วิทยาศาสตร์ ม.ต้น พว21001 กศน.

244

กจิ กรรมการเรียนรทู ี่ 3

คาํ สัง่ จงตอบคําถามหรือเติมชองวางดวยคําหรือขอความสั้นๆ
1. สภาวะทเ่ี สียงดังเกนิ ไป ซ่งึ คนเราไมป ระสงคท ีจ่ ะไดยิน และกอใหเ กิดความรําคาญ หรอื เปน
อันตรายตอมนุษย เรยี กวา
2. ระดับเสยี งทเ่ี ปน อนั ตรายตอการไดยินของมนุษยจ ะอยูในระดับ
3. เสียงรบกวนในชุมชนสวนมากเกิดจาก
4. สาเหตุตามธรรมชาติที่ทําใหเกิดมลพิษทางเสียง ไดแก
5. ผลกระทบของมลพิษทางเสียงที่มีตอสุขภาพอนามัย เชน
6. แนวทางปองกันแกไขมลพิษทางเสียงที่สําคัญไดแก
7. ขยะมลู ฝอยและสิง่ ปฏิกูล เปน ปญ หาสิ่งแวดลอมทม่ี ักเกิดข้ึนในเขต
8. ปญ หาตางๆที่เกดิ จากปญ หาขยะมูลฝอยและส่ิงปฏกิ ูล ไดแก

แนวคาํ ตอบกิจกรรมตอนที่ 3
ขอที่ 1. มลพิษทางเสียง
ขอท่ี 2. 85 เดซเิ บล
ขอ ท่ี 3. กิจกรรมหรือการกระทําของมนุษย เชน เสียงจากเครื่องขยายเสียงตามสถานที่ตางๆเสียง

จากอูซ อมรถยนต เสียงจากเครอื่ งจกั ร เครื่องยนตที่นํามาติดตั้งในโอกาสตางๆ เสียงจากยานพาหนะ
ขอท่ี 4. ฟา แลบ ฟาผา ฟา รอง
ขอ ท่ี 5. ทําใหเกิดโรคความดันโลหิตสูง โรคกระเพาะ โรคหัวใจบางชนิด
ขอ ที่ 6.
1. การใหการศึกษาและประชาสัมพันธ
2. การใชมาตรการทางกฎหมายและกฎระเบียบตาง ๆ บังคับ
3. การกําหนดเขตการใชทดี่ ินหรอื กําหนดผังเมอื ง
4. การเปล่ยี นแปลงกระบวนการผลิตหรือใชเครือ่ งจกั รเคร่อื งยนตท ที่ ันสมัย
5. การใชอปุ กรณปองกนั เสยี ง
ขอ ที่ 7. ในชุมชนใหญๆ หรือเมืองใหญ เชน กรุงเทพมหานคร เชียงใหม นครราชสีมา เปนตน
ขอ ที่ 8.
1. ทาํ ใหเ กิดกล่ินเหม็น
2. เปนแหลงอาหารและแหลงเพาะพันธุของสัตวนําโรคชนิดตาง ๆ เชนยุง แมลงวัน แมลงสาบ
3. ทําใหพื้นที่บริเวณนั้นสกปรกขาดความสวยงามและความเปนระเบียบ
4. ทําใหแหลง นํ้าสกปรกและเกิดการเนาเสีย
5. ทําใหเกิดความสกปรกแกบรรยากาศ

245

บทที่ 11
แรงและการใชป ระโยชน

สาระสําคัญ
แรงเปนปริมาณที่มีขนาดและทิศทาง มีผลกระทบตอวัตถุ และสามารถนํามาประยุกตใชใน

ชวี ติ ประจาํ วนั ได
ผลการเรียนรูท ่ีคาดหวงั

1. ระบุประเภทและความหมายของแรงประเภทตางๆ ได
2. อธิบายการกระทําของแรงและโมเมนตของแรงได
3. ระบุประโยชนของแรงในชีวิตประจําวันได

4. การหาคาและผลกระทบของแรงและโมเมนตได
5. ใชค วามรเู ร่ืองโมเมนตใ นชวี ิตประจําวนั ได
ขอบขายเน้ือหา
เรื่องท่ี 1 แรง

เรือ่ งท่ี 2 โมเมนต

246

เรื่องท่ี 1 แรง
แรง (Force) คอื อํานาจอยา งหนึ่งทีก่ ระทาํ หรือพยายามกระทาํ ตอวัตถใุ หเปลี่ยนสภาวะ แรงเปน

ปรมิ าณเวกเตอรแ ละมหี นว ยเปน นวิ ตนั
ผลของแรงทาํ ใหวัตถุเปลย่ี นแปลง ดงั น้ี
1. เปล่ยี นรูปทรง

2. เปลี่ยนสภาพการเคลื่อนที่ เชน การเคลอ่ื นทเ่ี รว็ ข้ึน การเคลอ่ื นทชี่ าลง การหยุดน่งิ หรือ

เปลี่ยนทิศทาง
ปรมิ าณในทางวทิ ยาศาสตรม ี 2 ปริมาณดวยกัน ดังน้ี
1. ปรมิ าณเวกเตอร (Vector quantity) เปนปริมาณที่มีทั้งขนาดและทิศทาง เชน น้ําหนัก แรง

ความเร็ว เปนตน

2. ปริมาณสเกลลาร (Scalar quantity) เปนปริมาณทมี่ แี ตข นาดอยางเดยี ว เชน อุณหภมู ิ เวลา

อัตราเร็ว มวล เปนตน

การเขียนปริมาณเวกเตอร เขียนแทนดวยเสนตรงที่มีหัวลูกศรกํากับ ความยาวของเสนตรงแทน

ขนาดของเวกเตอร และหัวลูกศรแทนทิศทางของเวกเตอร การเขียนสัญลักษณของแรง เขียนไดหลาย

รูปแบบ เชน เวกเตอร A เขยี นแทนดว ยสญั ลกั ษณ A ตวั อยา งเชน A

ก) เวกเตอร A ไปทางทิศตะวันออก เขยี นแทนดวย

ข) เวกเตอร A ไปทางทศิ ตะวนั ตก เขียนแทนดว ย A

แรงลัพธของแรง (Resultant force) คอื ผลรวมของแรงหลายแรงทีก่ ระทาํ ตอวตั ถุ
การหาแรงลพั ธท ําได 2 วิธี คอื
1. เมื่อแรงยอยที่กระทําตอวัตถุมีทิศทางเดียวกัน ขนาดของแรงลัพธจะไดจากการนําขนาดของ

แรงยอยตางๆ มารวมกัน

30 N F 1
20 N F 2

จากรปู แรงลัพธ (F) = F1 + F2= 30 + 20 = 50 นวิ ตนั

247
2.เมื่อแรงที่กระทําตอวัตถุ มีทิศทางตรงกันขาม แรงลัพธมีขนาดเทากับผลตางของขนาดของแรง
ยอยที่กระทําตอวัตถุ และมีทิศทางไปทางเดียวกับทิศทางของแรงที่มีขนาดมากกวา

20 N 30 N

จากรปู ขนาดแรงลัพธเทา กับ 30 – 20 = 10 นวิ ตนั
ตัวอยา งที่ 1 แรง 5 นวิ ตนั และแรง 7 นิวตัน กระทําในทิศทางเดียวกัน แรงลัพธมีขนาดเทาใด

7N
A 5N

(5) + (7) = +12 นวิ ตนั
ตอบ แรงลพั ธมขี นาด 12 นิวตัน มีทิศทางไปทางขวา

ตวั อยางที่ 2 แรงขนาด 4 นวิ ตนั และแรง 6 นิวตัน กระทําในทิศทางตรงกันขาม แรงลัพธมีขนาดเทากับ
เทาใด

4 นวิ ตนั 6 นิวตัน

(+6) +(-4) = 6 – 4 = 2 นวิ ตนั
แรงลัพธมขี นาด 2 นิวตัน มีทิศทางไปทางขวา
แบบฝกหัด
ใหตอบคําถามตอไปนี้
1. แรงมีความหมายวาอยางไร
2. ปรมิ าณเวกเตอรค อื อะไร
3. กาํ หนดใหแ รง 6 นวิ ตนั และแรง 10 นิวตันกระทําในทิศทางเดียวกัน แรงลัพธมีคาเทาใด

248

4. แรง 2 แรงมีคา 2 และ 4 นิวตัน กระทําในทิศทางตรงขามกัน แรงลัพธมีคาเทาใด
5. จากรปู

4 N 6N

แรงลัพธมีคาเทาใด
ทิศทางไปทางใด

ผลของแรงลพั ธต อการเคลือ่ นท่ขี องวตั ถุ
1. เมอ่ื มีแรง 2 แรง มีขนาดเทากันมากระทําตอวัตถุในทิศทางเดียวกัน รถจะเคลื่อนที่ไปตาม

ทิศทางของแรงทั้งสอง
2. ถามีแรง 2 แรงมีขนาดเทากันมากระทําตอวัตถุในทิศทางตรงกันขาม ทําใหแรงลัพธมีคา

เทา กบั ศูนย (0) วตั ถจุ ะหยุดนิง่ เพราะแรงท้งั สองสมดุลกัน
3. ถามีแรง 2 แรง มีขนาดตางกนั กระทําในทิศทางตรงกันขา ม ผลทเี่ กิดทาํ ใหวัตถุเคลื่อนท่ไี ป

ตามทิศทางของแรงมาก

ชนดิ ของแรง
แรงในธรรมชาติมีหลายชนิด เชน แรงกล แรงผลัก แรงโนม ถว ง แตใ นทางฟสิกสแบง ประเภท
ของแรงออกเปน 4 ชนดิ ดงั น้ี

1. แรงดงึ ดดู ระหวางมวล หมายถึง แรงดึงดูดที่เกดิ จากมวลสารที่อยูใกลก ัน เชน แรงดงึ ดดู ของ
โลกที่ดึงดูดวตั ถเุ ขาสูศนู ยก ลางของโลก หรอื แรงดงึ ดูดระหวา งมวลวัตถุท่ีอยูใกลก ัน เปน ตน

2. แรงแมเ หลก็ เปน แรงที่เกิดข้นึ ระหวา งขว้ั แมเ หลก็ ท่อี ยหู า งกันในระยะไมไ กลมาก โดยจะ
เปน แรงกระทาํ ซ่งึ กนั และกนั

3. แรงไฟฟา หมายถึง แรงดึงดูด หรือผลักกนั ท่ีเกิดจากประจไุ ฟฟา 2 ชนดิ คือ ประจุบวก (+)
และประจุลบ (-) ประจไุ ฟฟาจะออกแรงกระทําซ่ึงกนั และกนั ถาเปน ประจไุ ฟฟาชนดิ
เดียวกนั จะผลกั กัน ถา เปนประจไุ ฟฟาตา งชนิดกันจะดูดกัน

4. แรงนวิ เคลยี ร หมายถึง แรงท่เี กดิ จากแรงท่ียดึ เหนย่ี วอนุภาคในนิวเคลียสของอะตอมใหอ ยู
รวมกัน ซึ่งเปนแรงที่มีคามหาศาลมาก

249
5. แรงเสยี ดทาน หมายถงึ แรงท่ีเกิดขน้ึ ระหวางผวิ ทัง้ สองของวตั ถุ มี 2 ประเภท คอื
แรงเสยี ดทานสถิต คอื แรงเสียดทานท่ีเกิดขนึ้ ระหวางผวิ สมั ผสั ของวตั ถุ เม่อื มีแรงกระทําตอ วตั ถุ
แลว วตั ถุเคลื่อนที่
แรงเสียดทานจลน คือ แรงเสียดทานทีเ่ กิดข้ึนระหวางผวิ สมั ผสั ของวัตถุ เม่อื มแี รงมากระทําตอ
วัตถุแลววัตถเุ คล่ือนที่

แรงเสยี ดทาน
ความหมายของแรงเสียดทาน (Friction force) หมายถึง แรงท่ีพยายามตานการเคล่อื นทขี่ องวัตถุ เกดิ ที่
ผิวสมั ผสั ของวตั ถุ มีทิศทางตรงกันขา มกับทศิ ของแรงท่ีกระทํากบั วตั ถุ หรือเปน แรงที่เกิดขึน้ เมอื่ วตั ถุ
หน่ึงพยายามเคลื่อนที่ หรอื กําลงั เคลอ่ื นทไี่ ปบนผิวของอกี วัตถหุ นงึ่ เนื่องจากมแี รงมากระทํา
มลี กั ษณะสําคญั ดงั น้ี
1. เกิดขน้ึ ระหวางผิวสมั ผัสของวัตถุ
2. มีทิศทางตรงกันขามกับทิศทางที่วัตถุเคลื่อนที่หรือตรงขามทิศทางของแรงที่พยายามทําใหวัตถุ
เคล่ือนทด่ี งั รูป

รปู แสดงลักษณะของแรงเสยี ดทาน

ถาวาง A อยบู นวัตถุ B ออกแรง ลากวตั ถุ วตั ถุ A จะเคล่ือนทีห่ รือไมก็ตาม จะมีแรงเสียดทานเกิดขน้ึ
ระหวางผิวของ A และ B แรงเสียดทานมีทิศทางตรงกันขามกับแรง ที่พยายามตอตานการเคลื่อนที่
ของ A

ประเภทของแรงเสยี ดทาน
แรงเสียดทานมี 2 ประเภท คอื
1. แรงเสยี ดทานสถติ (static friction) คอื แรงเสียดทานท่ีเกดิ ขนึ้ ระหวา งผวิ สัมผัสของวตั ถุ ในสภาวะท่ี
วตั ถไุ ดรับแรงกระทําแลวอยนู ิง่
2. แรงเสยี ดทานจลน (kinetic friction) คอื แรงเสยี ดทานท่เี กดิ ขน้ึ ระหวางผวิ สัมผัสของวตั ถุ ในสภาวะท่ี
วตั ถุไดรบั แรงกระทําแลว เกิดการเคลือ่ นทด่ี วยความเร็วคงท่ี

250
ปจจยั ท่ีมีผลตอ แรงเสยี ดทาน
แรงเสยี ดทานระหวางผิวสมั ผสั จะมคี ามากหรอื นอ ยขนึ้ อยูก ับส่ิงตอไปน้ี
1. แรงกดต้ังฉากกบั ผิวสัมผัส ถาแรงกดตัวฉากกับผิวสัมผัสมากจะเกิดแรงเสียดทานมาก ถา แรงกดต้งั
ฉากกับผิวสมั ผัสนอยจะเกิดแรงเสยี ดทานนอ ย ดงั รูป

รปู ก แรงเสียดทานนอย รปู ข แรงเสยี ดทานมาก
2. ลกั ษณะของผิวสัมผัส ถาผวิ สัมผสั หยาบ ขรุขระจะเกิดแรงเสียดทานมาก ดังรูป ก สวนผิวสัมผัสเรยี บ
ลืน่ จะเกิดแรงเสยี ดทานนอยดงั รูป ข

รูป ก แรงเสียดทานมาก รูป ข แรงเสียดทานนอย
3. ชนิดของผิวสมั ผัส เชน คอนกรตี กับเหลก็ เหลก็ กับไม จะเห็นวาผิวสมั ผัสแตละคู มีความหยาบ ขรขุ ระ
หรอื เรยี บลน่ื เปนมันแตกตา งกนั ทาํ ใหเ กิดแรงเสียดทานไมเ ทากนั
การลดแรงเสยี ดทาน
การลดแรงเสียดทานสามารถทําไดหลายวิธี ดงั น้ี
1. การใชน ้าํ มันหลอลืน่ หรอื จาระบี
2. การใชระบบลูกปน
3. การใชอุปกรณตา งๆ เชน ตลับลกู ปน
4. การออกแบบรูปรางของยานพาหนะใหเพรียวลมทําใหลดแรงเสียดทาน

251

การเพม่ิ แรงเสยี ดทาน
การเพิ่มแรงเสียดทานในดานความปลอดภัยของมนุษย เชน
1. ยางรถยนตมีดอกยางเปนลวดลาย มีวัตถุประสงคเ พ่ือเพิ่มแรงเสียดทานระหวางลอกับถนน
2. การหยุดรถตองเพิ่มแรงเสียดทานที่เบรก เพือ่ หยุดหรือทาํ ใหรถแลน ชา ลง
3. รองเทา บรเิ วณพื้นตอ งมีลวดลาย เพื่อเพ่มิ แรงเสยี ดทานทําใหเวลาเดนิ ไมล ่ืนหกลม ไดงาย
4. การปพู ้นื หองน้าํ ควรใชก ระเบ้ืองที่มีผวิ ขรุขระ เพ่ือชว ยเพิ่มแรงเสยี ดทาน เวลาเปย กนํา้ จะไดไมลืน่ ลม

