ĐH 066

nhöng vieát theo theå thô “song thaát luïc baùt” (2 caâu baåy chöõ,
1 caâu 6 chöõ, vaø 1 caâu 8 chöõ) :

“Ñaù hay ngöôøi ? AÁy ai ngöôøi aáy,
“Ñaàu non cao traûi maáy nghìn xuaân.
“Giaác khoâng veïn moäng Vu thaàn,
“Taám thaân kim coå trong ngaàn göông trinh.
“Möa ba thu leä tình lai laùng,
“Ngaán reâu in moät aùng saàu vaên.
“Non xanh tít maét xa gaàn,
“Gaùnh luaân thöôøng ñeå rieâng phaàn thuyeàn quyeân.

Thi só Mai Thaïch Lyù Thaùi Vöôïng cuõng coù baøi dòch ra
quoác ngöõ Vieät Nam, nhöng vaãn giöõ theo theå thô Ñöôøng (baåy
caâu taùm chöõ) nhö sau :

“Ñaù ö ? Ngöôøi haû ? AÁy laø ai ?
“Trô troïi ñaàu non moät boùng ngöôøi.
“Muoân kieáp maây möa côn moäng loaõng,
“Moät loøng kim coå taám thaân phôi.
“Ba thu daáu khaéc chan chan leä,
“Vaïn coå reâu ghi ngheïn ngheïn lôøi.
“Naøy, boán phöông trôøi sao vaéng laëng,
“Chæ Naøng vì ñaïo ñöùng soi ñôøi.

Döôùi ñaây laø moät baøi ca dao khaùc noùi veà Laïng Sôn, vaø
baøi naøy chaéc haún laø laøm sau baøi Ca dao thöù nhaát keå treân, coù
theå coi laø moät chöùng minh raèng phoá Kyø Löøa vaø chuøa Tam
Thanh, nuùi Naøng Toâ Thò khoâng thuoäc ñòa phaän Ñoàng Ñaêng.
Vì khuùc soâng Kyø Cuøng chaåy ngang thò xaõ Laïng Sôn, caét
thaønh phoá ra 2 phaàn, gioáng nhö soâng Höông caét ñoâi thaønh
phoá Hueá taïi mieàn Trung Vieät Nam. Nöûa beân Höõu Ngaïn doøng

ÑA HIEÄU 66 51

soâng goïi laø Beân Tænh coù Thaønh Laïng Sôn (töôøng thaønh xaây
gioáng nhö kieán truùc cuûa Thaønh Hueá, chæ khaùc laø khoâng coù
Coång Ngoï Moân), vaø caùc cô sôû Haønh chaùnh Tænh. Nöûa phaàn
beân Taû Ngaïn doøng soâng goïi laø Beân Kyø Löøa coù khu Vaên
Mieáu, tröôøng Trung hoïc, doanh traïi lính Khoá Xanh, cô sôû
Haønh chaùnh Chaâu Cao Loäc, phoá chôï Kyø Löøa, Ñoäng Tam
Thanh, nuùi Naøng Toâ Thò (Hoøn Voïng Phu), vaø Chuøa Tam
Thanh. Coøn Ñoàng Ñaêng ôû caùch xa thò xaõ Laïng Sôn nhöõng
12 caây soá ngaøn veà höôùng Baéc.

Soâng Kyø Cuøng baét nguoàn töø vuøng ñòa phaän chaâu Ñình
Laäp, phía Ñoâng Nam laõnh thoå tænh Laïng Sôn, nôi saùt bieân
giôùi Vieät Nam Trung Hoa, chaåy theo höôùng Taây Baéc qua
ñòa phaän caùc chaâu Na Döông, Loäc Bình, Cao Loäc töùc laø thò
xaõ Laïng Sôn, Ñieàm He, roài tieáp tuïc leân höôùng Baéc phía Na
Saàm, Thaát Kheâ ñeå reõ qua höôùng Ñoâng chaåy sang ñaát tænh
Quaûng Taây beân Taàu, nhaäp vaøo soâng Taây Giang trong tænh
Quaûng Chaâu, vaø ñoå ra Bieån Ñoâng cuûa Trung Hoa luïc ñòa.

Maët Nam vaø Taây Nam Thaønh Laïng Sôn ñöôïc bao boïc
bôûi daãy nuùi Vaên Væ, truøng ñieäp daøi xuoáng ñeán taän AÛi Chi
Laêng, gaàn beân ga Ñoàng Moû caùch thò xaõ Laïng Sôn khoaûng
37 caây soá veà phía Nam (töùc laø höôùng ñi xuoáng Haø Noäi).

“Ñöôøng leân xöù Laïng bao xa,
“Caùch moät daãy nuùi vôùi ba quaõng ñoàng.
“Ai ôi ñöùng laïi maø troâng,
“Kìa Tam Thanh ñoäng, noï soâng Kyø Cuøng.

Trích lôøi trình baày coù keøm aûnh trong baûn ñieàu traàn cuûa
giaùo sö Traàn Ñaïi Só, phoå bieán trong cuoán Baïch thö Toá caùo
Vieät Coäng hieán ñaát daâng bieån cho Trung Coäng, do Phong
traøo ‘Noâ Hoà” phaùt haønh naêm 2002 taïi San Jose, Baéc

52 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

California, trang 102 thì “Hoài
Toång Bí thö (Ñaûng Coäng saûn
Vieät Nam) Leâ Duaån caàm
quyeàn, ñeå xoaù boû vaên hoaù daân
toäc Vieät, phaùt huy vaên hoaù
Maùc-xít, töôïng Naøng Toâ Thò
bò ñem nung laøm voâi. Hình
chuïp töôïng môùi taïc laïi.” , vaø
trang 103 “Hoài 1978, Hoàng-
quaân (Trung Coäng) sang
“daïy” Vieät Nam baøi hoïc, ñaõ
san baèng Laïng Sôn. Chöa haû
giaän, hoï coøn duøng ñaïi phaùo
baén phaù ñoäng Tam Thanh.
Cöûa ñoäng tröôùc ôû choã coät côø,
vôùi haøng traêm baøi thô löu nieäm cuûa danh só Vieät. Nay cöûa
ñoäng bò phaù, môùi tuït luøi vaøo trong.”

Hy voïng nhöõng gì Toâi keå treân ñaây ñaõ giaûi toaû ñöôïc thaéc
maéc cuûa quùy vò, veà hieän traïng ñòa dö thöïc taïi vôùi nhöõng gì
ghi nhaän trong baøi ca dao daân gian Vieät Nam löu truyeàn noùi
veà “…Ñoàng Ñaêng coù phoá Kyø Löøa, Coù Naøng Toâ Thò, coù Chuøa
Tam Thanh, Ai leân Xöù Laïng cuøng anh, Tieác coâng baùc meï
sinh thaønh ra em…”.

Kính chuùc quùy vò vaø baûo quyeán naêm môùi doài daøo söùc
khoeû, may maén phaùt taøi sai loäc, haïnh phuùc, coù cô hoäi thu
xeáp ñöôïc thôøi gian raûnh ñeå tham gia cuøng ñoàng baøo Vieät
Nam trong vaø ngoaøi nöôùc, tieáp tuïc ñaåy maïnh cuoäc ñaáu tranh
giaûi tröø naïn Coäng saûn Vieät Nam ñoäc taøi ñoäc ñaûng cai trò ñaøn
aùp boùc loät nhaân daân Vieät Nam./.

Xuaân Quùy Muøi, 2003
KHIEÁT CHAÂU NGUYEÃN-HUY HUØNG

ÑA HIEÄU 66 53

Thô Xuaân

Chôï Tetá

Thô: Ñoanø Vaên Cöø

Daûi maây traéng ñoû daàn treân ñænh nuùi
Söông hoàng lam oâm aáp noùc nhaø tranh.
Treân con ñöôøng vieàn traéng meùp ñoài xanh,
Ngöôøi caùc aáp töng böøng ra chôï Teát.
Hoï vui veû keùo haøng treân coû bieác,
Nhöõng thaèng cu aùo ñoû chaïy lon xon.
Vaøi cuï giaø choáng gaäy böôùc lom khom,
Coâ yeám thaém che moâi cöôøi laëng leõ.
Thaèng em beù neùp ñaàu beân vuù meï,
Hai ngöôøi thoân gaùnh lôïn chaïy ñi ñaàu.
Con boø vaøng ngoä nghónh ñuoåi theo sau,
Söông traéng roû ñaàu caønh nhö gioït söõa.
Tia naéng tía nhaùy hoaøi trong ruoäng luùa,
Nuùi uoán mình trong chieác aùo the xanh,
Ñoài thoa son naèm döôùi aùnh bình minh.
Ngöôøi mua baùn ra vaøo ñaày coång chôï.
Con traâu ñöùng vôø dim hai maét nguû,

54 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

Ñeå laéng nghe ngöôøi khaùc noùi boâ boâ. 55
Anh haøng tranh kóu kòt quaåy ñoâi boà,
Tìm ñeán choã ñoâng ngöôøi ngoài dôû baùn.
Moät thaày khoùa goø löng treân caùnh phaûn,
Tay maøi nghieân hí hoaùy vieát thô xuaân.
Cuï ñoà nho döøng laïi vuoát raâu caèm,
Mieäng nhaåm ñoïc vaøi haøng caâu ñoái ñoû.
Baø cuï laõo baùn haøng beân mieáu coå,
Nöôùc thôøi gian goäi toùc traéng phau phau.
Chuù hoa man ñaàu chít chieác khaên naâu,
Ngoài xeáp laïi ñoáng vaøng treân maët chieáu.
AÙo cuï Lyù bò ngöôøi chen saán keùo,
Khaên treân ñaàu ñöông chít cuõng tung ra.
Luõ treû con maûi ngaém böùc tranh gaø,
Queân caû chò beân ñöôøng ñang ñöùng goïi.
Maáy coâ gaùi oâm nhau cöôøi ruõ röôïi,
Caïnh anh chaøng baùn phaùo döôùi caây ña.
Nhöõng meït cam ñoû choùt töïa son pha,
Thuùng gaïo neáp ñong ñaày nhö nuùi tuyeát,
Con gaø soáng maøo thaâm nhö cuû tieát,
Moät ngöôøi mua caàm caúng doác leân xem.
Chôï töng böøng nhö theá ñeán gaàn ñeâm.
Khi chuoâng toái beân chuøa vaêng vaúng ñaùnh,
Treân con ñöôøng ñi caùc laøng heûo laùnh,
Nhöõng ngöôøi queâ luõ löôït trôû ra veà,
Laù ña ruïng tôi bôøi quanh quaùn chôï.

ÑA HIEÄU 66

TRUYENÀ THONÂ G VAØ
NHÖNÕ G KHOÙ KHANÊ
CUAÛ NGÖÔIØ LAMØ

TRUYENÀ THONÂ G
Tranà Vanê Theá K19

Töø khôiû thuûy khi con ngöôøi bieát hôïp quanà treân traiù ñaát,

khoâng coù söï khacù bieät naøo giöaõ caùc quocá gia, cacù boä lacï hoaëc
chuûng tocä , nhu caàu truyeàn thoâng ñaõ nghieãm nhienâ maø coù vaø trôû
thanø h moät thieát yeuá . Do sanù g kiená cuûa con ngöôøi hoaëc nhu caàu
boäc phaùt töø baåm sinh. Bôiû vì heã coù con ngöôiø hôpï quanà thì phaûi
coù nhöõng lieân lacï canà thieát, nhu caàu lieân laïc ñeå camû thonâ g hai
chieuà , töø ngöôøi phaùt ra ñi ñeán ngöôøi thu nhanä vaø ngöôcï laiï töø
ngöôiø thu nhaän phaûn öùng ngöôcï chieàu ñeán ngöôøi phatù ra. Con
ngöôøi lieân lacï vôùi nhau banè g dauá hieäu khi chöa coù chöõ vieát, mienã
laø hai beân hieåu ñöôcï nhau, ví nhö nhöõng doøng ñienä töï camû , nhanä
vaø phatù , phatù roià nhaän.

Theo trình töï tieán boä cuûa con ngöôøi, nhu caàu truyeàn thoâng
canø g ngayø canø g taêng cao vaø ocù sanù g taïo con ngöôøi caøng ngaøy
canø g caûi tiená ñeå taïo ra nhönõ g kyõ thuaät cao sieuâ veà truyeàn thonâ g,
vaø cöù nhö theá cho ñeán hienä taïi thì cacù phöông tienä truyeàn thoâng
ñaõ ñi ñeán möcù ñoä sieuâ vietä . Moät chôùp nhoaùng laø con ngöôøi ñaõ
lienâ laïc vôiù nhau moät cacù deã daøng, ñeå taïo ra nhöõng thoâng camû
hoacë taïo ra nhöõng thuø nghòch.

Truyeàn thonâ g laø motä töø ngöõ toång quaùt ñeå chæ moiï phöông
tienä lieân laïc giöaõ caù nhaân vôiù caù nhaân, giöaõ ñoanø theå vôiù ñoaøn
the,å giöõa quocá gia vôiù quocá gia. Neuá chia ra motä cacù h cuïc boä thì
truyeàn thoâng goàm coù caùc phöông tieän veà baoù chí, truyeàn thanh,
truyeàn hình, ñieän thö, ñieän thoaiï , v.v...

56 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

Ñoiá vôùi caùc quocá gia chamä tieán thì baoù chí vaø truyeàn thanh
truyeàn hình ñonù g vai troø raát quan troïng, ñoái vôiù cacù quocá gia tieán
boä thì ngoaøi baoù chí, truyeàn thanh truyenà hình, caùc phöông tienä
phaùt tin khacù cuõng khonâ g thua kemù gì baùo chí truyeàn thanh truyeàn
hình.

Vai Troø Cuaû Truyeàn Thoâng

Chuùng ta thöû nhaém maét töônû g töônï g, hoaëc thöû lamø moät cuocä
tracé nghiemä baûn thaân baèng cacù h thöû motä ngaøy khoâng ñocï baùo,
khonâ g coi truyeàn hình, khonâ g nghe phaùt thanh, khoâng xöû dunï g
phöông tieän ñieän toanù , ñienä thoaiï thì phaûn öùng chính cuaû con
ngöôiø chuùng ta seõ ra sao? Hoacë giaû roäng hôn nöaõ neáu chæ motä
ngaøy, toaøn theå phöông tieän truyeàn thonâ g taïi motä quoác gia bò ngöng
hanú , thì ñôøi soáng con ngöôiø seõ nhö theá naoø ? Sôû dó chunù g ta khoâng
coù nhöõng caûm giaùc laï thöôøng vaø thieáu thoná vì haøng ngaøy nhöõng
phöông tieän truyeàn thoâng phucï vuï chunù g ta moät caùch quaù ñayà ñuû
vaø bình thöônø g neân con ngöôiø khonâ g bao giôø nghó raèng söï thieáu
thoná nayø laø moät ñieàu quan troïng. Noùi nhö vayä chöùng toû raèng vai
troø vaø nhu cauà cuaû truyenà thoâng ñaõ nghieãm nhieân trôû thaønh moät
capá thieát cho ñôøi soáng con ngöôøi, thieuá noù, chunù g ta seõ thaáy nhö
bò caâm ñieác vaø ñôn ñocä .

Nhönõ g thí duï khacù nhö trong batá cöù moät cuocä ñaûo chaùnh,
cacù h manï g, chænh lyù naoø taiï moãi quoác gia, thì muïc tieâu tienâ khôûi
cuaû löïc löôïng choáng ñoái laø phaûi chieám ñöôïc caùc cô quan truyeàn
thoâng tröôcù tieân, phanà vì duøng caùc phöông tienä nayø ñeå phaûn tuyeân
truyeàn, phaàn thì tranù h ñöôcï löcï löôïng chính phuû xöû dunï g truyenà
thonâ g ñeå ñieàu quanâ khieån töôùng. Ngay taïi Vieät Nam tröôùc 75, coù
nhöõng cuoäc chænh lyù chæ coù vaiø ba tieåu ñoanø quanâ choáng ñoái,
nhöng khi chiemá ñöôcï ñaiø phaùt thanh, hoï ñaõ ñocï tuyenâ caùo, thoâng
baùo raát huøng maïnh, laøm quanà chunù g töônû g nhö caùch maïng ñaõ
thanø h coâng vayä . Taïi cacù quoác gia taân tiená thì phöông tieän truyeàn
thoâng conø ñi sauâ vaoø cacù khía cacù h khaùc nhö baàu cöû, khuynh ñaoû
ñöôøng höônù g sinh hoaït cuaû chính phuû, unû g hoä hoacë choná g ñoiá
chính saùch ñoái ngoaïi cuûa chính phuû hieän höõu, bôûi vì ña soá quanà

ÑA HIEÄU 66 57

chuùng ñeàu chuù tronï g vaoø cacù phöông tienä truyeàn thonâ g nhö moät
höôùng danã chính trong caùch suy nghó cuûa hoï. Chuùng ta hieän ñang
soná g tò naïn taïi Hoa Ky,ø cacù phöông tienä truyeàn thoâng thatä quaûng
baù vaø vó ñaïi, chunù g ta caøng nhanä thaáy truyeàn thonâ g quaû ñoùng
moät vaøi troø hetá söùc heä troïng ñoái vôiù coâng taùc höôùng danã quanà
chuùng.

