GIÁO DỤC MIỀN NAM VIỆT NAM

252 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Baøi taäp (haàu heát 1 baøi vôùi yeâu caàu nhaän dieän yeáu toá ngöõ phaùp; thænh thoaûng
môùi coù baøi taäp ñaët caâu).

g. Taäp laøm vaên: Teân phaân moân à Ñeà baøi à Daøn baøi.

h. Taäp vieát (1 baøi/tuaàn): nhö caùc lôùp 1, 2.

3.2.5. Saùch lôùp 5

Trình töï caùc baøi hoïc trong tuaàn, caáu truùc baøi hoïc cuûa caùc phaân moân gioáng
nhö saùch lôùp 4.

3.3. Hình thöùc caùc caâu hoûi, baøi taäp

Nhìn chung, caùc caâu hoûi, baøi taäp ôû taát caû caùc phaân moân ñeàu ñöôïc trình
baøy goïn, roõ nhöng chöa phong phuù. Caâu hoûi tìm hieåu baøi ñoïc, baøi chính taû, ñeàu
chæ döøng ôû möùc ñoä nhaän bieát - kieåu taùi hieän - maø chöa thaáy daïng caâu hoûi phaùt
hieän (keå caû caâu hoûi ôû SGK lôùp 5). ÔÛ lôùp 4, 5 caâu hoûi ñoïc hieåu ñöôïc taùch thaønh
2 maûng: hoûi veà noäi dung baøi (ñöôïc goïi laø “yù töôûng”) vaø hoûi veà vaên phaïm (ñöôïc
goïi laø “lôøi vaên”) nhöng vaãn chæ döøng ôû möùc ñoä taùi hieän nhöõng tình tieát ñaõ coù
trong noäi dung baøi ñoïc laø chính. Coù boä saùch sau moãi caâu hoûi cuûa baøi Taäp ñoïc
ñeàu coù phaàn gôïi yù vaén taét [1]; vaø ngay sau moãi baøi taäp ñeàu coù ñaùp aùn [1]. Caùch
trình baøy naøy coù taùc duïng gôïi yù cho hoïc sinh, giuùp hoïc sinh kieåm tra baøi laøm,
nhöng khoâng phaùt huy ñöôïc tính tích cöïc ñoäc laäp suy nghó, deã gaây nhaøm chaùn,
gaây taâm lyù yû laïi...

4. Moät vaøi nhaän xeùt theâm veà SGK cuûa Boä Giaùo duïc so vôùi caùc SGK
coøn laïi

Nhö ñaõ trình baøy ôû muïc 1, song song vôùi caùc boä SGK cuûa nhieàu taùc giaû,
nhieàu nhoùm taùc giaû laø phaàn giaùo khoa trong Tieåu hoïc nguyeät san do “Boä Giaùo
duïc chuû bieân vaø aán haønh” [8, tr. 105-126]. Do giôùi haïn cuûa baøi vieát, ôû ñaây, chuùng
toâi chæ neâu moät vaøi nhaän xeùt chung nhaát:

1. Phaàn Giaùo khoa cuûa Tieåu hoïc nguyeät san cuõng tuaân thuû theo chöông
trình ñaõ ban haønh, nhö taát caû caùc boä saùch khaùc töø kieán thöùc ñeán caáu truùc caùc
baøi hoïc cuûa töøng phaân moân cuõng nhö thöù töï caùc phaân moân trong tuaàn ôû moãi
khoái lôùp.

2. Tính tích hôïp vaø trieát lyù nhaân baûn, daân toäc, khai phoùng ñeàu ñöôïc Tieåu
hoïc nguyeät san vaø caùc boä saùch chuù yù toân troïng toái ña trong khaû naêng maø caùc
taùc giaû coù theå theå hieän.

3. Vaên phong trong Tieåu hoïc nguyeät san goït giuõa hôn, maøu saéc khaåu ngöõ
ít hôn ñaùng keå so vôùi vaøi boä saùch khaùc (maø chuùng toâi coù ñöôïc).

4. Ñieåm quan troïng hôn laø baøi taäp trong Tieåu hoïc nguyeät san ña daïng hôn.
Ngöõ lieäu caùc baøi ñoïc cuõng choïn loïc hôn, phong phuù hôn. (Coù boä SGK, vaên baûn
Hoïc thuoäc loøng töø lôùp 1 ñeán lôùp 4, chæ coù 1 loaïi duy nhaát laø thô luïc baùt).

Maëc duø coù nhöõng öu ñieåm nhö treân, nhöng Tieåu hoïc nguyeät san chæ laø taøi
lieäu tham khaûo cho giaùo vieân, khi hoï muoán laøm phong phuù theâm baøi giaûng;
maø khoâng theå söû duïng laøm taøi lieäu giaùo khoa cho hoïc sinh, bôûi caáu truùc cuõng

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 253

nhö muïc ñích vaø caùch aán haønh. Theo tìm hieåu, chuùng toâi ñöôïc bieát tröôùc 1975,
khoâng coù saùch giaùo vieân, saùch baøi soaïn ñi keøm SGK nhö hieän nay. Giaùo vieân
chæ coù SGK, giaùo vieân ôû caùc tænh leû, raát ít ngöôøi bieát ñeán Tieåu hoïc nguyeät san.
Neáu xem Tieåu hoïc nguyeät san laø saùch giaùo vieân cuõng khoâng oån. Vì noù ñöôïc bieân
soaïn vaø caáu truùc theo kieåu taäp hôïp laïi toaøn boä caùc baøi hoïc, baøi ñoïc cuûa thaùng
töông öùng cho taát caû caùc moân, taát caû caùc khoái lôùp. Phaàn höôùng daãn, tröø phaàn
Hoïc vaàn (vaø ôû vaøi baøi Ngöõ vöïng coù chæ daãn veà ñoà duøng daïy hoïc), haàu heát khoâng
coù höôùng daãn gì veà phöông phaùp, hình thöùc toå chöùc daïy hoïc...

5. Keát luaän

Coù theå thaáy SGK Vieät ngöõ mieàn Nam tröôùc 1975 ñaõ ñöôïc bieân soaïn theo
moâ hình phoûng giao tieáp - “saùch trieån khai noäi dung theo truïc kyõ naêng ngoân
ngöõ. Saùch thöôøng caáu truùc theo chuû ñieåm, laáy moät hoaëc moät soá baøi ñoïc laøm
ñieåm töïa ñeå hình thaønh kieán thöùc, phaùt trieån kyõ naêng ñoïc, vieát, noùi, nghe cho
hoïc sinh; caùc baøi taäp reøn luyeän kyõ naêng thöôøng gaén vôùi nhöõng tình huoáng giao
tieáp vaø nhieäm vuï giao tieáp cuï theå” [11]. Tuy nhieân, nhöõng ñieåm maïnh cuûa moâ
hình naøy chöa ñöôïc caùc boä SGK khai thaùc trieät ñeå, do heä thoáng caùc caâu hoûi
baøi taäp chöa phong phuù, chöa chuù yù ñeán khai thaùc caùc möùc ñoä cuûa nhaän thöùc
vaø reøn luyeän kyõ naêng tieáng Vieät cho hoïc sinh; caùc baøi taäp gaén vôùi tình huoáng
chöa nhieàu, chöa ñöôïc theå hieän moät caùch coù chuû ñích (noäi dung daïy nghi thöùc
lôøi noùi, nhö chaøo hoûi, caûm ôn, xin loãi chæ thaáy ôû saùch Ñöùc duïc maø khoâng thaáy ôû
saùch Vieät ngöõ). Ngoaøi ra, moâ hình “saùch trieån khai noäi dung theo chuû ñeà hoaït
ñoäng cuûa hoïc sinh nhaèm tìm hieåu caùc lónh vöïc khaùc nhau cuûa ñôøi soáng, laáy caùc
hoaït ñoäng ñoù laøm moâi tröôøng giao tieáp ñeå hình thaønh kieán thöùc, phaùt trieån caùc
kyõ naêng söû duïng ngoân ngöõ cho hoïc sinh” [11] - moâ hình ñöôïc xem laø hieäu quaû
nhaát trong daïy hoïc tieáng hieän nay - chöa heà thaáy duø laø manh nha trong baøi
hoïc cuûa taát caû caùc phaân moân ôû caùc boä SGK maø chuùng toâi coù ñieàu kieän tìm hieåu
keå caû Tieåu hoïc nguyeät san.

Maëc daàu khoâng theå traùnh khoûi nhöõng haïn cheá veà noäi dung, moâ hình, caáu
truùc, trình baøy, vaên phong... do giôùi haïn cuûa thôøi ñaïi, cuûa lòch söû nhöng SGK
Vieät ngöõ ôû mieàn Nam tröôùc 1975 cuûa neàn giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa coù nhöõng
ñieåm maïnh ñaùng ghi nhaän veà tính tích hôïp; veà vieäc höôùng tôùi trieát lyù nhaân
baûn, daân toäc, khai phoùng; veà con ñöôøng hình thaønh caùc kyõ naêng ñoïc, noùi, nghe,
vieát cho hoïc sinh baäc Tieåu hoïc. Coù theå noùi cöù lieäu veà nhöõng ñieåm öu, nhöôïc cuûa
SGK Vieät ngöõ nhö ñaõ trình baøy ñeàu ít nhieàu giuùp cho ngöôøi bieân soaïn chöông
trình vaø SGK daïy hoïc tieáng Vieät cho hoïc sinh tieåu hoïc giai ñoaïn tôùi nhöõng baøi
hoïc höõu ích.

NTLK

CHUÙ THÍCH

(1) Trong giai ñoaïn naøy, coù 2 naêm töø 1973 ñeán 1975, ôû mieàn Nam coù 2 chöông trình giaùo duïc
vaø 2 heä thoáng saùch giaùo khoa cuøng song song toàn taïi, moät cuûa Boä Giaùo duïc Vieät Nam Coäng
hoøa vaø moät cuûa Maët traän Daân toäc Giaûi phoùng mieàn Nam Vieät Nam (ñöôïc thöïc hieän ôû nhöõng
vuøng giaûi phoùng). Xem: Leâ Khaéc Haân, “Boä saùch giaùo khoa giaûi phoùng ra ñôøi nhö theá naøo?”,
http://vietbao.vn/Giao-duc/Bo-sach-giao-khoa-giai-phong-ra-doi-nhu-the-nao/45153595/202/

(2) Do giôùi haïn phaïm vi ñeà caäp, ôû baøi vieát naøy, chuùng toâi chöa coù dòp baøn ñeán vaên phong, kyõ
thuaät trình baøy...

