วิทยาศาสตร์ ม.ต้น พว21001 กศน.

144
• ลมทะเล (Sea Breeze) เกิดในฤดรู อ นตามชายฝงทะเล ในเวลากลางวนั เมอ่ื พน้ื ดนิ ไดร บั ความรอ น
จากดวงอาทิตยจะมีอุณหภมู สิ ูงกวา พืน้ นา้ํ และอากาศเหนือพนื้ ดินเม่ือไดร บั ความรอ นจะขยายตัวลอยขึ้นสู
เบื้องบน อากาศเหนือพ้นื นํา้ ซง่ึ เย็นกวาจะไหลเขาไปแทนที่ เกิดลมจากทะเลพัดเขาหาฝงมีระยะทางไกล
ถงึ 16-48 กโิ ลเมตร และความแรงของลมจะลดลงเมื่อเขาถึงฝง
• ลมบก (Land Breeze) เกิดในเวลากลางคืน เมือ่ พนื้ ดนิ คายความรอนโดยการแผร งั สอี อก จะ
คายความรอ นออกไดเรว็ กวาพื้นนา้ํ ทาํ ใหมอี ณุ หภูมติ ํา่ กวา พืน้ นา้ํ อากาศเหนือพน้ื นํา้ ซ่งึ รอนกวาพนื้ ดนิ จะ
ลอยตวั ขน้ึ สูเบื้องบน อากาศเหนอื พ้นื ดนิ ซ่งึ เย็นกวาจะไหลเขาไปแทนท่ี เกิดเปนลมพัดจากฝงไปสูทะเล
ลมบก ซึ่งลมบกจะมีความแรงของลมออนกวาลมทะเล จึงไมสามารถพัดเขาสูทะเลไดระยะทางไกล
เหมอื นลมทะเล โดยลมบกสามารถพัดเขาสูทะเลมีระยะทางเพียง 8-10 กิโลเมตร เทา นัน้

2. ลมภเู ขาและลมหุบเขา (Valley Breeze) เปนลมประจําวันเชนเดียวกับลมบกและลมทะเล ลม
หุบเขา เกิดขึ้นในเวลากลางวัน อากาศตามภูเขาและลาดเขารอน เพราะไดรับความรอนจากดวงอาทิตย
เต็มที่ สวนอากาศที่หุบเขาเบื้องลางมีความเย็นกวาจึงไหลเขาแทนที่ ทําใหมีลมเย็นจากหุบเขาเบื้องลางพัด
ไปตามลาดเขาขึ้นสูเบื้องบน เรียกวา ลมหุบเขา

ภาพ : การเกิดลมหุบเขาและการเกิดลมภูเขา

3. ลมพดั ลงลาดเขา (Katabatic Wind) เปนลมที่พัดอยูตามลาดเขาลงสูหุบเขาเบื้องลาง ลมนี้มี
ลักษณะคลายกับลมภเู ขา แตมกี ําลงั แรงกวา สาเหตุการเกดิ เน่ืองจากลมเยน็ และมีนํา้ หนักมากเคล่ือนท่จี าก
ทีส่ งู ลงสูท ต่ี ่าํ ภายใตแรงดึงดดู ของโลก สว นใหญเ กดิ ขน้ึ ใน ชวงเวลากลางคืน เมื่อพื้นดินคายความรอน
ออก ในฤดูหนาวบริเวณทรี่ าบสูงภายในทวีปมีหมิ ะทับถมกนั อยู อากาศเหนอื พืน้ ดนิ เย็นลงมาก ทาํ ใหเปน
เขตความกดอากาศสูง ตามขอบที่ราบสูงแรงความชันความกดอากาศมีความแรงพอที่จะทําใหอากาศ
หนาว จากทส่ี งู ไหลลงสทู ตี่ ่าํ ได บางคร้งั จงึ เรียกวา ลมไหล (Drainage Wind) ลมนม้ี ีช่อื แตกตา งกันไปตาม
ทอ งถ่ินตาง ๆ เชน ลมโบรา ( Bora) เปน ลมหนาวและแหง มตี น กาํ เนดิ มาจากลมหนาวในสหภาพโซเวยี ต
(ป พ.ศ. 2534 เปล่ียนชอื่ เปนเครอื จกั รภพอสิ ระ) พัดขามภูเขาเขาสูชายฝงทะเลเอเดรียติกของประเทศ

145
ยูโกสลาเวีย จากทศิ ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ในฤดหู นาว เกดิ ขน้ึ ไดท ง้ั เวลากลางวนั และกลางคนื แตจะเกิดขึ้น
บอยและลมมีกําลังแรงจัดในเวลากลางคืนและสมมิสทราล ( Mistras) เปน ลมหนาวและแหง เชน เดยี วกบั
ลมโบรา แตมีความเร็วลมนอยกวา พัดจากภูเขาตะวันตกลงสูหุบเขาโรนทางตอนใตของประเทศฝรั่งเศส

ภาพ : ลมพัดลงลาดเขา
4. ลมชนี ุก (Chinook) เปนลมที่เกิดขึ้นทางดานหลังเขา มีลักษณะเปนลมรอนและแหง ความแรงลม
อยูในขั้นปานกลางถึงแรงจัด การเคลื่อนที่ของลมเปนผลจากความกดอากาศแตกตางกันทางดานตรงขาม
ของภูเขา ภูเขาดานที่ไดรับลมจะมีความกดอากาศมากและอากาศจะถูกบังคับใหลอยสูงขึ้นสูยอดเขา ซงึ่ จะ
ขยายตัวและพัดลงสูเบื้องลางทางดานหลังเขา ขณะที่อากาศลอยต่ําลง อุณหภมู ิจะคอ ย ๆ เพ่มิ สงู ขน้ึ ตาม
อตั ราการเปลยี่ นอุณหภูมิอะเดียแบติก จงึ เปน ลมรอ นและแหง ลมรอนและแหงที่พัดลงไปทางดานหลังเขา
ทางตะวนั ออกของเทอื กเขารอ็ กกี เรยี กวา ลมชีนุก บรเิ วณที่เกดิ ลมเปนบรเิ วณแคบ ๆ มีความกวางเพียง
2-3 รอ ยกโิ ลเมตร เทาน้นั และแผขยายจากทางตะวันออกเฉียงเหนือของมลรัฐนิวเม็กซิโก สหรัฐอเมริกา
ไปทางเหนือเขาสูแคนาดา ลมชีนุกเกดิ ขึน้ เม่ือลมตะวันตกชน้ั บนท่ีมีกาํ ลงั แรงพดั ขามแนวเทือกเขาเหนอื
ใตค อื เทือกเขาร็อกกี และ เทือกเขาแคสเกต อากาศทางดานเขาที่ไดรับลมถูกบังคับ ใหลอยขึ้น อณุ หภูมิ
ลดต่ําลง แตเมื่อลอยต่ําลงไปยังอีกดานของเขา อากาศจะถูกบีบ ทําใหม ีอณุ หภมู ิสูงข้นึ ถาลมที่มลี ักษณะ
อยางเดียวกบั ลมชนี ุก แตพัดไปตามลาดเขาของภูเขาแอลปในยุโรป เรียกวา ลมเฟหน ( Foehn) และถาเกิด
ในประเทศอารเจนตินา เรียกวา ลมซอนดา (Zonda)

146

ภาพ : ลักษณะการเกิดลมชีนุก
5. ลมซานตาแอนนา ( Santa Anna) เปน ลมรอ นและแหง พดั จากทางตะวนั ออก หรอื
ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื เขาสภู าคใตม ลรัฐแคลฟี อรเ นยี จะพดั ผา นบริเวณทะเลทรายและภูเขา จึงกลายเปน
ลมรอนและแหง ลมนี้เกิดขึ้นในเขตความกดอากาศสูงบริเวณแกรตเบซิน และเมื่อพดั ผานบรเิ วณใดจะ
กอใหเกดิ ความเสยี หายแกพืชผลบรเิ วณนน้ั โดยเฉพาะในฤดูใบไมผลิ เม่ือตน ไมต ิดผลออนและบรเิ วณท่ี
มลี มพดั ผา นจะมอี ุณหภูมิสูงขึ้น เชน เมอื่ ลมน้ีพัดเขาสภู าคใตม ลรัฐแคลฟิ อรเนีย ทําใหอ ณุ หภมู ิสูงกวา
บรเิ วณทไ่ี มมี ลมนพี้ ดั ผาน
6. ลมทะเลทราย (Desert Winds) เปนลมทองถิ่นเกิดในบริเวณทะเลทราย เวลาเกิดจะมาพรอมกับ
พายฝุ ุนหรอื พายทุ ราย คือ ลมฮาบูบ ( Haboob) มาจากคํา Hebbec ในภาษาอาหรับแปลวา ลม
ลมฮาบูบเวลาเกิดจะหอบเอาฝุนทรายมาดวย บริเวณที่เกิดไดแก ประเทศซูดานในทวีปแอฟริกา เฉล่ยี จะ
เกิดประมาณปละ 24 ครั้ง และบริเวณทะเลทราย ทางตะวันตกเฉียงใตของสหรัฐอเมริกา โดยเฉพาะทาง
ภาคใตของมลรัฐแอริโซนา
7. ลมตะเภาและลมวาว เปนลมทองถิ่นในประเทศไทย โดยลมตะเภาเปนที่พัดจากทิศใตไปยังทิศ
เหนือคือ พัดจากอาวไทยเขาสูภาคกลางตอนลาง พดั ในชว งเดือนกมุ ภาพนั ธถ ึงเดอื นเมษายน ซงึ่ เปนชว งท่ี
ลมมรสุมตะวันออกเฉียงเหนือ จะเปลี่ยนเปนลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต เปนลมที่นําความชื้นมาสูภาค
กลางตอนลาง ในสมัยโบราณลมนี้ จะชวยพัดเรือสําเภาซึ่งเขามาคาขายใหแลนไปตามลําน้ําเจาพระยา และ
พัดในชว งทีล่ มมรสมุ ตะวันตกเฉียงใต จะเปลี่ยนเปนลมมรสมุ ตะวันออกเฉียงเหนือ หรอื อาจจะเรยี กวา
ลมขาวเบา เพราะพัดในชวงที่ขาวเบากําลังออกรวง

147
เครื่องมือวดั อตั ราเร็วลม

เครอ่ื งมือวัดอตั ราเรว็ ลม เรยี กวา แอนนโิ มมเิ ตอร( Anemometer) มีหลายรูปแบบ บางรูปแบบทํา
เปนถุงปลอยลู บางรูปแบบทําเปนรูปถวย ครึ่งทรงกลม 3 - 4 ใบ วดั อตั ราเร็วลมโดยสังเกตการณยกตัวของ
ถุง หรอื นบั จาํ นวนรอบของถว ยทห่ี มนุ ในหนง่ึ หนว ยเวลา

เครื่องมือตรวจสอบทิศทางลม เราเรียกวา ศรลม สวนใหญมีลักษณะเปนลูกศร มหี างเปน แผน
ใหญ ศรลม จะหมุนรอบตัวตามแนวราบ จะลูลมในแนวขนานกับทิศทางที่ลมพัด เมื่อลมพัดมา หางลูกศร
ซ่งึ มีขนาดใหญจะถูกลมผลักแรงกวา หวั ลูกศร หัวลูกศรจึงชี้ไปทิศทางที่ลมพัดมา
เครือ่ งมือที่ใชใ นการวัดกระแสลม ไดแก

1. ศรลม
2. อะนโิ มมเิ ตอร
3. แอโรแวน

ภาพ : อะนโิ มมเิ ตอร

ผลของปรากฏการณท างลมฟา อากาศทม่ี ตี อมนุษยแ ละสิง่ แวดลอม
ประโยชนข องปรากฏการณทางลมฟาอากาศ
1. การเกิดลมจะชวยใหเกิดการไหลเวียนของบรรยากาศ
2. การเกิดลมสนิ คา
3. การเกดิ เมฆและฝน
4. การเกิดลมประจําเวลา
ผลกระทบและภยั อนั ตราย
1. ผลกระทบจากอิทธิพลของลมมรสุม เชน น้ําทวม น้ําทวมฉับพลัน
2. ผลกระทบจากอิทธิพลของลมพายุ เชน ตนไมลมทับ คลื่นสูงในทะเล
ปรากฏการณธรรมชาติ คือ การเปลี่ยนแปลงของธรรมชาติ ทั้งในระยะยาวและระยะสั้น

สภาพแวดลอมของโลกเปลี่ยนแปลงไปตามเวลา ทั้งเปนระบบและไมเปนระบบ เปนส่ิงท่ีอยรู อบตัวเรา
มันสง ผลกระทบตอส่ิงมีชีวิตในธรรมชาติ การเปลี่ยนแปลงบางอยาง มผี ลกระทบตอส่ิงมีชีวิตอยา งรนุ แรง

148

ตวั อยา งเหตุการณท่ีพบเห็นท่ัวไป ฝนตก ฟารอ ง ฟาผา พายุ และเหตุการณท ไ่ี มพ บบอยนัก เชน โลกรอ น
สุรยิ ุปราคา ฝนดาวตก

ปฏกิ ริ ยิ าเรอื นกระจก เกิดจากมลภาวะของแกสที่ไดสรางขึ้นในชั้นบรรยากาศของโลกและ
ปองกันไมใ หความรอ นนั้นระเหยออกไปในอวกาศในตอนกลางคนื ผลท่ไี ดค ือโลกจะมอี ุณหภมู สิ ูงข้ึนที่
เรยี กวา การเพิ่มอุณหภูมิของผิวโลก แกส็ ท่ีกอเกดิ ภาวะเรือนกระจกคอื

149

มวลอากาศ (Air mass)
มวลอากาศ หมายถึง ลักษณะของมวลอากาศที่มีลักษณะอากาศภายในกลุมกอนขนาดใหญมาก มีความชื้น
คลายคลึงกัน ตลอดจนสว นตา ง ๆ ของอากาศเทากัน มวลอากาศจะเกดิ ขน้ึ ไดตอ เม่ืออากาศสว นนั้นอยูก ับ
ที่ และมีการสมั ผสั กับพ้ืนผวิ โลก ซึง่ จะเปน พ้นื ดินหรือพืน้ นาํ้ ก็ได โดยสัมผสั อยูเปนระยะเวลานาน ๆ จนมี
คุณสมบัตคิ ลายคลงึ กับพน้ื ผิวโลกในสว นนน้ั ๆ เราเรียกบรเิ วณพืน้ ผวิ โลกนัน้ วา "แหลง กาํ เนดิ " เมอ่ื เกดิ
มวลอากาศขนึ้ แลวมวลอากาศน้นั จะเคลอ่ื นทอ่ี อกไปยงั บรเิ วณอน่ื ๆ มีผลทําใหลักษณะของลมฟาอากาศ
บริเวณน้ัน ๆ เปลี่ยนแปลงไป เนื่องจากมีสภาพแวดลอมใหม มวลอากาศจะสามารถเคลื่อนที่ไดในระยะ
ทางไกล ๆ และยงั คงรักษาคุณสมบตั ิสว นใหญเอาไวได การจําแนกมวลอากาศแยกพิจารณาไดเปน 2 แบบ
โดยใชคุณสมบตั ิของอุณหภูมิเปนเกณฑ และการใชล กั ษณะของแหลงกําเนดิ เปน เกณฑในการพจิ ารณา
ดงั น้ี

2.1 การจําแนกมวลอากาศโดยใชอุณหภมู ิเปน เกณฑ

2.1.1. มวลอากาศอุน (Warm Air mass) เปน มวลอากาศที่มีอุณหภมู ิสูงกวา อุณหภูมิของอากาศผิวพ้นื ที่
มวลอากาศเคลื่อนที่ผาน มกั มีแนวทางการเคลอื่ นท่จี ากละตจิ ดู ตํ่าไปยงั บริเวณละตจิ ูดสงู ขึ้นไป ใช
สัญลักษณแทนดวยตวั อกั ษร " W "

2.1.2 มวลอากาศเย็น (Cold Air mass) เปน มวลอากาศทีม่ ีอณุ หภูมิตาํ่ กวาอณุ หภมู ิผวิ พืน้ ทีม่ วลอากาศ
เคล่ือนท่ีผาน เปนมวลอากาศที่เคลอื่ นที่จากบรเิ วณละติจดู สงู มายังบริเวณละติจูดตาํ่ ใชส ญั ลักษณแ ทน
ดวยอักษรตัว " K " มาจากภาษาเยอรมัน คอื " Kalt " แปลวา เยน็

2.2 การจาํ แนกมวลอากาศโดยใชแหลงกําเนิดเปน เกณฑ

2.2.1 มวลอากาศข้วั โลก (Polar Air-mass)

2.2.1.1 มวลอากาศขวั้ โลกภาคพ้นื สมทุ ร (Marine Polar Air mass)
มีแหลงกําเนิดจากมหาสมุทร เม่อื มวลอากาศชนดิ นี้เคลอื่ นตวั ลงมายังละตจิ ดู ต่ําจะเปนลกั ษณะของมวล
อากาศที่ใหความเย็นและชุมชื้น แหลง กาํ เนดิ ของ มวลลอากาศชนดิ นอ้ี ยูบริเวณมหาสมทุ รแปซฟิ กตอน
เหนอื ใกลชองแคบแบริ่ง และเคลื่อนที่เขาปะทะชายฝงทะเลของประเทศสหรัฐอเมริกา ทําใหอากาศหนาว
เยน็ และมฝี นตก ในทางกลบั กนั ถา มวลอากาศน้เี คล่อื นทีไ่ ปยังบรเิ วณละตจิ ูดสูง จะกลายเปนมวลอากาศ
อนุ เรยี กวา "มวลอากาศอุนขั้วโลกภาคพื้นสมุทร" มลี ักษณะอากาศอบอุนและชมุ ชนื้

2.2.1.2 มวลอากาศขัว้ โลกภาคพื้นทวปี (Continental Polar Air mass)
มีแหลงกาํ เนดิ อยูบนภาคพ้ืนทวปี ในเขตละติจูดตํ่า มลี กั ษณะเปน มวลอากาศเยน็ และแหง เมื่อมวลอากาศ
เคล่อื นทผ่ี านบรเิ วณใดจะทําใหม ีอากาศเยน็ และแหง ยกตัวอยา งเชน สําหรับประเทศไทยจะไดรับอิทธิพล

150

จากมวลอากาศชนิดนซี้ ง่ึ มแี หลงกาํ เนดิ อยูแ ถบไซบเี รีย เมื่อเคลื่อนที่ลงมายังละติจูดต่ํากวาลงมายังประเทศ
ไทยในชวงเดือนพฤศจิกายน ถงึ มกราคม ทาํ ใหป ระเทศไทยมอี ณุ หภมู ติ ํ่าลง ลักษณะอากาศเย็นและแหง
ในฤดหู นาว

