สู้โควิดแบบไทยๆ

เรยี กว่า “โตะ๊ บแี ด”) และพยายามใหห้ ญิงตง้ั ครรภม์ าคลอดทสี่ ถานอี นามยั
ให้มากหน่อย กป็ รากฏว่าอบุ ตั ิการณบ์ าดทะยกั เดก็ แรกคลอดในจงั หวดั สตูล
กล็ ดลง พอๆ กนั กบั ทีจ่ ังหวัดกระบี่

สรุปว่า การเกิดบาดทะยักในเด็กแรกคลอดเป็นปัญหาทางบริการ
สาธารณสุข มีวิธีแก้ท่ีหลากหลาย ท็อกซอยด์ช่วยได้ การบริการที่ดีขึ้น
ก็แก้ปัญหาได้ ทำ�วิจยั ในโรคท่ีก�ำ ลงั จะหมดไปกด็ อี ย่างครับ ท�ำ แล้วเกิดปติ ิ
เหน็ ความส�ำ เรจ็ ในการควบคมุ โรค ต้องอาศยั ปญั ญาคอยเตือนสติว่าระบาด
วิทยาของโรคทัง้ หลายมันก็เปน็ ของมันอยา่ งนนั้ แหละ

เวลาผา่ นไปเรว็ เหมือนมปี กี บิน ปจั จบุ นั จงั หวดั ทงั้ สองของอนั ดามนั
เป็นจังหวัดท่องเท่ียว ผู้คนมีการศึกษา หญิงมีครรภ์ทุกคนคลอดท่ี
โรงพยาบาลทงั้ หมด หมอต�ำ แยเปน็ เพยี งต�ำ นานทเี่ ลา่ ลอื กนั ประสบการณ์
ในการทำ�งานในภาคใต้เกือบ 40 ปีของผมบอกว่า เขตอันดามันเป็นเขต
ของประชากรทม่ี สี ขุ ภาพดที ส่ี ดุ ในประเทศ (ยกเว้นจงั หวดั ภเู กต็ ซงึ่ เปน็ ทอ่ี ยู่
ของคนต่างชาติทมี่ าท�ำ มาหากินเปน็ ส่วนใหญ่) ปญั หาของจงั หวดั ทงั้ สองใน
ตอนน้ีก็คือปัญหาเศรษฐกิจจากโควิด ถ้าวัคซีนป้องกันโรคโควิดได้ผลดี
ต่อไปนักท่องเที่ยวจะไม่ต้องกลัวการระบาด อันดามันก็จะเฟ่ืองฟู (แต่
สิ่งแวดลอ้ มก็คงเลวลง) อีกคร้ังหน่งึ

เล่านอกเรื่องมาซะยาว ยังไม่ได้บอกเลยว่า NAb ต่างจาก
แอนติบอดีทว่ั ไปอย่างไร

เมื่อก้ีเราพูดเรื่องการฉีดท็อกซอยด์ บางคนอาจจะถามว่าทำ�ไม
ไม่เรียกว่าวัคซีน ท็อกซอยด์คือสารพิษ (toxin) ที่เอามาทำ�ให้อ่อนลง
จนไม่เป็นอันตราย ฉีดเข้าไปเพื่อให้ร่างกายสร้างแอนติบอดีท่ีเรียกว่า
“แอนติท็อกซิน (antitoxin)” มายบั ยง้ั พิษ ส่วนวัคซีนคอื ส่วนของเช้ือโรคที่
เอามาสกัด ฉีดเข้าไปเพื่อให้ร่างกายสร้างภูมิคุ้มกัน (ซ่ึงส่วนหน่ึงคือ
แอนติบอดี) มาท�ำ ลายเช้อื โดยตรง

แอนติบอดีทั่วไปไม่ได้มีผลในการแก้พิษหรือป้องกันการติดเช้ือ
เสมอไป แอนติบอดเี หมือนทหาร มที ั้งท่ีรบเก่ง เป็น neutralizing anti-
body และพวกท่ีเดินไปเดินมา แสดงว่ากำ�ลังมีสงคราม เชื้อแต่ละชนิด
จะสร้างแอนติบอดีที่มีโครงสร้างไม่เหมือนกัน มีบางส่วนของมันที่ทำ�ตัว

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 351

เหมือนฟันกุญแจท่ีจะทำ�ให้กุญแจท่ีไขเข้าไปในแม่กุญแจคลายล็อกได้
เป็นตัวบ่งบอกว่าร่างกายกำ�ลังมีการสู้รบอยู่ภายใน เอาไว้ช่วยวินิจฉัยโรค
แต่แอนติบอดีพวกนี้ส่วนใหญ่ไม่ใช่ทหารชั้นดีซ่ึงเป็น neutralizing anti-
body เพราะอาจจะปอ้ งกนั รา่ งกายเราไม่ได้เลย ในการประเมินผลวคั ซนี จะ
มีวิธวี ัด neutralizing antibody คือวดั ว่าเซรุ่มของคนนั้น ๆ พอทจี่ ะระงับ
การฆ่าเซลล์ของเชื้อโควิดเป็น ๆ หรือไม่ ซงึ่ ต้องทำ�ภายใต้หอ้ งปลอดเชื้อท่ี
มคี วามปลอดภยั ทางชวี วิทยาสูงมาก เพราะเชอ้ื อาจจะเลด็ ลอดออกมาทาง
อากาศและเปน็ อนั ตรายต่อผคู้ นได้ แลบ็ ทม่ี คี วามปลอดภยั สูง ๆ ขนาดนย้ี งั
ไม่มใี นประเทศไทยครบั