254 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

(3) Coù theå noùi, gaàn nhö oâng Traàn Vaên Chaùnh [8, tr. 105-126], ngöôøi vieát baøi naøy cuõng ñaõ coá
coâng tìm kieám saùch Vieät ngöõ baäc Tieåu hoïc trong thö vieän cuûa caùc tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm
TPHCM, Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên TPHCM, Vieän Nghieân cöùu Giaùo duïc thuoäc
Ñaïi hoïc Sö phaïm TPHCM, Thö vieän Khoa hoïc Toång hôïp TPHCM, Thö vieän Vieän Khoa hoïc
Xaõ hoäi TPHCM, caùc nhaø saùch cuõ vaø qua baïn beø quen bieát ñaõ töøng daïy tieåu hoïc tröôùc 1975,
nhöng tö lieäu thu thaäp ñöôïc khoâng nhö mong ñôïi.

(4) Phaàn Giaùo khoa thöôøng chieám tôùi 4/5 soá trang cuûa Tieåu hoïc nguyeät san 1955 vaø 1964 (soá
caùc thaùng trong naêm hoïc töø thaùng 9 ñeán thaùng 6).

(5) Chuùng toâi sao y, keå caû loãi chính taû.

TAØI LIEÄU TRÍCH DAÃN

1. Buøi Vaên Baûo, Buøi Quang Minh (1972), Vieät-vaên toaøn-thö 3, Nxb Nhaät Taûo, Saøi Goøn.
2. Boä Quoác gia Giaùo duïc (1955), Tieåu hoïc nguyeät san soá 1&2, thaùng 2&3, Saøi Goøn.
3. Boä Quoác gia Giaùo duïc (1955), Tieåu hoïc nguyeät san, soá 5&6, thaùng 5&6, Saøi Goøn.
4. Boä Quoác gia Giaùo duïc (1960), Chöông trình Tieåu hoïc, Saøi Goøn.
5. Boä Quoác gia Giaùo duïc (1964), Tieåu hoïc nguyeät san, soá 2, thaùng 9 naêm 1964, Saøi Goøn.
6. Boä Giaùo duïc (1968), Chöông trình Tieåu hoïc (aùp duïng keå töø nieân khoùa 1967-1968), Trung taâm

Hoïc lieäu Boä Vaên hoùa Giaùo duïc, Saøi Goøn.
7. Boä Giaùo duïc (1968), “Nguyeân taéc caûi toå chöông trình Tieåu hoïc”, trong Chöông trình Tieåu hoïc

(aùp duïng keå töø nieân khoùa 1967-1968), Trung taâm Hoïc lieäu Boä Vaên hoùa Giaùo duïc, Saøi Goøn.
8. Traàn Vaên Chaùnh (2012), “Nhöõng baøi hoïc thuoäc loøng, moät thöù vaên chöông tieåu hoïc cuûa mieàn

Nam tröôùc ñaây”, taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 6 (95).2012, tr.105-126.
9. Nguyeãn Taát Laâm (1974), Taân Vieät ngöõ, lôùp 1, 2, 3, 4, 5, Nxb Nam sôn, Saøi Goøn.
10. Moät nhoùm giaùo vieân, Quoác-vaên, lôùp Nhöùt, quyeån I, II, Nxb Vieät höông, Saøi Goøn.
11. Nguyeãn Minh Thuyeát (2013), “Phaùc thaûo moâ hình saùch giaùo khoa Tieáng Vieät töông lai”, trong

Kyû yeáu Hoäi thaûo quoác gia - quoác teá Ñoåi môùi Chöông trình, Saùch giaùo khoa giaùo duïc phoå thoâng:
Kinh nghieäm quoác teá vaø vaän duïng vaøo Vieät Nam, Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo, Haø Noäi.
12. Phaïm Tröôøng Xuaân (vaø caùc taùc giaû khaùc) (1959), Quoác-vaên toaøn thö, lôùp 3, quyeån I, II, Nxb
Vieät höông, Saøi Goøn.

TOÙM TAÉT

Baøi vieát tìm hieåu veà moâ hình SGK Vieät ngöõ baäc Tieåu hoïc ôû mieàn Nam nhöõng naêm 1955-
1975, thôøi kyø coù nhieàu boä saùch cuûa nhieàu nhoùm taùc giaû bieân soaïn, do nhieàu nhaø xuaát baûn aán haønh.
Nhöng caùc boä saùch ñeàu tuaân thuû moät chöông trình, ñeàu chung moâ hình phoûng giao tieáp, chuù troïng
tính tích hôïp; vaø theo trieát lyù nhaân baûn, daân toäc, khai phoùng.

Do giôùi haïn cuûa lòch söû, saùch Vieät ngöõ baäc Tieåu hoïc ôû mieàn Nam tröôùc 1975 khoâng theå
traùnh khoûi nhöõng haïn cheá nhaát ñònh. Song ñaëc ñieåm moät chöông trình vôùi nhieàu boä saùch, chuù
troïng tích hôïp... cuøng trieát lyù nhaân baûn, daân toäc, khai phoùng laø nhöõng ñieåm maïnh khoâng theå khoâng
löu taâm khi chuaån bò bieân soaïn SGK moân Tieáng Vieät baäc Tieåu hoïc trong giai ñoaïn môùi.

ABSTRACT

MODEL OF VIETNAMESE TEXTBOOKS FOR PRIMARY EDUCATION
IN SOUTH VIETNAM BEFORE 1975

The article finds out about Vietnamese Textbooks for primary education in South Vietnam
from 1954 to 1975 - the time when there were a lot of textbooks compiled by groups of authors
and published by various publishers; however, all of them complied with a common curriculum
and the model of communication adaptation, focused on integration and followed the principles of
humanism, nationalism and libertarianism.

Due to the limit of history, Vietnamese textbooks before 1975 can’t avoid certain
restrictions. However, a curriculum with various textbooks, focusing on integration and following
the principles of humanism, nationalism and libertarianism is really a remarkable feature which is
worth considering in compiling Vietnamese Textbooks for primary education in this new era.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 255

NHÌN LAÏI NEÀN GIAÙO DUÏC MIEÀN NAM VIEÄT NAM
(1954-1975)

Chaâu Troïng Ngoâ*

Töø naêm 1945, neàn giaùo duïc Vieät Nam khôûi ñoäng vôùi chöông trình Hoaøng
Xuaân Haõn maø taùc phaåm Danh töø khoa hoïc (Toaùn, Lyù, Hoùa, Cô) ñaõ ñem laïi hieäu
quaû töùc thôøi cho quyeát ñònh Vieät ngöõ thay theá Phaùp ngöõ laøm chuyeån ngöõ trong
caùc tröôøng hoïc, chuû yeáu ôû caùc caáp Trung Tieåu hoïc, maëc duø moät soá tröôøng Taây
coøn soùt laïi nhö Tröôøng Trung hoïc Chasseloup Laubat ôû Saøi Goøn, Lyceùe Yersin
ôû Ñaø Laït, Lyceùe Français ôû Hueá vaø Lyceùe Pascal ôû Ñaø Naüng laø coøn duøng tieáng
Phaùp. Ñaïi hoïc Haø Noäi vaø Saøi Goøn vaãn coøn toå chöùc daïy hoïc vaø thi cöû theo chöông
trình Phaùp, hình nhö lai rai ñeán sau 1954 môùi ngöng.

Tuy vaãn höôûng ñöôïc “khí theá” cuûa chöông trình Hoaøng Xuaân Haõn, giaùo
duïc tröôùc ñaây taïi mieàn Nam Vieät Nam, cuõng nhö moïi laõnh vöïc khaùc, vaãn chæ
laø söï tích tuï töø doøng chaûy cuûa cuoäc soáng muoân maøu. Cuï theå hôn caû laø söï thöøa
keá tinh hoa cuûa ñaïo lyù coå truyeàn Vieät Nam, thöù ñeán laø aûnh höôûng cuûa neàn vaên
minh Phaùp qua chöông trình hoïc vaø caùch thi cöû xöa cuõ coøn soùt laïi vôùi caùc vaên
baèng Tieåu hoïc Yeáu löôïc (hay Sô ñaúng Tieåu hoïc), Cao ñaúng Tieåu hoïc (Trung hoïc
Ñeä nhaát caáp), Tuù taøi I vaø Tuù taøi II. Keá tieáp laø aûnh höôûng cuûa neàn giaùo duïc ñeán
töø Hoa Kyø, roõ neùt nhaát töø naêm 1965 trong vieäc hình thaønh moät soá tröôøng theo
moâ hình Trung hoïc Toång hôïp (comprehensive high school) ñaõ ñöôïc thieát keá taïi
Myõ töø laâu theo yù töôûng cuûa trieát gia sö phaïm John Dewey, cuøng vôùi vieäc taïo laäp
moät soá tröôøng Kieåu maãu, tröôøng Coäng ñoàng, thieát laäp Phoøng Höôùng daãn taïi moãi
tröôøng hoïc, cuõng nhö vieäc caûi toå thi cöû qua vieäc baõi boû kyø thi Tuù taøi I naêm hoïc
1972-1973 vaø baét ñaàu duøng ñeà thi traéc nghieäm cho moïi moân hoïc töø naêm 1974.