Baoù Chí Vaø Cacù Phöông Tienä Truyeàn Thonâ g Khaùc

Coù ngöôiø ñaët caâu hoûi veà
töông quan giöaõ baùo chí vaø caùc
phöông tieän truyeàn thonâ g khacù ,
caùi naøo quan troïng hôn. Caâu
hoiû naøy gaàn gioná g nhö moät caàu
hoiû maø naêm 1983, luùc chuùng toiâ
hoïc naêm cuoái cuøng ôû RIT
(Rochester Institution of
Technology, taïi New York veà Nganø h Quaûn Trò Baoù Chí), luùc ñoù
traoø löu tiená boä cuaû ngaønh vieãn lieân ñang phatù trieån raát manï h,
maïnh ñená ñoä ngöôøi ta ñaõ noiù ñeán vieäc mai moät ñi cuûa ngaønh baùo
chí, thì motä sinh vienâ ñaõ thanú g thané ñaët vaán ñe:à Nganø h vieãn lieân
vaø ñieän toaùn vieãn lieân trong motä töông lai ganà , seõ chamá dötù söï
thöônï g phong cuûa ngaønh baùo chí? Tiená só Robert Hacker, Tröônû g
nganø h Truyeàn Thonâ g cuûa tröôøng, ñaõ raát nhanh nheïn traû lôøi: Duø
ngaønh vieãn lieân vaø ñienä toanù vieãn lieân coù tiená boä ñená theá naøo
chaêng nöõa cuõng khonâ g bao giôø laøm maát aûnh höônû g cuaû ngaønh
baùo chí, toâi baoû ñamû nhö vaäy! OÂng giaiû thích theâm raèng nhu caàu
cuaû con ngöôøi veà baoù chí khacù hanú vôiù cacù phöông tienä truyenà
thonâ g khacù , veà thoiù quen cuõng coù, veà nhu cauà cunõ g coù. Cacù ngaønh
truyeàn thoâng khaùc duø coù tieán boä theá naoø ñi chaêng nöaõ cunõ g khoâng
theå naøo khieán con ngöôiø mang truyeàn hình vaøo trong phoøng veä
sinh, treân xe bus hoacë xe ñieän ñöôïc. Ngöôiø ñocï coù theå mang theo
tôø baùo ñi khapé nôi, coù theå chonï trang baùo hoï thích motä cacù h
nhanh choùng vaø coù theå gapá tôø baoù laøm ba, laøm tö ñeå ñoïc treân xe
vaø batá cöù moät choã naoø trenâ traùi ñatá maø khoâng conà g keành, lamø
phienà ngöôiø chung quanh.

58 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

Chuùng toâi nghieäm laïi nhönõ g lôøi giaiû thích cho ñeán nay gaàn
19 naêm vanã thaáy laø ñunù g, vaø nhöõng quyù vò naoø tönø g ñi laøm baèng
phöông tienä xe bus, xe ñieän laïi canø g thaáy ñönù g hôn. Ñieàu nayø
chönù g toû ranè g cacù phöông tieän truyenà thoâng taïi cacù quoác gia taân
tieán ñeuà ratá quan tronï g, ñacë bieät hôn laø baùo chí. Coøn taïi cacù quocá
gia chamä tiená thì baoù chí quaû thöïc laø moät thöcï teá quan tronï g nhaát
ñeå höôùng daãn quaàn chunù g.

Phöông Tieän Truyeàn Thoâng Ñoái Vôùi Caùc Conä g Ñoàng Haiû
Ngoaïi, Hoäi Vaø Ñoaøn Theå

Ñoái vôiù caùc thöcï theå naøy thì phaûi nhaän laø baùo chí coi nhö laø
phöông tieän duy nhatá ñeå thoâng ñatï truyeàn thoâng. Cacù thöïc theå
treân ñeuà khonâ g coù ñaøi truyeàn hình rienâ g vaø ñocä laäp. Motä vaøi ñaiø
phatù thanh, taiï moät vaiø tieuå bang coù ña soá ngöôiø Vieät sinh soáng
thì cuõng chöa ñaït ñöôïc möùc ñocä lapä hoaëc trung laäp toái ña ñeå
phucï vuï coäng ñonà g. Vaäy chæ conø phöông tieän baoù chí maø thoâi.
Baùo chí laø beà matë noåi cuûa moãi moät ñoaøn theå, moïi ngöôøi ñeàu
nhaän thöùc nhö vayä , do ñoù, maø duø hoiä , ñoaøn lônù hay nhoû, thieuá
phöông tienä , cuõng coá gaéng moiã namê ra moät tôø baùo xuaân ñeå chuyeån
ñaït ñöônø g loiá sinh hoaït, baùo caoù hoaït ñonä g vôùi cacù hoiä vieân vaø
coäng ñonà g, vaø cuõng phoâ tröông söï hieän höuõ cuûa hoiä ñoaøn mình
vôiù quanà chuùng! Nhöõng hoäi coù phöông tieän vaø tinh thaàn ñoùng
goùp manï h meõ thì cho in caùc ñaëc san 3 thaùng motä laàn, 6 thanù g moät
laàn cunõ g khoâng ngoaiø muïc ñích treân.

Rieâng veà noiä dung thì tuøy theo ngöôiø ñoïc löôïng giaù, moãi
ñacë san mang moät saéc thaùi rienâ g tö cuûa ñoaøn theå mình, mieãn laø
tieáng noùi cuaû ñoanø theå mình coù matë trong quanà chuùng haûi ngoaïi.
Rieâng nhönõ g nguyeät san thöông maïi thì cuõng moiã tôø baùo ñi theo
motä ñöônø g loái rieâng, mieãn laø soá banù ñöôïc nhieàu! Tinh thaàn thöông
maïi nanë g hôn tinh thaàn phuïc vuï neân thöôøng xaûy ra nhönõ g khích
baùc, butù chiená giöõa tôø baoù naøy vaø tôø baoù khaùc. Vaø cho ñeán nay
chunù g ta vanã chöa coù ñöôïc moät tôø baùo lônù , thoáng nhaát tö töônû g
ñeå trung thöcï phucï vuï nhu cauà truyeàn thoâng cho ngöôiø Vieät haiû
ngoaïi.

ÑA HIEÄU 66 59

Nhöõng Khoù Khanê Cuûa Ngöôøi Laøm Truyeàn Thoâng

Noùi chung, truyeàn thoâng laø phöông tieän caûm thonâ g hai chieàu.
Tuy nhienâ , mucï tieuâ cuaû ngöôøi laøm truyeàn thonâ g nhieàu khi trôû
thanø h moät chieàu. Ñoù laø döôùi cacù chính theå ñoäc taiø nhö Conä g-saûn
Vietä Nam hieän taiï , thì truyeàn thoâng chaéc phaûi laø moät chieàu, chieuà
duy nhatá töø chính quyenà ñi tôiù quanà chuùng, mang ñayà tính caùch
tuyeân truyeàn vaø ra leänh. Vì raát deã hieuå , taïi cacù quoác gia ñocä taøi,
cacù cô quan truyeàn thoâng ñeàu do nhaø nöôùc quaûn ñoác ñeå giaûi
thích ñöôøng loái cuaû nhaø nöôcù vaø baét buocä ngöôiø daân phaiû tuaân
theo. Quyeàn töï do baoù chí ñaõ khonâ g coù vaø söï ñe doïa thöôøng tröcï
ñeø naëng leân nhönõ g ngöôøi laøm truyenà thonâ g. Ngöôøi laøm truyenà
thoâng trung thöïc chæ coøn hai löïc chonï chính yeuá : tuanâ theo nhaø
nöôùc hoaëc chamá döùt löông taâm chöcù nghieäp ñeå ra khoûi nganø h
truyeàn thonâ g.

Conø taiï caùc nöôcù taân tieán, coù quyenà töï do baùo chí vaø truyeàn
thonâ g thì ngöôiø laøm truyeàn thoâng ñöôïc baoû veä bôûi luaät phaùp. Tuy
nhieân, nhönõ g ngoaïi leä vaãn thöôøng xaûy ra bôiû nhöõng apù löïc ñená töø
cacù chính quyenà , caùc nhoùm aûnh höôûng vaø cacù thaân chuû baûo trôï
cho cô quan truyeàn thoâng cuûa mình, cacù ñonà g nghieäp, vaø nhatá laø
aùp löïc cuaû quanà chuùng ñoiá vôùi quyeàn lôïi quocá gia.

So saùnh giöõa hai heä thoná g truyeàn thonâ g giöaõ ñoäc taiø vaø töï
do, caû hai ñeuà mang ñená cho ngöôøi laøm truyeàn thonâ g nhöõng khoù
khaên ñanù g ke,å dó nhieân trong heä thoná g ñocä taøi ngöôiø laøm truyenà
thoâng maát haún nhöõng söï löïa chonï theo löông taâm ngheà nghieäp
cuaû mình, coøn heä thoáng töï do thì cunõ g vanã bò giôùi haïn, tuy nhienâ
ít hôn do nhönõ g lyù do keå treân. Caiù khoù khanê nhatá laø lamø sao phucï
vuï ñöôïc quanà chuùng motä caùch thietá thöïc ñeå truyenà thoâng ngoaøi
chöùc nghieäp thonâ g tin coøn trôû thanø h phöông tieän höôùng daãn vaø
giaoù duïc quanà chuùng trong nhöõng vaná ñeà heä troïng cuaû quoác gia
vaø conä g ñonà g hoï ñang soáng.

Khoù Khaên Cuûa Ngöôøi Laøm Truyeàn Thonâ g Ña Hieäu (Voõ Bò)

Trôû veà vaán ñeà cuïc boä hôn laø tôø Ña Hieuä cuûa Toång Hoiä Voõ Bò,

60 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

chunù g ta nhaän thayá töø ngayø khôiû lapä tôø Ña Hieäu, töø khoå lôùn ñeán
khoå nhoû, töø ít trang ñeán nhieàu trang, töø ñen trané g ñeán maøu sacé
röcï rôõ, töø thieåu soá phatù haønh ñeán ña soá phatù hanø h, töø phoå biená it
ñeán phoå bieán roäng raõi, thì muïc ñích chính vaãn laø duy trì tinh thanà
ñoanø keát Voõ Bò baèng phöông tieän lienâ laïc duy nhaát naøy, nhatá laø
nhönõ g namê maø heä thoáng Internet conø chöa phatù trieån vaø phoå capä
manï h meõ. Taát caû caùc Cöuï Sinh Vieân Só Quan ñeàu ñonà g yù tôø Ña
Hieuä laø phöông tienä “noiå ” duy nhatá ñeå keát tình ñoanø keát thaém
thieát giöõa anh em maø khaåu hieäu laø “Töï Thaéng Ñeå Chæ Huy”,
“Tình Töï Voõ Bò”, “Xuatá Thanâ Cunø g Tröôøng Me”ï . “Ña Nanê g Ña
Hieäu”, v.v...

Nhöõng khaåu hieäu ñoù ñaõ anê saâu vaøo trong tamâ töôûng cuûa moãi
ngöôøi Cöïu Sinh Vienâ Voõ Bò, Do ñoù, taát caû ñeàu ñonà g yù raèng Ña
Hieuä phaiû ñöôïc duy trì vaø phaùt trieån ñeå phucï vuï lyù töônû g cuaû
Tröônø g Meï. Ñieàu nayø quaû ñunù g! Tuy nhienâ , ñuùng khoâng coù nghóa
laø hoanø haûo veà caû hình thöcù lanã noäi dung, veà tö töônû g vaø phaåm
chaát chuyeân trôû ñená toaøn theå ngöôøi ñoïc, keå caû coäng ñonà g haûi
ngoaiï . Taiï sao vaäy? Cauâ traû lôøi raát ñôn giaûn laø chunù g ta chöa coù
moät Ñöônø g Loiá Thoáng Nhaát cho tôø baoù cuaû chuùng ta. Noäi quy ñaõ
sanü co,ù nhöng trong banû Noäi Quy khoâng heà ñeà caäp ñeán ñöônø g loiá
cuaû tôø Ña Hieäu.

Coù baïn lyù luaän ranè g tôø Ña Hieuä laø tôø baùo cuaû anh em, töï do
vieát laùch vaø töï do phoå bieán. Neáu chunù g ta coù ñöônø g loái höôùng
danã thì voâ hình chung chuùng ta ñaõ bieán cô quan ngonâ luaän cuaû
chunù g thaønh ñoäc taiø , coù höôùng daãn nhö cacù tôø baoù cuûa Coäng-saûn.

Laiï coù banï lyù luaän ranè g neuá chuùng ta ñeå tôø Ña Hieäu töï do
vietá lacù h, töï do phoå bieán chunù g ta cunõ g voâ hình chung bieán tôø
baoù cuaû chuùng ta thaønh tôø baùo “laù caûi”, “thöôïng vanø g haï camù ”,
“voâ lapä tröônø g” ñi ngöôïc vôiù nhöõng baûn Tuyenâ Caùo cuaû ñaïi hoäi
Voõ Bò.

Caû hai lyù luanä treân ñeuà coù nhönõ g ñieåm ñunù g vaø nhönõ g ñiemå
thieuá soùt. Vieäc tröôùc tieân ñeå dung hoøa hai lyù luanä keå treân, chuùng
ta phaûi xaùt veà Mucï Tieâu cuûa tôø Ña Hieuä hieän dienä ñeå nhaèm mucï

ÑA HIEÄU 66 61

ñích gì, phoå biená tôùi ai vaø xaây dönï g treân caên banû naøo?

Qua nhönõ g laàn ñaiï hoäi, moãi hai namê motä laàn, chunù g ta ñaõ
qua ñeán 13 ñaiï hoäi. Trong moãi ñaiï hoäi ñeàu phoå bieán nhönõ g banû
Tuyeân Caùo raát huøng honà veà lyù töônû g vaø laäp tröônø g saté ñaù cuûa
toaøn theå Cöïu Sinh Vieân Só Quan veà nhöõng vaán ñeà coù tính caùch
chính trò, vaên hoaù , kinh teá, ñaëc bietä laø ñoái vôùi chuû nghóa Conä g-
saûn Vieät Nam. Vaäy thì Ña Hieäu phaiû laøm gì ñeå nhöõng chöõ vietá
trong banû Tuyeân Caoù ñöôcï thöcï söï phaùt huy. Qua kinh nghiemä
thì taát caû chuùng ta nhaän thaáy moät ñieàu raát thöïc ñaõ xayû ra cho tôø
Ña Hieäu thöôøng thì moãi vò chu-û buùt laøm Ña Hieuä 4 naêm (hai nhiemä
kyø) ñi keøm vôiù chöcù vuï Toång-hoiä -tröônû g cunõ g 4 naêm. Vaø cöù moãi
laàn thay ñoiå vò chu-û butù thì chuùng ta laïi coù nhönõ g banø taùn, thì
thaàm, tranh luaän veà ñöônø g loiá cuaû tôø baoù , ngöôiø ñonà g yù, keû baát
manõ , vaø cöù nhö theá trenâ dieãn ñaøn voõ bò ñaõ trôû thaønh moät baiõ
chiená tröôøng. Ketá quaû, moãi lanà nhö theá, chunù g ta laiï ñöôcï anh
em naøy, matá anh em kia. Toäi nghieäp cho vò chuû-buùt bò apù löcï
tramê chieuà , khonâ g bietá phaiû laøm sao, laøm theá naøo cho ñuùng ñeå
haû heâ moiï ngöôiø hoaëc ít nhaát laø ñaïi ña soá anh em cunø g tröônø g.
Ngöôøi naoø vietá trenâ Internet hoacë ñieän thoaïi tôiù cunø g ñeuà coù lyù
do chính ñaùng cuûa hoï.

Töø nhönõ g kinh nghieäm treân, chunù g ta ñoå loiã cho ai? Cho vò
chuû-butù vaø nhoùm thöcï hienä hay cho vò Tonå g-hoäi-tröôûng hay ai
ñaây? Vaø trôû veà vôiù thöïc tranï g cuaû cô quan ngoân luaän cuaû chuùng
ta, quaû thöïc chuùng ta caàn motä caùi gì ñoù coù tính cacù h thoáng nhaát,
ñoàng taâm daãn ñeå traùnh nhönõ g teä traïng neuâ trenâ . Chuùng toiâ muoán
noùi ñená vieäc thaoû luanä moät Ñöônø g Loái hay Tonâ Chæ cho tôø Ña
Hieuä coù tính caùch lauâ daøi vaø thoáng hôpï . Vì chæ coù nhö theá, chuùng
ta môùi phatù trienå ñöôïc cô quan ngoân luaän cuaû chuùng ta trong daøi
hanï vaø phuïc vuï ñöôcï ñoanø theå, conä g ñoäng, vaø phaùt huy lyù töôûng
quocá gia saün coù cuaû toaøn theå anh em.

Chuùng ta ñaõ coù Noiä Quy, nay chuùng ta canà motä Phuï Baûn cuaû
noäi quy veà muïc tieuâ , ñöôøng loiá cuaû cô quan ngoân luaän Voõ Bò
(gomà Ña Hieäu vaø Internet, Ñienä thö, v.v..). Ñoù laø söï canà thietá

62 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

phaiû coù trong moät öông lai gaàn. Laøm caùch naoø laø ñuùng, laøm caùch
naoø laø chính, ñoù laø quyenà nhiemä cuaû Ñaïi Hoiä 14 taiï Thuû-ñoâ Hoa
Thònh Ñoán vaøo thaùng 7 naêm 2004, hoaëc sôùm hôn nöaõ tuøy theo
hoaøn caûnh, nhaân söï vaø phöông tieän.