บัดนี้ โลกได้วัคซีนซึ่งช่วยกระตุ้ นให้สร้างแอนติบอดีช้ันดีเหมือน
ฝกึ ทหารเสือแล้ว แต่วัคซีนหรอื ทหารเสือทฝ่ี ึกในรุ่นทีผ่ า่ นมาน้ยี งั อย่แู ต่ใน
ศูนยฝ์ กึ ไม่ได้ผา่ นศึกสงครามจรงิ คอื คนที่ได้รับวคั ซนี ยังไม่ได้ถูกทดลอง
ให้รับเชื้อในสภาพที่แท้จริงทางระบาดวิทยา วัคซีนจึงยังเชื่อไม่ได้ว่าจะได้
ผลจริง บรษิ ัทผู้วิจัยบอกว่าจะเร่ิมทดลองออกศกึ จรงิ คือ ฉีดในประชากร
กลุ่มเส่ียงจ�ำ นวนมากตั้งแต่เดือนกรกฎาคม คอื เดือนหน้าเปน็ ต้นไป

ผมเอาใจช่วยและเหน็ ว่า อเมรกิ าเปน็ ประเทศทดี่ ที ส่ี ดุ ประเทศหนงึ่
ในการทดลองวัคซีนโควิด เพราะมีกลุ่ มเสีย่ งมากทส่ี ุดในโลกในขณะนี้ ชาว
อเมริกันน่าจะยังเส่ยี งไปอกี นาน เนื่องจากรฐั บาลเรง่ ใหค้ ลายล็อกทงั้ ๆ ท่ี
โรคยงั แพร่กระจายอยู่ ถ้าผมเปน็ ชาวอเมริกันผมคงโกรธนายทรมั ปม์ ากที่
ออกนโยบายปลอ่ ยใหค้ นตายโดยหลกี เลย่ี งได้ แต่ถา้ มองในแง่วิทยาศาสตร์
ล้วน ๆ นโยบายของนายทรมั ปจ์ ะท�ำ ใหก้ ารทดลองวดั ซนี ได้ขอ้ สรปุ เรว็ ขน้ึ ถา้
วคั ซนี ได้ผล คนท่ีได้วคั ซนี จะปว่ ยน้อยตายน้อย สถิติต่างกนั อยา่ งชดั เจนกบั
กลุ่มคนท่ีได้ยาหลอกอื่น ๆ ซง่ึ จะยังคงตายมากอยู่ เรากจ็ ะเห็นประสิทธิผล
ในการปอ้ งกัน (protective efficacy) ได้ชดั เจน

ถา้ สถานการณ์โควิดในไทยทรงตวั อยา่ งน้ี สมมติว่ามาทดลองวคั ซนี
ในเมืองไทยคงเกอื บจะหมดหวงั ที่จะได้ค�ำ ตอบ เพราะกลุ่มควบคุมของเรา
จะไม่ค่อยติดเช้ือ ไม่ค่อยตาย มีวัคซีนท่ีได้ผลก็มองไม่ค่อยเห็นผลความ
แตกต่าง เพราะทัง้ กลุ่มท่ีได้และไม่ได้รบั วัคซนี ล้วนแต่ป่วยน้อยตายน้อย

สมมติว่าพอคลายล็อกได้ไม่กี่วัน เราติดเช้ือกันเปรอะควบคุมไม่

352 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ไหว ณ เวลานั้นแหละครับที่จะเป็นเวลาทองของการทดลองว่าวัคซีน
จะปอ้ งกนั โควิดในเมืองไทยได้หรือเปล่า ศบค. ฟงั แล้วคงบอกว่า ขออยา่
ให้โควิดระบาดเลย เรารอผลจากอเมริกาแล้วคอ่ ยมาว่ากนั ดกี ว่า เดาเอา
ว่าเราเป็นมนุษย์เหมือนอเมริกา ถ้าวัคซีนป้องกันชาวอเมริกันได้ก็ต้อง
ปอ้ งกนั เราได้สิน่า

ประสิทธิผลในการปอ้ งกนั โรคส�ำ หรับคนแต่ละคนกับสำ�หรบั ชุมชน
ต่างกนั นะครับ ติง๊ ต่างว่า mRNA-1273 วัคซีนปอ้ งกนั โควิดมปี ระสิทธิผล
สรา้ งภูมิคุ้มกนั ได้รอ้ ยละ 90 ซ่ึงถอื ว่าดมี าก การฉีดวคั ซนี ไม่ครบทุกคนจะ
ปอ้ งกนั โรคไม่ได้

สมมติว่ามีประชากรกลุ่มเสีย่ งท้ังหมด 100 คน ฉดี ได้คร่ึงหนึง่ ของ
ประชากรเป้าหมาย คอื 50 คน กจ็ ะมี 45 คน ที่มภี ูมิคุ้มกัน ที่เหลอื อีก 55
คนหรือประชากรกว่าครึง่ ไม่มีภูมิคุ้มกัน โรคก็ยังคงระบาดได้

ถ้าสาธารณสขุ เก่ง ฉีดวคั ซนี ได้ 99 ใน 100 คน มปี ระชากรที่ไม่มี
ภูมิคุ้ มกนั เลยเพยี ง 10 คน อย่กู ระจายกัน ถา้ มีบางคนป่วยบา้ ง แต่โอกาส
ที่แพร่ไปสู่คนท่ีไม่มีภูมิคุ้ มกันก็ยังน้อย เพราะเกือบทุกคนมีภูมิคุ้ มกันแล้ว
คา่ R จะต�่ำ กว่า 1 มาก เปน็ แบบนอี้ ยู่สกั พกั โรคกจ็ ะคอ่ ย ๆ หายไปจากชมุ ชน
ครบั คนที่ไม่ได้รบั วคั ซนี กพ็ ลอยปลอดภยั ไปด้วย อนั นเ้ี ขาเรยี กว่าภูมิคุ้มกนั
หมู่ (herd immunity) ซง่ึ จะเกิดได้กต็ ่อเมื่อวคั ซนี มปี ระสิทธิผลดี ฉดี ได้ครบ
ถ้วนทกุ คน เชอ้ื โควิดเกิดขนึ้ ได้กบั มนษุ ยเ์ ทา่ นน้ั ถา้ ทว่ั โลกร่วมมือร่วมใจกนั
ฉดี วคั ซนี ใหค้ รบ มนษุ ยท์ วั่ โลกกจ็ ะมี herd immunity เปน็ เวลายาวนาน เชอื้
ท่ีหลงเหลือกจ็ ะไม่รูจ้ ะไปติดใคร ในทีส่ ุดก็สูญพันธุ์เหมือนไข้ทรพิษ