2.2.2 มวลอากาศเขตรอ น (Topical Air mass)

2.2.2.1. มวลอากาศเขตรอนภาคพน้ื ทวปี (Continental Topical Air mass)
มแี หลงกําเนดิ บนภาคพ้ืนทวีป จะมีลกั ษณะการเคลื่อนท่ีจากละติจดู ตาํ่ ไปสูละติจูดสงู ลักษณะอากาศจะ
รอ นและแหง แลง ทาํ ใหบรเิ วณทมี่ วลอากาศเคล่ือนที่ผา นมลี ักษณะอากาศรอ นและแหงแลง จงึ เรียกมวล
อากาศนี้วา "มวลอากาศอุนเขตรอนภาคพื้นทวีป " แหลง กาํ เนดิ ของมวลอากาศชนดิ นอ้ี ยบู รเิ วณตอนเหนอื
ของประเทศแม็กซิโก และทางทิศตะวันตกเฉียงใตของประเทศสหรัฐอเมริกา ถาหากมวลอากาศนี้
เคล่อื นท่มี ายงั เขตละตจิ ดู ตํา่ จะทําใหอ ณุ หภมู ิของมวลอากาศลดต่าํ ลงกวา อณุ หภูมขิ องอากาศผวิ พ้นื ทม่ี วล
อากาศเคลื่อนที่ผานจึงกลายเปน "มวลอากาศเย็นเขตรอนภาคพื้นทวีป" มีลกั ษณะอากาศเยน็ และแหงแลง

2.2.2.2. มวลอากาศเขตรอนภาคพืน้ สมทุ ร (Marine Topical Air mass)
มีแหลงกําเนิดอยูบนภาคพื้นสมุทรจึงนําพาความชุมชื้น เม่อื เคลอ่ื นท่ผี านบรเิ วณใดจะทําใหเ กดิ ฝนตก และ
ถา เคลือ่ นทไี่ ปยังละตจิ ดู สูงจะทําใหอากาศอบอนุ ขนึ้ ยกตัวอยางเชน ถามวลอากาศเขตรอนภาคพื้นสมุทร
เคลื่อนที่จากมหาสมุทรอินเดียเขามายังคาบสมุทรอินโดจีนจะทําใหเกิดฝนตกหนักและกลายเปนฤดูฝน
เราเรียกมวลอากาศดังกลาววา "มวลอากาศอุนเขตรอนภาคพื้นสมุทร " ในทางกลับกันถามวลอากาศนี้
เคลอ่ื นทีไ่ ปยังเขตละติจดู ต่ําจัะมีผลทาํ ใหอุณหภมู ิลดตํา่ ลง อากาศจะเย็นและชุมชื้น เรยี กวา "มวลอากาศ
เย็นเขตรอนภาคพน้ื สมุทร" นอกจากมวลอากาศที่กลาวมาแลวยังมีมวลอากาศที่เกิดจากแหลงกําเนิดอื่น ๆ
อกี ไดแ ก เขตขวั้ โลก มีมวลอากาศอารกติก เปนมวลอากาศจากมหาสมุทรอารกติกเคลื่อนที่เขามาทางตอน
หนือของทวีปอเมริกา และมวลอากาศแอนตารกติก เปนมวลอากาศบริเวณขั้วโลกใต ซึ่งมีอากาศเย็นและ
เคลื่อนที่อยางรุนแรงมาก

3. แนวอากาศ (Air Front) หรอื แนวปะทะของมวลอากาศ
แนวอากาศ หรอื แนวปะทะมวลอากาศ เกิดจากสภาวะอากาศที่แตกตางกันมาก โดยมีอุณหภมู ิ

และความชื้นตางกันมากมาพบกัน จะไมผสมกลมกลืนกันแตจะแยกจากกัน โดยทส่ี ว นหนา ของมวล
อากาศจะมีการเปลี่ยนแปลงรูปราง ลักษณะของมวลอากาศท่ีอนุ กวาจะถูกดนั ตัวใหลอยไปอยเู หนอื ลม่ิ
มวลอากาศเย็น เนื่องจากมวลอากาศอุนมีความหนาแนนนอยกวามวลอากาศเย็น แนวที่แยกมวลอากาศทั้ง
สองออกจากกนั เราเรยี กวา แนวอากาศ โดยทั่วไปแลวตามแนวอากาศหรือแนวปะทะอากาศจะมีลักษณะ
ของความแปรปรวนลมฟาอากาศเกิดขึ้น เราสามารถจําแนกแนวอากาศหรือแนวปะทะอากาศของมวล
อากาศได 4 ชนดิ ดงั น้ี

151

3.1 แนวปะทะของมวลอากาศอุน (Warm Front)
เกิดจากการที่มวลอากาศอุนเคลื่อนที่เขามายังบริเวณที่มีมวลอากาศเย็นกวา โดยมวลอากาศเย็นจะ

ยงั คงตวั บริเวณพนื้ ดนิ มวลอากาศอนุ จะลอยตวั สงู ข้ึน ซึ่งแนวของอากาศอุนจะมีความลาดชันนอยกวา
แนวอากาศเยน็ ซึ่งจากปรากฏการณแนวปะทะมวลอากาศอุนดังกลาวนี้ลักษณะอากาศจะอยูในสภาวะทรง
ตวั แตถ า ลกั ษณะของมวลอากาศอุนมีการลอยตวั ข้นึ ในแนวดิง่ (มีความลาดชันมาก ) จะกอใหเ กิดฝนตก
หนกั และพายฝุ นฟา คะนอง สงั เกตไดจ ากการเกดิ เมฆฝนเมฆนมิ โบสเตรตสั หรอื การเกดิ ฝนซู หรอื เรยี ก
อีกอยางหนง่ึ วาฝนไลช าง

3.2 แนวปะทะของมวลอากาศเย็น (Cold Front)
เมอื่ มวลอากาศเย็นเคล่อื นตัวลงมายังบรเิ วณทม่ี ลี ะติจดู ตาํ่ มวลอากาศเยน็ จะหนกั จงึ มีการเคลอ่ื น

ตวั ติดกบั ผิวดนิ และจะดนั ใหม วลอากาศอนุ ทม่ี คี วามหนาแนน นอ ยกวา ลอยตัวขึ้นตามความลาดเอียง ซ่งึ มี
ความลาดชันมากถึง 1:80 ซึ่งปรากฏการณดังกลาวตามแนวปะทะอากาศเย็นจะมีสภาพอากาศแปรปรวน
มาก มวลอากาศรอนถูกดันใหล อยตวั ยกสงู ข้ึน เปนลกั ษณะการกอตวั ของเมฆ ควิ มูโลนิมบสั
(Cumulonimbus) ทองฟาจะมืดครึม เกิดพายฝุ นฟาคะนองอยางรนุ แร u3591 . เราเรยี กบริเวณดงั กลา ววา
“แนวพายฝุ น” (Squall Line)

3.3 แนวปะทะของมวลอากาศซอน (Occluded Front)
เม่อื มวลอากาศเย็นเคลือ่ นทใ่ี นแนวทางติดกับแผนดนิ จะดนั ใหม วลอากาศอุนใกลกบั ผวิ โลก

เคลอ่ื นทไ่ี ปในแนวเดยี วกนั กบั มวลอากาศเยน็ มวลอากาศอนุ จะถกู มวลอากาศเยน็ ซอ นตวั ใหลอยสูงขึ้น
และเนื่องจากมวลอากาศเย็นเคลื่อนตัวไดเร็วกวาจึงทําใหมวลอากาศอุนชอนอยูบนมวลอากาศเย็น เราเรยี ก
ลักษณะดังกลาวไดอีกแบบวาแนวปะทะของมวลอากาศปด ลักษณะของปรากฏการณด ังกลาวจะทําใหเ กิด
เมฆคิวมูโลนิมบัส (Cumulonimbus) และทาํ ใหเ กดิ ฝนตก หรือพายุฝนไดเชน กนั

3.4 แนวปะทะมวลอากาศคงที่ (Stationary Front)
นอกจากแนวปะทะอากาศดังกลาวมาแลวนั้นจะมีลักษณะแนวปะทะอากาศของมวลอากาศคงที่

อกี ชนดิ หนง่ึ (Stationary Front) ซึ่งเปนแนวปะทะของมวลอากาศที่เกิดจากการเคลื่อนที่ของมวลอากาศ
อุนและมวลอากาศเย็นเขาหากัน และจากสภาพที่ทั้งสองมวลอากาศมีแรงผลักดันเทากัน จงึ เกดิ ภาวะ
สมดุลของแนวปะทะอากาศขึ้น แตจ ะเกดิ ในชว่ั ระยะเวลาใดเวลาหนง่ึ เทา นน้ั เมื่อมวลอากาศใดมี
แรงผลักดันมากขึ้นจะทําใหลักษณะของแนวปะทะอากาศเปลี่ยนไปเปนแนวปะทะอากาศแบบอื่น ๆ ทันที

152

4. พายุหมุน
พายุหมุนเกิดจากศูนยกลางความกดอากาศต่ําทําใหบริเวณโดยรอบศูนยกลางความกดอากาศต่ําซึง่

กค็ อื ความกดอากาศสูงโดยรอบจะพัดเขาหาศูนยกลางความกดอากาศต่ํา ขณะเดียวกันศูนยกลางความกด
อากาศตาํ่ จะลอยตวั สงู ขน้ึ และเยน็ ลงดว ยอตั ราอะเดยี เบตกิ (อณุ หภูมิลดลงเม่ือความสงู เพิ่มข้นึ ) ทาํ ใหเกดิ
เมฆและหยาดนาํ้ ฟา พายุหมุนจะมีความรุนแรงหรือไมขึ้นอยูกับอัตราการลดลงของความกดอากาศ
ถาอัตราการลดลงของความกดอากาศมีมากจะเกิดพายุรุนแรเงราสามารถแบงพายุหมุนออกเปน3 กลุม ดงั น้ี

4.1. พายุหมนุ นอกเขตรอ น
พายหุ มนุ นอกเขตรอ น หมายถึง พายหุ มนุ ที่เกิดขึ้นในเขตละตจิ ูดกลางและเขตละติจดู สงู ซึง่ ใน

เขตละติจูดดังกลาวจะมีแนวมวลอากาศเย็นจากขั้วโลกหรือมหาสมุทรอารกติก เคลื่อนตัวมาพบกับมวล
อากาศอุนจากเขตกึ่งโซนรอน มวลอากาศดังกลาวมีคุณสมบัติตางกัน แนวอากาศจะเกดิ การเปลย่ี นโดยเรม่ิ
มีลกั ษณะโคงเปน รปู คลu่ื 3609 . อากาศอนุ จะลอยตัวสูงขึ้นเหนอื อากาศเยน็ ซง่ึ เชน เดยี วกบั แนวอากาศเยน็
ซ่งึ จะเคล่ือนทีเ่ ขาแทนท่แี นวอากาศอุน ทําใหม วลอากาศอุนลอยตวั สงู ขนึ้ และจากคณุ สมบตั ิการเคลอื่ นที่
ของมวลอากาศเย็นทีเ่ คลอ่ื นตวั ไดเรว็ กวา แนวอากาศเย็นจึงเคลื่อนไปทันแนวอากาศอุน ทาํ ใหเ กดิ ลักษณะ
แนวอากาศรวมขน้ึ และเกดิ หยาดนาํ้ ฟา เม่ืออากาศอนุ ท่ถี ูกบงั คับใหลอยตวั ขึ้นหมดไปพายหุ มนุ กส็ ลายตัว
ไป อยางไรก็ตามเวลาที่เกิดพายุหมุนนั้นจะเกิดลักษณะของศูนยกลางความกดอากาศขึ้น ซงึ่ ก็คอื
ศูนยกลางความกดอากาศต่ํา ลมจะพัดเขาหาศูนยกลาง (ความกดอากาศสูงเคลื่อนที่เขาหาศูนยกลางความ
กดอากาศต่ํา ) ซ่งึ ลมพัดเขา หาศูนยก ลางดงั กลา วในซีกโลกเหนือ มีทิศทางการพัดวนทวนเข็มนาฬิกา
สวนในซีกโลกใตมีทิศทางตามเข็มนาฬิกา ซึ่งเปนผลมาจากการหมุนของโลกนั่นเอง

4.2 พายทุ อรน าโด (Tornado)
พายุทอรนาโด เปนพายุขนาดเล็กแตมีความรุนแรงมากที่สุด มักเกิดในประเทศสหรัฐอเมริกา และ

นอกนน้ั เกดิ ทแ่ี ถบประเทศออสเตรเลยี พายุดังกลาวเกิดจากอากาศเคลื่อนที่เขาหาศูนกลางความกดอากาศ
ตํ่าอยา งรวดเรว็ ลักษณะพายุคลายปลองไฟสีดําหอยลงมาจากเมฆคิวมูโลนิมบัส (Cumulonimbus) ในมวล
พายุมีไอนาํ้ และฝนุ ละออง ตลอดจนวตั ถตุ า ง ๆ ที่ถกู ลมพดั ลอยขึน้ ไปดวยความเร็วลมกวา 400 กโิ ลเมตร /
ชั่วโมง เมื่อพายุเคลื่อนที่ไปในทิศทางใดฐานของมันจะกวาดทุกอยางบนพื้นดินขึ้นไปดวย กอ ใหเ กดิ ความ
เสียหายมาก พายุทอรน าโดจะเกิดในชวงฤดูใบไมผลิ และฤดรู อ น เนื่องจากมวลอากาศขั้วโลกภาคพื้น
สมุทรมาเคลื่อนที่พบกับมวลอากาศเขตรอนภาคพื้นสมุทร และถาเกดิ ขน้ึ เหนือพ้นื น้ําเราเรยี กวา "นาคเลน
นา้ํ " (Waterspout)

153

4.3 พายุหมนุ เขตรอ น
พายหุ มนุ เขตรอ น เปน พายหุ มุนที่เกดิ ขึ้นในเขตรอนบรเิ วณเสน ศูนยส ูตรระหวา ง 8 - 12 องศา

เหนอื และใต โดยมากมักเกิดบรเิ วณพ้นื ทะเลและมหาสมทุ รท่ีมีอุณหภูมิของนา้ํ สูงกวา 27 องศาเซลเซยี ส
พายุหมุนเขตรอนเปนลักษณะของบริเวณความกดอากาศต่ํา ศูนยกลางพายุเปนบริเวณที่มีความกดอากาศ
ต่าํ มากทีส่ ุด เรียกวา "ตาพายุ" (Eye of Storm) มีลักษณะกลม และกลมรี มขี นาดเสน ผาศูนยก ลางตัง้ แต 50
- 200 กโิ ลเมตร บริเวณตาพายุจะเงียบสงบ ไมม ลี ม ทองฟาโปรง ไมมีฝนตก สว นรอบๆ ตาพายุจะเปน
บรเิ วณทีม่ ลี มพัดแรงจัด มีเมฆครม้ึ มีฝนตกพายุรนุ แรง พายุหมุนเขตรอนจัดเปนพายุที่มีความรุนแรงมาก
เกิดจากศูนยกลางความกดอากาศต่ํา ที่มีลมพัดเขาหาศูนยกลาง ในซีกโลกเหนือทิศทางการหมุนของลมมี
ทิศทางทวนเข็มนาฬิกา สวนซีกโลกใตมีทิศทางตามเข็มนาฬิกา ความเร็วลมเขาสูศูนยกลางอยูระหวาง 120
- 200 กโิ ลเมตร/ชวั่ โมง พายุในเขตนี้จะมฝี นตกหนกั องคการอุตุนิยมวิทยาโลกแบงประเภทพายุหมุนตาม
ความเร็วใกลศูนยกลางพายุ โดยแบงตามระดับความรุนแรง ไดด งั น้ี

พายุดเี ปรสช่นั (Depression) ความเรว็ ลมนอ ยกวา 63 กโิ ลเมตร/ ชว่ั โมงเปน พายอุ อ นๆมีฝนตกบางถงึ หนกั

พายุโซนรอน (Tropical Storm) ความเร็วลม 64 - 115 กโิ ลเมตร / ชัว่ โมง มีกําลังปานกลางมีฝนตกหนัก

พายุหมุนเขตรอ น หรือพายไุ ซโคลนเขตรอ น (Tropical Cyclone) ความเร็วลม มากกวา115 กโิ ลเมตร
ตอ ช่วั โมง เปนพายทุ มี่ กี าํ ลงั แรงสูงสุด มฝี นตกหนกั มาก บางครั้งจะมีพายุฝนฟาคะนองดวย พายุหมุนเขต
รอ นมีชอ่ื เรยี กตาง ๆ กนั ตามแหลง กาํ เนดิ ดงั น้ี

ถาเกิดในมหาสมุทรแปซิฟก และทะเลจนี ใต เรยี กวา ใตฝ นุ (Typhoon)
ถา เกดิ ในอา วเบงกอล และทะเลอาหรบั เรียกวา พายุไซโคลน (Cyclone)
ถา เกดิ ในแอตแลนตกิ และทะเลแคริบเบียน เรยี กวา พายเุ ฮอรร เิ คน (Hurricane)
ถาเกิดในทะเลประเทศฟลิปปนส เรยี กวา พายุบาเกียว (Baguio)
ถา เกดิ ทท่ี ะเลออสเตรเลยี เรียกวา พายุวิลลี วิลล่ี (Willi-Willi)

154

4.3.1 การเกิดพายหุ มุนเขตรอน
การเกดิ พายุหมุนเขตรอน มกั เกิดบรเิ วณแถบเสนศูนยส ูตรบริเวณละติจูด 8 - 15 องศาเหนือ ใต

ดังกลาวมาแลวขางตน สว นบรเิ วณเสน ศนู ยส ตู รจะไมเ กดิ การกอ ตัวของพายุหมุนแตอ ยา งใด เนื่องมาจากไมมี
แรงลม "คอรอิ อรสิ " (ซึ่งเปนแรงเหวี่ยงที่เกิดจากการหมุนรอบตัวเองของโลก บรเิ วณเสนศูนยสตู รจะมีคา เปน
ศนู ย) ลําดับการเกิดของพายุหมุนเขตรอนเปนดังนี้

1. สภาวะการกอตัว (Formation) มกั เกิดการกอ ตัวบรเิ วณทะเล หรือมหาสมุทร ทีม่ อี ุณหภมู ิสงู
กวา 27 องศาเซลเซยี ส