Neàn giaùo duïc tröôùc ñaây taïi mieàn Nam ñaõ ñoùng goùp khaù nhieàu vaøo vieäc taïo
neân moät xaõ hoäi yeân bình treân neàn taûng an sinh xaõ hoäi cho moïi ngöôøi daân (dó
nhieân tröø tröôøng hôïp bieán coá do chieán tranh). Keát quaû ñoù coù ñöôïc laø nhôø xuaát
phaùt ñieåm cuûa neàn giaùo duïc phuø hôïp vôùi vaên hoùa truyeàn thoáng daân toäc vaø vaên
minh nhaân loaïi. Ñaïi hoäi Giaùo duïc Toaøn quoác naêm 1958 ñaõ ñoàng thuaän quyeát
ñònh ba nguyeân taéc caên baûn cuûa giaùo duïc laø “Nhaân baûn, Daân toäc, Khai phoùng”,
höôùng tôùi muïc tieâu “giuùp treû höôùng thieän taïo laønh traùnh döõ, dìu daét treû phaùt
trieån naêng khieáu coù saün vaø daïy treû neân ngöôøi”.

Chính nhöõng muïc tieâu ñoù ñaõ chæ höôùng cho vieäc minh ñònh chöông trình
hoïc vaø bieân soaïn saùch giaùo khoa. Töø xöa tôùi nay, coù leõ laø boä giaùo khoa thö daønh
cho baäc Tieåu hoïc cuûa nhoùm taùc giaû Traàn Troïng Kim ñaõ trôû thaønh moät maãu möïc
tuyeät vôøi ñeå daïy treû. AÂm höôûng saâu xa cuûa boä saùch naøy vaãn coøn vang voïng maõi
veà sau.

* Cöïu Giaùo sö Tröôøng Quoác hoïc Hueá.

256 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

ÔÛ caùc caáp hoïc cao hôn, caùc saùch giaùo khoa, ñaëc bieät laø saùch veà khoa hoïc
xaõ hoäi hoaøn toaøn ñöôïc bieân soaïn theo nhöõng chuû ñeà nhaân aùi, trong toång theå
khoâng heà ñöôïm muøi vò hieàm khích hôøn doãi. Ñaõ coù Ban Tu thö vaø Trung taâm
Hoïc lieäu thuoäc Boä Giaùo duïc nhöng caù nhaân giaùo chöùc vaãn töï do ra saùch giaùo
khoa, dó nhieân theo chöông trình hoïc ñaõ ñöôïc boä ban haønh. Ngöôøi ñi daïy luoân
luoân ñöôïc töï do choïn duøng saùch, duøng taøi lieäu khaùc töø saùch ngoaïi ngöõ ñeå soaïn
baøi vaø caùch daïy khoâng heà bò doøm ngoù cuõng nhö khoâng heà bò raøng buoäc bôûi leänh
laïc hay chæ thò naøo caû.

*

**

Moïi söï vaät ñeàu hieän höõu trong moái töông taùc chaèng chòt. Cuõng theá, xaõ
hoäi vaø hoïc ñöôøng (cuõng nhö gia ñình) hoã töông aûnh höôûng maø söï taùc ñoäng qua
laïi khoâng ñoàng ñeàu: xaõ hoäi laø vai chính cuûa söï töông taùc ñoù, hoïc ñöôøng vaø gia
ñình chæ laø nôi chòu traän, may nhôø ruûi chòu. Xaõ hoäi vaän haønh baèng moïi laõnh
vöïc bao truøm leân ñôøi soáng thöôøng nhaät cuûa töøng ngöôøi daân cho neân trong moät
xaõ hoäi toát, hoïc ñöôøng vaø gia ñình môùi coù theå trôû neân toát. Noùi xaõ hoäi toát laø moät
caùch noùi ñeå chæ ra moät xaõ hoäi ít coù göông xaáu; ít thoâi laø ñaõ toát roài vì trong thöïc
teá xaõ hoäi naøo cuõng coù ít nhieàu hieän töôïng tieâu cöïc. Nhöng noùi doái hay aên hoâ
noùi thöøa maø coøn bieát ngöôïng, vi phaïm thuaàn phong myõ tuïc coøn bieát e theïn,
laøm ñieàu baát chính coøn bieát che giaáu hay chæ thöïc hieän chuøng leùn, loãi laàm coøn
bieát xin loãi…. thì caùi aùc caùi xaáu trong xaõ hoäi chaéc chaén bò haïn cheá raát nhieàu ñeå
khoâng phaù hoûng caùi toát maø hoïc ñöôøng ñaõ ñem laïi. Nhôø ñoù maø hoïc ñöôøng, vaø caû
gia ñình nöõa, ñaõ gìn giöõ ñöôïc nhöõng truyeàn thoáng toát ñeïp trong neàn ñaïo lyù coå
truyeàn Vieät Nam.

*

**

Xaõ hoäi cuõ ñaõ coù moät ñôøi soáng kinh teá taïm goïi “no ñuû” neân khi ngoài döôùi
maùi hoïc ñöôøng, ngöôøi hoïc sinh, sinh vieân ít lo aâu veà coâng aên vieäc laøm trong
töông lai. Mieãn coá coâng lo hoïc, duø mai sau coù ñoã ñaït hay khoâng, khi thoâi hoïc
thanh nieân vaãn coù khaû naêng kieám ñöôïc vieäc laøm. Coù vieäc laøm nhö laø moät
chuyeän ñöông nhieân cuûa cuoäc soáng, gioáng nhö treân moät chuyeán xe khôûi haønh
ñoâng khaùch, xe chaïy moät hoài vôùi nhieàu “laéc ñuøng”, roát cuoäc ai cuõng coù choã ngoài.
Ít thaáy caûnh chaïy vaïy ngöôïc xuoâi ñeå xin vieäc; laïi caøng ít thaáy caûnh ñi “mua vieäc
laøm”, thaäm chí phaûi naên næ môùi ñöôïc pheùp mua.

Chi tieát quan yeáu ñoù trong cuoäc soáng laø moät ñieåm thuaän lôïi lôùn cuûa neàn
giaùo duïc luùc baáy giôø, ñaõ giuùp cho hoïc ñöôøng ñöông nhieân “thaân thieän”, chaúng
caàn keâu goïi gì caû.

Ngöôøi daân hay toaøn xaõ hoäi noùi chung raát coi troïng ngheà giaùo. Tình traïng
ñoù ñöôïc theå hieän qua möùc löông thaùng daønh cho giaùo chöùc trong boái caûnh chung
cuûa giaù löông tieàn, luoân luoân ñöôïc ñònh xöùng taàm vôùi coâng lao hoïc taäp, ghi nhaän

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 257

bôûi caùc vaên baèng coù thöïc chaát cuûa moãi ngaønh hoïc. Soá löông thaùng ñoù khaû dó
chu toaøn moïi nhu caàu toái thieåu cuûa ngöôøi höôûng löông trong soá ñoù coù nhaø giaùo.

Vì ngaønh giaùo duïc ñöôïc troïng voïng nhö theá cho neân nhaø giaùo luoân yù thöùc
traùch nhieäm cuûa mình, giöõ vöõng tö caùch cuûa nhaø moâ phaïm. Coù thôøi gian daøi,
nhaø giaùo khoâng quen ngoài aên uoáng beân væa heø, luoân traùnh dòp hoøa mình vaøo
nhöõng baøn nhaäu oàn aøo naùo nhieät. Noùi chung, nhaø giaùo luoân luoân phaûi “giöõ
mình”, khoâng laøm ñieàu chöôùng tai gai maét phaïm ñeán thanh danh vaø luaân lyù
chöùc nghieäp.

Xaõ hoäi ñaõ ñuû tin töôûng vaøo ña soá nhaø giaùo ñeå coâng nhaän ngheà giaùo laø moät
ngheà cao quyù cho neân xaõ hoäi yeân taâm khoâng heà öu tö vieäc ñònh ra nhöõng chuaån
möïc ñeå choïn ra hay baàu baùn ra nhöõng giaùo chöùc danh hieäu öu tuù hoaëc nhaân daân.

Nhaø giaùo ngaøy tröôùc ña soá nhaän ñöôïc caûm tình saâu ñaäm cuûa caùc hoïc sinh
thaân yeâu. Ñieàu naøy raát deã thaáy qua caùc buoåi hoäi ngoä do cöïu hoïc sinh caùc khoùa
cuûa nhieàu tröôøng toå chöùc môøi caùc thaày coâ cuõ haøn huyeân vôùi kyù öùc veà nhöõng ngaøy
thaùng cuõ.

*

**

Moïi söï vaät treân ñôøi ñeàu bieán chuyeån khoâng ngöøng. Noùi vónh cöûu hay beàn
vöõng chæ laø moät caùch dieãn ñaït yù chí hay öôùc nguyeän chöù khoâng phaûi laø moät
khaúng ñònh. Söï vaät naøo cuõng hieän höõu töø moät taùc nhaân chính (nhaân) cuøng söï
phuø trôï cuûa nhieàu ñieàu kieän (duyeân). Caùc nhaân duyeân aáy thay ñoåi nhö nhaûy
muùa, ñaõ chuyeån hoùa moïi söï vaät; ñang thaønh hoùa ra baïi, ñang öu trôû neân khuyeát,
ñang toát trôû neân xaáu, chaúng haïn nhö tröôøng hôïp cuûa tính caùch baïn hay thuø,
luoân luoân thaåm thaáu qua laïi nhau ñeå bieán daïng, laém khi ñöa ñeán caûnh traùo trôû
moät caùch khoù löôøng.

Cuõng vaäy, öu khuyeát ñieåm cuûa neàn giaùo duïc naøo cuõng chæ coù tính caùch
giai ñoaïn.

Neàn giaùo duïc hieän nay ñang laâm vaøo tình traïng bi ñaùt, ñaõ quaù raùch naùt
ñeán noãi vò Boä tröôûng ñöông nhieäm ñaønh phaûi coâng nhaän nöôùc ta ñang coù moät
neàn giaùo duïc laïc haäu ñeán naêm, baûy chuïc naêm so vôùi vaøi nöôùc laân caän. Hieän
traïng ñaõ thuùc ñaåy caáp laõnh ñaïo ñöa ra moät nghò quyeát, gaàn nhö moät meänh leänh
toái khaån “phaûi caûi caùch giaùo duïc moät caùch caáp baùch, toaøn dieän vaø hieän ñaïi”.