คุยมาเสียยาว เรายงั ไม่รู้ว่าวคั ซนี mRNA-1273 จะมปี ระสิทธิผล
ป้องกันโรคโควิดได้ก่ีเปอร์เซ็นต์ สรุปว่า ถ้าได้ประสิทธิผลในการป้องกัน
สูงถงึ รอ้ ยละ 90 แบบวคั ซีนป้องกันโรคหัดกเ็ ป็นอาวุธที่ดี แต่ถา้ ป้องกันได้
แค่รอ้ ยละ 50 วคั ซีนนอ้ี ยา่ งเดียวคงช่วยใหค้ นพ้นภัยโควิดได้ยาก ตวั ช่วย
อื่น คอื พฤติกรรมซ่งึ รวมท้งั social distancing สวมหน้ากากอนามัย และ
ล้างมือ กย็ งั คงมคี วามสำ�คญั ไม่น้อย

ในเมืองไทยถา้ มีพฤติกรรมเหมือน 2 เดือนท่ีผา่ นมา และทกุ คนได้
รับวัคซีนหมด แม้ประสิทธิผลของวัคซีนจะมีเพียงร้อยละ 50 เราก็น่าจะ

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 353

ป้องกันได้ในระดับท่นี ่าพอใจมาก เพราะความเสี่ยงพืน้ ฐานของบา้ นเราต่ำ�
herd immunity ถึงแม้จะไม่มาก แต่เมื่อรวมกบั พฤติกรรมปอ้ งกันที่ดแี ล้ว
เราจะจับโควิดได้อยู่หมัด ทำ�ให้จำ�นวนผู้ป่วยรายใหม่เหลือน้อย ๆ ตลอด
เวลา เศรษฐกจิ ก็จะฟ้ืนตัวได้โดยไม่ยาก

แต่ถ้าเราหละหลวมกัน มีผู้ป่วยรายใหม่วันละมากกว่า 100 ราย
วัคซีนท่ีมีประสิทธิผลเพียงร้อยละ 50 ก็คงไม่สามารถควบคุมโควิดให้
อยู่หมัดได้ ตัวใครตัวมันนะครับ ไม่รู้ใครจะอยู่ฟากไหน (ร้อยละ 50 ท่ีมี
ภูมิคุ้ มกนั หรือร้อยละ 50 ที่ไม่มีภูมิคุ้มกนั ) ถ้ายงั มีผู้ปว่ ยใหม่วนั ละ 50 ราย
โดยเฉลย่ี บางวันมาก บางวันน้อย การทอ่ งเทีย่ วและเศรษฐกจิ ภาคอื่น ๆ
ก็คงจะจ๋อยเหมือนเดิมนัน่ แหละครบั

(19 พฤษภาคม 2563)

354 สู้โควิดแบบไทย ๆ





ผมไดม้ ีโอกาสศึกษาเปรยี บเทยี บ
การระบาดของโควิดในชายแดนใต้
เทียบกับภาวะคุกคามท่ีอาจจะน�ำ ไปสู่การระบาด

บรเิ วณหรือผ่านด่านแมส่ อด
ท้ังสองพ้นื ทมี่ ปี ัญหาแรงงานข้ามชาติ
ชายแดนใตม้ ีคนไทยชายแดนไปทำ�งานในมาเลเซยี
ส่วนชายแดนเมียนมาเปน็ แรงงานเมยี นมา

เขา้ มาทำ�งานในไทย



ตอนท่ี 48

แรงงานขาเขา้ จากตา่ งประเทศ
จะกักตวั กันอย่างไร

ในวันน้ีประเทศในทวีปยุโรปประกาศเปิดประเทศรับนักท่องเท่ียว
แล้ว เพื่อเร่งการฟ้ืนฟูเศรษฐกิจ ทั้ง ๆ ท่ียังมีผู้ป่วยโควิดจำ�นวนมาก
ดูเหมือนว่ารัฐบาลแถวนั้นจะไม่มีทางเลือก โดยเฉพาะอิตาลีซ่ึงเสียหาย
และเป็นหนี้เป็นสินอย่างมาก ถ้าไม่เปิดประเทศจะเอาเงินที่ไหนมาใช้หน้ี
ซ่งึ มีมากกว่ารายได้มวลรวมประชาชาติ (GDP) เสยี อกี

ประเทศไทยและประเทศโดยรอบมีความร้ายแรงของการระบาด
โควิดน้อยกว่ายุโรปมาก ความเรว็ และความสามารถในการฟ้ืนฟเู ศรษฐกิจ
จงึ น่าจะดกี ว่าทางยโุ รป ขอแต่เพยี งอยา่ เกิดพลกิ ลอ็ กเกิดโควิดระบาดใหญ่
ระลอกใหม่

เศรษฐกิจของไทยโดยเฉพาะวิสาหกิจขนาดกลางและขนาดเล็ก
(SME) ยังเป็นเศรษฐกิจเน้นแรงงาน (labor intensive economy) ความ
สำ�คัญของการฟื้นฟคู อื การฟนื้ ฟูการจา้ งงาน การคลายลอ็ กท�ำ ให้กิจกรรม
เศรษฐกิจดำ�เนินต่อไปใหม่ เป็นการแก้ไขการตกงานของแรงงานไทยไป
ในตัว ความเสี่ยงต่อการระบาดใหม่ในกลุ่มแรงงานไทยน่าจะไม่ได้สูงเป็น
พิเศษ เพราะเช้ือโควิดในไทยถกู ควบคุมในระดับท่ดี ีพอสมควรแล้ว ความ
เส่ียงพิเศษจะเกิดขึ้น เมื่อประเทศจำ�ต้องนำ�เข้าแรงงานต่างชาติเพื่อมา
ท�ำ งานส่วนที่คนไทยไม่ทำ�

ในช่วงโควิดระบาดทผี่ า่ นมา แรงงานต่างชาติมีท้ังส่วนทีย่ ังทำ�งาน
ต่ออยใู่ นประเทศไทย ส่วนทต่ี กงานแต่ก�ำ ลงั รองานหรอื หางานทำ�ต่อ และ
ส่วนท่ีกลับบ้านไปแล้ว 3 ส่วนนี้ไม่เป็นปัญหามาก ส่วนท่ีเป็นปัญหาคือ
ส่วนท่ีกำ�ลังจะกลับเข้ามาใหม่ เพราะพวกนี้อาจจะนำ�โรคข้ามแดนมาด้วย

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 359

ถา้ จดั การไม่ดี โรคเกิดระบาดข้นึ มา ความพยายามทั้งหลายของเราก็ต้อง
เริ่มต้นกันใหม่อกี

การเตรียมการนำ�เข้าแรงงานเมียนมาในช่วงโควิดพักตัวเป็นกรณี
ท่ีน่าสนใจมาก เมียนมาเป็นช่ือของประเทศและสัญชาติ ซึ่งประกอบ
ด้วยชาติพนั ธ์ทุ ี่หลากหลาย ในนน้ั พม่า (Bama) เปน็ ประชากรส่วนใหญ่
ชาติพนั ธอุ์ ื่น ๆ ท่ีอยูใ่ กลช้ ายแดนไทยทส่ี ำ�คญั คือ กะเหรี่ยง มอญ และ ไทย
ใหญ่ จุดผ่านแดนที่อำ�เภอแม่สอด จังหวัดตากเป็นจุดผ่านแดนหลักของ
แรงงานทกุ ชาติพันธ์ุ เนื่องจากไม่คอ่ ยมีการสู้รบ และอยู่ไม่ไกลจากยา่ งกุง้
ซึ่งเป็นเมืองหลักของประเทศ แรงงานที่ข้ามมาส่วนใหญ่จะเลยเข้าไปยัง
ส่วนต่าง ๆ ของประเทศไทย โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ไปอยทู่ สี่ มทุ รสาคร ส่วนหนง่ึ
ของแรงงานท�ำ งานอตุ สาหกรรมในเขตเศรษฐกจิ พิเศษในอ�ำ เภอแม่สอดเอง

ผมสนใจแม่สอดต้ังแต่ก่อนเกิดโควิด เนื่องจากทีมงานของเรามี
งานวิจัยร่วมกบั สาธารณสุขในพื้นทเี่ รอื่ งวณั โรค ท�ำ ให้เราต้องศึกษาบริบท
ของสังคมและประชากร การระบาดของโควิดในประเทศไทยมีมิติของการ
เดินทางข้ามพรมแดนของชาวต่างชาติและชาวไทยท้ังท่ีเป็นนักท่องเท่ียว
และแรงงาน ทำ�ให้ผมได้มีโอกาสศึกษาเปรียบเทียบการระบาดของโควิด
ในชายแดนใต้ เทียบกับภาวะคุกคามที่อาจจะนำ�ไปสู่การระบาดบริเวณ
หรอื ผา่ นด่านแม่สอด ทั้งสองพืน้ ที่มีปญั หาแรงงานข้ามชาติ ชายแดนใต้มี
คนไทยชายแดนไปทำ�งานในมาเลเซีย ส่วนชายแดนเมียนมาเป็นแรงงาน
เมียนมาเข้ามาทำ�งานในไทย ที่ชายแดนใต้ผมมีลูกศิษย์และหมอน้อง ๆ
ท�ำ งานในชมุ ชนเปน็ เครอื ขา่ ยใหญ่ ส่วนทเี่ มยี นมาผมมลี กู ศิษยแ์ ละเพื่อนรุ่น
น้องทท่ี �ำ งานควบคมุ โรคและสถาบนั วิจยั ในส่วนกลาง (ยา่ งกงุ้ และเนปดิ อว)์
หลายคน และมีลกู ศิษย์ทัง้ หมอไทยและหมอพม่า (ชาติพนั ธพ์ุ ม่า) บางคน
ท�ำ งานอยใู่ นชายแดนฝงั่ ไทย ลกู ศิษยท์ เ่ี ปน็ หมอไทยชายแดนก�ำ ลงั จะเผชิญ
กับความยากล�ำ บากจากการขา้ มแดนของแรงงานคร้งั ใหญ่ท่จี ะเกิดขน้ึ

บทความน้ีจึงเป็นส่วนหนึ่งของความพยายามที่จะหาทางออกร่วม
กันระหว่างการนำ�เข้าแรงงานต่างชาติท่ีมีความจำ�เป็น กับ ข้อจำ�กัดและ
ภาวะคุกคามจากโควิดทเี่ ราจะต้องพยายามเอาชนะ

