pheùp. Ngay thaúng. Yeâu meán vaø giuùp ñôõ ñoàng baøo.
- Lôùp Ba [töông ñöông lôùp 3 veà sau]
Khoâng coù baøi hoïc, nhöng coù giôø giaûng giaûi nhaát ñònh. OÂn laïi chöông trình hai lôùp döôùi [töùc
lôùp Naêm, lôùp Tö] veà boån phaän treû con ñoái vôùi baûn thaân vaø ñoái vôùi gia ñình.
a) Boån phaän treû con ôû hoïc ñöôøng.- OÂn qua chöông trình lôùp Naêm. Theâm: boån phaän ñoái vôùi
thaày vaø baïn sau khi thoâi hoïc.
b) Boån phaän ñoái vôùi Toå quoác.- Boån phaän ngöôøi daân trong nöôùc: bieát noã löïc, khoâng yû laïi, bieát
hy sinh, ham töï do, troïng kyû luaät, giöõ traät töï, troïng phaùp luaät. Gaéng laøm vieäc cho Toå quoác. Khuyeán
khích moïi ngöôøi cuøng laøm.
c) Boån phaän ñoái vôùi ngöôøi ngoaøi.- OÂn laïi chöông trình lôùp Tö. Theâm: troïng lôøi höùa, tôø giao
keát. Giao teá chaân thaät, coâng taâm.
d) Xaõ giao.- Söï giao thieäp vôùi baø con, hoï haøng, laøng xoùm.

2. Chöông trình Tieåu hoïc 1959-1960

a. Toång quaùt

Tröôùc chöông trình naøy, ñöôïc bieát coøn coù moät Chöông trình Tieåu hoïc
töông töï ñöôïc ban haønh ñaàu nieân hoïc 1956-1957, döôùi thôøi Boä tröôûng Boä Quoác
gia Giaùo duïc Nguyeãn Döông Ñoân, nhöng chuùng toâi khoâng coù saün trong tay taøi
lieäu naøy. Chöông trình Tieåu hoïc 1959-1960 thaät ra chæ laø moät boä caûi bieân töø
Chöông trình 1949 (ñaõ giôùi thieäu ôû treân) vaø Chöông trình 1956-1957, noäi dung
giöõa chuùng ñeàu ñaïi ñoàng tieåu dò (keå caû phaàn “Lôøi chæ daãn” ñaët tröôùc moãi moân
hoïc, maø ôû Chöông trình 1949 goïi laø “Lôøi noùi ñaàu”), vaø ñöôïc söû duïng oån ñònh
trong suoát quaõng thôøi gian coøn laïi cuûa cheá ñoä VNCH, vôùi vaøi chi tieát thay ñoåi
khoâng ñaùng keå.

Chöông trình Tieåu hoïc 1959-1960 ñöôïc ban haønh theo Nghò ñònh 1005-
GD/NÑ ngaøy 16/7/1959 döôùi thôøi Boä tröôûng Quoác gia Giaùo duïc Traàn Höõu
Theá, söûa ñoåi theo “Chöông trình baäc Tieåu hoïc aán ñònh do Nghò ñònh soá

190 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

4-NÑ/GD ngaøy 27/8/1949 vaø caùc nghò ñònh söûa ñoåi vaø boå tuùc keá tieáp” (Ñieàu 1
Nghò ñònh), “Caùc baûng phaân chia giôø hoïc giöõa caùc moân vaø chöông trình hoïc
khoùa ñính theo nghò ñònh naøy seõ aùp duïng keå töø nieân hoïc 1959-1960” (Ñieàu 2
Nghò ñònh).

Baäc Tieåu hoïc 5 naêm 5 lôùp, caùch goïi cuõng nhö Chöông trình Tieåu hoïc 1949,
töùc: lôùp Naêm (töông ñöông lôùp 1 sau naøy), lôùp Tö (töông ñöông lôùp 2), lôùp Ba
(töông ñöông lôùp 3), lôùp Nhì (töông ñöông lôùp 4), lôùp Nhaát (töông ñöông lôùp 5).

Caùc moân hoïc, goàm 9 moân: Vieät ngöõ (Ngöõ vöïng - Taäp ñoïc - Hoïc thuoäc loøng
- Chính taû vaø Vaên phaïm - Taäp laøm vaên - Taäp vieát), Ñöùc duïc vaø Coâng daân giaùo
duïc, Söû kyù, Ñòa lyù, Thöôøng thöùc (Quan saùt vaø Veä sinh), Toaùn, Veõ, Thuû coâng,
Hoaït ñoäng thanh nieân, Troø chôi, Theå duïc vaø troø chôi.

Nhöõng nguyeân taéc caûi toå chöông trình tieåu hoïc ñeå cho ra chöông trình
1959-1960 ñaõ ñöôïc ñính keøm theo baûn Nghò ñònh 1005-GD/NÑ), ñaët ôû phaàn ñaàu
boä saùch Chöông trình Tieåu hoïc do Boä Quoác gia Giaùo duïc xuaát baûn naêm 1960.
Nhöõng nguyeân taéc naøy coù tính caùch chæ ñaïo giaùo duïc, thöôøng ñöôïc trích daãn laïi
ñaày ñuû trong caùc giaùo trình daønh cho ngaønh sö phaïm (nhö trong saùch Sö phaïm
thöïc haønh cuûa GS Traàn Vaên Queá, do Boä Vaên hoùa Giaùo duïc in laàn thöù nhaát naêm
1964 vaø laàn thöù hai naêm 1969), ñaõ theå hieän theâm böôùc nöõa noã löïc cuûa caùc nhaø
chöùc traùch mieàn Nam trong quaù trình tieáp thu ngaøy caøng ñaày ñuû hôn tinh thaàn
cuûa neàn giaùo duïc môùi thôøi hieän ñaïi. Vaên baûn naøy coù tính caùch quan troïng, neân
döôùi ñaây xin cheùp laïi nguyeân vaên ñeå laøm taøi lieäu tham khaûo:

NGUYEÂN TAÉC CAÛI TOÅ CHÖÔNG TRÌNH TIEÅU HOÏC

I. Nguyeân taéc caên baûn cuûa neàn giaùo duïc Vieät Nam
1. Neàn giaùo duïc Vieät Nam phaûi laø moät neàn giaùo duïc nhaân baûn, toân troïng giaù trò thieâng lieâng
cuûa con ngöôøi, laáy chính con ngöôøi laøm cöùu caùnh, vaø nhö vaäy, nhaèm muïc ñích phaùt trieån toaøn
dieän con ngöôøi.
2. Neàn giaùo duïc Vieät Nam phaûi laø moät neàn giaùo duïc daân toäc, toân troïng giaù trò truyeàn thoáng
maät thieát lieân quan vôùi nhöõng caûnh huoáng sinh hoaït nhö gia ñình, ngheà nghieäp, ñaát nöôùc vaø ñaûm
baûo höõu hieäu cho söï sinh toàn, phaùt trieån cuûa quoác gia daân toäc.
3. Neàn giaùo duïc Vieät Nam phaûi coù tính caùch khai phoùng, toân troïng tinh thaàn khoa hoïc, phaùt
huy tinh thaàn daân chuû vaø xaõ hoäi, thaâu thaùi tinh hoa caùc neàn vaên hoùa theá giôùi.
II. Ñaëc tính cuûa neàn Tieåu hoïc Vieät Nam
Caên cöù vaøo ba nguyeân taéc caên baûn cuûa neàn giaùo duïc Vieät Nam ñaõ ñöôïc aán ñònh, neàn Tieåu
hoïc Vieät Nam caàn coù nhöõng ñaëc tính sau ñaây:
A.- Toân troïng nhaân caùch treû em:
1) Giuùp treû em phaùt trieån ñieàu hoøa vaø troïn veïn tuøy theo baûn chaát caù nhaân vaø caên cöù treân
ñònh luaät naûy nôû töï nhieân veà theå xaùc cuõng nhö veà taâm lyù.
2) Toân troïng caù tính vaø sôû naêng rieâng bieät cuûa treû.
3) Trieät ñeå aùp duïng kyû luaät töï giaùc.
4) Traùnh moïi hình phaït phaïm ñeán nhaân vò cuûa treû.
B.- Phaùt trieån tinh thaàn quoác gia daân toäc:
1) Laáy ñôøi soáng nhaân daân vaø thöïc traïng xaõ hoäi Vieät Nam laøm ñoái töôïng.
2) Laáy Quoác söû ñeå reøn luyeän tinh thaàn aùi quoác, neâu cao yù chí tranh ñaáu cuûa daân toäc, gaây
tình thaân aùi vaø ñoaøn keát.
3) Duøng Quoác vaên laøm lôïi khí saéc beùn ñeå trau gioài tö töôûng quoác gia.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 191

4) Neâu cao veû ñeïp cuûa non soâng Vieät Nam, nhöõng taøi nguyeân phong phuù cuûa ñaát nöôùc,
nhöõng ñöùc tính coá höõu cuûa daân toäc.