สมบตั ขิ องแรงเสยี ดทาน
1. แรงเสียดทานมีคาเปนศูนย เมื่อวัตถุไมมีแรงภายนอกมากระทํา
2. ขณะทม่ี ีแรงภายนอกมากระทาํ ตอวตั ถุ และวตั ถุยงั ไมเ คลื่อนที่ แรงเสยี ดทานทเ่ี กิดข้ึนมขี นาดตา งๆ กัน
ตามขนาดของแรงที่มากระทํา และแรงเสียดทานที่มีคามากที่สุดคือ แรงเสียดทานสถิต เปนแรงเสียดทาน
ที่เกดิ ขนึ้ เม่อื วัตถเุ ร่ิมเคล่อื นท่ี
3. แรงเสียดทานมีทิศทางตรงกันขามกับการเคลื่อนที่ของวัตถุ
4. แรงเสียดทานสถิตมีคาสูงกวาแรงเสียดทานจลนเล็กนอย
5. แรงเสียดทานจะมีคามากหรอื นอยขนึ้ อยกู ับลักษณะของผวิ สมั ผัส ผิวสัมผสั หยาบหรอื ขรุขระจะมแี รง
เสียดทานมากกวาผวิ เรยี บและลื่น
6. แรงเสียดทานขน้ึ อยกู บั น้ําหนกั หรอื แรงกดของวัตถุทกี่ ดลงบนพืน้ ถา นาํ้ หนกั หรอื แรงกดมากแรงเสยี ด
ทานก็จะมากขึ้นดวย
7. แรงเสียดทานไมข ้ึนอยกู ับขนาดหรือพน้ื ที่ของผิวสัมผัส

ประโยชนจ ากแรงเสยี ดทาน
1. ประโยชนจากการเพิ่มแรงเสียดทาน
การผลิตนอ็ ตและตะปใู หมีเกลยี ว เพ่อื เพิม่ แรงเสียดทานทาํ ใหมแี รงยึดเหน่ียวมากขึ้น
ยางรถยนต ทําเปน ลวดลายท่ีเรยี กวาดอกยาง เพื่อชว ยใหยางเกาะถนนไดด ขี ้นึ ขณะทีร่ ถแลน

ไปบนถนน ปอ งกนั การลน่ื ไถลออกนอกถนน
การทาํ ใหพ ้นื มีความขรุขระ เพราะจะชว ยใหเดนิ ไดอ ยางปลอดภัยไมล ่ืน

พ้นื รองเทา ผลติ โดยใชวสั ดทุ เ่ี พมิ่ แรงเสยี ดทานระหวา งพืน้ กบั รองเทา เพ่อื การทรงตัว และเคลื่อนไหว
ไดส ะดวกขน้ึ

2. ประโยชนจากการลดแรงเสียดทาน
ชว ยลดการเสยี ดสขี องขอตอของมนุษย ขณะทมี่ ีการเคลอื่ นไหว ไดแก มีสารหลอลน่ื ใน

สมอง และไขสันหลัง

252

ลูกสูบและกระบอกสบู ของเครอ่ื งจกั รกล ซง่ึ จะเสียดสกี ันตลอดเวลา ก็จะใช
นา้ํ มนั เครอ่ื ง หรอื นํ้ามนั หลอล่นื ชว ยลดแรงเสียดทาน

การใชสาร พีทเี อฟอี (PTFE : Poly Tetra Fluoro Ethylene) ซงึ่ มีช่ือทางการคาวา
เทฟลอน ฉายบนภาชนะ เพือ่ ใหเ กดิ ความลืน่ โดยไมตองทาํ การอัดฉดี ดวยสารหลอ ลนื่

253

เรื่องที่ 2 โมเมนต

โมเมนต ( Moment) หมายถึง ผลของแรงทกี่ ระทาํ ตอวตั ถุหมุนไปรอบจดุ คงท่ี ซงึ่ เรียกวา จดุ
ฟล คัม (Fulcrum)
คาของโมเมนต หาไดจากผลคูณของแรงที่มากระทํากับระยะที่วัดจากจุดฟลครัมมาตั้งฉากกับ
แนวแรง ดังสตู ร M = F x S หรอื

ทิศทางของโมเมนต มี 2 ทิศทาง คือ
1. โมเมนตตามเข็มนาฬิกา

คาน A B มจี ุดหมุนท่ี F มีแรงมากระทําที่ปลายคาน A จะเกิดโมเมนตตามเข็มนาฬิกา

F

2. โมเมนตทวนเข็มนาฬิกา
คาน A B มีจุดหมนุ ที่ F มีแรงมากระทําที่ปลายคาน B จะเกิดโมเมนตทวนเข็มนาฬิกา

F

รปู แสดงทศิ ทางของโมเมนต

จากภาพ F เปน จดุ หมนุ เอาวตั ถุ W วางไวที่ปลายคานขางหนึ่ง ออกแรงกดที่ปลายคานอีกขาง
หน่งึ เพ่อื ใหไ มอ ยใู นแนวระดบั พอดี

254

โมเมนตตามเข็มนาฬิกา = WxL2 (นวิ ตนั -เมตร)
โมเมนตทวนเข็มนาฬิกา = ExL1 (นวิ ตนั -เมตร)

กฎของโมเมนต
เมื่อวัตถหุ นึง่ ถกู กระทําดว ย แรงหลายแรง แลวทําใหวัตถนุ นั้ อยูใ นสภาวะสมดลุ (ไม
เคลือ่ นทแ่ี ละไมหมนุ ) จะไดว า

ผลรวมของโมเมนตทวนเข็มนาฬิกา = ผลรวมของโมเมนตตามเข็มนาฬิกา

คาน
หลักการของโมเมนต เรานาํ มาใชก ับอปุ กรณทเี่ รยี กวา คาน (lever) หรอื คานดดี คานงดั คานเปนเครื่องกล
ชนิดหน่งึ ทใี่ ชดีดงดั วัตถุใหเคลื่อนทรี่ อบจุดหมด (fulcrum) มีลักษณะเปนแทงยาว หลักการทํางานของ
คานใชหลักของโมเมนต

รูปแสดงลกั ษณะของคาน

ถา โจทยไมก ําหนดน้ําหนกั คานมาใหแ สดงวาคานไมมนี ้าํ หนกั จากรูป กาํ หนดให
W = แรงความตานทาน หรือน้ําหนักของวัตถุ
E = แรงความพยายาม หรือแรงที่กระทําตอคาน
a = ระยะตั้งฉากจากจดุ หมุนถึงแรงตานทาน
b = ระยะทางตั้งฉากจากจุดหมุนถึงแรงพยายาม

โดยมี F (Fulcrum) เปน จดุ หมนุ หรอื จุดฟลกรมั
เม่อื คานอยใู นภาวะสมดุล โมเมนตตามเข็มนาฬิกา = โมเมนตทวนเข็มนาฬิกา

Wxa=Exb

255
การจาํ แนกคาน คานจาํ แนกได 3 ประเภทหรอื 3 อนั ดบั ดงั น้ี
1. คานอันดับท่ี 1 เปนคานทม่ี จี ดุ (F) อยูระหวางแรงความพยายาม (E) และแรงความตานทาน (W) เชน
กรรไกรตดั ผา กรรไกรตดั เล็บ คีมตดั ลวด เรือแจว ไมกระดก เปน ตน

รปู แสดงคานอันดบั 1
2. คานอนั ดับ 2 เปนคานที่มีแรงความตานทาน (W) อยูระหวางแรงความพยายาม (E) และจดุ หมนุ (F)
เชน ทเี่ ปดขวดน้ําอัดลม รถเข็นทราย ทีต่ ดั กระดาษ เปนตน

รปู แสดงคานอนั ดับ 2

256
3. คานอนั ดบั ที่ 3 เปนคานที่มีแรงความพยายาม (E) อยูระหวางแรงความตานทาน (W) และจดุ หมนุ (F)
เชน ตะเกียบ คมี คีบถา น แหนบ เปน ตน

รปู แสดงคานอันดบั 3
การผอนแรงของคาน จะมีคามากหรือนอยโดยดูจากระยะ E ถงึ F และ W วาถาระยะ EF ยาวหรอื สน้ั กวา
ระยะ WF ถาในกรณที ีย่ าวกวาก็จะชว ยผอ นแรง ถาสัน้ กวากจ็ ะไมผอนแรง
หลกั การและขน้ั ตอนการคํานวณเรือ่ งคานและโมเมนต
1. วาดรูปคาน พรอมกับแสดงตําแหนงของแรงที่กระทําบนคานทั้งหมด
2. หาตาํ แหนงของจดุ หมุนหรือจดุ ฟลครัม ถาไมมใี หสมมติข้ึน
3. ถาโจทยไมบอกน้ําหนักของคานมาให เราไมตองคิดน้ําหนักของคานและ ถือวา คานมีขนาดสม่ําเสมอ
กนั ตลอด
4. ถาโจทยบอกน้ําหนักคานมาใหตองคิดน้ําหนักคานดวย โดยถือวานํา้ หนกั ของคานจะอยูจดุ กึ่งกลาง
คานเสมอ
5. เม่อื คานอยใู นสภาวะสมดลุ โมเมนตทวนเข็มนาฬิกาเทากับโมเมนตตามเข็มนาฬิกา
6. โมเมนตทวนเข็มนาฬิกา หรือโมเมนตตามเข็มนาฬิกามีคาเทากับ ผลบวกของโมเมนตยอยแตละชนิด

257
ตวั อยา งการคาํ นวณเรอ่ื งโมเมนต
ตวั อยา งท่ี 1 คานอันหนึ่งเบามากมีน้ําหนัก 300 นวิ ตนั แขวนทป่ี ลายคานขา งหนง่ึ และอยหู า งจดุ หมนุ 1
เมตร จงหาวา จะตอ งแขวนนาํ้ หนกั 150 นิวตัน ทางดานตรงกันขามที่ใดคานจึงจะสมดุล

วธิ ที าํ สมมตุ ใิ หแ ขวนนาํ้ หนกั 150 นวิ ตนั หางจากจุดหมุนF = x เมตร( คดิ โมเมนตทจี่ ดุ F)

1. วาดรูปแสดงแนวทางของแรงที่กระทําบนคานทั้งหมด

A B
1
X
150 N

2. ให F เปนจดุ หมนุ หาคาโมเมนตตามและโมเมนตทวน

โมเมนตตามเข็มนาฬกิ า = 150 x (X) = 150 X นวิ ตนั -เมตร

โมเมนตทวนเข็มนาฬิกา = 1 x (300) = 300 นวิ ตนั -เมตร

3. ใชก ฎของโมเมนต

โมเมนตตามเขม็ นาฬกิ า = โมเมนตทวนเขม็ นาฬกิ า

150 X = 300

X = 300/150 = 2 เมตร
ตอ งแขวนนาํ้ หนกั 150 นวิ ตนั หา งจากจดุ หมนุ 2 เมตร ตอบ

ตัวอยา งท่ี 2 คานยาว 6 เมตร หนกั 150 นวิ ตนั ใชงดั กอนหินซึ่งหนกั 3000 นวิ ตนั โดยวางใหจ ดุ หมนุ อยู
หางจากกอ นหนิ 1 เมตร จงหาวา จะตองออกแรงที่ปลายคานเพอื่ งัดกอ นหินเทาไร

AF 3B
1N 2

200 N

258

วิธที าํ สมมตใิ หอ อกแรงที่จุด B = X นวิ ตนั และคิดโมเมนตที่จดุ F
โมเมนตตามเข็มนาฬิกา = โมเมนตทวนเข็มนาฬิกา
(X x 5) + (200 x 2) = 1 x 3000
5X + 400 = 3000
5X = 3000 – 400 = 2600
X = 3600/5 = 720

ตองออกแรงพยายาม = 720 นวิ ตนั ตอบ

ตัวอยางที่ 3 ไมก ระดานหกยาว 5 เมตร นาย ก. หนกั 400 นวิ ตนั ยืนอยูทีป่ ลาย A สว นนาย ข. หนกั 600
นวิ ตัน ยืนอยทู ีป่ ลาย B อยากทราบวาจะตองวางจุดหมุนไวที่ใด คานจึงจะสมดุล

วธิ ที ํา

สมมุติใหจุดหมุนอยหู า งจากนาย ก. X เมตร

โมเมนตตามเข็มนาฬิกา = โมเมนตทวนเขม็ นาฬิกา

600 (5- X) = 400 x X

6(5-X) = 4X

30 – 6X = 4X

30 = 10X
X =3

จดุ หมนุ อยูห า งจาก นาย ก. 3 เมตร ตอบ

การใชโมเมนตในชีวิตประจาํ วนั
ความรูเกี่ยวกับเรื่องของโมเมนต สามารถนําไปใชในชีวิตประจําวันในดานตางๆ มากมาย
เชน การเลนกระดานหก การหาบของ ตราชั่งจีน การแขวนโมบาย ที่เปดขวด รถเข็น คีม ที่ตัดกระดาษ
เปนตน หรือในการใชเชือกหรือสลิงยึดคานเพื่อวางคานยื่นออกมาจากกําแพง

259

แบบฝก หัด

1. จงตอบคาํ ถามตอ ไปน้ี

1.1 แรง หมายถึงอะไร
1.2 ผลท่เี กดิ จากการกระทําของแรงมอี ะไรบา ง
1.3 แรงมหี นว ยเปน อะไร
1.4 แรงเสยี ดทานคืออะไร
1.5 ยานพาหนะท่ีใชในปจ จุบนั ทุกชนิดตอ งมลี อ เพอื่ อะไร
1.6 ลอ รถมตี ลับลูกปน ลอ และใสน า้ํ มันหลอล่นื เพอื่ อะไร
1.7 แรงเสียดทานมคี ามากหรอื นอยข้นึ อยูกบั อะไร
1.8 นกั เทนนสิ ตลี ูกเทนนสิ อยางแรง ขณะทล่ี ูกเทนนิสกําลงั เคล่อื นทีอ่ ยใู นอากาศ มแี รงใดบา งมา
กระทาํ ตอลกู เทนนสิ

1.9 ถา เรายนื ชง่ั นํา้ หนกั ใกลๆ กับโตะ แลวใชมอื กดบนโตะ ไว คาที่อา นไดจ ากเคร่ืองช่ังน้ําหนัก
จะเพม่ิ ขน้ึ หรือลดลง เพราะเหตุใด
1.10 โมเมนต คือ อะไร มกี ีช่ นิด
2. คานยาว 3 เมตร ใชงดั วัตถหุ นกั 400 นวิ ตนั โดยวางใหจ ดุ หมนุ อยหู า งวตั ถุ 0.5 เมตร จงหาวา
จะตองออกแรงที่ปลายคานอีกขางหนึ่งเทาไร คานจึงจะสมดุล (แสดงวธิ ที าํ )

260

บทที่ 12
งานและพลังงาน

สาระสําคัญ
ความหมายของงานและพลังงาน รูปของพลังงานประเภทตาง ๆ พลังงานไฟฟา กฎของโอหม การตอ

วงจรความตานทานแบบตาง ๆ การคํานวณหาคาความตานทาน การใชประโยชนจากไฟฟาในชีวิตประจําวัน
และการอนุรักษพลังงานไฟฟา แสงและคุณสมบัติของสาร เลนสชนิดตาง ๆ ประโยชนและโทษของแรงตอ
ชีวิต แหลงกําเนินของพลังงานความรอน การนําความรอนไปใชประโยชน พลังงานทดแทน
ผลการเรียนรทู คี่ าดหวงั

1. อธิบายความหมายของงานและพลังงานในรูปแบบตาง ๆ ได
2. ตอวงจรไฟฟาอยางงายได
3. ใชกฎของโอหมในการคํานวณได
4. บอกวธิ กี ารอนรุ กั ษแ ละประหยดั พลงั งานได
5. อธิบายสมบัติของแสง พลังงานความรอน และนําไปใชประโยชนในชีวิตประจําวันได
6. อธิบายพลังงานทดแทนและเลือกใชได
ขอบขายเน้ือหา
เรื่องที่ 1 ความหมายของงานและพลังงาน
เรื่องท่ี 2 รูปของพลังงานประเภทตาง ๆ
เรือ่ งที่ 3 ไฟฟา
เรื่องท่ี 4 แสง

