วิทยาศาสตร์ ม.ต้น พว21001 กศน.

194

5.4. รังสีแกมมา g เกิดจากการเปลี่ยนระดับพลังงานของนิวเคลียส จะไมมีการ
เปลี่ยนแปลงเลขมวลและเลขอะตอมของนิวเคลียสที่แผรังสีแกมมาออกมา
ชนิดและอันตรายจากกัมมันตภาพรังสี
1. รังสีแกมมา มีอํานาจการทะลุทะลวงมากและสามารถทําลายเนื้อเยื่อของรางกายได
2. รังสแี อลฟาและรงั สีเบตา เปน รังสที ่ีมอี นภุ าคสามารถทําลายเนือ้ เยือ่ ไดดี ถงึ แมจ ะมีอาํ นาจการ
ทะลทุ ะลวงเทา กับรังสีแกมมา แตถ าหากรังสีชนิดน้ีไปฝง บริเวณเนือ้ เย่อื ของรา งกายแลว กม็ อี าํ นาจการ
ทําลายไมแพรังสีแกมมา
3. รงั สเี อ็กซ สามารถปลอ ยประจุไฟฟาแรงสงู ในทส่ี ญุ ญากาศ อนั ตรายอาจจะเกิดขึน้ ถา หากรงั สี
เอ็กซร ว่ั ไหลออกจากเคร่ืองมือและออกสูบรรยากาศ สัมผสั กับรังสเี อ็กซม ากเกินไป เชน จากหลอด
เอก็ ซเรยก็จะเกิดโรคผวิ หนังทม่ี ือ มีลักษณะหยาบ ผิวหนังแหงมีลกั ษณะคลายหูด แหง และเลบ็ หักงาย ถา
สมั ผัสไปนาน ๆ เขา กระดูกก็จะถูกทําลาย
4. รงั สีท่ีสามารถมองเหน็ และรงั สอี ลั ตราไวโอเลตหรือรังสีเหนอื มว ง รงั สีชนิดน้ีจะไมทะลุ
ทะลวงผา นช้นั ใตผวิ หนงั รงั สีอลั ตราไวโอเลตจะมีอันตรายรนุ แรงกวารงั สีอนิ ฟราเรด และจะทําให
ผวิ หนงั ไหมเ กรยี ม และทําอันตรายตอเลนซตา คนท่ัว ๆ ไปจะไดร ับรังสีอัลตราไวโอเลตจากแสงอาทิตย
ฉะนั้นคนที่ทํางานกลางแสงอาทิตยแผดกลาติดตอกันเปนระยะเวลานาน โอกาสที่จะเปนเนื้องอกตาม
บรเิ วณผิวหนงั ท่ีถกู แสงแดดในท่ีสุดก็จะกลายเปน เนอ้ื รายหรือมะเร็งได รงั สอี ัลตราไวโอเลตจะมีอนั ตราย
ตอผิวหนังมากขึ้น ถาหากผิวหนังของเราไปสัมผัสกับสารเคมีบางอยาง เชน ครีโซล ซึ่งเปนสารเคมีที่มี
ความไวตอแสงอาทิตยมาก

195

เรือ่ งที่ 2 สมบัตขิ องโลหะ อโลหะ และโลหะกึง่ อโลหะ

ธาตุโลหะ(metal) จะเปนธาตุที่มีสถานะเปนของแข็ง(ยกเวนปรอท ที่เปนของเหลว) มีผวิ ทม่ี ันวาว
นาํ ความรอ น และไฟฟา ไดด ี มจี ดุ เดอื ดและจดุ หลอมเหลวสงู (ชว งอุณหภูมริ ะหวางจดุ หลอมเหลวกับจดุ
เดือดจะตางกันมาก ) ไดแ ก โซเดียม (Na), เหลก็ (Fe) , แคลเซียม (Ca) , ปรอท (Hg), อะลมู เิ นียม (Al),
แมกนเี ซยี ม (Mg) , สังกะสี (Zn) , ดบี กุ (Sn) ฯลฯ

ธาตุอโลหะ มไี ดท ้งั สามสถานะ สมบัติสวนใหญจ ะตรงขา มกบั โลหะ เชน ผวิ ไมมันวาว ไมนํา
ไฟฟา ไมนําความรอ น จดุ เดอื ดและจดุ หลอมเหลวต่าํ เปนตน ไดแ ก คารบ อน ( C ) , ฟอสฟอรสั (P) ,
กาํ มะถนั (S) โบรมนี (Br), ออกซเิ จน (O2) ไฮโดรเจน (H2), คลอรนี (Cl2) , ฟลอู อรนี (F2) เปนตน

1. มที ง้ั 3 สถานะ คอื
ของแข็งเชน คารบอน ( C ) กํามะถนั (S )
ของเหลว เชน โบรมีน ( )
กา ช เชน ไฮโดรเจน ( ) ออกซเิ จน ( )

2. มจี ดุ เดอื ดและจดุ หลอมเหลวตาํ่ ยกเวน แกรไฟต
3. เปราะ แตกงาย ตีเปนแผนหรือดงึ เปน เสนไมได
4. ไมน าํ ไฟฟา และความรอ น ยกเวน แกรไฟต
5. มคี วามแตกตา งของอณุ หภมู ริ ะหวา งจดุ เดอื ด และจดุ หลอมเหลวแคบ
6. เคาะไมมีเสียงกังวาน
7. ผิวไมม นั วาว
8. มคี วามหนาแนน ตาํ่
9. มีคา EN สูง จึงรบั อเิ ลก็ ตรอนไดง า ยเกดิ เปน ไอออนลบ เชน
ธาตุกงึ่ โลหะ (metalloid) ไดแ ก โบรอน (B) , ซลิ คิ อน ( Si) , เปนตน
หมายเหตุ
ก. ธาตุกง่ึ โลหะ ถา ใชก ารนําไฟฟา เปนเกณฑ จะหมายถงึ ธาตุทีน่ าํ ไฟฟา ไดเล็กนอ ยทีอ่ ุณหภูมิ

ปกติ แตทอ่ี ุณหภูมิสูงขึ้นจะนําไฟฟาไดม ากขนึ้ เชน ธาตโุ บรอน , ซลิ ิคอน ,เจอรม าเนยี ม ,
อารเ ซนกิ
ข. ธาตุกงึ่ โลหะ ถาใชส มบตั ิของออกไซดเปนเกณฑ จะหมายถงึ ธาตุทีเ่ กดิ เปนออกไซดแ ลวทาํ
ปฏิกิริยาไดทง้ั กรดแกแ ละเบสแก เชน ธาตุเบริลเลียม , อะลมู เิ นยี ม , แกลเลียม , ดบี กุ ,
และตะกั่ว

196

เรอ่ื งที่ 3 ธาตกุ มั มนั ตรังสี

ธาตุกัมมนั ตรังสี หมายถงึ ธาตทุ ีม่ สี มบัติในการแผรังสี สามารถแผร ังสีและกลายเปน อะตอมของ
ธาตอุ ่นื ไดรงั สที ี่เปลง ออกมาจะมอี ยู 3 ชนดิ ดงั น้ี

1. รังสีแอลฟา มสี ญั ลักษณนวิ เคลียรเปน บางครั้งอาจเรียกวา อนุภาคแอลฟา และใช

สัญลักษณเ ปน รงั สีแอลฟาเปน นวิ เคลียสของธาตฮุ ีเลียม ซงึ่ ประกอบดว ย 2 โปรตอน และ 2
นิวตรอนจึงมปี ระจไุ ฟฟาเปน +2 มีมวล 4.00276 amu รังสีแอลฟาอํานาจทะลุทะลวงต่ํา ไมสามารถทะลุ
ผา นแผน กระดาษ หรอื โลหะบางๆ ได และเนอ่ื งจากมปี ระจุบวก เม่อื อยูในสนามไฟฟาจึงเบีย่ งเบนไปทาง
ขั้วลบ เมื่อวิ่งผานอากาศอาจจะทําใหอากาศแตกตัวเปนไอออนได

2. รงั สีบีตา บางคร้ังเรียกวาอนุภาคบีตา ใชส ญั ลกั ษณเปน b หรอื รงั สีบตี า มสี มบตั เิ หมอื น
อเิ ล็กตรอน คอื มปี ระจไุ ฟฟา -1 มีมวลเทากับ 0.000540 amu เทากับมวลของอิเล็กตรอน รังสีบีตามีอํานาจ
ในการทะลุทะลวงสูงกวารังสีแอลฟาประมาณ 100 เทา มีความเร็วในการเคลื่อนที่ใกลเคียงกับแสง
เนื่องจากมีประจุลบจึงเบี่ยงเบนไปทางขั้วบวก เมื่ออยูในสนามไฟฟา

3. รงั สแี กมมา ใชส ัญลักษณ g รังสีแกมมาเปนคลื่นแมเหล็กไฟฟาที่มีความยาวคลื่นสั้นมาก
คือประมาณ 0.001-1.5 pm ไมมีมวลและไมมีประจุ มีอํานาจทะลุทะลวงสูงสุด สามารถทะลุผานสิ่งกีด
ขวางไดเปนอยา งดี ดงั นน้ั วตั ถุที่จะกั้นรังสีแกรมมาได จะตองมีความหนาแนนและความหนามากพอที่จะ
ก้นั รงั สีได เนอื่ งจากไมมีประจไุ ฟฟา จึงไมเ บ่ียงเบนในสนามไฟฟา

ประโยชนของธาตุกัมมันตรังสี
1. ทําเตาปฏิกรณปรมาณู ทําโรงงานไฟฟาพลังงานปรมาณู และเรือดําน้ําปรมาณู
2. ใชส รา งธาตใุ หมห ลงั ยูเรเนียม สรา งขึ้นโดยยิงนวิ เคลียสของธาตุหนกั ดว ยอนภุ าคแอลฟา

หรอื ดว ย นวิ เคลียสอื่นๆ ทีค่ อ นขา งหนกั และมพี ลังงานสูง
3. ใชศึกษากลไกของปฏิกิริยาเคมี เชน การเกิดปฏิกิริยาของเอสเทอร
4. ใชในการหาปริมาณวิเคราะห
5. ใชในการหาอายุของซากสิ่งมีชีวิต
6. การรกั ษาโรค เชน มะเรง็
โทษของธาตุกัมมันตรังสี
ถารางกายไดรับจะทําใหโมเลกุลภายในเซลลเกิดการเปลี่ยนแปลง ไมสามารถทํางานตามปกติ
ได ถาเปนเซลลทเี่ กี่ยวของกบั การถายทอดลักษณะก็จะเกดิ การผาเหลา เมอื่ เขาไปในรางกายจะไปสะสม
ในกระดูก แสงอนุภาคแอลฟาที่เปลง ออกมาจะไปทาํ ลายเซลลท ่ที ําหนา ที่ผลติ เมด็ เลือดแดง ทาํ ใหเกดิ
มะเรง็ ในเมด็ เลอื ดได

197

เรือ่ งท่ี 4 สารประกอบ
สารประกอบ (compound) หมายถึง “สารบริสทุ ธเิ์ นือ้ เดยี วทีเ่ กิดจากธาตุตัง้ แตส องชนดิ ขึ้นไป

เปนองคประกอบ” สารประกอบเกิดจากการรวมตัวของธาตุโดยวิธีการทางเคมี สามารถแยกสลายใหเกิด

เปน สารใหมห รือกลบั คืนเปน ธาตุเดิมได สารประกอบจะมสี มบัติเฉพาะตวั ทแ่ี ตกตา งจากธาตุเดิม เชน นํา้

มีสตู รเคมเี ปน H2O น้ําเปนสารประกอบที่เกิดจากธาตุไฮโดรเจน (H) และออกซเิ จน (O) แตม สี มบัติ
แตกตางจากไฮโดรเจนและออกซิเจน น้ําตาลทรายประกอบดวยธาตุคารบอน ( C ),ไฮโดรเจน (H) ,และ

ออกซเิ จน (O) เปน ตน

- การเกิดสารประกอบ

สารประกอบเกิดจากการสรางพันธะเคมีระหวางอะตอมของธาตุตางชนิดกัน โดยการ

แลกเปลี่ยนอนุภาคมูลฐานภายในอะตอม การรวมตัวของธาตุเปนสารประกอบนั้น เปนที่นาสงสัยวา

สารประกอบทีเ่ กดิ ขึ้นนน้ั มสี มบตั ทิ ี่แตกตา งกันไป และแตกตางไปโดยสิ้นเชิงจากสมบัติของธาตุเดิมที่

เปนองคประกอบ เชน

น้ําตาลทราย เปนสารประกอบที่เกิดจากธาตุคารบอน (C) ไฮโดรเจน (H) และออกซเิ จน (O)

น้าํ เปน สารประกอบที่เกิดจากธาตไุ ฮโดรเจน (H) และออกซเิ จน (O) ดงั ภาพ

ภาพแสดง การรวมตัวของธาตุเปนสารประกอบ (น้าํ )

- ธาตแุ ละสารในชีวติ ประจําวนั
1. สารปรุงแตงอาหาร หมายถึง สารปรุงรสอาหารใชใสในอาหารเพื่อทําใหอาหารมีรสดีขึ้น เชน

น้ําตาล น้าํ ปลา น้าํ สม สายชู น้ํามะนาว ซอสมะเขือเทศ และใหร สชาติตางๆ เชน
- นาํ้ ตาล ใหร สหวาน
- เกลอื น้าํ ปลา ใหร สเค็ม
- น้ําสม สายชู นา้ํ มะนาว ซอสมะเขอื เทศ ใหรสเปรี้ยว

198
2. สารทําความสะอาด ประเภทของสารทําความสะอาด แบงตามการเกิด ได 2 ประเภท คอื

1) ไดจากการสังเคราะห เชน นํา้ ยาลางจาน สบกู อน สบเู หลว แชมพสู ระผม ผงซกั ฟอก
สารทําความสะอาดพื้นเปนตน

2) ไดจากธรรมชาติ เชน น้าํ มะกรูด มะขามเปยก เกลอื เปน ตน

ภาพแสดง สารทําความสะอาดที่ไดจากธรรมชาติ (มะกรูด มะนาว มะขามเปยก เกลือ)
การแบงตามวัตถุประสงคในการใชงานเปนเกณฑ แบงออกไดเปน 4 ประเภท คอื

1. สารประเภททําความสะอาดรางกาย ไดแก สบู แชมพูสระผม เปนตน
2. สารประเภททําความสะอาดเสื้อผา ไดแก สารซักฟอกชนิดตางๆ
3. สารประเภททําความสะอาดภาชนะ ไดแก น้ํายาลางจาน เปนตน
4. สารประเภททําความสะอาดหองน้ํา ไดแก สารทําความสะอาดหองน้ําทั้งชนิดผงและชนิดเหลว

199

แบบฝก หดั ทา ยบทท่ี 8
คําชแ้ี จง : ขอสอบมีทั้งหมด 10 ขอ ใหเ ลอื กคําตอบที่ถูกตองที่สุดเพยี งคาํ ตอบเดียว

1. อนภุ าคทเ่ี ล็กที่สุดของสสารเรยี กวาอะไร
ก. ธาตุ
ข. อะตอม
ค.โมเลกลุ
ง.สารประกอบ

2.ขอ ใดถูกตอ ง
ก. ในภาวะปกติ ธาตุมีไดท งั้ 3 สถานะ

ข. ธาตุสามารถแยกเปนองคประกอบยอยไดอีก
ค. ธาตุอาจเปน สารเนอ้ื เดียวกนั หรือสารเนื้อผสมกไ็ ด
ง. ธาตุสองชนิดขึ้นไปมาผสมกัน ตองไดสารประกอบเสมอ
3. ขอใดเปนธาตุทั้งหมด
ก. เหลก็ อากาศ ทองคํา
ข. ไฮโดรเจน คารบอน นเิ กิล
ค. กาํ มะถนั ดางทับทิม ปรอท
ง. พลวง ปรอท แอลกอฮอล

4. ขอ ใดตอ ไปน้ี จัดเปน ธาตุทั้งหมด
ก. CO2 NO2 O2 H2
ข. Mg N2 Br2 O2
ค. K Mg Be CO
ง. H2O He Na Cl2

5. ขอใดเปนสัญลักษณของธาตุทองคํา
ก. Au
ข. Ag

ค. Cu
ง. Ga

200

6. ธาตุในขอ ใด เปน โลหะทงั้ หมด
ก. Li Al P

ข. Al B Zi
ค. Zn Ag Na
ง. Na Mg C
จงพิจารณาขอมูลตอไปนี้แลวตอบคําถามขอ 7-8
ธาตุ A มสี มบัตนิ าํ ไฟฟาได, ผวิ เปน มนั วาว
ธาตุ B มสี มบตั นิ าํ ไฟฟาไมได, เปราะ
ธาตุ C มีสมบัตนิ าํ ไฟฟาได, เปราะ
ธาตุ D มสี มบัตนิ ําไฟฟา ไมไ ด, มีสถานะกาซ
7. ธาตใุ ดเปน โลหะ
ก. A
ข. B

ค. C
ง. D
8. ธาตใุ ดเปน กง่ึ โลหะ
ก. A
ข. B
ค. C
ง. D
9. โมเลกุลของ H3PO4 กับ C2H6O มีจาํ นวนอะตอมแตกตางกันก่อี ะตอม
ก. 1 อะตอม
ข. 2 อะตอม
ค. 3 อะตอม
ง. 4 อะตอม
10. อนุภาคมูลฐานของธาตุ คือขอใด
ก. โปรตอน และอเิ ลก็ ตรอน
ข. โปรตอน และนวิ ตรอน

ค. นวิ ตรอน และอเิ ลก็ ตรอน
ง. โปรตอน นวิ ตรอน และอเิ ลก็ ตรอน

201

เฉลยแบบทดสอบบทท่ี 8 เรือ่ ง ธาตแุ ละสารประกอบ
1. ข
2. ก
3. ข
4. ค
5. ค

6. ค
7. ก
8. ค
9. ก
10. ง

202

บทท่ี 9
สารละลาย

สาระสําคัญ
สมบตั แิ ละองคป ระกอบของสารละลาย ปจ จยั ทม่ี ีผลตอการละลายของสาร หาความ

เขมขนของสารละลาย เตรียมสารละลายบางชนิด จําแนกกรด เบสและเกลือ ตรวจสอบความเปนกรด
เบส ของสารได การใชก รด เบส บางชนิดในชีวิตได

ผลการเรียนรทู ่ีคาดหวัง
อธิบายเกี่ยวกับสมบัติทางกายภาพและทางเคมีของสาร การจําแนก สาร กรด เบส ธาตุ