5) Duy trì ñaïo lyù coå truyeàn vaø nhöõng thuaàn phong myõ tuïc cuûa daân toäc.

6) Gaây ñöùc tính töï tín, töï laäp, töï cöôøng.

C.- Reøn luyeän tinh thaàn daân chuû vaø khoa hoïc:

1) Trieät ñeå aùp duïng toå chöùc “haøng ñoäi töï trò”, phaùt trieån tinh thaàn taäp theå (chôi taäp theå, laøm
vieäc taäp theå) vaø gaây yù thöùc coäng ñoàng.

2) Reøn luyeän oùc pheâ phaùn, tinh thaàn traùch nhieäm, tinh thaàn kyû luaät.

3) Kích thích tính hieáu kyø cuûa treû, phaùt trieån tinh thaàn khoa hoïc.

4) Baøi tröø dò ñoan, meâ tín.

5) Thaâu thaùi tinh hoa vaên hoùa nöôùc ngoaøi song song vôùi vieäc phaùt huy tinh thaàn daân toäc.

III. Nhöõng neùt chính trong vieäc söûa ñoåi chöông trình Tieåu hoïc

Chöông trình Tieåu hoïc ban haønh ñaàu nieân hoïc 1956-1957, tuy ñaõ ñöôïc soaïn thaûo theo
chöông trình môùi ñeå phuø hôïp vôùi tinh thaàn ñoäc laäp cuûa nöôùc nhaø vaø söï tieán hoùa cuûa daân toäc, nhöng
sau 3 naêm kinh nghieäm, Boä Quoác gia Giaùo duïc nhaän thaáy caàn phaûi caûi thieän theâm cho thích öùng
vôùi hoaøn caûnh vaø nhu caàu hieän taïi.

Caên cöù vaøo ba nguyeân taéc caên baûn cuûa neàn giaùo duïc Vieät Nam vaø nhöõng ñaëc tính cuûa neàn
Tieåu hoïc, vieäc söûa ñoåi chöông trình Tieåu hoïc chuù troïng ñeán nhöõng ñieåm sau ñaây:

1.- Ruùt nheï chöông trình

Chöông trình Tieåu hoïc caàn ruùt nheï ñeå:

a) Saùt vôùi tuoåi sinh lyù vaø taâm lyù cuûa treû, thích öùng vôùi nhu caàu thöïc teá.

b) Traùnh loái hoïc nhoài soï.

c) Giuùp cho treû phaùt trieån ñieàu hoøa veà moïi maët: trí duïc, ñöùc duïc vaø theå duïc.

d) Gaén lieàn hoïc vôùi haønh, hoøa ñôøi soáng cuûa hoïc sinh vaøo ñôøi soáng cuûa nhaân daân, khieán
chuùng coù nhieàu cô hoäi hoïc hoûi nhaân daân ñoàng thôøi giuùp ñôõ nhaân daân.

2.- Baõi boû ngoaïi ngöõ: Theo chöông trình Trung hoïc söûa ñoåi laïi do Nghò ñònh soá 1286 ngaøy
12/8/1958 thì khi leân Ñeä thaát hoïc sinh môùi baét ñaàu hoïc ngoaïi ngöõ vaø töï do löïa choïn moät trong hai
sinh ngöõ: Anh vaên hoaëc Phaùp vaên. Nhö vaäy, vieäc daïy Phaùp vaên ôû baäc Tieåu hoïc xeùt ra khoâng thieát
thöïc nöõa, caàn phaûi baõi boû, ñeå treû em coù theâm thôøi giôø trau gioài veà Quoác vaên maø giaù trò caàn ñöôïc
naâng cao ôû taát caû caùc ngaønh vaø caùc baäc hoïc.

3.- Baõi boû Ban Höôùng nghieäp: Ban Höôùng nghieäp thieát laäp do chöông trình ban haønh ñaàu
nieân hoïc 1956-57 coù muïc ñích taäp cho nhöõng hoïc sinh baét buoäc phaûi trôû veà vôùi coâng vieäc ñoàng
aùng, quen vaø thích söï sinh hoaït ôû chung quanh, ñeå chuùng khoûi bôõ ngôõ sau khi rôøi khoûi gheá nhaø
tröôøng tieåu hoïc.

Theo tinh thaàn giaùo duïc môùi thì khoâng rieâng nhöõng treû em naøy, maø taát caû caùc hoïc sinh
ñeàu phaûi ñöôïc reøn luyeän ñeå coù theå giuùp ích cho ñôøi soáng haèng ngaøy tuøy töøng ñòa phöông vaø tuøy
theo khaû naêng vaø söùc khoûe cuûa treû. Vì vaäy, khoâng caàn chia thaønh 2 ban döï bò trung hoïc vaø höôùng
nghieäp nöõa.

IV. Phöông phaùp sö phaïm - Taøi lieäu giaùo khoa

Soaïn thaûo moät chöông trình ñaày ñuû chöa phaûi laø hoaøn thaønh ñöôïc coâng cuoäc caûi tieán giaùo
duïc. Ñeå ñaït ñöôïc keát quaû mong muoán, ñieàu coát yeáu laø phaûi aùp duïng chöông trình theo tinh thaàn
môùi, vieäc giaûng daïy phaûi theo nhöõng phöông phaùp sö phaïm môùi: phöông phaùp hoaït ñoäng, cuï theå,
thính thò.

Chæ thò ngaøy 24/8/1949 vaø Thoâng tö soá 843-GD ngaøy 25/2/1952 cuûa Boä Quoác gia Giaùo duïc
ñaõ coù noùi roõ ñaïi cöông veà tinh thaàn môùi phaûi theo vaø phöông phaùp sö phaïm môùi phaûi aùp duïng
ñeå cho vieäc giaùo duïc con em ñöôïc thích öùng vôùi nhòp soáng cuûa daân toäc treân con ñöôøng tieán hoùa.
Theâm vaøo ñoù, moãi moân hoïc seõ coù chæ thò rieâng nhaán maïnh vaøo nhöõng ñaëc ñieåm cuûa chöông trình
caûi toå vaø daãn giaûi nhöõng phöông saùch caàn thieát ñeå tröôøng tieåu hoïc coù theå tích cöïc hoaït ñoäng theo
nhöõng khuynh höôùng môùi vaø laøm troøn nhieäm vuï cuûa noù.

192 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Ngoaøi ra, nhöõng ñieàu giaûng daïy cho treû phaûi ñöôïc thaám nhuaàn tinh thaàn giaùo duïc môùi. Vì
vaäy, vieäc bieân soaïn hoaëc löïa choïn taøi lieäu giaùo khoa phaûi trieät ñeå caên cöù vaøo ba nguyeân taéc caên
baûn cuûa neàn giaùo duïc Vieät Nam noùi chung vaø nhöõng ñaëc tính cuûa neàn Tieåu hoïc noùi rieâng, nhaát laø
veà Quoác vaên, Vieät söû, Ñòa lyù, Ñöùc duïc, Coâng daân giaùo duïc v.v… laø nhöõng moân khoâng theå giaûng daïy
theo nhöõng taøi lieäu loãi thôøi, khoâng thích öùng vôùi hoaøn caûnh vaø nhu caàu Vieät Nam hieän taïi.

b. Noäi dung chöông trình

Döôùi ñaây chæ ghi laïi chöông trình hoïc cuûa 3 moân Vieät ngöõ, Ñöùc duïc vaø
Coâng daân giaùo duïc vôùi “Lôøi chæ daãn” giaûng daïy cho töøng moân cuûa Boä Quoác
gia Giaùo duïc. Rieâng moân Vieät ngöõ, chæ ghi phaân moân Taäp ñoïc-Hoïc thuoäc loøng
(khoâng ghi Ngöõ vöïng, Chính taû, Taäp laøm vaên, Taäp vieát), ñeå traùnh röôøm, nhöng
cuõng bôûi vì chæ caàn thoâng qua phaân moân naøy, chuùng ta ñaõ ñuû hieåu ñöôïc noäi dung
giaùo duïc tö töôûng, ñaïo ñöùc truyeàn thoáng cuûa moân Vieät ngöõ maø caùc nhaø giaùo duïc
mieàn Nam tröôùc ñaây muoán nhaán maïnh.