261

เรอื่ งที่ 1 ความหมายของงานและพลังงาน

1.1 งาน (work)
คําวา “งาน” อาจมีความหมายที่แตกตางกันไป เชน คุณทํางานหรือยัง งานหนักไหม ? ทํางานบานกัน
เถอะ เหลา นีเ้ ปนตน แตการทํางานเหลานี้ในทางวิทยาศาสตรไมถือวาเปนงาน การทํางานในทางวิทยาศาสตร
เปนงานที่ไดจากการออกแรงเพือ่ ทาํ ใหวตั ถเุ คล่ือนท่ใี นทศิ ทางของแรงทกี่ ระทํากบั วตั ถนุ นั้ ดังภาพ

คนยกของจากพื้นไปไวที่รถกระบะ คนหลายคนชว ยกนั เขน็ รถทต่ี ดิ หลม
งานในชีวติ ประจําวนั

W=FxS …………………… (1)

เมอ่ื กาํ หนดให

W เปนงานที่ทําใหม หี นว ยเปน จูล (Joule : J) หรอื นวิ ตนั - เมตร(Newton – metre : N.m)

F เปนแรงทีก่ ระทํากบั วัตถมุ ีหนวยเปน นิวตัน (Newton : N)

S เปนระยะทางที่วัตถุเคลื่อนที่ไปตามทางของแรงที่กระทํากับวัตถุมีหนวยเปนเมตร(Metre : m)
1.2 พลงั งาน (Energy)
ในชวี ติ ประจําวนั ของเรามกั ไดย นิ คาํ วาพลงั งานอยบู อยๆ ตวั อยางเชน เราไดพลังงานจาก

อาหาร แหลงพลังงานมีอยูหลายชนิดที่สามารถทําใหโลกเราเกิดการทํางาน และหากศึกษาวิเคราะหในเชิง

ลึกแลวจะพบวาแหลงตนตอของพลังงานที่ใชทํางานในชีวิตประจําวันสวนใหญก็ลวนมาจากพลังงานอัน

มหาศาลที่แผจากดวงอาทิตยมาสูโลกเรานี่เอง พลังงานจากดวงอาทิตยนี้นอกจากจากจะสามารถใช

ประโยชนจากแสงและความรอนในการทํางานโดยตรง เชน การใหแสงสวาง การใหความรอนความอบอุน

การตากแหงตาง ๆ แลวก็ยังกอ ใหเกดิ แหลง พลังงานอ่นื ๆ อีกมากมาย เชน

- พลังงานลม ในรูปของพลังงานจลนของลม

- พลังงานน้ํา ในรูปของพลังงานศักยของน้ําฝนที่ตกลงมา และถูกกักเก็บไวใ นที่สงู

- พลังงานมหาสมุทร ในรูปของพลังงานจลนของคลื่นและกระแสน้ําและพลังงานความ

รอนในน้ําของมหาสมุทร

262

- พลังงานชีวมวล ในรูปของพลังงานเคมีของชีวมวล
- พลังงานฟอสซิล ในรูปของพลังงานเคมีของถานหิน น้ํามัน และกาซธรรมชาติ แหลง

พลังงานดังกลาวนี้อาจกลาวเปนอีกนัยวาเปนแหลงพลังงานทางออมของดวงอาทิตยก็ได

263

เร่ืองท่ี 2 รูปของพลังงานประเภทตาง ๆ

พลังงานท่เี ราใชกนั อยูนนั้ อยใู นหลายรูปแบบดว ยกนั เชน เราใชพลังงานเคมี ที่ไดจากสารอาหารใน
รางกายทํางานยกวัตถุตางๆ การทาํ ใหวัตถเุ คล่ือนทีไ่ ปเรียกวา ทําใหว ตั ถุเกดิ พลงั งานกล เราใชพ ลงั งานความ
รอ น ในการหุงหาอาหารใหความอบอุนและทําใหเครื่องจักรไอน้ําเกิดพลังงานกล พลังงานแสง ชว ยใหต าเรา
มองเหน็ ส่งิ ตางๆรอบตวั ได การท่ีเราไดย ินเสยี ง และเราใชพลังงานไฟฟากับเครื่องใชไฟฟาตางๆ
รูปแบบของพลังงานจัดเปน 2 กลุม คือ พลังงานที่ทํางานได และพลังงานที่เก็บสะสมไว

- พลังงานที่เก็บสะสมไว เชน พลังงานเคมี พลังงานศักย พลังงานนิวเคลียร
- พลังงานที่ทํางานได คือพลังงานที่ไดจากกิจกรรมตางๆ เชน พลังงานความรอน พลังงาน

แสง พลังงานความรอน พลังงานแสงสวาง พลังงานเสียง พลังงานจลน
- พลังงานงานในรูปอื่น ๆ เชน พลังงานชีวมวล

พลงั งานทเ่ี ก็บสะสมไว
พลังงานทีเ่ กบ็ สะสมไวในสสารสามารถแบงได เชน

- พลังงานเคมี

- พลังงานนิวเคลียร

- พลังงานศักย
พลงั งานศักย
พลังงานศักยเปนพลังงานของวัตถุเนื่องจากตําแหนงในสนามของแรง เนื่องจากตองทํางานจาก

ตําแหนงหนึ่งพลังงานศักยเปนพลังงานที่จัดเปนพลังงานที่สะสมไว มี 2 ชนิด คือ พลังงานศกั ยเน่ืองจากแรง

โนมถวงของโลก และพลังงานศักยท ่ไี ดจ ากวัตถทุ ี่ยดื หยุน
พลังงานศักยโ นม ถว ง
พลังงานศักยท ีข่ ้นึ อยกู บั ตาํ แหนง หากวตั ถอุ ยบู ริเวณพนื้ ผวิ โลกที่มแี รงดงึ ดดู ของโลก หรอื สนาม

ความโนมถวงของโลก พลังงานศักยท อ่ี ยูท ่ีสงู ซง่ึ เกดิ ขน้ึ เนือ่ งจากแรงโนมถว งของโลกทีก่ ระทาํ ตอวตั ถุ ถา เรา

ยกวตั ถุมวล m ใหส งู ขน้ึ ในแนวดง่ิ จากพน้ื ดนิ เปน ระยะ h โดยทวี่ ัตถเุ คลื่อนทด่ี วยความเร็วคงตวั แลว เรา

จะตอ งออกแรง F ขนาดหนึ่งที่มีขนาดเทากับขนาดของน้ําหนักของวัตถุ mg จึงจะสามารถยกวัตถขุ น้ึ ได ตาม

ตองการ พลังงานศักยโนมถวงจะไดตามสมการ …………………… (2)

264

พลังงานศักยยืดหยุน
คอื พลงั งานทสี่ ะสมอยใู นสปรงิ หรอื วัตถุยืดหยุนอ่นื ๆ ขณะท่ียดื ตวั ออกจากตําแหนง สมดลุ ในการออก

แรงดึงสปริง เปนระยะ x จะเกดิ งานเกิดขนึ้ ปรมิ าณงานท่เี กดิ ขน้ึ ในการดงึ สปรงิ จะเกดิ พลังงานศกั ยยืดหยุน

ถา กาํ หนดให แทนดว ยพลงั งานศกั ยย ดื หยนุ จะไดต ามสมการ

…………………… (3)

เมื่อ เปนคาคงตัวของสปริง

ตัวอยา งการคํานวณ รถยนตคนนงั่ 4 คน โดยนั่งขางหนา 2 คน และขางหลัง 2 คน แตล ะคนมมี วล 80
กโิ ลกรมั สปรงิ ท่ีโชค อัพทงั้ 4 ตัวถูกกดลงเปนระยะ 3 เซนตเิ มตร อยากทราบวาคาคงตัวของสปริงและ
พลงั งานศกั ยย ืดหยุน ในสปริงแตล ะตวั มคี า เทา ไร
วิธีทํา หาคาคงตวั ของสปรงิ

จาก และ

นิวตัน เมตร

หาคาพลังงานศักยโนมถวง

จลู
พลงั งานนวิ เคลยี ร
การเกดิ ปฏกิ ิรยิ านวิ เคลียรน ้ันตอ งอาศยั แรธาตบุ างอยาง เชน แรย เู รเนยี ม ธาตดุ ิวเทอรเ รียม เปนเชื้อเพลิงซง่ึ

อาจถอื ไดว าเปน แหลง พลงั งานทม่ี ตี น กําเนดิ จากโลกเรานี้ นักวิทยาศาสตรผ โู ดง ดงั อลั เบริ ต ไอนสไตน
(Albert Einstein) ผูคิดคนสูตรฟส กิ สขนึ้ เปน คนแรกทวี่ า ดวยมวลสารสามารถแปลงเปนพลังงาน และพลังงาน
( ) ทเี่ กิดข้นึ มปี รมิ าณเทา กบั ( ) ที่หายไปจากการปฏิกิริยาคูณดวยความเร็วแสง ( ) ยกกําลัง 2 ตามสูตทาง
ฟส ิกสดงั นี้

…………………… (4)

265

เปนที่ทราบกันแลววาแสงเดินทางเร็วมาก ๆ ( เมตรตอวินาที) และเมื่อยง่ิ ยกกาํ ลังสองแลว

พลังงานที่ใหออกมาในรูปของความรอนและแสงนั้นจึงมีปริมาณมหาศาลมาก การปฏกิ ิริยานวิ เคลยี รม อี ยู 2

ประเภท คือ แบบฟชชัน (Fission) และ ฟว ชัน (Fusion)
พลงั งานเคมี
จัดเปน พลังงานท่ีเกบ็ สะสมไวในสสารตา งๆ เชน อาหาร และเช้ือเพลิง พลังงานเคมีสามารถ

เปลี่ยนเปนพลังงานรูปอ่ืนได เชน อาหารที่เรารับประทานเขาไปในรางกายนั้นสามารถเปลี่ยนเปนพลังงานเคมี

ไวใ ชประโยชนส าํ หรบั อวัยวะตา ง ๆ ในรา งกายได
พลงั งานทท่ี าํ งานได
คอื พลังงานที่ไดจากการทํากิจกรรมตาง ๆ ใหไดพลังงานออกมาหลายรูปแบบเชน

- พลังงานความรอน

- พลังงานแสง

- พลังงานเสียง

- พลงั งานอเิ ล็กทรอนิกส

- พลังงานจลน
พลงั งานความรอ น
พลังงานความรอนที่ไดจากการเผาไหม จากเตาพลังงานความรอนเราสามารถรูสึกได พลังงานความ

รอนท่ีใหญท่ีสดุ คอื ดวงอาทติ ยจัดเปนเหลงพลังงานความรอนท่ีใหญที่สดุ
พลงั งานเสยี ง
พลังงานเสียงเปนพลังงานรูปหนึ่งที่เกิดจากการสั่นสะเทือน เราสามารถไดยินได คือเปนพลังงานรูป

หนง่ึ ท่สี าํ คัญโดยมนษุ ย เพราะเราใชเ สยี งในการสือ่ สาร หรอื แมแตสตั ว หรือพืชบางชนิดจะใชเสียงในการสง

สัญญาณเชน พลังงานเสียงที่ไดจ ากพดู คยุ กัน พลังงานเสียงทีไ่ ดจากเครื่องดนตรี เปน ตน
พลงั งานแสง
หลอดไฟฟา ใหพ ลงั งานแสงแกเ รา ดวงอาทิตยเปนอีกแหลงหนึ่งที่เปนพลังงานงานแสงสวางทําใหเรา

สามารถมองเห็นสิ่งตาง ๆ ได ถาปราศจากพลังงานแสงเราจะอยูในความมืด
พลังงานอเิ ลก็ ทรอนิกส
พลังงานประเภทหนึ่งที่ทําใหคอมพิวเตอรทํางาน เปนประเภทของพลังงานที่ใชไดอยางมากและเปน

พลงั งานท่ีใชไ ดอยางตอเน่อื ง
พลงั งานจลน
วตั ถทุ ุกชนดิ ท่เี คลื่อนที่ไดลวนแตม พี ลงั งานจลน วัตถทุ ่เี คล่อื นทไ่ี ดอ ยา งรวดเรว็ แสดงวา มีพลังงาน

จลนมาก ตวั อยางเชน การขับรถยนตไดเร็วจะมีพลังงานจลนมากนั้นเอง

266

การหาคาพลงั งานจลนของนักเลน สกีผูน้ี จะหาไดจากสมการ ถาเขาเคลอ่ื นท่ี ดว ยความเรว็ v และมี
มวล m จะหาพลังงานจลนอยใู นรูป

…………………… (5)

ตัวอยางการคาํ นวณ รถยนตคนั หน่ึงเคลอ่ื นทดี่ ว ยความเรว็ 72 กิโลเมตรตอชั่วโมงถาเรงใหมีความเร็ว 72
กโิ ลเมตรตอ ชัว่ โมง พลังงานจลนของรถยนตค ันน้ีเคล่อื นทีด่ วยพลังงานจลนท่เี ปลีย่ นแปลงเทา ใด

วธิ ที าํ จากสตู ร

พลังงานจลนกอ นการเปลยี่ น

จลู

พลังงานจลนหลังงานเปลี่ยนแปลง

จลู

เพราะฉะนนั้ พลังงานจลนทเี่ ปล่ยี นเทา กับ พลังงานจลนหลังการเปลี่ยน - พลังงานจลนก อ นการเปล่ยี น

=

จลู
จลู ตอบ
พลังงานจลนที่เปล่ียนแปลง

พลงั งานรูปแบบอน่ื ๆ
แหลงพลังงานมีอยูหลายชนิดที่สามารถทําใหโลกเราเกิดการทํางาน และหากศึกษาวิเคราะหในเชิงลึก
แลวจะพบวาแหลงตนตอของพลังงานที่ใชทํางานในชีวิตประจําวันสวนใหญก็ลวนมาจากพลังงานอันมหาศาล

ทแ่ี ผจากดวงอาทติ ยม าสโู ลกเราน่ีเอง พลังงานจากดวงอาทิตยนี้นอกจากจากจะสามารถใชประโยชนจากแสง
และความรอนในการทํางานโดยตรง เชน การใหแสงสวาง การใหความรอนความอบอุน การตากแหงตาง ๆ
แลว กย็ งั กอ ใหเ กดิ แหลงพลังงานอ่นื ๆ อกี มากมาย เชน

- พลังงานลม ในรูปของพลังงานจลนของลม
- พลังงานน้ํา ในรปู ของพลังงานศกั ยของนาํ้ ฝนท่ตี กลงมา และถูกกักเก็บไวใ นท่สี ูง
- พลังงานมหาสมุทร ในรูปของพลังงานจลนของคลื่นและกระแสน้ําและพลังงานความ

รอนในน้ําของมหาสมุทร
- พลังงานชีวมวล ในรูปของพลังงานเคมีของชีวมวล
- พลังงานฟอสซิล ในรูปของพลังงานเคมีของถานหิน น้ํามัน และกาซธรรมชาติ แหลง