Quyeát ñònh vöøa neâu treân ñaõ ñöôïc baùo chí baét nhòp, daáy leân moät khí theá,
moät söï quyeát taâm qua nhieàu baøi goùp yù cuûa nhieàu vò hoïc giaû, nhaân só trí thöùc ñaày
taâm huyeát. Tieác thay vaán ñeà bò pha loaõng daàn bôûi söï öu tö caûi toå thi cöû maø Boä
Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo ñaõ phoùng leân baùo chí theo höôùng “hai trong moät” lieân quan
ñeán kyø thi Tuù taøi vaø thi tuyeån vaøo Ñaïi hoïc. Laïi theâm con soá quaùi aùc 34.000 tyû
ñoàng veà keá hoaïch bieân soaïn boä saùch giaùo khoa caùc caáp ñaõ khuaáy ñoäng dö luaän
quaù nhieàu laøm cho yù töôûng caûi caùch giaùo duïc bò haïn cheá trong phaïm vi caûi toå
haønh chaùnh cuûa Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo. Nhöng duø sao cuõng ñaõ baét ñaàu heù loä

258 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

moät chi tieát khaû dó ñaùng möøng laø “caù nhaân coù quyeàn ra saùch giaùo khoa”, moät
yeáu toá quan troïng trong khaåu hieäu “xaõ hoäi hoùa” ñuùng theo nghóa “moïi ngöôøi
cuøng laøm” (coù leõ phaûi theâm “moïi ngöôøi cuøng höôûng”).

Coù moät ñieàu “laï” laø baøn veà bieân soaïn saùch giaùo khoa maø khoâng thaáy coâng
khai phoå bieán chöông trình hoïc ñeå hoûi yù daân. Coù leõ chöa tieän baøy ra vieäc goùp yù
veà chöông trình hoïc, ngaïi deã ñuïng ñeán xuaát phaùt ñieåm cuûa moïi neàn giaùo duïc laø
“chuù troïng giuùp treû phaùt trieån naêng khieáu tieàm taøng nôi treû veà caû ba maët Trí-
Ñöùc-Theå, töø ñoù toân troïng treû vaø yeâu thöông treû”.

Vì giaùo duïc chòu aûnh höôûng bao truøm cuûa moïi laõnh vöïc trong ñôøi soáng
gioáng nhö tröôøng hôïp cuûa vaên hoùa neân vaên hoùa vaø giaùo duïc phaûi gaén keát lieàn
nhau trong yù höôùng caûi caùch moät caùch toaøn dieän theo nghóa phaûi caûi caùch roäng
khaép moïi thöù keå caû moái lieân heä giöõa nhaø tröôøng vaø caùc hoäi ñoaøn ñeå giaùo duïc
traùnh ñi theo veát xe ñoå “ñaøo taïo thanh thieáu nieân thaønh coâng cuï”. Laïi coøn caàn
phaûi caûi caùch gaáp ruùt nhö leänh ñaõ ñöa ra keûo thôøi gian caàn thieát coù theå ñeán caû
traêm naêm nhö ngöôøi xöa ñaõ daïy.

May ra, Vieät Nam môùi coù ñöôïc moät neàn giaùo duïc taân tieán ñaõ ñöa nhieàu
nöôùc trong khu vöïc leân taàm cao hieän nay.

CTN

TOÙM TAÉT

Theo taùc giaû, neàn giaùo duïc tröôùc ñaây taïi mieàn Nam ñaõ ñoùng goùp khaù nhieàu vaøo vieäc taïo neân
moät xaõ hoäi yeân bình. Keát quaû ñoù coù ñöôïc tröôùc heát laø nhôø xuaát phaùt ñieåm cuûa neàn giaùo duïc phuø
hôïp vôùi vaên hoùa truyeàn thoáng daân toäc vaø vaên minh nhaân loaïi. Tieáp ñeán laø nhôø söï oån ñònh cuûa moâi
tröôøng xaõ hoäi, xeùt treân caû khía caïnh ñôøi soáng vaät chaát laãn ñôøi soáng tinh thaàn, bôûi moät xaõ hoäi toát thì
hoïc ñöôøng vaø gia ñình môùi coù theå trôû neân toát. Töø ñoù nghó veà söï xuoáng caáp cuûa neàn giaùo duïc hieän
nay, taùc giaû cho raèêng phaûi chaêng caùc chuû tröông caûi caùch ñöa ra ñeàu chöa chaïm ñeán nhöõng vaán
ñeà coát loõi quyeát ñònh söï thaønh baïi neàn giaùo duïc cuûa ñaát nöôùc.

ABSTRACT

AN OVERVIEW ON THE EDUCATION IN SOUTH VIETNAM (1954-1975)
According to the author, the education in the South contributed a lot in creating a peaceful
society. Those achievements primarily came from the starting point of an education system which
was in accordance with national tradition and human civilization, and the stability of the social
environment considering in all aspects of physical and spiritual life. Then, the author thinks about
the degradation of the current education system and raises the question whether the policies of
education reform touch the real essance determining the success or failure of education or not.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 259

MAÁY CAÛM NHAÄN VEÀ SÖÏ KHAÙC BIEÄT
GIÖÕA GIAÙO DUÏC MIEÀN NAM VAØ GIAÙO DUÏC MIEÀN BAÉC

Vöông Trí Nhaøn*

Toâi voán laø ngöôøi laøm ngheà nghieân cöùu vaên hoïc. Trong caùi ngheà thuoäc
loaïi coâng taùc tö töôûng naøy, nhöõng naêm tröôùc 1975, toâi chæ ñöôïc pheùp ñoïc caùc
saùch baùo mieàn Baéc, coøn saùch vôû mieàn Nam bò coi nhö thöù quoác caám. Tuy nhieân
khoâng phaûi chæ laø söï toø moø maø chính löông taâm ngheà nghieäp buoäc toâi khoâng theå
baèng loøng vôùi caùch laøm nhö vaäy. Toâi cho raèng, muoán hieåu caën keõ vaên hoïc hieän
ñaïi, phaûi hieåu vaên hoïc coå ñieån; muoán hieåu vaên hoïc Vieät Nam phaûi hieåu vaên hoïc
theá giôùi. Theá thì ñeå hieåu vaên hoïc mieàn Baéc laøm sao laïi laûng traùnh vieäc nghieân
cöùu vaên hoïc mieàn Nam ñöôïc.

Ñoái vôùi giaùo duïc cuõng vaäy. Töø sau 30/4/1975, toâi vaãn soáng ôû Haø Noäi. Söï
tieáp xuùc vôùi giaùo duïc mieàn Nam (döôùi ñaây vieát laø GDMN), chæ döøng ôû möùc sô saøi
beà ngoaøi. Tuy nhieân, do vieäc tìm hieåu chính neàn giaùo duïc mieàn Baéc (GDMB) ôû
toâi laâu nay keùo daøi trong beá taéc, trong khoaûng möôi naêm gaàn ñaây toâi tìm thaáy
ôû GDMN moät ñieåm ñoái chieáu. Luùc caûm nhaän ñöôïc phaàn naøo söï khaùc bieät giöõa
hai neàn giaùo duïc Baéc-Nam vaøo giai ñoaïn 1954-1975 cuõng laø luùc toâi hieåu theâm
veà neàn giaùo duïc maø töø ñoù toâi lôùn leân vaø nay tìm caùch xeùt ñoaùn. Toâi khoâng chæ
muoán neâu moät soá ñaëc ñieåm maø coøn muoán xeáp loaïi neàn giaùo duïc toâi ñaõ haáp thuï.
Baøi vieát naøy coù theå ñöôïc ñoïc theo chuû ñeà khaùc ñi moät chuùt: Nhaän dieän giaùo duïc
Haø Noäi töø 1975 veà tröôùc qua söï ñoái chieáu böôùc ñaàu vôùi giaùo duïc Saøi Goøn.

Khaùc bieät ngay töø hoaøn caûnh hình thaønh

Choã khaùc nhau giöõa GDMN vaø GDMB xuaát phaùt tröôùc tieân töø hoaøn caûnh
xaõ hoäi maø moãi neàn giaùo duïc ñoù ñöôïc ñaët vaøo, töø ñoù maø noù lôùn leân vaø laø caùi ñieåm
ñích maø noù höôùng tôùi phuïc vuï.

Ngay töø nhöõng naêm 1948-1950, neàn giaùo duïc töï phaùt tröôùc tieân ñaõ hình
thaønh ôû caùc vuøng hoài tröôùc goïi laø vuøng töï do; khoâng chæ Vieät Baéc, nhöõng vuøng
töï do naøy toàn taïi ôû caû Nam Boä, roài Nam Trung Boä, roài taäp trung vaø coù yù nghóa
nhaát vôùi töông lai giaùo duïc laø nhöõng quan nieäm, nhöõng caùch hình thaønh, caùc
tröôøng sôû… veà sau.

Caùi maø ta goïi laø giaùo duïc mieàn Baéc chæ laø söï keùo daøi cuûa loái phaùt trieån
giaùo duïc trong chieán tranh.

Nhôø coù tinh thaàn yeâu nöôùc vaø nhöõng baøi baûn ñaõ hoïc ñöôïc trong caùc nhaø
tröôøng Phaùp thuoäc, neân ban ñaàu, neàn giaùo duïc naøy coù taïo ñöôïc moät soá hieäu quaû
naøo ñoù.

Vieäc keùo nhau leân Vieät Baéc luùc ñaàu ai cuõng nghó laø chæ moät hai naêm. Soáng
taïm bôï ít ngaøy caàn gì. Nhöng roài ñöôøng loái tröôøng kyø khaùng chieán tieáp thu töø
Trung Quoác ñöôïc quaùn trieät khieán moïi maët hoaït ñoäng ñöôïc ñaët laïi trong ñoù coù

* Nhaø pheâ bình, lyù luaän vaên hoïc.

260 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

coâng taùc giaùo duïc. Laøm theo yù chí hôn khaû naêng thöïc teá. Quan nieäm giaùo duïc
chöa hình thaønh cuõng phaûi laøm.

Giaùo duïc thôøi chieán tranh, do ñoù, luoân luoân laø moät neàn giaùo duïc dôû dang
chaép vaù, maø laïi vaãn phaûi khoaùc cho mình caùi chöùc danh lôùn lao cuûa moät neàn
giaùo duïc môùi meû, caùch maïng.