VIEÄT NGÖÕ

LÔØI CHÆ DAÃN
Ngaøy nay khoa Vieät ngöõ ñöôïc duøng ñeå reøn ñuùc vaø phaùt huy tö töôûng daân toäc. Ngoaøi ra, khoa
naøy coøn nhaèm muïc ñích:
1) Veà thöïc teá, tröïc tieáp laøm cho hoïc sinh baäc Tieåu hoïc coù moät caên baûn ngöõ vöïng caàn thieát
trong söï hoïc taäp.
2) Giuùp cho hoïc sinh coù nhöõng taøi lieäu duøng trong söï tieáp xuùc haèng ngaøy:
a) Phaùt bieåu tö töôûng cuûa mình baèng lôøi noùi hoaëc caâu vaên.
b) Hieåu bieát tö töôûng cuûa nhöõng ngöôøi chung quanh mình khi nghe lôøi noùi hoaëc khi ñoïc caâu
vaên.
Chöông trình Vieät ngöõ goàm coù:
- Ngöõ vöïng.
- Taäp ñoïc, Hoïc thuoäc long.
- Chính taû vaø Vaên phaïm, Taäp vieát.
- Taäp laøm vaên.
Trong thôøi khaéc bieåu cuûa caùc lôùp tieåu hoïc ñeàu coù ghi nhöõng moân aáy, rieâng moân Taäp laøm vaên
khoâng ghi ôû thôøi khaéc bieåu lôùp Naêm [lôùp 1 baây giôø]. Trong nhöõng giôø Ngöõ vöïng vaø Taäp ñoïc, giaùo
chöùc phaûi taäp cho hoïc troø noùi chuyeän (noùi cho baïo daïn vaø cho töï nhieân, coù thöù töï, coù ñaàu ñuoâi,
ñöøng keùo daøi töøng tieáng moät). Coøn moân Vaên phaïm [Ngöõ phaùp] thì chæ ghi trong chöông trình lôùp
Nhì vaø lôùp Nhaát [lôùp 4 vaø lôùp 5 baây giôø], nhöng cuõng coát ñeå daïy ñaïi cöông veà ngöõ phaùp maø thoâi.
Giaùo chöùc seõ duøng nhöõng baøi Chính taû hoaëc Taäp ñoïc ñeå giuùp hoïc sinh nhaän xeùt moät vaøi ñònh luaät
thoâng thöôøng rieâng cuûa Vieät ngöõ, ñeå giuùp chuùng trong vieäc taäp laøm vaên.
Nhöõng vaán ñeà trong chöông trình ñaõ aán ñònh seõ hoïc ñi hoïc laïi kyõ löôõng theo phöông phaùp
tieäm tieán, ñi töø choã bieát ñeán choã chöa bieát, töø choã gaàn ñeán choã xa, töø choã deã ñeán choã khoù, töø choã
cuï theå ñeán choã tröøu töôïng. Giaùo chöùc phaûi duøng vaät lieäu, tranh aûnh hoaëc tæ duï thieát thöïc ñeå cuï theå
hoùa taát caû caùc vaán ñeà ñem daïy cho hoïc troø. Moãi vaán ñeà seõ duøng laøm chuû ñieåm cho taát caû caùc moân
Ngöõ vöïng, Taäp ñoïc, Hoïc thuoäc loøng, Chính taû, Taäp laøm vaên… Trong luùc daïy Vieät ngöõ, giaùo chöùc
neân nhôù raèng chöông trình aáy khoâng phaûi ñöùng taùch haún chöông trình cuûa caùc moân hoïc khaùc nhö
Ñöùc duïc, Coâng daân giaùo duïc, Quoác söû, Ñòa lyù v.v… maø phaûi coá tìm caùch cho chöông trình caùc moân
hoïc aáy vaø khoa Vieät ngöõ coù lieân laïc vôùi nhau.
ÔÛ lôùp Nhì vaø lôùp Nhaát, nhöõng danh töø khoa hoïc vaø kyõ thuaät (thuaät ngöõ), nhöõng danh töø Haùn
Vieät hoaëc ngoaïi lai (taân ngöõ), nhöõng danh töø thöôøng duøng trong coâng vaên seõ chieám moät phaàn
quan troïng. Caùc tieáng goác ôû chöõ Haùn seõ daïy nhieàu hôn vaø giaûng kyõ hôn, theo loái taùch rieâng töøng
chöõ, roài hôïp laïi maø giaûi nghóa toaøn caû tieáng, hoaëc caùc caâu thaønh ngöõ.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 193

Ñaëc bieät chuù yù veà Vieät ngöõ: neân nheï veà phaàn taàm chöông trích cuù, ngheä thuaät vì ngheä thuaät,
maø phaûi chuù yù ñeà cao vaán ñeà ngheä thuaät vì nhaân sinh (phuïc vuï cho ñaïo ñöùc con ngöôøi, cho haïnh
phuùc gia ñình, cho an ninh xaõ hoäi, cho ñoäc laäp töï do).

CHÖÔNG TRÌNH

(Goàm Ngöõ vöïng-Taäp ñoïc-Hoïc thuoäc loøng-Chính taû-Vaên phaïm-Taäp vieát-Taäp
laøm vaên (töø lôùp Tö), nhöng ôû ñaây chæ ghi 2 phaân moân Taäp ñoïc vaø Hoïc thuoäc loøng,
theo Chöông trình Tieåu hoïc, Boä Quoác gia Giaùo duïc xuaát baûn, Saøi Goøn, 1960)

LÔÙP NAÊM

Taäp nhaän vaø nhôù maët chöõ Quoác ngöõ, ñoïc töøng tieáng, töøng caâu ngaén. Baét ñaàu nöûa naêm hoïc
veà sau, hoïc troø ñaõ phaûi bieát ñoïc töøng baøi ngaén, lieân quan vôùi chöông trình Ngöõ vöïng. Cho hoïc thuoäc
loøng nhöõng caâu ca dao, tuïc ngöõ, chaâm ngoân ñöôïm maøu saéc daân toäc coù yù nghóa luaân lyù hoaëc töông
quan vôùi chöông trình Ngöõ vöïng nhöng phaûi laø nhöõng caâu hay, coù tính caùch thöïc teá vaø vöøa söùc hieåu
cuûa hoïc troø. Trong luùc hoïc troø chöa bieát ñoïc, chöa bieát cheùp baøi, giaùo vieân neân duøng thính giaùc vaø
taäp cho hoïc troø laëp ñi laëp laïi nhöõng caâu neân thuoäc loøng (chuù yù ñeán caùch ñoïc cho ñuùng gioïng).

LÔÙP TÖ

Taäp ñoïc, hoïc thuoäc loøng nhöõng baøi (vaên xuoâi hoaëc vaên vaàn) hay, ngaén, thieát thöïc coù töông
quan vôùi chöông trình Ñöùc duïc vaø Ngöõ vöïng, baøi quoác ca, ca dao yù vò (chuù yù ñeán caùch phaùt aâm
vaø gioïng).

LÔÙP BA

Taäp ñoïc, hoïc thuoäc loøng nhöõng baøi (vaên xuoâi hoaëc vaên vaàn) hay, ngaén, thieát thöïc, coù töông
quan vôùi chöông trình Ñöùc duïc vaø Ngöõ vöïng (taäp ñoïc cho troâi chaûy, töï nhieân, ñöøng eâ…a…).

LÔÙP NHÌ

Taäp ñoïc, giaûi nghóa, hoïc thuoäc loøng nhöõng baøi vaên hay vaø ngaén, baèng vaên xuoâi hoaëc vaên
vaàn, coù tính caùch luaân lyù, thieát thöïc. Neân choïn nhöõng baøi vaên môùi coù tinh thaàn quoác gia hay xaõ hoäi
(taäp ñoïc cho troâi chaûy vaø coù yù vò, ñoïc töï nhieân, ñöøng eâ…a, ñeå yù ñeán caùc “nhôõn töï”), gioïng ñoïc phaûi
thích hôïp vôùi yù töôûng, tính caùch vaø tình tieát baøi ñoïc.

LÔÙP NHAÁT

Taäp ñoïc, hoïc thuoäc loøng nhöõng baøi vaên hay, vöøa söùc hieåu bieát cuûa hoïc sinh, trích ôû taùc
phaåm cuûa caùc vaên thi só vaø caùc nhaø chí só hieän ñaïi; taäp cho quen caùc loái vaên, taäp cho hoïc troø pheâ
bình, giaûi thích. Ñoïc nhöõng taùc phaåm khuynh höôùng veà ñaïo lyù, veà chuû nghóa quoác gia, veà tình caûm,
veà traøo phuùng cuûa caùc vaên gia vaø thi gia caän ñaïi.

ÑÖÙC DUÏC

LÔØI CHÆ DAÃN

Muïc ñích moân Ñöùc duïc laø giuùp cho treû em nhöõng ñöùc tính toát caàn thieát cho moät coâng daân
cuûa moät nöôùc ñoäc laäp. Vaäy nguyeân taéc cuûa chöông trình Ñöùc duïc laø gaây cho hoïc sinh coù loøng töï
tín vaø tinh thaàn töï laäp, coù tinh thaàn quoác gia, giaøu loøng nhaân ñaïo, baùc aùi, bieát ñoaøn keát vaø hy sinh
vì chính nghóa.