2. สภาวะทวีกาํ ลังแรง จะเกิดบริเวณศูนยกลางความกดอากาศต่ํา เกิดลมพัดเขา สศู นู ยกลาง มีเมฆ
และฝนตกหนกั เปน บรเิ วณกวา ง

3. สภาวะรุนแรงเต็มท่ี (Mature Stage) มกี าํ ลังลมสงู สุด ฝนตกเปนบริเวณกวางประมาณ
500 - 1,000 กโิ ลเมตร

4. สภาวะสลายตัว (Decaying Stage) มกี ารเคลื่อนตัวเขาสูภาคพ้ืนทวีป และลดกําลังแรงลง
อันเน่อื งมาจากพืน้ แผนดินมีความชนื้ นอยลง และพัดผานสภาพภูมิประเทศที่มีความตางระดับ ทําใหพายุ
ออ นกําลังลงกลายเปนดเี ปรสช่นั และสลายตัวลงไปในที่สุด

4.3.2 พายหุ มนุ เขตรอ นในประเทศไทย
สว นใหญเกอื บท้ังหมดเปนพายหุ มุนเขตรอนท่ีเกดิ ในมหาสมุทรแปซิฟก หรอื ในทะเลจนี ใต และ

การเคลื่อนตัวเขาสูประเทศไทย นอกนน้ั กอ ตวั ในเขตมหาสมทุ รอนิ เดยี เมื่อพิจารณาประกอบกับสภาพ
ทางภูมิศาสตรของประเทศไทยในดานทําเลที่ตั้ง พบวา มกั ไมค อ ยไดรบั อทิ ธพิ ลจากพายุใตฝนุ (Typhoon)
มากนัก เนื่องจากทิศทางการเคลื่อนตัวโดยสวนมากมีการเคลื่อนตัวจากทางดานทะเลจีนใต เคล่ือนเขาสู
ประเทศไทยทางบริเวณภาคตะวันออกเฉียงเหนือ หรอื ภาคเหนอื ในชวงเดือนกรกฎาคม ถงึ เดอื นกนั ยายน
โดยมากมักออนกําลังลงกลายเปนพายุดีเปรสชั่น หรือสลายตัวกลายเปนหยอมความกดอากาศต่ําเสียกอน
เนื่องจากพายุเคลอ่ื นตวั เขา สแู ผนดินจะออ นกําลงั ลงเมอ่ื ปะทะกับลกั ษณะภมู ปิ ระเทศเทอื กเขาสงู แถบ
ประเทศเวียดนาม กมั พูชา และเทือกเขาชายแดนของประเทศไทยเสียกอน ระบบการหมุนเวียนของลมจึง
ถกู กดี ขวาง เปน เหตุทําใหพ ายุออ นกําลังลงนั่นเอง สวนทางดานภาคใตของประเทศไทยมีลักษณะภูมิ
ประเทศที่เปนคาบสมุทรยื่นยาวออกไปในทะเล ชายฝงทะเลภาคใตทางดานทิศตะวันตกมีแนวเทือกเขาสูง
ชนั ทอดตวั ยาวตลอดแนวจงึ เปน แนวกนั พายไุ ดด ี สวนทางดานภาคใตทางฝงทิศตะวันออกไมมีแนวกําบัง
ดังกลาวทําใหเกิดความเสียหายจากพายุไดงายกวา โดยมากมักเกิดพายุเขามาในชวงเดือนตุลาคม ถงึ เดอื น
ธนั วาคม เปน ตน ตวั อยา งเชน ความเสียหายรายแรงจากพายุใตฝุนเกย ที่พัดเขาทางดานภาคใตทางดานฝง
ทะเลตะวันออกของประเทศเมื่อ วนั ท่ี 4 พฤศจิกายน 2532 ทําใหเกิดความเสียหายเปนอยางมาก โดยทว่ั ไป
ประเทศไทยมักจะไดรับอิทธิพลจากพายุดีเปรสชั่นมากที่สุด โดยเฉลย่ี ปล ะ 3 - 4 ลูก สําหรับการเกิดพายุ
หมนุ เขตรอ นในประเทศไทยมกั เกดิ ในฤดฝู น ตั้งแตเ ดือนพฤษภาคม เปน ตน ไปจนถงึ เดอื นตลุ าคม จะเปน

155

พายุหมุนเขตรอนทีก่ อ ตัวข้นึ ในบริเวณมหาสมุทรอนิ เดยี บริเวณมหาสมุทรแปซิฟกและทะเลจีนใต
สามารถแยกพิจารณาไดดังนี้

ชวงเดือนพฤษภาคม กอนเขาฤดูฝนอาจจะมีพายุไซโคลนจากอาวเบงกอล เคลอ่ื นตัวเขาสปู ระเทศ
ไทยทางดานทิศตะวันตก ทําใหมีผลกระทบตอภาคตะวันตกของประเทศ
ชวงเดือนกรกฎาคม ถงึ เดอื นกนั ยายน อาจจะมีพายุใตฝุนในมหาสมุทรแปซิฟกพัดผานเขามาทางภาค
ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ตอนบน ทาํ ใหม ีผลกระทบตอ ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ และภาคเหนอื ตอนบน

ชว งเดอื นกนั ยายน ถึงปลายเดือนตุลาคม อาจจะมีพายหุ มุนเขตรอ นในทะเลจนี ใตพัดผา นเขา มา
ทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนลาง ทําใหมผี ลกระทบตอภาคตะวนั ออก ภาคกลาง ตอนลางของ
ภาคเหนอื และตอนลางของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ รวมทั้งเขตกรุงเทพมหานคร และปรมิ ณฑล

สําหรับชวงตนฤดูหนาวประมาณเดือนพฤศจิกายนถึงตนเดือนมกราคม มักจะมีความกดอากาศต่ํา
ในตอนลางของทะเลจีนใตพัดผานเขามาในอาวไทย ทาํ ใหมผี ลกระทบตอ ภาคใตฝ ง ตะวนั ออกต้งั แต
จังหวัดชุมพรลงไป

ปจจุบันเราสามารถทราบไดลวงหนาถึงการเกิดพายุหมุนเขตรอนและทิศทางการเคลื่อนที่โดยการ
ใชเครื่องมือตรวจอากาศที่ทันสมัย ไดแ ก ดาวเทียมอตุ นุ ิยมวิทยา เรดารต รวจอากาศ เปน ตน อยางไรก็ตาม
ผลกระทบจากความเสียหายอันเนื่องมาจากพายุหมุนเขตรอน อาทิเชน ฝนตกหนักตดิ ตอ กนั อาจทําใหเ กดิ
นาํ้ ปา ไหลหลากได ทําใหเสนทางคมนาคมถูกตัดขาดรวมทั้งแนวสายไฟฟา และเสาไฟฟา พนื้ ท่ี
เกษตรกรรมไดรับความเสียหาย ตลอดจนทาํ ใหเ รอื เลก็ และเรอื ใหญอ บั ปางได

4.3.3 การเรียกชอ่ื พายุหมุน
สาํ หรบั ในเขตภาคพน้ื มหาสมทุ รแปซฟิ ก เหนอื ดา นตะวนั ตก และทะเลจนี ใต นกั อุตุนิยมวิทยาได

ตงั้ ชอ่ื พายไุ ว 5 ชุด แตล ะชดุ ประกอบดวยชอ่ื พายุหมุน 28 ชอื่ โดยความรวมมือในการเสนอชื่อของ 14
ประเทศในแถบภูมิภาคดังกลาว นํามาใชเปนชื่อพายุหมุนเขตรอน การใชจะใชหมุนเวียนกันไปตามแถว
โดยเริม่ ตัง้ แตแถวแรกของสดมภท่ี 1 ไปจนถึงชื่อสุดทายของสดมภ แลวจึงขึ้นไปใชชื่อของแถวแรกของ
สดมภท ่ี 2 เชน "ดอมเรย"(Damrey) ไปจนถงึ "ทรามี" (Trami) แลว จึงขึน้ ไปท่ี "กองเรย" (Kong-Rey) เปน
ตน สําหรับประเทศไทยไดเสนอชื่อพายุหมุนเขตรอน คือ พระพริ ณุ , วภิ า, เมขลา, นดิ า , กหุ ลาบ, ทเุ รียน,
รามสูร, หนมุ าน , ชบา และขนนุ ( ตารางที่ 1)

156

ตารางที่ 1 แสดงรายชอ่ื พายหุ มนุ ทเ่ี กดิ ขน้ึ ในมหาสมทุ รแปซฟิ ก ตอนเหนอื ดา นตะวนั ตก

ประเทศที่ตงั้ ชือ่ สดมภท ่ี 1 สดมภท ่ี 2 สดมภที่ 3 สดมภที่ 4 สดมภท่ี 5

Cambodia ดอมเรย กองเรย นากรี กรอวาญ สารกิ า

China หลงหวาง ยทู ู ฟงเฉิน ตูเจี๊ยน ไหหมา

Dpr Korea โคโรจิ โทราจิ คาเมจิ เมมิ มอิ ะริ

Hk.China ไคตก๊ั มานยี่ ฟอ งวอง ฉอยหวน่ั มางอน

Japan เทมบิน อุซางิ คัมมุริ ขอบปุ โทะคาเงะ

Loa Pdr. โบลาเวน ปลาบึก พนั ฝน เกศนา นกเตน

Macau จนั จู วทู บิ หวงั ฟง พารมา มยุ ฝา

Malaysia เจอลาวตั เซอพตั รซู า มเี ลอ เมอรบ คุ

Micronesia เอวนิ ลา ฟโ ท ซินลากู เนพาทัค นนั มาดอล

Philippines บิลิส ดานสั ฮากุปด ลปู ค ทาลัส

Ro Korea เกมี นารี ซังมี ซดู าล โนรู

Thailand พระพริ ณุ วภิ า เมขลา นดิ า กหุ ลาบ

U.S.A. มาเรีย ฟรานซสิ โก ฮโี กส โอเมส โรเค

Viet Nam เซลไม เลคคีมา บาวี คอนซอน ซอนคา

Cambodia โบพา กรอซา ไมส กั จนั ทู เนสาด

China หวคู ง ไหเย่ียน ไหเ ฉิน เตย้ี มู ไหถ งั

Dpr Korea โซนามุ โพดอล พงโซนา มนิ ดอนเล นอเก

Hk.China ซานซาน แหลง แหลง ยนั ยนั เทงเทง บนั หยนั

Japan ยางิ คะจคิ ิ คจุ ริ ะ คอมปาซิ วาชิ

Loa Pdr. ชางสาร ฟาใส จนั ทรห อม น้าํ ตน มัทสา

Macau เบบินกา ฮวั เหมย หลนิ ฝา หมาเหลา ซนั หวู

Malaysia รมั เบีย ทาปา นังกา เมอรนั ติ มาวา

Micronesia ซูลิค มิเทค ซูเดโล รานานิม กโู ซว

Philippines ซิมารอน ฮาจิบิส อมิ บโุ ด มาลากัส ทาลิม

Ro Korea เซบี โนกรู ี โกนี เมกิ นาบี

Thailand ทุเรียน รามสรู หนมุ าน ชบา ขนนุ

U.S.A. อโู ท ซาทาน อโี ท โคโด วนิ เซนเต

Viet Nam ทรามี ฮาลอง แวมโค ซองดา เซลลา

ที่มา : ศนู ยอ ตุ นุ ยิ มวทิ ยาภาคเหนอื จงั หวดั เชยี งใหม ,2544.

157

5. พายุฝนฟาคะนอง (Thunderstorm)
พายฝุ นฟา คะนอง หมายถึง อากาศทม่ี ีฝนตกหนกั มีฟา แลบฟารอง เปนฝนที่เกิดจากการพาความ

รอ น มลี มพดั แรง เกิดอยางกระทนั หันและยตุ ิลงทนั ทที ันใด พายุฝนฟาคะนองเกิดจากการที่อากาศไดรับ
ความรอนและลอยตัวสูงขึ้นและมีไอน้ําในปริมาณมากพอ ประกอบกับการลดลงของอุณหภูมิ จงึ เกิดการ
กลน่ั ตวั ควบแนน ของไอนาํ้ และเกดิ พายฝุ นฟา คะนอง พายุฝนฟาคะนองประกอบดวยเซลลอากาศจํานวน
มาก ในแตล ะเซลลจ ะมอี ากาศไหลขน้ึ และลงหมนุ เวยี นกนั พายุฝนฟาคะนองเกิดมากในเขตรอน เนอ่ื งจาก
อากาศชนื้ มากและมีอณุ หภูมสิ ูง ทําใหมีสภาวะอากาศไมทรงตัว พายุฝนฟาคะนองมักเกิดจากเมฆคิวมู
โลนมิ บัส (Cumulonimbus)
5.1 ขัน้ ตอนการเกิดพายฝุ นฟาคะนอง
5.1.1 ระยะการเกดิ เมฆควิ มูลสั (Cumulus Stage) หรือข้นั กอตวั เมอ่ื อุณหภูมผิ วิ พ้ืนเพม่ิ สงู ขึน้ จะทาํ ให
มวลอากาศอุนลอยตัวขึ้นบน เกดิ การกลัน่ ตัวของไอน้าํ เปน เมฆคิวมูลัส (Cumulus) มวลอากาศรอนจะ
ลอยตวั สูงขนึ้ เรอื่ ย ๆ ทําใหมวลอากาศยกตัวสูงขึ้นสูเบื้องบนตลอด และเร็วขน้ึ
5.1.2 ระยะการเกิดพายุ (Mature Stage)

ระยะนี้พายุจะเริ่มพัดเกิดกระแสอากาศจมตัวลม เนื่องจากฝนตกลงมาจ ะดึงเอามวลอากาศใหจม
ตวั ลงมาดว ย และมวลอากาศอุนก็ยังคงลอยตัวขึ้นเบื้องบนตอไป จากผลดังกลาวทําใหเกิดสภาพอากาศ
แปรปรวน และลมกระโชกแรง เนื่องมาจากมวลอากาศในกอนเมฆมีความแปรผันมาก มกี ารหมนุ เวยี น
ของกระแสอากาศขึ้นลง เกดิ ฟา แลบ ฟารอง รวมทั้งอาจมีลูกเหบ็ ตกดว ยเชน กัน
5.1.3 ระยะสลายตัว (Dissipating Stage)
เปนระยะสดุ ทา ยเมอ่ื ศูนยกลางพายจุ มตัวลงใกลพ ้ืนดนิ รูปทรงของเมฆจะเปลี่ยนจากเมฆคิวมูโลนิมบัส
(Cumulonimbus) เปน เมฆอลั โตสเตรตสั (Altostratus) หรอื เมฆซโี รควิ มูลัส (Cirrocumulus) ฝนจะเบา
บางและหายไปในที่สุด

อยางไรก็ตามการเกิดพายุฝนฟาคะนองดังกลาว หากมีศูนยกลางพายุหลายศูนยกลางจะทําใหเกิด
พายุฝนฟาคะนองยาวนานมาก และเกิดกระแสอากาศที่รุนแรงมากจนสามารถทําใหเกิดลูกเห็บได
ชวงเวลาของการเกิดพายุฝนฟาคะนองประมาณ 1 - 2 ชั่วโมง
5.2 ชนดิ ของพายฝุ นฟาคะนอง
5.2.1 พายุฝนฟาคะนองพาความรอน (Convectional Thunderstorm)

เปนพายุฝนที่เกิดจากการพาความรอน ซง่ึ มวลอากาศอุนลอยตัวสูงขน้ึ ทําใหอุณหภมู ขิ องอากาศ
เยน็ ลง ไอน้ําจะกลั่นตัวกลายเปนเมฆควิ มโู ลนมิ บสั (Cumulonimbus) และเกดิ เปน พายฝุ นฟา คะนอง มกั
เกิดเนื่องจากโลกไดรับความรอนจากดวงอาทิตย ทําใหพนื้ ดนิ รอ นขนึ้ มาก อากาศบรเิ วณพ้นื ดนิ จะลอย
สงู ขน้ึ เกดิ เปน เมฆควิ มโู ลนมิ บสั (Cumulonimbus) มกั เกิดในชวงบา ยและเยน็ ในวันท่ีอากาศรอนจัด

158

5.2.2 พายฝุ นฟา คะนองภเู ขา (Orographic Thunderstorm)
เกิดจากการที่มวลอากาศอุนเคลื่อนที่ไปปะทะกับภูเขา ขณะที่มวลอากาศเคลื่อนที่ไปตามลาดเขา

อากาศจะเย็นตัวลง ไอนา้ํ กลนั่ ตัวกลายเปนเมฆควิ มโู ลนมิ บสั (Cumulonimbus) ทําใหเ กิดลักษณะของฝน

ปะทะหนาเขา พายลุ ักษณะนจ้ี ะเกิดบริเวณตนลมของภเู ขา เมฆจะกอ ตวั ในแนวตง้ั สงู มาก ทําใหล กั ษณะ

อากาศแปรปรวนมาก
5.2.3. พายุฝนฟา คะนองแนวปะทะ (Frontal Thunderstorm)
เกิดจากการปะทะกันของมวลอากาศ มักเกิดจากการปะทะของมวลอากาศเย็นมากกวา

มวลอากาศอุน มวลอากาศอุนจะถูกดนั ใหยกตัวลอยสูงขน้ึ ไอนํ้ากล่ันตัวกลายเปนเมฆคิวมูโลนิมบสั

(Cumulonimbus) และเกิดเปนพายุฝนฟาคะนองแนวปะทะอากาศเย็น อากาศเย็น มวลอากาศอุน

เคลือ่ นทไ่ี ป การเคลื่อนที่มาปะทะกันของปะทะภูเขา มวลอากาศอุนและเย็น ทําใหเกดิ พายฝุ นฟา คะนอง
5.3 ปรากฏการณท เ่ี กิดจากพายฝุ นฟาคะนอง
ขณะเกดิ พายุฝนฟา คะนองจะเกิดฟาแลบ ฟารอ ง ฟาผา ลูกเหบ็ ตก มีลมกระโชกแรงเปนครั้ง

คราว โดยในรอบ 1 ป ทั่วโลกมพี ายุฝนฟา คะนองเกิดข้ึนถงึ 16 ลา นครง้ั โดยเฉพาะในเขตละตจิ ดู สงู และใน

เมืองท่อี ากาศรอนช้นื จะมีจํานวนวนั ท่ีมพี ายุฝนฟาคะนองเกดิ ไดถ งึ 80 - 160 วนั ตอ ป สําหรับประเทศไทยมัก