สารประกอบ สารละลายและของผสมและใชสารและผลิตภณั ฑใ น ชีวิตประจาํ วนั ไดอยา งถูกตองและ
ปลอดภยั ตอชวี ติ

ขอบขายเนือ้ หา
เร่ืองที่ 1 สารละลาย
เร่อื งท่ี 2 กรด – เบส

203

เรอื่ งท่ี 1 สารละลาย

1.1 สมบัติของสารละลาย และองคประกอบของสารละลาย
สมบัตขิ องสารละลาย
เมือ่ เตมิ ตัวถูกละลายลงในตวั ทาํ ละลายจะไดสารละลายเกดิ ขึ้น ในนมี้ ีผลทาํ ใหส มบัตทิ างกายภาพของ
ตัวทําละลาย บริสุทธเปลี่ยนแปลงไป ความแตกตางทางกายภาพของสารละลายกับตัวทําละลายบริสุทธิ์
เรียกวา สมบัติคอลลเิ กตีฟ สมบัติคอลลิเกตีฟขึ้นอยกู บั จาํ นวนอนุภาค หรือจํานวนโมเลกุลของตวั ถูก
ละลายในสารละลาย ไมข้นึ อยกู บั ชนิดของตัวถกู ละลายสารละลายท่ีมีสมบัตคิ อลลิเกตฟี ตอ งเปน
สารละลายนอนอเิ ลก็ โตรไลท ซงึ่ ไมแ ตกตัวเปนไอออนในสารละลาย และตวั ถูกละลายตองเปน สารที่
ระเหยไดยากสมบัติคอลลิเกตีฟของสารละลายเปนสมบัติที่เกี่ยวของกับความดันไอ , จดุ เดอื ด, จดุ เยอื ก
แขง็ และความดนั ออสโมซสิ ดงั น้ี

1. ความดันไอของสารละลายต่ํากวาความดันไอของตัวทําละลายบริสุทธิ์
2. จุดเดือดของสารละลายสูงกวาจุดเดือดของตัวทําละลายบริสุทธิ์
3. จุดเยือกแข็งของสารละลายต่ํากวาจุดเยือกแข็งของตัวทําละลายบริสุทธิ์
4. แสดงความดนั ออสโมซสิ
องคประกอบของสารละลาย
1. ตัวทําละลาย (solvent) หมายถึง สารที่มีความสามารถ ในการทําใหสารตางๆ ละลายได
โดยไมท ําปฏิกิรยิ าเคมกี บั สารนั้น
2. ตัวละลาย (solute) หมายถึง สารที่ถูกตัวทําละลายละลายใหกระจายออกไปทั่วในตัวทํา
ละลายโดยไมท าํ ปฏกิ ริ ิยาเคมีตอ กัน
1.2 ความสามารถในการละลายของสาร
ความสามารถในการละลายของสารชนิดหนึ่งในสารอีกชนิดหนึ่งนั้นสามารถหาไดจาก
อตั ราสวนระหวางตัวถกู ละลาย กับตวั ทาํ ละลาย หรือ อตั ราสวนระหวางตัวถูกละลาย กับสารละลาย ใน
สภาวะทีส่ ารละลายนั้นเปนสารละลายอิม่ ตวั ซ่ึงสามารถบอกเปนความหนาแนนสูงสุดของสารละลายนั้น
ไดอ ีกดว ยซงึ่ ข้ึนอยูกับปจจัยหลายประการ เชน แรงระหวา งโมเลกุลของตัวทําละลายกบั ตัวถูกละลาย
อุณหภูมิ ความดัน และปจจัยอนื่ ๆ

204

1.3 ปจจัยที่มีผลตอการละลายของสาร

ชนิดของสาร อุณหภูมิ ความดัน

ความสามารถในการละลายของสาร(Solubility)ข้นึ อยูกับ

ชนิดของสาร เชน โซเดียมคลอไรด (Nacl) แตบางชนดิ เมือ่ อณุ หภมู เิ พ่มิ ข้ึนก็จะมี

ความสามารถในการละลายลดลง เชน กาซทุกชนิด แคลเซียมโครเมต( )

ความดัน ในกรณที ี่กาซละลายในของเหลว ถา ความดันสูงกา ซจะละลายไดด ี เชน กาซ

คารบอนไดออกไซคละลายในน้ําอัดลม ถาเราเพิ่มความดันปริมาณกาซคารบอนไดออกไซคที่ละลายใน

น้ําจะเพมิ่ ข้ึน แตถา เราเปดฝาขวด(ลดความดนั ) จะทําใหกาซคารบอนไดออกไซคหนีจากของเหลว นั่นคือ

กาซละลายไดนอยลง

1.4 ความเขมขนของสารละลาย

ความเขมขนของสารละลายเปนคาที่บอกใหทราบวาในสารละลายหนึ่งๆ มีปริมาณตัวถูกละลาย

จํานวนเทาไหร และการบอกความเขมขนของสารละลาย สามารถบอกไดหลายวิธีดังนี้

1. รอยละ แบง ออกไดเ ปน 3 ลักษณะ คือ

1.1 รอ ยละโดยมวลตอมวลหรือเรยี กสัน้ ๆ วารอยละโดยมวล เปน หนว ยทีบ่ อกมวลของตัว

ถกู ละลายท่มี ีอยใู นสารละลาย 100 หนว ยมวลเดยี วกนั (กรัม กิโลกรัม) เชน สารละลาย

ยูเรยี เขมขนรอ ยละ 25 โดยมวล หมายความวา ในสารละลายยูเรีย 100 กรมั มียูเรียละลาย

อยู 25 กรัม หรอื ในสารละลายยูเรีย 100 กิโลกรัม มียูเรยี ละลายอยู 25 กโิ ลกรมั

1.2 รอยละโดยปรมิ าตรตอปรมิ าตรหรอื เรียกสน้ั ๆ วา รอยละโดยปริมาตร เปน หนวยท่บี อก
ปริมาตรของตัวถูกละลายที่มีอยูในสารละลาย 100 หนว ยปรมิ าตรเดยี วกนั (ลูกบาศก
เซนตเิ มตร (cm3) ลูกบาศกเดซิเมตร (dm3) หรือลิตร) เชน สารละลายเอทานอลในน้ํา
เขมขนรอ ยละ 20 โดยปริมาตร หมายความวาในสารละลาย 100 cm3 มีเอทานอลละลาย
อยู 20 cm3 เปนตน

1.3 รอยละโดยมวลตอปรมิ าตร เปน หนวยท่ีบอกมวลของตัวถูกละลายทม่ี ีอยใู นสารละลาย
100 หนว ยปรมิ าตร (หนวยของมวลและของปริมาตรจะตองสอดคลองกัน เชน กรัมตอ
ลกู บาศกเซ็นติเมตร (g/cm3) กิโลกรัมตอ ลกู บาศกเ ดซิเมตร (kg/dm3) เปน ตน ) เชน

205

สารละลายกลูโคสเขมขนรอยละ 30 โดยมวลตอปริมาตร หมายความวา ในสารละลาย
100 cm3 มกี ลโู คสละลายอยู 30 กรมั หรอื ในสารละลาย 100 dm3 มกี ลูโคสละลายอยู 30
กโิ ลกรมั

2. โมลตอลกู บาศกเ ดซิเมตร หรอื โมลาริตี (mol/dm3 or Molarity)
เนอ่ื งจาก 1 ลูกบาศกเดซิเมตรมีคาเทากับ 1 ลติ ร จึงอนุโลมใหใชโมลตอลติ ร (mol/l) หรอื
เรยี กวา โมลาร (Molar) ใชสญั ลักษณ “M” หนว ยนบ้ี อกใหท ราบวาในสารละลาย 1 dm3 มีตัว
ถูกละลายอยูก โ่ี มล เชน สารละลายโซเดียมคลอไรตเขมขน 0.5 mol/dm3 (0.5 M) หมายความ
วาในสารละลาย 1 dm3 มีโซเดยี มคลอไรตล ะลายอยู 0.5 mol

3. โมลตอกโิ ลกรมั หรอื โมแลลติ ี (mol/kg molality) หนว ยนอ้ี าจเรยี กวา โมแลล (Molal)
ใชสญั ลกั ษณ “m” เปนหนวยความเขมขนที่บอกใหทราบวาในตัวทําละลาย 1 กโิ ลกรมั (kg)
มตี ัวถกู ละลาย ละลายอยกู โี่ มล เชน สารละลายกลูโคสเขม ขน 2 mol/kg หรอื 2 m
หมายความวามีกลูโคส 2 mol ละลายในนาํ้ 1 kg
หมายเหตุ สารละลายหนึ่งๆ ถาไมระบุชนิดของตัวทําละลาย แสดงวามีน้ําเปนตัวทําละลาย

4. สว นในลา นสว น (ppm) เปนหนวยความเขมขนที่บอกใหทรายวาในสารละลาย 1 ลา นสว นมี
ตวั ถกู ละลาย ละลายอยูก ี่สวน เชน ในอากาศมีกาซคารบอนมอนออกไซต (CO) 0.1 ppm
หมายความวาในอากาศ 1 ลา นสวน มี CO อยู 0.1 สว น (เชน อากาศ 1 ลานลูกบาศก
เซน็ ตเิ มตร มี CO 0.1 ลูกบาศกเซนติเมตร)

5. เศษสว นโมล (mole fraction) เปน หนว ยทแ่ี สดงสดั สว นโดยจาํ นวนโมลของสารทเ่ี ปน
องคประกอบในสารละลายตอจํานวนโมลรวมของสารทุกชนิดในสารละลาย

1.5 การเตรียมสารละลาย
สวนมากในการทดลองทางเคมีมักใชสารละลายที่เปนของเหลว จึงนิยมเตรียมสารใหอยูในรูปของ
สารละลาย

1. เครื่องมือที่ใชในการเตรียมสารละลาย
1.1) เครื่องชั่งสาร นิยมใชชั่งน้ําหนักของสารที่เปนของแข็ง และมีความละเอี ยดถึงทศนิยม
ตําแหนงท่ี 4
1.2) อุปกรณวดั ปริมาตรไดแก กระบอกตวง ปเ ปต นวิ เรต ขวดรูปชมพู และขวดวัดปรมิ าตร

206

2. วิธีการเตรียมสารละลาย
2.1) เตรียมจากสารบริสทุ ธิ์มีข้นั ตอนคอื
1. คํานวณหาปริมาณสารที่ใชในการเตรียม
2. ชง่ั สารตามจาํ นวนใสบีกเกอรแ ลวเติมนาํ้ กลนั่ เลก็ นอย คนจนละลาย
3. นําสารละลายในบีกเกอรรินใสขวดวัดปริมาตรตามจํานวนที่ตองการ
4. เทน้ําทลี ะนอ ย เพือ่ ลางสารในบกี เกอรเตมิ ลงในขวดวดั ปรมิ าตรหลาย ๆ คร้งั
5. ใชหลอดหยดน้ํากลั่นบีบลงในขวดวัดปริมาตรจนไดปริมาตรตรงตามตองการ
6. ปดจุกแลวเขยา ใหส ารละลายเขากัน
7. เก็บสารละลายในขวดที่เหมาะสมหรือระบุชนิด สูตรสารความเขมขน และวันที่เตรียม
2.2) เตรียมจากสารละลาย มขี น้ั ตอนดังนี้
1. คํานวณหาปริมาตรสารที่ใชในการเตรียม
2. ตวงสารละลายดว ยปเ ปตตามจํานวน ใสบ ีกเกอรเ ตมิ น้ําเลก็ นอ ยจากน้นั รินใสข วดวั ด
ปริมาตรตามขนาดที่ตองการ
3. เทนา้ํ กล่ันทีละนอ ย เพอ่ื ลางสารในบกี เกอรเติมลงในขวดวัดปรมิ าตรหลาย ๆคร้งั
4. ใชหลอดดูดน้ํากลั่นบีบลงในขวดวัดปริมาตรไดปริมาตรตรงตามตองการ
5. ปดจุกแลวเขยาใหสารละลายเขากัน
6. เก็บสารละลายในขวดที่เหมาะสม พรอมระบุชนิด สูตรสาร ความเขมขนและวันที่เตรียม

207

เรอ่ื งท่ี 2 กรด – เบส

2.1 ความหมายและสมบัติของกรด – เบส และเกลือ
กรด (Acid) คือ สารประกอบที่มีธาตุไฮโดรเจน(H) เปนองคประกอบ และอะตอมของ H อะตอม
ใหโ ลหะ หรอื หมูธาตุท่เี ทียบเทา โลหะทไ่ี ด และเม่ือกรดละลายนาํ้ จะแตกตวั ใหไฮโดรเจนออิ อน
คุณสมบัติของกรด
1. มีธาตุไฮโดรเจนเปนองคประกอบ
2. มรี สเปร้ียว
3. ทําปฏกิ ิริยากับโลหะ เชน สงั กะสี แมกนเี ซยี ม ทองแดง ดบี กุ และอะลมู เิ นยี ม จะไดแ กส

ไฮโดรเจน
4. ทําปฏิกิริยากับหนิ ปนู ซง่ึ เปนสารประกอบแคลเซยี มคารบ อเนต หินปนู สกึ กรอ น ไดแกส

คารบ อนไดออกไซด ทําใหน้าํ ปนู ใสขนุ
5. เปลี่ยนสีกระดาษลิตมัสจากสีนํา้ เงนิ เปนสีแดง
6. ทาํ ปฏกิ ริ ยิ ากบั เบสไดเ กลอื และนํ้า เชน กรดเกลอื ทาํ ปฏิกิรยิ ากับโซดาแผดเผาหรอื โซเดียมไฮ

ดรอกไซดซ ึง่ เปนเบส ไดเ กลอื โซเดยี มคลอไรดห รือเกลอื แกง
7. สารละลายกรดทกุ ชนดิ นาํ ไฟฟา ไดด ี เพราะกรดสามารถแตกตวั ใหไ ฮโดรเจนไอออน
8. กรดมีฤทธใ์ิ นการกัดกรอ นสารตางๆไดโดยเฉพาะเน้อื เยอื่ ของสง่ิ มีชีวิต ถากรดถกู ผวิ หนงั จะ

ทาํ ใหผ วิ หนงั ไหม ปวดแสบปวดรอ น ถา กรดถูกเสน ใยของเสื้อผา เสนใยจะถกู กดั กรอ นให
ไหมไ ด นอกจากนกี้ รดยังทําลายเนือ้ ไม กระดาษ และพลาสตกิ บางชนดิ ไดดว ย

เบส (Base) คอื สารละลายนาํ้ แลว แตกตวั ใหไ ฮดรอกไซดไ อออน (OH-) ออกมา เม่อื ทําปฏกิ ิริยา
กบั กรดจะไดเ กลือกบั นํา้ หรือไดเ กลืออยา งเดยี ว
คุณสมบัติของเบส

1. เปลยี่ นสีกระดาษลติ มสั จากสีแดงเปนสีนาํ้ เงนิ
2. ทาํ ปฏิกริ ิยากับแอมโมเนยี มไนเตรต จะใหแ กสแอมโมเนยี มกี ลน่ิ ฉุน
3. ทาํ ปฏิกิริยากับน้าํ มนั หรือไขมนั ไดสบู
4. ทําปฏิกิริยากับโลหะบางชนิด
5. ลืน่ คลายสบู
6. ทําปฏิกริ ยิ ากบั กรดไดเกลอื และน้ํา เชน สารละลายโซดาไฟ (โซเดยี มไฮดรอกไซด ) ทาํ

ปฏกิ ริ ยิ ากบั กรดเกลือ (กรดไฮโดรคลอรกิ ) ไดเ กลือโซเดียมคลอไรด หรือเกลือแกงทใี่ ชป รงุ
อาหาร นอกจากนี้โซดาไฟยังสามารถทําปฏิกิริยากับกรดไขมัน ไดเกลือโซเดียมของกรด
ไขมนั หรือที่เรยี กวา สบู

208

เกลือ (salt) คณุ สมบัติทั่วไปของเกลือ
1. สวนมากมีลักษณะเปนผลกึ สีขาว เชน NaCl แตม หี ลายชนิดท่ีมีสี เชน

สมี ว ง ไดแ ก ดางทับทิม(โปแตสเซียมเปอรแมงกาเนต) KMnO4
สนี ้ําเงิน ไดแ ก จนุ สี(คอปเปอรซ ลั เฟต) CuSO4.5H2O

สีสม ไดแ ก โปแตสเซียมโครเมต KCr2O7

สเี ขียว ไดแ ก ไอออน(II)ซัลเฟต FeSO4.7H2O

2. มหี ลายรส เชน

รสเคม็ ไดแ ก เกลอื แกง(โซเดยี มคลอไรด) NaCl

รสฝาด ไดแ ก สารสม K2SO4.Al2(SO4)3.24H2O

รสขม ไดแ ก โปแตสเซียมคลอไรด , แมกนีเซยี มซัลเฟต KCl, Mg SO4.7H2O
3. นําไฟฟาได (อเิ ลก็ โตรไลท : electrolyte)

4. เม่อื ละลายนํา้ อาจแสดงสมบตั เิ ปนกรด เบส หรอื กลางกไ็ ด

5. ไมก ดั กรอ นแกว และเซอรามกิ

2.2 ความเปนกรด – เบสของสาร
ความเปนกรด-เบส ของสารเมื่อทดสอบกับกระดาษลิตมัส จะพบการเปลี่ยนแปลงดังนี้

1. เปลย่ี นสีกระดาษลติ มสั จากสนี ้ําเงินเปน สีแดง แตสีแดงไมเปลีย่ น สารมคี ุณสมบตั เิ ปนกรด
2. เปลย่ี นสีกระดาษลิตมสั จากแดงเปนสีน้าํ เงนิ แตส นี าํ้ เงินไมเ ปลี่ยน สารมีคณุ สมบตั เิ ปนเบส
3. กระดาษลิตมัสทั้งสองสีไมเปลี่ยนแปลง สารมีคุณสมบัติเปนกลาง
ความเปนกรด-เบส ของสารเมื่อทดสอบกับสารละลายฟนอลฟทาลีน จะพบการเปลี่ยนแปลงดังนี้
1. สารละลายฟน อลฟทาลนี เปลยี่ นสเี ปน สีชมพมู วง สารนั้นมสี มบตั ิเปน เบส

2. สารละลายฟน อลฟทาลีนใสไมมสี ี สารนัน้ อาจเปนกรดหรอื เปน กลางกไ็ ด
ความเปนกรด-เบส ของสารเมอ่ื ทดสอบกบั ยนู เิ วอรซ ลั อนิ ดเิ คเตอร จะพบการเปลี่ยนแปลงดังนี้

1. คา pH มีคา นอ ยกวา 7 สารละลายเปนกรด
2. คา pH มีคามากกวา 7 สารละลายเปนเบส
3. คา pH มีคาเทากับ 7 สารละลายเปนกลาง