Trong khi ôû khu vöïc khaùng chieán hình thaønh neàn giaùo duïc nhö treân thì,
ngay töø tröôùc 1954, moät neàn giaùo duïc do ngöôøi Phaùp môû töø tröôùc cuõng ñaõ toàn
taïi ôû Haø Noäi, Haûi Phoøng, Hueá, vaø roõ nhaát laø ôû Saøi Goøn, vaø sau naøy chuyeån giao,
phaùt trieån trôû thaønh giaùo duïc mieàn Nam.

Ñoái töôïng cuûa nhöõng so saùnh ñoái chieáu döôùi ñaây laø hai thöïc theå quaù khaùc
nhau, coøn phaûi nghieân cöùu coâng phu, yù kieán cuûa chuùng toâi chæ môùi laø nhöõng
phaùc thaûo sô boä.

Chuaån vaø phi chuaån

Ñaùng leõ khi hoøa bình laäp laïi, nhöõng ngöôøi khaùng chieán ñaõ trôû veà Haø Noäi,
caùi tinh thaàn giaùo duïc phi tieâu chuaån hoâm qua caàn phaûi vöôït qua, thì - nhö moät
thoùi quen vaø keát quaû cuûa moät hieåu bieát thieån caän - noù laïi aên saâu vaøo moïi maët,
chi phoái caùch hình thaønh vaø nhöõng ñònh höôùng lôùn cuûa GDMB.

Noùi quaù leân thì coù theå baûo, nhö moät cô theå, GDMB thuoäc loaïi tieân thieân
baát tuùc, töùc sinh ra ñaõ khoâng ñuû caùc boä phaän caàn thieát, sinh ra ñaõ baát thaønh
nhaân daïng.

Phöông chaâm ôû ñaây laø laøm laáy ñöôïc, töùc laø chöa ñuû ñieàu kieän, nhöng thaáy
caàn, vaãn cöù laøm - roài ñeå yeân loøng nhau, seõ vieän ra ñuû lyù leõ ñeå choáng cheá, ñeå laáp
lieám vaø xa hôn nöõa, saün saøng töï ca tuïng.

Ví duï moät tröôøng ñaïi hoïc tröôùc tieân phaûi coù ñuû boä phaän giaûng vieân ñaûm
nhieäm vieäc giaûng daïy theo nhöõng quy ñònh quoác teá. ÔÛ caùc nöôùc goïi laø ñang phaùt
trieån, moät tröôøng ñaïi hoïc chæ ñöôïc thaønh laäp khi coù moät boä phaän noøng coát laø
nhöõng giaùo sö ñaõ hoïc taäp ôû nhöõng tröôøng ñaïi hoïc nhö Sorbonne, Oxford hoaëc
nhöõng tröôøng töông töï… trôû veà.

Ñaâu ngöôøi ta cuõng höôùng tôùi nhöõng yeâu caàu naøy ñeå noi theo, nay chöa laøm
ñöôïc thì mai laøm. GDMN cuõng theo, GDMB thì khoâng.

Treân danh nghóa ñaïi hoïc Vieät Nam cuõng coù nhöõng ngöôøi goïi laø giaùo sö hay
tieán só ñaáy, nhöng ñoù laø ta phong vôùi nhau ñeå laøm vieäc, chöù thöïc teá thaáp hôn
haún chuaån möïc quoác teá “moät caùi ñaàu”.

Roäng hôn caâu chuyeän giaùo vieân laø chuyeän cô sôû vaät chaát vaø khoâng khí hoïc
thuaät cuûa moät tröôøng ñaïi hoïc.

Roài roäng hôn caâu chuyeän cuûa rieâng ngaønh ñaïi hoïc laø chuyeän cuûa moïi
caáp hoïc. 

Tính phi chuaån bao truøm trong moïi lónh vöïc, töø tröôøng sôû, saùch giaùo khoa,
caùch cho ñieåm, caùch toå chöùc thi cöû…, cho tôùi chaát löôïng daïy vaø hoïc.

Sau maáy chuïc naêm chieán tranh, caùi söï laøm laáy ñöôïc laøm theo yù chí ñaõ
thaønh chuaån möïc duy nhaát, noù chi phoái taát caû, khieán giaùo duïc Vieät Nam coù caùch

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 261

toàn taïi, caùch vaän haønh rieâng chaúng gioáng ai. Caùc tröôøng môùi laäp ra phaûi theo
tröôøng cuõ, sau giaûi phoùng thì mieàn Baéc buoäc mieàn Nam phaûi theo.

Taïm ví moät caùch thoâ thieån: nhö trong khi ngöôøi ta ñi thì mình phaûi boø
phaûi leát, vaäy maø vaãn töï haøo raèng mình cuõng ñang ñi, chöù ñaâu coù ñöùng yeân.

Khaùc bieät trong quan nieäm

Veà boä maùy giaùo duïc

Coù dòp tìm hieåu laïi neàn giaùo duïc tröôùc 1945 vaø neàn giaùo duïc ôû Saøi Goøn
tröôùc 1975, toâi nhaän ra moät söï thaät - hoài ñoù, baûn thaân giaùo duïc laø moät heä thoáng
quyeàn löïc. Noù coù nguyeân taéc toå chöùc rieâng vaø nhöõng con ngöôøi rieâng cuûa noù.
Nhaø thô Cheá Lan Vieân coù laàn noùi vôùi nhaø vaên Nguyeãn Khaûi vaø Nguyeãn Khaûi
veà keå laïi cho toâi moät nhaän xeùt: OÂng Cheá baûo, ôû xaõ hoäi cuõ, moät vieân tri huyeän
tuy vaäy vaãn phaûi neå nhaø sö truï trì maáy ngoâi chuøa lôùn, hay caùc vò ñoã ñaït cao nay
khoâng laøm gì chæ veà môû tröôøng trong vuøng. Coøn caùc chöùc danh Ñoác hoïc, Giaùo
thuï, Huaán ñaïo - caùc hoïc quan töông öùng vôùi tænh, phuû, huyeän - laø ngöôøi do trieàu
ñình cöû, chöù khoâng phaûi do chính quyeàn ñòa phöông cöû, hoaëc neáu ñòa phöông cöû
thì trieàu ñình cuõng phaûi duyeät.

Toâi caûm thaáy ñieàu naøy ñöôïc GDMN tieáp tuïc. Neàn giaùo duïc ôû ñaây do nhöõng
ngöôøi thaønh thaïo chuyeân moân quyeát ñònh. Coøn ôû mieàn Baéc thì hoaøn toaøn ngöôïc
laïi. Nhieàu vò sö do ñòa phöông phaân coâng vaøo chuøa hoaït ñoäng, hoaëc sau khi vaøo
chuøa, laáy vieäc coäng taùc vôùi chính quyeàn laøm nieàm vinh döï, nghóa laø trong heä
thoáng sai baûo cuûa chính quyeàn theo nghóa ñen. Coøn ngöôøi phuï traùch giaùo duïc
caùc caáp hoaøn toaøn do UÛy ban cöû sang. Caû nhöõng hieäu tröôûng cuõng vaäy, phaûi do
UÛy ban thoâng qua. Boä maùy toå chöùc caùn boä ñòa phöông thöôøng hoaït ñoäng theo
nguyeân taéc laø ai taøi gioûi cho ñi phuï traùch caùc ngaønh chính trò- kinh teá. Coøn vaên
hoùa-giaùo duïc seõ phaân coâng cho nhöõng ngöôøi keùm theá löïc vaø keùm naêng löïc. Ñaùnh
ñaám ôû chieán tröôøng hay vaät loän vôùi saûn xuaát vôùi thò tröôøng môùi khoù, chöù vieäc
quaûn maáy oâng thaày vôùi ñaùm hoïc troø ranh, ai laøm chaúng ñöôïc - ngöôøi ta hieåu vaäy.

Moät ngöôøi baïn giaø coù hieåu nhieàu veà giaùo duïc ôû thôøi Vieät Nam Daân chuû
Coäng hoøa keå vôùi toâi laø Boä tröôûng Boä Giaùo duïc trong Chính phuû Lieân hieäp thaønh
laäp thaùng 02/1946 laø oâng Ñaëng Thai Mai. Nhöng veà sau, do sinh vieân Tröôøng
Ñaïi hoïc Ñoâng Döông ñeà xuaát thaéc maéc, Ñaëng Thai Mai chæ toát nghieäp Cao ñaúng
Sö phaïm, neân phaûi thay baèng Nguyeãn Vaên Huyeân coù baèng tieán só Sorbonne,
tröôøng ñaïi hoïc soá moät cuûa Phaùp.

Vieäc choïn ngöôøi tham gia chính phuû thôøi kyø 1945-1946 coù theå coù nhieàu
nguyeân nhaân khaùc nhau, nhöng toâi tin chaéc raèng thôøi aáy vieäc cöû Boä tröôûng Boä
Giaùo duïc buoäc phaûi tuaân theo nhieàu chuaån möïc nghieâm khaéc, chöù khoâng phaûi aø
uoâm hoaëc phe caùnh chaïy choït, nhö hieän nay.

Vaû chaêng vaán ñeà khoâng phaûi chæ rieâng oâng boä tröôûng, maø laø moïi quan chöùc
caùc caáp cuûa giaùo duïc.

Moät trong nhöõng chuyeän vui vui xaûy ra vôùi neàn giaùo duïc hoâm nay laø chæ
thò cuûa Boä Giaùo duïc khoaûng giöõa naêm 2013(*) cho caùc tænh, khuyeân cô quan

* Coâng vaên soá 2998/BGDÑT-KTKÑCLGD ngaøy 09/5/2013 veà vieäc chæ ñaïo kyø thi toát nghieäp
THPT, tuyeån sinh ÑH, CÑ naêm 2013. BBT.

262 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

chính quyeàn tænh neân caån thaän vaø raùo rieát trong vieäc kieåm soaùt caùc tin töùc tieâu
cöïc töø caùc cuoäc thi. Noù laø baèng chöùng cho thaáy giaùo duïc ñaõ naùt nhö theá naøo vaø
ngöôøi ta coá tình che giaáu nhö theá naøo.