พลังงานดังกลาวนี้อาจกลาวเปนอีกนัยวาเปนแหลงพลังงานทางออมของดวงอาทิตยก็ได

267

พลังงานน้ําขนึ้ นาํ้ ลง
พลังงานน้ําขึ้นน้ําลงที่เกิดขึ้นในมหาสมุทรไดจัดแยกออกจากแหลงพลังงานมหาสมุทรอื่น ๆที่ได
กลา วไวขางตน เนื่องจากแหลงพลังงานในมหาสมุทรนี้มีสาเหตุมาจากแรงดึงดูดของดวงจันทรมากกวาดวง
อาทิตยแ ละเปนแหลง พลงั งานเดียวท่เี กิดจากดวงจันทรเ ปนหลักและมอี ทิ ธพิ ลถึงโลกเรานี้ ปรากฏการณน ํ้า
ขนึ้ น้าํ ลงน้ีเกดิ ข้ึนเม่อื ดวงอาทติ ย โลก และดวงจนั ทรโ คจรมาอยใู นแนวเดยี วกนั แรงดงึ ดดู ของดวงจนั ทรซ ง่ึ
อยูใกลโลกเรามากกวานน้ั จะดึงใหน าํ้ ตามบริเวณเขตศูนยสตู รในมหาสมุทรสงู ข้ึน และเม่อื การโคจรนี้ทําให
ดวงจันทรตัง้ ฉากกบั ดวงอาทิตยก จ็ ะทาํ ใหนา้ํ บริเวณศนู ยส ตู รน้ีลดลง วงจรการขึ้นลงของน้ําในมหาสมุทรนี้ก็
จะสอดคลอ งระยะเวลาการโคจรของดวงจันทรร อบโลกเรานี้เองซง่ึ จะสงั เกตไดว าน้ําจะข้นึ สงู เม่ือใกลว นั
ขางขึ้นและขางแรมตามปฏิทินจันทรคติ ความแตกตางของน้ําทะเลระหวางชวงที่ขึ้นสูงและชวงที่ต่ําถือได
วาเปนพลังงานศักยอันหนึ่งที่สามารถนํามาใชประโยชนได
พลงั งานลม
มีสาเหตุใหญมาจากความรอนที่แผจากดวงอาทิตยสูโลกเราใหกับอากาศไมเทาเทียมกัน ทําใหอากาศ
รอ นท่ีเบากวาลอยข้ึนและอากาศเย็นทห่ี นักกวาลอยเขามาแทนท่ี เชน อากาศใกลบ รเิ วณศูนยส ตู รจะรอ นกวา
อากาศใกลบริเวณขั้วโลกอากาศที่เบากวาจะลอยตัวขึ้นขณะที่อากาศหนักกวาจะเคลื่อนเขามาแทนที่
ลมเปนปรากฏการณทางธรรมชาติ ซึ่งเกิดจากความแตกตางของอุณหภูมิ ความกดดันของบรรยากาศ
และแรงจากการหมุนของโลก สง่ิ เหลาน้เี ปนปจจยั ทก่ี อ ใหเ กดิ ความเร็วลมและกําลงั ลม เปน ท่ยี อมรับ
โดยทว่ั ไปวา ลมเปน พลังงานรูปหนง่ึ ทม่ี อี ยูในตัวเอง ซึ่งในบางครั้งแรงที่เกิดจากลมอาจทําใหบานเรือนที่อยู
อาศัยพังทลายตนไมหักโคนลง สิ่งของวัตถุตางๆ ลมหรือปลิวลอยไปตามลม ฯลฯ ในปจ จุบนั มนุษยจ งึ ไดให
ความสําคัญและนําพลังงานจากลมมาใชประโยชนมากขึ้น เนื่องจากพลังงานลมมอี ยูโดยทัว่ ไป ไมตอ งซอ้ื หา
เปน พลังงานท่ีสะอาดไมก อใหเกิดอันตรายตอสภาพแวดลอม และสามารถนํามาใชประโยชนไดอยางไมรูจัก
หมดสน้ิ
พลงั งานมหาสมทุ ร

- พลังงานคลื่นมีสาเหตุใหญมาจากน้ําบนผิวมหาสมุทรถูกพัดดวยพลังงานลมจนเกิดการ
เคลอ่ื นไหวเปน คลนื่

- พลังงานกระแสนาํ้ เปนลกั ษณะเดยี วกับลมแตกตา งกนั ตรงท่ีแทนทจ่ี ะเปน อากาศก็เปน นาํ้
ในมหาสมุทรแทน

- พลังงานความรอนในมหาสมุทรเกิดจากบริเวณผิวน้ําของมหาสมุทรที่ไดรับความรอน
จากดวงอาทิตย (ที่ประมาณยี่สิบกวาองศาเซลเซียส) ซึ่งจะรอนกวา นา้ํ สวนท่ีลึกลงไป
(ท่นี าํ้ ลึกประมาณ 1 กโิ ลเมตร มอี ุณหภูมิประมาณ 4 องศาเซลเซยี ส) ความแตกตางของ
อุณหภมู ิเชนนถ้ี ือไดวา เปนแหลงพลงั งานชนดิ หนึ่งเชน กัน

268

พลงั งานฟอสซิล
เชื้อเพลิงฟอสซิลเกิดจากการยอยสลายของสงิ่ มีชวี ติ ภายใตส ิง่ แวดลอมทเ่ี หมาะสม เมือ่ พชื และสัตว
สมยั ดกึ ดาํ บรรพ (ยคุ ไดโนเสาร) เสียชวี ติ ลงจะถกู ยอ ยสลายและทบั ถมกันเปน ช้นั ๆอยูใตด นิ หรือใตพภิ พ ซงึ่
ใชเ วลาหลายลานปกวา ทีจ่ ะเปล่ียนซากเหลานใี้ หก ลายเปนเชื้อเพลิงฟอสซลิ ท่รี ูจ กั กันท่วั ไปคือถา นหินนา้ํ มัน
และกาซธรรมชาติ
ตามทไ่ี ดกลาวไวในหวั ขอทแ่ี ลว วาสิง่ มีชีวิตก็เปน แหลง กกั เก็บของพลังงานจากดวงอาทติ ย รปู แบบ
หนง่ึ ดงั น้ัน พลงั งานฟอสซลิ นี้กถ็ อื วาเปน แหลงกกั เก็บทเี่ กดิ ขน้ึ หลายลานปกอน ของสงิ่ มชี วี ิตในยุคนน้ั
พลงั งานเหลา นจี้ ะถกู ปลดปลอยออกมาไดห รอื เอามาใชท ํางานไดก ม็ อี ยูวิธเี ดยี วเทานั้นคอื การเผาไหม
ซง่ึ จะทําใหคารบอนและ ไฮโดรเจนท่ีอยใู นเชอ้ื เพลงิ รวมกับออกซิเจนในอากาศเปน คารบ อนไดออกไซด และ
น้ํานอกจากนยี้ งั มสี ารอ่ืน ๆ อันเปนองคประกอบของสงิ่ มีชีวติ ท่ีเจือปนอยใู นเช้อื เพลิงอีก เชน ซัลเฟอรและ
ไนโตรเจน กจ็ ะถกู ปลดปลอ ยออกมาเปน กา ซซลั เฟอรอ อกไซด ( SOX) และไนโตรเจนออกไซด - ( NOX) เม่อื
ทําปฏิกิริยากับออกซิเจนในอากาศ
พลังงานไฟฟา
พลังงานไฟฟานับวาเปนพลังงานที่สําคัญและมนุษยนํามาใชมากที่สุด นบั แต ทอมสั แอลวา เอดสิ นั
ประดษิ ฐห ลอดไฟสําเร็จเม่อื ป พ.ศ. 2422 แลว เทคโนโลยีดานเครื่องใชไฟฟาไดมีการพัฒนาอยางรวดเร็ว ดังท่ี
เหน็ ไดร อบตวั ในทกุ วนั น้ี เคร่อื งใชเ หลา น้ีใชเ ปลี่ยนพลงั งานไฟฟาไปเปนพลงั งานรปู อนื่
สิ่งที่นําพลังงานไฟฟาจากแหลงกําเนิดพลังงานไฟฟาไปยังเครื่องใชไฟฟาในบานและโรงงาน
อตุ สาหกรรม กค็ ือ กระแสไฟฟา เราสงกระแสไฟฟาไปยังที่ตางๆไดโดยผานกระแสไฟฟาไปตามสายไฟฟาซึ่ง
ทําดวยสาร ทย่ี อมใหก ระแสไฟฟาผานได
พลงั งานชวี มวล
พืชทั้งหลายในโลกเรากอเกิดขึ้นมาไดลวนแตอาศัยพลังงานจากดวงอาทิตย พชื ทาํ หนาทเี่ ปลีย่ น
พลงั งานแสงอาทติ ยแลวเกบ็ สะสมไวเพอ่ื การดาํ รงชพี และเปนสวนประกอบสาํ คญั ทกี่ อใหเ กิดการเจริญเติบโต
ตามสวนตาง ๆ ของพชื เชน ราก ลําตน ใบ ดอกไม และผล ขบวนการสําคัญที่เก็บสะสมพลังงานแสงอาทิตยนี้
เรียกกันวากระบวนการสังเคราะหแสงโดยอาศัยสารคลอโรฟลล (Chlorophyll) บนพืชสีเขียวทที่ าํ ตัวเสมอื น
เปนโรงงานเล็ก ดูดกาซคารบอนไดออกไซด ( ) จากอากาศ และน้ํา ( ) จากดินมาทาํ ปฏิกิรยิ ากันแลว
ผลิตเปนสารประกอบกลมุ หนึ่งขึ้นมา เชน น้ําตาล แปง และเซลลูโลส ซ่ึงเรยี กรวม ๆ วาคารโบไฮเดรต
(Carbohydrate) พลังงานแสงอาทิตยนี้จะถูกสะสมในรูปแบบของพันธเคมี ( Chemicalbonds) ของ
สารประกอบเหลานี้
สตั วท ง้ั หลายมที ัง้ กนิ พืชและสตั ว มนุษยกนิ พชื และสตั วก ารกนิ กนั เปน ทอด ๆ (หว งโซอ าหาร) ของ
สิง่ มีชีวิต ทาํ ใหมกี ารถายทอดพลงั งานเคมจี ากพืชไปสูสตั วแ ละสง่ิ มีชวี ติ อนื่ ๆ ซ่ึงอาจกลาวโดยสรปุ คือ การ

269

ทํางานของสิ่งมีชีวิตโดยพื้นฐานลวนอาศัยพลังงานจากดวงอาทิตยและการเจริญเติบโตของสิ่งมีชีวิตก็เปน
แหลงสะสมพลังงานที่ไดรับจากดวงอาทิตยอีกเชนกัน

พลังงานชีวมวลก็ คือ พลงั งานทส่ี ะสมอยูในสิ่งมีชีวติ ท่สี ามารถนาํ มาใชท ํางานได เชน ตน ไม กงิ่ ไม
หรือเศษวสั ดจุ ากการเกษตรหรอื อุตสาหกรรม เชน แกลบ ฟาง ชานออ ย ข้ีเล่ือย เศษไม เปลือกไม มลู สัตว
รวมทั้งของเหลือหรือขยะจากครัวเรือนมนุษย เราไดใชพลังงานจากชีวมวลมาเปนเวลานานแลวจนถึงปจจุบัน
ก็ยังมีการน้ํามาใชประโยชนในสัดสวนที่ไมนอยเลยโดยเฉพาะประเทศที่กําลังพัฒนาอยางบานเราตามชนบทก็
ยังมีการใชไมฟนหรือถานในการหุงหาอาหาร

พลงั งานทดแทน
พลงั งานทดแทน หมายถึง พลังงานที่นํามาใชแทนน้ํามันเชื้อเพลิง สามารถแบงตามแหลงที่ไดมาก

เปน 2 ประเภท คือ พลังงานทดแทนจากแหลงที่ใชแลวหมดไป อาจเรยี กวา พลงั งานสิน้ เปลอื ง ไดแ ก ถา นหนิ
กา ซธรรมชาติ นวิ เคลียร หนิ นํา้ มนั และทรายน้ํามนั เปนตน และพลงั งานทดแทนอกี ประเภทหนง่ึ เปน แหลง
พลังงานที่ใชแลวสามารถหมุนเวียนมาใชไดอีก เรียกวา พลงั งานหมนุ เวยี น ไดแ ก แสงอาทิตย ลม ชวี มวล น้าํ
และไฮโดรเจน เปน ตน ซง่ึ ในทนี่ จี้ ะขอกลา วถึงเฉพาะศกั ยภาพ และสถานภาพการใชประโยชนของพลังงาน
ทดแทน การศึกษาและพัฒนาพลังงานทดแทนเปนการศึกษา คนควา ทดสอบ พัฒนา และสาธิต ตลอดจน
สงเสริมและเผยแพรพลังงานทดแทน ซึ่งเปนพลังงานที่สะอาด ไมมผี ลกระทบตอส่งิ แวดลอ ม และเปนแหลง
พลงั งานที่มีอยใู นทองถ่ิน เชน พลงั งานลม แสงอาทิตย ชีวมวล และอืน่ ๆ เพอื่ ใหม กี ารผลติ และการใช
ประโยชนอยางแพรหลาย มีประสิทธิภาพ และมีความเหมาะสมทั้งทางดานเทคนิค เศรษฐกิจ และสังคม
สําหรับผูใชในเมือง และชนบท ซึ่งในการศึกษา คนควา และพัฒนาพลังงานทดแทนดังกลาว ยังรวมถึงการ
พฒั นาเครอื่ งมอื เคร่อื งใช และอปุ กรณเพ่อื การใชง านมีประสิทธภิ าพสูงสดุ ดว ย งานศกึ ษา และพฒั นาพลงั งาน
ทดแทน เปน สว นหนง่ึ ของแผนงานพฒั นาพลงั งานทดแทน ซึ่งมโี ครงการทีเ่ กีย่ วของโดยตรงภายใตแผนงานน้ี
คือ โครงการศึกษาวิจัยดานพลังงาน และมีความเชื่อมโยงกับแผนงานพัฒนาชนบทในโครงการจัดตั้งระบบ
ผลิตไฟฟาประจแุ บตเตอรด่ี ว ยเซลลแสงอาทติ ยส าํ หรับหมูบานชนบทท่ีไมมีไฟฟา โดยงานศึกษา และพฒั นา
พลังงานทดแทนจะเปนงานประจําที่มีลักษณะการดําเนินงานของกิจกรรมตางๆ ในเชงิ กวางเพื่อสนบั สนนุ การ
พัฒนาเทคโนโลยีพลังงานทดแทน ทั้งในดานวิชาการเชิงทฤษฎี และอปุ กรณเครอื่ งมอื ทดลอง และการ
ทดสอบ รวมถึงการสงเสริมและเผยแพร ซึง่ จะเปนการสนบั สนนุ และรองรับความพรอ มในการจดั ต้งั
โครงการใหมๆ ในโครงการศึกษาวิจัยดานพลังงานและโครงการอื่นๆ ที่เกี่ยวของ เชน การศึกษาคนควา
เบือ้ งตน การติดตามความกาวหนาและรวมมือประสานงานกับหนวยงานที่เกี่ยวของในการพัฒนาตนแบบ
ทดสอบ วิเคราะห และประเมินความเหมาะสมเบื้องตน และเปนงานสงเสริมการพัฒนาโครงการที่กําลัง
ดําเนนิ การใหมคี วามสมบูรณยงิ่ ขึ้น ตลอดจนสนบั สนนุ ใหโ ครงการทเ่ี สรจ็ สน้ิ แลว ไดน าํ ผลไปดาํ เนนิ การ
สง เสรมิ และเผยแพรและการใชประโยชนอยางเหมาะสมตอไป

270

เร่ืองที่ 3 ไฟฟา

3.1 พลังงานไฟฟา
เกิดจากการเคล่ือนทีข่ องอเิ ล็กตรอนจากจุดหน่งึ ไปยงั อกี จุดหน่งึ ภายในตวั นําไฟฟา การเคลื่อนทขี่ อง

อิเล็กตรอน เรยี กวา กระแสไฟฟา Electrical Current ซึง่ เกิดจากการนาํ วัตถุทีม่ ปี ระจไุ ฟฟา ตางกันนาํ มาวาง
ไวใกลกนั โดยจะใชต ัวนาํ ทางไฟฟา คือ ทองแดง การเคลอื่ นทข่ี องอิเล็กตรอนจะเคล่อื นทจ่ี ากวัตถทุ ี่มีประจุ
ไฟฟาบวกไปยังวัตถุ ท่มี ีประจุไฟฟา ลบมีหนวยเปน Ampere อกั ษรยอ คอื “ A “

รปู การเคลื่อนท่ีของอเิ ลก็ ตรอนในตัวนําไฟฟา

271
กระแสไฟฟาสามารถแบง ออกไดเ ปน 2 ชนดิ

1. ไฟฟากระแสตรง (Direct Current) เปนกระแสไฟฟาทีเ่ กิดจากการเคล่อื นทข่ี องอเิ ลก็ ตรอนจาก
แหลงจายไฟฟาไปยังอุปกรณไฟฟาใดๆไดเพียงทิศทางเดียว สําหรับแหลง จายไฟฟานน้ั มาจากเซลลปฐมภมู ิ
คือถา นไฟฉาย หรือเซลลท ตุ ิยภูมิคอื แบตเตอรร่ี หรือเคร่อื งกําเนิดไฟฟากระแสตรง