209

2.3 กรด – เบส ของสารในชีวิตประจําวัน
สารละลายกรด – เบสในชวี ติ ประจําวันมีอยูม ากมาย ซึง่ สามารถจําแนกไดดงั น้ี

1. สารประเภททําความสะอาด
- บางชนิดกม็ สี มบัตเิ ปน เบส เชน สบู ผงซักฟอก น้าํ ยาลา งจาน
- บางชนิดมีสมบัติเปนกรด เชน นํ้ายาลา ง หองน้ํา และเคร่อื งสุขภณั ฑ

2. สารทใี่ ชท างการเกษตร ไดแ ก ปุย
- บางชนิดกม็ สี มบตั เิ ปน เบส เชน ยูเรีย
- บางชนิดมีสมบัติเปนกรด เชน แอมโมเนียมคลอไรค
- บางชนิดมีสมบัติเปนกลาง เชน โพแทสเซียมไนเตรต

3. สารปรุงแตงอาหาร
- บางชนิดก็มสี มบตั เิ ปนเบส เชน น้าํ ปูนใส น้าํ ขเี้ ถา
- บางชนิดมีสมบัติเปนกรด เชน น้ําสมสายชู น้ํามะนาว น้ํามะขาม
- บางชนิดมีสมบัติเปนกลาง เชน ผงชูรส เกลือแกง น้ําตาลทราย ฯลฯ

4. ยารกั ษาโรค
- บางชนิดกม็ สี มบัตเิ ปนเบส เชน ยาแอสไพริน วิตามินซี
- บางชนิดมีสมบัติเปนกรด เชน ยาลดกรด ยาธาตุ

5. เครื่องสําอาง
- บางชนดิ มสี มบตั ิเปนกลาง เชน นํ้าหอม สเปรยฉ ดี ผม ยารกั ษาสวิ ฝา

210

2.4 กรณีศึกษากรด – เบส ท่ีมผี ลตอคุณสมบัตขิ องดิน

ความเปน กรด-เบสของดนิ
ความเปนกรด-เบสของดิน หมายถึง ปริมาณของไฮโดรเจนที่มีอยูในดิน ความเปนกรด -
เบส กาํ หนดคา เปน ตัวเลขต้ังแต 1-14 เรยี กคาตวั เลขนว้ี าคา pH โดยจดั วา

สารละลายใดที่มีคา pH นอ ยกวา 7 สารละลายนัน้ มสี มบตั ิเปน กรด
สารละลายใดที่มีคา pH มากกวา 7 สารละลายนั้นมีสมบัติเปนเบส
สารละลายใดที่มีคา pH เทากับ 7 สารละลายนั้นมีสมบัติเปนกลาง
วิธีทดสอบความเปนกรด-เบสมวี ิธที ดสอบไดดงั น้ี
1. ใชก ระดาษลติ มัสสนี าํ้ เงินหรอื สีแดง โดยนาํ กระดาษลติ มัสทดสอบกับสารทสี่ งสยั ถา
เปน กรดจะเปล่ียนกระดาษลติ มสั สนี าํ้ เงนิ เปนสแี ดง และถาเปนเบสจะเปล่ยี นกระดาษลิตมสั สี
แดงเปน สีนํ้าเงิน
2. ใชก ระดาษยนู เิ วอรแ ซลอนิ ดเิ คเตอร โดยนาํ กระดาษยนู เิ วแซลอนิ ดเิ คเตอรท ดสอบกบั

สารแลว นาํ ไปเทียบกับแผน สที ่ขี า งกลอง
3. ใชน้ํายาตรวจสอบความเปนกรด -เบส เชน สารละลายบรอมไทมอลบลูจะใหสีฟา

ออ นในสารละลายท่ีมี pH มากกวา 7 และใหส เี หลอื งในสารละลายที่มี pH นอ ยกวา 7

รปู แสดงกระดาษลิตมัสและยนู เิ วอรซ ลั อนิ ดเิ คเตอร

211

รปู แสดงการเปลีย่ นสีของกระดาษยนู ิเวอรซัลอนิ ดิเคเตอร
ปจ จัยหรือสาเหตทุ ่ีทําใหดนิ เปน กรด ไดแก การเนา เปอ ยของสารอินทรยี ใ นดนิ การใส
ปุยเคมีบางชนิด สารที่ปลอยจากโรงงานอุตสาหกรรมบางประเภท
ปจ จยั ทีท่ าํ ใหดินเปน เบส ไดแก การใสปูนขาว (แคลเซยี มไฮดรอกไซด)
ความเปนกรด-เบสของดินน้นั มผี ลตอ การเจรญิ เตบิ โตของพชื พืชแตล ะชนดิ เจริญเติบโตไดด ใี น
ดนิ ทีม่ คี า pH ที่เหมาะแกพืชนั้นๆ ถาสภาพ pH ไมเหมาะสมทําใหพืชบางชนิดไมสามารถดูดซึม
แรธ าตทุ ต่ี อ งการทมี่ ีใน ดนิ ไปใชประโยชนไ ด
การแกไขปรับปรุงดิน
ดนิ เปน กรด แกไ ขไดโ ดยการเตมิ ปนู ขาว หรอื ดนิ มารล
ดินเปนเบสแกไ ขไดโดยการเติมแอมโมเนียมซัลเฟต หรอื ผงกาํ มะถนั

212

ความรเู พ่ิมเติม อ
อินดิเคเตอรจากธรรมชาติ คือ สารธรรมชาติที่สกัดไดจากสวนตางๆ ของพืช สามารถใชเพื่

ตรวจสอบความเปนกรด-เบสของสารละลายได

ตารางแสดงชวงการเปลี่ยนสีของอินดิเคเตอรจากธรรมชาติบางชนิด

ชนิดของพืช ชวง pH ที่เปล่ียนสี สีทม่ี ีการเปลย่ี นแปลง

อญั ชนั 1-3 แดง-มว ง
กหุ ลาบ 3-4 ชมพ-ู ไมม สี ี
กระเจี๊ยบ 6-7 แดง- เขยี ว
ชงโค 6-7 ชมพ-ู เขยี ว
บานไมร โู รย 8-9 แดง-มว ง
ดาวเรอื ง 9-10 ไมมสี -ี เหลอื ง
ผกากรอง 10-11 ไมม สี ี-เหลอื ง

การใชอินดิเคเตอรในการทดสอบหาคา pH ของสารละลายนั้นจะทราบคา pH โดยประมาณ
เทานั้น ถาตองการทราบคา pH ทีแ่ ทจ รงิ จะตองใชเ ครอ่ื งมือวัด pH ท่ีเรียกวา "พเี อชมเิ ตอร (pH meter)"
ซึ่งเปนเครื่องมือที่สามารถตรวจวัดคา pH ของสารละลายไดเปนเวลานานติดตอกัน ทําใหตรวจสอบการ
เปลี่ยนแปลงความเปนกรด -เบสของสารละลายได และคา pH ที่อานไดจะมีความละเอียดมากกวาการใช
อนิ ดเิ คเตอร

213

แบบฝก หัดทา ยบทท่ี 9
คําชแ้ี จง : ขอสอบมีทั้งหมด 10 ขอใหเ ลือกคําตอบทถ่ี ูกตอ งท่สี ดุ เพียงคาํ ตอบเดยี ว
1.ขอใดกลาวถึงสารละลายไดถูกตอง

ก.สารท่มี ีเนอื้ สารเหมือนกนั ตลอดทกุ สวน
ข.สารทม่ี เี น้อื สารมองดใู สไมมสี กี ล่ินและรส
ค.สารทไ่ี มบ รสิ ุทธเ์ิ กิดจากสารบริสุทธ์ติ ั้งแต 2 ชนดิ ผสมกัน
ง.สารที่มจี ดุ หลอดเหลวตา่ํ กวา 100 องศาเซลเซยี ส
2.ขอ ใดผดิ เกย่ี วกับตวั ทาํ ละลาย
ก.สารที่มีปริมาณมากกวา
ข.สารที่มีสถานะเดียวกับสาระละลาย
ค.สารที่มีสถานะเปนของเหลวเทานั้น
ง.สารที่มีสถานะเปนของแข็ง ของเหลว และกาซ
3.ตัวถูกละลายคืออะไร
ก.สารทมี่ ปี รมิ าณนอ ยกวา
ข.สารที่มีสถานะเดียวกับสารละลาย
ค.สารที่มีสถานะเปนของเหลวเทานั้น
ง.สารที่มีความหนาแนนนอยกวาสารละลาย
4.สาร A สามารถละลายในน้ําได 15 กรัม แตเมือ่ นาํ ไปตม สาร A ละลายไดเพ่มิ ข้นึ เปน 25 กรมั
และก็ไมสามารถละลายไดอีก เราเรียกสารอะไร
ก.สารละลายอิม่ ตวั
ข.สารละลายเขมขน
ค.สารละลายเจือจาง
ง.สารละลายไมอ่มิ ตัว
5.กระบวนการใดเรียกวา การตกผลึก
ก.การแยกตัวของตัวถูกละลายออกจากสารละลายอิ่มตัว
ข.การแยกตัวของตัวถูกละลายออกจากสารละลายเขมขน
ค.การแยกตัวของตัวทําละลายออกจากสารละลายอิ่มตัว
ง.การแยกตัวของตัวทําละลายออกจากสารละลายเขมขน

214

6. ความแตกตางของสารกับสารบริสุทธิ์คือขอใด
ก.สารละลายมีปริมาตรมากกวาสารบริสุทธิ์
ข.สารละลายมีจดุ เดอื ดไมคงที่ สารบรสิ ุทธ์มิ ีจดุ เดือดคงท่ี
ค.สารละลายมจี ุดเดือดคงที่ สารบรสิ ุทธมิ์ ีจดุ เดือดไมค งที่
ง.สารละลายมีจุดเยือกแข็งคงที่ สารบริสุทธิ์มีจุดเยือกแข็งไมคงที่

7. ขอใดตองใชตัวทําละลายตางจากพวก
ก.นํ้าตาล
ข.เชลแล็ก
ค.เกลอื แกง
ง.สีผสมอาหาร

8. ขอใดไมสงผลตอความสามารถในการละลายของสาร
ก.ความดัน
ข.อุณหภูมิ
ค.ความหนาแนน
ง.ชนิดของตัวทําละลายและตัวถูกละลาย

9. แอลกอฮอล 80% โดยปริมาตร มีความหมายตรงกับขอใด
ก.สารละลายนั้น 100 cm3 มเี อทลิ แอลกอฮอลอ ยู 80 cm3
ข.สารละลายนั้น 100 กรมั มเี อทลิ แอลกอฮอลอ ยู 80 กรมั
ค.สารละลายนั้น 100 cm3 มเี อทลิ แอลกอฮอลอ ยู 80 กรมั
ง.สารละลายนั้น 100 กรมั มเี อทลิ แอลกอฮอลอ ยู 80 cm3

10. ขอใดจดั เปนการพสิ ูจนว า สารx กับสารy มีความสามารถในการละลายในของเหลzวไดดกี วากนั
ก.ใชของเหลว Z ปรมิ าณเทากันที่อุณหภมู ิเดียวกัน
ข. ใชของเหลว Z ปรมิ าณเทากนั ท่อี ณุ หภมู ติ า งกัน
ค.ใชสาร x และ y ปรมิ าณเทา กนั ทอี่ ณุ หภูมติ างกนั
ง.ใชสาร x และ y ปรมิ าณเทา กนั ท่ีอณุ หภูมิเดียวกัน

215

เฉลยแบบทดสอบบทท่ี 9 เร่อื งสารละลาย
1. ก
2. ค
3. ก
4. ก
5. ค

6. ข
7. ข
8. ก
9. ก
10. ง

216

บทท่ี 10
สารและผลิตภัณฑในชวี ิต

สาระสําคัญ
ความหมายของ สาร ผลิตภัณฑ คุณสมบัติของสารประเภทตาง ๆ ไดแก สารอาหาร สารปรุงแตง
สารปนเปอน สารเจอื ปน สารพษิ สารสังเคราะห ประโยชนข องสารและผลิตภณั ฑใ นชวี ิตประจาํ วัน
การเลอื กใชส ารและผลติ ภัณฑอยางปลอดภยั ผลกระทบและโทษทเี่ กิดจากการใชสารและผลิตภัณฑตอ
ชวี ติ และสง่ิ แวดลอ ม
ผลการเรียนรทู คี่ าดหวงั

1. อธิบายสารและสารสังเคราะหได
2. อธิบายการใชสารและผลิตภัณฑของสารบางชนิดในชีวิตประจําวันและเลือกใชได
3. อธิบายผลกระทบที่เกดิ จากการใชสาร และผลิตภณั ฑท ม่ี ีตอชวี ติ และสิ่งแวดลอ ม
ขอบขา ยเน้อื หา
1. สารและคุณสมบัติของสาร
2. สารสังเคราะห
3. สารและผลิตภัณฑใ นชวี ิต
4. การเลอื กใชส ารและผลิตภณั ฑใ นชีวติ
5. ผลกระทบทเี่ กดิ จากการใชส ารและผลติ ภัณฑต อชีวิตและสง่ิ แวดลอ ม

217

เร่ืองท่ี 1 สารและคณุ สมบตั ขิ องสาร

สาระสําคัญ
ความหมายของสาร คุณสมบัติของสารประเภทตาง ๆ ไดแก สารอาหาร สารปรุงแตง สาร

ปนเปอ น สารเจือปน สารพษิ สารสงั เคราะห คณุ สมบตั แิ ละประโยชนของสาร ผลิตภณั ฑใน
ชวี ิตประจําวนั การเลอื กใชสารอยา งปลอดภยั ในชวี ติ และผลกระทบท่เี กดิ จากการใชสารตอ ชวี ิตและ
สง่ิ แวดลอ ม
ความหมายของสารและผลติ ภณั ฑ

สาร หมายถึง สง่ิ ท่มี ีตัวตน มีมวลหรอื น้ําหนกั ตองการท่อี ยูและสามารถสมั ผัสได เชน ดนิ หิน
อากาศ พืช และสตั ว ทกุ สงิ่ ทุกอยางมท่อี ยรู อบๆ ตวั เรา จดั เปน สารท้ังส้ิน สารแตละชนดิ มีสมบตั ิ
แตกตางกัน แตสามารถเปลี่ยนแปลงสถานะได

การที่สารมีสมบัติแตกตางกัน และมีสมบัติแตกตางกัน และมีความสามารถในการเปลี่ยนแปลง
สถานะไดแตกตา งกันนี้ ถือวา เปนลักษณะเฉพาะของสารแตละชนิด ดงั นนั้ จึงมีการใชเ กณฑก าร
พิจารณาและอธิบายสมบัติของสารมาจัดจําแนกสาร และมีการทดสอบสมบัติของสารเพื่อพิสูจนวาสาร
นั้นเปนสารชนิดใด เพราะหากอาศัยแตการสังเกตหรือมองเห็นเพียงอยางเดียวในบางครั้งก็ไมสามารถจะ
ตดั สนิ ไดแ นน อน

ผลิตภัณฑ ( Product) หมายถึง สิ่งที่เสนอขายใหกับตลาด สามารถตอบสนองความตองการ
ของลกู คา กลุมเปาหมายได ผลติ ภัณฑท่เี สนอขายอาจจะสัมผัสไดห รือสมั ผัสไมได ท้ังน้รี วมถึง สินคา
บรกิ าร สถานท่ี องคกร บคุ คล หรือความคิด

รปู ภาพ ผลติ ภณั ฑที่ใชใ นชวี ติ ประจําวนั

1.1 สารอาหาร (nutrients) หรอื โภชนาสาร 2541) อธิบายวา สารอาหาร หมายถึง
มผี ใู หความหมายไวด ังน้ี วนี ัส และ ถนอมขวัญ (

สารประกอบเคมี หรือแรธ าตุท่ีมอี ยใู นอาหารชนดิ ตางๆ ทร่ี า งกายตอ งการ สิริพันธุ (2542) อธิบายวา

สารอาหาร หมายถึง สวนประกอบที่เปนสารเคมีที่มีอยูในอาหาร เมื่อบริโภคเขาไปแลวรางกายสามารถ

นําไปใชประโยชนได โดยคารโบไฮเดรต ไขมัน โปรตีน เปนสารอาหารที่รางกายตองการปริมาณมาก

218

และเปนสารอาหารที่ใหพลังงานแกรางกาย เรียก “macronutrients ” สวนวิตามิน และเกลอื แรเ ปน

สารอาหารที่รางกายตองการนอย และไมใหพลังงาน เรียก “micronutrients” เสาวนยี  (2544) อธิบายวา

สารอาหาร หมายถึง สารเคมีที่มีอยูในอาหาร มี 6 ชนิด คอื

1. คารโ บไฮเดรต 2. โปรตนี

3. ไขมัน 4. วิตามนิ

5. เกลอื แร 6. นํา้

สารอาหารแตละพวกทําหนาที่อยางใดอยางหนึ่ง หรือหลายอยาง วนิ ัย และคณะ ( 2545) อธิบาย

วา สารอาหาร หมายถึง สารเคมีที่พบในอาหาร เปนสารที่มีความสําคัญตอกระบวนการของชีวิต
สรปุ สารอาหาร หรือโภชนสาร หมายถึง สารเคมที ่มี ีอยใู นอาหาร มี 6 ชนดิ เปน สารทีม่ คี วามสําคญั ตอ
กระบวนการทํางานของรางกาย โดยแบงสารอาหารที่รางกายตองการเปน สารอาหารที่ตองการใน

ปริมาณมาก หรือสารอาหารที่ใหพลังงาน หรือศัพทสมัยใหมเรียก สารอาหารมหภาคไดแก

คารโบไฮเดรต ไขมนั และโปรตีน ซึ่งทาํ หนา ที่ใหพลงั งาน และเสรมิ สรางเนอื้ เยอ่ื ในรางกาย สารอาหาร

ท่ตี อ งการในปรมิ าณนอ ย หรอื สารอาหารทไี่ มใหพ ลงั งาน หรือสารอาหารจลุ ภาค ไดแ ก วติ ามนิ และ

เกลือแร สวนน้ําเปนสารอาหารที่ไมใหพลังงานแตชวยสนับสนุนการทํางานของรางกายซึ่งจะขาดไมได

ท่ีผูเขยี นสรุปวานา้ํ คอื สารอาหารตวั หน่งึ ท้งั นี้ เพราะนา้ํ เปน สารเคมชี นิดหนงึ่ ที่อยใู นอาหารทกุ ชนดิ มาก