โควิดเข้าถึงและระบาดในประเทศเมยี นมาชา้ กว่าประเทศไทย โดย

360 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ระบาดหนกั ในช่วงสงกรานตแ์ ล้วลดลงตอนปลายเดือนเมษายน ระยะเวลา
การระบาดรอบแรกส้ันกว่าประเทศไทย สถานการณ์ด้านโควิดในปัจจุบัน
ของเมียนมาใกล้เคียงกับประเทศไทยมาก ตัวเลขผู้ป่วยรายใหม่เป็น
เลขหลักเดียวตั้งแต่วันท่ี 9 พฤษภาคม 2563 ขณะน้ีประเทศเริ่มคลาย
ล็อกเหมือนประเทศไทย จนถึงปัจจุบันมียอดผู้ป่วยรายงานรวมประมาณ
200 ราย ซึ่งน้อยกว่าไทยมาก แต่ส่วนหนึ่งเข้าใจว่าอาจจะยังมีปัญหา
เร่ืองการตรวจทางห้องปฏิบัติการไม่ท่ัวถึง เมื่อวันท่ี 21 เมษายน 2563
กระทรวงสาธารณสุขไทยประกาศให้พม่าและประเทศในอาเซียนอีก 4
ประเทศอยใู่ นรายการของ “ทอ้ งทนี่ อกราชอาณาจกั รทเี่ ปน็ เขตติดโรคติดต่อ
อนั ตราย” สถานการณป์ จั จบุ นั ในเมยี นมาดขี น้ึ มากแล้ว จงึ น่าจะมกี ารทบทวน
รายการน้ีใหม่ อันจะมีผลต่อนโยบายการรับแรงงานเมียนมากลับเข้า
ประเทศไทย 1 ทางฝ่งั ชายแดนไทยถา้ ไม่นับผู้ป่วยท่ตี ิดเชื้อจากทีอ่ ื่น 2 ราย
ก็ไม่มีการติดเชื้อเกิดข้ึนในอำ�เภอแม่สอดเลย สถานการณ์ท่ัวไปในช่วงน้ี
จงึ เหมาะส�ำ หรบั คิดเตรยี มการและอาจจะทดลองสรา้ งระบบน�ำ เขา้ แรงงาน
อยา่ งถูกต้องตามหลกั วิชาการ

ทางสภาอุตสาหกรรมจังหวัดตากได้ร่วมประชุมกับหน่วยราชการ
ในพื้นที่ โดยระบุว่าทางสมาคมการคา้ พฒั นาแรงงานประกอบธรุ กิจนำ�เข้า
แรงงานระบบ MOU มีความต้องการนำ�เข้าแรงงานเมียนมา ประมาณ
วันละ 1,000 คน ทั้งน้ีมีแรงงานซึ่งมีเอกสารพร้อมแล้วถูกต้องตาม
กฎหมายภายใต้ข้อตกลงระหว่างรัฐบาลไทยกับเมียนมากว่า 14,137 คน
และกลุ่ มท่ี 2 รอเซน็ สัญญาระหว่างนายจ้างกบั ลูกจา้ งอกี กว่า 38,966 คน
กลุ่มที่ 3 คือกลุ่มทีร่ อรฐั บาลเมยี นมาอนมุ ตั ิจำ�นวน 49,756 คน รวมท้ัง
3 กลุ่ม 102,859 ราย นอกจาก 3 กลุ่ มท่ีกล่าวแล้วยังมีแรงงานเมยี นมาท่ี
ทำ�งานในประเทศไทยอยู่แล้ว และเดินทางกลบั เมยี นมากอ่ นด่านปดิ โดย

1) ในช่วงปลายของเดือนสิงหาคมปนี ้ี เมยี นมามกี ารระบาดของโรคโควิดรอบสอง จากการ
แพร่เช้ือของผู้ติดเช้ือที่เดินทางกลับมาจากต่างประเทศ มีผู้ป่วยเพิ่มเป็น 775 ราย
(รายงานเมื่อเชา้ 31 ส.ค. 2563) จนทางการเมยี นมาต้องสัง่ ปดิ โรงเรยี นรอบใหม่ และ
ทางการไทยสงั่ ใหจ้ งั หวดั ทต่ี ิดชายแดนเมยี นมาเพิม่ ความเข้มงวดกวดขนั ในการเดินทาง
ขา้ มแดนของแรงงานเมยี นมา

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 361

ท�ำ re-entry หรือสงวนสิทธิ์วซี ่าอีกราว 30,000 คน เมื่อเปิดด่านเมื่อไหร่
แรงงานกลุ่ มน้กี จ็ ะเดินทางกลับเขา้ มาทันที

ปญั หาการเขา้ เมืองเดิมเปน็ ปญั หาความมน่ั คงเฉพาะการทหาร แต่
ปัจจุบันเป็นความมั่นคงทางสุขภาพด้วย ไทยเราควบคุมโควิดได้จากการ
กวาดลา้ งโควิดภายในประเทศพรอ้ ม ๆ กนั กับการปดิ ประเทศไม่ใหค้ นต่าง
ชาติเขา้ และกักตวั คนไทยทก่ี ลบั จากต่างประเทศ ซงึ่ เป็นหน่งึ ในมาตรการ
หลกั ของการควบคมุ โควิด

ทแ่ี ม่สอด ไม่มสี ถานทซ่ี ง่ึ พรอ้ มส�ำ หรบั การกกั ตวั (quarantine) เลย
และทางโรงพยาบาลแม่สอดเองก็มีความพร้อมท่ีตรวจหาเช้ือไวรัสโดยวิธี
มาตรฐานเพียงวันละ 30 ราย การนำ�เข้าแรงงานจงึ ไม่งา่ ยนัก

ประธานสภาอุตสาหกรรมจงั หวดั ตาก คณุ ชยั วัฒน์ วิทิตธรรมวงศ์
ได้คยุ กบั ผมอยา่ งไม่เปน็ ทางการว่า จากการประสานงานกบั ทางสมาคมการ
คา้ พฒั นาแรงงาน ทางสมาคมขอให้สภาอตุ สาหกรรมจงั หวดั ตากหาสถานท่ี
กกั ตวั แรงงานทข่ี า้ มมา โดยจะน�ำ เขา้ วนั ละประมาณ 1,000 คน ถา้ อยคู่ นละ
14 วนั กต็ ้องมสี ถานทมี่ ากพอส�ำ หรับแรงงาน 14 x 1,000 = 14,000 คน
แต่จากการประชมุ ร่วมกบั ส่วนราชการในพืน้ ทหี่ ากมกี ารน�ำ เขา้ แรงงานจรงิ
ภาครฐั ในพืน้ ทสี่ ามารถรองรบั การน�ำ เขา้ ได้เพยี งวนั ละ 300 คนเทา่ นน้ั ทงั้ น้ี
หน่วยราชการต้องช่วยกนั ดูแลจดั การโดยทางสมาคมการคา้ พฒั นาแรงงาน
พรอ้ มทจี่ ะออกคา่ ใชจ้ า่ ยทง้ั หมด เช่น คา่ เชา่ สถานท่ี คา่ อาหาร คา่ เบยี้ เลยี้ ง
เจา้ หน้าท่ี คา่ ตรวจ คา่ รกั ษาเมื่อเจ็บปว่ ยระหว่างกักตวั และอื่น ๆ