Chaéc toaøn theå anh em ñeàu nhanä thöcù ranè g, Tonå g-hoäi Voõ Bò
laø moät thöcï theå chính trò, duø chunù g ta khonâ g muoán xaùc nhaän
chuùng ta laø moät ñoaøn theå chính trò. Nhönõ g sinh hoaït cuûa chuùng ta
vôùi conä g ñonà g vaø caùc conâ g cuoäc choná g conä g ñaõ xaùc nhanä phaàn
naøo chunù g ta ñaõ vaø ñang ñonù g gopù vaoø nhönõ g sinh hoatï chính trò
chung, macë duø coù tính cacù h toång quaùt. Thoáng nhatá ñöôøng loái vaø
muïc tieâu khoâng coù nghóa laø cô quan ngonâ luanä cuaû chunù g ta ñöôcï
chæ ñaïo theo nghóa chæ ñaoï ñocä taøi, nhöng laø thoná g nhaát ñöônø g
loái ñeå xaây döïng trong tinh thaàn töï do daân chuû laø nhöõng yù höônù g
caàn thieát phaûi coù cho batá cöù moät tapä theå naøo. Ngay taiï cacù quocá
gia tieàn tiená , moät kyù giaû vieát cho motä tôø baùo ñeàu ñöôcï oâng chuû
buùt ñöa cho moät banû höôùng daãn veà ñöônø g loái cuaû tôø baùo, ngöôøi
kyù giaû coù quyenà nhaän hay khoâng nhanä vieäc laøm cuaû mình. Ñöônø g
loái cuûa tôø The Washington Post vaø Newsweek chaúng haïn coù
khuynh höôùng cuûa ñaûng Daân Chuû Hoa Kyø, tôø Times unû g hoä ñaûng
Conä g Hoaø , tôø Playboy coù ñöônø g loái rienâ g cuûa ho,ï tôø Family Circle
cunõ g coù nhönõ g höôùng daãn rieâng cuûa hoï, v.v.. Vayä thì nhönõ g höôùng
daãn ñoù khoâng coù tính cacù h chæ ñaoï theo kieåu coäng sanû maø coù tính
caùch höônù g danã veà laäp tröônø g, caùch vieát, khuynh höônù g cuûa tôø
baoù . Cô quan truyeàn thonâ g cuaû Voõ Bò cunõ g vayä , theo thieån yù cuûa
ngöôiø vietá , sau khi ñaõ duyeät xeùt veà mucï tieâu vaø ñöônø g loái cuaû
chunù g ta roài, ta phaiû xeùt ñeán motä Toân Chæ naoø ñoù ñeå nhönõ g ngöôøi
vieát seõ vieát theo ñuùng mucï tieuâ maø chuùng ta mong muoná , trong
daiø hanï vaø ngané haïn.

Caùi haiï cuûa moät cô quan truyenà thonâ g buoâng thaû laø trong
lauâ daiø seõ khoâng chuyeân trôû ñöôïc lyù töôûng maø mình mong öôcù
phucï vuï.

Caiù lôiï cuûa cô quan truyeàn thonâ g coù höôùng ñi trong caû ngaén
haïn vaø daiø haïn chunù g ta seõ bieát ñauâ laø con ñöôøng phaûi ñi tôiù , ñauâ

ÑA HIEÄU 66 63

laø muïc tieâu phaiû ñaït tôiù . Coù höônù g ñi ôû ñayâ khonâ g mang yù nghóa
chæ ñaoï theo kieåu ñocä taiø hay coäng sanû chæ nhanä chæ thò cuûa nhaø
nöôcù roài phaiû lamø theo ñunù g nhönõ g chæ thò ñoù.

Ña Hieäu phaûi coù höônù g di theo moät theå thöcù raát töï do daân
chuû qua nhöõng quyeát ñònh hay quyetá nghò cuaû ñaïi hoäi, töùc cuûa
toaøn theå cacù Cöuï sinh Vienâ Só Quan bieåu quyetá . Vaø cöù nhö the,á
ngöôiø phuï traùch Ña Hieuä coù höôùng ñi moät cacù h roõ ranø g ñeå phuïc
vuï taäp theå. Cöù moiã hai namê , chunù g ta coù ñaiï hoiä , neáu coù nhönõ g
khuyeát ñieåm hoaëc nhöõng boå sung naøo canà thieát thì phaûi ñöôïc ra
tröôcù ñaïi hoiä khoaùng ñaïi ñeå thaoû luanä vaø layá quyeát ñònh chung
ñeå vieäc thi haønh ñöôcï tonâ troïng vaø thoáng nhaát.

Ngöôøi chuû butù Ña Hieäu moiã laàn nhaän laõnh phieân tröïc cuaû
mình hieän nay, ñeàu coù caûm giacù hoang mang. Tinh thanà phuïc vuï
thì quaù cao, nhöng phaûi phucï vuï theá naoø ñeå vöøa lonø g moïi ngöôøi,
ñeå phucï vuï ñuùng möcù chöùc vuï ñöôïc giao phoù. Giöõa nhönõ g chonï
löaï nayø vaø nhöõng choïn löaï khaùc, khoâng bietá phaûi laøm sao? Nhomù
nayø ñeà nghi moät ñanè g, nhomù khacù ñeà nghi moät neoû khaùc. Nhoùm
naøo ñöa ra lyù luaän cuõng hôïp lyù theo luaän lyù cuûa nhomù mình. Ñayá
laø chöa keå coù nhöõng khacù bieät giöõa vò Toång-hoäi-tröôûng vaø vò
Chu-û buùt Ña Hieäu.

Ñeå tranù h nhöõng khoù khaên cho nhönõ g vò chu-ï butù töông lai
leân phieân tröcï , neáu chuùng ta coù moät ñöôøng loái hoaëc toân chæ cho tôø
baùo thì vò chuû butù duø laø ai, duø khoâng coù kinh nghiemä veà baoù chí
cuõng coù theå haønh xöû ñuùng yù höônù g cuûa tapä theå.

Qua kinh nghieäm baûn thaân, chuùng toâi ñaõ gapë nhöõng khoù
khaên trong ngheà laøm baùo, noiù chung, vaø laøm baùo Ña Hieäu noùi
rienâ g:

- Khoù khanê thöù nhatá laø viecä choïn löïa baiø vôû. Lamø theá naoø
ñeå haøi loøng moiï ngöôiø khi tôø baùo coù toân chæ maø baøi vietá ñi ra
ngoaøi toân chæ ñoù. Dó nhienâ , ngöôiø vieát luoân luonâ töï cho mình laø
vietá hay vieát ñuùng, khonâ g haøm chöaù moät thaâm yù naøo heát. Ñöùng
tröôcù nhönõ g quyetá ñònh ño,ù ngöôiø chu-û buùt motä beân sôï matá loøng

64 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

ñoàng moân, baïn beø, moät beân sôï tonå thöông cho tôø baoù cuaû anh
em. Vaø nhönõ g tranh luaän coù theå xayû ra, motä ñanè g cho ranè g Ña
Hieuä laø baùo cuûa anh em Voõ Bò thì anh em ñöôcï quyenà vieát vaø
phaiû ñöôcï ñanê g leân baùo; motä ñanè g tonâ troïng chuû tröông cuûa tôø
baùo neân töø choiá . Söï daèng co ñoù lieân tiepá xayû ra vaø coù theå ñi ñeán
viecä buoâng tha,û nghóa laø ñaêng heát moïi baøi cuûa anh em cho “tramê
hoï ñeàu vui”, coøn chuyenä lyù töônû g vaø ñöôøng loái seõ tính sau, cuøng
lamé laø chuû buùt chi “anê côm nhaø vaùc ngaø voi”, nhiemä kyø roià cuõng
chaám döùt maø thoâi.

- Khoù khanê thöù hai laø viecä môøi cacù thanâ höuõ ngoaøi Voõ Bò
vietá baøi. Khi môiø töùc laø Ña Hieäu ñaët niemà tin töônû g vaø söï kính
tronï g vaøo ngöôiø vieát. Hôn nöõa vì khoâng coù toân chæ naoø ñoù thì lôiø
môiø vieát laø motä lôiø môiø coù tính caùch töï do, vietá gì cuõng ñöôcï , theå
loaïi naoø cuõng ñöôïc, chæ canà caùi teân tuoåi noiå tiená g cuaû ngöôøi vieát
laø ñöôcï . Viecä lamø nayø nhö con dao hai löôiõ , neáu ta khonâ g bietá roõ
lapä tröôøng nguoàn gocá quaù khöù vaø hieän taïi cuûa ngöôiø ñoù. Ñená khi
nhanä baøi, ngöôøi chuû butù laïi naèm trenâ ngaõ ba ñöônø g, vì baiø vietá
khoâng hôïp vôiù yù höôùng cuaû tôø baùo. Vaäy thì caiù teân tuoåi ñoù cuõng
chaúng laøm ích lôïi gì cho tôø baùo, maø chæ coù theå coù lôiï cho nhöõng
ngöôøi ham danh maø thoâi.

- Khoù khanê thöù ba laø keû thuø chung cuûa chuùng ta laø coäng saûn.
Nhöõng ngöôøi vietá coù lapä tröônø g thuø nghòch vôiù taäp theå chuùng ta,
hoï coù khaû nanê g lônù vaø noiå tiená g veà ngheà vieát, nhöng lapä tröôøng
cuûa hoï ñaõ thay ñoiå . Hoï vieát baiø vôùi nhöõng tieâu ñeà nghe ratá lôùn,
raát hôpï thôiø hôpï caûnh, môiù ñoïc nghe ratá ñöôcï , raát keâu, raát caàn
thieát cho laäp tröôøng vaø lyù töôûng cuûa chuùng ta. Nhöng coù bieát ñaâu,
qua nhöõng baiø vietá , hoï ñaõ gaøi chöõ, gaøi tö töôûng phaù hoaïi chuùng
ta. Neáu ngöôøi laøm baùo khoâng thaän tronï g, chuùng ta seõ bò maéc baåy
baèng cacù h hoï göiû baøi roài gaiø chöõ, gaiø caâu phaù hoaiï . Ñeán khi baiø
ñöôcï ñaêng vaø baoù phaùt haønh thì chính hoï laïi laø nhönõ g ngöôøi vietá
baøi ñanê g trenâ cacù baùo khaùc, vôiù butù hieäu khaùc ñeå phaân tích vaø chæ
trích, pheâ bình chuùng ta motä cacù h naëng neà veà lyù töôûng laãn lapä
tröônø g. Luùc ñoù, chunù g ta trôû tay thì cunõ g chaúng khaùc gì nhö “gaiù
ngoài phaûi cocï ” maát roài!

ÑA HIEÄU 66 65

- Khoù khaên thöù tö laø thieáu baiø vôû do anh chò em Voõ Bò vieát.
Trong taäp theå Voõ Bò coù raát nhieàu nhöõng anh chò em laø nhaø vaên,
nhaø thô, nhöõng ngöôøi vieát khaûo cöùu, tham luaän, v.v... Taát caû caùc
theå taiø ñeàu coù dö ngöôiø vieát, nhöng taïi sao Ña Hieuä vaãn thieáu baøi
cuaû noiä boä Voõ Bò. Coù nhönõ g cauâ hoûi ñöôcï ñaët ra vaø ñaõ taïo nhieuà
tranh luaän: Phaûi chaêng Ña Hieuä khoâng ñuû phamå chatá ñeå caùc caây
vietá coù teân tuoiå Voõ Bò ñonù g gopù hay laø Ña Hieäu naëng maàu saéc
chính trò thaùi quaù? Phaiû chaêng Ña Hieuä khoâng ñuû phamå löôïng ñeå
ñöôïc toanø theå anh em gôiû baøi? Nhö motä soá anh em ñaõ neâu lenâ
moät thí duï laø Ña Hieäu ví nhö moät vöôøn coù tramê hoaù ngaøn tía, neáu
vöôøn hoa ñoù ñöôïc chaêm soùc myõ thuatä vaø coù phamå chaát thì seõ
ñöôïc nhieuà ngöôøi ñeán thöônû g laõm vaø mang hoa thôm coû laï ñeán
ñeán ñonù g goùp theâm vaøo vöôøn hoa ñoù; conø neáu vöôøn hoa ñoù ñayà
hoa rönø g coû daïi thì chanú g ai muoná ñeán ngaém cuõng nhö khoâng tha
thieát mang hoa cuaû mình ñená gopù maët. Thí duï nayø coù phaàn quaù
ñaùng, tuy nhienâ , suy cho kyõ cunõ g ñuùng ñöôcï ñoâi phaàn.

Toùm laiï , thöïc khoå tamâ cho ngöôøi laøm truyeàn thonâ g, cho ngöôiø
nhaän lanõ h tracù h nhieäm vôiù anh em. Neáu quaû thöcï anh em cuøng
hieuå ñöôïc tamá loøng vaø thieän chí cuûa nhönõ g ngöôiø ñaõ vaø ñang hy
sinh cho tapä theå thì nhönõ g khoù khaên treân ñaây ñaõ khonâ g coøn laø
moät vaná nanï . Nhö trenâ ñaõ noùi, laøm truyeàn thoâng vaø ñonù g goùp vaoø
truyeàn thonâ g laø motä söï caûm thoâng hai chieàu: moät chieàu töø tôø baoù
ñená ngöôøi vietá vaø ñocä giaû, traiù laïi phaûi coù moät chieàu töø ngöôøi
vieát vaø ñoäc giaû trôû ngöôcï laiï cô quan truyeàn thonâ g. Söï caûm thoâng
nayø muoná ñöôcï thoâng suotá hai chieàu thì caû hai phía ñeàu phaiû bietá
ñaâu laø mucï tieâu chính yeáu cuûa taäp theå, ñaâu laø choã ñöùng cuûa
chính mình vaø ñauâ laø choã ñöùng cuûa cô quan truyeàn thoâng. Coù nhö
vaäy môùi mong thonâ g suoát vaná ñeà töø moïi phía, moïi maët vaø taäp theå
Voõ Bò seõ traùnh ñöôïc nhieuà maâu thuanã vaø söï ñoaøn keát vaø caûm
thoâng lanã nhau caøng ngaøy canø g gaén bo.ù Töø ñoù, nhönõ g khaåu hieuä
nhö Tröônø g Me,ï Töï Thané g Ñeå Chæ Huy, Ña Nanê g Ña Hieuä , v.v...
môùi khonâ g bò toån thöông vaø ñunù g yù nghiaõ thöïc cuaû no.ù /.

66 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

Ñemâ Cuoái ñonâ g. Gioù baït nganø , naéng
Qua
Saân loõa the.å Phoá coù hoàn, ñaøo mai vuõ hoäi.
Tröôcù Trang baùo Xuaân muøi möïc giaáy thôm,
Nôû nhaát töï thieân kim, canø g ñoïc honà cöù laâng
Canø h laâng nhö söông nhö khoùi. Ngaång ñaàu
nhìn veà phoá thò. Chôï Teát haûi ngoaïi muoân
Mai maøu muoân veû. Chôït thaáy ngöôøi hoa
nhacá nheï canø h ñaøo ngamé nghía. Moät
myõ yù thoanù g qua, hình anû h cuaû nhöõng
taâm honà tieáp canä . Phaiû chanê g myõ nhanâ
ñang giao höôûng vôùi honà hoa nguyeân
thuûy cho muoân ñôøi hoaiø nieäm thieát tha.
Ñaët tôø baùo xuoáng, chieâm ngöônõ g naøng.
Loøng daï banø g hoanø g veà mauã hình haøi

ÑA HIEÄU 66 67

bieåu töôïng thuaàn khieát, veà chaân dung saùng ñeïp töïa Baiø Thô
bonû g löûa ñam meâ. Vu hoià dó vaõng qua côn phieuâ bonà g tramà caûm,
qua giacù quan linh loanï cuaû chaøng laõng tö,û roài banø g hoanø g nhung
nhôù quaù ñoãi veà moät thôøi phieâu baïc thaùc luõ trenâ queâ höông mình!

Naêm nay ñaoø laiï nôû
Nanø g möôøi ngoùn tay ngaø
Nanâ g caønh Xuaân muoân thuôû
Duyeân danù g maù keà hoa.

Ghi voäi mayá vaàn thô kyû nieäm trong moät saùt na caûm xuùc voâ
thöôøng veà söï hoøa phoái tuyeät myõ giöõa ñaát trôøi vôùi naøng gianù g
höông. Thôiø -khonâ g nhö döøng laïi tröôcù ngoõ ngôõ nganø g, tröôùc
theàm xao xuyeán, tröôcù böùc tranh toaøn canû h sinh ñoäng ñaày myõ
camû tuyeät vôøi cuaû cuocä soáng tha höông vaoø ngaøy giaùp Teát. Theá
môiù bietá tamâ honà mình coøn ñaày nhöaï Xuaân, chöa ñaønh laõo hoùa!