นอยขน้ึ อยูกับชนิดของอาหาร

การแบงประเภทของสารอาหาร แบงได (วนี สั และถนอมขวญั , 2541) ดงั น้ี

1.สารอาหารที่รางกายตองการในปริมาณมาก ไดแก สารอาหาร คารโบไฮเดรต ไขมัน และ

โปรตีน ซง่ึ ทําหนา ที่ใหพลงั งาน และเสรมิ สรา งเนอ้ื เย่อื

2.สารอาหารที่รางกายตองการในปริมาณนอยไดแก วิตามิน และเกลือแร รางกายตองการสาร

เหลานี้เพื่อกําหนด และควบคุมกระบวนการทํางานของรางกายเพื่อดํารงไวซึ่งสุขภาพที่ดี

3.น้ําเปนสวนประกอบที่สําคัญในการสนับสนุนการทํางานของสารอาหารทั้งหมดใน

กระบวนการทํางานของสิ่งมีชีวิต

1.2 สารปรงุ แตง หมายถึง สารปรุงรสอาหารใชใสในอาหารเพื่อทําใหอาหารมีรสดีขึ้น เชน
สารปรุงแตงอาหาร

นาํ้ ตาล นํา้ ปลา นํา้ สม สายชู นํา้ มะนาว ซอสมะเขือเทศ และใหร สชาติตา งๆ ดังรูป

รปู ภาพ สารปรงุ แตงรสอาหาร

219

กิจกรรมการเรียนรูท่ี 1

วิธีการการตรวจสอบ ผงชรู ส
เน่ืองจากผงชรู สเปน วัตถุท่ีสงั เคราะหข ึ้นมา การตรวจสอบผงชูรสอาจทําไดโดยการสังเกต

ลักษณะภายนอก แตในบางครั้งก็เปนการยากในการสังเกต วิธที ด่ี ที ส่ี ดุ ตองตรวจสอบโดยวธิ ที างเคมีซง่ึ มี
วธิ ีการดงั นี้

1. การเผา โดยการนําผงชูรส ประมาณ 1 ชอนชา ใสล งชอ นโลหะเผาบนเปลวไฟใหไ หมแ ลว
สงั เกต ถา เปนผงชูรสแทจ ะไหมเ ปนสีดาํ แตถ าเปนผงชรู สทมี่ ีสารอ่นื เจอื ปนจะเปนสขี าว

2. ตรวจสอบดว ยกระดาษขมน้ิ ซึ่งเตรียมโดยการเอาผงขมิ้นประมาณ 1 ชอ นชา ละลายใน
แอลกอฮอลห รอื นาํ้ 10 ชอนชา จะไดส ารสเี หลือง จากนั้นจุมกระดาษสีขาวหรือผาขาวลงในสารสาร
สเี หลอื ง นําไปผึ่งใหแหงจะไดก ระดาษขมนิ้ หรือผาขม้นิ การตรวจสอบทําไดโดยการละลายผงชูรสใน
น้าํ สะอาด จากนัน้ จมุ กระดาษขมิ้นหรอื ผาขมิ้นลงไปพอเปยก สังเกตการณเปล่ียนสี ถา เปน ผงชรู สที่มี
สารอน่ื เจอื ปนจะเปล่ยี นจากสีเหลอื งเปนสแี ดง แตถา ไมเ ปล่ียนสีเปน ผงชูรสแท

3. ตรวจดวยน้ํายาปูนขาวผสมน้ําสมสายชู การเตรียมน้ํายาปูนขาว ทําไดโดยเอาปูนขาวครึ่งชอน
ชา ละลาย ในน้ําสมสายชู 1 ชอนชา คนใหล ะลายตง้ั ทิ้งไวใ หต กตะกอน จะไดสว นท่เี ปนนา้ํ ใส คือ
น้ํายาปูนขาว การตรวจสอบทําไดโดยการเอาผงชูรสมาประมาณ 1 ชอนชา ละลายในนาํ้ เทน้ํายาปูน
ขาวลงไป 1 ชอนชา สังเกตการณเปลีย่ นแปลง ถาเปนผงชูรสแทจะไมมีตะกอนสีขาว แตถ าเปนผงชรู ส
ท่ีมีสารอ่นื เจือปนจะมีตะกอนสีขาว

กจิ กรรมการเรียนรูท่ี 2

การตรวจสอบนาํ้ ปลา มีวธิ ีการทดสอบดงั นี้
1.หยดน้ําปลาลงไปบนถานที่กําลังติดไฟ ไดกลิ่นปลาไหมจะเปนน้ําปลาแท ถาไมมกี ล่นิ เปน

น้ําปลาปลอม
2.นํามาตัง้ ทิง้ ไวแลวดูการตกตะกอน ถาเปนน้ําปลาแทจะไมตกตะกอน แตถาเปนน้ําปลาปลอม

จะตกตะกอน
3.การกรองโดยการนําน้ําปลามากรองดวยกระดาษกรอถงากระดาษกรองไมเปลี่ยนสีเปนน้ําปลาแท

แตถากระดาษกรองเปลี่ยนสี เปนน้ําปลาปลอม

220

กจิ กรรมการเรยี นรูที่ 3

การตรวจสอบนํา้ สม สายชู มีวิธี ดงั น้ี
1.การดมกลนิ่ ถา เปนน้าํ สม สายชูแทจ ะมกี ลิ่นหอมท่ีเกดิ จากการหมกั ธัญพชื หรอื ผลไม ถา เปน

นา้ํ สม สายชูปลอม จะมีกล่ินฉนุ แสบจมกู
2. ทดสอบกับผักใบบาง เชน ใบผักชี นําลงไปแชลงในน้ําสมสายชูประมาณ 30-45 นาที ถา

พบวาใบผกั ชีไมเ หี่ยวเปน นํ้าสมสายชแู ท แตถา ใบผักชเี ห่ียวเปนน้ําสมสายชปู ลอม
3.ทดสอบใชเ จน็ เทยี นไวโอเลต ( Gentian Violet ) หรอื ทเี่ รารูจักกันชื่อ ยามะมวง นําไปผสม

กบั นา้ํ ใหเจือจาง จากนนั้ นําไปหยดลงในนา้ํ สม สายชแู ท แตถา เปล่ยี นเปน สเี ขียวหรือสีนํ้าเงนิ ออน ๆ
เปนน้ําสมสายชูปลอม

1.3 สารปนเปอ น
สารปนเปอน (Contaminants) หมายถึง สารท่ีปนเปอนกบั อาหารโดยไมต ัง้ ใจ แตเ ปน ผลซง่ึ เกดิ

จากกระบวนการผลิต กรรมวธิ ีการผลิต โรงงานหรือสถานที่ผลิต การดูแลรักษา สิ่งปนเปอ นอาหารไมวา
จะมอี ยตู ามธรรมชาติหรือมนษุ ยสรางข้ึนน้ี หากจําแนกตามคุณสมบัติของสาร จะแบง ได ๓ ประเภท คอื

- สิง่ มีชวี ิต (บัคเตรี เชอ้ื รา เปน ตน)
- สารเคมี (สารกําจัดแมลง โลหะ สารพิษท่จี ุลนิ ทรียส รางขน้ึ เปนตน )

- สารกัมมันตรังสี

1.4 สารเจือปน
สารเจือปน
หมายถึง สารท่ีเติมลงไปเพื่อเพม่ิ คณุ ลักษณะดา น สี กล่นิ รส ของอาหาร ใหมี

ลักษณะใกลเคียงธรรมชาติ อาจมีคุณคาทางโภชนาการ หรือไมก ไ็ ด เปนสารท่ตี งั้ ใจเติมลงในอาหารไดแ ก

สารปรุงแตงสี สารปรงุ แตง กล่ิน เชน สียอมผา

รปู ภาพสารเจอื ปนในอาหาร
สาเหตุ ที่ตองใสว ตั ถุเจือปนอาหารลงไปกเ็ พ่ือวตั ถุประสงคทางดานเทคโนโลยีการผลติ การเตรยี ม
วัตถุดิบ และ การแปรรูป การบรรจุ การขนสง การเก็บรกั ษาอาหาร และ มีผลหรืออาจมีผลทางตรงหรือ
ทางออม ทาํ ใหสารนัน้ หรือผลติ ผลพลอยไดของสารน้ันกลายเปน สวนประกอบของอาหารนนั้ หรอื

221
มผี ลตอคณุ ลักษณะของอาหารน้ัน แตไ มรวมถงึ สารปนเปอน หรอื สารที่เติมลงไปเพื่อปรับปรุงคุณคา
ทางอาหารของอาหาร โดยท่กี ารใชวัตถเุ จอื ปนอาหารตอ งมไิ ดมีเจตนาหลอกลวงผบู รโิ ภค หรือปดบังการ
ใชวตั ถดุ บิ ทมี่ ีคณุ ภาพไมด ี หรือการผลิตที่มีการสุขาภิบาลไมถูกตองและตองไมทําใหคุณคาทางอาหาร
ลดลงดว ย
1.5 สารพิษ

สารพษิ หมายถึง สารทเี่ ปนอันตรายตอ สิ่งมีชวี ติ และทรพั ยสนิ สารพษิ ซง่ึ มีหรอื เกดิ ข้นึ ใน
สิ่งแวดลอมรอบตัวเราที่เขามาปะปนหรือปนเปอนอาหาร แลวกอ ใหเ กิดอาการพิษแกผ บู รโิ ภคนั้น จาํ แนก
ตามแหลงที่มาไดเปน 3 ประเภทคือ

1. สารพิษที่มีอยูตามธรรมชาติ ในสวนประกอบของอาหารซึ่งจะพบอยูในพืชและ
สตั ว สง่ิ เหลา น้ีจะมีโทษตอ มนุษยก ด็ ว ย ความไมรู หรอื รูเทา ไมถงึ การณ ไปเก็บเอาอาหารที่เปนพิษมา
บรโิ ภค เชน พิษจากเห็ดบางชนิด ลูกเนียง แมงดาทะเลเปนพิษ สารพษิ ในหวั มนั สาํ ปะหลงั ดบิ เปน ตน

รูปภาพ แสดงตวั อยา งสารพษิ ทีม่ ีอยูในธรรมชาติ
2. สารพิษที่เกิดจากการปนเปอนในอาหารตามธรรมชาติ สารพิษที่มาจากจุลินทรียซง่ึ
มี 2 ประเภทใหญ คือ อันตรายท่เี กดิ จากตัวจลุ นิ ทรยี และอันตรายท่ีเกิดจากสารพษิ ทจี่ ุลนิ ทรียส รางขนึ้
จุลินทรียท่ที าํ ใหเกิดพิษเนอ่ื งจากตัวของมันเอง มอี ยู 5 พวก ไดแ ก
1. แบคทีเรีย เชน Salmonella Shigella Vibrio
2. รา เชน Aspergillus Penicillin fusarum Rhizopus
3. โปรโตซวั เชน Entamoeba histolytica
4. พาราสิต เชน Trichinosis Tapeworms
5. ไวรสั เชน Poliovirus Hepatitis Virus

รปู ภาพ แสดงตัวอยางจลุ ินทรยี 

222

จลุ นิ ทรียที่ทาํ ใหเกดิ พษิ ภัยอนั เน่ืองมาจากสารพษิ ทีส่ รางข้นึ ในขณะท่จี ุลนิ ทรียนน้ั เจริญเติบโต
แลว ปลอ ยทง้ิ ไวใ นอาหาร มีทั้งสารพิษของแบคทีเรีย และของเชอ้ื รา สารพษิ ท่สี ําคญั ทพี่ บ ไดแ กสารพษิ
ท่เี กดิ จาก Clostridium botulinum เปนจุลนิ ทรยี ท่เี ปนสาเหตุใหเ กดิ พษิ ในอาหารกระปองและสารพิษจาก
เชอ้ื รา ที่เรยี กวา Alflatoxin มกั จะพบในพชื ตะกลู ถั่ว โดยเฉพาะถ่วั ลิสงและผลติ ภัณฑจ ากถ่วั
ลิสง ไดแ ก ถวั่ กระจก ขนมตบุ ตับ๊ นํ้ามัน ถั่วลสิ ง เปน ตน

3. พิษที่เกิดจากสารเคมี ซึ่งปะปนมากับอาหาร ไดแ ก สารหนู และโซเดยี มฟลอู อไรด
ที่มอี ยูในยาฆาแมลง หรือยาฆาวัชพืชตางๆ สําหรับยาฆา แมลงซง่ึ ใชม ากเกนิ ไปหรอื เก็บพืชผลเรว็ กวา
กาํ หนดเม่ือกินผกั ผลไมเ ขาไปจะทาํ ใหร างกายสะสมพิษ และเปน สาเหตทุ าํ ใหเ กดิ มะเรง็ ได สําหรบั พิษ
จากสารปลอมปนและสารปรุงแตงอาหารไดกลาวแลว

รูปภาพ ตวั อยางอาหารท่กี อ ใหเกิดสารพิษสะสมในรา งกาย

ตารางแสดงตัวอยา งสารพิษที่ปนมากับอาหารและอาการของผูทีไ่ ดรับสารพษิ

ชนดิ ของโลหะ อาการ
ตะกว่ั ( Lead)
- ระยะแรกรางกายออนเพลีย เบอ่ื อาหาร ปวดศรี ษะ โลหติ จาง
แคดเมียม ( Cadmium )
ปรอท ( Mercury ) - ระยะที่สอง เปนอัมพาตตามแขนขา สมองไมปกติ ชักกระตุก

โครเมียม ( Chromium ) เพอ คลัง่ หมดสติ

สารหนู ( Arsenic ) - ทอ งเดนิ ไอหอบ เหนอ่ื ยงาย โลหติ จาง กระดูกผุ ตับพกิ าร ไตพิการ
พลวง ( Antimony )
- ปวดศรี ษะ วงิ เวยี นศรี ษะ มือส่ัน นอนไมหลับ มีอาการทางประสาท

ระบบทางเดินอาหารและการทํางานของไตผิดปกติ

- เวียนศรี ษะ เกดิ แผลท่จี มกู ปอด ทางเดินอาหาร เบอ่ื อาหาร

คลน่ื ไส อาเจียน หมดสติ มีอันตรายตอตบั และไต อาจเสยี ชีวติ ได

เน่อื งจากปสสาวะเปน พิษ

- มีอาการทางผิวหนัง ตาอกั เสบ เสน ประสาทอกั เสบ ปวดศรี ษะ

วงิ เวยี น มีอาการทางสมอง ตบั และไตพกิ าร

- อาเจยี นบอ ย ๆ ถา ยอุจจาระเปน นํ้า มพี ิษตอตบั อยางรนุ แรง

223

ชนดิ ของโลหะ อาการ
เซเรเนยี ม ( Selemium)
- มีอาการปวดศีรษะบริเวณหนาผาก ตกใจงา ย ลิน้ เปน ฝา
ผิวหนงั อกั เสบ ออ นเพลยี ตับถูกทําลาย

เรื่องที่ 2 สารสังเคราะห

สารสงั เคราะห (synthetic substance)
สารที่ไดจากปฏิกิริยาเคมีนํามาใชประโยชนเพื่อทดแทนสารจากธรรมชาติซึ่งอาจมีปริมาณไม

เพียงพอ หรอื คณุ ภาพไมเหมาะสม

รูปภาพ สารสังเคราะหทไี่ ดจ ากธรรมชาติ

สารสงั เคราะห คือ สารทีม่ นษุ ยศกึ ษาคนควาวจิ ัยจากธรรมชาตจิ นคดิ วา รู และเขา ใจในสงิ่ น้ัน
อยางถองแทสามารถสังเคราะหสรางสารนั้นขึ้นมาทดแทน การสรางของธรรมชาติ ตลอดจนมกี าร
ดัดแปลงตอเติมโครงสรางบางประการใหเปนตามที่ตนตองการ โดยอาจไมคํานึงถึงผลกระทบตอสมดุล
ของธรรมชาติภายใตกฎเกณฑการเกิดขึ้น ตง้ั อยแู ละดบั ไปโดยสมั พนั ธกบั มติ ขิ องชวี ติ จิตวญิ ญาณของมติ ิ
ของกาลเวลาใน ธรรมชาติ ซึ่งกอใหเกิดการรบกวนกฎเกณฑการควบคุมสมดุลของธรรมชาติโดยปกติ
เชน การสังเคราะหโพลิเมอรหลายชนิดที่ทนทานตอการยอยสลายในสภาวะแวดลอมปกติ ของธรรมชาติ
ในปจจบุ ัน การตัดตอ พันธุกรรมพชื และสัตวใหผดิ เพี้ยนจากววิ ัฒนาการปจ จบุ นั โดยไมค าํ นงึ ถึงความ
เหมาะสม สมดลุ ในกาลปจจุบัน โดยมุงสนองตอตัณหากิเลสความเกงกลาของตนเองเปนสาเหตุใหเกิด
การสูญพันธุ ของพืช และสัตวหลายชนิดจากการแทรกแซงวิถีปกติของธรรมชาติ เชน การตดั ตอ เอาสาร
พันธุกรรมของแบคทเี รยี ไปใสไวใ นพชื ตระกลู ฝาย แลวจดสทิ ธิบัตรเปนพนั ธพุ ืชของตนเองเรียกวา ฝาย
BTในขณะเดียวกันเพื่อเปนการปกปองการละเมิดสิทธิบัตรของตน หรืออาจเจตนาทําลายฝายธรรมชาติ
ใหสูญพันธุหวังการผกู ขาด การปลูกฝา ยจึงตดั ตอยีนสใ หฝ าย BT เปนหมันโดยไมไดมีการปองกันการ
ปนเปอ นยีนส BT จากการผสมเกสรของแมลงใหเปนหมันในรุนตอมา หรือยีนส BTของแบคทีเรียอาจ
กระตนุ ใหฝ าย BT สรางสารพิษทําลายแมลงในธรรมชาติ จนกระทบหวงโซความสมดุลของแมลงใน
ธรรมชาตจิ นเกิดการสญู พนั ธขุ องพืชตระกูล ฝายและแมลงในธรรมชาติได