ปรกติการกักตัวผู้เข้ามาจากต่างประเทศเป็นเร่ืองของกระทรวง
กลาโหมและกระทรวงมหาดไทย ซ่ึงส่วนใหญ่เป็นการกักตัวคนไทย ใน
กรณีแรงงานต่างชาติชายแดนผมไม่แน่ใจว่ากระทรวงทั้งสองจะจัดการ
เร่ืองน้ีหรือไม่ กระทรวงสาธารณสุขมีหน้าที่สนับสนุนทางการแพทย์และ
การควบคมุ โรค กระทรวงแรงงานกม็ บี คุ ลากรน้อยเกินกว่าทจี่ ะรบั เรอื่ งน้ี ใน
ทีส่ ดุ ภาคเอกชนเองต้องเขา้ มาจัดการดูแล โดยมีสภาอตุ สาหกรรมจังหวดั
ตาก เป็นผู้ประสานการจดั การ โดยเฉพาะ

นอกจากค่าใช้จ่ายในการก่อสร้างและดูแลแรงงานเหล่านี้ด้านข้าว
ปลาอาหาร และสุขาภิบาลกำ�จัดของเสียซ่ึงต้องได้ตามมาตรฐานองค์กร

362 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ปกครองส่วนทอ้ งถ่นิ ถา้ ทำ�ไม่ดอี าจเกิดการระบาดของโรคอื่น ๆ ต่อ เช่น
อหิวาตกโรค ไขเ้ ลือดออก ซงึ่ มักจะพบในแคมป์คนงาน นอกจากน้ียงั มีการ
ตรวจสขุ ภาพ การรบั วัคซีนพื้นฐาน และการประกนั สุขภาพตามปกติ เช่น
เอกซเรยป์ อดตรวจหาวณั โรค และมคี า่ ตรวจแล็บหาเช้อื โควิด ตลอดจนค่า
ประกันสุขภาพสำ�หรับโรคโควิดซ่ึงรัฐบาลไทยได้กำ�หนดว่าต้องครอบคลุม
คา่ รกั ษาพยาบาลได้ถึงอยา่ งน้อย 3 ล้านบาท คิดแล้วหนักหนาสาหัสมาก

ปจั จัยอื่น ๆ นอกเหนือจากหน่วยราชการ คอื ชุมชนโดยรอบ ใน
ทางสังคมวิทยา เวลาเกิดเหตุการณ์เลวร้าย ชุมชนมักจะมองทุกอย่างใน
แงร่ า้ ย เช่น เรอ่ื งการหาสถานทก่ี กั ตัว (quarantine) จะพบบอ่ ยว่าชมุ ชน
มักจะมีความเชื่อว่าคนท่ีถูกกักตัวน่าจะมีโรค หรือ มีพฤติกรรมบางอย่าง
ท่ีผิด หรือเป็นกลุ่ มผู้เคราะห์ร้าย ไม่ควรให้มาอยู่ใกล้เพราะอาจจะนำ�โรค
หรือนำ�เคราะห์ร้ายมาสู่ชุมชน การตีตรา (stigmatize) ของชุมชนสร้าง
พฤติกรรมรังเกียจเดียดฉันท์ (discrimination) และอาจจะนำ�ไปสู่ความ
รนุ แรง ทางผจู้ ดั จงึ ต้องเลอื กสถานทตี่ ง้ั ทเ่ี หมาะสมหา่ งไกลจากชมุ ชน และ
ท�ำ งานมวลชนให้ดี

ถ้าเราไม่สามารถจัดการระบบกักตัวให้ดีด้วยค่าใช้จ่ายที่ทุกฝ่าย
ยอมรบั ได้ การเขา้ เมืองอย่างถกู กฎหมายกค็ งต้องรอต่อไปจนกว่าโควิดจะ
หมดฤทธิ์สะเดด็ น�้ำ จงึ เข้าได้ตามปรกติโดยไม่ต้องกักตวั

แต่ทั้งแรงงานต่างชาติและนายจ้างไทยก็คงรอให้ โควิดสะเด็ดนำ้�
ไม่ได้ จึงเปน็ ได้อยา่ งมากว่าการเข้าเมืองอย่างผิดกฎหมายจะเพิ่มข้นึ อยา่ ง
มาก จนในทส่ี ดุ ชายแดนไทย-เมยี นมากลายเปน็ เส้นทางคา้ มนษุ ยข์ นาดใหญ่
การไม่ลงทนุ จดั การปอ้ งกนั ปญั หาจะท�ำ ให้ต้องเพิม่ คา่ ใชจ้ า่ ยทส่ี ูงขน้ึ มากใน
การแก้ปัญหาที่ตามมาในภายหลงั

(22 พฤษภาคม 2563)

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 363



ฝรงั่ เศสและเกาหลีใต้ท่ีทดลองเปิดโรงเรยี น
ก็ต้องรบี ปิดโรงเรียนอยา่ งกวา้ งขวาง
เมอ่ื มีโรคโควิดในเด็กนกั เรียน
แต่น่ันเป็นตัวอย่างเลก็ ๆ

ถา้ กลุ่มประเทศขา้ งต้นด�ำ เนนิ การไปสักระยะหนึง่ แลว้
เราอาจจะเห็นว่าเปิดโรงเรียนเพิม่ การระบาดโควดิ จริงหรือไม่