รูปแบตเตอรร หี่ รอื เครือ่ งกาํ เนิดไฟฟากระแสตรง
2. ไฟฟา กระแสสลับ (Alternating Current) เปน กระแสไฟฟาทีเ่ กิดจากการเคล่ือนที่ของอิเล็กตรอน
จากแหลงจายไฟไปยังอุปกรณไฟฟาใดๆโดยมีการเคลื่อนที่กลับไปกลับมาตลอดเวลา สําหรบั แหลง จายไฟน้ัน
มาจากเครื่องกําเนิดไฟฟากระแสสลับชนิดหนึ่งเฟสหรือเครื่องกําเนิดไฟฟากระแสสลับชนิดสามเฟส

รูปที่ เครื่องกําเนิดไฟฟา กระแสสลับ
แรงดันไฟฟา (Voltage) เปน แรงท่ที าํ ใหอ ิเล็กตรอนเกดิ การเคลอ่ื นท่ี หรอื แรงที่ทาํ ใหเกิดการไหล
ของไฟฟาโดยแรงดันไฟฟาที่มีระดับตางกันจะมีปริมาณไฟฟาสูงเนื่องจากปริมาณประจุไฟฟาทั้งสองดานมี
ความแตกตางกัน ทําใหเกิดการเคล่ือนทข่ี องอิเล็กตรอน โดยทั่ว ๆไปแลวแรงดนั ไฟฟาทต่ี กครอ มอปุ กรณ
ไฟฟาแตละตัวภายในวงจรไฟฟาหรือแรงดันไฟฟาของแหลงจายไฟฟา จะใชห นว ยของแรงดนั ไฟฟา จะใช
ตวั อักษร V ตวั ใหญธ รรมดา จะแทนคาํ วา Volt ซง่ึ เปน หนว ยวดั ของแรงดนั ไฟฟา

272

รูปการเคลือ่ นทีข่ องอเิ ลก็ ตรอนจากศักยส ูงไปศักยต ํา่

ความตานทานไฟฟา (Resistance) เปนการตอตานการไหลของกระแสไฟฟาของวัตถุซึ่งจะมีคามาก
หรือคานอ ยจะขนึ้ อยกู บั ชนดิ ของวตั ถุนัน้ ๆ ความตานทานจะมีหนวยวัดเปน โอหม และจะใชสญั ลกั ษณเปน
(Ohms)

ตัวนาํ ไฟฟา (Conductors) วตั ถทุ ่ีกระแสไฟฟาสามารถไหลผา นไดโ ดยงา ยหรือวัตถทุ ม่ี คี วาม
ตานทานต่ํา เชนทองแดง อลมู ิเนยี ม ทอง และเงิน ซึ่งเปนตัวนําไฟฟาท่ีดีท่สี ดุ คาความนําไฟฟาจะมีสัญลักษณ
เปน G และมหี นว ยเปน ซเี มนส (S) โดยมีสตู รการคาํ นวณดังนี้

G = 1/R …………………… (6)

ตวั อยา ง

วัตถุชนิดหนึ่งมีคาความตานทานไฟฟา 25 โอหม จงคํานวณหาคาความนําไฟฟาของวัตถุชนิดนี้มีคาเปนเทาไร

จากสตู ร G = 1/R

แทนคา G = 1/25

คําตอบ G = 40 mS

273

ฉนวนไฟฟา (Insulators) วัตถุที่ซ่งึ ไมย อมใหก ระแสไฟฟาไหลผานไปได หรอื วตั ถุท่มี คี วาม

ตานทานไฟฟาสูง ซึ่งสามารถตานทานการไหลของกระแสได เชน ไมกา แกว และพลาสติก

3.2 กฎของโอหม เกิดจากแรงดันไฟฟาที่จายใหกับวงจรและปริมาณ
กระแสไฟฟาที่ไหลในวงจรไฟฟาไดนั้น

กระแสไฟฟาภายในวงจรจะถูกจํากัดโดยความตานทานไฟฟาภายในวงจรไฟฟานั้นๆ ดังน้นั ปริมาณ

กระแสไฟฟาภายในวงจรจะขึ้นอยูกับแรงดันไฟฟาและคาความตานทานของวงจร ซง่ึ วงจรนีถ้ กู คนพบ

ดว ย George Simon Ohm เปน นักฟส กิ สชาวเยอรมนั และนําออกมาเผยแพรใ นป ค.ศ. 1826 ซ่ึงวงจรน้ี

เรยี กวา กฎของโอหม กลา ววา กระแสไฟฟา ทไ่ี หลในวงจรจะแปรผนั ตรงกบั แรงดนั ไฟฟา และแปรผกผนั

กับคาความตานทานไฟฟา โดยเขยี นความสมั พนั ธไ ดด งั น้ี

แอมแปร ……………… (7)

ตวั อยา ง
จงคํานวนหาคาปริมาณกระแสไฟฟาของวงจรไฟฟาที่มีแรงดันไฟฟาขนาด 50 โวลต และมีคาความ

ตานทานของวงจรเทากับ 5โอหม
วิธที ํา

จากสูตร

แทนคา

274

กจิ กรรมการเรียนรเู ร่อื ง การทดลองกฎของโอหม

อุปกรณท ดลอง

1. เครื่องจายไฟฟากระแสตรงปรับคาได 0.30 V
2. มัลตมิ ิเตอร
3. ตวั ตา นทานขนาดตา ง ๆ จาํ นวน 3 ตวั
4. สายไฟ
การทดลอง

รูปที่ แสดงการตอ วงจรเพือ่ พสิ จู นก ฎของโอหม

1. นําตวั ตานทาน แหลง จา ยไฟฟา กระแสตรงที่ปรบั คา ได ตอ วงจรดงั รปู

2. ปรับคาโวลตที่แหลงจายไฟ ประมาณ 5 คา และแตละครัง้ ที่ปรบั คา โวลต ใหว ดั คากระแสไฟที่ไหล

ผานวงจร บันทึกผลการทดลอง
V
3. หาคาระหวาง I

4. นําคาที่ไดไปเขียนกราฟระหวาง V กับ I

5. หาคาความชัน เปรียบเทียบกับคาที่ไดในขอ 3 เปรียบเทียบตัวตานทานและทําการทดลอง

เชนเดยี วกนั กับขอ 1 – 4

คําถาม V
I
คา ที่ทดลองไดเปนไปตามกฎของโอหมหรือไม เพราะเหตุใด

275

3.3 การตอความตานทานแบบตาง ๆ
การตอความตานทาน หมายถึง การนําเอาความตานทานหลายๆ ตวั มาตอ รวมกนั ในระหวา งจดุ สองจดุ

ซึ่งในบทนี้จะกลาวถึงการตอความตานทานในลักษณะ ตางๆ กันโดยตั้งแตการตอความตานทานแบบ
อนกุ รม การตอความตานทานแบบขนานและการตอความตานทานแบบผสม นอกจากน้ลี ักษณะของตัวอยา ง
ตา ง ๆ ที่เราจะพบใน บทน้นี ั้นสวนใหญแลวจะแนะนาํ ถึงวิธีการพิจารณาและวธิ ีการคาํ นวณท่ีงาย ๆ เพอ่ื ให
รวดเรว็ ที่สดุ เทา ท่ีจะกระทําไดท ง้ั น้ีกเ็ พอ่ื ใหเ ปน แนวทางในการนาํ ไปใชใ นการคํานวณเกีย่ วกับวงจรไฟฟาท่ี
ประกอบดวยความตานทานหลาย ๆ ตัวทีต่ อกนั ในลกั ษณะยุงยากและซบั ซอนไดอยางถูกตองรวดเรว็ และมี
ความมั่นใจในการแกปญหาโจทยเกี่ยวกับวงจรไฟฟาโดยทั่วๆ ไป

การตอ ความตานทานแบบอนุกรม
การตอความตานทานแบบอนุกรม หมายถึง การนําเอาความตานทานมาตอเรียงกันโดยให ปลายสาย

ของความตานทานตัวที่สองตอเชื่อมกับปลายของความตานทานตัวที่สาม ถาหากวามีความตานทานตัวที่สี่หรือ
ตวั ตอ ๆ ไป กน็ ํามาตอเรยี งกนั ไปเรอื่ ย ๆ เปนลักษณะในแบบลูกโซซ ่ึงเราสามารถท่ีจะเขา ใจไดง า ย โดยการ
พิจารณาจาก

รปู การตอความตานทานแบบอนุกรม

จากรูปการตอความตานทานแบบอนุกรม จะได
Rt = R1 + R2 + R3

ในทนี่ ้ี
Rt = ความตานทานรวมหรือความตานทานทั้งหมด
R1 , R2 , R3 = ความตานทานยอย

276

การตอความตานทานแบบขนาน
การตอความตานทานแบบขนาน หมายถึง การนําเอาความตานทานหลาย ๆ ตัวมาตอเช่ือมกนั ใหอยูใน

ระหวา งจดุ 2 จดุ โดยใหป ลายดา นหน่ึงของความตา นทานทุก ๆ ตัวมาตอ รวมกันที่จุด ๆ หน่งึ และใหป ลาย
อีกดา นหนงึ่ ของความตานทานทกุ ๆ ตวั มาตอ รวมกันอีกทจ่ี ุดหนึง่ ๆ ซงึ่ พิจารณาไดอยา งชดั เจนจาก รูปการตอ
ความตานทานแบบขนาน

รูปการตอความตานทานแบบขนาน
จากรูปการตอความตานทานแบบขนานจะได

1/Rt = (1/R1+1/R2+1/R3)
= (R2R3+R1R3+R1R2)/(R1R2R3)

ดังนั้น Rt = (R1R2R3)/(R2R3+R1R3+R1R2)
ในทีน่ ้ี Rt = ความตานทานรวม หรือความตานทานทั้งหมด R1,R2,R3 = ความตานทานยอย

ขอสังเกต เมื่อความตานทาน 2 ตัวตอขนานกันและมีคาเทากันการคํานวณหาคาความตานทานรวมให
ใชค า ความตานทานตวั ใดตัวหนง่ึ เปนตวั ตัง้ (เพราะมีคาเทากัน)แลว หารดว ยจาํ นวนของความตา นทาน
คือ 2 ในลกั ษณะทํานองเดยี วกนั ถาหากวามีความตานทานทั้งหมด n ตวั ตอ ขนานกนั และแตล ะตวั มคี า
เทา ๆ กันแลวเมื่อคํานวณหาคาความตานทานรวม ก็ใหใ ชคาของความตานทานตัวใดตวั หน่งึ เปนตวั ตง้ั แลว
หารดว ยจาํ นวนของตวั ตา นทาน คอื n
วงจรแบบผสม

วงจรไฟฟาแบบผสม คือวงจรที่ประกอบดวยวงจรอนุกรม ( Series Circuit )และวงจรขนาน
( Parallel Circuit ) ยอยๆ อยใู นวงจรใหญเ ดียวกนั ดังนั้นในการคํานวณเพื่อวิเคราะหหาคาปริมาณทางไฟฟา
ตา งๆ เชน กระแสไฟฟา ( Current ) แรงดนั ไฟฟา ( Voltage ) และคาความตานทานรวม จึงตองใชความรูจาก
วงจรไฟฟาแบบอนุกรม วงจรไฟฟาแบบขนาน และกฎของโอหม ( Ohm’s Law ) วงจรไฟฟาแบบผสม
โดยท่ัวไปจะมอี ยู 2 ลักษณะ คอื แบบอนุกรม – ขนาน (Series -Parallel) และแบบขนาน – อนกุ รม (Parallel –
Series ) ดงั รูป วงจรไฟฟากระแสตรงแบบผสม (อนกุ รม – ขนาน)

277

รูปวงจรไฟฟากระแสตรงแบบผสม (อนกุ รม – ขนาน)

การหาคาความตานทานรวม ( RT ) จึงตองหาคาความตานทานรวม ( RT2) ระหวา งตวั ตา นทานตวั ท่ี 2
และความตานทานตัวที่ 3 แบบวงจรขนานกอน จากนั้นจึงนําคาความตานทานรวม ( RT2 ) มารวมกับคาความ
ตา นทานตวั ที่ 1 ( RT1 ) แบบวงจรไฟฟาอนุกรม ( Series Circuit ) ในการหาคากระแสไฟฟา ( Current ) และ
แรงดนั ไฟฟา ( Voltage )ใหห าคา ในวงจรโดยใชล กั ษณะและวธิ กี ารเดยี วกนั กบั วงจรอนกุ รม วงจรขนาน
ดังที่ผานมาโดยใหหาคาตางๆในวงจรรวม ก็จะไดคาตางๆตามที่ตองการ

3.4 การคํานวณหาคาความตานทาน เราจึงหาความตานทานที่สมมูล ( R eq )
วงจรอนกุ รม และวงจรขนาน

ตัวตานทานที่ตอแบบขนาน จะมีความตางศักยเทากันทุกตัว
เสมือนวามตี ัวตานทานเพียงตัวเดยี ว ไดดงั นี้

เราสามารถแทนตัวตานทานที่ตอขนานกัน ดวยเสนตรง 2 เสน " || " ได สําหรับตัวตานทาน 2 ตัว เราจะเขยี น
ดงั น้ี

278
กระแสไฟฟาที่ไหลผานตัวตานทานแบบอนุกรมจะเทากันเสมอ แตความตางศักยของตัวตานทานแตละตัวจะ
ไมเทากนั ดังนั้น ความตางศักยทั้งหมดจึงเทากับผลรวมของความตางศักย เราจึงหาความตานทานไดเทากับ

ตวั ตา นทานทต่ี อ แบบขนานและแบบอนกุ รม รวมกนั นน้ั เราสามารถแบงเปนสวนเล็กๆกอน แลวคํานวณความ
ตา นทานทีละสวนได ดังตัวอยางนี้

ตัวตานทานแบบ 4 แถบสี
ตัวตานทานแบบ 4 แถบสีนนั้ เปน แบบทนี่ ิยมใชมากทส่ี ดุ โดยจะมีแถบสรี ะบายเปนเสน 4 เสน รอบตวั

ตานทาน โดยคาตัวเลขของ 2 แถบแรกจะเปน คาสองหลักแรกของความตานทาน แถบที่ 3 เปน ตัวคูณ และ
แถบที่ 4 เปนคา ขอบเขตความเบี่ยงเบน ซึ่งมีคาเปน 2% , 5% , หรอื 10%

คาของรหัสสีตามมาตรฐาน EIA EIA-RS- 279
แถบ 3 แถบ 4
สี แถบ 1 แถบ 2 ( ตวั คูณ) ( ขอบเขตความเบี่ยงเบน) สมั ประสทิ ธ์ขิ องอุณหภูมิ

ดาํ 0 0 ?10 0 100 ppm
50 ppm
นํา้ ตาล 1 1 ?10 1 ?1% (F) 15 ppm
25 ppm
แดง 2 2 ?10 2 ?2% (G)

สม 3 3 ?10 3

เหลอื ง 4 4 ?10 4

เขยี ว 5 5 ?10 5 ?0.5% (D)

นํ้าเงนิ 6 6 ?10 6 ?0.25% (C)

มว ง 7 7 ?10 7 ?0.1% (B)

เทา 8 8 ?10 8 ?0.05% (A)

ขาว 9 9 ?10 9

279

ทอง ?0.1 ?5% (J)

เงนิ ?0.01 ?10% (K)
ไมมสี ี ?20% (M)

หมายเหตุ : สแี ดง ถงึ มว ง เปนสรี ุง โดยที่สีแดงเปนสพี ลงั งานตํ่า และ สมี วงเปน สพี ลงั งานสงู

คา ทพ่ี งึ ประสงค
ตวั ตานทานมาตรฐานทีผ่ ลิต มีคาต้ังแตมลิ ลิโอหม จนถึง กิกะโอหม ซงึ่ ในชวงนี้ จะมเี พียงบางคา ที่
เรยี กวา คาทพี่ ึง ประสงค เทานัน้ ทถ่ี ูกผลติ และตวั ทรานซิสเตอรท ีเ่ ปนอุปกรณแ ยกในทองตลาดเหลา นน้ี ั้น
ในทางปฏิบัติแลวไมไดมีคาตาม อุดมคติ ดังนั้นจึงมีการระบุขอบเขตของ การเบี่ยงเบนจากคาที่ระบุไว โดย
การใชแถบสีแถบสุดทาย
ตัวตานทานแบบมี 5 แถบสี