Muoán ñaït ñöôïc muïc ñích noùi treân, chöông trình Ñöùc duïc khoâng theå laø moät môù baøi luaân lyù ñeå
nhoài vaøo oùc treû nhöõng lyù thuyeát suoâng; traùi laïi nhöõng baøi luaân lyù laø nhöõng lôøi huaán giôùi, nhöõng caâu
chaâm ngoân hoaëc caùch ngoân ñích ñaùng, nhöõng nhaän ñònh chính xaùc, neâu roõ nhöõng ñaïi yù veà nhöõng
nghóa vuï chính trong ñaïo laøm ngöôøi. Trong khi giaûng giaûi, oâng thaày neân daïy sô löôïc veà phaàn lyù
thuyeát vaø heát söùc cuï theå hoùa baøi hoïc, keå nhöõng chuyeän vaët thoâng thöôøng, nhöõng thí duï ruùt ôû ñôøi
soáng thöïc teá hay ôû truyeän danh nhaân nöôùc khaùc. Neân ñeà cao ñaïo ñöùc hôn taøi naêng. Ñoù laø phöông
phaùp laøm cho hoïc troø nhaän thaáy chaân lyù moät caùch roõ raøng vaø seõ coù coâng duïng laø kích thích baûn
naêng ñaïo lyù cuûa ñöùa treû.

Ngoaøi ra, coâng cuoäc reøn luyeän tính tình coát ôû söï thöïc haønh. Baát cöù luùc naøo, thaày giaùo phaûi
kieåm coá haønh vi, cöû chæ hoïc sinh, khoâng ñeå chuùng sai laïc ngoaøi loái daïy, gaây cho chuùng nhöõng taäp
quaùn toát, tröø khöû nhöõng thoùi xaáu, reøn luyeän cho chuùng haêng haùi vaø quaû quyeát trong moïi tröôøng
hôïp quan troïng.

194 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

CHÖÔNG TRÌNH

(Chæ trích daãn chöông trình Ñöùc duïc cuûa 3 lôùp ñaàu Naêm, Tö, Ba, löôïc bôùt
2 lôùp Nhì, Nhaát, theo Chöông trình Tieåu hoïc, Boä Quoác gia Giaùo duïc xuaát baûn,
Saøi Goøn, 1960)

- Lôùp Naêm (= Lôùp 1)
ÔÛ ba lôùp döôùi (Naêm, Tö, Ba), chöông trình Ñöùc duïc chuyeân chuù veà phaàn thöïc haønh. Giaùo
vieân khoâng ra baøi hoïc, nhöng vaãn coù giôø nhaát ñònh ñeå giaûng giaûi vaø keå nhöõng chuyeän lyù thuù ñeå
caûm hoùa treû, sôùm gaây cho chuùng coù nhöõng ñöùc tính sau ñaây:
1) Boån phaän ñoái vôùi baûn thaân: Saïch seõ, aên uoáng, thöù töï, thaønh thöïc, vui veû, baïo daïn.
2) Boån phaän treû trong gia ñình: Boån phaän ñoái vôùi cha meï, anh em, oâng baø.- Caùc ngaøy kyû
nieäm trong gia ñình.- Caùch ñoái ñaõi vôùi ngöôøi ôû (töû teá, dòu daøng).
3) Boån phaän treû ôû hoïc ñöôøng: Boån phaän ñoái vôùi thaày hoïc: yeâu meán, toân troïng, vaâng lôøi.- Boån
phaän ñoái vôùi beø baïn: giuùp ñôõ laãn nhau, hoøa thuaän nhau, thöông nhau – kín mieäng.
4) Boån phaän ñoái vôùi ngöôøi ngoaøi: Leã pheùp: Caùch chaøo hoûi, xöng hoâ vôùi keû döôùi, ngöôøi treân
(trong nhaø mình, nôi nhaø ngöôøi, ngoaøi ñöôøng).
- Lôùp Tö (Lôùp 2)
Khoâng coù baøi hoïc, nhöng vaãn coù giôø giaûng giaûi nhaát ñònh. Giaûng xong cho pheùp moät caâu
quyeát ñònh.
1) Boån phaän ñoái vôùi baûn thaân.- Phaûi taäp theå duïc. Bieát gaéng coâng. Phaûi hoïc haønh vaø taäp reøn
ñöùc tính toát. Khi laàm loãi bieát hoái caûi. Tieát kieäm. Nhuùn nhöôøng.
2) Boån phaän treû trong gia ñình.- Nhaéc laïi chöông trình lôùp Naêm. Theâm: Giöõ tieáng thôm cho
cha meï, oâng baø. Boån phaän ñoái vôùi hoï haøng.
3) Boån phaän treû ôû hoïc ñöôøng: Nhaéc laïi chöông trình lôùp Naêm. Theâm: Tình beø baïn.
4) Boån phaän ñoái vôùi ngöôøi ngoaøi.- Leã pheùp. Ngay thaúng. Yeâu meán vaø giuùp ñôõ ñoàng baøo.
- Lôùp Ba (Lôùp 3)
Khoâng coù baøi hoïc, nhöng coù giôø giaûng giaûi nhaát ñònh. Giaûng xong cho cheùp moät caâu quyeát
ñònh hay moät caâu chaâm ngoân.
1) Nhaéc laïi chöông trình lôùp Tö: Boån phaän treû con ñoái vôùi baûn thaân.
2) Boån phaän treû ñoái vôùi gia ñình: Hieáu ñeã. Boån phaän laøm con: a) Khi coøn nhoû; b) Khi tröôûng
thaønh; c) Khi cha meï giaø yeáu.
3) Boån phaän treû ôû hoïc ñöôøng.- Nhaéc qua nhöõng ñieàu ñaõ daïy ôû lôùp Naêm. Tình beø baïn. Boån
phaän ñoái vôùi thaày vaø baïn: a) ÔÛ hoïc ñöôøng; b) Sau khi thoâi hoïc.
4) Boån phaän ñoái vôùi ngöôøi ngoaøi.- Nhaéc laïi nhöõng ñieàu ñaõ daïy ôû lôùp Tö. Theâm: Troïng lôøi
höùa. Chaân thaät. Söï giao tieáp vôùi baø con, hoï haøng, laøng xoùm.

c) Nhaän ñònh veà Chöông trình Tieåu hoïc 1959-1960

Nhìn chung, Chöông trình Tieåu hoïc 1959-1960 chæ laø moät baûn moâ phoûng
theo Chöông trình Tieåu hoïc naêm 1949. ÔÛ khoâng ít choã, ngöôøi soaïn chöông trình
chæ löôïc ñi chuùt ít noäi dung, hoaëc thay ñoåi caùch dieãn ñaït, söûa vaøi caâu chöõ. Thaäm
chí, gioáng nhau caû ôû nhöõng “Lôøi noùi ñaàu” höôùng daãn giaûng daïy chöông trình
daønh cho moãi moân hoïc (maø Chöông trình 1959-1960 söûa laïi laø “Lôøi chæ daãn”).

Theo nhaän ñònh chung cuûa nhieàu ngöôøi, noäi dung chöông trình quaù naëng
neà, coøn röôøm raø, phöùc taïp, keùm thöïc teá, vöôït quaù trình ñoä phaùt trieån veà trí
naêng vaø taâm lyù cuûa treû, nhö daïy Ñòa lyù cho moät em hoïc sinh lôùp 5 (lôùp Nhaát
cuõ) maø laïi muoán cho noù phaûi “hieåu bieát nhöõng khaû naêng môùi veà kinh teá, chính
trò vaø vaên hoùa cuûa nöôùc nhaø, cuûa caùc nöôùc laân caän vaø cuûa caùc nöôùc cöôøng quoác

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 195

naêm chaâu; ñeå roài so saùnh, suy nghó, ñaëng tìm caùch theo kòp ngöôøi hoaëc vöôït
hôn ngöôøi”, nhö trong Lôøi noùi ñaàu moät cuoán saùch giaùo khoa do Boä Quoác gia Giaùo
duïc xuaát baûn.

Noäi dung chöông trình chuyeån taûi coøn naëng veà lyù thuyeát, thieáu thöïc teá,
chöa saùt vôùi hoaøn caûnh vaø nhu caàu ñòa phöông (nhaát laø ñoái vôùi caùc daân toäc thieåu
soá vuøng cao), khoâng thieát thöïc vôùi hieän traïng nöôùc nhaø (xem phaàn ñuùc keát cuûa
Tieåu ban Tieåu hoïc trong Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn quoác 1964, Vaên hoùa nguyeät san,
taäp XIV, Tlñd, tr. 593). Leõ ra phaûi coù moät chöông trình hoïc cuï theå, coù tính caùch
ñaïi chuùng vaø thöïc duïng hôn, gaén vôùi ñôøi soáng thöôøng nhaät vaø khung caûnh soáng
cuûa hoïc sinh, vaø neân phaùt trieån baäc Tieåu hoïc theo höôùng “coäng ñoàng hoùa”, nghóa
laø phaûi laøm cho chöông trình hoïc thích nghi vôùi coäng ñoàng hoïc sinh ñang soáng,
tuøy theo vuøng mieàn: thoân queâ khaùc thaønh thò, mieàn röøng khaùc mieàn bieån… Nhö ôû
moâi tröôøng noâng thoân thì phaûi daïy ôû möùc thoâ sô cho treû nhoû veà canh taùc luùa gaïo,
troàng caây aên traùi, chaên nuoâi gia suùc, veä sinh thöôøng thöùc, kieán thöùc veà moät hai
ngaønh tieåu coâng ngheä thoâng thöôøng, veà toå chöùc xaõ thoân vaø phong tuïc taäp quaùn
ôû thoân queâ…; ôû mieàn bieån thì neân daïy cho treû hieåu veà ngheà ñaùnh caù, laøm muoái,
laøm nöôùc maém… “Quy taéc laø treû trong hoaøn caûnh naøo thì hoïc nhieàu veà hoaøn caûnh
ñoù, coøn nhöõng hoaøn caûnh khaùc chæ caàn bieát qua loa, nhö vaäy hoïc roài môùi coù dòp
haønh. Veà caùc moân Toaùn, Söû, Ñòa, Vieät ngöõ, vaãn chæ neân daïy nhöõng caùi thieát thöïc.
Chöông trình Toaùn tæa bôùt ñi moät nöûa cuõng khoâng haïi… Treû chæ caàn laøm ñöôïc
nhöõng baøi toaùn thöôøng duøng trong ñôøi thoâi, ñöøng baét chuùng laøm nhöõng toaùn laét
leùo veà phaân soá, ñoäng töû, tyû troïng nhö hieän nay…” (Nguyeãn Hieán Leâ, “Phaûi maïnh
daïn caûi toå neàn giaùo duïc Vieät Nam”, Baùch khoa soá 130, ngaøy 01/6/1962, tr. 35).