ผมเดาว่ามีผลบ้าง แตอ่ าจจะไม่มากอย่างที่กลัว
เพราะเหตผุ ลทางระบาดวทิ ยาทจ่ี ะกล่าวตอ่ ไป



ตอนท่ี 49

เปดิ โรงเรียนประถมและศนู ยเ์ ด็กเล็ก
เร็วกวา่ แผนเดมิ ดีไหม

รัฐบาลประกาศใน พรก.ฉุกเฉินให้เลื่อนเปิดภาคการศึกษาแรก
ไปเป็นต้นเดือนกรกฎาคมเนื่องจากการระบาดของโควิด อันนี้ทำ�ตาม
กระแสของโลกหรอื เปลา่ ไม่รู้

จีนเป็นประเทศแรกท่ีปิดเรียนท้ังประเทศสังเวยโควิดเมื่อ 19
กุมภาพันธ์ 2563 ตามด้วยประเทศเพื่อนบ้านทางเหนือ คือ มองโกเลีย
จากนัน้ เมื่อโควิดระบาดเขา้ อิตาลี ตะวันออกกลาง ยุโรป และอเมรกิ าช่วง
ต้นมนี าคม อหิ รา่ นเปน็ ประเทศเดยี วทป่ี ดิ โรงเรยี นทงั้ ประเทศ ส่วนประเทศ
อื่น ๆ ที่ว่ามาปิดเฉพาะเขตทีม่ ีการระบาด กลางเดือนมีนาคม ประเทศท่วั
โลกปิดโรงเรียนบางส่วนหรือท้งั หมด (ไทยอยู่ในกลุ่ มนี)้

ต้นเดือนเมษายนทั่วโลกเหลือเพียง 2 ประเทศท่ีปิดโรงเรียน
บางส่วน คือ อเมริกาและออสเตรเลีย ประเทศท่ีเหลือปิดโรงเรียนหมด
ทั่วประเทศ

ต้นเดือนพฤษภาคม ประเทศท่คี ิดว่าตวั เองไม่แพ้โควิดแล้ว ได้แก่
นิวซแี ลนดแ์ ละยโุ รปตอนเหนือ กเ็ ปดิ โรงเรยี น จนี ต้นต�ำ รบั เองกเ็ ปดิ โรงเรยี น
ยกเว้นบางมณฑลทีย่ ังมีการระบาดอยู่ ท่ีน่าสนใจเป็นพิเศษ คือ เวยี ดนาม
ซง่ึ ประเมินว่าเปน็ ประเทศทค่ี วบคมุ โควิดได้ดี (กว่าไทยนิดหน่อย) มรี ายงาน
ผู้ปว่ ยต�่ำ สิบตลอดเดือนเมษายน และเกอื บไม่มผี ู้ปว่ ยใหม่เลยในเดือนต่อมา
ยกเว้น 7 รายในวันท่ี 7 และ 25 รายในวันที่ 15 พฤษภาคม กป็ ระกาศเปดิ
โรงเรยี นทวั่ ประเทศเมื่อสปั ดาหท์ แ่ี ล้ว ทว่ั โลกหวาดกลวั โควิดเกินไป หรอื ว่า
นิวซแี ลนด์ ยุโรปเหนือ และเวยี ดนามเสีย่ งเกินไป

การปิดโรงเรียนน่าจะมาจากเหตุผลทางระบาดวิทยาใหญ่ ๆ
2 ประการ

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 367

ประการแรก เกรงว่าโรงเรยี นอาจจะเปน็ แหลง่ แพรเ่ ชอื้ โควิด เพราะ
มนี ักเรียนอยู่ด้วยกันมากเป็นเวลานาน

ประการท่ี 2 ถา้ ปดิ โรงเรยี น จะช่วยลดการเคลอ่ื นไหวของประชากร
จากการเดินทางไปส่งและรบั นกั เรยี น ลดการสัมผัสในกลุ่มประชาชนและ
ลดการแพร่โรค

เมื่อเรว็ ๆ นฝ้ี รงั่ เศสและเกาหลใี ต้ทที่ ดลองเปดิ โรงเรยี นกต็ ้องรบี ปดิ
โรงเรยี นอยา่ งกว้างขวางเมื่อมีโรคโควิดในเดก็ นกั เรยี น แต่นน่ั เปน็ ตวั อยา่ ง
เลก็ ๆ ถา้ กลุ่มประเทศขา้ งต้นด�ำ เนินการไปสกั ระยะหนง่ึ แล้ว เราอาจจะเหน็
ว่าเปดิ โรงเรียนเพิม่ การระบาดโควิดจริงหรือไม่ ผมเดาว่ามผี ลบา้ ง แต่อาจ
จะไม่มากอย่างที่กลวั เพราะเหตผุ ลทางระบาดวิทยาท่ีจะกลา่ วต่อไป

ส่วนการปิดโรงเรียนช่วยลดการเดินทางและรถติดในเมืองนั้น
จริงแน่ ๆ แต่รถติดทำ�ให้โรคโควิดกระจายหรือเปลา่ ยงั ไม่แน่ หลกั ฐานทาง
ระบาดวิทยาเร่ืองโควิดกับเด็กส่วนใหญ่บ่งบอกว่า อาจจะไม่น่ากลัวอย่าง
ท่ีคิด เด็กที่ติดเช้ือเป็นเพียงร้อยละ 5 ของกลุ่มผู้ติดเชื้อท้ังหมด เด็กมี
อาการป่วยรุนแรงและมีอัตราตายน้อยกว่าผู้ใหญ่ และการสอบสวนโรค
เกือบจะไม่พบว่าผู้ใหญ่ติดเช้ือเพราะไปรับเชื้อจากเด็ก ในทางตรงกันข้าม
เดก็ ต่างหากท่ีรับเช้ือจากผู้ใหญ่