Lucù tuoiå vaoø ha,ï soáng ôû Saøi Gonø . Ngoià thöônû g thöùc ly caø
pheâ trenâ væa heø khu chôï hoa Nguyeãn Hue,ä chaúng khaùc gì homâ
nay, nôi ñayâ laø maáy. Ngaøy cuoái ñoâng nôi naøo cunõ g theá. Trôøi Saøi
Gonø theâu gamá . Nané g chan hoøa, hoa khoe saéc. Phoá phöônø g nhoän

nhòp haún lenâ . Cacù naøng Xuaân vôøn vônø nhö böôùm
löônï hoa. Baùo Xuanâ ronä raøng nhöõng doøng chöõ
môiù , coù baøi thô batá huû cuûa Vuõ Ñình Lieân. Thi só
hoià öcù veà bonù g daùng cuûa oâng ñoà gia,ø choøm rauâ
bacï , khaên ñonù g, aoù the thaâm, quaàn chuùc baâu, traûi
chieáu hoa treân væa heø, conø g löng raïp ngöôøi maøi
möcï , phoùng butù roàng bay phöônï g muùa. Nhaát töï thieân
kim nhö Taøi, nhö Phucù , nhö Loäc, nhö Thoï, nhö Thaàn…
ngayø xöa emâ aû thaùi hoaø , taâm hoàn cacù cuï camû xucù
tranø danâ g, sanù g taùc nhönõ g tuyeät phamå lòch lamõ voâ
song, chanú g kemù neùt butù cuaû baäc trí thöcù baùc hocï
baûng nhanõ , thaùm hoa caùc thôiø ñaiï tröôcù laø maáy.

Ngayø nay, cuocä ñôøi vienã phöông voâ ñònh.
Nhôù Saøi Goøn nhö butù nhôù nghieân, nhö möïc nhôù
giayá , nhö thuyeàn nhôù soâng! Quenâ sao ñaønh nhöõng

68 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

khuonâ hoa da phaná , toùc bay bay chônø vônø theo gioù, nhö roái bôøi
tình aiù tuonâ xoaõ tuoåi Xuaân. Chaúng sao quenâ nhönõ g muaø Teát queâ
höông möa thuanä gioù hoaø . Quenâ sao ñöôcï muøi tramà höông lan
toaû khapé nôi vaoø ngayø lapï te.á Ñaønh quenâ sao höông vò ñamä ñaø
cuûa ly caø pheâ Jean Martin hoøa lanã muiø thuocá pipe 79 sau laàn
haønh quaân trôû veà phoá thò. Vaø vaãn nhôù hoaøi nhöõng vaàn thô nhö ñaõ
trôû thaønh lôiø ca dao Vieät Nam cuaû Vuõ Ñình Lieân vietá veà “OÂng
Ño”à :

Moãi namê hoa ñaøo nôû
Laiï thayá onâ g ñoà giaø
Baøy möïc Taøu giayá ñoû
Trenâ phoá ñoâng ngöôøi qua
Naêm nay ñaoø laïi nôû
Khoâng thaáy onâ g ñoà xöa
Nhönõ g ngöôiø muoân namê cuõ
Hoàn ôû ñaâu bayâ giôø?

Ngaøy tröôcù Vuõ Ñình Lienâ ôû ñaâu chanú g ro.õ Haø Noäi ba möôi
saùu phoá phöôøng chanê g? Keû hauä boái thietá nghó Haø Noiä laø ñieåm
hoäi tuï thieân nhieân cuûa moiï maïch nuùi sôn-vaên, moïi doøng chayû
thuyû -vaên ñeå nuoiâ döônõ g haøo khí danâ toäc. ÔÛ ñayá só phu Bacé Haø
nhieàu voâ soá ke,å vanê nhaân ngheä só taøi hoa vöôït böcï cunõ g xuatá thanâ
töø ñoù maø ra. Neân coù theå Vuõ Ñình Lieân soáng quanh quatá ôû Haøng
Lonï g, Haøng Boà, Hanø g Gai, Haøng Giaáy…, cuõng coù theå ôû phoá Sinh
Töø, phoá Khaâm Thieân hay phoá Traøng Tieàn… Duø laø ôû ñaâu ñi nöõa,
nhöng Vuõ Ñình Lieân ñaõ nhìn thayá phoá phöônø g ngayø Teát Keû Chôï
muoân maøu muoân saéc, röcï rôõ giaáy luïa giaáy ñieuà , hoa ñaøo hoa
mai, hoa lan hoa cucù … keû mua ngöôøi samé , ñoäc ñaùo nhaát laø quan
saùt onâ g ñoà giaø namè rapï treân chieuá hoa, benâ væa heø maø toâ thamé
hoàn Xuaân baèng nhöõng cauâ ñoiá , chöõ le,ä chöõ laïc-mai,… laø neùt vaên
hoa coå kính trong nenà vaên hoïc danâ gian ngaøy tröôcù , maø ketá thaønh
baiø thô baát töû löu truyeàn hauä the.á

Theá roài qua suoát maáy muøa chinh chiená ñieâu linh, qua neáp
soná g Taây hocï . Coù môùi nôùi cuõ, heø phoá Teát giôø ñayâ chæ conø laiï dö

ÑA HIEÄU 66 69

aûnh vang boùng moät thôøi. Vuõ Ñình Lieân ngamä nguøi hoàn phaùch
cuaû bonù g thôøi gian maø lonø g xoùt xa voâ haïn, khi onâ g chaúng coøn tìm
ñauâ ra caûnh cuõ ngöôøi xöa. On g ñoà giaø nay ñaõ xepá buùt nghienâ
yenâ lonø g ñaát lanï h!

Nhönõ g ngöôiø muoân namê cuõ

Honà ôû ñauâ bayâ giôø?

Tamâ söï Haø Noiä ngayø xöa laø theá ño!ù Vaên ngheä só hít khí thaiù
hoøa, keát hoa vanê hoïc, taoï neùt vaên chöông möôtï maø loäng layã . Sau
nhönõ g ñôït di cö töø naêm 54, vanê ngheä só Haø Thanø h, ñaát Baéc ñau
ñônù xotù xa khoân cuøng. Nhöõng ngöôiø bò keït laïi nhö Tranà Daàn, Leâ
Ñaït, Phuøng Quaùn, Quang Dunõ g, Höõu Loan, Hoaøng Camà … khoâng
öôcù löôïng noåi caiù tanø nhaãn cuaû chính trò, ñaõ trôû thanø h naïn nhaân bò
ñaøy ñoaï hay cheát thaûm trong hoûa loø Coäng Sanû , ruõ lieät trong cuøm
saté ngucï toái, ñoå moà hoiâ soâi nöôùc maté , ñoùi khatù traàm luaân treân
coâng tröônø g, noâng tröônø g lao ñoäng khoå sai. Vì theá coù ngöôøi
khonâ g chòu ñönï g noiå söï truø giapä , ñaõ biená chaát bieán daïng, bieán
töônù g ñienâ loaïn, u tramà trí naoõ ; keû khacù xaùc thaân baàm daäp, thanâ
taøn ma daiï , nhaãn nhuïc im hôi laëng tieáng , giöõ gìn nhaân caùch,
nhaân phamå suotá hôn nöûa theá kyû thöông kho,ù trong manû h ñôiø teû
laïnh conø laiï . Tranà Daàn ketï laïi ngoaiø Bacé sau ngaøy di cö, ñamà
ñìa nöôcù maté , vaét mauù laøm thô:

Nhöõng ngaøy aáy bao nhieâu thöông xotù
Toâi böôcù chanâ ñi
khoâng thaáy phoá
khoâng thaáy nhaø
chæ thayá möa sa
trenâ mauø côø ñoû…

Vanâ g, ñunù g nhö theá, maté caùc anh ñaõ môø ñi, böôùc chaân caùc
anh laoû ñaûo vì ñoùi reùt cuøng quaãn. Lucù nayà phoá phöôøng Haø Noäi
leân côn raåy chetá , côm khonâ g ñuû aên, aùo khonâ g ñuû macë , Teát gioã chæ

70 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

laø Teát mô gioã töônû g, laø daèn vaët trong hy voïng khaùt khao haõo
huyenà maø thoâi! Ñatá Bacé , Xuaân veà hoa ñaøo vanã nôû, theá maø hoa
ñôøi heoù uùa taøn phai töø khi möa sa trenâ maøu côø ñoû nhôùp nhaùp.
Lôøi thô cuaû Tranà Daàn ñunù g nhö taâm söï cuaû ña soá vaên ngheä só
khoâng kòp xa rôøi phaàn ñaát quæ aùm.

Nhönõ g vaên ngheä só khacù nhö Nguyenã Maïnh Conâ , Doanõ Quoác
Syõ, Taï Tî, Nguyeãn Syõ Teá, Löu Ñöùc Sinh, Vuõ Hoaøng Chöông,
Ñinh Hunø g, Tranà Bích Lan, Mai Thaoû , Vuõ Thanø h, Nguyeãn Hieàn,
Cung Tramà Töôûng… ñaõ kòp thôøi di chuyeån vaøo Nam. Tuy sau khi
thoatù hiemå , taát caû ñeàu dö thöøa caiù anê caiù maëc, coù cuoäc soná g ñöôïc
töï do voã ve,à nhöng lucù naoø loøng daï hoï cunõ g boàn choàn nuoái tieác
Haø Noäi. Bôûi ñaát Keû Chôï thaät quyená ru,õ vöaø thanh thoatù vöøa haoø
hunø g, vöøa traàm maëc vöøa lanõ g manï , maø nay döôiù cheá ñoä Coäng
Sanû , Haø Noäi ñaõ hoanø toanø thay ñoåi trong chu kyø bieán dòch hoaïi
theå voâ thöôøng.

OÂi! Ñauâ nöõa Haø Noiä ña tình cuaû thuôû naøo trenâ bená nöôùc
moäng mô :

Nöôcù sonâ g Toâ vöaø trong vöaø maùt,
Em gheù thuyeàn em laïi saùt thuyeàn anh.
Conø ñaâu Haø Noäi samà uaát, ngöôøi mua keû baùn taáp naäp ôû
choná phonà hoa ñoâ hoäi:

Phoàn hoa thöù nhatá Long Thanø h,
Phoá giaêng maéc cöûi ñöônø g quanh baøn cô.ø

Nhöõng vanê ngheä só ñöôïc sinh ra, lôùn leân nôi ñayâ , gaén boù anâ
tình chaët cheõ vôùi phoá xaù, ñeàn mieáu, hoïc ñöôøng, soâng hoà, trôøi
maây myõ leä nhö theá, tracù h sao khonâ g dao ñoäng taác loøng khi phaûi
lìa xa canû h quang ñaõ in saâu, toâ ñaäm vaøo taâm thöcù , vaøo ñôøi soáng
thöônø g hanè g cuûa hoï. Hoï khocù than sauà tuûi, ngaán leä löng troøng,
ngoanû h nhìn queâ cuõ daáu yeuâ qua kyù öùc, qua tieàm thöcù , qua hoài
töônû g, vôi ñaày caûm nhanä taâm lyù banø g hoanø g ray röùt trong suotá
quaù trình biená thienâ lòch sö.û

Cheá ñoä Coäng Sanû ñaõ laøm baêng hoaiï toaøn danâ vaø toanø

ÑA HIEÄU 66 71

dienä baèng con ñöônø g thieâu huyû, ñapä phaù tan tanø h nhönõ g coâng
trình vaên hoùa, vaên hocï coå kim cuûa danâ toäc, noâ leä tö töônû g con
ngöôøi trong yù-thöùc-heä Conä g Sanû Lienâ Xoâ-Tauø Conä g. Nhaát laø ñaõ
gietá danà gieát moøn nhöõng vaên ngheä só thieát tha saùng taïo vanê ngheä
theo khuynh höônù g taoï hình vanê chöông ngheä thuatä töï do. Haø
Noäi tröôùc ñayâ thanh lòch chöøng naøo thì nay loá bòch dò öùng chöøng
naáy. Bôûi theá cho neân nhönõ g vaên ngheä só di cö, hanè g nuoái tieác
ñená ñöùt ruotä veà nôi chonâ nhau caét roná thieâng lienâ g ñaày söcù quyeán
ruõ cuaû hoï, laø leõ dó nhieân cuõng laø taát nhieân vaäy.

Caùc taùc phamå cuaû vanê ngheä só di cö ña phaàn bieåu loä taâm
tö, tình camû thieát tha nuoái tieác Haø Noiä . Hoï khoùc treân phím ñaøn,
trenâ trang sacù h, qua cauâ hoø ñieäu hatù , trong maïch vanê lôøi thô keå
sao cho xietá . Hoï canø g nhötù nhoái khoå tamâ hôn vaøo moãi ñoä Xuaân
veà Tetá ñeán, dauã cho mieàn Nam coù chaoø Xuanâ ñoùn Teát nhonä nhòp,
ñaàm amá , töng böøng, vui töôi caùch maáy ñi nöaõ . OÂi! caûnh hoaiø
höông sao uû ruû thaûm saàu lamø vaäy.

Nhaø thô Phan Minh Hoàng töø Baéc di cö vaøo Nam ngaäm
nguiø söôtù möôùt trenâ maáy donø g uû doät:

Ngoaøi ayá (nghe nhö xa cacù h lamé !)
Maø thanø h xa cacù h coá höông oâi !

Moiã chieàu aùnh ñieän loang ñauà phoá,
Tronâ g chuyeán taøu ra laiï ngaäm nguiø !

(Trích töø “Queâ Höông ”)

Nhaø thô Hoaøng Ngoïc Lieân dienã ñatï taâm tö cuaû oâng moät
caùch boäc tröïc, pheâ phaùn hanø h vi voâ laiï cuûa ñamù vong noâ phaù
nöôùc haïi daân:

Chuùng toâi vaãn ñi vì nuiù soâng coøn ñoù,
Chæ boïn noâ vong phaù hoaïi ñeán tan hoang.
Thaønh cuõ, mieáu xöa, bienå baïc, nuiù vaøng,
Nhönõ g hình aûnh moät khung trôøi töônû g nhôù.

(Trích töø “Tieáng Vonï g ”)

Töônû g nhôù roài öôùc mô baéc laïi nhòp caàu noiá lieàn Nam Baéc,

72 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

noiá ketá tình thöông coát nhuïc chia lìa, Hoaøng Ngoïc Lieân tieáp:

Anh ñaõ veà ñaây noiá laiï nhöõng con ñöônø g,
Quoác loä 1 daiø maõi veà queâ Bacé .

Dönï g nhönõ g caây cauà treân khung ñöônø g saét,
Ñôiï con tauà chayï ngöôïc aiû Nam Quan.
(Trích töø “Teân anh, phienâ khuùc soá 9
vaø ñoanï ñöôøng soá 1”)

Suoát hai möôi namê , taâm tö vaên ngheä só di cö traiû daøi nieàm u
uatá , moûi monø , nhôù nhung, thöông caûm, hy voïng ñöôïc trôû veà mieàn
Baéc, maø hoï ñaõ vieát trong thô vanê dayà ñacë nhö sao nganâ haø. Nhöng
than oiâ ! Hoïa phuùc vinh nhuïc bieát ñauâ maø löôøng. Moïi öôùc voïng
thieâng lieâng cao caû aáy ñaõ tan loanõ g nhö söông nhö khoùi vaøo
“muaø Xuanâ namê 75”, laø tieâu moác thôiø gian phôi baøy tang tocù
khapé mieàn Nam. Ñatá anê thòt ngöôiø , hoa laù taøn taï uû ru,û thaây ma coâ
thaûm beân gocù röøng xoù nuùi, treân bená soâng baõi bieån. Ñoanï ñöôøng
cotá nhuïc ngapä mauù cunø g xöông. Thaät laø kinh hoanø g, thatä laø thamû
naõo!

Cuocä beå daâu taïo sinh nhöõng bieán töôùng voâ thöônø g, nhö
côn soùng döõ nhaän chìm nguyeän öôùc; laø côn baõo ñôøi vuøi giaäp
monä g mô. Roià naoø ñi tuø, ñi bieån, ñi “baùn muoái”! Côn hoàng thuyû
ñònh meänh laïi ñöa ngöôøi, ñöa ta troâi daït ñená beán bôø xa laï chöa
heà döï töônû g.ï Buoàn hiu haét khi nghe gioù Xuanâ trôû mình traøn qua
haûi ñaoû . Man maùc traàm tö khi höông Xuanâ lan toûa khaép nôi trenâ
xöù laï queâ ngöôiø . Chieàu cuoiá naêm, keû tha höông nghe tieáng quaï-
keuâ -söông buonà thöông thamû thieát. Nöõ só Lamõ Thuùy chanï h loøng
cuùi ñauà nhìn keõ nötù ñöôøng tim, maùu ròn trang giaáy vietá thaønh
doøng thô caûm thanù u hoaiø :

Trôiø xa moät goùc, röng röng nhôù
Maø tím phöông naøy. Maây haté hiu
Tìm Xuanâ , laïc böôùc trong trôøi giaù
Chieuà cuoái naêm. Buonà tieáng quaï keâu.