224

จะเห็นไดวาการเกิดขึ้นของสารสังเคราะห หรือการสังเคราะหสรา งสรรพสง่ิ ทีผ่ ดิ เพ้ียนจาก
ธรรมชาติโดยยังขาดความตระหนัก ในความละเอยี ดออ น ซบั ซอ น ลึกซึ้งในสมดุลของธรรมชาติอาจ
กอใหเกิดหายนะภยั แกธ รรมชาติ และสง่ิ แวดลอ มเกนิ กวาจะแกไขเยียวยาไดใ นปจจุบันมนุษยพ บวาอตั รา
การสญู เผาพันธุของสิ่งมีชวี ิตในธรรมชาตเิ พม่ิ ขนึ้ ในอัตราที่นาตกใจความหลากหลายทางชีวภาพที่เสื่อม
ทรดุ หดหายไป ยอ มหลกี ไมพ น ทีจ่ ะกระทบตอ การดาํ รงอยูข องเผาพนั ธุมนุษยเ ชน เดยี วกบั การเกดิ โรคอบุ ตั ิ
ใหมท ้งั หลาย เชน ไขหวัดซาร เอดส ไขหวัดนก และอื่นๆ และโรคความเสื่อมจากการเสียสมดุลของ
รางกายจากผลกระทบของสารเคมีสังเคราะห ซึ่งกระทบตอสิ่งแวดลอมกระทบตอสมดุลของธาตุใน
รางกาย เชน โรคเบาหวาน ไขมันในเลือด โรคไต และ ตับวายจากการทํางานหนัก ในการขจัดสาร
แปลกปลอมตางๆที่รบกวนสมดุลของรางกายโดยเฉพาะโรคภูมิแพ เหลานี้ลวนเกิดจากผลกรรมที่มนุษย
แทรกแทรงสมดุลของธรรมชาติใหเสียไปทั้งสิ้น

สารสงั เคราะหท ี่มีสมบตั คิ ลายฮอรโมน
สารสังเคราะหท ีม่ คี ณุ สมบตั ิเหมอื นออกซิน สงั เคราะหเพอ่ื ใชประโยชนทางการเกษตร สาํ หรบั

ใชเรงรากของกิ่งตอนหรือกิ่งปกชํา ชวยในการเปลี่ยนเพศดอกบางชนิด ชวยใหผลติดมากขึ้น ปองกันการ
รว งของผล สารสงั เคราะหเ หลานี้ ไดแ ก

- IBA (indolebutylic acid )
- NAA (naphtaleneacetic acid )
- 2, 4 - D (2-4 dichlorophenoxyacetic acid)
สารสังเคราะห 2, 4-D นําไปใชในวงการทหารในสงครามเวียดนาม ใชโปรยใสตนไมในปาเพื่อให
ใบรว ง จะไดเหน็ ภูมิประเทศ ในปา ไดช ัดขนึ้ สารสงั เคราะหท่มี คี ุณสมบตั เิ หมือนไซโทไคนนิ นยิ ม
นํามาใชกระตนุ การเจรญิ ของตาพืช ชวยรกั ษาความสด ของไมตัดดอกใหอ ยไู ดน าน ไดแก
- BA (6-benzylamino purine)
- PBA (tetrahydropyranyl benzyladenine)
สารสังเคราะหท ีม่ ีคณุ สมบตั เิ หมือนเอทิลนี ไดแ ก
- สารเอทฟิ อน (ethephon, 2-chloroethyl phosphonic acid ) นํามาใชเพิ่มผลผลิตของน้ํายางพารา
- สาร Tria ใชเรงการเจริญเติบโตของพืช ประเภทขาว สม ยา

225

กจิ กรรมการเรียนรทู ี่ 1

ปฏกิ ิริยาสะปอนนฟิ เคชนั (การเตรียมสบู)
จุดประสงคการเรยี นรู
1. ทําการทดลองเตรียมสบูได

อปุ กรณ 2. อธิบายและเขียนสมการแสดงปฏิกิริยาน้ํามันพืชกับสารละลาย NaOH ได

1. ถว ยกระเบอ้ื งขนาดเสน ผาศนู ยก ลาง 8 cm 1 ใบ
2. ขวดรปู กรวยขนาด 100 cm3
3. บิกเกอรข นาด 250 cm3 1 ใบ

4. กระบอกตวงขนาด 10 cm3 1 ใบ

1 ใบ

5. แทงแกว คน 1 อนั
6. จุกยางปดขวดรูปกรวยขนาด 100 cm3
1 อนั

สารเคมี 7. ตะเกยี งแอลกอฮอลพ รอ มท่ีกั้นลม 1 ชุด

1. นา้ํ มันพชื 3 cm3 (นํา้ มันมะกอกหรอื นา้ํ มันมะพราว)
2. สารละลาย NaOH 2.5 mod/dm3 จาํ นวน 5 cm3
3. น้าํ 20 cm3

ลําดับข้ันตอนการปฏิบตั ิ
1. ผสมนํา้ มันมะกอก 3 cm3 กับสารละลาย NaOH 2.5 mod/dm3 จาํ นวน 5 cm3 ในถวยกระเบอื้ ง

ใหความรอนและคนตลอดเวลาจนสารในถวยกระเบือ้ งเกือบแหงตงั้ ทิ้งไวใหเ ยน็ สังเกตการเปลย่ี นแปลง
ท่ีเกดิ ขึน้ และบนั ทกึ ผล

2. แบงสารจากขอ 1 จาํ นวนเลก็ นอ ยใสล งในขวดรปู กรวยแลว เตมิ นาํ้ ลงไป 5 cm3 ปดจกุ แลวเขยา
บนั ทกึ ผล
ผลการทดลอง

สารท่ไี ดจะมีสเี หลอื งออ นปนนํา้ ตาล มีกลนิ่ คลา ยสบู เมอ่ื เติมน้ําลงไปแลวเขยา พบวา เกิดฟอง
สรปุ และอภปิ รายผล

สารที่เกิดจากปฏิกิริยาระหวางน้ํามันมะกอกกับสารละลายโซเดียมไฮดรอกไซด (NaOH) คอื สบู

226

เร่ืองท่ี 3 สารและผลติ ภัณฑท ใ่ี ชใ นชีวิต

สารเคมใี นชวี ิตประจาํ วนั
ในชวี ติ ประจาํ วนั เราจะตองเกยี่ วขอ งกบั สารหลายชนดิ ซ่งึ มีลกั ษณะแตกตางกัน สารทใ่ี ชใน

ชีวิตประจําวันจะมีสารเคมีเปนองคประกอบ ซึ่งสามารถจําแนกเปนสารสังเคราะหและสารธรรมชาติ เชน
สารปรุงรสอาหาร สารแตงสีอาหาร สารทําความสะอาด สารกําจัดแมลงและสารกําจัดศัตรูพืช เปนตน ใน
การจําแนกสารเคมีเปนพวกๆ นั้นเราใชวัตถุประสงคในการใชเปนเกณฑการจําแนก ดังรายละเอียด
ตอไปนี้
ผลติ ภณั ฑทําความสะอาดคอมพวิ เตอร (Computer Cleaners)

ทมี่ จี ําหนายเปน สว นผสมของอะลิฟาติกไฮโดรคารบ อนหลาย ๆ ชนดิ ( aliphatic hydrocarbon)35
% อะลฟิ าติกไฮโดรคารบ อนนเี้ ปนสวนประกอบหลกั ของผลิตภัณฑทีใ่ ชในชวี ิตประจําวนั หลายชนิด เชน
นาํ้ มันสน แกสโซลนี สีน้ํามันเปน ตน คุณสมบัตขิ องอะลิฟาตกิ ไฮโดรคารบอนคอื ไวไฟได อะลิฟาติก
ไฮโดรคารบ อนสว นใหญ หากสมั ผัสซ้ํา ๆ ทําใหผ วิ หนงั แหง เนื่องจากมันสามารถละลายไขมนั ทผ่ี วิ หนงั
ไดด ี ซ่ึงอาจทาํ ใหผ ิวหนังเกิดอาการแพเ ชนเปน ผืน่ แดง คัน เปนตุมพอง เปนแผลระบม ฟกชํ้า ตกสะเก็ด
และอะลิฟาติกไฮโดรคารบอนบางชนิด เชน n-hexane ยงั เปน สารพษิ ทยี่ บั ยงั้ หรือทําลายเน้ือเยือ่ ของระบบ
ประสาท หากสดู ไอระเหยเขา ไปเปน เวลานานอยา งตอ เนอ่ื ง การไดรับสารทั้งแบบระยะสั้นในปริมาณ
มากหรือตอเนื่องในระยะยาวทําใหมีปญหาดานสุขภาพ เชน การกดระบบประสาทสวนกลาง หัวใจ
ลมเหลว หมดสติ โคมา และอาจถึงตายได ดงั น้ันในการใชสารพิษชนิดนี้เปนประจําควรมเี ครือ่ งปองกนั
การหายใจ และใชในทม่ี ีอากาศถายเทไดด ี หลีกเลย่ี งการใชใ นทีป่ ด เชน หองปรบั อากาศ หรอื ในมุมอับ
อากาศ และควรสวมถุงมือดวย
ผลติ ภัณฑเพม่ิ ความชุม ช้นื ของผวิ หนัง (Moisturizer)

ปกตผิ วิ หนังจะมกี ารปกปองการสญู เสยี น้าํ ตามธรรมชาติอยูแลว โดยมผี วิ หนัง ขไ้ี คล ซึง่ เปน
แผน ใสคลุมผวิ อยู นอกจากนั้นยังมนี ้ํามนั หลอเลีย้ งผิวหนงั ซึง่ ชว ยเก็บความชมุ ช้ืนของผิวไวอีกชน้ั หนึง่
แตบางคนหรือบางสถานการณ เชน โรคหนังแหงจากพันธุกรรม การชําระลางเกินความจําเปน หรอื ใน
ภาวะอากาศแหงในฤดูหนาว หรือการทํางานในหองปรับอากาศ นํา้ จะระเหยจากผิวหนงั เพมิ่ มากขนึ้
ผลติ ภัณฑเ พิม่ เพ่ือความชุมชน้ื จึงเปนท่นี ิยม จนกลายเปนความจาํ เปนขึน้ มา ลักษณะของผลติ ภณั ฑมที ้งั
ชนดิ ครมี โลชันขุน โลชน่ั ใส เจล สเปรย หลักการทํางานของมนั กค็ อื เพอ่ื ใหผ ิวหนงั มีความชมุ ชืน้ เพม่ิ ขึ้น
องคประกอบมที ัง้ สารชว ยเพิม่ น้ําในช้ันผิวหนัง เชน กรดอะมโิ น โซเดียมพซี ีเอ (Sodium Pyrrolidone
Carboxylic Acid) โพลเิ พปไทด ยเู รีย แลคเตต เปน ตน สวนสารปองกนั การระเหยของนาํ้ จากชัน้ ผิวก็เปน
พวกนาํ้ มันและขี้ผึ้ง ไขสตั ว ซิลิโคน บางผลิตภัณฑจะเติมสารดูดความชื้นจากบรรยากาศเพื่อปองกันการ
ระเหยของน้ําจากเน้อื ครีม เชน กลีเซอรนี นํา้ ผง้ึ กรดแลคตกิ

227

เอ เอช เอ (AHA) กับความงามบนใบหนา
AHA ยอมาจาก Alpha Hydroxyl Acids มสี รรพคณุ ท่กี ลาวขวัญวาเปน สารชวยลดรว้ิ รอยจุดดา ง

ดาํ บนผวิ หนงั ได จงึ ใชผสมกับครมี และโลช่นั เครื่องสําอางที่มี AHA เปน สว นประกอบถกู จดั ในกลุม
เดียวกับสารเคมสี ําหรับลอกผวิ ซ่งึ ใชง านกันในหมูแพทยผิวหนงั และศลั ยกรรมพลาสตกิ AHA ที่ใชกนั
มากคือ กรดไกลโคลกิ และกรดแลกตกิ แตย งั มีหลายชนดิ ทีใ่ ชเ ปน สวนประกอบ โดยปกติที่วางตลาดมี
ความเขมขนรอยละ 10 หรือนอ ยกวา นนั้ แตในกรณขี องผเู ชย่ี วชาญดา นผิวหนังสามารถใชไ ดถงึ ระดับ
ความเขมขนรอยละ 20 -30 หรือสงู กวา น้ัน AHA จดั อยใู นผลิตภัณฑท่ไี มใ ชเ คร่ืองสําอางทว่ั ไป แตอ ยใู น
หมวดของเวชสําอาง ( Cosmeceutical) ตามองคการอาหารและยาแหงสหรัฐอเมริกา (FDA) ซงึ่ ใหความ
สนใจเปนพิเศษ เนอื่ งจาก AHA ไมเหมือนเครื่องสําอางทั่วไป แตม นั ซมึ ผา นเขา ไปในช้ันผิวหนงั ได และ
หากเขม ขน พอก็จะลอกผวิ ซึ่งเกดิ ผลในทางลบคือทําใหเ ซลผิวเสอื่ มเร็วขึ้น และยงั ทําใหผ วิ หนังช้นั นอก
บางลงดวย ผใู ชผ ลติ ภัณฑท ี่มี AHA จํานวนหนง่ึ ใชแ ลว พบวาผิวของตนไวตอแสงอาทติ ยมากขน้ึ หรอื
แพแ ดดนน่ั เอง การทดลองใชก รดไกลโคลกิ เขม ขน และตอ เนอ่ื ง จะพบอาการผวิ แดงและทนตอ แสงยวู ไี ด
นอ ยลง องคการท่ดี แู ลความปลอดภัยของผูบริโภค ไดส รปุ ผลในการใช AHA อยางปลอดภยั ใหม คี วาม
เขมขน ไมเ กนิ รอ ยละ 10 และเมื่อผสมพรอมใชจะตองมีคาความเปนกรด-ดา งไมต าํ่ กวา 3.5 นอกจากนน้ั
ผลติ ภัณฑน ้นั ยังตอ งมสี วนผสมทชี่ ว ยลดระดบั ความไวตอแสงแดด หรอื มสี ารกนั แดด หรอื มขี อ ความ
แนะนาํ ใหใ ชควบคกู บั ผลติ ภณั ฑส ํา หรบั กนั แดด ถา อยากทราบวา ผลิตภัณฑท่ใี ชอ ยมู ี AHA หรอื ไมล อง
อานฉลากดู และมองหาชื่อสารเคมีตอไปนี้

- กรดไกลโคลิก (Glycolic acid)
- กรดแลคตกิ (Lactic acid)
- กรดไกลโคลิกและแอมโมเนียมไกลโคเลต (Glycolic acid and Ammonium glycolate)
- กรดอลั ฟาไฮดรอกซคี าโพรลกิ (Alphahydroxy caprylic acid)
- กรดผลไมร วม (Mixed fruit acid)
- กรดผลไมสามอยาง (Triple fruit acid)
- กรดผลไมช นดิ ไตรอลั ฟาไฮดรอกซี (Tri-alpha hydroxyl fruit acid)
- สารสกัดจากนํ้าตาลออ ย (Sugar cane extract)

228

ผลติ ภัณฑก ําจดั สงิ่ อุดตนั

การเกิดสิ่งอุดตันในทอโดยเฉพาะทอน้ําทิ้งจากอางลางชาม สว นหนง่ึ เกดิ จากไขมนั จากเศษ
อาหารแข็งตัวเกาะอยูในทอ สารเคมที ี่ใชเ ปน ผลิตภัณฑกําจดั ส่ิงอดุ ตันสวนใหญค อื โซเดียมไฮดรอกไซด
หรอื โซดาไฟ (sodium hydroxide) ซ่งึ มีทง้ั ชนดิ ผงหรือเมด็ และชนดิ น้ํา ความเขม ขนของทงั้ 2 ชนดิ จะ
แตกตางกัน ชนิดผงจะมีความเขมขนของโซเดียมไฮดรอกไซด ประมาณ 50% โดยนาํ้ หนกั ในขณะทช่ี นดิ
น้ําจะมีความเขมขนประมาณ 25% โดยนาํ้ หนกั โซเดยี มไฮดรอกไซด จะทําปฏกิ ริ ิยากบั สง่ิ อดุ ตันประเภท
ไขมันกลายเปนสารที่ละลายน้ําได

โซเดยี มไฮดรอกไซด มคี วามเปน พิษมาก เพราะฤทธก์ิ ดั กรอ น การสัมผสั ทางผวิ หนังทําใหเกิด
แผลไหม การสัมผสั ถกู ตามฤี ทธ์กิ ดั กรอ น ทําใหเกิดการระคายเคืองอยา งรุนแรง เปนแผลแสบไหม อาจทํา

ใหม องไมเ หน็ และถงึ ขน้ั ตาบอดได การหายใจเอาฝุนหรือละอองของสารอาจทําใหเกิดการระคายเคือง
เล็กนอยของทางเดินหายใจสวนบนไปจนถึงระคายเคืองอยางรุนแรง ทงั้ น้ีขึ้นอยกู บั ปรมิ าณของการไดรับ
สาร อาการอาจมีการจาม เจ็บคอ มีน้ํามูก เกิดการหดเกรง็ ของกลามเนือ้ อักเสบ การบวมนํ้าที่ถงุ ลม และ
เกิดอาการบวมน้ําที่ปอด การกลืนหรือกินทําใหเกิดการไหมอยางรุนแรงของปาก คอ และชองทอง ทําให
เนอ้ื เยอื่ เปนแผลรุนแรงและอาจตายได อาการยังรวมถึงเลอื ดออกในชอ งทอ ง อาเจียน ทอ งเสยี ความดนั
เลอื ดตาํ่ การปฐมพยาบาลควรลางบริเวณที่ไดรับสารดวยน้ําอยางนอย 15 นาที โซเดยี มไฮดรอกไซดเ มอ่ื
ละลายในนาํ้ จะใหค วามรอ นสงู จนอาจเดอื ดกระเดน็ เปน อนั ตรายได และยงั ทาํ ใหเ กิดละอองท่ีมีกลิน่ ฉนุ
และระคายเคืองมาก หามผสมหรือใชรว มกบั ผลิตภัณฑท ี่มสี มบตั ิเปน กรดดังนัน้ หามผสมนา้ํ ยาลางหองน้าํ
ซึง่ มีฤทธ์ิเปน กรด เพราะโซเดยี มไฮดรอกไซดม ฤี ทธ์ิเปน เบสซง่ึ เกิดปฏิกิริยารุนแรงและทําใหส ารหมด

ประสทิ ธิภาพ ความเปนดางของโซเดียมไฮดรอกไซด มีผล ตอพีเอชหรือความเปนกรดดางของ
สงิ่ แวดลอ มจน ทาํ ใหส งิ่ มีชวี ติ นาํ้ ตายได หามทงิ้ ลงสูแหลงน้ํา นํา้ เสยี หรอื ดนิ ทางที่ดีจึงควรหลีกเลี่ยงใช
ผลิตภณั ฑก ําจดั ส่ิงอดุ ตนั ประเภทนี้ หากจาํ เปนควรใชโ ซเดียมไฮดรอกไซด อยางระมดั ระวงั ไมส ัมผัส
สารโดยตรง ควรใสถุงมือ และใชส ารใหห มดภายในครงั้ เดียว การเก็บรักษาควรเกบ็ ใหมดิ ชิด และปด ฝา
ใหสนิทเนื่องจากโซเดียมไฮดรอกไซดดูดความชื้นและคารบอนไดออกไซดจากอากาศไดดีมาก ทําให
ประสิทธิภาพลดลง