Nhöng noù cuõng toá caùo söï phuï thuoäc hoaøn toaøn cuûa nhaø tröôøng vaøo nhaø caàm
quyeàn. Giaùo duïc trôû thaønh vieäc nhaø cuûa ñòa phöông roài, ngöôøi ta cho bieát caùi gì
thì daân ñöôïc bieát caùi ñoù.

Moät kyû nieäm nöõa coù lieân quan tôùi vieäc giaùo duïc phuï thuoäc chính trò moät
caùch thoâ thieån. Nhöõng naêm 1955-1958, toâi hoïc caáp II Tröôøng Chu Vaên An.
Tröôøng ôû ngay caïnh Chuû tòch phuû. Heã coù caùc vò quan khaùch nöôùc ngoaøi tôùi
thaêm, xe ñöa töø saân bay Gia Laâm veà Ba Ñình, laø boïn toâi ñöôïc leänh boû hoïc, ra
ñöùng ñöôøng ñeå hoan ngheânh caùc vò khaùch quyù.

ÔÛ caùc ñòa phöông vieäc huy ñoäng thaày troø vaøo caùc coâng vieäc goïi laø coâng ích,
laø coâng taùc chính trò cuûa ñòa phöông, caøng phoå bieán. Ngöôøi ta töï coi mình ñöông
nhieân coù quyeàn can thieäp vaøo moïi vieäc cuûa nhaø tröôøng. Coøn nhöõng vieäc nhö theá,
laøm haïi ñeán chaát löôïng giaùo duïc ra sao, thì khoâng ai caàn bieát.

Nhöõng nguyeân taéc caên baûn cuûa giaùo duïc

Maáy naêm gaàn ñaây hoaït ñoäng cuûa GDMN ñöôïc nhaéc nhôû nhieàu treân baùo
chí, nhaát laø treân maïng.

Nhôø theá, boïn toâi coù theâm dòp ñeå nghó laïi veà neàn giaùo duïc maø ñeán nay ít
ñöôïc bieát tôùi.

Trong moät baøi mang teân “Neàn giaùo duïc ôû mieàn Nam 1954-1975”, moät nhaø
giaùo duïc ñoàng thôøi tröôùc ñaây laø moät quan chöùc trong ngheà (nhö treân ñaõ noùi,
quan chöùc giaùo duïc ôû mieàn Nam khaùc haún quan chöùc mieàn Baéc), oâng Nguyeãn
Thanh Lieâm, ñaõ nhaéc laïi nhöõng nguyeân taéc caên baûn cuûa neàn giaùo môùi laø nhaân
baûn - daân toäc - khai phoùng, nhöõng nguyeân taéc naøy ñaõ ghi trong Hieán phaùp Vieät
Nam Coäng hoøa 1967.

Ñoái chieáu vôùi giaùo duïc mieàn Baéc, sô boä toâi thaáy ñaïi khaùi hai nguyeân taéc
ñaàu cuõng thöôøng ñöôïc Haø Noäi nhaéc tôùi, nhöng ñöôïc giaûi thích khaùc ñi, vaø
nguyeân taéc thöù ba thì hoaøn toaøn ngöôøi laøm GDMB khoâng coù moät yù nieäm gì heát.

Veà tính daân toäc

Ta haõy ñoïc laïi caùch giaûi thích cuûa caùc nhaø giaùo mieàn Nam. ÔÛ ñaây, baûo ñaûm
tính daân toäc, phaùt trieån tinh thaàn quoác gia cuûa hoïc sinh coù nghóa:

“... giuùp hoïc sinh hieåu bieát hoaøn caûnh xaõ hoäi, moâi tröôøng sinh soáng, vaø loái
soáng cuûa ngöôøi daân; giuùp hoïc sinh hieåu bieát lòch söû nöôùc nhaø, yeâu thöông xöù sôû
mình, ca ngôïi tinh thaàn ñoaøn keát, tranh ñaáu cuûa ngöôøi daân trong vieäc choáng
ngoaïi xaâm baûo veä toå quoác, yeâu thöông giuùp ñôõ nhau trong tình ñoàng baøo; giuùp
hoïc sinh hoïc tieáng Vieät vaø söû duïng tieáng Vieät moät caùch coù hieäu quaû; giuùp hoïc
sinh nhaän bieát caùi ñeïp cuûa queâ höông xöù sôû, nhöõng taøi nguyeân phong phuù cuûa
quoác gia, nhöõng phaåm haïnh truyeàn thoáng cuûa daân toäc; giuùp hoïc sinh baûo toàn
nhöõng truyeàn thoáng toát ñeïp, nhöõng phong tuïc giaù trò cuûa quoác gia; giuùp hoïc
sinh coù tinh thaàn töï tin, töï löïc, vaø töï laäp”.

(http://hocthenao.vn/2013/10/16/nen-giao-duc-o-mien-nam-1954-1975-
trich-nguyen-thanh-liem/).

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 263

Caùc nhaø giaùo mieàn Baéc, treân ñaïi theå, cuõng noùi theá. Nhöng ñieåm nhaán thì
khaùc. Trong caùch giaûi thích cuûa ngöôøi laøm giaùo duïc Haø Noäi, tính daân toäc tröôùc
tieân laø vieäc daân mình töï laøm laáy giaùo duïc cuûa mình. Chuùng toâi thöôøng töï haøo
ñaây laø moät neàn giaùo duïc rieâng cuûa ngöôøi Vieät, moät neàn giaùo duïc khoâng coù daây
döa gì nhieàu vôùi neàn giaùo duïc maø theá kyû tröôùc, ngöôøi Phaùp ñaõ mang laïi. Chuùng
toâi laøm laáy vaø ñoâi khi coá yù laøm ngöôïc vôùi nhöõng baøi baûn thôøi thuoäc ñòa.

Ñaây laø caùch hieåu veà tính daân toäc maø giôùi vaên hoùa tö töôûng ñeà xuaát vaø ñöôïc
coi laø tö töôûng chæ ñaïo. Thì cuõng laø caùch hieåu trong giaùo duïc.

Moät khía caïnh khaùc trong caùch hieåu veà tính daân toäc cuûa mieàn Baéc. Khoâng
phaûi laø nhöõng ngöôøi laøm giaùo duïc khoâng bieát choã yeáu keùm voán coù. Ñeå töï traán
an, ngöôøi ta bieän hoä raèng trong caùi veû luoäm thuoäm nheách nhaùc, hình nhö
GDMB ñang trôû laïi vôùi neàn giaùo duïc cuûa oâng cha ta ngaøy xöa thôøi trung ñaïi,
chæ coát phaùt huy tinh thaàn hieáu hoïc cuûa con ngöôøi. Daân toäc trong tröôøng hôïp
naøy, ñoàng nghóa vôùi “ta veà ta taém ao ta”, töø choái nhöõng ñoåi môùi hieän ñaïi. Cuõng
chính laø nhöõng lyù do ñöôïc vieän daãn khi, trong ñôøi soáng vaên hoùa, ngöôøi ta keùo
nhau trôû laïi vôùi caùc phong tuïc coå huû vaø khueách tröông meâ tín ñeán moät möùc ñoä
ngöôøi xöa khoâng theå töôûng töôïng.

Trong khi ñoù, nhö vöøa daãn ôû treân, tính daân toäc ñöôïc caùc nhaø GDMN hieåu
laø phaûi höôùng veà moät thöù daân toäc hieän ñaïi.

Veà tính nhaân baûn

Treân giaáy tôø vaên baûn, chaúng bao giôø giôùi vaên hoùa giaùo duïc mieàn Baéc phuû
nhaän tính nhaân baûn, tuy laø trong thöïc teá ngöôøi ta raát ngaïi noùi tôùi. Phaàn thì xaõ
hoäi ôû ñaây ñaõ xem ñaáu tranh giai caáp laø ñoäng löïc phaùt trieån; phaàn nöõa thì ñang
trong thôøi chieán tranh, khoâng theå noùi nhieàu ñeán tình ngöôøi, noù xaâm haïi yù chí
chieán ñaáu.

Khi caàn phaûi noùi chuyeän vôùi theá giôùi, caùc nhaø tö töôûng mieàn Baéc cuõng
coâng nhaän nhaân ñaïo chuû nghóa laø lyù töôûng toát ñeïp vaø giaùo duïc phaûi coù nhieäm
vuï höôùng tôùi. Nhöng trong thöïc teá, caùch lyù giaûi veà chuû nghóa nhaân ñaïo thöôøng
giaûn ñôn vaø coå loã. Laïi thöôøng giaûi nghóa raát môùi: “chuû nghóa nhaân ñaïo cao nhaát
laø chuû nghóa nhaân ñaïo chieán ñaáu choáng laïi moïi aùp böùc baát coâng”.

Trong baøi “Ñeá quoác Myõ phaûi laø keû thuø rieâng cuûa moãi traùi tim ta” cuûa Cheá
Lan Vieân, ngöôøi ta coøn thaáy nhöõng caâu thô maø coù leõ con ngöôøi ôû caùc xaõ hoäi khaùc
khoâng sao hieåu noåi:

- Mieàn Nam ta ôi,
Caùi haàm choâng laø ñieàu nhaân ñaïo nhaát.

- Ngoïn suùng tröôøng ta ôi, ngoïn suùng raát nhaân tình.

Giôùi giaùo duïc mieàn Baéc cuõng theo söï chæ ñaïo ñoù.

Caùch giaûi thích veà nhaân baûn cuûa caùc nhaø giaùo mieàn Nam ngöôïc haún. Theo
toâi hieåu, noù gaàn vôùi caùch hieåu cuûa phaïm truø naøy ôû caùc xaõ hoäi hieän ñaïi.

Haõy thöû ñoïc moät soá saùch thuoäc Tuû saùch giaùo duïc cuûa nhaø xuaát baûn cuõng
teân laø Treû, in ra ôû Saøi Goøn vaøo nhöõng naêm 1970. Luùc naøy, moät nhoùm caùc nhaø
giaùo duïc, coù leõ môùi ñi hoïc Anh, Myõ veà, laäp nhoùm vaø ñaõ coâng boá nhieàu taøi lieäu
môùi vieát coù, vöøa ñöôïc dòch coù.