(Trích töø “Chieuà cuoái naêm”)

ÑA HIEÄU 66 73

Soáng kieáp laïc loaiø löu vong xa xöù, ai
maø chaúng naëng tình hoaøi höông. Ai maø
chaúng muoán quay veà soáng vôùi caûnh cuõ
ngöôøi xöa. Nhöng caûnh cuõ nay cuõng chaúng
conø , maø ngöôiø xöa baët voâ amâ tín bieát ñaâu
maø tìm! Queâ höông vaãn laø queâ höông nganø
ñôiø , nhöng moà maû toå-tieân onâ g-baø ñaõ bò ñaøo
xôùi san banè g. Vanê hoùa, taäp tuïc cunõ g ñaõ ñoiå
thay. Veà maø soáng chung vôiù ngöôiø Coäng
Sanû , thaø raèng ñöøng veà thì hôn.
Vaø ngaøy nay, nôi xöù laï queâ ngöôiø , Xuaân veà Teát ñená khieán
loøng ngöôiø se laïi, coù theá môiù camû thonâ g ñöôcï noãi danè vaët tanä
cuøng xotù xa cuûa nhöõng ngöôøi di cö namê 54. Cuoná phim lòch söû
ñaày thöông khoù naøy cöù quay ñi chieuá laïi nhöõng tranï g huoná g ly
tanù treân queâ höông Vietä Nam ñaày bi thoáng khonâ nguoâi. Namê
1975 laiï canø g boiä phanà phienà naoõ khi ngöôøi ngöôiø phaiû boû nöôùc
ñi laùnh nanï Coäng Saûn theâm laàn nöaõ . Tamâ söï thöông ñau cuûa nhaø
thô Haø Ly Maïc cuõng laø tamâ söï chung cuaû haøng trieäu ngöôøi baát
ñacé dó ñanø h ñoanï xa lìa ñatá to.å Nhaø thô sau bao namê bò ñaøy ñoïa
trong lao tuø Coäng Sanû , nay tamï dung trenâ vunø g ñaát töï do maø loøng
vanã hoaøi höông quay quaté :

Tuoiå ñôiø nhuoám maiù chieuà söông,
Phong traàn conø ruoiå , ñoaïn tröôøng coøn theo.

Xa nuùm ruotä , bietä queâ ngheøo,
Ñaâu vì côm aoù maø xieâu ñatá trôøi.

Bôûi toiâ khoâng ñöôcï laø toâi,
Ñaønh omâ thanâ phaän xa rôiø coá höông.

Daãu ñi muoân vaïn damë ñöônø g,
Vieät Nam conø maiõ vaná vöông benâ loøng.

(Trích töø “Tröônø g Ca Nganø Trunø g ”)

Tetá tha höông nay laiï ve,à loøng ngöôøi haiû ngoaiï chuøng
xuoná g, bietá bao hoài öcù , kyû nieäm moät thôiø ñaõ qua hieän veà trong

74 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

tamâ khamû . Kyû nieäm tuoåi hocï troø nhö lôiø thô Nguyeân Sa vieát:

AÙo naøng vanø g anh veà thöông hoa cuùc,
AÙo nanø g xanh anh meán laù saân tröôøng…

Kyû niemä ngöôiø lính treû ñonù g ñoàn bieân giôiù , nhìn röøng mai
nôû roä hoa vaøng maø bietá muaø Xuaân treân cao nguyenâ laiï veà. Kyû
nieäm cuaû chaøng sinh vieân khoaùc aùo vaên nhaân, saùnh vai ngöôøi
tình raûo böôùc döôiù röøng hoa anh ñaoø Ñaø Latï maø camû nhanä
ñöôcï ngaøy Tetá coå truyeàn saép ñeán… Thaø cöù nhö theá maø soná g vôùi
nhönõ g kyû nieäm haoø hunø g, nhönõ g hoià öcù dòu daøng ñayà höông
saéc ngapä hoàn ñeå nuoâi döônõ g haoø khí, nanâ g cao taâm hoàn leân ñaïi
söï.

Thaät vaäy, batá cöù ai muoán trôû veà soná g troïn veïn thoaûi maùi
treân queâ höông mình thì phaiû bietá goät saïch boùng quanâ thu.ø Ñöøng
xaûo traù, quæ quyeät, voâ löông taâm, phi vaên hoaù nhö ngöôiø Coäng
Saûn. Haõy giöõ laáy caù tính, giöõ gìn baûn saéc vaên hoùa cuaû mình. Vì
vaên hoùa luonâ luonâ gaén lieàn vôùi xaõ hoäi nhö höông hoa, nhö traùi
ngoït cayâ lanø h. Vaên hoaù giaùo döôõng con ngöôøi hieåu bietá , toân troïng
vaø yeuâ thöông nhau hôn.

Ngayø nay, ngöôøi Vieät haûi ngoaïi bieát soáng hôpï quaàn, bieát
che chôû giuùp ñôõ laãn nhau, cuøng nhau gìn giöõ truyeàn thoáng vanê
hoaù , phatù huy ñaïo lyù Vietä ñeå toâ boài nhaân caùch nhaân phaåm, ñeå
yeâu thöông ñoàng baøo vaø toå quocá hetá lonø g. Sau hôn moät phanà tö
theá kyû ly höông, ngöôøi Vieät haûi ngoaïi ñaõ lamø vieäc catä löïc, thaønh
conâ g khaép matë . Con caùi hoï thaønh taøi thanø h danh, bieát duy trì canê
tính Vieät Nam. Theá laø quyù hoaù laém roài! Nhôø ño,ù ngöôøi Vieät
khoâng coøn caûm thaáy coâ ñôn teû lanï h nhö nhöõng naêm ñauà xa xöù
nöõa. Hoï an loøng amá daï hôn, chia vui seû buonà trong quan hoân
tang te,á quaây quanà sinh hoatï trong nhöõng ngaøy leã tietá troïng ñaiï .

Hanè g naêm vaoø nhöõng ngaøy giaùp Teát Nguyeân Ñaùn, chôï
Teát haûi ngoaiï töng bönø g nhonä nhòp, tapá naäp khacù thöôøng, laém keû
mua nhieàu ngöôøi baùn. Thöùc naøo moùn ñoù vöøa sacï h vöaø ngon.
Naoø döa hauá , cam quít, böôûi boøng. Naøo traø röôuï , baùnh mötù , gioø
cha.û Naøo thòt môõ, döa hanø h, caâu ñoiá ñoû. Naøo cayâ neâu, traøng

ÑA HIEÄU 66 75

phaùo, baùnh chöng xanh. Naoø chôï hoa muoân saéc muonâ maøu nhö
mai, ñaoø , hoàng, cucù , thöôïc döôïc, vaïn tho,ï phong lan… Naøo cacù
oâng cacù baø, trai thanh gaùi lòch chen chuùc mua samé , ngaém ngöôøi
ngaém hoa, tay baté maët möøng, noùi cöôøi vui ve.û

Ngöôiø Vieät haiû ngoaiï coøn toå chöcù hoiä chôï Teát, beân trong
coù nhieuà gian haøng aên uoáng giaiû trí, coù saân khauá loä thieân trình
dieãn vanê ngheä, bieåu dieãn voõ thuaät, thi treû em macë quoác phucï ñeïp
vaø trao tieàn lì xì, thi hoa haäu aoù daiø baûo löu veû ñepï quoác honà
quoác tuyù cuûa phuï nöõ Vietä , thi trieån muaù laân, ñoát phaùo, phaùt thöônû g
…

Vaøo ñeâm giao thöaø , ngöôiø ngöôøi ñöa nhau ñi leã chuøa,
nhaø thô,ø thaùnh thaát caàu cho quocá thaùi danâ an, haiù loäc ñauà Xuaân,
xoâng ñaát ñauà naêm. Gia chuû ñoát neùn traàm höông töônû g nhôù toå
tienâ . Gia ñình quayâ quanà benâ nhau duøng möùt, nhapá tra,ø ñocï baùo
Xuaân, xem truyeàn hình. Thatä laø an bình haïnh phuùc hôn bao giôø
heát!

Taát caû nhöõng ñieàu noùi treân, töï noù ñaõ laøm soná g laïi moïi
nepá sinh hoatï ngaøy Tetá coå truyenà cuûa danâ ta ñang taïm dung nôi
ñaát khacù h queâ ngöôiø . Cauà mong sao coäng ñonà g ngöôiø Vietä tha
höông ngayø canø g thanê g tiená , giaøu coù thònh vöôïng theâm lenâ . Öôùc
mong sao lôpù treû Vieät Nam haûi ngoaiï ngayø caøng phaùt huy tinh
thaàn ñaoï soáng Vieät, giöõ gìn di saûn vanê hoùa, vanê hoïc nöôcù nha.ø
Hayõ tin töôûng vaøo taøi söcù cuaû mình ñeå taiù taïo töï do, daân chuû, phuù
cöôøng cho Vieät Nam.

Ngayø Xuaân, ngaøy Teát, chuùng ta cunõ g khonâ g theå naoø queân
ñöôcï nhöõng nhaø laøm vaên hoùa, vanê hocï töø xöa tôùi nay, ñang coù ñôøi
soná g töï do thoaûi maùi ôû haûi ngoaiï hay ñang bò truø giaäp ôû quoác noäi.
Chiemâ ñi nghiemä laïi vuï aùn Nhaân Vaên / Giai Phaåm ôû mieàn Baéc
Vieät Nam ñeå caûm thöông nhöõng nhaø laøm vaên hoïc khoán cuøng
döôùi thôiø Conä g Saûn. Nhö nhaø vanê Nguyenã Höõu Ñang bò giam
caàm suotá caû cuoäc ñôiø trong nguïc toiá , roià bò ñöa veà quaûn cheá nôi
thonâ vaéng lanø g xa khi tuoiå ñôøi ñaõ ganà 80. Cuoái ñôiø oâng chæ öôùc
sao conø chuùt söùc taøn löïc tanä , boø leát ñená ñöôcï choã truõng döôùi buiï
tre gai ñaày laù, phía sau chaùi nhaø reäu raõ, ñeå ñöôïc an giaác ngaøn
thu. Nhaø thô Phuøng Cung bietá ñöôïc tin nayø , ñaéng cay chua xoùt,

76 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

vietá baiø thô an uûi ngöôøi baïn giaø ñoàng canû h nhö sau:

Maét gìa ronä g chôù
Racé maõi phong löu
Gopù nhaët ñem veà thuùng cuû
Quyø döôùi chanâ queâ

Tramê söï cuùi ñaàu
Xin queâ höông roäng löôïng

Chuùt thoå phaàn
boø xeùo

cuoái thoân!

Thöông thay nhöõng vaên ngheä só ñang soná g trong moät ñaát

nöôùc hoaøn toaøn thieáu vaéng nhaân quyeàn, daân quyeàn, töï do vaø

conâ g lyù!

Noiù veà nhöõng vaên ngheä só tröôcù vaø sau namê 54, ñang tamï

dung nôi xöù ngöôøi, phanà ñaõ veà taém matù suoiá vanø g nhö Vuõ Khacé

Khoan, Mai Thaoû , Nguyeân Sa, Vietä Huøng, Ngoïc Bích, Maëc Thu…

Phanà khacù tang-du vanõ -canû h, gacù butù töø giaû söï nghieäp vanê chöông,

vanê ngheä. Hoï chæ coøn bietá tronâ g caäy vaøo lôùp vanõ sinh hauä boiá

tiepá tuïc daán thaân taiù taïo neàn nepá vaên hoùa, vaên hoïc, ngheä thuatä

chính donø g maø ngöôiø Coäng Saûn ñaõ laøm banê g hoaïi hôn nöûa theá kyû

qua. Taát nhienâ sau thôiø kyø thoaiù hoaù laø thôiø kyø tiená hoaù cuûa daân

toäc vaäy.

Xuaân qua hoa taøn, Xuaân veà hoa

nôû, laø quy luaät baát bieán trong chu kyø

luanâ sinh cuaû ñatá trôiø vaïn vaät. Nhöõng

maàm soáng seõ vöôn leân döôùi aùnh maët

trôiø , vaø dó nhienâ tuoåi treû Vieät Nam haûi

ngoaïi seõ tieán thuû khoâng ngöøng ñeå

ñatï ñònh muïc ñích cao thöôïng. OÂi! Hoàn

Xuaân, maïch Xuaân, tuoåi Xuaân thaät

tuyeät vôøi. Ñepï thaém nhö canø h mai chôùm nôû vaøo giôø Ñonâ g –

Xuaân giao tieát, khieán ta chanï h loøng nuoái tieác tuoåi Xuaân hao monø

trong cacù nhaø tuø Coäng Sanû töø Nam chí Baéc vaøo thôøi maït vanä cuaû

ÑA HIEÄU 66 77

ñaát nöôùc sau namê 75! Voøng truanâ chuyenâ cuûa toaøn daân, vanê ngheä
só Vietä Nam trong theá kyû 20 vaø ñauà theá kyû 21 laø nhö theá ñaáy.
Thamû thöông thay!!!

Ñeå keát thuùc baøi vieát naøy, chunù g toâi trích danã hai caâu keä
noåi tiená g trong vieân ñình vaên hocï coå Vieät Nam cuaû thieàn sö
Maõn Giaùc ñôiø Lyù, nhö moùn quaø thöôûng Xuaân thamâ traàm yù nhò
ñeå coáng hieán quyù banï ñocï :

Macï vò Xuaân taøn hoa laïc taän,
Ñình tienà taïc daï nhaát chi mai.

Dienã nghóa:
Chôù baûo Xuaân tanø hoa ruïng heát,
Ñeâm qua saân tröôcù nôû canø h mai.

Leâ Höuõ Cöông
California, Xuaân Quí Muøi (2003)

(Thaùng ngayø löu laïc)

78 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

MUAØ Muøa Xuanâ cuûa toiâ khoâng coù ôû
XUANÂ
ñayâ , muøa Xuanâ cuûa toiâ ôû beân kia Thaùi
VAØ Bình Döông ñatá nöôùc.
MEÏ
CUAÛ Thanù g chaïp veà heo may baùo tröôcù ,
TOIÂ mai nôû baùo tin möøng, phaùo chuoät ñì
ñuøng xa.

Muøa Xuaân vaãn khoâng chòu theo
toiâ , muøa Xuaân vaãn ôø lyø beân aáy. Thaùng
chaïp beân naøy, maët trôøi khoâng thaáy.
Söông muø che laáp nhöõng maûnh non
sonâ g.

Queâ höông toâi namè caïnh benâ doøng
soâng, neân maët trôiø veà taém soâng buoåi
saùng. Beân nayà thöcù dayä chôø vaàng döông
loù daïng, nhìn maët trôiø muoná khocù chanú g
hieãu vì sao!

Naêm nay Teát ñeán ngaøy naøo, maø
sao toâi nhôù queâ höông ray rötù , goái meàn
naùo nöùc, nhôù nguû khoâng yeân. Hay toiâ
bò phaân taâm? – Loøng nhöõng muoän
phieàn.

Buoiå sanù g queâ höông hieän leân theo
maët trôøi phöông ñonâ g. Meï hieän veà theo
aùnh tranê g ñemâ vôiø vôïi. Matë trôøi thì aám
aùp – bao la – vun xôùi, tranê g thì dòu hieàn
– voã ve-à xoa dòu veát thöông ñau. Matë
trôiø moïc phöông ñonâ g buoiå sanù g, traêng
hienä veà ñeâm sau sau buoiå trôøi tanø . Nenâ

ÑA HIEÄU 66 79

hoiû sao toiâ khoâng nhôù Meï vaø queâ höông cho ñöôïc.
Nhôù xöa ngheoø ñoiù ôû queâ nhaø, con Meï coù nhau. Nay queâ

ngöôøi ñaày ñuû, Meï laïi khoâng conø ñeå con ñöôïc ñeàn ñaùp ôn sauâ
nghóa nanë g.

Ngayø naoø Meï guøi côm mamé muoái ñi thaêm nuoiâ con ôû traïi tuø
cao sôn nöôùc ñocä . Thaân meï giaø ñöôøng xa, nuùi rönø g ñeøo doác,
khapá kheånh böôùc leo.

Baây giôø ôû queâ höông meï namè yeân trong moä motä mình, khoâng
ai höông khoùi. Vaäy maø con khonâ g veà ñöôcï , ra moä thapé meï neùn
höông loøng.

Naêm nay Xuanâ laiï veà trenâ ñatá khacù h, con böôcù ra saân, con
nhìn trôøi nhìn ñaát, con höôùng veà phöông ñoâng cuaû mình vaø:

Con nhôù meï – Nöôùc maét chaûy
Con nhôù queâ – Traèn trocï giaác ñemâ ...

Coù queâ nhö maát – Khonâ g veà ñöôïc
Xuanâ ñeán roài ñi bieát bao lanà
Con vaãn beân trôiø - xa queâ Meï
Queâ ngöôiø – Tetá ñeán – Nhöõng banâ g khuaâng

Moàng motä moä ngöôiø höông khoiù toaû
Meï ta moà namá laïnh beân ñöôøng
Con vanã khonâ g ngôø - con baát hieáu
Beân trôøi khoùc Meï – Ngoùng coá höông.

Nguyeãn Ñonâ g Giang

80 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

Stock cacù onâ g
nhaø choang (1)

Kathy Traàn

OÂng chuû... tòch Voõ Bò baéc Cali kiemâ chuû...butù Ña hieäu, kieâm
luonâ chuû... nhaø cuaû baø xaõ kieâm luonâ nhaø vaên Ñoaøn Phöông Haiû
reoù :

- Coâ vietá baøi baoù xuanâ Ña Hieäu ñi nhaù.

- Sao sômù vayä anh? (2)

- Thieân haï in baoù Xuanâ nhieàu laém, mình phaûi söaû soaïn baiø
vôû tröôùc khonâ g laïi bò keït.

- Anh ôi, naêm nay laø naêm con gì nhæ?

- Con deâ. AØ, hay coâ tieuå muoäi vieát veà... deâ ñi. Tieuå muoiä
maø vietá phieám veà... deâ laø nhaát!