229

ผลิตภัณฑไลย ุง (Insect Repellents)
ผลิตภณั ฑไ ลย งุ (Insect Repellents) ทีใ่ ชกันมีสารเคมีทเ่ี ปนสารออกฤทธค์ิ อื DEET, ไดเมทิล พทา

เลต (dimethyl phthalate) และ เอทลิ บิวทลิ อเซติลามโิ น โพรพโิ นเอต (ethyl butylacetylamino propionate)
ผลติ ภณั ฑไ ลยงุ มหี ลายรปู แบบ ทัง้ แบบสเปรย ลูกกล้งิ (roll on) โลชั่นทากันยุง และแปงทาตัว DEET หรอื
diethyltoluamide เปนสารออกฤทธิ์ที่นิยมใชมาก เปนพิษแบบเฉียบพลันไมมากนัก ถาสมั ผสั ทางผวิ หนงั
กอใหเ กิดการระคายเคอื งตอผวิ หนงั และตา หากสูดดมขา ไป ทําใหเกดิ การระคายเคอื งท่แี ผน เยอ่ื เมอื กและ
ทางเดนิ หายใจสว นบน และการไดร บั สารเปน เวลานานอาจกอ ใหเ กดิ อาการแพไ ด ในการทดลองกบั หนู
การไดรับสารแบบเรือ้ รงั จะกอ ใหเ กิดการกลายพันธแุ ละมีผลตอ ทารกในครรภ ความเขมขนของ DEET
ในผลิตภณั ฑไลยุงอยูร ะหวาง 5-25% โดยนํา้ หนัก ปริมาณ % ที่มากขึ้นไมไดหมายถึงประสิทธิภาพใน
การไลยุงจะมากขึ้น แตหมายถึงระยะเวลาในการปองกันยุงนานขึ้น เชนที่ 6% จะปองกันยุงได 2 ช่ัวโมง
ในขณะท่ี 20% จะปอ งกันยงุ ได 4 ช่วั โมง dimethyl phthalate มีความเปนพิษปานกลาง อาจทําใหเกิดการ
ระคายเคืองเชนเดียวกับ DEET แลวยังกดระบบประสาทสวนกลาง รบกวนระบบทางเดินอาหาร ทํา
อนั ตรายตอ ไต มีความเสี่ยงทําใหเกิดการพิการแตกําเนิดของทารกในครรภมีความเปนพิษเล็กนอยตอ
สิง่ มชี ีวติ ในน้าํ โดยเฉพาะกับปลา Ethyl butylacetylamino propionate มีความเปนพิษปานกลาง กอใหเกิด
การระคายเคืองตา นอกจากใชไลยุงแลว Ethyl butylacetylamino propionate มีประสิทธิภาพในการไลมด
แมลงวัน แมงมุม เห็บ หมดั อกี ดว ย ผลิตภณั ฑไ ลยุงสวนใหญมีผลกอ การกลายพันธุห ากใชอ ยา งตอเนือ่ ง
ดังน้นั ควรใชเม่อื จาํ เปน เทาน้ันและควรใชอยางระมัดระวัง...

คําแนะนําในการใช
- ไมควรใชทาผิวหนังทม่ี เี ส้ือผา ปกปดอยู
- อยาทาบรเิ วณทม่ี บี าดแผลหรือรอยผื่นคนั
- อยาทาบริเวณดวงตา ปาก ถาใชแบบสเปรยใหฉีดสเปรยลงบนมือกอนแลวจึงทาที่ใบหนา อยา
ฉีดสเปรยเขาที่ใบหนาโดยตรง
- หา มเด็กใชผ ลิตภัณฑดวยตวั เอง ควรทาบนมือกอนแลวจึงทาใหเด็ก อยาฉีดหรือเทลงบนมือ
ของเดก็
- ใชใ นปริมาณทเี่ พียงพอสําหรบั ปกปอ งผิว ไมจําเปนตองทาใหหนาเพราะไมชวยเพิ่ม
ประสิทธิภาพในการไลยงุ
- ถาใชแ ลว เกิดผ่นื หรอื เกดิ ผลขางเคียง ควรลา งออกดวยน้าํ สบู แลว ไปพบแพทยพรอมกบั นาํ
ผลิตภัณฑไปดว ย
- งดใชในสตรมี คี รรภ

230

ลกู เหม็น (Mothball)
ลูกเหม็นที่เราคุนเคยมีลักษณะเปนกอนกลมสีขาวขนาดเสนผาศูนยกลางประมาณ 1 เซนตเิ มตร
เอาไวใ สใ นตเู สื้อผา หรอื ตเู ก็บรองเทาเพ่อื ระงับกลนิ่ และปอ งกนั แมลงกัดแทะ เพราะลูกเหมน็ ใหไ อที่มี
กลิ่นออกมาจากสารเคมีที่เปนของแข็ง เรียกวาระเหิดออกมา (ถา ไอออกมาจากของเหลว เรยี กวา ระเหย)
สารเคมที ีม่ กี ลิ่นและระเหิดไดน าํ มาใชท าํ ลกู เหมน็ ไดแก แนพธาลีน ( Naphthalene) เปนผลกึ สขี าว แขง็
และสามารถระเหิดเปนไอไดงาย หากกินหรอื กลืนเขา ไปทําใหมีอาการปวดศีรษะ คลื่นไส อาเจยี น มึนงง
ระคายเคืองตอกระเพาะอาหารและลําไส การไดรับเขาไปในปริมาณที่มากอาจทําลายเซลเม็ดเลือดแดง
การหายใจเขาไปจะทําใหเจ็บคอ ไอ ปวดศรี ษะ และคลนื่ ไส การสมั ผสั ทางผวิ หนังทาํ ใหเ กิดการระคาย
เคอื งปวดแสบปวดรอ น สารนส้ี ามารถดูดซมึ ผา นผวิ หนังและทําใหเปน อนั ตรายได การสมั ผัสถูกตาทําให
ปวดตา และสายตาพรามัว ยังมีอีกสารหนึ่งที่นํามาใชแทนแนพธาลีน คือ p-Dichlorobenzene (1,4-
Dichlorobenzene หรอื p-DCB) มีสมบัติสามารถระเหิดกลายเปนไอ อยางชาๆ และไอของมันจะทําหนาที่
ดับกล่นิ หรือฆาแมลงพิษของ p-Dichlorobenzene คลายๆแนพธาลีน มีความเปนพิษมาก
(www.wikipedia.org) สารเคมีทใ่ี ชทาํ ลกู เหมน็ อกี ชนิดหน่ึงคือ แคมเพอร หรือ การบรู ( Camphor; 1,7,7-
trimethylnorcamphor) มีความเปนพิษมาก ถาหายใจเขาไปกอใหเกิดการระคายเคืองตอทางเดินหายใจ ไอ
หายใจถ่ี มีผลตอระบบประสาทเปนไดตั้งแตมึนงงจนถึงชัก ข้นึ อยูก ับปรมิ าณและระยะเวลาทไี่ ดร ับสาร
การกลืนหรือกินเขาไปกอใหเกิดการระคายเคืองตอทางเดินอาหาร เกดิ อาการคล่ืนไสอาเจยี น ทอ งเสยี อาจ
ทาํ ใหปวดศรี ษะ เปนลมการสัมผัสทางผิวหนังกอใหเ กดิ อาการเปน ผนื่ แดงคนั และเจบ็ สามารถดูดซึมผาน
ผวิ หนงั ไดอ ยา งรวดเรว็ ถา ไดร บั สารเปน เวลานา นอาจทําลายตับและไต คนที่มีอาการผิดปกติทางระบบ
ประสาทหรือเปน โรคเก่ียวกบั ตบั อยแู ลว จะไดร บั ผลกระทบตอ สารนี้ไดงาย
อยางไรก็ตาม การใชลกู เหมน็ ตามปกติไมไ ดใ หอ นั ตรายเชน วา น้ี เพราะมันคอยๆระเหิดใหไอ
ออกมา เราไมไดไปสูดดมแรงๆ หรือสัมผสั นานๆ สิ่งทค่ี วรระมดั ระวงั คือเกบ็ ใหพนมอื เดก็ ทีอ่ าจเลน
หรือหยิบไปใสปากได...

นํ้ายาขัดพ้นื และเฟอรนเิ จอร
นา้ํ ยาขดั พน้ื และเฟอรนเิ จอร มักมีสวนผสมของสารเคมีหลกั ๆ อยู 2-3 ชนิดคอื ไดเอธลิ นี

ไกลคอล ( Diethylene Glycol) นาํ้ มนั ปโ ตรเลยี ม และไนโตรเบนซนี ทง้ั หมดเปน สารไวไฟและให
ไอระเหย แตส ว นใหญค อื 2 ชนดิ แรก สว นไนโตรเบนซนี มนี อ ย ไดเอธลิ ีนไกลคอลและน้าํ มันปโ ตรเลยี ม
ทําหนาที่เปนตัวทําละลายความเปนพิษของทั้งสองตัวนี้ไมรุนแรงและไมมีพิษเฉียบพลัน นอกจากกลืน
กินเขาไป อันตรายจึงอยูที่ความไวไฟและไอระเหยที่อาจสูดดมเขาไประยะยาว แตเ ม่อื มนั มาอยูในบานเรา
ก็ตองระวังเดก็ กนิ เขาไปเทาน้นั ถา กลนื กนิ เขา ไปจะมีอาการคล่นื ไส อาเจยี น ทอ งรวง ตองใหผูปวยดม่ื น้ํา
มาก ๆ ลว งคอใหอ าเจยี นแลว สง แพทย สําหรบั ไนโตรเบนซนี ท่ีอาจเปน สวนผสมอยูน น้ั ดวยตวั ของมนั
เองจะมีพิษมากกวา เพราะเมือ่ สูดดมหรือซมึ ซบั เขาผิวหนงั เปนเวลานาน จะเปนพิษตอ เมด็ เลือด อาการ

231

รุนแรงอาจถึงขน้ั ปวดศีรษะ ชพี จรเตน ไมเปนจังหวะ ความดันเลือดลดลง หายใจลําบากเกดิ อาการตวั เขยี ว

และระบบสวนกลางผิดปกติ เม่ือเกดิ ไฟไหม ใหใ ชโ ฟมสาํ หรับดบั ไฟ หรอื ผงเคมี หรือ

คารบอนไดออกไซดดบั ไฟได แตถ าน้ํายาปรมิ าณไมมากกใ็ ชน ้ําได การถูกผิวหนงั ไมม ีอนั ตรายมากนัก

เพียงแตลางออกทนั ทีดวยน้าํ มากๆ ทีส่ ําคัญไมควรปลอ ยไนโตรเบนซนี สูส่ิงแวดลอ ม

การท่ีเราตอ งพึง่ พานํ้ายาตา งๆ ตง้ั แตน าํ้ ยาขดั พ้นื หอ งนา้ํ ท้ังกรดและดา ง แลว ยังนา้ํ ยาขัด

เฟอรน ิเจอรอกี นาจะหยุดคดิ วา มีความจําเปน สกั เพยี งใด ลดลงไดหรอื ไม อาจหาส่งิ อื่นทดแทนกไ็ ด เชน

อาจใชน้ํามันผสมน้ํามะนาว (2:1) ขดั เฟอรนเิ จอรแทน หรือถาทอ ตนั ลองใชวธิ ีทะลวงทอหรือลางดวยน้าํ

รอ น กอ นหนั ไปใชโ ซเดยี มไฮดรอกไซด หรอื แทนท่จี ะใชนาํ้ ยาลางหอ งนาํ้ ที่เปนกรดไฮโดรคลอลิก อาจ

ใชแ คนํา้ ผสมผงซักฟอกแลวขัดดวยแปรงกไ็ ด หรือถา อยา งออ น ๆ ก็หันไปใชผงฟู (โซเดยี มไบ

คารบอเนต) แทน ดังนั้นกอนจะซื้อน้ํายาทําความสะอาดใด ๆ มาใช หยุดคดิ ถึงสง่ิ แวดลอ มสกั นิด ภัยใกล

ตวั กอ็ าจลดลงดว ย

โฟมพลาสติก
โฟมพลาสตกิ ท่ีเราใชกันแพรหลายทุกวันนี้ เรยี กอีกอยางหน่ึงวา โพลสิ ไตรนี โฟม หรอื สไต

โรโฟม มลี กั ษณะเปนเน้ือพอง เปน เมด็ กลมเบยี ดอัดกันแนนอยใู นแผน โฟม แข็งแรง ยืดหยนุ ได ใชม ดี ตัด
แตง ได เบา และราคาไมแพง จึงนิยมใชเปนหีบหอกันกระเทือน กันความรอน ใชเปนภาชนะใสอาหาร
สว นชนดิ เบามคี วามหนาแนน นอ ย นยิ มใชเ ปน วสั ดตุ กแตง เวที และพวงหรดี โฟมทาํ ใหชีวติ ประจําวัน
ของเราสะดวกสบายขึ้นก็จริง แตมันก็เปนตัวสรางปญหามลภาวะอยางมาก เพราะมนั ไมเ นาเปอยหรอื ยอย
สลายตามธรรมชาติ โฟมใชแลวจะถูกทิ้งลงถังขยะ ความท่มี นั มขี นาดใหญ เบา และกินท่ี การเก็บ
รวบรวมขยะจึงสรางปญหาใหกับเทศบาล เพราะมันเขาไปอุดตันตามทอระบายน้ํา และทําลายทัศนียภาพ
อีกท้ังยังตองใชเตาเผาพเิ ศษ จึงจะกําจดั ได จงึ ควรหลีกเลยี่ งการใช นอกจากนน้ั เม่อื เผาทาํ ลายมันยงั ปลอย
กาซซีเอฟซซี ึ่งเตมิ ลงไปในกระบวนการผลิตทําใหเกิดการพองตัว กา ซนีเ้ ปนตัวทาํ ลายช้ันโอโซนของ
บรรยากาศ สาเหตขุ องปรากฏการณโลกรอนอันเนอ่ื งมาจากกาซเรือนกระจก ดังน้นั เราควรชว ยกนั ลด

การใชโ ฟมเพือ่ สง่ิ แวดลอ มที่เราอาศยั อยู
(ที่มา : http://www.chemtrack.org)

232

กิจกรรมการเรียนรูท ่ี 1

สบู ผงซกั ฟอก และแชมพทู ําความสะอาดไดอยา งไร
จดุ ประสงค
1.ทดลองเปรียบเทียบและสรุปเกี่ยวกับการละลายของน้ํามันพืชในน้ํา กอนและหลังเติมสารทํา

ความสะอาดบางชนิดได

อุปกรณ 2.อธิบายสาเหตุที่สบู ผงซักฟอก และแชมพู สามารถใชทําความสะอาดได

1.น้าํ มันพืช 5 cm3
cm3
2.นา้ํ สบู 3 cm3

3.สารละลายผงซักฟอก 3 cm3

4.สารละลายแชมพู 3 cm3

5.นาํ้ กล่นั 50

6.หลอดทดลองขนาดกลาง 4 หลอด

7.ทตี่ ั้งหลอดทดลอง 1 อนั
8.กระบอกฉีดยาขนาด 5 cm3
1 อนั

9.หลอดหยด 1 อนั cm3

10.บีกเกอรขนาด 50 4 ใบ

วิธกี ารทดลอง
1.ใชก ระบอกฉดี ยาดูดน้าํ กลัน่ ทเี่ ตนยี มไวใสลงไปในหลอดทดลองทั้ง 4 หลอด หลอดละ 3 cm3
2.ใชห ลอดหยดดดู นาํ้ มนั พชื แลว นาํ ไปหยดใสห ลอดทดลองทง้ั 4 หลอด หลอดละ 3 หยด สงั เกต

การเปลี่ยนแปลงและบันทึกผล
3.นาํ หลอดทดลองท่ี 1 มาเขยานานประมาณ 20 วนิ าที แลวนําไปตงั้ ทิ้งไวในท่ตี งั้ หลอดทดลอง

สังเกตการเปลี่ยนแปลงและบันทึกผล
4.ใชก ระบอกฉดี ยาดูดนา้ํ สบทู ีเ่ ตรียมไว เติมลงไปในหลอดทดลองที่ 2 ปรมิ าณ 1 cm3
จากนั้นนําหลอดทดลองมาเขยาประมาณ 20 วินาที แลว นําไปต้งั ทิง้ ไวในทีต่ ั้งหลอดทดลอง

สังเกตการเปลี่ยนแปลงและบันทึกผล
5.ดาํ เนนิ การเชน เดยี วกบั ขอ 4 แตจะใชส ารละลายผงซกั ฟอกและแชมพู แทนนํา้ สบู ตามลาํ ดับ

233

ตารางบนั ทกึ ผลการทดลอง

การทดลอง ผลการทดลอง
1.เติมน้ํามนั พืชลงในน้ํา มหี ยดนํา้ มันหยดเลก็ ๆ แทรกไปในนํ้า และเม่อื ทิง้
ไปนาน ๆ นาํ้ มนั จะแยกออกจากนาํ้ เปน ชน้ั เหน็ ได
2.เติมนา้ํ สบูลงในนํา้ ที่มีน้ํามันพืชอยู ชดั เจน
3.เติมสารละลายผงซักฟอกลงในน้ําทีม่ นี ้าํ มนั พชื ไดสารละลายขุนขาว ไมม ีน้าํ มันเหลืออยู
อยู ไดส ารละลายขนุ ขาว ไมมีนา้ํ มันเหลืออยู
4.เตมิ สารละลายแชมพลู งในนา้ํ ที่มีน้ํามนั พืชอยู
ไดสารละลายขนุ ขาว ไมมีนา้ํ มนั เหลอื อยู

สรปุ ผลการทดลอง
เมอื่ เตมิ นํ้ามันพืชลงในนํ้าหลังจากเขยา และตง้ั ทิ้งไว มหี ยดนา้ํ มนั หยดเลก็ ๆ แทรกไปในน้าํ

และเมอื่ ท้งิ ไปนาน ๆ น้ํามันจะแยกออกจากนา้ํ เปนช้นั เหน็ ไดช ดั เจน แตเมื่อเติมนํ้าสบู สารละลาย
ผงซกั ฟอก สารละลายแชมพู ลงในนํา้ ทม่ี นี าํ้ มันพืชอยู หลังจากเขยาและตัง้ ทิง้ ไว พบวา ไดส ารละลาย
ขนุ ขาว ไมมนี ํา้ มันเหลืออยู จากการทดลองนแ้ี สดงใหเ ห็นวา น้าํ สบู สารละลายผงซักฟอก สารละลาย
แชมพู ชวยทาํ ใหนาํ้ มนั ละลายนํา้ ได