264 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

Khi baøn veà muïc ñích giaùo duïc, Nguyeãn Hoøa Laïc vieát:

“Muïc ñích toái thöôïng cuûa giaùo duïc laø laøm theá naøo giuùp con ngöôøi ñaït ñöôïc
nhaân caùch, caùc baûn ngaõ ñích thöïc cuûa mình, haàu coù theå soáng troïn kieáp nhaân
sinh […] nghóa laø giuùp hoï theå hieän ñöôïc con ngöôøi cuûa mình trong yù nghóa “con
ngöôøi laø moät hieän höõu taïi theá, moät höõu theå coù lyù trí vaø töï do, vöøa suy tö vöøa
haønh ñoäng”.

(Leâ Thanh Hoaøng Daân-Traàn Höõu Ñöùc, Caùc vaán ñeà giaùo duïc, Nxb Treû, Saøi
Goøn, 1971, tr. 209).

Caùch hieåu nhö theá naøy coá nhieân khoâng bao giôø ñöôïc ñeà leân nhö muïc ñích
cuûa GDMB. Vôùi caùc nhaø giaùo Haø Noäi, nhaát laø vaøo thôøi kyø sau khi Haø Noäi ñöôïc
tieáp quaûn töø tay ngöôøi Phaùp (Thaùng 10/1954), khoâng laøm gì coù nhöõng con ngöôøi
chung chung. Moãi con ngöôøi ñeàu thuoäc veà moät giai caáp do ñoù hoï phaûi chòu söï chæ
ñaïo cuûa caùc ñaûng phaùi ñaïi dieän giai caáp cuûa hoï. Caùch hieåu cuûa GDMN:

“... chaáp nhaän coù söï khaùc bieät giöõa caùc caù nhaân, nhöng khoâng chaáp nhaän
vieäc söû duïng söï khaùc bieät ñoù ñeå ñaùnh giaù con ngöôøi, vaø khoâng chaáp nhaän söï
kyø thò hay phaân bieät giaøu ngheøo, ñòa phöông, toân giaùo, chuûng toäc… Vôùi trieát lyù
nhaân baûn, moïi ngöôøi coù giaù trò nhö nhau vaø ñeàu coù quyeàn ñöôïc höôûng nhöõng
cô hoäi ñoàng ñeàu veà giaùo duïc”.

(http://hocthenao.vn/2013/10/16/nen-giao-duc-o-mien-nam-1954-1975-
trich-nguyen-thanh-liem/)

duø coù ñöôïc coi laø ñuùng ñi nöõa, cuõng khoâng bao giôø ñöôïc öùng duïng. Maø trong thöïc
teá, laïi laøm ngöôïc.

Tröôùc sau, vôùi neàn GDMB, chaáp nhaän nhaân baûn theo nghóa hieän ñaïi, vaø
ñaët vaán ñeà toân troïng caù tính cuûa moãi caù nhaân, bao giôø cuõng laø moät chuyeän quaù
phieàn phöùc, giaù coù coâng nhaän laø ñuùng nöõa thì hoaøn caûnh hieän thôøi khoâng cho
pheùp ngöôøi ta tuaân thuû. Vaøo khoaûng nhöõng naêm 1960, coù caû moät cuoäc vaän ñoäng
choáng chuû nghóa caù nhaân. Theá thì laøm sao coù theå tính chuyeän nghieân cöùu veà
con ngöôøi caù nhaân, vaø giuùp lôùp treû thöïc hieän baûn theå caù nhaân voán coù trong hoï
ñöôïc! Caùi luaän ñieåm töøng ñöôïc thoáng nhaát neâu ra trong caùc vaên baûn mieàn Nam:

“Trieát lyù nhaân baûn chuû tröông con ngöôøi coù ñòa vò quan troïng trong theá
gian naøy; laáy con ngöôøi laøm goác, laáy cuoäc soáng cuûa con ngöôøi trong cuoäc ñôøi
naøy laøm caên baûn; xem con ngöôøi nhö moät cöùu caùnh chöù khoâng phaûi nhö moät
phöông tieän hay coâng cuï phuïc vuï cho muïc tieâu cuûa baát cöù caù nhaân, ñaûng phaùi,
hay toå chöùc naøo khaùc”.

(Giaùo duïc Vieät Nam Coäng hoøa, http://vi.wikipedia.org/wiki/)
phaûi ñöôïc coi laø xa laï vaø neáu coù ai nghó vaäy thì caàn pheâ phaùn.

Chuùng toâi khoâng daãn laïi ñaây caùc vaên kieän coù tính chæ ñaïo ñoái vôùi GDMB
trong ñoù vieäc ñaøo taïo con ngöôøi thaønh nhöõng coâng cuï ñaéc löïc cho cuoäc chieán
ñaáu tröôùc maét ñöôïc nhaán maïnh. Chæ xin löu yù moät ñieåm, ñoù khoâng phaûi laø phaùt
minh cuûa caùc nhaø chæ ñaïo GDMB noùi chung maø coøn laø nguyeân lyù chæ ñaïo giaùo
duïc ôû moät nöôùc maø mieàn Baéc laáy laøm maãu nhö giaùo duïc Nga Xoâ vieát. Trong cuoán
Caùc vaán ñeà giaùo duïc thuoäc Tuû saùch giaùo duïc Nxb Treû ñaõ noùi, coù moät phaàn lôùn
ñieåm sô löôïc veà giaùo duïc nöôùc ngoaøi, caû phöông Ñoâng laãn phöông Taây, chaéc laø
do keâ cöùu caùc saùch nghieân cöùu cuûa Anh, Myõ vaø Phaùp maø vieát laïi. Phaàn vieát veà
giaùo duïc Nga keát laïi nhö sau:

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 265

“Xeùt chung thì neàn giaùo duïc ôû Nga raát thöïc tieãn vaø khoa hoïc, nhöng noù chæ
laø thöù giaùo duïc moät chieàu, nhaèm bieán con ngöôøi thaønh moät coâng cuï saûn xuaát
[vaø ôû Vieät Nam laø chieán ñaáu - VTN] tôùi möùc toái ña. Moät khi con ngöôøi ñaõ trôû
thaønh coâng cuï cuûa guoàng maùy coäng saûn thì maát heát nhaân tính. Do ñoù chuùng ta
coù theå keát luaän raèng giaùo duïc Xoâ vieát tuy thöïc tieãn vaø höõu hieäu nhöng laïi phi
nhaân tính.” (Sñd, tr. 228).

Coù theå möôïn ñoaïn treân ñeå noùi veà GDMB.

Veà tính khai phoùng

Trong maáy chöõ goïi laø nguyeân taéc caên baûn trong caùc taøi lieäu GDMN, ñoái
vôùi boïn Haø Noäi chuùng toâi, chöõ khai phoùng laø hôi laï.

Môû Haùn Vieät taân töø ñieån cuûa Nguyeãn Quoác Huøng (Nxb Khai trí, Saøi Goøn,
1975), thaáy ghi khai phoùng töùc môû mang vaø buoâng thaû, yù noùi laøm cho toát ñeïp
hôn; khoâng kìm giöõ, maø traùi laïi, muoán giuùp ñôõ cho tieán xa hôn.

Thoaït ñaàu toâi thaáy laø trong moät möùc ñoä naøo ñoù, khai phoùng coù veû gaàn vôùi
khaùi nieäm hieän ñaïi tieân tieán cuûa mieàn Baéc, maáy chöõ naøy thöôøng duøng caû trong
kinh teá laãn giaùo duïc.

Veà sau ñaët khai phoùng vaøo caùi neàn chung cuûa caùc nguyeân taéc caên baûn cuûa
GDMN, toâi môùi hieåu khai phoùng gaàn vôùi khaùi nieäm cô baûn cuûa nhaân hoïc hieän
ñaïi laø töï do - vaø do ñoù quaù môùi meû vôùi chuùng toâi.

Trong cuoán Chaân dung nhöõng nhaø caûi caùch giaùo duïc tieâu bieåu treân theá
giôùi, do toå chöùc UNESCO baûo trôï bieân soaïn vaø xuaát baûn (baûn dòch tieáng Vieät
cuûa Nxb Theá giôùi, Haø Noäi, 2004), phaàn vieát veà Thaùi Nguyeân Boài (1868-1940), coù
ñoaïn daãn laïi maáy yù cuûa vò Hieäu tröôûng saùng laäp Ñaïi hoïc Baéc Kinh coù lieân quan
tôùi phöông höôùng phaùt trieån giaùo duïc cuûa nöôùc Trung Hoa theá kyû XX:

“Chuùng ta phaûi ñöôïc töï do tö töôûng vaø töï do ngoân luaän vaø khoâng ñeå cho
moät tröôøng phaùi trieát hoïc hay baát kyø moät loaïi hình toân giaùo naøo giam haõm tö
töôûng chuùng ta. Traùi laïi chuùng ta phaûi höôùng tôùi nhöõng tö töôûng cao caû mang
tính nhaân loaïi, nhöõng tö töôûng seõ toàn taïi maõi, baát keå khoâng gian vaø thôøi gian.
Ñoù laø neàn giaùo duïc xöùng ñaùng vôùi teân goïi neàn giaùo duïc toaøn caàu.” (Sñd, tr. 138).

“Giaùo duïc giuùp cho theá heä treû coù cô hoäi phaùt trieån trí löïc vaø hoaøn thieän
tính caùch caù nhaân, ñoùng goùp cho neàn vaên minh nhaân loaïi. Bôûi vaäy giaùo duïc
khoâng theå trôû thaønh coâng cuï ñaëc bieät giuùp cho nhöõng keû muoán thao tuùng xaõ hoäi
theo ñuoåi nhöõng muïc ñích xaáu xa. Vieäc daïy doã taïi nhaø tröôøng phaûi hoaøn toaøn
trao cho caùc nhaø giaùo ñoäc laäp khoâng bò aûnh höôûng bôûi baát cöù ñaûng phaùi chính
trò hay toân giaùo naøo.” (Sñd, tr. 143).

Tinh thaàn khai phoùng nhö vaäy ñaõ trôû thaønh moät khía caïnh chuû yeáu cuûa
quan nieäm nhaân baûn nhö treân ñaõ noùi.