Tieåu muoäi cöôøi cöôiø , khoâng traû lôøi, sôï phieàn loøng ngöôøi lônù ...
hôn nhöng trong lonø g töcù hanh haùch, caõi thamà ratá hanê g:

- Caùc oâng nhaø binh ôi, tieåu muoäi laøm sao maø vieát veà deâ hay
ñöôcï ? Baøi vôû veà ...deâ phaûi danø h ñoäc quyeàn cho caùc onâ g “anh laø
lính ña tình” môùi ñunù g, giao cho moät môï cuø lanà , nhaø queâ, nhaø
muøa nhö tieåu muoiä vieát veà moät con vaät danh tieáng lönø g laãy nhö
vayä sao cho ñanë g maø giao?

Nghó gì thì nghó, cöù phaiû coù baøi cho baoù xuaân ña.õ

***

Nghó laiï cuocä ñôiø caùc oâng lính nöôcù ta thatä ba chìm, bayå noåi,
chín caùi leânh ñenâ h.

Cuoiá naêm, tieåu muoäi xin kieåm ñiemå laïi giaù caû caùc oâng xem
lenâ xuoná g, ñöôcï mua,ø maát muaø ra sao.

ÑA HIEÄU 66 81

Stock Anh laø lính ña tình.

Ngayø xöa, coù nhönõ g chaøng tuoiå treû luonâ nghó mình:

Chanø g tuoiå treû voán donø g haoø kietä

Xeáp butù nghieân theo nghiepä ñao cung.

Duø chaøng hieân ngang xaùch ...va-ly, hunø g duõng khai... gian
tuoåi ñeå ñöôcï vaøo Ñaø Laït hay bò chaän giöaõ ñöôøng hôùt toùc caùi vuø
roài môiø vaøo Quang Trung, chanø g vaãn ñöôcï höônû g nhöõng loät xacù
cuaû 8 tuaàn huaná nhucï ruøng rôïn, nhôù ñôøi trong nané g gioù quanâ
tröônø g. Chaøng vanã ñöôïc ngatá ngö vôiù nhöõng vaát vaû nhoïc nhaèn,
haønh haï eâ cheà cuaû cacù huynh tröôûng öu aùi thaân tanë g.

Ra tröôøng vôùi mauà da ñen sì, saäm sòt vì söông gio,ù chaøng
hanõ h dienä khoaùc boä quaân phuïc hienâ
ngang, dayâ bieåu chöông röcï rô,õ quaàn
aùo thaúng töng nepá uûi. Ngöôøi yeâu phaát
phôùi daïo phoá cunø g chaøng, daiï doät sôø
vaøo neáp aùo, neáp quanà chaøng bò ñöùt
tay nhö chôi.

Loøng chanø g phôi phôiù nieàm kieâu
haõnh veà danh döï ngöôøi quanâ nhaân,
ngöôiø chaøng khoeû manï h, ngang tanø g,
töôùng chanø g ñi ñöùng hieân ngang, rané
roûi vaø chaøng... ñeïp trai hanú ra.

*

Ñoù laø lucù chaøng baét ñaàu cuoäc ñôøi binh nghieäp haoø hunø g,
gian khoå vaø cuõng laø luùc stock cacù chanø g leân giaù.

Caùc chaøng ñaté hanø g nhö tomâ töôi, ñöôcï chieáu coá aoø aøo, raát
taän tình.

Cacù coâ hanø g xoùm, caùc coâ banï hocï ngaøy xöa, cacù coâ em gaùi
haäu phöông beù boûng, cacù coâ ñöôïc giôùi thieäu sô sô, thamä chí nhöõng
coâ chöa heà quen bieát cuõng e aáp hay haêng haiù ñöa baøn tay ra ñeå
chaøng trao nhaãn cöôiù nhanh nhö chôùp neáu chaøng chòu trao thieät.

82 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

Coù chanø g conø aên gian, trao vaiø ba
caùi nhanã moät löôtï nöõa cô, bôiû vì chanø g
bieát mình laø lính, hieåu cuoäc ñôøi mình
tuy ngang doïc tunh hoanø h nhöng laiï
thöônø g deã bò keït vì nhönõ g thöù raát nganù
ngaåm:

“- Motä traêm em ôi, chieàu nay moät
tramê phanà traêm.

Moät traêm em ôi, chieuà nay laïi camé
traiï roài... “

Teä hôn nöaõ , cuoäc ñôøi binh nghieäp ñang saùng choang cuaû
chaøng daùm... ratá phuø du, sôùm nôû, toái tanø lamé aï nenâ chaøng nhatá
ñònh ñoiø ñoát giai ñoaïn. Chaøng hamê he, thuû thæ vôùi ngöôiø yeâu:

“- Tình lính, cho anh... tính lieàn ñi, em ôi!”

Chanø g laøm gì coù nhieàu thì giôø tanù tænh!

Naøng ñaõ chòu tình lính roài thì chanø g tính lieàn motä khi, ñeå lauâ
e bom noå... ñaïi thì phieàn.

Nhieàu coâ chamä tay, chaäm chaân, luùc söcï tænh ra thì lôõ muonä
maøng, ñaønh ngoài tiecá nganå , tieác ngô:

- OÂi chao! Sao maø cuoäc ñôøi oaùi oaêm ñeán the?á Göôm môiù ñoù
maø coù chuû töø luùc naøo roài!

*

Coâ hanø g xomù luùc tröôùc thayá chaøng thö sinh yeáu ôùt, troùi gaø
khonâ g chaët, xiuø xiuø, enå eån, xem chaøng nhö ñoà boû chôït giaät nayå
mình khi chaøng lon laù saùng choang, ñi ñöùng oai phong, huøng
dunõ g veà thamê nha.ø

Coâ thayá traùi tim ñang nguû yeân chôït ñaäp thonå thöcù , aàm ó vì
bò... nôû hoa baát ngô:ø

Töø khi anh laø lính chiená

Hoa lonø g em nôû tình yeuâ ...

Quaû thatä coâ nanø g dôû qua.ù

ÑA HIEÄU 66 83

Ñaàu tö khoân ngoan laø phaûi ñuùng thôøi cô. Y hetä nhö ta mua
stock vaäy.

Mua luùc hanõ g chöa ra thò tröôøng, luùc giastock ù coøn reû, stock
chöa xeû laøm naêm, laøm baåy vv... kienâ nhaãn oâm caây ñôiï thoû môùi...
hôi hôi chaéc aên.

Ñôïi haõng ra thò tröônø g, ñôïi stock leân giaù, ñôïi stock split
roài... mua theâm nöaõ , laiï chôø nöaõ , ñôiï bao giôø lôøi gaáp chönø g 500%
(tröôcù khi oâng Bush leân lamø Toång Thoná g laø thôøi ñieåm lyù töôûng)
baùn ra laø vöøa.

Neáu ñôiï stock cao votï roià thì mua voâ sao noåi hoaëc coá gaéng
laém, ngöôøi ta aên hetá oác, doïn deïp voû vaøo goùc phoá chôø xe hoát raùc
roià mình môùi ñem roå tôiù hoát laiï , ñem veà nhaø chôø ñeán ngaøy ñoå racù
duøm thieân haï thì chæ coù töø cheát tôùi bò thöông.

Chuyeän coâ em hauä phöông chôø cho anh trôû thanø h lính chiená
ñeïp trai, lon la,ù bieåu chöông, huy chöông ñeo cuøng mình roài môiù
ñoøi “vôùt” anh veà ñeå söaû tuiù aoù nhaø binh thì ñaõ treã matá tieâu.

Stock cuoiá muaø vaø ñang xuoná g docá khonâ g phanh thì khoâng
bieát caiù doác conø daøi tôiù theá naøo nöõa! Kinh hoanø g hôn nöõa, nhö
danâ ôû Virginia hoià hopä chôø nhöõng phatù sunù g aùm satù batá ngôø cuaû
teân xaï thuû bí maät, moiã maïng ngöôøi chæ moät vieân ñaïn. Haén ñang
tiaû danà söï yeân oån cuûa ngöôøi danâ , uy tín cuaû chính quyeàn vaø tienà
baïc cuaû taát caû giôùi ñaàu tö, thöông maïi, khoâng nhöõng chæ cuaû
Virginia hay nöôcù Myõ maø cuaû toanø theá giôiù nöa.õ Stock naoø soáng
sotù cho noiå trong khonâ g khí saëc muiø töû khí nhö vayä ?

Coøn neáu Stock ñang ñöôïc muaø thì ...coâ em ñeå “hoa lonø g em
nôû tình yeuâ ” hôi muoän, bôiû vì chaøng ñaõ lenâ giaù roià , coâ khoâng vôiù
tôùi ñöôcï nöõa neân coâ than thôû:

Tronâ g hoaiø khoâng thaáy ngöôøi em yeâu

Chôø maõi xuanâ veà chieàu!!!

Coâ chôø “ngöôiø em yeâu” nhöng laïi chanú g chòu “yeâu em” neân
ñanø h chòu caûnh “xuaân veà chieuà !”

Toäi nghieäp quaù trôøi!

84 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

Coâ “oáng cheà” vì khonâ g coù thôiø theá, ñòa lôïi hoacë nhanâ hoaø.

Chanø g ñaõ leân giaù, ñaõ coù ñuû vaùn ñoùng thuyeàn roài, khoâng
caùch chi trôû laïi thaønh vanù ... môùi toanh ñöôïc!

Con caù chanø g troùt daïi buoâng caâu ñaõ caén caâu cuaû chanø g.

Noù cané caâu roià cané ... ñöùt daây caâu vaø nuoát luoân löôiõ caâu cuaû
chaøng!

Chaøng muoán gôõ ra cunõ g khonâ g xong, muoán cauâ caù khacù thì
khoâng conø ... löôiõ !

Chanø g ñaõ nhoát ñöôïc motä con chim nhanh chanâ chui vaøo
loàng chaøng tröôùc roài.

Nhöõng con chim naøy gheâ gômù lamé , vaøo loàng roài, noù “lamø
chuû tapä theå”, hoùt veùo von suotá ngaøy ñeâm. Chuû loàng maø loaïng
quanï g, noù caøo natù maët mayø , noù coøn xaøi nhöõng thöù bí kíp voõ conâ g
thaàn saàu laøm chaøng tauå hoaû nhapä ma nhö chôi, ñönø g hoøng chôø noù
ra khoûi loàng ñeå röôcù ... chim khacù voâ! Coøn laâu!

Chanø g laø göôm coù chuû.

Baø hiepä só giöõ keø keø thanh göôm toái ngayø , khoâng sô hôû phutù
giayâ chæ tröø nhöõng luùc chaøng bò “motä traêm phaàn traêm” hay ñi
haønh quanâ luøng ñòch. Nhönõ g luùc ñoù, duø chaøng coù töï do nhöng
cunõ g “töï do trong khuonâ kho”å , chaúng nhucù nhích, cucï cöïa chi
ñöôïc. Coâ hanø g xoùm ngayø xöa coù than thôû caùch maáy cunõ g chanú g
thay ñoiå ñöôcï gì.

Ñoù laø thôøi Stock “chanø g tuoiå treû” leân gia.ù

Neuá chanø g can ñamû coi ñôøi nhö pha, coi caiù chetá nheï töaï
loâng hoàng, coi sö töû Haø Ñoâng khonâ g ra kyù-loâ gì ñeå “tình cho
khonâ g, bieáu khoâng” thì chanø g seõ coù themâ ... vaiø ba ngöôøi yeâu ñeïp
nhö mô, moãi nanø g traán thuû moät khu chiená thuatä , nôi chanø g döøng
böôùc quanâ hanø h vaø cöù taø taø ñem ñanø gayå maõi baiø “Maàu tím hoa
sim”

Chieàu haønh quanâ qua nhönõ g ñoià sim,

OÂi nhönõ g ñoià hoa sim tím caû chieàu hoang bienà bieät

ÑA HIEÄU 66 85

Nhìn aoù racù h vai toiâ haùt theo maàu hoa

AØ ôi, aoù anh söùt chæ ñöônø g ta,ø

Vôï anh cheát sômù , meï giaø chöa khaâu!

(Höõu Loan)

Vôï anh khoâng cheát sôùm, hoaëc “vôï anh chöa co”ù trong khi
anh ñang vatá vaû ganà cheát hay anh ñang vui böôùc quaân haønh hay
anh ñang bay böôùm maø thaät ra, vôï anh ñang töû thuû ôû nha,ø nuoâi
con, y heät baø chinh phuï ngaøy naøo:

Ngotï buiø thiepá ñaõ hieáu nan

Daäy con ñeøn sacù h thieáp laøm phuï thaân.

(Chinh phuï ngamâ – Ñoaøn thò Ñiemå dòch)

Nhöõng luùc xa xoiâ cacù h trôû thì thiepá ñaønh... hienà nhö ma-sô
vì khoâng hieàn cuõng chanú g laøm gì ñöôcï chanø g!

Chanø g ñi quanh naêm, suotá thanù g, chanú g hanø h quaân röøng
sauâ , nuùi thaúm thì cunõ g öùng chiená traêm phaàn traêm!

Moät naêm, may ra, chanø g coù hai tuaàn phepù thöôøng nieân phuø
du, khonâ g thöông yeuâ chaøng thì toäi qua.ù

Gianä doãi, ghen töông, khonâ g muiø maãm cunø g chanø g thì... uoång
quaù, tieác quaù cho nhöõng ñeâm laøm söông phuï chôø mong ngöôøi ñi
ngoaiø söông gioù.

Moiã laàn gapë laïi, ñeå vuotá gianä nanø g, chanø g ñem laù baøi taåy ra
ca maõi baiø con ca:ù

- Lính maø em, anh soáng nay, cheát mai, em caám caûn anh lamø
gì? Nhaèm nhoø gì ba caùi leû teû ñoù em?

Chanø g xuoná g gionï g muiø reäu:

- Traiù tim thì anh ñaõ göiû troïn cho em namé cöùng ngaéc roài, em
conø lo gì? Löông lính ngheoø cheát boû anh chæ giöõ laïi chuùt ñænh caø
pheâ, thuocá laù, bia röôïu vôùi baïn be,ø coøn laiï , em giöõ heát nuoâi con.
Coøn gì maø khonâ g thoâng caûm cho anh?

Roià thôû ra, thôû voâ daiø thamä thöôït, ngamä nguøi:

86 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

- Ñôøi lính, ñaâu ai bietá ngaøy mai? Mai moát lôõ anh röûa chaân
leo lenâ banø thô,ø lucù ñoù, em coù thöông anh, coù ñotá cho anh naêm
baåy coâ ñepï nhö ...BB anh cuõng chòu. Thonâ g caûm cho anh, thöông
anh baây giôø ñi em ôi. Ñönø g gianä anh, ñöøng ñeå lôõ coù gì laïi aân hanä
ranè g: “Sao khoâng aâu yemá khi anh conø soná g?”

Theá laø maté vôï chaøng long lanh leä.

Toäi ôi laø toiä , thöông ôi laø thöông cho chaøng!

“Töø lucù giacë ruoàng voâ xoùm ñaoï

Anh laøm lính chiená giöõ queâ höông

Giöõ maàu aoù tím, caønh hoa traéng

Giöõ caû hoià chuoâng noùc giaoù ñöôøng

Giacë chiemá laàu chuoâng, xayâ oå suùng

Suùng gamà rung ñoå gaïch nhaø thôø

Anh gom gacï h natù , xaây töôøng luyõ

Chieám laïi laàu chuonâ g, gietá keû thuø...”

(Kieân Giang, Haø Huy Haø)

Chaøng ña tình lanõ g maïn theá, ñaùng yeâu theá, chaøng laïi hy
sinh, vaát va,û hieåm nguy ñeán the.á Thoiâ , ñaõ lôõ laøm vôï lính roià , raùng
thoâng caûm vôiù chaøng, maëc keä cho chaøng... anê vunï g chutù chutù cho
vui ñôiø lính chieán.

Theá laø cuoäc tình chaøng vôiù vôï laïi ñaäm ña,ø tha thieát ngay.

Chaøng lính chieán tuy chiená ñauá gian khoå, hiemå nguy nhöng
chanø g coù nhöõng nieàm vui tinh thanà . Chanø g ñöôcï ngöôiø ñôiø kính
tronï g, vôï con yeâu thöông vaø quan troïng hôn nöaõ , chaøng ñöôïc cacù
em gaùi haäu phöông töông tö leân, thatá tình xuoná g toiá ngaøy.

Söôùng baét cheát!

*

Stock tuø caûi taïo.

“Coù bieát ñauâ nieàm vui ñaõ namè trong thieân tai”

ÑA HIEÄU 66 87

OÂng nhacï só Vuõ Thanø h An ñaõ baoû the.á

Coù leân thì phaiû coù xuoáng, ñoù laø chu kyø voâ taän cuaû con ngöôøi,
cuaû taïo hoa.ù

Chaøng tuoiå treû leân giaù thì phaiû coù lucù
chanø g tuoiå giaø xuoná g gia,ù coù khi chöa giaø
cunõ g ñaõ xuoná g giaù nöõa môiù phieàn!

Thôiø ñieåm ñi xuoáng raát baát ngôø, ñoù
laø 30/4, y hetä 9/11/01 benâ Myõ baây giôø.

Chanø g lính ña tình, tuoåi treû trôû thanø h
“thaèng tuø” chính trò coâ ñôn khoâng ngaøy
thaùng.