5 แถบสนี ้ันปกตใิ ชส าํ หรับตวั ตา นทานทีม่ ีความแมน ยําสงู (โดยมีคาขอบเขตของความเบี่ยงเบน 1%,
0.5%, 0.25% , 0.1%) แถบสี 3 แถบแรกนั้นใชระบุคาความตานทาน แถบที่ 4 ใชร ะบุคา ตวั คณู และ แถบท่ี 5
ใชระบุขอบเขตของความ เบี่ยงเบน สวนตัวตานทานแบบ 5 แถบสีที่มีความแมนยําปกติ มพี บไดใ นตัว
ตานทานรุน เกา หรอื ตัวตานทานแบบพเิ ศษ ซึ่งคาขอบเขตของความเบี่ยงเบน จะอยูในตําแหนงปกติคือ แถบที่
4 สว นแถบท่ี 5 นั้นใชบ อกคาสัมประสิทธิ์ของอุณหภมู ิ

ตัวตานทานแบบ SMT

ตัวตานทานแบบประกบผิวหนา ระบุคาความตานทานดวยรหัสตัวเลข โดยตวั ตา นทาน SMT ความ

แมนยําปกติ จะระบุดวยรหัสเลข 3 หลกั สองหลักแรกบอกคาสองหลักแรกของความตานทาน และ หลักที่ 3

คือคาเลขยกกําลังของ 10 ตวั อยางเชน "472" ใชหมายถึง "47" เปนคาสองหลักแรกของคาความตานทาน คูณ

ดว ย 10 ยกกําลังสอง โอหม สว นตวั ตา นทาน SMT ความแมนยําสูง จะใชรหัสเลข

4 หลกั โดยท่ี 3 หลักแรกบอกคาสามหลักแรกของความตานทาน และ หลักที่ 4 คือคาเลขยกกําลังของ 10

การวัดตัวตานทาน

ตัวตานทานก็คือตัวนาํ ที่เลวได หรือในทางกลบั กนั ตวั นาํ ทดี ีหรอื ตัวนาํ สมบูรณ เชน ซเู ปอรค อนดกั

เตอร จะไมมีคาความตานทานเลย ดังนั้น ถาตองการทดสอบเครื่องมือวัดของเราวา มีคาเที่ยงตรง ในการวัด

มากนอยเทาใด เราสามารถทดสอบ ไดโดยการนําเครื่องมือวัดของเราไปวัดตัวนําที่มีคาความตานทาน ศูนย

โอหม เครอ่ื งมอื ท่ีนําไปวัดจะตอ งวัดคา ไดเ ทา กับ ศูนยโอหมทุก ยา นวัด (รูปท่ี 1) ตัวนําท่ีดที ่ีสดุ หรอื ตวั นําท่ี

280
คอนขางดี จําเปน มากสําหรบั วงจรอเิ ล็กทรอนกิ สทั่วไป ในงานอิเลก็ ทรอนกิ สจะใชอปุ กรณท่ีรูจ ักกนั ในชอ่ื วา
โอหม มเิ ตอร เปนเครื่องมือที่ใชตรวจสอบคาความตานทานของตัวตานทาน

รปู ท่ี 1 ถาเราวัดความตานทานของตัวนําที่ดีจะไมมีความตานทานคือวัดไดศูนยโอหม

กจิ กรรมการทดลอง เรือ่ ง ตัวตา นทาน
วัตถปุ ระสงค

1. เขาใจหลักการอานคาสีตัวตานทานไฟฟา
2. สามารถอานคาสีจากตัวตานทานไฟฟาไดอยางถูกตอง
อุปกรณท ่ีใชใ นการทดลอง
1. ตัวตานทานคาตางๆ

ตัวตานทานไฟฟา(Resistor)

ทดลอง
1.จากตัวตานทานสี น้ําตาล สี แดง สี สม แลวอานคาตานทาน กอ นทดลอง (ตัวอยา ง)

อานคาความตานทานดวยตนเองไดผล = ....................... โอหม
2.ใหเลือกตัวตานทานที่จัดเตรียมใหและนําไปทําการทดลองลงตามตาราง
3. จากตารางดานลางใหเขียนสีในแตละแถบสีเพื่อใหไดคาความตานทานตามกําหนด และใหลงมอื ปฏิบัติ

เปล่ยี นคา สีตามทเี่ ขียนไวเพือ่ ดผู ลเทียบกับทเี่ ขียนไว

281

สแี ถบสีที่ 1 สีแถบสที ี่ 2 สีแถบสีท่ี 3
30 โอหม
45 โอหม
53 โอหม
330 โอหม
680 โอหม
940 โอหม
1.2 กโิ ลโอหม
3.5 กโิ ลโอหม
120 กโิ ลโอหม
480 กโิ ลโอหม
1000 กโิ ลโอหม
1200 กโิ ลโอหม

3.5 ไฟฟาในชวี ิตประจําวนั

ไฟฟาเปนสิ่งที่จําเปน และมอี ทิ ธิพลมากใน
ชีวิตประจําวันของเราตั้งแตเกิดจนกระทั่งตาย เราสามารถ
นําไฟฟามาใชประโยชนในดานตางๆเชน ดานแสงสวาง
ดา นความรอ น ดา นพลงั งาน ดา นเสยี ง เปน ตน และการ
ใชประโยชนจากไฟฟา กต็ อ งใชอ ยา งระมัดระวัง ตอง
เรยี นรูการใชทถี่ ูกวธิ ี ตอ งรูว ธิ กี ารปอ งกนั ทถี่ ูกตอง ในท่นี ้ี
จะขอกลาวถงึ ประเภทของไฟฟา และอุปกรณไฟฟา ในชวี ิตประจาํ วันท่คี วรจะรจู กั

ไฟฟา ในชวี ิตประจาํ วนั ทค่ี วรรูจัก

1.เมนสวติ ช (Main Switch) หรือสวติ ชประธาน เปนอุปกรณหลกั ทีใ่ ชส ําหรับ ตัดตอ วงจรของสายเมน
เขาอาคาร กับสายภายใน ท้งั หมด เปน อุปกรณส บั ปลด วงจรไฟฟา ตวั แรก ถัดจากเครอ่ื งวดั หนว ยไฟฟา
(มเิ ตอร) ของการนําไฟฟา เขามาในบาน เมนสวิชตประกอบดวย เครื่องปลดวงจร ( Disconnecting Means)
และเครอื่ งปอ งกนั กระแสเกนิ ( Overcurrent Protective Device) หนาที่ของเมนสวิตช คือ คอยควบคุมการใช
ไฟฟา ใหเกดิ ความปลอดภยั ในกรณที ่ี เกดิ กระแสไฟฟาเกนิ หรอื เกิดไฟฟา ลดั วงจร เราสามารถสบั หรือปลด
ออกไดทนั ที เพื่อตัดไมใหกระแสไฟฟา ไหลเขามายังอาคาร

282

2.เบรกเกอร (เซอรก ติ เบรกเกอร) หรือ สวชิ ตอัตโนมตั ิ หมายถงึ อุปกรณท สี่ ามารถใชสบั หรอื ปลด
วงจรไฟฟา ไดโ ดยอตั โนมตั ิ โดยกระแสลดั วงจรนน้ั ตอ งไมเ กนิ ขนาดพกิ ดั ในการตดั กระแสลดั วงจรของ
เครอ่ื ง (IC)

3. ฟวส เปนอุปกรณป อ งกัน กระแสไฟฟา เกินชนิดหน่ึง โดยจะตัดวงจรไฟฟา อตั โนมัติ เมอ่ื มี
กระแสไฟฟา ไหลเกนิ คา ทกี่ ําหนด และเม่อื ฟว สทาํ งานแลว จะตองเปลี่ยนฟว สใหม ขนาดพกิ ัดการตดั กระแส
ลดั วงจร (IC) ของฟว สต อ งไมตํ่ากวา ขนาดกระแสลดั วงจรทผี่ านฟว ส

4. เครอื่ งตดั ไฟร่ัว หมายถึง สวชิ ตอัตโนมตั ทิ ีส่ ามารถปลดวงจรไดอ ยา งรวดเร็ว ภายในระยะเวลาท่ีกําหนด
เมือ่ มีกระแสไฟฟารั่วไหลลงดนิ ในปริมาณที่มากกวาคา ทีก่ ําหนดไว เครือ่ งตัดไฟรว่ั มกั จะใชเปน อปุ กรณ
ปองกนั เสริมกับระบบสายดิน เพื่อปองกันอนั ตรายจากไฟฟาดดู กรณีเครอ่ื งใชไฟฟา ทีใ่ ชมีไฟร่วั เกิดขึ้น

5. สายดิน คือสายไฟเสนที่มไี วเพือ่ ใหเกิดความปลอดภยั ตอ การใชไ ฟฟา ปลายดา นหนึ่งของสายดิน
จะตองมีการตอ ลงดิน สวนปลายอกี ดานหนง่ึ จะตอ เขากับวัตถุหรือเคร่ืองใชไฟฟา ทต่ี องการใหม ีศักยไฟฟา
เปน ศูนยเทากับพื้นดิน

6. เตา รับ หรอื ปลก๊ั ตวั เมีย คอื ขัว้ รับสาํ หรับหวั เสียบ จากเครื่องใชไฟฟา ปกตเิ ตารบั จะติดต้ังอยกู ับท่ี
เชน ตดิ อยูกบั ผนังอาคาร เปน ตน

7. เตา เสียบ หรือปลก๊ั ตวั ผู คอื ขัว้ หรอื หวั เสยี บจากเครอ่ื งใชไ ฟฟา เพอ่ื เสียบเขา กบั เตารบั ทําใหสามารถ
ใชเ ครอ่ื งใชไ ฟฟา น้ันได

8. เครื่องใชไฟฟาประเภท 1 หมายถึง เครื่องใชไฟฟาทั่วไปที่มีความหนาของฉนวนไฟฟาเพียงพอ
สําหรบั การใชง านปกติเทานั้น โดยมักมีเปลือกนอก ของเครอ่ื งใชไฟฟาทําดว ยโลหะ เครือ่ งใชไฟฟาประเภทน้ี
ผูผลิตจาํ เปนจะตองมกี ารตอ สายดนิ ของอปุ กรณไ ฟฟาเขากบั สวนทเ่ี ปน โลหะนั้น เพ่ือใหสามารถตอ ลงดิน
มายังตูเมนสวิชต โดยผานทางขั้วสายดินของเตาเสียบ-เตารบั

9. เครื่องใชไฟฟาประเภท 2 หมายถงึ เคร่ืองใชไ ฟฟา ทม่ี ีการหุมฉนวน สว นท่มี ีไฟฟา ดวยฉนวนท่มี ี
ความหนาเปน 2 เทาของความหนาที่ใชสําหรับเครื่องใชไฟฟาทั่วๆ ไป เครื่องใชไฟฟาประเภทนี้ไมจําเปนตอง
ตอ สายดนิ

10. เครื่องใชไฟฟาประเภท 3 หมายถงึ เคร่ืองใชไฟฟา ที่ใชก บั แรงดนั ไฟฟา กระแสสลับไมเ กิน 50
โวลต เคร่ืองใชไ ฟฟา ประเภทนไี้ มตองมีสายดิน

283

การปอ งกันอันตรายจากไฟฟา และการชวยเหลือผปู ระสบอนั ตรายจากไฟฟา

1. การปอ งกนั อันตรายจากไฟฟา

สายไฟฟาและเครื่องใชไ ฟฟา ตามปกตจิ ะตองมีฉนวนหมุ และมกี าร

ตอสายอยางถูกตองและแข็งแรง เมื่อใชไฟฟาเปนระยะเวลานาน ฉนวนไฟฟา

อาจชํารดุ ฉกี ขาด รอยตอ หลวม หรอื หลดุ ได เมื่อผใู ชไฟฟา สมั ผสั สวนทเ่ี ปน

โลหะจะเกดิ กระแสไฟฟาผา นรางกายลงดินอันตรายถึงเสยี ชีวิตได จึงควร

ปอ งกนั เบ้อื งตน ดังนีค้ อื

1. ตรวจดูฉนวน รอยตอ ของสายไฟฟากอนใชงาน

2. ใชไ ขควงขนั รอยตอสายไฟฟา กับอุปกรณใ หแนนอยูในสภาพดพี รอมทจ่ี ะใชง าน

2. การปฐมพยาบาลและการเคล่อื นยายผูประสบอันตรายจากไฟฟา

การตอสายดนิ คอื การตอสายไฟฟา ขนาดท่ีเหมาะสมจากเปลอื กโลหะของอุปกรณไ ฟฟาหรอื

เคร่ืองใชไ ฟฟา นัน้ ลงสดู ิน เพอ่ื ใหก ระแสทีร่ ัว่ ออกมาไหลลงสูดิน ทําใหผูใชไฟฟา ปลอดภัยจากการถกู

กระแสไฟฟา

3.การตอ สายดนิ และตอ อปุ กรณป อ งกันกระแสไฟฟาร่วั

อุปกรณก ารปองกันกระแสไฟฟารัว่ การเกิดกระแสไฟฟา รั่วในระบบจาํ หนายไฟฟาทวั่ ไปน้นั มี

โอกาสเกิดขึ้นไดเนื่องจากการใชงาน ความเสื่อมของฉนวนตามอายุการใชงานและอุบัติเหตุตาง ๆที่อาจจะ

เกิดขึน้ ได กระแสไฟฟารั่ว และการเกดิ กระแสไฟฟา ลดั วงจร ( short circuit) นั้น ไมม ผี ูใดทราบลว งหนาได จงึ

จําเปนทจ่ี ะตองมีอปุ กรณทใี่ ชเปน เคร่อื งบอกเหตุตาง ๆ ไว และทาํ การตัดวงจรไฟฟากอ นที่จะเปนอนั ตราย

วศิ วกรคดิ วธิ ปี องกันไฟฟารั่วไว 2 วิธี คือ

วิธีที่ 1 คือ การตอ สายดนิ

เมื่อกระแสไฟฟารั่วไหลลงดินมีปริมาณมากพอ ทําใหเครื่องตัดวงจรทํางานตัดวงจรกระแสไฟฟาใน

วงจรน้นั ออกไป ทาํ ใหไ มม ีกระแสไฟฟา

วธิ ีที่ 2 ใชเครอื่ งปองกันกระแสไฟฟา ร่วั

โดยอาศัยหลกั การของการเหนยี่ วนาํ ไฟฟาในหมอ แปลงไฟฟา ในสภาวะปกติกระแสไฟฟา ไหลเขา

และไหลออกจากอปุ กรณไ ฟฟา ในวงจรเทา กนั เสน แรงแมเหล็กทเี่ กดิ ขนึ้ ในแกนเหล็กจากขดลวดปฐมภูมิทั้ง

สองขดเทากนั จึงหักลางกันหมด กระแสไฟฟาในขดลวดทุติยภมู ไิ มม ี เม่ือกระแสไฟฟาร่ัวเกดิ ขึ้น สายไฟฟา

284

ทง้ั สองมกี ระแสไหลไมเ ทา กนั ทําใหเ กิดเสนแรงแมเ หล็กในแกนเหลก็ เหน่ยี วนําไฟฟาขนึ้ ในขดลวดทุติยภูมิ

สงสญั ญาณไปทําใหต ดั วงจรไฟฟาออก

ผปู ระสบอนั ตรายจากกระแสไฟฟาจะเกิดอาการส้ินสติ ( shock) ผทู อี่ ยูขา งเคยี งหรอื ผทู พี่ บเหตกุ ารณ

จะตอ งรบี ชวยเหลืออยา งถูกวิธี ดังนี้

ข้นั แรก ตดั วงจรกระแสไฟฟา ออกโดยเร็ว ข้นั สองแยกผปู วยออกดวยการใชฉ นวน เชน สายยาง ผา

แหง หรอื กิง่ ไมแ หงคลองดึงผูปว ยออกจากสายไฟ หา มใชม ือจับโดยเดด็ ขาด ถา ผูปวยไมห ายใจใหร ีบชว ย

หายใจดวยการจับผูปวยนอนราบไปกับพื้น ยกศีรษะใหหงายขึ้นเล็กนอยบีบจมูก พรอมเปาลมเขาปากเปน