Coù taùc giaû ñeà nghò neân taêng theâm nhöõng giôø aâm nhaïc, hoäi hoïa vaø thuû coâng,
“ñeå gaây khieáu thaåm myõ trong taâm hoàn non nôùt cuûa hoïc sinh”, vaø “ñeå caùc em
yeâu meán vaø toân troïng coâng vieäc lao ñoäng, ñieàu caàn thieát trong moät xaõ hoäi voán
chæ quen caùi hoïc töø chöông vaø saùch vôû.” (Xem Nguyeãn Khaéc Hoaïch, Xaây döïng
vaø phaùt trieån vaên hoùa giaùo duïc, Nxb Löûa thieâng, Saøi Goøn, 1970, tr. 100-105).

Moät soá yù kieán thuoäc loaïi nhö vöøa neâu treân coù theå ñöôïc coi nhö maàm moáng
cuûa chuû tröông caûi caùch giaùo duïc theo höôùng “coäng ñoàng hoùa” vaø “ñòa phöông
hoùa” maø ngaønh giaùo duïc VNCH ñaõ coá gaéng thöïc hieän nhöng coøn dang dôû, trong
nhöõng naêm cuoái cuøng cuûa cheá ñoä.

3. Chöông trình Tieåu hoïc 1967-1968

Chöông trình Tieåu hoïc aùp duïng keå töø nieân khoùa 1967-1968 thaät ra chæ laø
moät baûn sao laïi chöông trình cuõ (1959-1960) ôû treân. Söï thay ñoåi chuùt ít chæ ñöôïc
theå hieän baèng ñoâi ba thoâng caùo hoaëc coâng vaên cuûa cô quan chöùc naêng ngaønh
giaùo duïc veà vieäc söûa ñoåi chöông trình hoïc cuûa moät vaøi moân hoïc naøo ñoù trong
Chöông trình Tieåu hoïc cuõ tröôùc, nhö:

a) Thoâng caùo soá 86/SVL/GD/TTH/T ngaøy 22/01/1964 cuûa Nha Toång giaùm
ñoác Trung, Tieåu hoïc vaø Bình daân giaùo duïc veà vieäc Söûa ñoåi chöông trình Ñöùc duïc,
Coâng daân giaùo duïc vaø Quoác söû ôû lôùp Ba vaø lôùp Nhaát.

b) Coâng vaên soá 4865/GD/HL/1 ngaøy 30/6/1967 cuûa Boä Giaùo duïc veà vieäc phoå
bieán Chöông trình Khoa hoïc baäc Tieåu hoïc.

196 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

c) Coâng vaên soá 5501-GD/HL/1 ngaøy 01/8/1967 cuûa Boä Giaùo duïc veà vieäc phoå
bieán Chöông trình Ñöùc duïc baäc Tieåu hoïc.

II. TAØI LIEÄU VAØ SAÙCH GIAÙO KHOA TIEÅU HOÏC

1. Nhöõng taïp chí giaùo khoa tieåu hoïc

Giai ñoaïn ñaàu saùch giaùo khoa tieåu hoïc coøn thieáu, neân thôøi Phaùp thuoäc vaø
sau ñoù töø thôøi kyø chuyeån tieáp sang Quoác gia Vieät Nam qua ñeán Vieät Nam Coäng
hoøa, nhaø nöôùc vaø moät soá tö nhaân ñaõ cho xuaát baûn nhöõng taïp chí phuïc vuï cho
hoaït ñoäng giaûng daïy ôû caùc tröôøng sô ñaúng hoaëc tieåu hoïc. Caên cöù Muïc luïc baùo
chí Vieät ngöõ trong 100 naêm (1865-1965) cuûa Leâ Ngoïc Truï (baûn in roneo) vaø Thö
tòch baùo chí Vieät Nam cuûa Hoïc vieän Chính trò Quoác gia TP HCM (Nxb Chính
trò Quoác gia, Haø Noäi, 1998), cuøng moät ít taøi lieäu höõu quan coøn löu giöõ ñöôïc ôû vaøi
thö vieän, chuùng toâi xin lieät keâ theo thöù töï thôøi gian xuaát baûn, moät soá taïp chí
chuyeân veà giaùo khoa nhö sau:

- Hoïc baùo (1919-1944), Revue peùdagogique aø l’usage des eùcoles primaires
de l’Annam et du Tonkin (Taïp chí Sö phaïm duøng cho caùc tröôøng sô ñaúng ôû
Trung vaø Baéc Kyø), do moät nhoùm giaùo vieân bieân taäp döôùi söï chæ ñaïo cuûa Sôû Hoïc
chính Baéc Kyø, Nhaø in Trung Baéc taân vaên, Haø Noäi (Leâ Ngoïc Truï ghi: Naêm thöù
naêm, töø soá 9 ñeán 39, naêm 1924).

- Sö phaïm hoïc khoa (1922-1939) (Journal des eùcoles), tuaàn baùo ra ngaøy
thöù Hai (Leâ Ngoïc Truï ghi: Soá 14 ñeán 33, naêm 1923).

- Khuyeán hoïc (1935-1937), baùn nguyeät san xuaát baûn taïi Haø Noäi. Chuû
nhieäm: Nguyeãn Xuaân Thaùi (Leâ Ngoïc Truï ghi: Naêm thöù 1, soá 1 ngaøy 01/9/1935;
ñình baûn soá 3 [boä môùi] thaùng 4/1937).

- Sô hoïc tuaàn baùo (1930-1932), Revue hebdomadaire pour l’enseignement
primaire/ Tuaàn baùo duøng cho giaùo duïc sô ñaúng. Xuaát baûn ôû Haø Noäi, Chuû nhieäm
laø Nguyeãn Xuaân Mai (Leâ Ngoïc Truï ghi: Naêm thöù 1, soá 1 ngaøy 29/11/1930, ñình
baûn soá 57 ngaøy 22/5/1932).

- Baïn treû hoïc sanh (1940), baùn nguyeät san xuaát baûn taïi Saøi Goøn. Quaûn lyù:
Ñoaøn Vaên Chaâu (Leâ Ngoïc Truï ghi: Naêm thöù 1, soá 1, ngaøy 25/4/1940 ñình baûn).

- Giaùo duïc taïp chí (1942-1944), Revue peùdagogique, publieù par un groupe de
mandarins et de membres de l’enseignement en Annam/ Taïp chí giaùo duïc ñöôïc
xuaát baûn do moät nhoùm quan vieân vaø thaønh vieân ngaønh giaùo duïc ôû Trung Kyø, döôùi
söï baûo trôï cuûa Thöôïng thö Boä Hoïc. Xuaát baûn haøng thaùng taïi Hueá baèng hai thöù
chöõ Vieät vaø Phaùp. Chuû nhieäm: Nguyeãn Khoa Toaøn. (Leâ Ngoïc Truï ghi Naêm thöù 1,
soá 1-2, thaùng 9-10/1942; theo Nguyeãn Xuaân Hoa trong Lòch söû baùo chí Hueá, Nxb
Thuaän Hoùa, 2013 thì soá 1 ra thaùng 9-10 naêm 1941, soá cuoái naêm 1944).