Lucù nayø chæ coøn cacù baø vôï tay xacù h,
naùch mang leùn lutù ñi thamê chonà g, chaúng
mayá ai coù boà tôùi thaêm.

Phaûi chi lucù nayø maø cacù coâ leân cacù
traiï tuø caûi taoï ñeå “boû thauà ”, caùc coâ chòu
mua stock tuø caûi taïo, thì duø xaáu, ñeïp, giaø tre,û traû giaù naoø maø
chaøng khonâ g chòu?

Phienà laø troâng xa xa thaáy töông laïi môø mòt.

Ñauà ñöônø g Ñaïi uyù vaù xe

Cuoái ñöônø g Thieáu taù banù cheø ñaäu ñen!

Buonà ôi laø buoàn, khoâng caùch chi cacù chaøng leân giaù cho noåi
neân ratá ít coâ thaáy “tình em nôû hoa” vôiù chaøng tuø hoïc tapä , vaø cunõ g
chanú g maáy coâ chòu “ñaêng kyù quanû lyù ñôøi chanø g”.

Hôn nöõa, coù nhöõng baø vì raát nhieàu hoanø canû h vaø lyù do ñaõ boû
ngöôiø huøng ngaøy xa xöa, ngöôøi tuø te tua racù h röôiù , ñang laéc lö
con tauà ñi trong traïi caûi taoï maø omâ caàm thuyeàn khaùc!

Chanø g, stock tuø caûi taïo xuoáng giaù theâ thaûm!

*

Stock Haùt-oâ.

Nhöng ñaõ baûo, chu kyø con ngöôiø cunõ g nhö vaän nöôùc, vaän

88 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

ñôøi, coù xui, coù heân, tuy coù nhönõ g ngöôiø heát xui tôùi... cheát luonâ
khonâ g chöøng.

Moät soá caùc chaøng “Taùi oâng thaát maõ” may maén vôùt ñöôïc
chiecá veù ñoäc ñacé cuoiá ñôøi, ung dung, hôpï phapù leo leân mayù bay
ngay tröôcù muõi caùc “ñonà g chí” nhaø nöôcù qua chöông trình Haùt-oâ.

A! Ta khonâ g coøn ñöôïc lamø “anh laø lính ña tình”, khonâ g bò
laøm “thaèng tuø caiû taoï ” thì ta ñöôcï Myõ “naâng caáp”, cho lenâ chöùc
oâng... Haùt-oâ!

Luùc naøy Stock Haùt-oâ leân giaù quaù trôøi.

Cacù baø troùt daïi boû chaøng lucù tröôcù , nay trôû veà ñoiø “Chaâu veà
hiepä phoá ...Myõ”.

Caùc coâ, cacù baø khacù “nhaát trí” ñoiø theo “söaû tuiù , nanâ g khaên...
cow boy”cho chanø g ranà raàn.

Theâm giaác moäng tieàn höu bonå g, xe coä, nhaø cöûa taëng khoâng
beân Myõ vì “noù nôï mình maø”.

Caùc chaøng tuø trôû neân saùng choang tröôcù maté caùc baø, caùc co.â

Thoiâ thì tröôùc yeuâ ñöông, sau laøm vieäc nghóa. Mai motá xa
xoâi, laï laãm nôi xöù ngöôøi, taét löaû , toái ñeøn conø coù ngöôøi an uûi, ñôõ
ñanà . Coù ngöôøi huû hæ sanù g ñeâm cho tôiù cuoái cuoäc ñôiø , cunõ g ñöôcï
quaù chö!ù

Sang ñená ñayâ nhieàu ngöôiø teù ngöûa.

Vaoø sôû xaõ hoiä xin trôï capá thì gapë “Maáy muï worker döõ nhö
baø chaèng, giaáy tôø gì maø ñoiø hoûi lamé theá?”

Hoiû :

- Dienä tî nanï , chính phuû cho “aên” ñöôcï bao laâu?

- Coù taùm thanù g keå caû thanù g böôcù chanâ vaoø ñaát My.õ

- Traû ít theá thì soná g laøm sao ñuû? Tienà nha?ø Tieàn ñieän?
Tieàn ñieän thoaïi? Tieàn xe co,ä xanê g nhôùt?

- Daï, chuùng toâi khoâng bieát.

AÊn xong mayá thaùng phuø du laø thayá vaát vaû cuocä ñôøi.

ÑA HIEÄU 66 89

UÙi cha, theá laø laïi “coù vaná ñeà”.

Caùc baø “Chauâ veà hieäp phoá ”, caùc baø “ghepù hoä khauå ” baét ñauà
thayá nanû loøng.

Thaø em laïi “oâm caàm thuyeàn khacù ” maø ñôõ khoå cho em. Em
seõ coù con ñeå theo dieän con nhoû, anê theo con, vöaø töï do, vöaø khoûi
lo laéng, sanê soùc cho ai ca.û

Xöù töï do ma,ø vui thì ô,û buoàn thì ñi. Nhieuà chaøng hôi lôõ thôiø
roài, nöaû thaày, nöûa thôï, khoù quaù!

Ratá nhieàu Stock Hatù -oâ trôû thaønh matá giaù!

Nhieuà onâ g Hatù -oâ buoàn tình laém nhöng maø...

“ Thoâi, tình ñôøi ñen bacï , giöõ ngöôøi ôû chöù giöõ sao ñöôcï ngöôiø
ñi?”

Ta chapá nhaän chöù lamø gì ñöôïc nhau.

Ñaùnh ngöôøi ta chaêng?

Ai laïi lamø theá? Ngöôøi lòch söï, “Khonâ g ai ñanù h ñaøn baø duø
baèng moät caønh hoa” maø!

Hôn nöõa, ôû caiù xöù Myõ kyø cucï nayø , ñaøn baø xepá hanï g nhaát roài
tôiù tramê thöù baø chaèn, chaû thayá ta ñöùng choã naoø trong nhönõ g bacä
thang ñauà xaõ hoäi ca.û

“Gietá ngöôiø trong monä g ñaõ boäi theà” chaêng?

AÁy cheát, chôù daiï , vaoø tuø gôõ lòch ôû ñaây ñauâ ñöôïc.

Ñôiø tuø Conä g Sanû ta nemá vayä laø ñuû roià , duø ngon laønh caùch
maáy, ta ñauâ caàn thöû muøi tuø Tö banû chi cho meät.

Ta raùng lamø viecä , kieám soná g baäy baï qua ngaøy: Haõng xöôûng,
buoân baùn, lao ñonä g, boû baoù , lamø vöôøn... Vieäc gì kieám ñöôcï , ta
laøm ñaïi ñi roià cunõ g xong.

Tình ñau roià cuõng phoâi phai. Maø thieät ra cuõng chaúng ñau gì
cho lamé , coù yeâu thöông chi bao nhieuâ ñaâu maø ñau?

Chæ hôi hôi buonà vaø... coâ ñôn gaàn cheát vì thieáu em nhönõ g lucù
ñeâm veà!

90 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

Böaõ côm gia ñình ôû ñayâ deã ôtï . Hai ba ñonà g, möôi, möôiø lamê
ñoàng, côm tay caàm, côm thöôøng hay côm ngon laønh, tuyø ngaøy,
tuyø tuiù tieàn, chaû toäi gì quî luî cacù baø cho meät.

AÊn xong, vöùt totï caùi hoäp vaøo thuøng raùc, khoûi bò vôï caèn nhaèn,
cöû nhöû loiâ thoâi. Khoeû ru.

Nhöng maø caiù ... söï coâ ñôn veà ñeâm, nhaát laø muaø ñoâng nôi xöù
ngöôiø caøng luùc caøng lanï h leõo.

Myõ laø xöù cuaû cô hoäi maø, raát nhieuà oâng Haùt-OÂ tuoåi khoâng
coøn treû nhöng khonâ g ñená noiã gia,ø onâ g coøn söùc ñi hocï , ñi caày thì
benâ xöù Myõ naøy cuoäc ñôøi vaãn ñepï nhö mô.

Cô hoäi bieát bao nhieâu maø keå, raát nhieàu oâng thaønh conâ g,
thaønh danh, vôï ñepï , con khonâ conø ngon lanø h hôn Myõ thieät.

*

Stock Vietä Kieàu.

“Sau côn möa, trôøi laïi sanù g!”

Thôøi theá thay ñoiå hoaøi.

Döôiù taøi laõnh ñaïo cuaû caùc “ñænh cao trí tueä”, phanà “ñatá nöôùc
ta giauà ñeïp” danø h rienâ g cho caùn bo,ä ñaûng vienâ , “ñayà tôù nhanâ
daân” quaûn lyù baèng “moùc ngoacë , tham nhunõ g”.

Phaàn conø laïi laø nhanâ daân hay nhönõ g thanø h phanà thapá coå beù
hoïng ñeàu ngheøo gaàn cheát.

Nhaø nöôcù maëc keä danâ ngheoø xoay xô,û soná g chetá maëc bay,
tieàn nhaø nöôcù boû tuùi. Danâ banù mauù , baùn tronâ , lao ñoäng ganà heát
vaãn ñoùi, vaãn khoå quaù ma.ø

Tunù g thì phaiû tính, con gaùi Vieät Nam sang baùn thanâ tôùi taän...
Cambodia, Laøo vaø Taàu!

Phong traøo “Lao ñoäng xuaát khauå ” qua ôû möônù hay banù thanâ
hay bò baùn thanâ tuyø tröôøng hôpï coøn nhieàu hôn.

Chöa keå cacù chanø g nonâ g danâ cunõ g töï nguyenä baùn thanâ cho
cacù baø Tauà giaø maäp uù, traû tieàn cho chanø g theo giaù troïng löôïng
taám thaân boà lieuã böï nhö caùi boà cuaû ba.ø

ÑA HIEÄU 66 91

Khoå theá thì taïi sao khoâng “Ta veà tamé ao ta” nhæ?

Ít ra cunõ g deã daøng hieuå ñöôïc nhau.

Motä soá caùc oâng “Xa queâ höông, nhôù meï hieàn” neân trôû veà queâ
nhaø duø laù côø ñoû sao vaøng coøn phaát phôùi.

Cacù oâng coù giaù quaù trôøi vì duø sao oâng cuõng laø Vietä kieàu,
thôm tho, lòch sö,ï ño-â la ruûng rænh banè g mayá lanà maáy anh Ñaøi
Loan, Trung Coäng söùt goïng, gayã canø g, man matù , lanå thanå kieám
vôï khonâ g ra beân xöù hoï.

Hôn nöõa, ñonà g baøo ta, keå caû cacù “ñonà g chí” ñeuà muoná boû
“Bacù ” ra ñi.

Canù boä cho con chaùu ra ñi qua dienä buonâ
baùn, du hoïc, theo chonà g.

Caùc coâ muoán xuaát ngoaïi cuõng theo
chonà g, du hocï .

Sinh vienâ muoná ñi ra ngoaøi cuõng du hoïc,
theo chonà g.

Stock Vieät Kieàu leân giaù gheâ hoàn.

Caùc oâng saùu maáy veà nöôùc ñöôïc giôùi
thieuä caùc em môiù hamê maáy, ba chucï , boná chuïc nhö ñieân!

- Yeâu thieät nhieàu thì ta chapá nhaän cöôùi em qua. Em conø treû,
em ñi laøm, em ñeû con, gia ñình haïnh phuùc mayá hoài. Ta coù theå
yenâ tamâ höônû g chutù xuaân vanø g. Ta giaø roài, töông lai con caiù thì
coù oâng Bush lo, hôi ñauâ maø lo?

- Yeâu vöøa vöøa thì ta chapá nhaän chuyenä vay traû, mua banù
cuaû ñôiø .

Giaù veù maùy bay coù theå ñöôïc traû baèng vaiø ba namê haïnh phuùc,
sau ñoù neáu em coù ñoiø bötù neùo, loän naiø thì ta ranù g thonâ g caûm,
chaáp nhanä , ñönø g tiecá haän theâm tonå thoï.

Caiù gì cunõ g coù giaù cuaû no.ù

- Khonâ g yeâu ñöông, cheânh leäch quaù nhieuà , em khonâ g ñöôcï

92 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

ñepï , em giaàu co,ù em laïi muoán “xuatá ngoaiï ” thì em ranù g “ke”â
themâ cho baèng. Hai ba chucï ngaøn boû ra, em coù veù maùy bay sang
ñaây. Ta ñöôïc motä moùn tienà danè tuùi roài tính sau.

Cho tôiù bayâ giôø thì Stock Vieät kieuà , noùi chung, vanã conø ñöùng
gia,ù chöa leân, chöa xuoná g.

- Tieåu muoäi ñang canh chönø g giaù caû stock cuaû cacù onâ g ñaáy.

OÂng Vieät Kieàu quaéc maét leân:

- Stock chuùng toiâ leân hay xuoáng thì macë keä tuiï toiâ . Coâ laø
“gaiù coù choàng nhö goâng ñeo coå”, canh chöøng laøm gì? Boä muoán
mua themâ stock haû?

Tieåu muoiä laéc ñaàu:

- Khonâ g, tieuå muoäi chæ coù moiã caùi stock... ñoà co,å chôø maõi
chöa thayá lenâ giaù ñeå banù ñi, maø hình nhö caøng chôø laiï caøng
xuoáng giaù, y hetä stock cuaû Cisco hay cuaûIntel, cacù haõng high
tech veà ñieän töû ayá . Giaù khoâng leân neân cöù phaiû oâm luoân, aùn binh
batá ñoäng maõi.

On g banê khoaên:

- Theá coâ canh caùi gì?

Tieåu muoiä cöôiø khì:

- Thì... chæ toø moø nhomø ngoù xem chuyeän ñôøi lenâ xuoáng ra
sao ñeå baoù caùo cho quyù vò vaø banø danâ thienâ haï hay cho vui, vayä
thoiâ . Chaû coù “yù ñoà” gì ca.û Ai ham gì ñoå voû oác?

Ghi chuù:

1. Hoài tröôùc, tieåu muoiä nhôù coù nhaø baoù môû muïc “Töï ñieån
nhaø ...choang”. Lucù ñoù, tieåu muoäi coøn ngu hôn baây giôø nhieuà
neân cöù thaéc maéc maiõ khoâng bietá “nhaø choang” laø nhaø gì. Nghó
maõi môùi hieuå laø caùc oâng nhaø binh chôi chö!õ

2 Trong ñaiï hoäi Voõ Bò hay treân sanâ khaáu, tröôùc ñaùm ñoâng,
tieuå muoäi xin thöathotá caùc baùc, caùc chuù caån thaän nhöng trong gia
ñình vanê ngheä, vaên göøng, xin phepù quyù vò cho tieuå muoiä goïi maáy

ÑA HIEÄU 66 93

oâng “Chuù tre”û baèng anh chöù goiï baèng chuù, tieuå muoäi loã voán quaù.
Hôn nöõa, khonâ g nhönõ g cacù oâng maø cacù baø cunõ g than

phieàn laø khoù anê , khoù noùi,
laøm cacù baø thaáy giaø quaù trôøi bôiû vì “K. cuõng ñaõ ...gaàn

giaø roài coøn gì?”!!!
2. Nhönõ g chöõ trong ngoaëc kepù laø nguyeân vaên thô, nhacï , ca

dao hay loiá noùi cuaû ... “nhaø
nöôùc ta”.

94 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

Motä Muøa xuaân naêm aáy hoa xaùc phaùo
Quanõ g
Xuanâ ruïng ñaày saân. Naêm aáy trôøi boãng trôû reùt
Thì hôn moïi naêm, buoát vaøo xöông thaám vaøo
taän tuûy.

 Toâi leân Baûo Loäc vì gia ñình bò baét
hoài höông laäp nghieäp, khoâng ñi cuõng
chaúng xong. Thì ñi. Saün coù maûnh ñaát
troàng saün traø, cafeù, chuùng toâi haân hoan
veà vöôøn cuoác ñaát.

Ñang ôû Saøi Goøn, noùng thì höøng höïc,
möa thì chónh ñoå, ñöôïc leân soáng mieàn
ñaát ñoû cao nguyeân coøn gì baèng. Trôøi luùc
naøo cuõng haây haây gío maùt, ngay caû giöõa
tröa, caây coû xanh ngaên ngaét, ñeán caû hoa
daïi cuõng ñeïp. Con gaùi ai cuõng xinh, laøn
da traéng mòn maøng, maù ñoû, moâi hoàng
ñoâi maét ñen nhanh nhaùnh. Theâm caùc coâ
gaùi Thöôïng laï luøng “xaáu ñem daáu, ñeïp
mang khoe”, nghó laø caùc coâ coøn treû chöa
coù choàng khoâng caàn maëc aùo, caùc coâ ñaõ
coù choàng phaûi maëc aùo vaøo.