เกดิ มากในเดอื น เมษายน - พฤษภาคม เปนชวงท่ีเกิดพายุฝนฟาคะนองมากท่สี ดุ
5.3.1 การเกิดฟาแลบ เกดิ ข้นึ พรอมกบั ฟารอง แตม นษุ ยเรามองเห็นฟา แลบกอ นไดย ินเสยี งฟา รอง
เนื่องจากแสงเดินทางเร็วกวาเสียง (แสงมอี ตั ราเร็ว 300,000 กโิ ลเมตร/วนิ าที สวนเสยี งมอี ตั ราเรว็ 1/3 ของ

แสง) ประกายไฟฟาของฟาแลบ 1 ครง้ั มปี ริมาณไฟฟา จาํ นวนสูงถงึ 200,000 แอมแปร และมีความตาง

ศกั ยถ งึ 30 ลา นโวลต ฟาแลบเกิดจากประจไุ ฟฟาเคล่ือนที่จากกอนเมฆสูกอ นเมฆ จากกอ นเมฆสพู ้นื ดิน

โดยมขี นั้ ตอนคอื ประจไุ ฟฟา ที่เคลอื่ นท่ีถายเทในกอนเมฆมกี ารเคลื่อนทหี่ ลดุ ออกมาและถายเทสูอาคาร

สง่ิ กอ สราง หรือตนไมส งู บนพน้ื ดิน เหตกุ ารณเ หลานีใ้ ชเ วลานอยกวา 1 วนิ าที และเกดิ เปน แสงของฟา

แลบ ซึ่งบางครั้งลําแสงมีความยาวถึง 60 - 90 เมตร
5.3.2 การเกิดฟารอ ง เนื่องจากประกายไฟฟาของฟาแลบทาํ ใหอากาศในบริเวณนัน้ มีอณุ หภูมสิ งู ข้นึ ถงึ
ประมาณ 25,000 องศาเซลเซยี ส อยางเฉียบพลัน มีผลทําใหอากาศมีการขยายตัวอยางรวดเร็วและรุนแรง

ทําใหเ กิดเสยี ง "ฟารอง" เนื่องจากฟารอ งและฟา แลบเกดิ ขึ้นพรอมกนั ดังน้ันเมื่อเรามองเหน็ ฟา แลบ และ

นับจาํ นวนวินาทตี อไปจนกวา จะไดย ินเสียงฟารอง เชน ถา นบั ได 3 วนิ าที แสดงวาฟาแลบอยูหางจากเรา

ไปประมาณ 1 เมตร และสาเหตุทเี่ ราไดยินเสียงฟารอ งครวญครางอยางตอเนื่องไปอกี ระยะหนง่ึ เนอ่ื งจาก

มีสาเหตุมาจากการเดินทางของเสียงมีความตางกันในเรื่องของระยะเวลาและระยะทางที่คาบเกี่ยวกัน

นน่ั เอง

159

5.3.3 การเกดิ ฟาผา เปนปรากฏการควบคูกันกั บฟา แลบ และฟา รอ ง เน่ืองจากประจไุ ฟฟาไดมีการหลุด
ออกมาจากกลุมเมฆฝน และถา ยเทลงสพู น้ื ดนิ ตน ไม อาคารหรือส่งิ กอ สรา ง ตลอดจนสง่ิ มีชวี ติ อน่ื ๆ
ฟา ผาอาจกอ ใหเกิดอันตรายถงึ ชีวติ ได เนื่องจากมีพลังงานไฟฟาสูง ความรุนแรงของกระแสไฟฟาจาก
ฟาผา เพียงพอทจ่ี ะจุดหลอดไฟฟา ขนาด 60 แรงเทยี นใหส วา งไดถ งึ จาํ นวน 600,000 ดวง เลยทเี ดยี ว
6. รองมรสุม (Monsoon Trough)

เกิดจากแนวความกดอากาศต่ํา ทําใหเ กดิ ฝนตก ซึ่งเปนลักษณะอากาศของประเทศไทย
แนวรอ งความกดอากาศตาํ่ จะอยใู นแนวทศิ ตะวนั ตก และทศิ ตะวนั ออก รองมรสุมจะมีการเปลี่ยนแปลง
ตําแหนงตามการเคลื่อนที่ของดวงอาทิตย เชน เมื่อดวงอาทิตยโคจรออมไปทางทิศเหนือ รอ งมรสมุ กจ็ ะ
เคลอื่ นที่ตามไปดวย การเคลื่อนที่ของรองมรสุมมีผลตอการเปลี่ยนทิศทางการรับลม เชน รองมรสุมที่
เคลื่อนที่ไปทางดานทิศเหนือ บริเวณที่รับลมทางดานทิศเหนือจะเปลี่ยนไปเปนการรับลมจากทางดานทิศใต
ทันที รองมรสุมมีผลตอ การเกดิ ฝนตกอนั เนือ่ งมาจากสาเหตขุ างตนคือ ทําใหอากาศบริเวณดังกลาวยกตัวลอย
สูงขนึ้ ขยายตัวกลายเปนเมฆฝน บริเวณรองมรสุมจึงมักมีเมฆมากและมีฝนตก สวนประเทศไทยรองมรสุม
เกิดจากการปะทะกันของลมมรสุมตะวันตกเฉียงใต
และลมมรสมุ ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มผี ลทาํ ใหเกดิ ฝนตกเปนบรเิ วณกวา ง ถาแนวชนของรองมรสุมทั้งสอง
ชนกันยิ่งแคบจะเกิดเปนพายุฝนฟาคะนองไดงาย และถาเกิดรองมรสุมนาน จะสงผลใหเกิดฝนตกนานทาํ
ใหเ กิดน้าํ ทว มไดเชนกัน
ทีม่ า : ศูนยอตุ ุนยิ มวิทยาภาคเหนอื จงั หวดั เชยี งใหม , 2544.

160

พายไุ ซโคลนนารกีส
นารกีส เปนชื่อของเด็กหญิงชาวมุสลิม แปลวา ดอกไม และใชเปนชื่อพายุไซโคลนที่เสนอโดยประเทศ

ปากีสถาน ไซโคลนนารกีส เปน พายุหมุนทีเ่ กดิ ขนึ้ ในอา วเบงกอล จัดเปนพายหุ มนุ เขตรอน ( Tropical
Cyclone) ชนดิ หนง่ึ

ภาพ พายุไซโคลนนารกีส http://en.wikipedia.org/wiki/Cyclone_Nargis

ขอ มูลพายไุ ซโคลนนารก ีส ประกอบดวย

ประเด็น รายละเอยี ด

วนั ท่ี 27เมษายน 2551

แหลง กาํ เนดิ อา วเบงกอลตอนกลาง มีศูนยกลางอยูท ี่ละตจิ ดู 15.9 องศาเหนอื
ลองตจิ ดู 93.7 องศาตะวนั ออก

ความเร็วลม 215 กิโลเมตรตอช่วั โมง

ความกดอากาศต่ํา 962 มิลลิบาร

อตั ราเรว็ ในการเคลื่อนท่ี ประมาณ 16-18 กิโลเมตรตอชวั่ โมง

วนั ท่ีสรางความเสยี หาย วันท่ี 3 พฤษภาคม 2551

พ้ืนที่ท่ีไดรับความเสยี หาย บริเวณสามเหลี่ยมปากแมน้ําอิระวดี และนครยางกุง ประเทศพมา

161

พายุไซโคลน
พายุไซโคลน เปน พายหุ มุนเขตรอน (Tropical Cyclone) ท่เี กดิ ข้ึนในบรเิ วณอาวเบงกอล หรือมหาสมทุ ร

อนิ เดยี พายหุ มุนเขตรอนเกิดในบรเิ วณเสนศนู ยสูตรระหวาง 23.5 องศาเหนือ กับ 23.5 องศาใต โดยจะเรม่ิ
กอตวั จากหยอมความกดอากาศตาํ่ ในทะเล แลวไตระดบั ขึน้ ไปเรอ่ื ยๆ จนกลายไปเปนพายุดีเปรสชัน พายุ
โซนรอ น และพายหุ มนุ เขตรอ น ตามระดับความเร็วลมสูงสุดใกลศูนยกลางของพายุ

ชื่อพายุ พายดุ เี ปรสชนั พายโุ ซนรอ น พายหมุนเขตรอน
(Depression) (Tropical Storm) (Tropical Cyclone)

กําลังแรง ออ น ปานกลาง รนุ แรง

ความเร็วลมสูงสุดใกลศูนยกลาง ไมเกิน 61 กม./ชม. ระหวา ง 62-117 กม./ชม. ตง้ั แต 118 กม./ชม. ข้ึนไป

การต้ังช่อื ไมมกี ารต้ังช่อื พายุ มกี ารต้งั ช่ือพายุ มีการตงั้ ชอ่ื พายุ

หมายเหตุ : การเรียกชนิดของพายุจะแตกตางกันตามแหลงที่เกิด เชน
• เกดิ ในมหาสมทุ รแปซฟิ ก เหนอื ดา นตะวนั ตก มหาสมทุ รแปซฟิ ก ใต และทะเลจนี ใต เรยี กวา พายุ
ไตฝ ุน
• เกิดในอา วเบงกอลหรือมหาสมุทรอนิ เดยี เรียก พายุไซโคลน
• เกดิ ในมหาสมทุ รแอตแลนตกิ เหนอื ทะเลแครบิ เบยี น อา วเมก็ ซโิ ก และทางดา นตะวนั ตกของ
เม็กซโิ ก เรียก พายเุ ฮอรร เิ คน
• เกดิ ในทะเลประเทศฟล ิปปนส เรียก พายุบาเกียว
• เกดิ แถบทวปี ออสเตรเลยี เรยี ก พายุวิลลี-วิลลี่

การกอ ตัวของพายุไซโคลน
พายุไซโคลน เปนพายทุ เ่ี กดิ ขนึ้ ในบรเิ วณแถบเขตรอ น กอ ตัวข้ึนในทะเลทมี่ คี วามกดอากาศตาํ่ ซึง่

มนี ํา้ อุนอยางนอ ย 27 องศาเซลเซยี ส และมีปริมาณไอนาํ้ สูง อากาศท่รี อนเหนือนํา้ อุนจะลอยตวั สูงข้นึ และ
อากาศบริเวณโดยรอบที่เย็นกวาจะพัดเขามาแทนที่ แตเนื่องจากโลกหมุน ทําใหลมที่พัดเขามา เกิดการ
หมนุ ไปดว ย โดยพายหุ มนุ เขตรอ นเหนอื เสน ศนู ยส ตู รจะหมนุ ในทศิ ทางทวนเขม็ นาฬกิ า สว นพายหุ มนุ
เขตรอนใตเ สนศนู ยส ตู รจะหมุนในทศิ ทางกลบั กนั คือตามเข็มนาฬิกา

พายหุ มนุ เขตรอ นเม่อื อยใู นสภาวะท่ีเจรญิ เติบโตเต็มท่ี จะเปน พายุท่มี คี วามรนุ แรงทีส่ ดุ ชนดิ หน่งึ
ในบรรดาพายทุ ี่เกิดขนึ้ ในโลก มเี สน ผานศูนยกลางต้งั แต 100 กโิ ลเมตรข้นึ ไป และเกดิ ขึ้นพรอ มกบั ลมท่ี
พัดแรงมาก

162

ผาพายุไซโคลน
การกอตัวของพายุไซโคลนแตละครั้ง ประกอบดวยสวนประกอบสําคัญ 3 สว น ไดแ ก
• ตาพายุ (Eye) เปนบริเวณจุดศูนยกลางของการหมุนของพายุ และเปนบริเวณที่มีความกดอากาศต่ํา
ลมพัดเบา ไมมีฝน มีเสนผานศูนยกลางประมาณ 10-50 กโิ ลเมตร
• ขอบตาพายุ หรือ กําแพงตา ( Eye Wall) เปน พื้นท่ีรอบๆ ตาพายุ เปน บรเิ วณทป่ี ระกอบดว ยลมท่ี
พดั รุนแรงที่สดุ
• บรเิ วณแถบฝน (Rainbands) เปนบรเิ วณท่ปี ระกอบดว ยเมฆพายุ และวงจรการเกดิ ไอนํ้า โดยมีการ
กลน่ั ตวั เปนหยดนาํ้ เพอื่ ปอ นใหแ กพายุ

ลักษณะการเกดิ "พายุงวงชาง" หรอื "นาคเลน นาํ้ " มี 2 แบบ ไดแ ก

1. เปน พายทุ อรนาโด ท่ีเกดิ ขนึ้ เหนอื ผนื น้าํ (ซง่ึ อาจจะเปน ทะเล ทะเลสาบ หรอื แอง นํ้าใดๆ) โดย
พายทุ อรน าโด จะเกดิ ข้นึ ระหวา งท่ีฝนฟา คะนองอยางหนัก เรยี กวา พายุฝนฟาคะนองแบบซูเปอรเซลล
(Supercell thunderstorm) และมีระบบอากาศหมุนวนที่เรียกวา เมโซไซโคลน ( Mesocyclone) จึงเรียกพายุ
นาคเลนนํ้าแบบนวี้ า นาคเลนน้ําท่ีเกิดจากทอรนาโด (Tornado waterspout)

2. เกดิ จากการทีม่ วลอากาศเย็น เคลอ่ื นผา นเหนือผิวนา้ํ ทีอ่ ุน กวา โดยบรเิ วณใกลๆ ผิวนาํ้ มี
ความชื้นสูง และไมคอยมีลมพัด (หรือถา มกี พ็ ดั เบาๆ) ผลกค็ อื อากาศทีอ่ ยตู ดิ กับผืนนาํ้ ซ่ึงอนุ ในบางบริเวณ
จะยกตวั ขน้ึ อยา งรวดเรว็ และรนุ แรง ทําใหอากาศโดยรอบไหลเขามาแทนที่ จากนั้นจึงพุงเปนเกลียวขึ้นไป
แบบน้ีเรยี กวา "นาคเลน นาํ้ " (True waterspout) ซึ่งมักเกิดในชวงอากาศดีพอสมควร (fair-weather
waterspout) อาจเกดิ ไดบ อ ย และประเภทเดียวกับกรณีที่เกิดขนึ้ ในประเทศไทย เนื่องจากในชว งทีเ่ กิด
มักจะมีพายฝุ นฟาคะนองรว มอยดู วย

ความแตกตางของ 2 แบบนกี้ ็คอื นาคเลนน้ําที่เกิดจากทอรนาโดจะเริ่มจากอากาศหมุนวน (ใน
บรเิ วณเมฆฝนฟา คะนอง) แลวหยอนลํางวงลงมาแตะพื้น คืออากาศหมุนจากบนลงลาง สว นนาคเลน นาํ้
ของแทจ ะเรมิ่ จากอากาศหมนุ วนบรเิ วณผิวพน้ื นา้ํ แลวพุงข้ึนไป คืออากาศหมุนจากลางขึ้นบน ในชวงที่
อากาศพุง ขึน้ เปน เกลยี ววนน้ี หากน้ําในอากาศยังอยูในรูปของไอน้ํา เราจะยังมองไมเห็นอะไร แตห าก
อากาศขยายตวั และเยน็ ตวั ลงถึงจดุ หนึ่ง ไอนา้ํ กจ็ ะกล่นั ตัวเปน หยดนํา้ จาํ นวนมาก ทาํ ใหเ ราเห็นทอ หรอื
"งวงชาง" เชอ่ื มผนื นา้ํ และเมฆ ซ่งึ เปน ทีม่ าของช่อื "พายุงวงชาง"

โดยสวนใหญมีความยาวประมาณ 10 - 100 เมตร ขนาดเสน ผา นศนู ยก ลางมีตัง้ แต 1 เมตร ไป
จนถงึ หลาย 10 เมตร โดยในพายอุ าจมที อ หมนุ วนเพยี งทอ เดยี วหรอื หลายทอ กไ็ ด แตล ะทอ จะหมนุ ดว ย
อตั ราเรว็ ในชว ง 20-80 เมตรตอ วินาที กระแสลมในตวั พายุเร็วถงึ 100 - 190 กโิ ลเมตรตอ ชว่ั โมง และอาจ
สูงถงึ 225 กโิ ลเมตรตอชั่วโมง ซึ่งสามารถคว่ําเรือเล็กๆ ไดสบาย ดังนั้น ชาวเรือควรสังเกตทิศทางการ
เคลอ่ื นทใ่ี หด ี แลว หนีไปในทิศตรงกันขา ม นอกจากน้ี พายุชนดิ นี้ยังสามารถเคล่อื นท่ีไดเ รว็ ต้ังแต 3 - 130

163
กิโลเมตรตอ ช่วั โมง แตสว นใหญจ ะเคลอื่ นทค่ี อ นขา งชา ประมาณ 18 - 28 กิโลเมตรตอช่วั โมง ท้ังนี้ พายุนี้
มอี ายไุ มยืนยาวนกั คอื อยูในชวง 2 - 20 นาที จากนั้นก็จะสลายตัวไปในอากาศอยางรวดเร็ว

อยางไรก็ตาม ดร.อานนท สนทิ วงศ ณ อยธุ ยา ผอ.ศูนยเ ครือขายงานวิเคราะหว จิ ัย และฝก อบรม
การเปลี่ยนแปลงของโลก แหงภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต กลาวถึงปรากฏการณ พายุงวงชาง วา
ปรากฏการณดังกลา วสว นใหญม ักจะเกิดในน้าํ โดยเฉพาะในทะเลจะเหน็ บอยกวา ในนํ้าจืด สาํ หรบั
ประเทศไทยเคยเกดิ ปรากฏการณนข้ี นึ้ แตไมบอ ยนัก และไมเ ปน อันตราย เพราะมีขนาด 1% ของพายุทอร
นาโด

ฝนกรด การเผาผลาญนํ้ามนั เช้ือเพลิงจะสง ผลใหก า ซซลั เฟอรไดออกไซดแ ละไนโตรเจน
ออกไซดเกดิ ขึน้ กาซเหลานี้จะลอยสูงขึ้นในชั้นบรรยากาศจากโรงงานอุตสาหกรรม โรงผลติ ไฟฟา
ยานพาหนะและแพรก ระจายลงในนาํ้ ซง่ึ จะระเหยเปน เมฆและรวมตวั กนั เปน กรดตกลงมาเรยี กวา ฝน
กรด ฝนกรดอาจสรางความเสียหายโดยตรงใหแกตนไม ถาน้ําในแมน้ําและทะเลสาบกลายมาเปนกรด
พชื และสัตวจะไมส ามารถดาํ รงชีวติ อยูได ฝนกรดยังสรางความเสียหายใหกับอาคาร และส่ิงปลูกสราง
ดว ย