- Giaùo khoa taïp chí do Boä Quoác gia Giaùo duïc xuaát baûn trong nieân hoïc
1948-1949 taïi Saøi Goøn, phuïc vuï cho vieäc giaûng daïy baäc Tieåu hoïc. Chuû buùt
laø Nguyeãn Vaên Böôøng (Thanh tra Tieåu hoïc). Phaàn Phaùp vaên do H. Truchet
(Thanh tra Lieân tænh) phuï traùch, phaàn tieáng Vieät do moät nhoùm giaùo vieân Saøi
Goøn-Chôï Lôùn. Moãi soá ñeàu coù Phaàn toång quaùt vaø Phaàn giaùo khoa. Phaàn toång
quaùt ñaêng vaøi ba baøi vieát cuûa giaùo chöùc veà lyù luaän, phöông phaùp giaùo duïc/ daïy

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 197

hoïc; Phaàn giaùo khoa chia ra: Lôùp Tieáp lieân (Taäp I), Lôùp Nhöùt (Taäp II), Lôùp Nhì
(Taäp III), Lôùp Ba (Taäp IV), Lôùp Tö (Taäp V) vaø Lôùp Naêm (Taäp VI), vôùi ñuû caùc
moân hoïc trong nhaø tröôøng ñöông thôøi.

- Giaùo duïc nguyeät san (Enseignement 1eøre degreù/ Baäc Tieåu hoïc) xuaát baûn
naêm thöù nhaát 1947, keùo daøi ñeán naêm 1949.

- Muoán ñaäu baèng tieåu hoïc (1953), nguyeät san xuaát baûn taïi Saøi Goøn. Chuû
nhieäm: Vuõ Höõu Tieàm. Taäp 1, thaùng 4/1953; soá cuoái cuøng: taäp 8 thaùng 11/1953.

- Hieáu hoïc, tuaàn baùo giaùo khoa xuaát baûn taïi Haø Noäi vaøo ngaøy thöù Naêm (taäp
ñoû daønh cho baäc Tieåu hoïc). Naêm thöù nhaát 1953, keùo daøi ñeán 1954. Chuû nhieäm:
Buøi Caåm Chöông.

- Tieåu hoïc nguyeät san (1955-? ), do Boä Quoác gia Giaùo duïc Saøi Goøn xuaát
baûn, soá 1-2 thaùng 1-2/1955. Ra ñeàu haøng thaùng, cung caáp taøi lieäu giaûng daïy cho
giaùo vieân, goàm ñuû caùc moân hoïc thuoäc chöông trình baäc Tieåu hoïc. Khoâng roõ ñình
baûn töø naêm naøo, nhöng trong tay chuùng toâi hieän coøn giöõ ñöôïc soá 7 thaùng 2/1965
(nieân khoùa 1964-1965). Boä bieân taäp ghi: Chuû buùt: OÂng Giaùm ñoác Nha Tieåu hoïc
(khoâng ghi roõ hoï teân); Phuï taù Chuû buùt: OÂng Ñaëng Duy Chieåu, Thanh tra Tieåu
hoïc Trung öông, Nha Tieåu hoïc; Toång thö kyù: OÂng Ñinh Gia Dzu, Phoøng Hoïc cheá
Nha Tieåu hoïc; Thö kyù: Baø Traàn Thò Meïo, Phoøng Thanh tra Nha Tieåu hoïc… ÔÛ
moãi soá Tieåu hoïc nguyeät san, tröôùc khi vaøo phaàn giaùo khoa daïy caùc baøi hoïc theo
chöông trình cuûa boä, ñeàu coù caùc phaàn Luaän thuyeát, Taïp trôû (ñaêng thoâng tin…),
Vaên uyeån (ñaêng thô, vaên dòch), Nghò ñònh (ñaêng caùc nghò ñònh, coâng vaên lieân
quan ngaønh giaùo duïc). Phaàn giaùo khoa ñöôïc söï coäng taùc thöôøng xuyeân cuûa ñoâng
ñaûo giaùo vieân, trong ñoù coù moät soá ngöôøi ñöôïc nhieàu ngöôøi bieát nhö Haø Mai Anh,
Theàm Vaên Ñaét, Nguyeãn An Khöông, Nguyeãn Taát Laâm, Vaên Coâng Laàu, Vöông
Peån Lieâm…

- Hieáu hoïc, tuaàn baùo do Nxb Soáng môùi aán haønh taïi Saøi Goøn. Taäp I ñeán soá
16 (1959).

- Chaêm hoïc (1959), tuaàn baùo xuaát baûn taïi Saøi Goøn, ra ñöôïc töø taäp 1 ñeán
taäp 12. Giaùm ñoác: Nguyeãn Vaên Hôïi.

2. Saùch giaùo khoa tieåu hoïc

Saùch giaùo khoa baäc Tieåu hoïc vieát baèng tieáng Vieät ñaõ ñöôïc bieát tôùi töø thôøi
Phaùp thuoäc, xuaát hieän lai rai coù leõ töø sau Ñaïo duï ngaøy 31/5/1906 aán ñònh neàn
hoïc chính môùi, vaø nhaát laø sau khi Toaøn quyeàn Ñoâng Döông Albert Sarraut ban
haønh Hoïc chính toång quy naêm 1917 vôùi söï ñieàu chænh ôû Ñieàu 134 baèng Nghò
ñònh ngaøy 18/9/1924 quy ñònh phaûi daïy baèng tieáng baûn xöù cho ba lôùp ñaàu baäc
Tieåu hoïc. Ñaây cuõng laø lyù do söï ra ñôøi cuûa boä saùch giaùo khoa “Vieät Nam tieåu hoïc
tuøng thö” vieát baèng tieáng Vieät daønh cho caùc moân hoïc baäc AÁu hoïc do Nha Hoïc
chính Ñoâng Phaùp chuû tröông vaø xuaát baûn.

Hieän chuùng toâi coøn giöõ ñöôïc baûn photo cuoán Meùthode de Quoác ngöõ
(illustreùe) daïy vôõ loøng tieáng Vieät do J. C Boscq bieân soaïn duøng cho hoïc sinh caùc
tröôøng hoïc Ñoâng Döông, baûn in laàn thöù 13 taïi Saøi Goøn naêm 1914. Quyeån naøy
ñöôïc ñoùng goäp chung vôùi quyeån Morale pratique (Luaân lyù thöïc haønh) cuûa cuøng

198 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

taùc giaû vôùi söï coäng taùc dòch thuaät cuûa Nguyeãn Vaên Taâm, giaùo vieân Trung hoïc
Myõ Tho. Quyeån sau naøy cuõng duøng cho hoïc sinh caùc tröôøng hoïc Ñoâng Döông,
baûn in laàn thöù 6 naêm 1926 taïi Saøi Goøn, noäi dung toaøn tieáng Vieät, daïy veà luaân
lyù, vôùi nhöõng baøi hoïc nhö: Phong hoùa, Löông taâm, Thaân toäc, Phaûi vaâng lôøi cha
meï, Anh em chò em, Huynh ñeä höõu aùi, Boån phaän toâi tôù, Nhaø tröôøng, Khuyeán
hoïc, Caàn hoïc, Keû bieáng nhaùc, Tình baäu baïn, Phaûi giuùp nhau, Xaáu neát heát baïn…

Trong nhöõng naêm 20-40 cuûa theá kyû tröôùc, nhieàu saùch daïy tieáng Vieät hay
Quoác vaên baäc Tieåu hoïc ñaõ ra ñôøi. Ñöôïc bieát, hieän Thö vieän Quoác gia (Haø Noäi)
vaø vaøi tö nhaân vaãn coøn löu giöõ ñöôïc moät soá saùch giaùo khoa moân tieáng Vieät baäc
Tieåu hoïc nhö sau:

- AÁu hoïc bò theå (Un peu de tout) cuûa Henri Le Bris, baûn caûi bieân cuûa
Huyønh Vaên Ninh ñeå duøng cho hoïc troø caùc tröôøng ôû Ñoâng Döông, in laàn thöù 3
taïi Saøi Goøn naêm 1916, goàm nhöõng baøi taäp ñoïc boå ích veà Kieán thöùc phoå thoâng,
Ñòa lyù, Lòch söû, Haønh chính.

- Quoác-ngöõ sô hoïc vaán taân cuûa Nguyeãn Maïnh Khoa, 37 trang, Nghieâm
Haøm aán quaùn, Haø Noäi, 1924.

- Leân Saùu: Saùch vaàn Quoác ngöõ cuûa Nguyeãn Khaéc Hieáu, 23 trang, Nghieâm
Haøm aán quaùn, Haø Noäi, 1924.

- AÁu vieân taát ñoäc cuûa Traàn Phong Saéc, taùc giaû töï xuaát baûn, naêm 1925.

- Meùthode pratique pour l’eùtude du Quoc ngu: aø l’usage des eùcoles annamites
(Phöông phaùp thöïc haønh Quoác ngöõ duøng cho caùc tröôøng Annam) cuûa Ñoã Thaän,
15 trang, Nhaø in Leâ Vaên Phuùc in laàn thöù 21, Haø Noäi, 1926.

- Saùch daïy vaàn Quoác ngöõ cuûa Ñoã Thaän, 15 trang, Nhaø in Leâ Vaên Phuùc in
laàn thöù 22, Haø Noäi, 1927.