Maáy thaùng ñaàu coøn vui ñôøi soáng
môùi, ñi lang thang thaêm nhaø noï nhaø kia,
nhìn nhöõng aùnh maét thaùn phuïc “ngöôøi
SaøiGoøn leân chôi” cuûa caùc coâ haøng xoùm,
vaøi thaùng sau bieát roõ buoàn vui. Khí haäu
coù maùt meû thaät nhöng buoàn khoâng töôûng
noåi, nhaø naøy caùch nhaø kia caû maáy phuùt
ñi boä, khoâng nghe tieáng gì ngoøai tieáng
laù xaøo xaïc, tieáng choù suûa khi coù ai ñi
ngang. Ñaõ theá trôøi laïi mau toái, ñeøn ñoùm
khi coù khi khoâng. Ñieän ñöôïc phaùt töø maùy

ÑA HIEÄU 66 95

phaùt ñieän cuûa nhaø thôø chính. Khi coù daàu maùy chaïy, mua daàu
khoâng ñöôïc maùy ñi nguû ngon laønh. Maùy thì nguû, ngöôøi coøn thao
thöùc vôùi ñeøn daàu, ñeøn khí ñaù. Con ngöôøi coù chaân chaát, cuû mæ cuø
mì thaät, nhöng soi moùi phaûi bieát. Ngöôøi treû soi moùi kieåu ngöôøi
treû : “thaèng ñoù khoùai con nhoû ñoù” – “Con nhaø baø X ñaõ coù ngöôøi
boû cheø” — “Con oâng Y traû cuûa khoâng theøm laáy choàng, eá cho maø
bieát” – “Anh A bò boà ñaù, phaûi boû Ñaø -Laït veà nhaø oâm haän”. Ngöôøi
giaø soi moùi kieåu ngöôøi giaø : “Khieáp, chaúng bieát thaân rôm raï cöù
haõo söï choøi cao, caùi nhaø baø B böng traàu xin con daâu bò chuùng haét
ra cöûa, chieàu con cho laém vaøo” – “OÂng T vöøa cho con vaøo hoïc
Saøi Goøn ñaáy, nay mai laø caäy ñöôïc roài” v.v. Taát caû chæ quanh
quaån chuyeän laáy vôï gaû choàng cho con, con gaùi quaù hai möôi tuoåi
chöa coù ai sang nhaø daïm ngoõ laø khoå sôû laém. Nhöõng gia ñình coù
con trai lo cho con ñi hoïc, khoâng vaøo Saøi Goøn cuõng leân ÑaøLaït,
laïi theâm chieán chinh, ngöôøi vaøo lính keû vöông vaát coâng danh,
neân chuyeän trai thieáu gaùi thöøa treân vuøng cao nguyeân ñaát ñoû raát
khuûng hoûang.

Sau hieäp ñònh Geneve ngöôøi Baéc di cö vaøo Nam, moät soá
cha xöù mang con chieân leân vuøng cao nguyeân laäp nghieäp.Moãi
giaùo xöù coù moät ngoâi thaùnh ñöôøng rieâng, Taân Haø, Taân Buøi, Thaùnh
Taâm. Tieáng chuoâng nhaø thôø moãi saùng, moãi tröa, moãi chieàu moãi
toái ñieåm xuyeát theâm vaøo noãi buoàn cuûa mieàn cao nguyeân ñaát ñoû,
möa muø.

 ÔÛ Saøi Goøn nhaø cöûa san saùt, choøm xoùm ngöôøi Nam coù sao
noùi vaäy khoâng khaùch saùo nhö ngöôøi mieàn Baéc, nhaát laø trong xöù
ñaïo, ngoøai tình hoï haøng ruoät thòt, coøn theâm tình ngöôøi laøng. Toâi
maát gaàn hai thaùng ñeå nhôù phaûi goïi ai laø oâng, ai laø baùc, ai laø chò
ai laø coâ. Coù ngöôøi raâu daøi thaät daøi, ñi ñöùng run raåy nhöng chæ laø
vai anh cuûa toâi, coù ngöôøi treû côõ tuoåi mình laïi phaûi goïi oâng xöng
chaùu. Toâi chæ gaàn guõi vôùi gia ñình baùc M. anh con coâ con caäu vôùi
ba toâi. Xa Saøi Goøn môùi bieát, ñôøi soáng vuøng cao nguyeân khaùc
haún. Muoán ñi chôï,nhaø thöông, böu ñieän, hay mua veù xe ñi ñaâu,
ñeàu phaûi ra huyeän Baûo Loäc. Huyeän caùch khoûang hai ñeán ba caây
soá, ngöôøi daân thöôøng duøng phöông tieän “ñi boä”, sang hôn chuùt

96 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

nöõa duøng xe lambretta. Caàn thieát laém ngöôøi ta môùi ra ngoøai aáy,
coøn thì quaån quanh vôùi maáy caùi chôï xeùp trong laøng.

Buoåi saùng sau hoài chuoâng nhaát, khí trôøi laønh laïnh, maây xam

xaùm buoàn buoàn, ñi boä ra chôï Taân Buøi cuøng chò N. con cuûa baùc hoï

toâi laø thuù vò nhaát, vöøa ñi vöøa noùi chuyeän cöôøi ñuøa. Laâu laâu ngöôøi

Thöôïng ñi ngöôïc chieàu, hai chò em phaûi ngöøng laïi cho hoï ñi qua.

Ngöôøi Thöôïng khoâng bao giôø ñi saùnh

ñoâi, cöù ngöôøi naøy tieáp böôùc ngöôøi kia.

Hoï ñòu con ñaèng sau löng, ñaàu con beù,

thaèng beù laéc lö theo nhòp böôùc. Maøu da hoï

xaäm hôn ngöôøi Kinh tieáng noùi líu lo nhö

chim hoùt, toâi cöù thaéc maéc, trôøi laïnh sao caùc

coâ gaùi khoâng maëc aùo. Chò N noùi toâi nghe

: “Sanh em beù xong, hoï nhuùng xuoáng nöôùc

suoái neân lôùn leân söùc chòu ñöïng cuûa ngöôøi

Thöôïng deûo dai hôn mình”. Ñi vôùi chò toâi

hoïc ñöôïc nhieàu ñieàu môùi laï, chò daïy cho

toâi teân hoa, teân coû, nhìn maây theá naøo ñeå

bieát möa gioâng ñang ñeán, ngöûi muøi gío theá

naøo bieát trôøi seõ laïnh hay khoâng. Doïc hai

beân ñöôøng ñi, nhöõng buïi hoa quøi vaøng röïc

rôõ, thoang thoûang höông ngai ngaùi, cuøng

nhöõng buïi phuø dung cao hôn ngöôøi, xeáp

haøng chaøo ñoùn. Hoa quøi gioáng hoa höôùng döông, toâi ñaõ thaáy ôû

Saøi Goøn, neân khoâng ñeå yù nhieàu baèng hoa phuø dung, coù ngöôøi

coøn goïi laø hoa baïi hoïai, caùi teân nghe cöù sôø sôï laø. Hoa phuø dung

laù xanh khoâng ngaên ngaét, maø nhö vöông buïi traéng, laïi gaàn, treân

maët laù coù lôùp loâng tô mòn, ñieåm vaøi laù uùa vaøng khoâ gaàn goác,

taêng theâm veû coâ ñoäc laï luøng. Nuï troøn to baèng traùi caø phaùo, he heù

maøu ngaø pha hoàng phôn phôùt. Buoåi tröa treân ñöôøng töø chôï veà

nhaø, hoa ñaõ nôû to laém roài, nhieàu lôùp caùnh mong moûng ñu ñöa

ñuøa gío. Quùa tröa nhöõng ñoaù hoa ñaäm daàn, ñaäm daàn, saéc traéng

ngaø laøn da con gaùi buoåi saùng, thaønh maøu hoàng xæn heùo taøn, caøng

veà chieàu nhöõng ñoùa hoa caøng nhôït nhaït vaø cuïp haún xuoáng döôùi

boùng chieàu tím aâm u. Luùc aáy neáu ngaém buïi hoa seø thaáy loøng

ÑA HIEÄU 66 97

chuøng xuoáng, buoàn hôn möa buïi bay.

Phuø Dung ñeïp mong manh vaäy ñoù. Trong nhaø coù con gaùi,
khoâng ai daùm troàng trong vöôøn hay laøm haøng raøo vì sôï khoâng
may maén cho con. Theá maø chò N. cuûa toâi, len leùn chaêm soùc moät
caây trong goùc vöôøn, khuaát sau daäu traø tieân. Chò hoïc xong trung
hoïc, ôû nhaø giuùp baùc toâi laøm cheø, nuoâi taèm, haùi caø pheâ. Cuoäc ñôøi
chò quaån quanh trong xöù Thaùnh Taâm, töø ngaøy baùc toâi boû Saøi Goøn
veà laøm cho Ty Canh Noâng tænh Laâm Ñoàng. Toâi thaân vôùi chò laém,
nhöõng laàn hoïa hoaèn veà Saøi Goøn cuøng baùc, hai chò em coù vaøi toái
thuû thæ chuyeän troø. Toâi hieåu chò coù traùi tim maãn caûm, daáu dieám
chuùt töï ti con gaùi “nhaø queâ”. Chò khoâng ñeïp, nhöng duyeân daùng
dòu hieàn, gaàn chò toâi hít laáy hít ñeå muøi höông laï toùat ra töø chò. Veà
Baûo Loäc toâi môùi bieát höông coû, höông cheø, höông hoa caø pheâ ñaõ
taåm vaøo thaân theå chò höông thieân nhieân huyeàn hoaëc ñoù.

Nhöõng tôø thô chò vieát, toâi giöõ kyõ laém :

“Baûo Loäc ngaøy..., thaùng... naêm

Em ôi,

Ñoïc thô em vieát cho chò xong, loøng chò möôùt nhö vöôøn traø
sau côn möa phuøn buoåi saùng. Nhöõng söôøn ñoài xanh bieân bieác ,
buoåi saùng röïc rôõ aùnh döông hoàng, buoåi chieàu ngaäm nguøi chaân
maây tím. Trôøi ñaát thaät gaàn .Chò thaáy nhöøng ñaùm maây mang möa
ñeán daàn töø ngoïn ñoài beân caïnh . Nhìn nhöõng ngöôøi haùi cheø voäi
vaøng chaïy truù möa, chò thaûn nhieân cho möa vöông toùc, goäi ñaàu
ñaõ coù coû ngaõi höông .

Treân ñoài cheø luoân coù vaøi caùi choøi ñeå ngöôøi ta  troán möa
troán naéng, vaøo ñoù ñeå  môû goùi côm, goùi xoâi ra aên böõa tröa. Em ôû
SaøiGoøn khoù töôûng töôïng ra mieàn Ñoâng ñaát ñoû phaûi khoâng ? Khí
haäu laï laém em aï, trôøi coù naéng thì noùng ôi laø noùng, chæ caàn côn gío
nheï em ñaõ caûm ra ngay caùi reùt  coùng vaøo xöông. Vì khí haäu nhö
theá neân ai cuõng bieát ñan. Mua ñöôïc len môùi ñeå ñan raát khoù, ngöôøi
ta duøng aùo len cuõ thaùo ra, giaët, phôi roài ñan thaønh aùo kieåu môùi.

98 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003

Hình aûnh nhöõng sôïi len cuõ hong ngoøai saân naéng cöù laâng laâng theá
naøo, cuõ goät röûa thay ñoåi thaønh môùi, nhöõng maéc sôïi len ñan vaøo
nhau töø hai que ñan, ñöôïc goït baèng caät tre, ñan laâu ngaøy moà hoâi
tay thaám vaøo  leân nöôùc boùng löôõng. 

Khaùc haún vôùi hình aûnh hong tô. Tô chò nhaéc ñaây laø tô taèm
em aï, beân caïnh nhöõng ñoài cheø laø nhöõng ruoäng daâu ñöôïc troàng ñeå
nuoâi taèm. Con taèm môùi laàn ñaàu nhìn thaáy gheâ laém, kinh laém y
nhö con saâu, nhöng khi bieát noù roài em seõ raát thích, giöõ noù trong
tay man maùt laø. Töø khi mua tröùng veà phaûi ñeå ñeøn aáp cho taèm nôû,
tröùng taèm beù laém chæ baèng ñaàu taêm, khi nôû ra chæ thaáy haèng haø
nhöõng caùi ñaàu taêm nhuùc nhích, luùc aáy laù daâu haùi veà chæ ñöôïc
duøng laù non, ñaõ phôi khoâ nöôùc,  thaùi thaät nhuyeãn cho vaøo caùi ñóa
treït (deïp) chæ moät ñeâm thoâi caùi ñaàu taêm phoàng leân gaáp ba, “Eo ôi
con saâu !” chò ñaõ la leân nhö theá laàn ñaàu . 

Nuoâi taèm vaát vaû laém, khoâng kheùo giöõ gìn laø tuïi noù laên ra

cheát. Kheùo coù nghóa laø phaûi giöõ nhieät ñoä vöøa ñuû aám, trôøi Baûo Loäc

laønh laïnh, neân phaûi ñeå ñeøn trongphoøng nuoâi taèm, phaûi coù maøn

cöûa vöøa vaën theá naøo cho aùnh saùng maët trôøi khoâng suoàng

saõ roïi vaøo phoøng, taèm chæ caàn aùnh saùng dòu

nheï xuyeân qua keõ laù. Chæ caàn hai tuaàn ñaàu

lau,  thaùi laù daâu, sau khi taèm lôùn vöøa ñuû

chæ vieäc cho laù vaøo nong taèm, chò queân

keå theâm laø töø caùi dóa treït saâu luùc

nhuùc sau khoûang hai tuaàn ñaõ thay

baèng caùi nong ñöôøng kính roäng gaàn moät thöôùc,

khoûang moät thaùng thaønh ba caùi nong cho ñeán khi taèm aên roãi ñaõ

thaønh hôn möôøi nong. Taèm aên roãi laø khi taèm aên nhieàu thaät nhieàu,

vaøo phoøng nuoâi taèm em nghe tieáng raøo raøo nhö möa, tuïi noù aên

nhanh laém, aên ñeán noãi caû thaân mình daøi khoûang ngoùn tay ñeo

nhaãn cuûa chò caêng troøn leân da moûng dính trong suoát, chuù naøo

maøu vaøng cho tô vaøng, chaøng naøo maøu traéng cho  tô traéng. Luùc

naøy khoå laém vì phaûi tìm ñuû daâu cho caùc anh chaøng aáy aên, aên

khoâng ñuû no laø tô khoâng ñuû ñeïp.

ÑA HIEÄU 66 99

Khi  taèm ñuû chín, laø khi nhöõng caùi neù ñöôïc mang ra. Neù laø
caùi giaøn ñöôïc keát baèng caønh khoâ cao khoaûng hôn moät thöôùc, laøm
thaønh töøng baäc caùch nhau côõ moät gang tay. Taèm ñöôïc raûi ñeàu
ñaën leân neù  vaø chuùng töï tìm choã chui vaøo nhaû tô. Khi  keùn vaøng,
keùn traéng keát hình xinh xinh nhö quûa tröùng chim laø khi mình phaûi
mang taát caû nhöõng giaøn keùn ra phôi naéng. Naéng caøng to tô caøng
oùng möôït. Muøa phôi keùn, ñi doïc ñöôøng laøng ñeïp laém, khoâng khí
maùt laønh laïnh, maøu naéng vaøng höïc hôõ, nhaûy muùa treân  ñaùm daây
tô hoâng, moïc quaán quyùt treân daäu traø tieân, aån hieän nhöõng neù keùn
taèm taïo neân böùc tranh goùc caïnh  ñeïp laï luøng.  

Muøa keùn chín laø khi mình phaûi öôm tô ngaøy ñeâm, khoâng laáy
tô ra ngay, chuù taèm caén keùn chui ra, hoùa böôùm bay ñi maát em aï.
Taèm bay ñi, coù nghóa laø ngöôøi nuoâi taèm laáy tô maát traéng caû voán
laãn lôøi . Öôm tô taïi nhaø raát thoâ sô. Chæ caàn moät caùi motor ñeå keùo
guoàng tô ñoùng baèng goã daïng hình troøn,  naèm baét ngang treân
moät  thau nöôùc noùng soâi  (hình dung caùi roøng roïc keùo nöôùc töø
gieáng leân), ñuû laøm cheát con nhoäng  trong keùn, ngay khi thaû vaøo .
Sôïi tô töø trong keùn ñöôïc  nhöõng con suoát hình daïng gioáng nhö loõi
chæ baèng goã, xeáp thaúng ñöùng, giaøn haøng ngang xoay tít , nuoát
vaøo buïng keùo leân guoàng tô. Ngaøy xöa chaéc chaén ngöôøi ta phaûi
duøng chaân ñaïp cho guoàng vaø suoát chuyeån ñoäng. 

Öôm tô khoâng deã daøng nhö  vuõ khuùc chò ñaõ xem vaø coù theå
em cuõng ñaõ ñöôïc xem. Hình aûnh caùc coâ gaùi maëc aùo töù thaân, hai
tay caàm hai ñoâi ñuõa, goõ vaøo nhau taïo neân thanh aâm loùc coùc, 
theo tieáng nhaïc :” Öôm tô taèm ta keùo tô deät aùo...”. 

Nhaø neo ngöôøi coù luùc  khoâng daùm boû ñi aên, chæ moät tích taéc
thoâi laø nhöõng ngaøy haùi daâu nuoâi taèm ñoå soâng ñoå bieån.  

Chò coù ñoïc trong saùch vieát veà tô taèm, ngöôøi ta baûo tô phuï
thuoäc vaøo daâu. Laù daâu cho taèm aên daøy daën töôi taên theá naøo, thì tô
deät luïa chaéc beàn meàm maïi theá aáy. Ngoài öôm tô nhôù caâu “Kieáp
taèm phaûi nhaû tô” “ Kieáp taèm phaûi vöông tô” maø thöông. Coù ai
khoùac leân ngöôøi vuoâng luïa maø nhôù ñeán thaân taèm ? 

100 XUAÂN QUYÙ MUØI 2003