234

เรอื่ งที่ 4 การเลอื กใชสารในชวี ติ

สารเคมีในชีวติ ประจาํ วัน
ทุกครวั เรอื นจําเปนตองใชผลิตภัณฑตางๆที่มสี ารเคมีเปนสว นประกอบ ซงึ่ ไดแก ผลิตภัณฑท ํา

ความสะอาดหองน้ํา ผลติ ภณั ฑที่ใชในหองครัว ผลิตภัณฑท่ีใชสวนบุคคล หรือแมแตย าฆาแมลง เปนตน
คณุ เคยหยุดคดิ สักนิดบางไหมวา ผลิตภัณฑต า งๆที่ใชภ ายในบา นเหลา นปี้ ระกอบดวยสารเคมีบางชนิดที่
เปนอนั ตรายตอสมาชกิ ในครอบครัวและสตั วเลย้ี งทคี่ ุณรัก โดยถานาํ ไปใช เก็บ หรอื ทาํ ลายท้ิง อยา งไมถ กู
วิธี อาจเปน อนั ตรายตอ สุขภาพ และสงิ่ แวดลอ ม หรอื อาจติดไฟทําลายทรัพยส นิ ของคุณได อยางไรกต็ าม
ถาเรารจู ักใช เก็บ และท้ิงผลติ ภัณฑเ หลา นีอ้ ยางถกู วิธี เราก็จะสามารถปองกันอันตรายที่อาจเกิดขึ้นได
และใชผ ลติ ภณั ฑเ หลา น้ไี ดอยางปลอดภยั
ทําไมสารเคมที ่ีใชภายในบา นจึงเปนอันตราย

ผลิตภณั ฑส ารเคมที ่ใี ชภ ายในบา นมีอันตราย โดยอยางนอ ยมีคณุ สมบัติขอใดขอหนึง่ ดังนี้ เปน
พษิ กัดกรอ น ติดไฟได หรอื ทาํ ปฏิกิรยิ าท่ีรนุ แรงได ผลิตภณั ฑทีม่ สี ารเคมที ่ีเปน อันตรายเปน
สว นประกอบ ไดแก นํ้ายาทําความสะอาดทั่วไป ยาฆาแมลง สเปรยชนิดตางๆ นํ้ายาขจัดคราบไขมัน น้าํ
มนั เชื้อเพลิง สแี ละผลติ ภณั ฑท ่ถี กู ทาสมี าแลว แบตเตอรี และหมกึ ผลติ ภณั ฑและสารเคมีตางๆเหลา นี้
สว นมากถา ไดรับหรือสัมผสั ในปรมิ าณทีน่ อยคงไมก อ ใหเกิดอันตรายมากนกั แตถ าไดร ับหรือสมั ผัสใน
ปริมาณทม่ี าก หรอื ในกรณอี ุบตั เิ หตุ เชน สารเคมีหกรดรางกาย หรือรั่วออกจากภาชนะบรรจุ ก็อาจทําให
เกดิ อนั ตรายถึงชวี ิตได
สงิ่ ทคี่ วรปฏบิ ตั เิ พ่ือใหบานของคณุ ปลอดภัย

1. จดั เกบ็ ผลิตภณั ฑต างๆไวในทีท่ แี่ หง และเย็น หา งจากความรอน จดั วางบนพน้ื หรอื ช้ันท่ีม่ันคง
และเกบ็ ใหเ ปน ระบบ ควรแยกเก็บผลิตภัณฑท ่มี ีฤทธกิ์ ัดกรอ น ตดิ ไฟได ทาํ ปฏิกริ ิยาทร่ี นุ แรงได หรอื เปน
พิษ ไวบ นชน้ั ตางหาก และทาํ ความคนุ เคยกบั ผลิตภัณฑแตละชนิด ควรจดจาํ ใหไ ดว า เกบ็ ไวท ไ่ี หน และ
แตละผลิตภัณฑมวี ัตถุประสงคใ นการใชอยางไร เมือ่ ใชเ สรจ็ แลว ควรนาํ มาเกบ็ ไวท ีเ่ ดิมทนั ที และตรวจให
แนใ จวาภาชนะทุกชิ้นมีฝาปดทแี่ นนหนา ผลิตภัณฑบางชนดิ อาจเปนอนั ตรายไดมากกวาทีค่ ณุ คดิ
ผลิตภณั ฑเหลานีไ้ ดแก

- ผลติ ภณั ฑท าํ ความสะอาดภายในบา น เชน นาํ้ ยาเช็ดกระจก แอมโมเนีย นํา้ ยาฆาเชอ้ื นา้ํ ยาทํา
ความสะอาดพรม น้ํายาขดั เฟอรนเิ จอร รวมทง้ั สเปรยป รับอากาศ เปน ตน

- ผลติ ภณั ฑซกั ผา เชน ผงซักฟอก น้ํายาปรับผานมุ นา้ํ ยาฟอกสีผา เปน ตน
- ผลติ ภณั ฑเพอ่ื สุขภาพและความงาม เชน สเปรยใ สผม นํ้ายาทาเล็บ น้าํ ยาลา งเลบ็ นํ้ายากาํ จดั ขน
นาํ้ ยายอมผม เครื่องสาํ อางอืน่ ๆ เปน ตน
- ผลิตภณั ฑท่ใี ชใ นสวน เชน ปุย ยากําจดั วชั พืช ยาฆา แมลง เปน ตน
- ผลติ ภณั ฑเ พอ่ื การบํารงุ รักษาบาน เชน สีทาบาน กาว นํา้ ยากันซึม นาํ้ มนั ลางสี เปนตน

235

- ผลิตภณั ฑสาํ หรบั รถยนต เชน น้ํามนั เชื้อเพลิง นา้ํ มนั เบรนคํ้ามนั เครือ่ ง นํ้ายาลา งรถ นา้ํ ยาขดั าเงเปน ตน
2. ผลติ ภณั ฑสารเคมที กุ ชนดิ ตอ งมีฉลากและตอ งอา นฉลากกอ นใชงานทกุ ครง้ั ผลิตภัณฑท ่เี ปน
อันตรายควรตองใชดวยความระมัดระวัง อานฉลากและทําตามวิธีใชอยางถูกตองรอบคอบ โดยเฉพาะ
อยางยิ่ง ถาฉลากมีคําวา “อนั ตราย (DANGER)”, “สารพษิ (POISON)”, “คาํ เตอื น (WARNING)”, หรอื
“ขอ ควรระวงั (CAUTION)” โดยมรี ายละเอยี ดอธบิ ายไดด ังน้ี
- อนั ตราย (DANGER) แสดงใหเห็นวาควรใชผ ลติ ภัณฑด วยความระมัดระวังเพม่ิ มากข้ึนเปน
พเิ ศษ สารเคมที ี่ไมไดถ ูกทําใหเจือจาง เม่ือสัมผสั ถกู กับตาหรอื ผิวหนังโดยไมไดตั้งใจ อาจทําใหเนอื้ เยอื่
บรเิ วณนนั้ ถกู กดั ทาํ ลาย หรือสารบางอยางอาจติดไฟไดถาสัมผัสกับเปลวไฟ
- สารพษิ (POISON) คือ สารท่ีทาํ ใหเ ปน อนั ตราย หรือ ทาํ ใหเ สียชวี ิต ถา ถกู ดดู ซึมเขาสูรางกาย
ทางผวิ หนงั รบั ประทาน หรือ สดู ดม คํานี้เปน เปน ขอ เตือนถึงอนั ตรายทรี่ นุ แรงทส่ี ุด
- เปนพิษ (TOXIC) หมายถึง เปนอันตราย ทําใหอวยั วะตา งๆทําหนา ทผ่ี ิดปกติไป หรือ ทําให
เสียชวี ติ ได ถา ถูกดดู ซึมเขาสูรางกายทางผวิ หนงั รบั ประทาน หรอื สดู ดม
- สารกอความระคายเคือง ( IRRITANT) หมายถึง สารที่ทําใหเกิดความระคายเคือง หรืออาการ
บวมตอผิวหนัง ตา เย่ือบุ และระบบทางเดินหายใจ
- ติดไฟได ( FLAMMABLE หรอื COMBUSTIBLE) หมายถึง สามารถติดไฟไดงาย และมี
แนวโนม ทจ่ี ะเผาไหมไ ดอ ยา งรวดเรว็
- สารกดั กรอ น (CORROSIVE) หมายถึง สารเคมี หรือไอระเหยของสารเคมีนั้นสามารถทําให
วัสดถุ ูกกัดกรอ น ผุ หรอื สิง่ มีชีวิตถกู ทําลายได
3. เลือกซอื้ ผลติ ภณั ฑเทา ทต่ี องการใชเทานัน้ อยาซือ้ สิ่งทไี่ มต อ งการใช เพราะเสมือนกับเปนการ
เกบ็ สารพิษไวใกลตวั โดยไมจ าํ เปน พยายามใชผลติ ภณั ฑท่มี ีอยเู ดมิ ใหหมดกอ นซื้อมาเพม่ิ ถามีของที่ไม
จําเปน ตอ งใชแลว เหลอื อยู ควรบรจิ าคใหกับผูท ่ีตองการใชต อ ไป หรอื ไมก ็ควรเกบ็ และทําฉลากใหด ี
โดยเฉพาะอยางยิ่งเมื่อฉลากใกลหลุดหรือฉีกขาด และควรท้ิงผลิตภณั ฑท เ่ี กา มากๆ ซึ่งไมค วรนํามาใชอ กี
ตอ ไป
4. เก็บใหไกลจากเด็ก สารทําความสะอาด หรือ สารเคมีที่ใชภายในบานอาจทําใหเปนอันตรายถึง
แกชีวิต ควรเกบ็ ในตูท่ีเดก็ เออ้ื มไมถ งึ อาจลอ็ คตูดวยถา จําเปน สอนเด็กๆในบานใหทราบถึงอันตรายจาก
สารเคมี นอกจากนี้ ควรจดเบอรโ ทรศัพทฉ กุ เฉนิ ไวใ กลก ับโทรศพั ท เบอรโ ทรศพั ทเ หลา น้ี ไดแก เบอร
รถพยาบาลหรือโรงพยาบาลที่ใกลบาน สถานีดับเพลิง สถานีตํารวจ หนวยงานท่ที าํ หนา ที่เก่ยี วกับการ
ควบคุมสารพิษ และแพทยประจําตัว
5. ไมควรเก็บสารเคมีปะปนกับอาหาร ทั้งนี้เนื่องจากสารเคมีอาจหกหรือมีไอระเหยทําให
ปนเปอนกับอาหารได และเม่อื ใชผลิตภัณฑสารเคมีเสรจ็ แลวควรลา งมือใหส ะอาดทุกครง้ั

236

6. ไมควรเกบ็ ของเหลวหรือกา ซทีต่ ดิ ไฟไดไวในบาน นํ้ามนั เชื้อเพลิงสําหรบั รถยนตหรือถงั
บรรจุกาซถาสามารถทําไดไมควรนํามาเก็บไวภายในบาน ถังบรรจกุ าซควรเก็บไวนอกบา นในบริเวณใต
รมเงาที่มีอากาศถายเทไดสะดวก ตอ งไมเก็บของเหลวหรือกา ซที่ตดิ ไฟไดไ วใ กลกับแหลงของความรอน
หรอื เปลวไฟ และเก็บไวในภาชนะบรรจดุ งั้ เดิมหรือภาชนะทไ่ี ดรบั การรับรองแลว เทา นัน้

7. เกบ็ สารเคมไี วใ นภาชนะบรรจุดัง้ เดมิ เทา น้ัน ไมควรเปลี่ยนถายสารเคมีที่ใชภายในบานลงใน
ภาชนะชนดิ อน่ื ๆ ยกเวนภาชนะที่ติดฉลากไวอยางเหมาะสมและเขากันไดกับสารเคมีนั้นๆโดยไมทําให
เกิดการรั่วซมึ นอกจากนี้ ไมควรเปลี่ยนถายสารเคมีลงในภาชนะที่ใชสําหรับบรรจุอาหาร เชน ขวดนา้ํ อดั
ลม กระปองนม ขวดนม เปนตน เพอื่ ปองกนั ผูท ่ีรเู ทา ไมถ ึงการณน าํ ไปรบั ประทาน

8. ผลติ ภณั ฑห ลายชนิดสามารถนาํ ไปแปรรูปเพอื่ นาํ กลับมาใชใ หมไ ด เพื่อลดปริมาณสารเคมีที่
เปน พษิ ในสง่ิ แวดลอ ม

9. ใชผลิตภณั ฑอ ื่นๆทม่ี ีอนั ตรายนอ ยกวาทดแทนสําหรับงานบานทว่ั ๆไป ตวั อยา งเชน สามารถ
ใชผงฟู และน้าํ สม สายชูเทลงในทอระบายนํ้า เพื่อปองกันการอุดตนั ได

10. ท้ิงผลิตภัณฑแ ละภาชนะบรรจุใหถูกตอ งเหมาะสม ไมเทผลิตภณั ฑลงในดนิ หรอื ในทอ ระบาย
น้ําท้งิ ผลิตภณั ฑห ลายชนดิ ไมค วรทิง้ ลงในถังขยะหรือเทลงในโถสวม ควรอานฉลากเพื่อทราบวิธีการทิ้ง
ที่เหมาะสมตามคําแนะนําของผูผลิต

ทําอยางไรใหป ลอดภยั ขณะใชสารเคมี
1. เลือกใชผ ลิตภัณฑที่ไมเ ปนพษิ แทน
2. อานฉลากและปฏิบัติตามวิธีการใชทุกครั้ง
3. สวมถุงมือและเส้ือคลมุ ทกุ ครัง้ ถา ผลิตภณั ฑสามารถทาํ ใหเ กดิ อันตรายไดโดยการสมั ผสั ตอผิวหนงั
4. สวมแวน ตาปอ งกนั สารเคมี ถาผลติ ภณั ฑส ามารถทาํ ใหเ กิดอันตรายตอ ตา
5. หา มสวมคอนแทคเลนสเ ม่อื ใชต วั ทําละลายอินทรยี  เชน ทินเนอร เปน ตน
6. หยุดใชผลติ ภณั ฑท นั ทถี ารูสกึ วงิ เวียน ปวดทอ ง คลืน่ ไส อาเจียหนรอื ปวดศรี ษะ
7. ควรใชผลิตภัณฑสารเคมีในที่ที่มีอากาศถายเทไดส ะดวถกา เปนไปไดควรใชผ ลิตภณั ฑใ นทโี่ ลงแจง
8. หา มสบู บหุ รเี่ ม่อื ใชผ ลติ ภณั ฑทสี่ ามารถตดิ ไฟได
9. หามผสมผลิตภัณฑสารเคมีเอง เนื่องจากสารเคมีบางชนิดอาจทําปฏิกิริยาตอกันเกดิ เปน ไอควนั พษิ

หรอื อาจระเบดิ ได
10. พบแพทยท นั ทถี าสงสยั วาไดรบั สารพิษหรอื ไดรับอนั ตรายเม่อื สมั ผัสกบั สารเคมที ่ใี ชภายในบา น

(ทม่ี า: http://oldweb.pharm.su.ac.th/Chemistry-in-Life/index2.html)

237

กจิ กรรมการเรียนรทู ี่ 1

ทดสอบความเปนกรด-เบส ของสารที่ใชใ นชีวิตประจาํ วนั
จดุ ประสงค
1.จําแนกสารที่ใชในบานโดยใชและสมบัติความเปนกรด-เบส เปน เกณฑไ ด

2.ทดสอบและสรุปสมบัติของสารเมื่อทําปฏิกิริยากับกระดาษลิตมัสได
อปุ กรณ
1.นา้ํ อัดลม 5 cm3
cm3
2.นํา้ สมสายชู 5 cm3

3.นํา้ สบู 5 cm3

4.สารละลายยาสีฟน 5 cm3

5.เกลอื แกง 5

6.หลอดทดลอง 5 หลอด

7.แทงแกวคน 1 หลอด

8.ท่ตี ง้ั หลอดทดลอง 1 อนั

9.กระดาษลิตมสั สีแดงและสีนาํ้ เงนิ 10 แผน
วธิ ีการทดลอง
1.ตดั กระดาษลติ มสั สนี าํ้ เงนิ และสแี ดง ขนาด 1 เซนตเิ มตร x 0.5 เซนตเิ มตร วางไวบ นกระดาษ

ขาวเปนคู ๆ มีระยะหางกันพอสมควร

2.ใชแทง แกวคนจุมลงในน้าํ อัดลม แลว นํามาแตะกระดาษลติ มสั สีน้ําเงินและสีแดงที่วางบน

กระดาษขาว สังเกตการเปล่ยี นแปลงท่เี กดิ ข้นึ แลวบนั ทกึ ผล

3.ดาํ เนนิ การเชน เดยี วกบั ขอ 2 แตใ ชน้ําสมสายชู นาํ้ สบู สารละลายยาสฟี น และเกลือแกง พรอ ม

ทั้งบันทึกผลการทดลอง
หมายเหตุ
1.ตอ งลา งแทง แกว ใหส ะอาดและเชด็ ใหแ หง กอ นนาํ มาทดสอบสารแตล ะชนดิ

2.สารละลายทุกชนิดตองทิ้งใหตกตะกอนและรินเอาเฉพาะสารละลายใส ๆ ใสหลอดทดลองไว

238

ตารางบนั ทกึ ผลการทดลอง ผลการทดสอบกบั กระดาษลติ มสั
สีนา้ํ เงนิ สแี ดง
สาร
นา้ํ อดั ลม เปลย่ี นเปน สแี ดง -
น้ําสมสายชู
น้ําสบู เปลย่ี นเปน สแี ดง -
สารละลายยาสีฟน
เกลอื แกง - เปลี่ยนเปนสนี าํ้ เงิน

- เปลีย่ นเปนสีนํ้าเงิน

--

สรุปผลการทดลอง
สามารถจําแนกสารละลายโดยใชสมบัติของสารที่ทําใหกระดาษลิตมัสเปลี่ยนสีมาเปนเกณฑโดย

1.สารที่เปลีย่ นสีกระดาษลิตมัสจากสนี ํา้ เงนิ เปนสีแดง จดั วามสี มบตั ิเปนกรด ไดแก นํ้าอัดลม
น้ําสมสายชู
2.สารทเ่ี ปลีย่ นสกี ระดาษลติ มัสจากสีแดงเปน สนี ้ําเงนิ จัดวา มสี มบัตเิ ปน เบส ไดแ ก นา้ํ สบู
สารละลายยาสีฟน
3.สารที่ไมเปล่ยี นสีกระดาษลติ มสั จัดวามสี มบัตเิ ปน กลาง