- Tieáng moät An Nam duøng cho hoïc troø Sô ñaúng tieåu hoïc do Toáng Vieát Toaïi
bieân soaïn, Nhaø in Ñaéc laäp, Hueá, 1927. Ngoaøi bìa ghi: “Nhaø nöôùc ñaõ nhaän saùch
naøy voâ baûn keâ nhöõng saùch hoïc trong caùc tröôøng Phaùp Vieät coõi Ñoâng Phaùp (Nghò
ñònh quan Toaøn quyeàn ngaøy 15 Octobre 1927)”.

- Taäp ñoïc vaø Hoïc thuoäc loøng (Lôùp Sô ñaúng vaø Trung ñaúng naêm thöù nhaát)
cuûa Mai Vaên Phöông, Buøi Huy Hueä, 121 trang, Nhaø in Trung Baéc taân vaên in
laàn thöù 2, Haø Noäi, 1937 (in laàn thöù 3 naêm 1939).

- Taân Vieät vaên ñoäc baûn (Lôùp Trung ñaúng, naêm thöù nhaát vaø thöù nhì), 84
trang, nhaø in Legrand, Haø Noäi, 1942.

Nhöng ñaëc bieät, chuùng ta ngaøy nay coøn bieát khaù nhieàu tôùi ba cuoán saùch
giaùo khoa raát noåi tieáng moät thôøi, goàm Quoác vaên giaùo khoa thö chia thaønh 2
quyeån daønh cho lôùp Sô ñaúng (= lôùp Ba sau naøy) vaø lôùp Döï bò (= lôùp Tö hay lôùp
2), Luaân lyù giaùo khoa thö lôùp Ñoàng aáu (= lôùp Naêm hay lôùp 1) ñeàu cuûa nhoùm
Traàn Troïng Kim, Nguyeãn Vaên Ngoïc… bieân soaïn trong tuû saùch “Vieät Nam tieåu
hoïc tuøng thö” do Nha Hoïc chính Ñoâng Phaùp xuaát baûn khoaûng naêm 1926 vaø
ñöôïc söû duïng vöøa chính thöùc vöøa roäng raõi trong suoát giai ñoaïn tröôùc naêm 1949.
Rieâng Quoác vaên giaùo khoa thö vaø Luaân lyù giaùo khoa thö, vì giaù trò giaùo duïc

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 199

laâu beàn cuûa chuùng, gaàn ñaây ñaõ ñöôïc nhieàu nhaø xuaát baûn (nhö Treû, Thanh nieân,
Vaên hoïc…) cho in laïi neân coù theå tìm ñoïc deã daøng. Rieâng moät mình taùc giaû Traàn
Troïng Kim coøn coù quyeån Sô hoïc luaân lyù duøng cho lôùp Sô ñaúng, xuaát baûn laàn ñaàu
naêm 1919, “soaïn ñuùng nhö chöông trình chính phuû môùi ñònh” (“Töïa” cuûa taùc
giaû, Sô hoïc luaân lyù, Nxb Taân Vieät, Saøi Goøn, 1950, tr. X).

Veà nhöõng moân hoïc khaùc, trong boä “Vieät Nam Tieåu hoïc Tuøng thö” baèng tieáng
Vieät do Nha Hoïc chính Ñoâng Phaùp chuû tröông xuaát baûn, coøn coù: Haùn vaên taân
giaùo khoa thö cuûa Leâ Thöôùc vaø Nguyeãn Hieät Chi lôùp Ñoàng aáu, lôùp Döï bò vaø lôùp
Sô ñaúng in töøng cuoán rieâng laàn thöù nhaát trong naêm 1928; Söû kyù giaùo khoa thö
vaø Toaùn phaùp, Caùch trí, Ñòa dö lôùp Ñoàng aáu, Caùch trí giaùo khoa thö lôùp Sô ñaúng
cuûa nhoùm taùc giaû Traàn Troïng Kim-Nguyeãn Vaên Ngoïc…; Veä sinh giaùo khoa thö
lôùp Ñoàng aáu vaø lôùp Döï bò cuûa Baùc só Guillemet (Chaùnh Sôû Y chính xöù Ai Lao)…

Moät soá saùch giaùo khoa baäc Tieåu hoïc thôøi Phaùp thuoäc.

Töø 1949, böôùc sang thôøi kyø Quoác gia Vieät Nam (1949-1955), vôùi chöông
trình Trung vaø Tieåu hoïc môùi ban haønh naêm 1949, saùch giaùo khoa caùc moân hoïc
baét ñaàu xuaát hieän nhieàu hôn. Rieâng veà moân Quoác vaên baäc Tieåu hoïc, hieän chuùng
toâi cuõng coøn giöõ ñöôïc cuoán Baøi ñoïc Quoác vaên cuûa Leâ Vaên Chaùnh ôû Myõ Tho bieân
soaïn (“Lôøi noùi ñaàu” ghi 01/11/1948) daønh cho lôùp Nhì, lôùp Nhöùt tröôøng Sô ñaúng,
do Nxb Minh taân (Paris) xuaát baûn (vì saùch maát bìa löng neân khoâng nhaän ra
naêm xuaát baûn ñích xaùc). Döïa theo danh saùch lieät keâ giôùi thieäu ôû bìa löng moät
quyeån saùch khaùc xuaát baûn naêm 1954 cuûa Nxb Minh taân thì saùch Baøi ñoïc Quoác
vaên cuûa Leâ Vaên Chaùnh chia laøm 3 quyeån I, II, III, nhöng quyeån chuùng toâi ñang
coù trong tay khoâng thaáy ghi soá quyeån gì caû. Saùch daøy chæ 94 trang khoå 13 x
19cm, “ngoaøi nhöõng baøi trích ôû caùc saùch quoác vaên, chuùng toâi coøn dòch phoûng
theo hay döïa theo nhöõng baøi cuûa caùc taùc giaû Anh, Phaùp vaø Myõ…”, vôùi muïc ñích
“taäp treû con thöôûng thöùc nhöõng baøi taû caûnh, taû taâm lyù, taû hình traïng ngöôøi vaø
vaät moät caùch thieát thöïc vaø luoân tieän daïy caùc treû con döïa theo maáy baøi aáy maø
moâ taû nhöõng quan saùt cuûa rieâng mình” (trích “Lôøi noùi ñaàu”).

Ngoaøi quyeån Baøi ñoïc Quoác vaên neâu treân, taùc giaû Leâ Vaên Chaùnh coøn coù Hoïc
tieáng Vieät Nam (lôùp Nhì, lôùp Nhöùt tröôøng Sô ñaúng), Coå kim ñoàng thoaïi (coù leõ
thuoäc daïng baøi ñoïc theâm cho hoïc sinh tieåu hoïc), ñeàu do nhaø Minh taân xuaát baûn.

Tieân phong xuaát hieän trong khoaûng thôøi gian naøy, coù theå keå:

- 100 baøi taäp ñoïc, loaïi saùch giaùo khoa, 2 quyeån, lôùp Nhöùt vaø lôùp Nhì cuûa
“Moät nhoùm giaùo vieân” xuaát baûn, naêm 1949.

200 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

- Tieåu hoïc Vieät Nam Vaên phaïm (Giaùo khoa thö) cuûa Nguyeãn Quang Oaùnh,
Buøi Kyû, Traàn Troïng Kim, 160 trang, Nhaø in Leâ Thaêng, Haø Noäi, baûn in laïi cuûa
Nxb Xuaân thu naêm 1950.

- Vaên phaïm Vieät Nam lôùp Nhì vaø lôùp Nhaát ban Tieåu hoïc cuûa Vieät Quang,
105 trang, Nxb Nam Vieät, 1951.

- Vaên phaïm Tieåu hoïc lôùp Nhì vaø lôùp Nhaát cuûa Buøi Vaên Baûo vaø Vaân Trình,
“Soaïn theo chöông trình cuûa Boä Quoác gia Giaùo duïc, do Ñoàng bích xuaát baûn, in
laàn thöù nhaát taïi Haø Noäi naêm 1952.

- Boä Vieät ngöõ ñoäc baûn 2 quyeån (I & II) cuûa nhoùm Huyønh Vaên Ñoù, Nguyeãn
Höõu Thoâng, Taêng Vaên Chöông soaïn theo Chöông trình Tieåu hoïc 1949, do Nam
höng aán quaùn xuaát baûn taïi Saøi Goøn naêm 1951. Lôøi giôùi thieäu ñaàu saùch cuûa
Nguyeãn Vaên Tröông: “Quyeån Vieät ngöõ ñoäc baûn naøy ra ñôøi raát ñuùng giôø. Hoïc troø
ban Tieåu hoïc caàn coù noù ñaëng taäp luyeän quoác vaên, haàu öùng thí vaøo lôùp ñeä thaát
nieân tröôøng Trung hoïc”.

Ngoaøi ra coøn coù: Saùch hoïc Quoác vaên lôùp Ba, lôùp Tö, lôùp Naêm (in thaønh
töøng cuoán rieâng) ñeàu do Boä Quoác gia Giaùo duïc xuaát baûn trong naêm 1951; Vaàn
Vieät Nam, Quoác vaên lôùp Nhì (quyeån I & II) cuûa “Moät nhoùm giaùo vieân”, Quoác
vaên Toaøn thö lôùp Ba cuûa nhoùm Phaïm Tröôøng Xuaân bieân soaïn, ñeàu do Nxb Vieät
höông aán haønh taïi Saøi Goøn naêm 1951.