ภาพ : การเกิดฝนกรด

164

ภัยพิบตั ิ หมายถึง เหตุการณที่อาจเกิดจากธรรมชาติ หรือเกิดจากการกระทาํ ของมนษุ ยท ี่อาจเกดิ ขึ้น
ปจจุบันทนั ดว นหรือคอย ๆ เกิด มีผลตอชุมชนหรือประเทศชาติ ภยั พบิ ตั อิ าจเปน ไดท้งั เหตกุ ารณท่ี
เกดิ ขน้ึ ตามธรรมชาติ เชน อุทกภยั หรือเปนเหตุการณที่มนษุ ยก ระทําขนึ้ เชน การแพรก ระจายของ
สารเคมี เปนตน

165

เรือ่ งท่ี 4 ทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม

ส่งิ แวดลอมมที ัง้ ส่งิ ที่มีชวี ติ และไมม ีชวี ิตเกดิ จากการกระทาํ ของมนษุ ยห รอื มีอยตู ามธรรมชาติ
เชน อากาศ ดิน หิน แรธ าตุ นํ้า หว ย หนอง คลอง บงึ ทะเลสาบ ทะเล มหาสมทุ ร พชื พรรณสตั วตาง ๆ
ภาชนะเครือ่ งใชตาง ๆ ฯลฯ สิง่ แวดลอ มดังกลาวจะมกี ารเปล่ยี นแปลงอยเู สมอ โดยเฉพาะมนุษยเปน
ตัวการสําคัญยิ่งที่ทําใหสิ่งแวดลอมเปลี่ยนแปลงทั้งในทางเสริมสรางและทําลาย

จะเหน็ วา ความหมายของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มีความสัมพันธกนั อยา งใกลชดิ
ตา งกนั ท่ีส่ิงแวดลอ มนน้ั รวมทกุ สิง่ ทุกอยางที่ ปรากฏ อยรู อบตวั เรา สวนทรัพยากรธรรมชาติเนน สง่ิ ที่
อํานวยประโยชนแ กม นษุ ยม ากกวา สง่ิ อน่ื

ประเภทของทรพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอม

ทรพั ยากรธรรมชาติ แบงตามลักษณะที่นํามาใชไดเปน 2 ประเภทใหญ ๆ คอื
1. ทรัพยากรธรรมชาติประเภทใชแลวไมหมดสิ้น ไดแ ก
1) ประเภทที่คงอยูตามสภาพเดิมไมมีการเปลี่ยนแปลงใด ๆ เลย เชน พลังงาน จากดว ง

อาทติ ย ลม อากาศ ฝนุ ใชเ ทา ไรกไ็ มมกี ารเปลย่ี นแปลงไมรจู กั หมด
2) ประเภทที่มีการเปลี่ยนแปลงได เน่อื งจากถูกใชในทางทีผ่ ิด เชน ท่ดี ิน นํา้ ลักษณะภูมิ

ประเทศ ฯลฯ ถาใชไมเปนจะกอใหเกิดปญหาตามมา ไดแ ก การปลกู พืชชนดิ เดยี วกันซาํ้ ๆ ซาก ๆ ในท่เี ดมิ
ยอมทาํ ใหด ินเสอ่ื มคุณภาพ ไดผ ลผลิตนอ ยลงถา ตอ งการใหด ินมีคณุ ภาพดีตอ งใสปุย หรอื ปลูกพืชสลับและ
หมนุ เวยี น

2. ทรัพยากรธรรมชาติประเภทใชแลวหมดสิ้นไป ไดแ ก
1) ประเภทที่ใชแลว หมดไป แตสามารถรักษาใหคงสภาพเดิมไวได เชน ปาไม สตั วป า

ประชากรโลก ความอุดมสมบูรณของดิน น้ําเสียจากโรงงาน น้ําในดิน ปลาบางชนิด ทัศนียภาพอันงดงาม
ฯลฯ ซง่ึ อาจทําใหเกิดขนึ้ ใหมไ ด

2) ประเภทที่ไมอาจทําใหมีใหมได เชน คุณสมบัติธรรมชาติของดิน พรสวรรคของ
มนุษย สตปิ ญญา เผาพนั ธุข องมนุษยช าติ ไมพ มุ ตน ไมใ หญ ดอกไมป า สตั วบ ก สตั วน ้ํา ฯลฯ

3) ประเภทท่ีไมอาจรกั ษาไวได เมอ่ื ใชแ ลว หมดไป แตยังสามารถนํามายุบให กลบั เปน
วตั ถเุ ชนเดมิ แลวนํากลบั มาประดิษฐขึน้ ใหม เชน โลหะตาง ๆ สงั กะสี ทองแดง เงิน ฯลฯ

4) ประเภทท่ีใชแลวหมดส้ินไปนํากลับมาใชอกี ไมไ ด เชน ถานหิน นาํ้ มันกาซ อโลหะ
สว นใหญ ฯลฯ ถูกนาํ มาใชเ พยี งครง้ั เดียวก็เผาไหมหมดไป ไมสามารถนํามาใชใหมได

ทรัพยากรธรรมชาติหลักที่สําคัญของโลก และของประเทศไทยไดแ ก ดิน ปา ไม สัตวปา นา้ํ แร
ธาตุ และประชากร (มนุษย)

166

สงิ่ แวดลอ ม
สงิ่ แวดลอมของมนษุ ยท ี่อยูร อบ ๆ ตัว ทง้ั สิง่ ท่ีมชี วี ิตและไมมชี วี ติ ซ่งึ เกดิ จาก การกระทําของ

มนุษยแบง ออกเปน 2 ประเภท คอื

1. สิ่งแวดลอมทางธรรมชาติ

2. สง่ิ แวดลอ มทางวฒั นธรรม หรอื สง่ิ แวดลอ มประดษิ ฐ หรอื มนุษยเสรมิ สรา งกําหนดขึ้น

ส่งิ แวดลอ มธรรมชาติ จาํ แนกได 2 ชนิด คือ

1) สง่ิ แวดลอ มทางกายภาพ ไดแก อากาศ ดนิ ลกั ษณะภมู ิประเทศ ลักษณะ

ภูมิอากาศ ทศั นียภาพตาง ๆ ภูเขา หวย หนอง คลอง บึง ทะเลสาบ ทะเล มหาสมุทรและ

ทรัพยากรธรรมชาติทุกชนิด

2) สิ่งแวดลอมทางชีวภาพหรือชีวภูมิศาสตร ไดแก พืชพนั ธธุ รรมชาติตางๆ

สตั วปา ปา ไม สงิ่ มชี วี ติ อ่ืน ๆ ที่อยูรอบตัวเราและมวลมนษุ ย
ส่ิงแวดลอ มทางวฒั นธรรม หรือสิ่งแวดลอ มประดษิ ฐ หรือมนษุ ยเ สรมิ สรา งข้นึ ไดแ ก
สิ่งแวดลอมทางสังคมที่มนุษยเสริมสรางขึ้นโดยใชกลวิธีสมัยใหม ตามความเหมาะสมของสังคม

เศรษฐกิจ การเมือง ศาสนา และวฒั นธรรม เชน เคร่อื งจักร เครือ่ งยนต รถยนต พดั ลม โทรทศั น วิทยุ

ฝนเทยี ม เขอ่ื น บานเรอื น โบราณสถาน โบราณวตั ถุ อ่นื ๆ ไดแ ก อาหาร เครอื่ งนงุ หม ทอี่ ยอู าศยั คา นยิ ม

และสุขภาพอนามัย
ประโยชนข องทรพั ยากรธรรมชาติ
ทรัพยากรธรรมชาติมีประโยชนมหาศาลตอมนุษยชาติทั้งทางตรงและทางออม แตละชนิดมี

ประโยชนแ ตกตา งกัน ดงั น้ี
น้ํา มนุษยใ ชบริโภค อปุ โภค ทสี่ ําคญั ก็คือ นํ้าเปนปจจยั สาํ คญั สาํ หรั บทรัพยากร ธรรมชาติ
ชนดิ อน่ื ดว ย เชน สตั วปา ปา ไม ทงุ หญา และดนิ
ดิน ทรัพยากรธรรมชาติสว นใหญ มดี ินเปน แหลงอาศัย หรอื บอ เกดิ มนุษยส ามารถสรา ง
ทรัพยากรธรรมชาติบางชนิดทดแทนไดโดยอาศัยดินเปนปจจัยสําคัญ นอกจากมนุษยจะอาศัยอยูบน

พืน้ ดินแลว ยังนําดินมาเปน สว นประกอบสาํ คัญในการสรา งท่อี ยูอาศัย เปนแหลง ทาํ มาหากิน ทํา

การเกษตร ทําการอตุ สาหกรรม เครอ่ื งปน ดินเผาตาง ๆ ถาขาดดินหรือดินขาดความอุดมสมบูรณ

ทรัพยากร ทเี่ ปน ปจจยั 4 ในการดาํ รงชวี ติ จะนอ ยลงหรอื หมดไป
ปา ไม ประโยชนที่สําคัญของปาไมคือ ใชไมในการสรางที่อยูอาศัย เปนที่อาศัยของสัตวปา เปน
แหลงตน นา้ํ ลําธาร เปนแหลงหาของปา เปน ปจ จยั สําคัญท่ีทําใหเ กิดวฏั จกั รของนา้ํ ทําใหอ ากาศบริสุทธิ์

ชว ยอนรุ กั ษดิน เปนแหลง นนั ทนาการ นอกจากน้ีปา ไมยงั กอ ใหเกดิ การอุตสาหกรรมอกี หลายชนดิ ทาํ ให

ประชาชนมีงานทํา เกิดแหลงอาชีพอิสระ และเปนแหลงยาสมุนไพร

167

สตั วป า มนุษยไดอ าหารจากสัตวปา สัตวป าหลายชนดิ ไดห นงั นอ เขา งา กระดกู ฯลฯ มาทาํ
ของใช เครื่องนุงหม และประกอบยารักษาโรค สัตวปาชวยใหเกิดความงดงามและคุณคาทางธรรมชาติ
ชวยรักษาดุลธรรมชาติ

แรธ าตุ มนษุ ยนาํ แรธ าตุตาง ๆ มาถลงุ เปน โลหะ ทาํ ใหเกิดการอตุ สาหกรรมหลายประเภท ทาํ
ใหราษฎรมีงานทํา สงเปนสินคาออกนํารายไดมาสูประเทศปละมาก ๆ นอกจากนี้ยังมีผลพลอยไดจากการ
ถลุงหรือกล่ันอกี หลายชนดิ เชน ยารักษาโรค น้ํามันชักเงา เครื่องสําอาง แรบางชนิดเกิดประโยชนใน
การเกษตร เชน แรโ พแทสเซยี ม ใชทาํ ปุย เปนตน

ทรัพยากรธรรมชาตติ างเปน ปจ จยั เอ้อื อํานวยตอ กัน เชน ดินเปนทเี่ กดิ ท่อี ยอู าศยั ของสัตวป า ปา
ไม ชวยรกั ษาดินและเกดิ ปุย ธรรมชาติ นา้ํ เปน ปจ จัยสาํ คญั ชว ยในการดาํ รงชีวติ ของสัตว พชื ปา ไม ทําให
เกิดวัฏจักรของน้ํา ซึ่งทําใหเกิดความสมดุลทางธรรมชาติ กอ ใหเ กิดส่งิ แวดลอมท่ีดีและเหมาะสมกับการ
ดํารงชีวิตของมนุษย

ปญหาของทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ ม
การพัฒนาที่ผานมาไดระดมใชทรัพยากรธรรมชาติ โดยเฉพาะทีด่ ิน ปา ไม แหลงนาํ้ ทรัพยากร
ชายฝง ทะเล ทรพั ยากรธรณี ในอัตราที่สูงมากและเปนไปอยางไมมีประสิทธิภาพ จนมีผลทาํ ให
ทรพั ยากรธรรมชาตเิ หลา นเ้ี กดิ การรอ ยหรอ และเสื่อมโทรมลงอยางรวดเร็ว รวมท้งั เรม่ิ สง ผลกระทบตอ
การดํารงชีวิตของประชาชนในชนบท ที่ตองพึ่งพาทรัพยากรเปนหลกั ในการยงั ชพี ไดแ ก
ทรพั ยากรปาไม พื้นที่ปาไมมีสภาพเสื่อมโทรมและมีแนวโนมลดลงอยางมาก เนื่องมาจากสาเหตุ
สําคัญหลายประการ ไดแก การลักลอบตัดไมทําลายปา การเผาปา การบกุ รกุ ทําลายปาเพื่อตองการท่ีดิน
เปน ท่ีอยูอาศัย และทําการเกษตร การทําไรเลือ่ น ลอยของชาวเขาในพื้นที่ตนน้ําลําธาร และการใชทด่ี นิ เพอื่
ดําเนินโครงการของรัฐบาล เชน การจัดนิคมสรางตนเอง การชลประทาน การไฟฟา พลังน้าํ การกอ สราง
ทาง กิจการรักษาความมั่นคงของชาติ เปนตน การท่ีพืน้ ทีป่ า ไมท วั่ ประเทศลดลงอยางมาก ไดส ง ผล
กระทบตอการควบคุมระบบนิเวศโดยสวนรวมอยางแจงชัด เชน กรณีเกิดวาตภัยและ อุทกภยั ครั้งรายแรง
ในพืน้ ทภ่ี าคใต ปญหาความแหงแลงในภาคตางๆ ของประเทศ

168

ภาพ : การตัดไมทําลายปา

ทรพั ยากรดนิ ปญหาการพังทลายของดินและการสูญเสียหนาดิน โดยธรรมชาติ เชน การชะลาง
การกัดเซาะของน้ําและลม เปนตน และที่สําคัญคือ ปญหาจากการกระทําของมนุษย เชน การทําลายปา เผา

ปา การเพาะปลกู ผิดวธิ ี เปน ตน กอใหเกดิ การสญู เสียความอุดมสมบรู ณของดินทาํ ใหใชประโยชนจ าก

ทด่ี นิ ไดล ดนอ ยลง ความสามารถในการผลิตทางดานเกษตรลดนอยลง และยังทําใหเกิดการทับถมของ

ตะกอนดนิ ตามแมน าํ้ ลาํ คลอง เข่ือน อา งเก็บน้ํา เปนเหตใุ หแ หลง น้าํ ตน้ื เขนิ
ทรัพยากรทด่ี ิน ปญหาการใชที่ดินไมเหมาะสมกับสมรรถนะของที่ดิน และไมคํานึงถึงผลกระทบ
ตอ สิ่งแวดลอ ม ไดแ ก การใชท ดี่ ินเพื่อการเกษตรกรรมอยางไมถ กู หลกั วิชาการ ขาดการบํารุงรักษาดิน การ

ปลอยใหผิวดินปราศจากพืชปกคลุม ทาํ ใหส ูญ เสยี ความชมุ ชืน้ ในดิน การเพาะปลกู ท่ี ทําใหด ิน

เสยี การใชปยุ เคมีและยากําจัดศัตรูพืชเพอ่ื เรงผลติ ผล ทําใหด นิ เส่อื มคุณภาพและสารพษิ ตกคา งอยูในดนิ

การบุกรุกเขาไปใชประโยชนที่ดินในเขตปาไมบนพื้นที่ที่มีความลาดชันสูง รวมทั้งปญหาการขยายตัวของ

เมอื งที่รุกลํา้ เขาไปในพื้นท่เี กษตรกรรม และการนํามาใชเปนที่อยูอาศัย ที่ตั้งโรงงานอุตสาหกรรม หรอื

การเกบ็ ท่ดี ินไวเ พือ่ การเกง็ กําไร โดยมิไดมีการนํามาใชประโยชนแตอยางใด
ทรพั ยากรแหลง น้ํา การใชประโยชนจากแหลงน้ําเพื่อกิจกรรมตางๆ ยังมีความขัดแยงกัน ขน้ึ อยู
กับวตั ถุประสงคข องแตละกจิ กรรม กอ ใหเ กิดความยุงยากตอการจดั การทรพั ยากรนา้ํ และการพฒั นาแหลง

น้ําความขัดแยงดังกลาวมีแนวโนมวาจะสูงขึ้น จากปรมิ าณนาํ้ ทเ่ี กบ็ กักไดมจี าํ นวนจํากัด แตความตองการ

ใชนาํ้ มีปริมาณเพม่ิ ข้นึ ตลอดเวลา ทงั้ ในดา นเกษตรกรรม อุตสาหกรรม และการอุปโภคบริโภค เปน ผลให

มีน้ําไมเพียงพอกับความตองการ

169

ปะการัง ปะการังที่สวยงามในเมืองไทยหลายแหงตองเสื่อมโทรมลงอยางนาเสียดาย โดยเฉพาะ
ปญหาการถูกทําลายโดยฝมือมนุษย นับเปนปญหาสําคัญของความเสื่อมโทรมของปะการัง ไดแ ก การ
ระเบิดปลา เปนการทําลายปะการังอยางรุนแรง ซึ่งเทากับเปนการทําลายที่อยูอาศัยของสัตวและพืชใน
บรเิ วณนัน้ และเปนการทําลายการประมงในอนาคตดวย

การอนรุ ักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอ ม
การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม หมายถึง การใชทรัพยากรธรรมชาติและ

สงิ่ แวดลอมอยา งฉลาด โดยใชใ หน อ ยเพื่อใหเ กิดประโยชนสงู สุด โดยคาํ นงึ ถงึ ระยะเวลาในการใชให
ยาวนาน และกอ ใหเกิดผลเสยี หายตอ สิ่งแวดลอมนอ ยท่สี ุด รวมทง้ั ตองมีการกระจายการใช
ทรัพยากรธรรมชาติอยางทั่วถึง อยางไรก็ตาม ในสภาพปจจุบันทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมมี
ความเสื่อมโทรมมากขึ้น ดังนั้นการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมจึงมีความหมายรวมไปถึง
การพฒั นาคุณภาพสงิ่ แวดลอ มดวย

การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมสามารถกระทําไดหลายวิธี ทั้งทางตรงและ
ทางออม ดังนี้

1. การอนรุ ักษท รพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอมโดยทางตรง ซึ่งปฏบิ ตั ไิ ดใ นระดบั บคุ คล
องคกร และระดับประเทศ คือ

1) การใชอ ยา งประหยดั คอื การใชเทาทีม่ ีความจําเปน เพื่อใหมที รัพยากรไวใ ชไ ดน าน
และเกิดประโยชนอยางคุมคามากที่สุด