ระยะๆ โดยเปาใหแรงและเร็ว ประมาณนาทีละ 10 ครัง้ จนเห็นทรวงอกกระเพือ่ ม ทาํ ตอ ไปเร่ือยๆแลว รบี

นําสงโรงพยาบาล ทําการพยาบาลโดยการใหออกซิเจนชวยในการหายใจ และนวดหัวใจดวย

3.6 การอนรุ ักษพลังงานไฟฟา

การอนุรักษพ ลังงาน

ความหมายของการอนุรักษพลังงาน คือการผลิตและการใชพลังงานอยางมีประสิทธิภาพและ
ประหยัด การอนุรักษพลังงานนอกจากจะชวยลดปริมาณการใชพลังงาน ซึ่งเปนการประหยัด
คา ใชจ า ยในกิจการแลว ยังจะชวยลดปญ หาสงิ่ แวดลอ มทเี่ กดิ จากแหลงทีใ่ ชและผลติ พลังงานดว ย

การอนรุ ักษพลังงาน คืออะไร การอนุรกั ษพ ลงั งาน เปนวตั ถุประสงคห ลักภายใตพ ระราชบัญญตั ิ
การสงเสรมิ การอนุรกั ษพ ลังงาน พ.ศ.2535 ที่กําหนดใหกลุมเปาหมายคือ อาคารควบคุมและโรงงาน
ควบคมุ ตอ งจัดเตรียมโครงสรา งพื้นฐาน เชน ขอมลู บุคลากร แผนงาน เปน ตน เพ่ือนาํ ไปสกู าร
อนุรักษพลังงานตามกฎหมายและกิจกรรมการอนุรักษพลังงานนี้ยังใชเปนกรอบและแนวทางปฏิบัติ
ในการปรับปรุงประสิทธิภาพการใชพลังงานใหดียิ่งขึ้น
การอนุรักษพลังงานตามกฎหมายตอ งทําอะไรบาง

พระราชบัญญตั กิ ารสงเสรมิ การอนรุ ักษพ ลงั งาน พ.ศ.2535 ไดกาํ หนดใหผ ูท เี่ จาของอาคาร
ควบคุมและโรงงานควบคุม มีหนาที่ดําเนินการอนุรักษพลังงานในเรื่องดังตอไปนี้

1. จัดใหม ีผูรับผิดชอบดา นพลังงานอยางนอ ย 1 คน ประจํา ณ อาคาร ควบคุมและ
โรงงานควบคุมแตละแหง

2. ดําเนินการอนุรักษพลังงานใหเปนไปตามมาตรฐานที่กําหนดไว
3. สง ขอ มลู เกยี่ วกับการผลิตการใชพลงั งานและการอนรุ ักษพลงั งาน ใหแ กก รมพฒั นา

และสงเสริมพลังงาน
4. บันทึกขอ มูลการใชพ ลงั งาน การตดิ ตัง้ หรือเปลี่ยนแปลงเครื่องจกั ร หรืออุปกรณท่มี ี

ผลตอการใชพลังงานและการอนุรักษพลังงาน

285

5. กําหนดเปาหมายและแผนอนุรักษพลังงานสงใหกรมพัฒนาและ สงเสริมพลังงาน
6. ตรวจสอบและวิเคราะหการปฏิบัติตามเปาหมายและแผน การอนุรักษพลังงาน

รายละเอียดและวิธีปฏบิ ตั ิตางๆ ในขอ 2 ถงึ ขอ 6 จะประกาศออกเปนกฎกระทรวง โดยได
สรุปสาระสาํ คญั ไวในหวั ขอ เรอ่ื ง ขน้ั ตอนการดาํ เนินการอนุรักษพลังงานตามกฎหมาย ข้ันตอนทจี่ ะนํา
คุณไปสูความสําเร็จในการอนุรักษพลังงานและถูกตองตามขอกําหนดในกฎหมาย

วธิ กี ารอนุรักษพลังงานไฟฟา
"เคร่อื งใชไ ฟฟา" ภายในบานมักมีการใชพลังงานสูงแทบทุกชนิด ดังนนั้ ผใู ชค วรตองมี
โดยท่วั ไป

ความรู และทราบถึงวิธีการใชไฟฟาอยางมีประสิทธิภาพ เพ่ือลดคาไฟฟาภาย ในบานลง และลดปญ หาในเรอ่ื ง

การใชพลังงานอยางผิดวธิ ีดว ย เอกสารนี้จะขอกลาวถึงเครื่องใชไฟฟาบางชนิดที่ยังไมไดจัดทําเปนเอกสาร

เผยแพรมา กอ นหนา น้ี

เคร่ืองทํานํ้าอุนไฟฟา

การใชอยางประหยัดพลังงานและถกู วธิ ี
1. ควรพิจารณาเลือกเคร่อื งทําน้ําอนุ ใหเ หมาะสมกบั การใชเปนหลัก เชน ตอ งการ ใชนาํ้ อุน เพื่ออาบนํ้า
เทา นน้ั ก็ควรจะติดตงั้ ชนดิ ทาํ น้าํ อุนไดจ ดุ เดยี ว
2. ควรเลือกใชฝ ก บวั ชนดิ ประหยัดน้ํา (Water Efficient Showerhead) เพราะ สามารถ ประหยดั นา้ํ ไดถ ึง
รอ ยละ 25-75

3. ควรเลอื กใชเคร่อื งทําน้ําอุน ที่มถี ังนํ้าภายในตัวเครื่องและมฉี นวนหุม เพราะ สามารถลดการใช
พลังงานไดร อ ยละ 10-20

4. ควรหลีกเล่ียงการใชเ คร่ืองทําน้าํ อนุ ไฟฟาชนิดท่ีไมมถี งั นา้ํ ภายในเพราะจะทําใหส้นิ เปลืองการใช
พลังงาน

5. ปด วาลว นํ้าและสวิตซทันทีเมือ่ เลิกใชงาน

286

โทรทศั น
การเลอื กใชอยา งถูกวธิ ีและประหยดั พลงั งาน
1. การเลือกใชโทรทัศนควรคํานึงถึงความตองการใชงาน โดยพิจารณาจากขนาดและการใชกําลังไฟฟา
2. โทรทัศนสีระบบเดียวกันแตขนาดตางกัน จะใชพลังงานตางกันดวย กลา วคอื โทรทัศนสีที่มีขนาดใหญ

และมีราคาแพงกวา จะใชกําลังไฟมากกวาโทรทัศนสี ขนาดเล็ก เชน
- ระบบทัว่ ไป ขนาด 16 นว้ิ จะเสียคา ไฟฟา มากกวา ขนาด 14 นว้ิ รอ ยละ 5 หรอื
- ขนาด 20 นวิ้ จะเสียคา ไฟฟามากกวา ขนาด 14 น้วิ รอ ยละ 30
- ระบบรีโมทคอนโทรล ขนาด 16 นวิ้ จะเสียคาไฟฟามากกวา ขนาด 14 นิ้ว รอ ยละ5
- หรอื ขนาด 20 น้ิว จะเสียคาไฟฟา มากกวา ขนาด 14 นวิ้ รอยละ 34
- โทรทัศนสีที่มีระบบรีโมทคอนโทรลจะใชไฟฟามากกวาโทรทัศนสีระบบทั่วไปที่มขี นาดเดียวกนั เชน
- โทรทัศนสีขนาด 16 นว้ิ ระบบรีโมทคอนโทรลเสียคาไฟฟามากกวาระบบธรรมดา รอยละ 5
- โทรทัศนสีขนาด 20 นิ้ว ระบบรีโมทคอนโทรลเสียคาไฟฟามากกวาระบบธรรมดา รอยละ 18

3. อยาเสียบปลกั๊ ทงิ้ ไว เพราะโทรทัศนจะมีไฟฟา หลอเลยี้ งระบบภายในอยูตลอดเวลา นอกจากนน้ั อาจ
กอใหเ กิดอนั ตรายในขณะท่ฟี าแลบได

4. ปดเม่ือไมม ีคนดู หรือตั้งเวลาปด โทรทัศนโ ดยอัตโนมตั ิ เพ่ือชว ยประหยดั ไฟฟา
5. ไมควรเสยี บปล๊ักเครอ่ื งเลน วดิ ีโอในขณะทย่ี ังไมต อ งการใช เพราะเครอ่ื งเลนวดิ โี อ จะทํางานอยู

ตลอดเวลา จึงทาํ ใหเ สียคาไฟฟาโดยไมจ ําเปน
6. พิจารณาเลือกดูรายการเอาไวล วงหนา ดูเฉพาะรายการที่เลือกตามชวงเวลานั้นๆหากดูรายการเดียวกันควร

เปด โทรทัศนเพยี งเครื่องเดยี ว

พดั ลม

การใชอยา งประหยัดพลงั งานและถูกวธิ ี
พดั ลมตั้งโตะ จะมรี าคาต่ํากวา พัดลมตงั้ พน้ื และใชพลังงานไฟฟา ตาํ่ กวา ทั้งนี้เพราะ มีขนาดมอเตอร

และกาํ ลังไฟต่าํ กวา แตพ ัดลมต้งั พ้นื จะใหล มมากกวดางั นัน้ ในการเลอื กใช จึงมีขอที่ควรพจิ ารณาดังนี้

287

1. พิจารณาตามความตองการและสถานที่ที่ใช เชน ถา ใชเพยี งคนเดยี ว หรอื ไมเกิน 2 คน ควรใชพ ดั
ลมตั้งโตะ

2. อยาเสยี บปลั๊กทงิ้ ไว โดยเฉพาะพัดลมที่มีระบบรีโมทคอนโทรล เพราะจะมี ไฟฟาไหลเขา
ตลอดเวลา เพือ่ หลอเลี้ยงอุปกรณอิเลก็ ทรอนกิ ส

3. ควรเลือกใชความแรงหรือความเร็วของลมใหเหมาะสมกับความตองการและสถาน ที่ เพราะหาก
ความแรงของลมมากขึ้นจะใชไฟฟามากขึ้น

4. เมือ่ ไมตองการใชพัดลมควรรีบปด เพื่อใหม อเตอรไ ดมกี ารพักและไมเส่อื มสภาพ เรว็ เกนิ ไป
5. ควรวางพัดลมในที่มีอากาศถายเทสะดวก เพราะพัดลมใชหลักการดูดอากาศจาก บริเวณรอบๆ ทาง

ดานหลังของตัวใบพัด แลวปลอ ยออกสูด า นหนา เชน ถา อากาศบรเิ วณรอบ พดั ลมอับช้นื ก็จะได
ในลักษณะลมรอนและอบั ชืน้ เชน กนั นอกจากนมี้ อเตอรย งั
ระบายความ รอ นไดด ีข้ึน ไมเส่ือมสภาพเรว็ เกนิ ไป

กระตกิ นาํ้ รอ นไฟฟา
การใชอยางประหยดั พลังงานและถกู วิธี

1. ควรเลอื กซื้อรุนทีม่ ีฉนวนกนั ความรอ นทีม่ ปี ระสิทธิภาพ
2. ใสน้ําใหพอเหมาะกับความตองการหรือไมสูงกวาระดับที่กําหนดไว เพราะนอกจาก ไมป ระหยัด

พลงั งานยงั กอ ใหเกิดความเสียหายตอกระตกิ
3. ระวังอยา ใหน้ําแหงหรอื ปลอยใหระดบั นาํ้ ต่ํากวาขีดกําหนด เพราะเมอ่ื นํ้าแหง จะทาํ ใหเกดิ ไฟฟา

ลดั วงจรในกระตกิ น้ํารอ น เปน อนั ตรายอยา งยิง่
4. ถอดปล๊ักเมอื่ เลกิ ใชน ้าํ รอ นแลว เพ่อื ลดการสิน้ เปลืองพลังงาน ไมค วรเสยี บปลก๊ั ตลอดเวลา ถาไม

ตองการใชน ้ําแลว แตถาหากมคี วามตอ งการใชนา้ํ รอนเปน ระยะๆ ตดิ ตอกัน เชน ในสถานที่ทํางาน
บางแหงท่มี นี ้าํ รอ นไวส าํ หรับเตรยี มเครอื่ งดมื่ ตอ นรบั แขกกไ็ มค วรดึง ปล๊ักออกบอ ยๆ เพราะทุก
ครงั้ เมื่อดึงปลัก๊ ออกอณุ หภูมิของนา้ํ จะคอ ยๆ ลดลง กระติกน้ํารอน ไมสามารถเก็บความรอนได
นาน เม่ือจะใชงานใหมกต็ อ งเสียบปลก๊ั และเรม่ิ ทาํ การตมน้ําใหม เปนกาสิ้นเปลืองพลังงาน
5. ไมค วรเสียบปล๊กั ตลอดเวลา ถาไมตอ งการใชนา้ํ รอ นแลว
6. อยา นาํ สิ่งใดๆ มาปดชอ งไอนํ้าออก
7. ตรวจสอบการทํางานของอุปกรณควบคุมอุณหภูมิใหอยูในสภาพใชงานไดเสมอ
8. ไมควรตั้งไวในหองที่มีการปรับอากาศ

288

เคร่อื งดูดฝนุ
การใชอ ยางประหยัดพลงั งานและถูกวธิ ี

1. ควรเลือกขนาดของเครื่องตามความจําเปนในการใชงาน
2. วัสดุทเี่ ปนพรมหรอื ผาซึง่ ฝุน สามารถเกาะอยา งแนน หนา ควรใชเ ครอ่ื งทม่ี ีขนาด กําลังไฟฟามาก

(Heavy Duty) สวนบา นเรือนทเี่ ปน พืน้ ไม พน้ื ปนู หรือหินออนที่งายตอการ ทําความสะอาด เพราะ
ฝุน ละอองไมเ กาะตดิ แนน ควรใชเ ครื่องดูดฝนุ ท่ีมกี าํ ลงั ไฟฟาตํา่ ซง่ึ จะไม
สน้ิ เปลอื งการใชไฟฟา
3. ควรหมั่นถอดตัวกรองหรือตะแกรงดักฝุนออกมาทําความสะอาด เพราะถา เกดิ
การอุดตัน นอกจากจะทําใหลดประสิทธิภาพการดูด ดดู ฝนุ ไมเ ต็มท่ี และเพม่ิ เวลา
การดดู ฝุน เปนการเพิ่มปริมาณการใชไฟฟาของมอเตอรที่ตองทํางานหนักและ
อาจไหมไ ด
4. ควรใชในหองที่มีอากาศถายเทไดดี เพื่อเปนการระบายความรอนของตัวมอเตอร
5. ไมค วรใชดดู วัสดทุ ่มี ีสว นประกอบของนาํ้ ความชน้ื และของเหลวตางๆ รวมท้งั สิ่ง ของที่มีคม
และของทีก่ าํ ลงั ตดิ ไฟ เชน ใบมดี โกน บหุ ร่ี เปนตน เพราะอาจกอ ใหเ กดิ อนั ตราย ตอ สว นประกอบ
ตางๆ
6. ควรหม่นั ถอดถงุ ผา หรือกลอ งเก็บฝนุ ออกมาเทท้งิ อยาใหสะสมจนเต็ม เพราะ มอเตอรตองทํางาน
หนกั ขน้ึ อาจทําใหมอเตอรไ หมไ ด และยงั ทําใหการใชไฟฟา สิน้ เปลอื งข้นึ
7. ใชห วั ดดู ฝุนใหเหมาะกบั ลักษณะฝนุ หรือสถานที่ เชน หวั ดดู ชนดิ ปากปลาย แหลมจะใชกับบริเวณ
ทเ่ี ปนซอกเล็กๆ หวั ดดู ท่แี ปรง ใชก บั โคมไฟ เพดาน กรอบรปู เปน ตน ถาใชผดิ ประเภท จะทาํ ให
ประสทิ ธิภาพการดูดลดลง สนิ้ เปลืองพลงั งานไฟฟา
8. กอ นดดู ฝุนควรตรวจสอบขอตอ ของทอดดู หรอื ชน้ิ สวนตางๆ ใหแ นน มิฉะนน้ั
อาจเกิดการรั่วของอากาศ ประสิทธิภาพของเครื่องจะลดลง และมอเตอรอ าจ
ทาํ งานหนกั และไหมไ ด