- Taân quoác vaên lôùp Ba cuûa Traàn Ngoïc Chuï, Hoaøng Quyù Bình, Hoaøng Ñình
Tuaát, Nxb Nam sôn, Haø Noäi, 1951 (?). Goàm caùc moân Taäp ñoïc - Hoïc thuoäc loøng
- Chính taû - Vaên phaïm - Taäp laøm vaên. “Boä Quoác gia Giaùo duïc ñaõ duyeät y laøm
saùch giaùo khoa”.

- Taân quoác vaên (Taäp ñoïc - Hoïc thuoäc loøng) lôùp Nhaát cuûa Traàn Ngoïc Chuï,
Hoaøng Quyù Bình, Hoaøng Ñình Tuaát, Nxb Nam sôn, In laàn thöù tö, Haø Noäi, 1951.

Veà nhöõng moân hoïc khaùc ngoaøi moân Vaên, chuùng toâi ghi nhaän:

- Moät soá saùch giaùo khoa do Boä Quoác gia Giaùo duïc xuaát baûn: Söû Vieät Nam
lôùp Nhì cuûa Buøi Ñình San (1950), Khoa hoïc thöôøng thöùc lôùp Ba cuûa Nguyeãn
Ñình Hueà (1950).

- Coâng daân giaùo duïc phoå thoâng cuûa Nhaät Hoaønh Sôn, Nxb Ngaøy mai, Haø
Noäi, 1949.

- Khoa hoïc Quan saùt lôùp Nhì vaø lôùp Nhöùt cuûa nhoùm Huyønh Vaên Ñoù…, Khoa
hoïc Thöïc nghieäm lôùp Nhì vaø lôùp Nhöùt, ñeàu do Nam höng aán quaùn xuaát baûn taïi
Saøi Goøn naêm 1951.

- Caùch trí lôùp Nhöùt vaø lôùp Nhì cuûa Leâ Vaên Chaùnh, Toaùn phaùp lôùp Nhöùt
cuûa Laâm Toâ Boâng, ñeàu do nhaø Minh taân xuaát baûn khoaûng 1953.

- Khoa hoïc thöôøng thöùc (Quan saùt vaø Noâng phoá hoïc) lôùp Ba, Ñòa dö Vieät
Nam lôùp Nhì vaø lôùp Nhöùt cuûa “Moät nhoùm giaùo vieân” bieân soaïn, ñeàu do Nxb Vieät
höông aán haønh naêm 1951.

Ñeán thôøi VNCH (1955-1975), vieäc xuaát baûn saùch giaùo khoa Tieåu hoïc baét
ñaàu phaùt trieån maïnh, noùi chung (khoâng keå caáp lôùp), do caû nhaø nöôùc (Boä Quoác
gia Giaùo duïc) laãn tö nhaân song song thöïc hieän.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 201

Veà phía nhaø nöôùc, töø naêm 1958, chính phuû Ñeä nhaát Coäng hoøa cho laäp
Ban Tu thö thuoäc Boä Quoác gia Giaùo duïc ñeå bieân soaïn vaø in saùch giaùo khoa cho
heä thoáng giaùo duïc toaøn quoác. Ban Tu thö ñeán naêm 1965 ñoåi thaønh Sôû Hoïc lieäu
(Chaùnh söï vuï ñaàu tieân laø oâng Trònh Huy Tieán, keá sau laø oâng Lyù Chaùnh Ñöùc), döï
truø in ra 14 trieäu cuoán saùch töø lôùp Naêm (lôùp 1) ñeán lôùp Nhaát (lôùp 5), ñeán naêm
1966 ñaõ in ñöôïc 7 trieäu cuoán. Sôû Hoïc lieäu sau laïi ñoåi teân thaønh Trung taâm Hoïc
lieäu, ñöôïc coi nhö moät nha khoâng coù nhieàu sôû, ñaët döôùi quyeàn cuûa moät Giaùm
ñoác, coù moät Phoù giaùm ñoác phuï taù. Ngoaøi caùc phoøng ban bình thöôøng, Trung taâm
Hoïc lieäu coøn coù: Vaên phoøng UÛy ban Quoác gia Soaïn thaûo Danh töø Chuyeân moân,
Ban Tu thö-Dòch thuaät vaø AÁn loaùt, vaø nhaø in. Ngoaøi boä phaän bieân soaïn in aán
saùch giaùo khoa, trung taâm naøy coøn phuï traùch moät Phoøng Phaùt thanh hoïc ñöôøng.
Ñaây laø moät trong nhöõng phoøng duøng ñeå thöïc hieän moät chöông trình giaùo duïc
ñaëc bieät döôùi hình thöùc vui chôi giaûi trí qua ñaøi phaùt thanh, khôûi ñaàu töø naêm
1966 döôùi söï trôï giuùp cuûa cô quan JUSPAO vaø cuûa Nhaät, nhaèm phoå bieán ñeå boå
tuùc moät soá baøi hoïc daïng kòch ngaén hoaëc troø vui chôi sinh ñoäng tôùi ñoái töôïng hoïc
sinh tieåu hoïc treân toaøn quoác (phaàn mieàn Nam).

Thaùng 4/1974, trung taâm ñöôïc chính phuû chaáp thuaän cho bieán thaønh moät
cô sôû hoaït ñoäng theo cô cheá töï trò ñeå deã daøng hôïp taùc vôùi caùc toå hôïp aán haønh
saùch baùo Anh Phaùp Myõ haàu coù theå in saùch giaùo khoa vôùi giaù reû (xem Vaên hoùa
taäp san, taäp XXIII, soá 2 naêm 1974, tr. 179). Saùch baùn cuûa Trung taâm Hoïc lieäu
coù maïng löôùi phaùt haønh treân toaøn quoác, töø Hueá, Ñaø Naüng vaøo tôùi Ba Xuyeân (Caø
Mau baây giôø). Caùc ñaïi lyù thuoäc vuøng Saøi Goøn vaø tænh lî Gia Ñònh ñöôïc höôûng
hoa hoàng 25%; ôû xa hôn ñöôïc höôûng töø 30% ñeán 35%; ngöôøi söû duïng coù theå ñeán
mua saùch ngay taïi trung taâm nhöng phaûi mua töø 10 cuoán trôû leân cho moãi ñaàu
saùch, vaø ñöôïc bôùt 10% so vôùi giaù bìa.

Tính ñeán naêm 1972, Trung taâm Hoïc lieäu Boä Quoác gia Giaùo duïc ñaõ aán haønh
ñöôïc 40 ñaàu saùch tieåu hoïc, khoâng keå khoaûng 50 ñaàu saùch khaùc (phaàn lôùn loaïi
hoïc vaàn) daønh rieâng cho ñoàng baøo caùc saéc toäc.

Coù theå lieät keâ saùch caùc moân hoïc do Ban Tu thö, Sôû Hoïc lieäu vaø Trung taâm
Hoïc lieäu thuoäc Boä Quoác gia Giaùo duïc ñaõ xuaát baûn nhö sau:

- Vieät ngöõ: Em hoïc vaàn lôùp Moät cuûa nhoùm soaïn giaû Vaên Coâng Laàu, xuaát
baûn laàn thöù 1 naêm 1963, laàn thöù 5 naêm 1971; Em hoïc Vieät ngöõ lôùp Hai cuûa
nhoùm soaïn giaû Vaên Coâng Laàu, xuaát baûn laàn thöù 1 naêm 1965, laàn thöù 3 naêm
1968; Taäp ñoïc töø lôùp Ba tôùi lôùp Naêm (moãi lôùp moät cuoán rieâng) cuûa caùc soaïn giaû
Buøi Vaên Baûo, Nguyeãn Huy Coân, Haø Mai Anh.

- Ñöùc duïc vaø Coâng daân giaùo duïc: Em taäp tính toát töø lôùp Moät ñeán lôùp Naêm
cuûa caùc soaïn giaû Huyønh Coâng Tuù, Nguyeãn Vaên Quan, Trònh Ngoïc Thaâm, Vaên
Coâng Laàu.

- Khoa hoïc thöôøng thöùc: Em tìm hieåu khoa hoïc lôùp Moät tôùi lôùp Naêm (moãi
lôùp moät quyeån rieâng) cuûa caùc soaïn giaû Leâ Ñình Huyeân, Tröông Thò Taøi, Haø Mai
Anh, Traàn Quang Giu.

- Toaùn: Em hoïc toaùn töø lôùp Moät ñeán lôùp Boán (moãi lôùp moät cuoán rieâng) cuûa
caùc soaïn giaû Haø Mai Anh, Nguyeãn Huy Coân; Toaùn phaùp lôùp Naêm cuûa nhoùm
soaïn giaû Chaâu Ngoïc Caûnh.