Tinh thaàn khai phoùng naøy cuõng chi phoái caùch caùc nhaø GDMN hieåu khaùc
ñi veà tính daân toäc, so vôùi noäi dung ñöôïc GDMB chaáp nhaän.

Caùc nhaø GDMN töøng haøo höùng noùi veà xu theá hoäi nhaäp ñeán raát sôùm cuûa
mình. Nhö caùch noùi cuûa Nguyeãn Thanh Lieâm:

266 Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014

“Tinh thaàn daân toäc khoâng nhaát thieát phaûi baûo thuû, khoâng nhaát thieát phaûi
ñoùng cöûa. Ngöôïc laïi, giaùo duïc phaûi môû roäng, tieáp nhaän nhöõng kieán thöùc khoa
hoïc kyõ thuaät taân tieán treân theá giôùi, tieáp nhaän tinh thaàn daân chuû, phaùt trieån xaõ
hoäi, giaù trò vaên hoùa nhaân loaïi ñeå goùp phaàn vaøo vieäc hieän ñaïi hoùa quoác gia vaø xaõ
hoäi, laøm cho xaõ hoäi tieán boä tieáp caän vôùi vaên minh theá giôùi”.

(http://hocthenao.vn/2013/10/16/nen-giao-duc-o-mien-nam-1954-1975-
trich-nguyen-thanh-liem/)
laø theo tinh thaàn khai phoùng vöøa noùi.

Vôùi GDMB, noùi daân toäc laø ñeå töø choái khai phoùng. Coøn vôùi GDMN, chính
laø caàn khai phoùng thì môùi giaûi quyeát vaán ñeà daân toäc moät caùch trieät ñeå.

Nhìn theo caùch naøo thì khai phoùng maø caùc nhaø giaùo duïc ôû mieàn Nam ñaõ
noùi cuõng bao haøm moät yù nghóa maø GDMB khoâng theå chaáp nhaän ñöôïc. Thaäm
chí phaûi noùi laø GDMB ñaõ laøm ngöôïc laïi.

Haún laø khoâng xa söï thaät laém neáu keát luaän trong khi giaùo duïc theá giôùi vaø
GDMN laø khai phoùng thì GDMB laø kheùp kín. Trong khi GDMB chæ höôùng tôùi
caùc muïc ñích tröôùc maét - moät tinh thaàn thieån caän saùt maët ñaát - thì tinh thaàn
khai phoùng maø GDMN muoán xaây döïng bao giôø cuõng giuùp cho ngöôøi ta höôùng
tôùi töông lai.

Trong cuoán Caùc vaán ñeà giaùo duïc ñaõ ñeà caäp, ôû trang 204, taäp I, toâi coøn thaáy
caùc taùc giaû daãn laïi moät caâu cuûa Kant:

“Muïc ñích cuûa giaùo duïc laø huaán luyeän treû khoâng phaûi chæ nhaèm vaøo söï
thaønh coâng cuûa chuùng trong tình traïng xaõ hoäi hieän taïi maø nhaèm moät tình traïng
coù theå toát ñeïp hôn, hôïp vôùi moät quan nieäm lyù töôûng cuûa nhaân loaïi.” (Sñd, tr. 204).

GDMN nhaèm vaøo nhöõng muïc ñích nhö theá maø GDMB thì khoâng.

Ñoaïn keát

Gioáng nhö xaõ hoäi nôi ñaây, söï phaùt trieån giaùo duïc ôû mieàn Baéc ñi theo moät
caùi maïch phaûi noùi laø khoâng bình thöôøng.

Neáu GDMN tieáp noái caùi maïch giaùo duïc cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi vaø
tröïc tieáp laø neàn giaùo duïc Vieät Nam tröôùc 1945 thì GDMB, xeùt theo caû chaëng
ñöôøng daøi naêm saùu chuïc naêm, trong khi coá tìm coát caùch rieâng cuûa mình, hoùa ra
laïi chaúng tuaân theo quy luaät naøo caû.

Neáu GDMN ñöôïc trieån khai theo moät ñöôøng höôùng khoa hoïc cuûa theá giôùi
hieän ñaïi thì GDMB laïi coù nhöõng khía caïnh nhö trôû laïi thôøi tieàn hieän ñaïi.

Caàn noùi theâm laø trong khi phaûi laøm giaùo duïc moät caùch moø maãm, nhöõng
ngöôøi laøm giaùo duïc ôû mieàn Baéc tröôùc 1975 ñaõ luoân luoân töï nhuû raèng chuùng ta
ñang laøm moät cuoäc caùch maïng trong giaùo duïc vaø giaùo duïc ta ñang laø moät neàn
giaùo duïc tieân tieán.

Ñoù laø moät yù nguyeän chính ñaùng.

Trong chieán tranh, Haø Noäi hoaøn toaøn kheùp kín. Muoán thì cuõng muoán laém,
nhöng trong hoaøn caûnh ñoùng cöûa caùch ly vôùi theá giôùi, laøm gì coù chuyeän hoäi nhaäp
theo ñuùng nghóa cuûa noù.

Taïp chí Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån, soá 7-8 (114-115) . 2014 267

Cuoäc soáng trì treä keùo daøi. Ñoái chieáu vôùi nhöõng ñieàu boïn toâi ñöôïc daïy baûo
töø nhaø tröôøng phoå thoâng vaø sau naøy töøng coi laø phöông höôùng suy nghó, vôùi
caùc taøi lieäu môùi ñoïc ñöôïc, caøng thaáy trong khi khaùc bieät vôùi GDMN, thì GDMB
cuõng khaùc nhieàu so vôùi theá giôùi. Ñuû hieåu taïi sao sau khi ñaøo taïo trong nöôùc, ra
tieáp xuùc vôùi xaõ hoäi hieän ñaïi, caùnh hoïc sinh, sinh vieân mieàn Baéc boïn toâi thöôøng
uù ôù, laïc loõng, trong khi nhöõng ngöôøi ñöôïc GDMN ñaøo taïo thì hoäi nhaäp raát töï
nhieân vaø hieäu quaû.

Möôi naêm gaàn ñaây, tình hình coù chuùt ñoåi khaùc, nhöng laø chæ ñoåi khaùc treân
beà maët. Cöïa quaäy maáy thì neàn giaùo duïc naøy cuõng khoâng khaùc ñöôïc so vôùi chính
mình. Noù ñaõ caïn kieät naêng löïc töï caûi hoùa. Ngay caû nhöõng ngöôøi trong boä maùy
quyeàn löïc cuõng ñeàu tính chuyeän cho con em mình qua nhieàu nöôùc phöông Taây,
nhaát laø sang Myõ ñeå hoïc. Nhöng hoï chæ lo ñöôïc cho gia ñình rieâng cuûa hoï thoâi.
ÔÛ trong nöôùc, nhöõng baøi baûn cuûa mieàn Baéc cuõ ñöôïc taân trang laïi chuùt ít vaãn
ngöï trò trong toaøn boä neàn giaùo duïc, vaø trong thaâm taâm, nhieàu ngöôøi ñaõ baét ñaàu
nghó raèng hình nhö coù moät baõi laày ñaõ ñöôïc taïo ra vaø chuùng ta khoâng bao giôø

thoaùt khoûi.

VTN

TOÙM TAÉT

Taùc giaû baøi vieát laø moät ngöôøi töø nhoû ñöôïc ñaøo taïo theo caùch giaùo duïc ôû mieàn Baéc. Baøi vieát
xuaát phaùt töø nhöõng caûm nhaän cuûa taùc giaû treân ñöôøng töï nhaän thöùc veà neàn giaùo duïc mình ñaõ traûi
qua, khi laáy giaùo duïc mieàn Nam laøm ñieåm ñoái chieáu, töø ñoù böôùc ñaàu laøm roõ söï khaùc bieät giöõa hai
neàn giaùo duïc trong giai ñoaïn 1954-1975.

Hình thaønh trong nhöõng naêm chieán tranh vaø ñeå phuïc vuï chieán tranh, neàn giaùo duïc mieàn Baéc
- trong khi töï nhaän laø moät neàn giaùo duïc caùch maïng - laïi mang ñaëc ñieåm roõ nhaát laø söï phi chuaån. Neàn
giaùo duïc naøy ñöôïc laøm moät caùch duy yù chí, boû qua khaù nhieàu nhöõng yeâu caàu cuûa moïi neàn giaùo duïc
töø xöa tôùi nay phaûi theo. Tính phi chuaån naøy boäc loä roõ nhaát trong quan nieäm veà muïc ñích yù nghóa
cuûa giaùo duïc vaø caùch toå chöùc boä maùy giaùo duïc.

Veà taát caû caùc phöông dieän cô baûn noùi treân, giaùo duïc mieàn Nam ñöôïc laøm ngöôïc vôùi giaùo duïc
mieàn Baéc. Ñieàu naøy caøng thaáy roõ khi phaân tích ba nguyeân taéc caên baûn daân toäc, nhaân baûn vaø khai
phoùng maø giaùo duïc mieàn Nam ñeà ra cho mình. Giaùo duïc mieàn Baéc coù caùch giaûi thích hoaøn toaøn
khaùc veà ba nguyeân taéc aáy, thöïc chaát laø hoaøn toaøn xa laï vôùi nhöõng tieâu chuaån cuûa giaùo duïc hieän ñaïi.

ABSTRACT

SOME THOUGHTS ON THE EDUCATIONAL DIFFERENCES BETWEEN
THE NORTH AND THE SOUTH OF VIETNAM

The author was educated in the North from childhood. The article presents his self-
awareness of the education he had received, in comparison with the education in the South to
initially clarify the differences between these two educations in the period of 1954-1975.

Established during the years of war and required to serve the war, the education system in
the North, considered itself a revolutionary education, had the characteristics of a non-standard
education. Education is made voluntaristically, bypassing the requirements of every standard
education system. That non-standard education is clearly reflected in the conception of the
significance and purposes of education and the organization of the education system.

For all the basic aspects mentioned above, the education in the South was quite contrary.
That feature is quite apparent when analyzing three basic principles of humanism, nationalism,
libertarianism in education that the South defined. In the North, these three principles are
interpreted differently, which is completely unfamiliar with the standards of a modern education.