เครื่องปรบั อากาศ
การใชอ ยางประหยดั พลงั งานและถูกวธิ ี

1. การเลือกขนาดเครือ่ งปรับอากาศทเ่ี หมาะสม ขนาดของเครื่องปรับอากาศที่ใชทําความเย็น
ใหแกหองตา งๆ ภายในบาน โดยเฉลี่ย ความสูงของหอง โดยทั่วไปที่ 2.5-3 เมตร อาจประมาณ
คราวๆ จากคาตอไปนี้
- หองรับแขก หองอาหาร ประมาณ 15 ตร.ม./ตันความเย็น

289

- หองนอนที่เพดานหองเปนหลังคา ประมาณ 20 ตร.ม./ตันความเย็น
- หองนอนทีเ่ พดานหอ งเปน พ้นื ของอกี ช้ันหนึง่ ประมาณ 23 ตร.ม./ตันความเย็น
2. การเลอื กซอื้ เครอื่ งปรบั อากาศ
- ควรเลอื กซอ้ื เครื่องท่ีมเี ครือ่ งหมายการคาเปน ที่รจู ักทวั่ ไป เพราะเปนเครื่องที่มี คณุ ภาพ
สามารถเชื่อถือปริมาณความเย็นและพิจารณาการสิ้นเปลืองพลังงานไฟฟาของตัว เคร่ืองท่ี
ปรากฏอยูในแคตตาล็อคผูผลติ เปนสาํ คญั
- หากเครอื่ งท่ีตอ งการซื้อมขี นาดไมเกิน 25,000 บที ีย/ู ชม. ควรเลอื ก
เครอ่ื งที่ ผานการรับรองการใชพลังงานไฟฟาหมายเลข 5 ซง่ึ แสดงวาเปน
เครือ่ งที่มีประสิทธภิ าพสงู ประหยดั พลังงานไฟฟา โดยมีฉลากปดที่
ตวั เครอ่ื งใหเห็นไดอยางชัดเจน
- ถาตองการซื้อเครื่องปรับอากาศที่มีขนาดใหญกวา 25,000 บีทีย/ู ชม.ใหเ ลอื ก เครือ่ งทีม่ ี
การใชไฟไมเกิน 1.40 กิโลวตั ตต อ 1 ตันความเย็นหรือมีคา EER (Energy Efficiency Ratio)
ไมนอ ยกวา 8.6 บีทียู ชม./วตั ต โดยดูจากแคตตาล็อคผผู ลิต

290

3. การใชงานเคร่อื งปรบั อากาศ การใชงานเครื่องปรับอากาศอยางถูกตอง ชว ยใหเ คร่ือง
ทํางานอยางมีประสิทธิภาพ และประหยัดพลังงานไฟฟา
สามารถทําโดยวิธีการดังตอไปนี้

- ปรบั ต้ังอุณหภูมขิ องหองใหเ หมาะสม หองรับแขก
หอ งนั่งเลน และหอ งอาหาร อาจตั้งอุณหภมู ิไมใ หตํา่ กวา

25 ํ C สําหรับหอ งนอนนน้ั อาจตัง้ อณุ หภมู ิสูงกวา น้ีได ทงั้ นี้เพราะ
รางกายมนษุ ยขณะหลับมิไดเ คล่ือนไหว อีกทง้ั การคายเหงือ่ กล็ ดลง หาก
ปรับอุณหภูมิ เปน 26-28 ํ C กไ็ มทาํ ใหร สู กึ รอ นเกนิ ไป แตจะชวยลดการ
ใชไฟฟา ไดประมาณรอ ยละ 15-20

- ปดเครื่องปรับอากาศทุกครั้งที่เลิกใชงาน หากสามารถทราบเวลาที่
แนนอน ควรตั้งเวลาการทํางานของตัวเครื่องไวลวงหนา เพอ่ื ใหเ ครอ่ื งหยดุ เอง
โดยอตั โนมตั ิ

- อยานําสิ่งของไปกีดขวางทางลมเขาและลมออกของคอนเดนซิ่งยูนิตจะ
ทําให เครื่องระบายความรอนไมออก และตองทํางานหนักมากขึ้น

- อยานํารูปภาพหรือสิ่งของไปขวางทางลมเขาและลมออกของแฟน
คอยลย นู ติ จะ ทําใหห อ งไมเ ย็น

- ควรเปดหลอดไฟและอปุ กรณไฟฟาตางๆ ภายในหองเฉพาะเทาที่
จาํ เปนตอ การ ใชง านเทานน้ั และปด ทกุ คร้ังเมอื่ ใชง านเสร็จ เพราะ
หลอดไฟและอุปกรณไฟฟาบางชนิดขณะ เปดใชงาน จะมีความรอน
ออกมาทาํ ใหอณุ หภูมิในหอ งสูงขึ้น

- หลีกเลย่ี งการนําเครื่องครวั หรอื ภาชนะทม่ี ีผวิ หนา รอ นจดั เชน เตาไฟฟา กะทะรอน

หมอตม นํา้ หมอตม สุก้ี เขาไปในหองที่มีการปรับอากาศ ควรปรุงอาหารในครัว แลวจึงนําเขามา
รับประทานภายในหอง
- ในชวงเวลาที่ไมใชหองหรือกอนเปดเครื่องปรับอากาศสัก
2 ชั่วโมง ควรเปด ประตหู นา ตางท้ิงไวเพื่อใหอากาศบรสิ ทุ ธ์ิ
ภายนอกเขาไปแทนที่อากาศเกาในหอง จะชว ยลดกล่ินตา ง ๆ
ใหนอยลงโดยไมจําเปนตองเปดพัดลมระบายอากาศ ซ่ึงจะทํา

ใหเครือ่ งปรบั อากาศทํางานหนักขึ้น

291

- ควรปดประตู หนาตางใหสนิทขณะใชงานเครื่องปรับอากาศ เพื่อปองกันมใิ ห อากาศรอน
จากภายนอกเขามา อันจะทําใหเครื่องตองทํางานมากขึ้น
- ไมควรปลูกตนไม หรือตากผาภายในหองที่มีเครื่องปรับอากาศเพราะความชื้น จากส่ิง
เหลาน้ีจะทําใหเ ครื่องตองทํางานหนักข้นึ

เครื่องปรับอากาศ
การใชอยา งประหยัดพลังงานและถูกวธิ ี

- ปด ไฟเม่ือไมใ ชง านเปน เวลานานกวา 15 นาที จะชวยประหยัดไฟ โดยไมมีผล กระทบตออายุการใชงาน
ของอปุ กรณ เชน ในชว งพักเทย่ี งของสํานกั งาน ในหองเรียน สวน ตามบาน เชน ในหองนา้ํ ในครัว เปนตน

- เปด ปดไฟ โดยอตั โนมัติ โดยใชอปุ กรณตัง้ เวลาหรอื ส่งั จากระบบควบคุม อตั โนมัติ ซงึ่ จะชวยปอ งกนั การ
ลืมปดไฟหลังเลิกงานในอาคารสํานักงาน หรือสั่งปดไฟ บริเวณระเบียงทางเดินในโรงแรม เปนตน

- ใชอุปกรณต รวจจับความเคล่อื นไหว (Occupancy Sensor) เหมาะกับหอง ประชุม หองเรียน และหอง
ทํางานสวนตัว โดยทั่วไปมี 2 ชนดิ คอื อินฟราเรด และอลั ตรา โซนิค

ตารางมาตรฐานความสวาง (มาตรฐาน IES)

ลักษณะพืน้ ทใี่ ชง าน ความสวา ง (ลกั ซ)

พื้นที่ทาํ งานทั่วไป 300-700

พน้ื ที่สวนกลาง ทางเดิน 100-200

หอ งเรียน 300-500

รา นคา / ศูนยการคา 300-750

โรงแรม : บริเวณทางเดิน 300

หอ งครัว 500

หองพัก หองนาํ้ 100-300

โรงพยาบาล : บริเวณทั่วไป 100-300

หอ งตรวจรกั ษา 500-1,000

บา นทอี่ ยอู าศัย : หอ งนอน 50

หัวเตียง 200

หอ งนาํ้ 100-500

หอ งน่งั เลน 100-500

บริเวณบันได 100

หองครัว 300-500

292

เรอ่ื งท่ี 4 แสง

3.7 แสง และคณุ สมบัติของแสง
แสงสวนใหญที่เราไดรับมาจากดวงอาทิตย เปนแหลง กําเนิดแสงที่เกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ สวนแสงจาก

ดวงจันทรที่เราเห็นในเวลาค่ําคืน เปนแสงจากดวง อาทิตยตกกระทบผิวดวงจันทร แลวสะทอนมายังโลก
นอกจากแหลง กาํ เนดิ แสงในธรรมชาตแิ ลว ยงั มแี หลง กําเนิดแสงทีม่ นุษยส รางขน้ึ เชน หลอดไฟ ตะเกียง เทยี น
ไข เปน ตน แสงมปี ระโยชนและเปนสงิ่ จาํ เปนตอส่ิงมชี ีวติ

เมื่อจดุ เทยี นไขในหอ งมืด เราจะเห็นเปลวเทียนไขสวาง เนื่องจากแสงจากเปลว เทียนไขมาเขาตา สว น
สง่ิ ของอืน่ ๆ ในหองที่เราเหน็ ได เปนเพราะแสงจากเปลว เทียนไขไปตกกระทบสิ่งของนั้นๆ แลวสะทอนมา
เขาตา แสงท่ีเคล่อื นท่ีมาเขา ตาหรอื เคลือ่ นทไี่ ปบรเิ วณใดๆ กต็ ามจะเคลือ่ นทีใ่ นแนวเสน ตรง เชน ถาใหแสง
ผานรู บนกระดาษแขง็ ๓ แผน ถาชองของรูบนกระดาษแข็งไมอยูบนแนวเดียวกัน จะมองไมเห็นเปลวเทียน
และ หลังจากปรับแนวชอ งทงั้ สามใหอ ยูในแนวเดียวกนั แลว สังเกตไดว าถารอยเชอื ก และดงึ เชอื กเปน เสน ตรง
เดยี วกนั ได จะมองเหน็ เปลวเทยี นไข แสดงวา "แสงเคลอ่ื นที่ เปน เสน ตรง" เราสามารถเขียนเสนตรงแทน
ลาํ แสงนไ้ี ด และเรียกเสน ตรงนีว้ า รงั สขี องแสง การเขียนเสนตรงแทนรังสีของแสงนี้ ใชเสนตรงทีม่ หี ัวลกู ศร
กํากบั เสนตรงนนั้ โดยเสน ตรงแสดงลําแสงเล็กๆ และหวั ลูกศรแสดงทศิ การเคลื่อนที่ กลา วคอื หวั ลูกศรชี้ไป
ทางใด แสดงวาแสงเคลื่อนที่ไปทางนั้น
การมองเหน็ วตั ถใุ ดๆ ตอ งมีแสงจากวตั ถมุ าเขา ตา ซึ่งแบง ไดเ ปน 2 กรณีคือ

1. เมอ่ื วตั ถนุ ้นั มแี สงสวา งในตวั เอง จะมีแสงสวางจากวัตถุเขาตาโดยตรง
2. วตั ถนุ ั้นไมมีแสงสวา งในตัวเอง ตองมแี สงจากแหลง กําเนิดแสงอื่นกระทบวัตถุนัน้ แลว สะทอนเขา
ตาเมื่อแสงเคลื่อนที่ไปกระทบวัตถุตางๆ วัตถุบางชนิดแสงผานไปได แตวัตถุบางชนิดแสงผานไปไมได
เราอาจแบง วตั ถตุ ามปรมิ าณแสงและลกั ษณะทีแ่ สงผานวัตถุได 3 ประเภทดงั นี้
1. วตั ถุโปรง ใส หมายถงึ วตั ถทุ ี่แสงผา นไดห มดหรือเกือบหมดอยา งเปนระเบยี บ เราจึงสามารถมอง
ผานวตั ถุโปรงใส และมองเหน็ วัตถุท่อี ยูอกี ขา งหนึง่ ไดอ ยางชัดเจน วัตถุโปรงใสมีหลายชนิด เชน อากาศ
กระจกใส แกว ใสนา้ํ และแผน พลาสตกิ ใส เปนตน

293

2. วตั ถโุ ปรงแสง หมายถึง วตั ถทุ ่แี สงผานไดอยางไมเปน ระเบียบ เมื่อเรามองผานวตั ถุโปรงแสง จงึ
เห็นวตั ถุอกี ดา นหนึ่งไมชัดเจน เชน กระดาษชบุ นํา้ มัน กระจกฝา กระดาษไขหรือกระดาษลอกลาย และหมอก

เปนตน 3. วัตถทุ ึบแสง หมายถึง วัตถุท่ีแสงผานไปไมไ ด เชน ผา แผนไม แผน อะลมู เิ นยี ม แผนสังกะสี

กระดาษหนา เหลก็ และทองแดง เปน ตน

ดังทไี่ ดเรยี นมาแลว แสง เปน คลื่นแมเ หลก็ ไฟฟา สามารถเคลือ่ นทไ่ี ดโ ดยไมตอ งอาศยั ตวั กลาง และมี

การเคลอ่ื นทแ่ี นวเสน ตรงในตวั กลางชนดิ อน่ื ๆ จะเคลือ่ นที่ผา นตวั กลางแตละชนิดดว ยความเรว็ ไมเทา กัน

ตวั กลางใดมคี วามหนาแนน มากแสงจะเคลอ่ื นทผ่ี า นตวั กลางนน้ั ดว ยความเรว็ นอ ย ถา แสงเคลื่อนที่ผา นไมไ ดก ็

เปน เพราะวัตถุมกี ารดูดกลนื สะทอนแสง หรือการแทรกสอดของแสง นั้นคือ คุณสมบัติของแสงที่จะกลาวใน

หนว ยน้ี

คุณสมบตั ิของแสง
คุณสมบัติตางๆ ของแสงแตล ะคณุ สมบัติน้ัน เราสามารถนําหลักการมาใชประโยชนไดหลายอยาง

เชน คุณสมบัติของการสะทอนแสงของวัตถุ เรานํามาใชในการออกแบบแผนสะทอนแสงของโคมไฟ การหกั
เหของแสงนํา มาออกแบบแผนปดหนาโคมไฟ ซึ่งเปนกระจก หรือพลาสติกเพื่อบังคับทิศทางของแสงไฟ ที่
ออกจากโคมไปในทิศที่ตองการ การกระจายตัวของลําแสงเมื่อกระทบตัวกลางเรานํามาใชประโยชน เชนใช
แผน พลาสตกิ ใสปด ดวงโคมเพอ่ื ลดความจา จากหลอดไฟ ตา ง ๆ การดดู กลนื แสง เรานํามาทํา เตาอบพลังงาน
แสงอาทิตยเครื่องตมพลังงานแสง และการแทรกสอดของแสง นํามาใชประโยชนในกลองถายรูป เครื่องฉาย

ภาพตา ง ๆ จะเหน็ วาคณุ สมบัตแิ สงดงั กลา วกไ็ ดนํามาใชใ นชีวติ ประจําวันของมนษุ ยเราทัง้ นั้น

การสะทอ นแสง(Reflection)
การสะทอ นแสง หมายถึง การที่แสงไปกระทบกับตัวกลางแลวสะทอนไปในทิศทางอื่นหรือสะทอน

กลบั มาทิศทางเดมิ การสะทอนของแสงน้นั ข้ึนอยูก ับพน้ื ผวิ ของวัตถุดวยวา เรยี บหรอื หยาบโดยทั่วไปพนื้ ผิวท่ี
เรียบและมันจะทําใหมุมของแสงที่ตกกระทบมีคาเทากับมุมสะทอนตําแหนงที่แสงตกกระทบกับแสงสะทอน
บนพน้ื ผวิ จะเปน ตาํ แหนง เดยี วกนั ดงั รปู ก. ลกั ษณะของวัตถดุ งั กลา ว เชน อลูมิเนียมขัดเงาเหล็กชุบโครเมียม
ทอง เงินและกระจกเงาเปนตน แตถ า หากวัตถมุ ผี ิวหยาบ แสงสะทอนก็จะมีลักษณะกระจายกันดังรูป ข. เชน
ผนังฉาบปูนกระดาษขาว โดยท่ัวไปวัตถุสว นใหญจะเปนแบบผสมข้ึนอยกู บั ผวิ น้ันมคี วามมนั หรือหยาบ
มากกวา จะเหน็ การสะทอ นแสงไดจ ากรปู ก. และรปู ข.