2) การนาํ กลับมาใชซ ํา้ อกี สิ่งของบางอยางเมื่อมีการใชแลวครั้งหนึ่งสามารถที่จะนํามาใช
ซํ้าไดอกี เชน ถุงพลาสติก กระดาษ เปนตน หรอื สามารถที่จะนํามาใชไ ดใ หมโดยผา นกระบวนการตาง ๆ
เชน การนํากระดาษที่ใชแลวไปผานกระบวนการตาง ๆ เพ่อื ทาํ เปนกระดาษแขง็ เปน ตน ซึง่ เปนการลด
ปริมาณการใชทรัพยากรและการทําลายสิ่งแวดลอมได

3) การบรู ณ ะซอมแซม สิ่งของบางอยางเมื่อใชเปนเวลานานอาจเกิดการชํารุดได
เพราะฉะนั้นถามีการบูรณะซอมแซม ทําใหสามารถยืดอายุการใชงานตอไปไดอีก

4) การบําบดั และการฟน ฟู เปนวิธีการที่จะชวยลดความเสื่อมโทรมของทรัพยากรดวยการ
บําบัดกอ น เชน การบําบัดน้าํ เสียจากบา นเรอื นหรอื โรงงานอตุ สาหกรรม เปนตน กอ นทจี่ ะปลอ ยลงสู
แหลงนํา้ สาธารณะ สว นการฟนฟูเปนการรอ้ื ฟน ธรรมชาตใิ หกลบั สูสภาพเดมิ เชน การปลูกปาชาย
เลน เพื่อฟนฟูความ สมดุลของปาชายเลนใหกลับมาอุดมสมบูรณ เปนตน

5) การใชส งิ่ อื่นทดแทน เปนวิธีการที่จะชวยใหมีการใชทรัพยากรธรรมชาตินอยลงและไม
ทําลายสิ่งแวดลอม เชน การใชถุงผาแทนถุงพลาสติก การใชใบตองแทนโฟม การใชพลังงานแสงแดด
แทนแรเ ชือ้ เพลิง การใชปุยชีวภาพแทนปยุ เคมี เปน ตน

170

6) การเฝาระวงั ดแู ลและปอ งกัน เปน วธิ กี ารทีจ่ ะไมใ หท รพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ ม
ถูกทําลาย เชน การเฝา ระวังการท้ิงขยะ ส่งิ ปฏิกลู ลงแมนาํ้ ลาํ คลอง การจัดทําแนวปองกันไฟปา เปนตน

2. การอนุรักษทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมโดยทางออม สามารถทาํ ไดหลายวธิ ี ดังน้ี
1) การพัฒนาคุณภาพประชาชน โด ยสนบั สนนุ การศกึ ษาดา นการอนรุ กั ษ
ทรพั ยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมที่ถูกตองตามหลักวิชา ซึ่งสามารถทําไดทุกระดับอายุ ทั้งในระบบ
โรงเรียนและสถาบันการศึกษาตาง ๆ และนอกระบบโรงเรียนผานสื่อสารมวลชนตาง ๆ เพือ่ ใหป ระชาชน
เกิดความตระหนักถึงความสําคัญและความจําเปนในการอนุรักษ เกิดความรักความหวงแหน และใหความ
รวมมอื อยางจรงิ จงั

2) การใชมาตรการทางสงั คมและกฎหมาย การจัดตั้งกลุม ชุมชน ชมรม สมาคม เพื่อการ
อนรุ กั ษทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอ มตาง ๆ ตลอดจนการใหความรวมมือทั้งทางดานพลังกาย พลัง
ใจ พลังความคดิ ดว ยจิตสํานกึ ในความมีคณุ คา ของสิง่ แวดลอมและทรัพยากรท่ีมีตอตัวเรา เชน กลุม ชมรม
อนรุ กั ษทรัพยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอ มของนักเรียน นกั ศึกษา ในโรงเรียนและสถาบันการศกึ ษา
ตา ง ๆ มลู นธิ คิ มุ ครองสัตวปาและพรรณพชื แหง ประเทศไทย มูลนิธิสืบนาคะเสถียร มลู นิธโิ ลกสเี ขยี ว
เปนตน

3) สงเสริมใหป ระชาชนในทองถิน่ ไดม ีสว นรว มในการอนรุ กั ษ ชวยกันดแู ลรักษาใหคง
สภาพเดิม ไมใหเกิดความเสื่อมโทรม เพื่อประโยชนในการดํารงชีวิตในทองถิ่นของตน การประสานงาน
เพื่อสรางความรูความเขาใจ และความตระหนักระหวางหนวยงานของรัฐ องคกรปกครองสวนทองถิ่นกับ
ประชาชน ใหมีบทบาทหนาที่ในการปกปอง คุมครอง ฟนฟูการใชทรัพยากรอยางคุมคาและเกิดประ
โยชนสูงสุด

4) สง เสรมิ การศึกษาวิจยั คนหาวธิ ีการและพฒั นาเทคโนโลยี มาใชในการจัดการกับ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมใหเกิดประโยชนสูงสุด เชน การใชความรูทางเทคโนโลยีสารสนเทศ
มาจัดการวางแผนพัฒนา การพัฒนาอุปกรณเครื่องมือเครื่องใชใหมีการประหยัดพลังงานมากขึ้น
การคน ควาวจิ ยั วธิ ีการจดั การ การปรับปรุง พัฒนาสิ่งแวดลอ มใหมีประสิทธภิ าพและยงั่ ยืน เปนตน

5) การกําหนดนโยบายและวางแนวทางของรัฐบาล ในการอนรุ กั ษแ ละพฒั นาส่งิ แวดลอ ม
ทง้ั ในระยะสันและระยะยาว เพือ่ เปน หลกั การใหห นว ยงานและเจาหนา ทขี่ องรัฐท่ีเก่ยี วของยดึ ถอื และ
นําไปปฏิบัติ รวมทั้งการเผยแพรขาวสารดานการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม ทั้งทางตรง
และทางออม

171

เยาวชนกับการอนุรักษท รพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิ่งแวดลอ ม
การอนุรักษทรพั ยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอม หมายถึงการใชทรัพยากรอยางมีประสิทธิภาพ

โดยไมเกิดผลกระทบในทางเสียหายตอสภาพแวดลอมปจจุบันและอนาคต
แนวคดิ ในการอนรุ ักษ

1. มนษุ ยเ ปน สว นหนง่ึ ของสง่ิ แวดลอ ม
2. มนษุ ยไ มอาจแยกตัวเปนอสิ ระจากส่ิงแวดลอมได เพราะฉะนั้น กระบวนการทางการอนุรักษ
ยอมแสดงถึงการจัดการทรัพยากรอยางมีประสิทธิภาพ จึงนับเปนหนทางแหงการปกปองตนเองของ
มนุษยชาติ ใหสามารถอยูรอดไดช ว่ั นิรันดร
เยาวชนกบั การอนุรกั ษ
(1) ตอ งมหี วั ใจเปน นกั อนุรกั ษ จากคาํ กลา วทีว่ า ทานถูกเรียกวานักรอง ดว ยเหตทุ ี่ทานรองเพลงได
ไพเราะ ทา นถูกเรยี กวา เปน จิตกร ดวยเหตุที่ทานสามารถสรางสรรคงานจิตรกรรมไดเปนที่ยอมรับตอ
สาธารณชน "ศิลปน ยอมมีผลงานศิลปะ " เพราะฉะนั้น นกั อนุรกั ษไมเพยี งแตร ักงานอนุรกั ษ หรอื เปน
นักวิชาการอนรุ กั ษ จําเปน ตอ งปฏบิ ตั ิตนเปนอนุรกั ษอ ยางแทจริงดว ยตนเอง
(2) ตองมีหวั ใจแหง การเสยี สละ นัน่ คอื ตองคํานึงถึงประโยชนของสังคมสวนรวมมากกวา
ประโยชนแ หง ตน
(3) ตอ งมีหวั ใจทร่ี กั และหวังดตี อเพอ่ื นมนษุ ยด วยกัน นน่ั คอื นกั อนุรักษไมพ ึง มีอคติตอผอู น่ื งาน
อนุรักษจ ะสําเร็จไดด ว ยมติ รภาพและความเขา ใจอันดี
การพฒั นากบั การอนรุ กั ษ
การพฒั นา………..คือ การทาํ ใหเ จริญข้ึน ดีขน้ึ
การอนุรักษ……….คอื ใชทรัพยากรอยางมีประสิทธิภาพ
กระบวนการพัฒนาที่เหมาะสมคือ การจัดการทางวิทยาการอยางมีประสิทธิภาพ โดยไมเกิด
ผลเสียทางสิง่ แวดลอม

172

ภาพ : แนวปองกันการกัดเซาะชายฝงทะเล (ใชล ําไมไ ผ)
แนวทางการอนรุ ักษท รพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอ ม

- การอนรุ ักษท รพั ยากรธรรมชาติและส่งิ แวดลอ ม จะตองอาศัยความรวมมือจากทุกฝาย ทั้ง
ภาครัฐบาลและเอกชน โดยดําเนินการ ดงั น้ี

- แกไขแนวคิดและจิตสํานึกของคนใหมีความรูความเขาใจวา สิ่งแวดลอมมีความสําคัญตอความ
อยรู อดของมนุษยและสิง่ ท่ีมีชีวิตซึ่งทุกคนตอ งมีสวนรว มในความรบั ผิดชอบ

- เปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของคนในทองถิ่น เชน การบริโภคทงั้ กินและใช ตอ งใชและกนิ อยา ง
ประหยัด เพราะปจ จุบนั ทรพั ยากรธรรมชาตมิ อี ยูจ าํ กดั ใชทรัพยากรธรรมชาติทุกอยางใหเกิดประโยชน
มากท่สี ุด และนานทสี่ ุด
ภาวะโลกรอ น

ภาวะโลกรอ น หมายถึง การเปล่ยี นแปลงภูมิกาศท่เี กดิ จากการกระทาํ ของมนษุ ย ทที่ าํ ใหอ ณุ หภมู ิ
เฉลย่ี ของโลกเพิ่มสงู ขึน้ เราจงึ เรยี กวา ภาวะโลกรอน ( Global Warming) กิจกรรมของมนษุ ยท ี่ทําใหเ กิด
ภาวะโลกรอ น คอื กจิ กรรมท่ที ําใหป ริมาณกา ซเรือนกระจกในบรรยากาศเพ่มิ มากข้นึ ไดแ ก การเพ่ิม
ปริมาณกาซเรอื นกระจกโดยตรง เชน การเผาไหมเช้ือเพลงิ และการเพิ่มปริมาณกาซเรอื นกระจกโดย
ทางออม คือ การตัดไมทําลายปา
ปรากฏการณเรือนกระจก หมายถึง การที่ชั้นบรรยากาศของโลกกระทําตัวเสมือนกระจกที่ยอมให
รงั สคี ลนื่ สั้นจากดวงอาทิตยผา นทะลุลงมายงั ผวิ พนื้ โลกได แตจ ะดูดกลืนรังสีคลืน่ ยาวท่ีโลกคายออกไป
ไมใหหลุดออกนอกบรรยากาศ ทําใหโลกไมเย็นจัดในเวลากลางคืน บรรยากาศเปรียบเสมือนผาหมใหญที่

173

คลมุ โลกไว กา ซท่ียอมใหรังสีคลืน่ สน้ั จากดวงอาทิตยผ า นทะลลุ งมาไดแตไ มยอมใหร ังสคี ลน่ื ยาวท่ีโลก
คายออกไปหลุดออกนอกบรรยากาศ เรียกวา กาซเรือนกระจก
กาซเรอื นกระจกที่สําคญั ไดแ ก กา ซคารบอนไดออกไซด กาซมเี ทนและกาซไนตรสั ออกไซด

1. กาซคารบอนไดออกไซด เกิดจากการเผาไหมเชื้อเพลิง โรงงานอุตสาหกรรมและการตัดไม
ทําลายปา

2. กาซมีเทน เกิดจาก การยอยสลายซากสงิ่ มชี ีวิตในพื้นทีท่ ่ีมนี ํ้าขัง เชน นาขา ว
3. กาซไนตรัสออกไซด เกิดจาก อุตสาหกรรมทใี่ ชกรดไนตรกิ ในกระบวนการผลติ และการใช
ปยุ ไนโตรเจนในการเกษตรกรรม
เราสามารถชวยกนั ปองกันและแกไ ขปญ หาภาวะโลกรอ นไดดว ยวธิ กี ารตาง ๆ เชน

- อาบนาํ้ ดวยฝกบวั ประหยัดกวาตกั อาบหรอื ใชอางอาบนํา้ ถึงครงึ่ หนึ่งในเวลาเพียง 10 นาที
ปด นาํ้ ขณะแปรงฟน ประหยดั ไดเ ดอื นละ 151 ลติ ร

- เปดน้ํารอนใหนอยลง ในการทําน้ํารอน ใชพลังงานในการตมสูงมาก การปรับเครื่องทํา
นา้ํ อนุ ใหม อี ุณหภมู ิและแรงน้ําใหน อยลง จะลดคารบ อนไดออกไซดไ ด 159 กโิ ลกรัมตอป หรือการซกั ผา
ในนาํ้ เยน็ จะลดคารบ อนไดออกไซด ไดป ล ะ 227 กโิ ลกรมั

- ใชห ลอดไฟตะเกยี บ ประหยดั กวา หลอดธรรมดา 4 เทา ใชงานนานกวา 8 เทา แตละหลอด
ชวยลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซดได 4,500 กิโลกรมั หลอดไฟธรรมดาเปล่ียนพลังงานนอ ยกวา
10% ไปเปนแสงไฟ สวนที่เหลือถูกเปลี่ยนไปเปนความรอนเทากับสูญพลังงานเปลา ๆ มากกวา 90%

- ถอดปล๊ักเครือ่ งใชไฟฟา เพราะยงั คงกนิ พลังงานมากแมจ ะปด แลว ดังนน้ั ควรถอดปลั๊ก
โทรทศั น สเตริโอ คอมพวิ เตอร ไมโครเวฟ ฯลฯ เมอื่ ไมใชหรอื เสียบปลัก๊ เขา กบั แผงเสียบปลก๊ั ท่ีคอยปด
สวิทซไวเ สมอ เม่ือไมใ ชและควรถอดปลัก๊ ที่ชารจ โทรศัพทม อื ถือและ MP3 เมื่อไฟเต็มแลว

- ใชตูเยน็ แบบ 2 ประตู ขนาดความจุ 400 ลิตร ต้งั อุณหภูมทิ ี่ 3 – 5 องศา และ -17 - -15 องศา
ในชองแชแข็ง มีประสิทธิภาพในการประหยัดไฟมากที่สุด

- เปดแอรที่ 25 องศา อณุ หภมู ิตา่ํ กวา นใ้ี ชพ ลงั งานเพิม่ ข้นึ 5 – 10%
- ใชแล็ปท็อปจอแบน ประหยัดไฟมากกวาคอมพิวเตอรตั้งโตะถึง 5 เทา ใช screen server
และหมวดสแตนบายดไมไดชวยประหยดั ไฟ พลงั งานท่เี สียไปเทา กับซอื้ คอมพิวเตอรใ หมได 1 เครอ่ื ง
และพรนิ้ เตอรเ ลเซอรป ระหยัดพลงั งานมากกวาองิ คเจ็ท
- พกถุงผาไปช็อปปงแทนการใชถุงพลาสติก แตละปทั่วโลกทิ้งถึงพลาสติกจากซุปเปอรมา
เก็ตหลายแสนลานใบ อยาลืมวา ลดขยะเทากับลดการปลอยกาซคารบอนไดออกไซด
- ใสเ ส้อื ผา ฝา ยออรแกนคิ และใชเคร่อื งใชร ีไซเคลิ หรอื นาํ กลับมาใชใ หมได หลีกเล่ยี ง
ผลิตภณั ฑทมี่ ีบรรจภุ ณั ฑม าก เพยี งแคลดขยะของคุณเอง 10% จะลดคารบ อนไดออกไซดไ ด 545 กโิ ลกรมั
ตอ ป

174

- ปลกู ตน ไม เพราะตนไม 1 ตน ดดู ซบั คารบ อนไดออกไซดไ ด 1 ตนั ตลอดอายขุ ยั และรดนํ้า
ชวงเชา และกลางคืน ปองกันการระเหย

- กนิ เน้อื สตั วใหนอยลง เพราะการผลิตเนือ้ สตั วใชพ ลังงานและทรัพยากรมากกวาการปลูก
พืชและธญั พืช 18% ของกา ซเรือนกระจกมาจากอุตสาหกรรมปศุสตั ว คณุ ไมต องเปน มงั สวริ ัตกิ ็ได
เพอื่ ท่จี ะสรางความเปลีย่ นแปลง ลองไมกินเน้ือสัตวสัปดาหล ะครง้ั จะลดการปลอยกาซเรือนกระจกได
มหาศาล

- เดินแทนขบั พาหนะใชน ้ํามนั ถงึ คร่ึงหน่งึ ของโลก และปลอยกา ซเรือนกระจกท่ี 1 ใน 4
สวน การทงิ้ รถไวท บี่ านแมเ พียงสัปดาหล ะ 1 วนั สามารถประหยดั น้าํ มนั และการปลอ ยกาซเรอื นกระจก
ไดมากมายภายใน 1 ป ลองเดนิ ขีจ่ กั รยาน นงั่ รถกบั คนอืน่ หรือน่งั รถเมลหรือรถไฟฟา แทน หรือลองดูวา
คุณสามารถทํางานที่บาน โดยตอคอมพิวเตอรเขากับเครือขายของบริษัทสัปดาหละครั้งไดหรือไม

- เช็คลมยาง ใหแนใจวายางรถสูบลมแนนการขับรถโดยที่ลมยางมีลมนอย อาจทําใหเปลือง
นํา้ มันขน้ึ ไดถึง 3% จากปกติ นา้ํ มันทุก ๆ แกลลอนที่ประหยดั ไดจะลดคารบอนไดออกไซดไ ด 9 กโิ ลกรมั
ยางที่สูบลมไมพอจะใชน้ํามันไดในระยะทางสั้นลง 5%

- ลด ใชซ าํ้ และรไี ซเคลิ ใหมากข้ึน ลดขยะของบา นคุณใหไดครงึ่ หน่ึงจะชวยลด
คารบ อนไดออกไซดไ ดถ งึ 1ลา นกิโลกรมั ตอป
สาํ คัญท่ีสุด ตองตง้ั ใจแนว แนว า จะชวยหยดุ โลกรอน และตอ งใชพลงั งานอยางมีประสทิ ธิภาพ
และเลือกใชพลังงานสะอาด

175

ใบงาน เรื่อง โลก บรรยากาศ ปรากฏการณทางธรรมชาติ สิ่งแวดลอมและทรัพยากรธรรมชาติ
1. เหตุการณก ารเกดิ “บิ๊กแบงค” มีลกั ษณะอยา งไร

ตอบ…………………………………………………………………………………………
2. โลกใชเวลา หมุนรอบดวงอาทิตยเปนวงโคจรกี่วัน

ตอบ…………………………………………………………………………………………
3. สวนประกอบของโลก มีกี่อยา ง อะไรบาง

ตอบ…………………………………………………………………………………………
4. เปลอื กโลก (Crust) ประกอบดวยอะไรบาง

ตอบ…....................................................................................................................................
5. ชน้ั แมนเทลิ (Mantle หรอื Earth's mantle) มลี กั ษณะเปนอยา งไร

ตอบ…....................................................................................................................................
6. แกน โลกแบง ไดอ อกเปน ก่ีชน้ั ไดแ กอะไรบาง

ตอบ…....................................................................................................................
7. แผนยูเรเซยี นครอบคลุมทวีปอะไรบาง

ตอบ…....................................................................................................................................
8. การเคลอื่ นท่ขี องแผน เปลอื กโลกน้ันมสี าเหตุมาจากอะไร

ตอบ…....................................................................................................................................
9. บรรยากาศมีสว นประกอบอะไรบาง

ตอบ…....................................................................................................................................
10. ทําไม “โอโซน” (Ozone) จงึ เปน กา ซทส่ี ําคญั มากตอ มนษุ ย

ตอบ…....................................................................................................................................
11. ซี เอฟ ซี (CFC) นํามาใชในอุตสาหกรรมประเภทใดบาง และมีผลกระทบกับโลกอยางไร

ตอบ……................................................................................................................................
12. จงอธิบายสภาพบรรยากาศในชั้นโทรโพสเฟย ร และ ไอโอโนสเฟย ร มาพอสังเขป

ตอบ……................................................................................................................................