239

เร่ืองท่ี 5 ผลกระทบท่ีเกิดจาการใชส ารตอ ชีวติ และสง่ิ แวดลอม

ปญหามลพิษทางสง่ิ แวดลอ ม ตลอดจนแนวทางการปอ งกนั แกไ ขทด่ี ี ปญ หาสิง่ แวดลอ มท่มี นษุ ย
กําลงั ประสบอยูในปจจบุ ันทส่ี ําคญั ไดแก ปญหาการลดลงของทรัพยากรธรรมชาติ ปญหาสารพิษ และ
ปญหาของระบบนิเวศ ซึ่งปญหาที่สําคัญเหลานี้มาจากปญหายอยๆหลายปญหา เชน มลพิษทางน้ํา มลพิษ
ทางอากาศ มลพษิ ทางเสียง ขยะมลู ฝอยและส่ิงปฏกิ ลู เปน ตน ปญหาเหลา น้ถี าไมรีบปองกันแกไ ข อาจ
สง ผลกระทบตอววิ ัฒนาการของส่ิงมีชวี ิตได ซึ่งการปองกันแกไขปญหาสิ่งแวดลอมเปนหนาที่ของทุกคน
ท่จี ะตอ งชวยกนั

มลพิษทางสงิ่ แวดลอ ม
สิง่ แวดลอ มตางๆ เชน นา้ํ อากาศ ดิน เปนตน มีความจําเปนตอการดํารงชีวิตของมนุษย มนุษย

จําเปนตองใชประโยชนจากทรัพยากรธรรมชาติเหลานี้มากมาย แตการใชประโยชนโดยไมคํานึงถึง
ผลกระทบทจี่ ะเกดิ ขน้ึ ทาํ ใหเ กดิ มลพิษข้นึ ในส่ิงแวดลอมน้ันๆ

มลพิษทางสิ่งแวดลอม หมายถึง สภาวะที่สิ่งแวดลอมตามธรรมชาติถูกปะปนหรือปนเปอนดวย
สงิ่ สกปรก สิ่งแปลกปลอม หรือสารมลพิษ ทาํ ใหมลี กั ษณะหรอื สมบัตแิ ตกตางไปจากเดมิ หรอื จาก
ธรรมชาติ โดยเปลี่ยนแปลงไปในทางทเ่ี ลวลง ยงั ผลใหใชประโยชนไ ดนอ ยหรือใชป ระโยชนไ มไ ดเ ลย
และมีผลเสยี ตอสุขภาพ มลพิษทางสงิ่ แวดลอมที่สาํ คัญ ไดแก มลพิษทางนาํ้ มลพิษทางอากาศ มลพิษทาง
เสยี ง และมลพิษทเี่ กิดจากขยะมูลฝอยและส่งิ ปฏกิ ลู

มลพษิ ทางนํ้า
มลพิษทางน้ํา (Water pollution) เปนปญหาสิ่งแวดลอมที่สําคัญที่สุดปญหาหนึ่งของประเทศเมื่อ

เปรียบเทียบกับปญหามลพิษอื่นๆปญหามลพิษทางน้ํามักเกิดกับเมืองใหญๆแหลงน้ําที่สําคัญของประเทศ
ถูกปนเปอนดวยสิ่งสกปรกและสารมลพิษตางๆทําใหไมสามารถใชประโยชนจากแหลงน้ําไดเต็มที่ ซงึ่
สงผลกระทบตอคุณภาพชีวิตและการพัฒนาทางเศรษฐกิจและสังคม

สาเหตขุ องการเกิดมลพษิ ทางนาํ้ สวนใหญเ กดิ จากนาํ้ ทิ้งจากทอ่ี ยอู าศยั ซึง่ มกั จะมสี ารอินทรยี 
ปนเปอ นมาดว ย นาํ้ ทิ้งดงั กลาวมักเปน สาเหตุของการทนี่ า้ํ มสี ดี าํ และมกี ลน่ิ เนาเหม็น น้าํ ทมี่ ีสารพษิ
ตกคา งอยู เชน นา้ํ จากแหลงเกษตรกรรมทีม่ ีปยุ และยากาํ จัดศัตรพู ชื น้ําท้งิ ที่มีโลหะหนักปนเปอ นจาก
โรงงานอุตสาหกรรม เปนตน สารเหลานีจ้ ะถูสะสมในวงโคจรโซอาหารของสัตวน ้ํา และมผี ลตอมนษุ ย
ภายหลงั

ผลกระทบจากมลพษิ ทางน้ํา
นํา้ ที่อยใู นระดับรนุ แรง ซึ่งประชาชนท่ัวไปเรยี กวา นา้ํ เสีย มลี กั ษณะทีเ่ ห็นไดช ัดเจน คอื ตะกอนขุนขนสีดาํ
คล้าํ สง กล่ินเนาเหมน็ กอใหเกดิ ความรําคาญตอชมุ ชน และอาจมฟี องลอยอยเู หนอื นาํ้ เปน จาํ นวนมาก

240

อยางไรก็ตาม ลกั ษณะของน้ําเสียบางครัง้ เราอาจมองไมเ ห็นก็ได ถานาํ้ นนั้ ปนเปอ นดวยสารพิษ เชน ยา
ปราบศัตรู หรอื ยาฆาแมลง แรธ าตุ เปนตน

น้ําท่ีเปนมลพิษจะมีผลกระทบตอการดาํ รงชีวิตของสิ่งมชี วี ติ อยางเหน็ ไดชดั กวา ปญ หา
ส่ิงแวดลอมอ่ืนๆเพราะกอใหเ กิดผลเสียหายหลายประการ ซ่ึงสามารถสรุปไดดงั นี้

1. ผลกระทบทางดานสาธารณสุข
2. ผลกระทบทางดานเศรษฐกิจ
3. ผลกระทบทางดานสังคม

แนวทางการปองกันแกไ ขปญ หามลพิษทางน้ํา
1. การบําบัดนาํ้ เสยี
2. การกําจัดขยะมลู ฝอยและสง่ิ ปฏกิ ูล
3. การใหการศึกษาและความเขาใจเกี่ยวกับปญหามลพิษทางน้ําแกประชาชน
4. การใชกฎหมาย มาตรการ และขอบังคับ
5. การศึกษาวิจัยคุณภาพน้าํ และสาํ รวจแหลง ท่ีระบายนํา้ เสยี ลงสูแ มน ้ํา

กิจกรรมการเรยี นรทู ี่ 1

คาํ สัง่ จงตอบคําถามหรือเติมชองวางดวยคําหรือขอความสั้นๆ
1. มลพิษทางน้ํา หมายถึง อะไร
ตอบ
2. มลพิษทางน้ําที่เมืองใหญ เชน กรงุ เทพ เชียงใหม เปนตน กําลังเผชญิ อยูในปจจบุ นั สวนใหญ

เกดิ จากสาเหตใุ ด
ตอบ
3. สาเหตุสาํ คญั ทท่ี ําใหเ กิดปญ หามลพิษทางน้ํา ไดแ ก อะไรบาง
ตอบ
4. ของเสียจากแหลงชุมชนสวนมากจะอยูในรูปของ สารประเภทใด
ตอบ
5. ของเสียที่ปลอยจากโรงงานอุตสาหกรรมจะมีลักษณะแตกตางกันไปขึ้นอยูกับอะไร
ตอบ
6. นาํ้ ที่เปน มลพษิ มลี กั ษณะทีเ่ ห็นไดช ดั เจน คอื อะไร
ตอบ

241

7. น้ําเสียสงผลกระทบตอการบริโภคอาหาร ทําใหเ กดิ ปญ หาสุขภาพโดยตรงตอ มนษุ ยจัดเปน
ผลกระทบทางดานใดบาง
ตอบ
8. การแกไขปญ หามลพิษทางนํา้ ท่ไี ดผ ล และเปน การแกไขปญหาท่ีตน เหตุ คอื อะไร
ตอบ

แนวคาํ ตอบกจิ กรรมการเรียนรูท่ี 1
ขอท่ี 1. แหลงน้ําที่ถูกปนเปอนดวยสิ่งสกปรกและสารมลพิษตางๆทําใหไมสามารถใชประโยชน

จากแหลง นาํ้ ไดเตม็ ท่ี
ขอท่ี 2. สว นใหญเกิดจากนาํ้ ท้ิงจากทีอ่ ยอู าศัย
ขอที่ 3.
1. ของเสียจากแหลงชุมชน
2. ของเสียจากโรงงานอุตสาหกรรม
3. ของเสียจากกิจกรรมทางการเกษตร
4. สารมลพิษอ่ืนๆท่ไี มม ีแหลงกําเนิดแนน อน
ขอท่ี 4. สารอินทรีย เชน เศษอาหาร สบู ผงซักฟอก อจุ จาระ ปสสาวะ เปนตน

ขอ ที่ 5. ประเภทและชนิดของโรงงานอุตสาหกรรม
ขอ ที่ 6. คือตะกอนขนุ ขน สดี ําคลา้ํ สง กล่ินเนาเหมน็
ขอ ที่ 7. ผลกระทบทางดานสาธารณสุข
ขอ ที่ 8. การใหการศึกษาและความเขาใจเกี่ยวกับปญหามลพิษทางน้ําแกประชาชน

มลพิษทางอากาศ
สว นใหญเ กดิ จากควนั ของยานพาหนะและจากโรงงานอตุ สาหกรรม ควนั ดงั กลา วมผี ลตอ

สุขภาพของมนุษยโดยตรง ควันจากโรงงานอุตสาหกรรมบางแหงที่มี กาซซลั เฟอรไดออกไซดห รือ

ไนโตรเจนออกไซด เปน องคป ระกอบ เมื่อรวมกับละอองน้ําในอากาศ จะกลายเปนสารละลายกรด

ซลั ฟว รกิ หรอื กรดไนตริก กลายเปนฝนกรด ตกลงมาอันเปน อันตรายตอสิ่งมชี วี ิตและยงั ทาํ ใหส ่งิ กอ สรา ง

เกิดการสึกกรอนได สถานที่กําลังประสบปญหากับมลพิษทางอากาศเหลานี้ จะมีผลกระทบตอสขุ ภาพ

ของมนุษยเปนอยางมาก โดยจะมีผลตอระบบทางเดินหายใจ อาจทําใหเกิดโรคภูมแิ พ โรคทรวงอก เยอ่ื บุ

ตาอกั เสบ และเปน อนั ตรายตอ เดก็ ในครรภต ลอดจนเสยี ชวี ติ ได

242

ปรากฏการณเรือนกระจก (Green house effect)
เปน ปรากฏการณทีท่ าํ ใหโ ลกมีอุณหภูมสิ ูงขึน้ ซึ่งจะมีผลกระทบตอภูมิอากาศทั่วโลกอยางที่ไมเคยปรากฏ
มากอน โดยนกั วิทยาศาสตรไดประมาณการไวว าที่บริเวณเหนือเสนศูนยส ตู รขน้ึ ไป ฤดหู นาวจะสน้ั ขน้ึ
และมีความชื้นมาก สว นฤดรู อ นจะยาวนานขน้ึ อาจทาํ ใหพ น้ื ดนิ บางแหง บนโลกกลายเปน ทะเลทราย และ
ในเขตรอ นอาจจะมพี ายบุ อยครง้ั และรุนแรง บริเวณขั้วโลกความรอนสงผลโดยตรงตอการละลายของ
หมิ ะเปน เหตุ ใหป ริมาณน้าํ ในทะเลเพ่มิ ขน้ึ มีผลตอการเกิดอุทกภัย นอกจากน้ียังสง ผลกระทบตอ พชื และ
สตั ว เกิดการเปลี่ยนแปลงทําใหปากใบ พืชปดไมสามารถรับกาซคารบอนไดออกไซดและไอน้ําไดการ
สงั เคราะหด ว ยแสงลดลง สัตวบ างชนดิ อาจไดร บั ความกระทบกระเทอื นตอเน้ือเยอ่ื ตา ผิวหนัง และเปน
เหตุใหสูญพนั ธไุ ดใ นทสี่ ุด

สารคลอโรฟลอู อโรคารบ อน( CFC) มีชื่อทางการคาวา ฟรีออน( Freon) ฟรีออนใชในการ
อุตสาหกรรมหลายประเภท เชน ใชเปนสารทําความเย็นในตูเย็น เครื่องปรับอากาศ ใชเ ปนกา ซขบั ดนั ใน
ผลติ ภณั ฑส เปรย เปน สวนผสมในการผลติ โฟม ใชก บั เครื่องสําอาง ใชกบั ผลิตภณั ฑทมี่ ีแอลกอฮออล ใช
เปนตัวทําละลายและทําความสะอาดใชเปนฉนวนไฟฟาและใชเปนสารดับเพลิงเปนตน

กิจกรรมการเรยี นรูท ่ี 2

คําส่งั จงตอบคําถามหรือเติมชองวางดวยคําหรือขอความสั้นๆ
1. มลพิษทางอากาศ หมายถึง
2. สงิ่ ที่เปน มลพษิ ที่ปลอ ยออกจากทอไอเสยี รถยนต ไดแก
3. ผลกระทบของมลพิษทางอากาศชนิดเฉียบพลันที่มีตอมนุษย คือ
4. ตัวอยางผลกระทบตอพืชจากมลพิษทางอากาศ เชน
5. กา ซสาํ คญั ทท่ี าํ ใหเ กดิ ปรากฏการณฝ นกรด คอื
6. เมอื่ กาซจากขอ 5 ถูกแสงแดดจะรวมตัวกับออกซิเจนในอากาศเกิดปฏิกิริยาเคมีกลายเปน
สาร
7. คําถาม ผลกระทบของฝนกรดท่ีมีตอ ส่งิ มีชีวิต คอื
8. คําถาม กา ซทส่ี ําคญั ท่ที าํ หนา ที่หอ หุมโลก ซึง่ เปรียบเหมอื นกับกระจกของเรือนกระจก

ไดแ ก ถากาซเหลานี้มีปริมาณเพิ่มมากขึ้นในบรรยากาศผลที่จะ
เกิดขึ้นตามมาคือ

แนวคาํ ตอบกิจกรรมตอนท่ี 2
ขอ ท่ี 1. สภาวะที่อากาศตามธรรมชาติถูกปนเปอนหรือเจือปนดวยสิ่งแปลกปลอทมําใหองคประกอบสวน

ใดสว นหนง่ึ เปลย่ี นแปลงไปและเสอ่ื มโทรมลกงอใหเกดิ ผลกระทบตอ มนษุ ย สตั ว พชื และสงิ่ แวดลอ มอืน่ ๆ

243

ขอที่ 2. ฝนุ ละออง เขมา ควัน กา ซคารบ อนมอนอกไซด สารตะก่ัว ไนโตรเจนออกไซด ซัลเฟอร
ไดออกไซด ไฮโดรคารบ อน และคารบ อนไดออกไซด

ขอ ท่ี 3. เกิดจากการสูดหายใจเอาสารพิษในอากาศที่มีความเขมขนสูงเขาไป ทาํ ใหเกิดผลเสยี ตอ ระบบ
ทางเดนิ หายใจ หวั ใจ ปอด และทําใหต ามในทีส่ ดุ

ขอ ท่ี 4. ทําใหพ ชื ไมเจรญิ เติบโต ผลผลติ ลดลง สีของตน ไมและใบเปลี่ยนแปลงไป ทําใหการ
สังเคราะหดวยแสงและการหายใจของพืชเสื่อมลง

ขอท่ี 5. กา ซซลั เฟอรไ ดออกไซดแ ละกา ซไนโตรเจนออกไซด
ขอท่ี 6. กรดซัลฟรู ิก(กรดกํามะถัน)และกรดไนตรกิ
ขอที่ 7. จะไปทําลายโซอาหารตามธรรมชาติที่สําคัญของมนุษย คือตนไมและปาไม
ขอท่ี 8. คลอโรฟลอู อโรคารบ อนC(FC) ไนตรสั ออกไซด มีเทน คารบอนไดออกไซด โอโซน และไอนา้ํ
มลพษิ ทางเสยี ง
สิง่ ทเ่ี ปน ตน เหตุท่ที าํ ใหเกิดเสยี งดังจนเปนอันตรายตอมนุษยนั้นมหี ลายประการ เชน เสียงอกึ ทกึ ที่
เกิดจากเครื่องยนตตามทองถนน โดยเฉพาะถนนที่มีปญหาเรื่องการจารจรติดขัด เสียงเครื่องบิน
เสยี งดนตรี ในดิสโกเทค เสียงเพลงจากซาวดอะเบาท เสียงเครื่องจักรของโรงงาน เสียงเครื่องขยายเสียง
จากงานชุมชนตางๆ นอกจากนีย้ ังมเี สยี งจากอืน่ ๆอกี ท่อี ยใู นส่งิ แวดลอมอนั เปน เสียงท่ไี มพ งึ ประสงคและ
มีเสยี งดงั เกินเหตุ ระดับเสยี งปกติทีไ่ มเ ปน อันตรายตอการไดย นิ ของคนจะอยูในระดับไมเกิน 80 – 85
เดซิเบล และระดับเสียงในระดับปกติธรรมดาควรไมเกิน 50 – 70 เดซเิ บล แตระดบั เสียงในดิสโกเ ทค
เฉลี่ยประมาณ 90 – 100 เดซเิ บล นับวาเปนอันตรายอยางมากตอสุขภาพ โดยเฉพาะซาวดอะเบาท เปนการ
นําเอาเครื่องฟงแนบประกบไวกับหูตลอดเวลา และถา มเี สยี งรบกวนกจ็ ะเปด เสียงดงั เพิม่ ขึน้ เปนการเพิ่ม
ระดับคลน่ื เสียงใหมผี ลตอ ระบบประสาทหโู ดยตรง กอ ใหเ กดิ การสูญเสียการไดยนิ เปนอนั ตรายตอเย่อื
แกวหูอาจมผี ลทาํ ใหเ กดิ อาการหูหนวกเมอ่ื มอี ายมุ ากขึ้นและเกิดปญ หาหตู ึงไดใ นท่สี ุด

ขยะมูลฝอยและสิง่ ปฏิกลู ชายหาด
สว นใหญเ ปน การกระทําของมนษุ ย เชน การท้ิงขยะมลู ฝอยลงบนถนน แมน ํ้า ลําคลอง

หรือตามสถานที่สาธ ารณะตางๆ การปลูกสราง การติดปายโฆษณาการเดินสายไฟฟาที่ไมเปนระเบียบ

การปลอยน้ําเสียหรือควันของโรงงานอุตสาหกรรม สง่ิ เหลาน้ีถอื วา เปน การกระทาํ ท่กี อใหเกดิ มลพษิ ทาง

ทัศนาการเพราะทําใหความสวยงามของสถานที่ตางๆตองสูญเสียไป