13. มาตราวัด 40 องศาเซลเซยี ส (℃) เทากับ องศาเคลวิน (K)
ตอบ…....................................................................................................................................

176

14. มาตราวัด 25 องศาเซลเซยี ส (℃) กี่องศาฟาเรนไฮต (℉)
ตอบ…....................................................................................................................................

15. จงอธิบายความสําคัญของกระแสนาํ้ อุน และกระแสน้ําเย็นทม่ี ีตอ ฤดกู าล
ตอบ…....................................................................................................................................

16. เมฆระดับสูง มีกี่ชนดิ อะไรบาง
ตอบ…....................................................................................................................................

17. จงอธิบายลักษณะของการเกิด “ฝน”(Rain) มาพอสังเขป
ตอบ…....................................................................................................................................

18. ลม(Wind) เกดิ จากสาเหตอุ ะไรบาง
ตอบ…....................................................................................................................................

19. ฝนกรด เกดิ จากกาซชนิดใดบา ง มีแหลง ใด อตุ สาหกรรม เปน ตน เหตุ และ ความเสียหาย จาก
ฝนกรดเกิดไดอ ยางไร
ตอบ…....................................................................................................................................

20. จงอธิบายลักษณะของ “ลมทะเล” (Sea Breeze) และ “ลมบก” (Land Breeze)
ตอบ…....................................................................................................................................

21. ลมภูเขาและลมหุบเขา เปน ลมชนดิ ใด และ เกดิ ในเวลาใดบา ง
ตอบ…....................................................................................................................................

22. “ลมตะเภา” พัดจากทิศใดไปยังทิศใด จากบริเวณใดเขา สบู รเิ วณใด และเกดิ ในชว งเดอื นใด
ตอบ…....................................................................................................................................

23. ใหยกตวั อยางทรัพยากรธรรมชาติประเภทใชแลวไมหมดสิ้นมา 6 อยา ง
ตอบ…....................................................................................................................................

24. ใหย กตัวอยางทรัพยากรธรรมชาติหลักที่สําคัญของโลก และของประเทศไทย มา 5 อยาง
ตอบ…....................................................................................................................................

25. ใหย กตวั อยา ง สง่ิ แวดลอ มทางวฒั นธรรม หรอื สง่ิ แวดลอ มประดษิ ฐ หรอื มนุษยเสรมิ สราง
ข้นึ มา 10 อยาง
ตอบ…....................................................................................................................................

26. ใหอ ธบิ ายปญหาของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มาพอสังเขป
ตอบ…....................................................................................................................................

177

27. ใหอ ธิบายการอนุรักษท รพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่ิงแวดลอม มาพอสังเขป
ตอบ…....................................................................................................................................

28. การพัฒนาคุณภาพประชาชน และ การใชมาตรการทางสังคมและกฎหมาย เพอ่ื การ อนรุ ักษ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมแตกตางกันอยางไร จงอธิบาย
ตอบ…....................................................................................................................................

29. การพฒั นา กบั การอนุรกั ษ แตกตางกันอยางไร
ตอบ…....................................................................................................................................

178

เฉลยใบงาน เรอ่ื ง โลก บรรยากาศ ปรากฏการณท างธรรมชาติ สง่ิ แวดลอ มและทรพั ยากรธรรมชาติ
1. เหตกุ ารณก ารเกดิ “บิ๊กแบงค” มีลกั ษณะอยางไร

ตอบ…บิก๊ แบงค เกดิ จาก การท่ฝี นุ กา ชในอวกาศมารวมตัวกันเปนวงฝนุ กาช โดยมกี ารอดั แนน
กันจนทาํ ใหมคี วามหนาแนน และมีอณุ หภูมสิ ูง เมอ่ื ถึงขดี หน่งึ จึงทําใหเ กิดการระเบดิ จากใจกลาง ทาํ ให
เกิดเปนดาวเคราะหนอยตาง ๆ มากมายหลายรอยลานดวง….
2. โลกใชเวลา หมุนรอบดวงอาทิตยเปนวงโคจรกี่วัน

ตอบ…365.25 วนั ….
3. สวนประกอบของโลก มกี ่ีอยาง อะไรบา ง

ตอบ…3 อยาง คือ เปลอื กโลก แมนเทลิ และแกน โลก….
4. เปลอื กโลก (Crust) ประกอบดวยอะไรบาง

ตอบ…แผน ดิน แผน นํา้ ….
5. ชน้ั แมนเทลิ (Mantle หรอื Earth's mantle) มีลักษณะเปนอยา งไร

ตอบ…อยูระหวา งเปลอื กโลกกับแกนโลก มีบางสว นทม่ี ีสถานะหลอมเหลว เรยี กวา หินหนดื
(magma) มีความรอนสูงมาก….
6. แกนโลกแบง ไดอ อกเปน กช่ี ั้นไดแ กอะไรบาง

ตอบ…มี 2 ชน้ั
1.ช้ันนอก เปนธาตเุ หลก็ และนิกเกลิ ทีห่ ลอมละลายมีความรอนสูง
2.ชั้นใน อยูตรงใจกลาง มีความกดดันอยางมหาศาล….
7. แผนยูเรเซียนครอบคลุมทวีปอะไรบาง
ตอบ…ทวีปเอเชียและทวีปยุโรป….
8. การเคลอื่ นที่ของแผนเปลอื กโลกน้นั มสี าเหตุมาจากอะไร
ตอบ…การรวมตวั และการแตกตวั ของทวปี ….
9. บรรยากาศมีสวนประกอบอะไรบาง
ตอบ…แกสตา ง ๆ เชน N2,O2 ,CO2 ,Ar , ฝนุ ละอองและแกส อ่ืน ๆ….
10. ทําไม “โอโซน” (Ozone) จึงเปน กาซทสี่ ําคัญมากตอ มนษุ ย
ตอบ…เพราะชว ยดดู กลนื รงั สี UV และรงั สตี างท่มี าจากดวงอาทิตย ใหตกลงมาสูพน้ื โลกนอยลง
ทาํ ใหผิวหนังไมไหมเกรยี ม….
11. ซี เอฟ ซี (CFC) นํามาใชในอุตสาหกรรมประเภทใดบาง และมีผลกระทบกับโลกอยางไร
ตอบ…มาจากอุตสาหกรรมพลาสติก การทําความเย็น การทําโฟม ฯลฯ สงผลกระทบตอโลก คือ
ทําใหชน้ั โอโซนเกดิ รูรัว่ หรอื รูโหว ทาํ ใหรังสี UV สามารถเขา สูพืน้ โลกไดมากยิ่งข้ึน เปน สาเหตุทาํ ให
เกิดปรากฎการณเรือนกระจก ….

179

12. จงอธิบายสภาพบรรยากาศในชั้นโทรโพสเฟยร และ ไอโอโนสเฟยร มาพอสังเขป
ตอบ…ช้ันโทรโฟสเพยี ร เปนชั้นบรรยากาศทีต่ ิดกบั ผวิ โลกเปน ชน้ั ที่มี ไอน้ํา เมฆ หมอก
ชน้ั ไอโอโพรสเฟยร จะเปนชนั้ บรรยากาศในลําดับที่ 4 นับจากผิวโลก ชั้นนี้มีอากาศเบาบาง

มาก….

13. มาตราวัด 40 องศาเซลเซียส (℃) เทากับ องศาเคลวิน (K)

ตอบ… K = ℃+ 273.15
K = 40 + 273.15
K = 313.15 องศาเคลวิน (K) ….

14. มาตราวัด 25 องศาเซลเซียส (℃) กี่องศาฟาเรนไฮต (℉)

ตอบ… F = 9 (℃ + 32)

5

F = 9 (25 + 32)

5

F = 9 (57)

5

F = 9x57

5

F = 513

5

F = 102.6 ℉….
15. จงอธิบายความสําคัญของกระแสน้ําอุน และกระแสนา้ํ เยน็ ทีม่ ตี อฤดูกาล

ตอบ… การแสน้ําอุนและกระแสน้ําเย็น จะนําพาอากาศรอนและอากาศหนาวมา ทําให
เกดิ การเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาล ถากระแสน้าํ อุน และกระแสนาํ้ เย็นเกดิ ความผดิ ปกติจะสง ผลใหอ ากาศท่วั
โลกเกดิ การผิดเพี้ยนไป….
16. เมฆระดบั สงู มีกชี่ นิด อะไรบาง

ตอบ… มี 3 ชนิด ไดแก เซอรโ รควิ มูลสั เซอรรัสและเซอรโรสเตรตสั ….
17. จงอธิบายลักษณะของการเกิด “ฝน”(Rain) มาพอสังเขป

ตอบ… ฝนเกดิ จากละอองนา้ํ ในกอนเมฆซงึ่ เย็นจัด เมื่อไอนํ้ากลัน่ เปน ละอองนํ้าเกาะกับ
มากขึ้น ทําใหมีน้ําหนักมากขึ้นจนเกาะกันไมไหวจึงตกลงมาเปนน้ําฝนตามแรงดึงดูดของโลก….
18. ลม(Wind) เกิดจากสาเหตุอะไรบาง

ตอบ… ความแตกตางของอุณหภูมิและความแตกตางของหยอมความกดอากาศ….

180

19. ฝนกรด เกดิ จากกา ซชนดิ ใดบา ง มแี หลง ใดอตุ สาหกรรมเปน ตน เหตุ และความเสยี หายจากฝนกรด
เกดิ ไดอยางไร

ตอบ… เกิดจากกา ชซัลเฟอรไดออกไซดและไนโตรเจนออกไซด มาจากอตุ สาหกรรมการผลติ
ไฟฟา ยานพาหนะ เมื่อสารเหลาน้ีกระจายลงสแู หลงนํ้าและระเหยเปนไอ เกดิ การรวมตัวกันกบั กอนเมฆ
เม่ือฝนตกลงมาจงึ กลายเปน ฝนกรด ซง่ึ สรา งความเสยี หายแกต นไม พืชและสัตว ทาํ ใหไมส ามารถ
ดาํ รงชีวิตอยูไดรวมถงึ อาคารสิ่งปลกู สรางดวย….
20. จงอธิบายลักษณะของ “ลมทะเล” (Sea Breeze) และ “ลมบก” (Land Breeze)

ตอบ…ลมทะเลจะพดั เขาชายฝง ในเวลากลางวัน เน่อื งจากตอนกลางวันพน้ื ดินจะรอ นกวา พนื้ น้าํ
ทําใหอ ากาศบนพนื้ ดนิ ยกตัวข้นึ อากาศจากทะเลจงึ เขา แทนท่ี สว นลมบกจะพดั จากฝง เขาสทู ะเล ในเวลา
กลางคนื เพราะกลางคนื พน้ื น้าํ จะมอี ณุ หภมู ิสงู กวาพนื้ ดิน อากาศจากพื้นดนิ เขไปแทนท.ี่ ..
21. ลมภูเขาและลมหุบเขา เปน ลมชนดิ ใด และ เกดิ ในเวลาใดบา ง

ตอบ…ลมภูเขาและลมหุบเขาเปนลมประจําวัน ลมหุบเขาเกิดในเวลากลางวัน จะพัดจากลางขึ้นสู
พื้นบนเขา สวนลมภูเขาจะเกิดในเวลากลางคืน จะพัดจากยอดเขาลงสูหุบเขา….
22. “ลมตะเภา” พัดจากทศิ ใดไปยังทศิ ใด จากบรเิ วณใดเขาสูบรเิ วณใด และเกดิ ในชว งเดอื นใด

ตอบ…ลมตะเภาเปนลมทองถน่ิ ในไทย จะพดั จากทศิ ใตไปสทู ิศเหนอื คือ พัดจากอาวไทยเขา สู
ภาคกลางตอนลางเกดิ ในชว งเดือนกุมภาพนั ธถ งึ เดือนเมษายน เรียกวา ลมวา ว….
23. ใหยกตัวอยางทรัพยากรธรรมชาติประเภทใชแลวไมหมดสิ้นมา 6 อยา ง

ตอบ…แสงแดด กระแสลม ฝุน ดนิ น้าํ อากาศ….
24. ใหยกตัวอยางทรัพยากรธรรมชาติหลักที่สําคัญของโลก และของประเทศไทย มา 5 อยาง

ตอบ…นา้ํ ดนิ ปาไม สตั วปา แรธ าตุ….
25. ใหย กตวั อยา งสง่ิ แวดลอ มทางวฒั นธรรม หรอื สง่ิ แวดลอ มประดษิ ฐ หรือมนษุ ยเ สรมิ สรางขนึ้

มา 10 อยาง
ตอบ …เคร่ืองจักร เครือ่ งยนต รถยนต พัดลม โทรทศั น วิทยุ ฝนเทียม บา นเรือน เขอ่ื น

โบราณสถาน….
26. ใหอธิบายปญหาของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มาพอสังเขป

ตอบ…ปญหาของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม เกิดจากการพัฒนาทางดานเทคโนโลยี
อยางรวดเร็ว ซึ่งมีเทคโนโลยีหลายประเภทที่มนุษยนําไปใชในการเสาแสวงหาทรัพยากร ปาไม น้ํา แร
ธาตุ ในดินและแหลงนาํ้ ออกมาใชอยา งฟมุ เฟอ ยจนทําใหธรรมชาตเิ สียสมดลุ

181

27. ใหอ ธิบายการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม มาพอสังเขป
ตอบ…การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมเปนการใชทรัพยากรธรรมชาติอยางชาญ

ฉลาด กลา วคือ ใชใ นปริมาณนอ ย แตนํามาใชใหไดประโยชนสูงสุดหรอื ทําใหคมุ คาน้นั เอง
28. การพัฒนาคุณภาพประชาชน และ การใชมาตรการทางสังคมและกฎหมาย เพือ่ การอนุรักษ
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมแตกตางกันอยางไร จงอธิบาย

ตอบ…การพัฒนาคุณภาพประชาชน เปนการสงเสริม สนับสนุนใหคนมีความรูความเขาใจและ
ตระหนักถึงประโยชนของการอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอม สวนการใชมาตรการทาง
สังคมและกฎหมายเปนการออกระเบียบและกฎหมายใหมีผลบังคับใช เพื่อใหคนปฏิบัติตาม ถาไมปฏิบัติ
ตามใหถือวาผิดกฎหมายและระเบียบที่วางไว….
29. การพัฒนา กับ การอนุรกั ษ แตกตางกันอยางไร

ตอบ …การพัฒนาคอื การทําใหเจริญขึ้น สว นการอนุรักษ คือ การใชท รัพยากรอยางมี
ประสิทธภิ าพ

182

แบบฝกหดั ทา ยบทท่ี 6

จงเลอื กคําตอบทถ่ี ูกตอ งทสี่ ดุ เพยี ง 1 ขอ โดยทําเครื่องหมาย × กบั ขอ ทเ่ี ลอื ก
1. โครงสรางของโลกแบงเปนกี่ชั้น
ก. 2 ช้ัน
ข. 3 ช้ัน
ค. 4 ชั้น
ง. 5 ช้นั
2. สว นใดทีอ่ ยูช น้ั นอกสดุ ของโลก
ก. เปลอื กโลก
ข. แกน โลก
ค. แมนเทลิ
ง. ขั้วโลก
3. ปรากฏการณท ่แี ผนเปลอื กโลกเกดิ การสนั่ สะเทือน เน่อื งมาจากการเล่อื นตวั ของแผน เปลอื กโลก
คือปรากฏการณใด
ก. ปฏิกริ ยิ าเรอื นกระจก
ข. ภเู ขาไฟระเบดิ
ค. แผน ดนิ ไหว
ง. ดนิ ถลม
4. สาเหตุสําคัญที่ทําใหเกิดสภาพมลพิษทางอากาศในกรุงเทพมหานครคืออะไร
ก. การจราจรที่ติดขัดมาก
ข. โรงงานอุตสาหกรรมตางๆ
ค. อาคารบานเรือน และตึกสูงๆ
ง. การใชโฟมและถุงพลาสติกใสอาหาร

183

5. เคร่ืองมอื ทีใ่ ชว ัดความกดอากาศคือ เครื่องมืออะไร

ก. เทอรม อมเิ ตอร

ข. ไฮโกรมเิ ตอร

ค. บารอมเิ ตอร

ง. ศรลม

6. เครื่องมือที่ใชตรวจสอบความเร็วของกระแสลม คือเครื่องมืออะไร

ก. บารอมเิ ตอร

ข. ไฮโกรมเิ ตอร

ค. เทอรโ มมเิ ตอร

ง. แอนนมิ อมเิ ตอร

7. เหตุการณใ ดทาํ ใหเกดิ ปรากฏการณฟา รอ ง ฟา แลบ และฟาผา
ก. ฝนตก
ข. น้าํ ทว ม
ค. แผน ดนิ ไหว
ง. ปรากฏการณเ รอื นกระจก

8. ปรากฏการณใดที่จําเปนตอการดํารงชีวิตของมนุษยมาก
ก. ฝน
ข. ฟา ผา
ค. ฟา รอง
ง. ฟา แลบ

9. เราจะชวยรักษาสภาพแวดลอมทางธรรมชาติไดอยางไร

ก. ไมฆ า สัตวในวันพระ

ข. ไมใ ชน าํ้ ในแมนาํ้ ลําคลอง

ค. ไมเ ลย้ี งสัตวใ นบรเิ วณบาน

ง. ไมทิ้งขยะลงในแมน้ําลําคลอง

184

10. ขอใดหมายถึงกระบวนการรีไซเคิล
ก. วสั ดใุ ชแ ลว --> ขาย
ข. วสั ดใุ ชแ ลว --> เผาทําลาย
ค. วสั ดใุ ชแ ลว --> ทําความสะอาด --> ใชใหม
ง. วสั ดใุ ชแ ลว --> กระบวนการผลิต --> วสั ดใุ หม

เฉลยแบบทดสอบบทท่ี 6 เรอ่ื งระบบนเิ วศน 9. ง 10. ง
1. ข 2. ก 3. ค 4. ก 5. ค 6. ง 7. ก 8. ก

185

บทที่ 7
สารและการจาํ แนกสาร

สาระสําคัญ
สมบัติทางกายภาพและสมบัติทางเคมี ความแตกตาง และจําแนกธาตุ สารประกอบ สารละลาย

และสารผสม จําแนกสารโดยใชเนื้อสารและสถานะเปน เกณฑได

ผลการเรียนรูทค่ี าดหวัง
อธิบายเกี่ยวกับสมบัติทางกายภาพและทางเคมีของสาร การจําแนก สาร กรด เบส ธาตุ

สารประกอบ สารละลายและของผสมและใชสารและผลติ ภณั ฑใน ชีวติ ประจาํ วนั ไดอ ยา งถกู ตองและ
ปลอดภัยตอชีวิต

ขอบขายเนอ้ื หา
เรือ่ งที่ 1 สมบัติของสาร และเกณฑใ นการจาํ แนกสาร
เรื่องที่ 2 สมบัติของธาตุ สารประกอบ สารละลาย สารผสม

186

เรอ่ื งท่ี 1 สมบัติของสาร และเกณฑใ นการจาํ แนกสาร

สมบัติของสาร หมายถงึ ลกั ษณะเฉพาะตัวของสาร เชน เนื้อสาร สี กลิ่น รส การนําไฟฟา การ
ละลายนาํ้ จดุ เดอื ด จดุ หลอมเหลว ความเปน กรด– เบส เปนตน สารแตละชนดิ มีสมบัติเฉพาะตัวทแี่ ตกตา ง
กัน แบงเปน 2 ประเภทคือ

1. สมบัติทางกายภาพของสาร เปนสมบัติของสารที่สามารถสังเกตไดงาย เพื่อบอกลักษณะของ
สารอยางครา ว ๆ ไดแก สถานะ ความแข็ง ความออ น สี กล่ิน ลกั ษณะผลกึ ความหนาแนน หรอื เปน
สมบัติที่อาจตรวจสอบไดโดยทําการทดลองอยางงาย ๆ ไดแก การละลายน้ํา การหาจุดเดอื ด การหาจดุ
หลอมเหลว หรือจุดเยือกแข็ง การนําไฟฟา การหาความถวงจําเพาะ การหาความรอนแฝง

2. สมบัติทางเคมี หมายถึง สมบัติเฉพาะตัวของสารที่เกี่ยวของกับการเกิดปฏิกิริยาเคมี เชน การเกิด
สารใหม การสลายตัวใหไดส ารใหม การเผาไหม การระเบิด และการเกิดสนิมของโลหะ เปน ตน

เกณฑในการจําแนกสาร

ในการศกึ ษาเร่อื งสาร จําเปนตอ งแบง สารออกเปน หมวดหมู เพอ่ื ใหง ายตอ การจดจาํ สาร โดยท่วั ไป
นิยมใชสมบัติทางกายภาพดานใดดานหนึ่งของสารเปนเกณฑในการจําแนกสารซึ่งมีหลายเกณฑดวยกัน เชน

1.ใชสถานะเปน เกณฑ จะแบงสารออกไดเปน 3 กลุม คอื
1.1 ของแข็ง ( solid ) หมายถึงสารที่มีลักษณะรูปรางไมเปลี่ยนแปลง และมีรูปรางเฉพาะตัว

เนื่องจากอนภุ าคในของแขง็ จดั เรยี งชดิ ตดิ กันและอัดแนน อยา งมีระเบียบไมมกี ารเคลอื่ นทห่ี รือเคลอื่ นที่ได
นอยมาก ไมสามารถทะลุผานไดและไมสามารถบีบหรือทําใหเล็กลงได เชน ไม หนิ เหลก็ ทองคํา ดิน
ทราย พลาสติก กระดาษ เปน ตน

1.2 ของเหลว ( liquid ) หมายถึงสารที่มลี กั ษณะไหลได มรี ปู รา งตามภาชนะท่บี รรจุ
เน่ืองจากอนุภาคในของเหลวอยหู า งกนั มากกวา ของแข็ง อนุภาคไมย ดึ ติดกันจงึ สามารถเคลือ่ นทไ่ี ดใ น
ระยะใกล และมีแรงดึงดดู ซงึ่ กันและกัน มปี ริมาตรคงท่ี สามารถทะลผุ า นได เชน นํ้า แอลกอฮอล นํ้ามัน
พืช นาํ้ มันเบนซิน เปนตน

1.3 แกส ( gas ) หมายถงึ สารท่ลี ักษณะฟงุ กระจายเตม็ ภาชนะท่ีบรรจุ เนือ่ งจากอนภุ าคของ
แกสอยูหางกันมาก มีพลังงานในการเคลื่อนที่อยางรวดเร็วไปไดในทุกทิศทางตลอดเวลา จึงมีแรงดึงดูด
ระหวา งอนุภาคนอ ยมาก สามารถทะลุผา นไดงา ย และบีบอัดใหเ ลก็ ลงไดง าย เชน อากาศ แกสออกซิเจน
แกสหงุ ตม เปนตน

2.ใชความเปนโลหะเปน เกณฑ แบงไดเ ปน 3 กลมุ คือ
2.1 โลหะ( metal)
2.2 อโลหะ( non-metal )
2.3 กึ่งโลหะ( metaliod )

187

3.ใชการละลายน้ําเปนเกณฑ แบง ได 2 กลุม คอื
3.1 สารที่ละลายนาํ้
3.2 สารทีไ่ มละลายนํา้

4.ใชเนอ้ื สารเปน เกณฑ แบงออกเปน 2 กลุม คือ
4.1 สารเนอ้ื เดยี ว ( homogeneous substance )
4.2 สารเนือ้ ผสม ( heterogeneous substance )

188

เรื่องท่ี 2 สมบัติของธาตุ สารประกอบ สารละลาย สารผสม

ธาตุ (Element) หมายถึง สารบริสุทธิ์ที่มีองคประกอบอยางเดียว ธาตุไมสามารถจะนํามา
แยกสลายใหกลายเปนสารอื่นโดยวิธีการทางเคมี ธาตุมีทั้งสถานะที่เปนของแข็ง เชน ธาตุสังกะสี (Zn)
ตะก่วั (Pb) เงนิ (Ag) และดบี กุ (Sn) , เปนของเหลว เชน ปรอท (Hg) เปนกา ซ เชน ไนโตรเจน (N2) ฮเี ลยี ม
(He) ออกซเิ จน (O2) ไฮโดรเจน (H2) เปนตน

สารประกอบ (compound) หมายถึง “สารบรสิ ุทธเ์ิ นอื้ เดียวทเี่ กิดจากธาตุตง้ั แตสองชนดิ ขนึ้ ไป
เปนองคประกอบ” สารประกอบเกิดจากการรวมตัวของธาตุโดยวิธีการทางเคมี สามารถแยกสลายใหเกิด
เปนสารใหมห รอื กลบั คนื เปนธาตเุ ดมิ ได สารประกอบจะมีสมบัตเิ ฉพาะตวั ท่ีแตกตา งจากธาตุเดมิ เชน นาํ้
มสี ูตรเคมีเปน H2O น้ําเปนสารประกอบที่เกิดจากธาตุไฮโดรเจน (H) และออกซเิ จน (O) แตม สี มบตั ิ
แตกตางจากไฮโดรเจนและออกซิเจน น้ําตาลทรายประกอบดวยธาตุคารบอน ( C ),ไฮโดรเจน (H) ,และ
ออกซเิ จน (O) เปน ตน

สารละลาย (solution) หมายถงึ สารเน้ือเดยี วทไี่ มบรสิ ทุ ธ์ิ เกดิ จากสารตง้ั แต 2 ชนิดขึ้นไปมา
รวมกนั

สารผสม หมายถึง สารที่มอี งคประกอบภายในแตกตางกัน หรอื สารทเ่ี น้ือไมเ หมอื นกันทกุ สวน
เชน พริกเกลือ คอนกรีต ดนิ หรืออาจเปนสารต้ังแตส องชนดิ ขึน้ ไปผสมกนั อยู โดยทส่ี ารเหลา น้ยี ังมี
สมบัติเหมือนเดิมและสามารถแยกออกจากกันไดโดยวิธีงายๆ

189

แบบฝกหดั ทา ยบทท่ี 7
คาํ ช้แี จง จงเลือกคําตอบที่คดิ วาถูกตองที่สุดเพยี งคาํ ตอบเดียวในแตล ะขอ

1) ขอใดไมใชสสาร
ก. เกลือแกงใสลงในอาหาร
ข. เสียงของสุนัขหอน
ค. นา้ํ แกงกําลังเดือด

ง. สายไฟที่ทําจากพลาสติก
2) ทองเหลืองจัดเปนสารประเภทใด

ก. ธาตุ
ข. สารประกอบ
ค. สารละลาย
ง. สารเน้อื ผสม

3) ขอใดตอไปนี้เปนความหมายของสารประกอบ

ก. โมเลกุลของสารประกอบดวยธาตุ 2 อะตอมขน้ึ ไป
ข. สารทีธ่ าตุเปนชนิดเดียวกนั
ค. สารที่เกดิ จากธาตุ 2 ชนิดขึ้นไปมารวมกัน
ง. ผลติ ภณั ฑท ไ่ี ดจากการทําปฏกิ ิริยากันของสาร 2 ชนดิ
4) ขอ ความตอไปนขี้ อ ใดถูกตอง
ก. สารละลายทุกชนิดเปนสารบริสุทธิ์
ข. สารบริสุทธ์ิบางชนดิ เปนสารเนอื้ เดยี ว
ค. สารประกอบทุกชนิดเปนสารเนื้อเดียว

ง. ธาตุบางชนิดเปนสารเนื้อเดียว
5) ถาจัด เหลก็ นํ้าเชอื่ ม และสารละลายกรดซัลฟว ริก ใหอยูในกลมุ เดยี วกนั จะตอ ง

ใชอ ะไรเปน เกณฑใ นการจดั
ก. การนําไฟฟา
ข. การละลาย
ค. การเปน สารเนื้อเดียวกนั
ง. สมบตั ิเปนกรด-เบส

190

6) วิธกี ารกล่นั นาํ้ ใหบรสิ ุทธแ์ิ บบธรรมดาจะไมเหมาะสม เมื่อนาํ มาใชกบั อะไร
ก. นํา้ ทะเล

ข. นา้ํ คลอง
ค. นาํ้ ผสมแอลกอฮอล
ง. สารละลายโพแทสเซียมคลอไรด
7) การแยกนาํ้ มนั ดบิ สว นใหญอ าศยั วธิ กี ารแบบใด
ก. การสนั ดาป
ข. การกลัน่ ลาํ ดบั สวน
ค. การตกตะกอนลําดับสวน
ง. การสลายตัวดวยความรอน

8) กรดในขอ ใดเปน กรดอนิ ทรยี ท ง้ั หมด
ก. น้ํามะขาม กรดไฮโดรคลอริก
ข. นาํ้ มะนาว กรดไนตรกิ
ค. กรดแอซติ กิ นา้ํ มะนาว
ง. น้ํามะขาม กรดซัลฟว รกิ

9) สารใดตอ ไปนีม้ ีสภาพเปนเบส ทัง้ หมด
ก. นาํ้ มะนาว นํา้ อัดลม
ข. น้าํ มะขาม น้ําเกลอื

ค. สารละลายผงซกั ฟอก น้ําขี้เถา
ง. สารละลายยาสีฟน น้ํายาลางจาน
10) สบูเ กิดจากปฏิกริ ิยาเคมีระหวา งสง่ิ ใด
ก. แชมพูกับน้ํามนั พืช
ข. กรดกบั ไขมนั สตั ว
ค. ไขมันสตั วก บั น้าํ ขี้เถา
ง. ไมม ีขอ ใดถูก

191

เฉลยแบบทดสอบบทท่ี 7 เร่อื งสารและการจาํ แนกสาร
1. ข
2. ก
3. ค
4. ค
5. ก

6. ง
7. ข
8. ก
9. ค
10. ง

192

บทที่ 8
ธาตแุ ละสารประกอบ

สาระสําคัญ
จาํ แนกธาตุ สารประกอบ โลหะ อโลหะ และโลหะก่งึ โลหะ บอกผลกระทบทเ่ี กิดจาก

ธาตกุ มั มันตรังสี อธบิ ายการเกิดสารประกอบ บอกธาตแุ ละสารประกอบท่ใี ชใ นชวี ิตประจาํ วัน

ผลการเรียนรทู ่ีคาดหวงั
อธิบายเกี่ยวกับสมบัติทางกายภาพและทางเคมีของสาร การจําแนก สาร กรด เบส ธาตุ

สารประกอบ สารละลายและของผสมและใชส ารและผลติ ภณั ฑใ น ชวี ติ ประจําวนั ไดอยา งถกู ตอ งและ
ปลอดภยั ตอชีวิต

ขอบขายเนื้อหา
เรื่องท่ี 1 ความหมายและสมบัติของธาตุ กัมมันตรังสี
เร่ืองท่ี 2 สมบัตขิ องโลหะ อโลหะ และกง่ึ โลหะ
เร่ืองท่ี 3 ธาตุกัมมันตรังสี
เร่ืองท่ี 4 สารประกอบ

193

เร่อื งท่ี 1 ความหมายและสมบตั ขิ องธาตุ กัมมนั ตรงั สี

กัมมันตภาพรงั สี (Ionizing Radiation)
1. กมั มนั ตภาพรงั สี (Radioactivity) หมายถึง รังสีที่แผออกมาไดเองจากธาตุบางชนิด
2. ธาตกุ ัมมนั ตรงั สี หมายถึง ธาตทุ ี่มีในธรรมชาติท่ีแผร ังสอี อกมาไดเอง
3. เฮนร่ี เบคเคอเรล นกั ฟส ิกสชาวฝร่ังเศส เปนผูคน พบกมั มนั ตภาพรังสีโดยบังเอิญ ในขณะท่ี
ทําการวิเคราะหเ กยี่ วกับรังสีเอกซ กมั มันตภาพรงั สมี สี มบตั แิ ตกตา งจากรงั สีเอกซ คือ มคี วามเขมนอ ย
กวา รังสีเอกซ การแผรังสเี กิดข้ึนอยา งตอเนอื่ งตลอดเวลา
4. รังสี เปนปรากฏการณธรรมชาติ บางชนดิ เปน คลื่นแมเหลก็ ไฟฟา เชน รงั สีเอกซ รงั สอี ุล
ตราไวโอเลต รงั สอี นิ ฟราเรด บางอยางเปนอนุภาค เชน รังสที ่ีเกดิ จากอนภุ าคอิเลคตรอน รงั สที ี่ไดจาก
ธาตกุ มั มันตรังสีมี 3 ชนดิ คอื รังสีแอลฟา รังสเี บตา และรังสีแกมมา
ชนิดของกัมมันตภาพรังสี กมั มนั ตภาพรงั สมี ี 3 ชนดิ คอื
1) รังสีแอลฟา (alpha, a) คอื นวิ เคลยี สของอะตอมธาตฮุ เี ลยี ม 24He มปี ระจุไฟฟา +2 มีมวลมาก
ความเร็วต่ํา อํานาจทะลุทะลวงนอย มพี ลังงานสูงมากทาํ ใหเ กิดการแตกตวั เปน อิออนไดดที ีส่ ดุ
2) รงั สีเบตา (Beta, b) มี 2 ชนิด คือ อเิ ลคตรอน 0e-1 (ประจลุ บ) และ โฟซติ รอน 0e+1 (ประจุ
บวก) มีความเร็วสูงมากใกลเคียงกับความเร็วแสง
3) รังสีแกมมา (gamma, g) คอื รังสที ไ่ี มม ปี ระจไุ ฟฟา หมายถึง โฟตอนหรือควอนตมั ของแสง มี
อํานาจในการทะลุทะลวงไดสูงมาก ไมเบี่ยงเบนในสนามแมเหล็กและสนามไฟฟา เปน คลนื่
แมเ หล็กไฟฟา ทมี่ ีความถ่ีสูงกวารงั สเี อกซ
คุณสมบัติของกัมมันตภาพรังสี
1. เดนิ ทางเปน เสน ตรง
2. บางชนิดเกิดการเลี้ยวเบนเมื่อผานสนามแมเหล็กและสนามไฟฟา เชน a, b
3. มีอํานาจในการทะลุสารตางๆ ไดดี
4. เมอื่ ผา นสารตา งๆจะสญู เสียพลังงานไปโดยการทาํ ใหส ารน้ันแตกตัวเปนอิออน ซงึ่ อิออน
เหลานน้ั จะกอ ใหเกดิ ปรากฏการณอ่ืนๆ เชน ปฏิกริ ิยาเคมี เกดิ รอยดาํ บนฟลม ถา ยรูป
5. การเปล่ยี นสภาพนิวเคลียส

5.1. การแผกัมมนั ตภาพรังสี เปน ผลมาจากการเปลยี่ นแปลงนิวเคลียส เมื่อนวิ เคลยี ส
ปลดปลอยรังสีออกมานิวเคลียสเองจะเปลี่ยนสภาพเปนนิวเคลียสของธาตุใหม

5.2. การแผรังสีแอลฟา a นิวเคลียสของธาตุเดิมจะเปล่ียนไปโดยท่ีมวล และนิวเคลียส
เดิมลดลงเทากับมวลของอนุภาคแอลฟา

5.3. การแผร ังสีเบตา b ประจไุ ฟฟาของนวิ เคลียสใหมจ ะเพม่ิ หรอื ลดลง 1 e หนว ย