งานวิจัยว่าโควิดแพร่ในโรงเรียนกว้างขวางขนาดไหนและกระจาย
ออกสู่ชุมชนมากเพยี งไรยังไม่มี เพราะโรงเรยี นส่วนใหญ่ปดิ หมด

การวิจยั วณั โรคทร่ี ะบาดในโรงเรยี น (school outbreaks) ในมณฑล
กว่างซี (กวางสี) ประเทศจีนกว่ารอ้ ยโรงเรยี นซงึ่ เป็นวิทยานิพนธ์ปริญญา
เอกของลูกศิษย์ของผมคนหน่ึงพบว่า วัณโรคในโรงเรียนเร่ิมต้นจากเด็ก
ทมี่ คี รอบครวั ปว่ ยเปน็ วณั โรค เดก็ รบั เชอ้ื มาจากบา้ นแล้วมาแพรใ่ นโรงเรยี น
ทั้งน้ีเพราะในประเทศจีน (ซ่งึ กเ็ หมือนประเทศไทย) การสอบสวนควบคุม
วัณโรคไม่เข้มงวดเหมือนการสอบสวนควบคุมโควิด งานภาคสนามของ
เราโดยนกั ศกึ ษาไทยพบว่าเพียงร้อยละ 50 ของผู้สมั ผสั โรคซงึ่ น่าจะได้รบั
เช้ือวัณโรคจากผู้ป่วยในบ้านเท่านั้นที่ได้รับการเอกซเรย์ การควบคุมโรค
(ท้ังวณั โรคและโควิด) ในโรงเรียน จึงต้องเรมิ่ ต้นจากการควบคุมโรคทบ่ี า้ น
โควิดเปน็ โรคระบาดเฉยี บพลนั วณั โรคเปน็ โรคระบาดเรอื้ รงั หลายอยา่ งไม่

368 สู้โควิดแบบไทย ๆ

เหมือนกนั แต่คาดว่าที่เหมือนกนั คอื โรคแพรจ่ ากบ้านเขา้ สู่โรงเรยี น
การปิดโรงเรียนมีผลกระทบต่ออนาคตของครัวเรือนต่างกันตาม

เศรษฐานะ ครัวเรือนท่ีมีฐานะดีในเมืองจะมีวัฒนธรรมให้เด็กได้แสวงหา
ความรู้จากอินเทอร์เน็ต (กลุ่ม “Have Nets” ตามบทความตอนท่ี 46)
และอาจจะเชิญครูหรือติวเตอร์มาสอนพิเศษท่ีบ้านระหว่างที่โรงเรียน
ยงั ไม่เปดิ หรอื อาจจะสมคั รเรยี นหลกั สูตรออนไลน์ในประเทศอื่น ๆ ทเี่ จริญ
กว่าประเทศไทย เพื่อปูทางไปสู่การศกึ ษาต่อในต่างประเทศ ส่วนครัวเรือน
ชั้นล่าง เป็นกลุ่ ม “Have Nots” นอกจากไม่มีเน็ตแล้ว ยังไม่มีอย่างอื่น
ที่จำ�เป็นอกี หลายอยา่ ง ทำ�ให้โอกาสทางการศึกษาหายไปเปน็ เดือน

การสำ�รวจผู้ปกครองโรงเรียนเทศบาลนครหาดใหญ่ซึ่งเป็นเมือง
ที่มีฐานะดีที่สุดเมืองหนึ่งของภาคใต้ พบว่าผู้ปกครองไม่ถึงครึ่งที่มี
อินเทอร์เน็ตและพอจะหาคอมพิวเตอร์มาให้ลูกเรียนออนไลน์ได้ ถึงแม้
จะมีอินเตอร์เนต็ พ่อแม่ก็ต้องหาซื้อคอมพิวเตอร์มาให้ลูกใช้ ในภาวะที่การ
เงินจำ�กัด เมื่อใช้เงินซ้ือคอมพิวเตอร์ไปแล้วก็ไม่มีเงินพอท่ีจะใช้ในด้าน
ท่ีจำ�เป็นอื่น ๆ นอกจากจะต้องหยิบยืมจากคนอื่นซ่ึงก็ต้องรับภาระเพิ่ม
เติมด้านดอกเบ้ีย การศึกษาแบบนี้จึงขยายขอบเขตและกดลึกระดับของ
ความยากจนของชาวบ้าน กล่าวคือ มีครวั เรอื นจ�ำ นวนมากขึน้ ท่ีกลายเป็น
ครัวเรือนยากจนมีหน้ีสิน และระดับความยากจนหรือหนี้สิ้นก็เพิ่มพูนข้ึน
ด้วย

เข้าเร่ืองการศึกษาที่ลดความเหลื่อมลำ้�กันดีกว่า น่ันคือการศึกษา
ของเด็กเล็กทั้งปฐมวัยและประถมศึกษา ซึ่งถือว่าเป็นสิทธิมนุษยชนข้ัน
พื้นฐาน ในปี พ.ศ. 2513 มเี ด็กวัยนถ้ี ึงกว่า 1 ใน 4 ของโลก คอื ร้อยละ 28
ไม่จบประถมศกึ ษา ต้นสหสั วรรษ สหประชาชาติมี Millennium Develop-
ment Goals หรอื เปา้ หมายการพฒั นาแหง่ ทศวรรษจะกำ�จดั ความยากจน
ใหห้ มดจากโลก จบโครงการปี พ.ศ. 2558 ยังมเี ด็กไม่จบช้ันประถมเหลอื
อกี รอ้ ยละ 9 หรอื ราว 60 ลา้ นคน พวกน้สี ่วนใหญ่อยใู่ นเขตทมี่ ีการสู้รบ
และ/หรือ รัฐล้มเหลว (failed states)

สำ�หรบั เด็กยากจน ศูนยเ์ ด็กเล็กและโรงเรยี นไม่ได้เปน็ แค่ท่ใี หเ้ ด็ก
มาเรียนและมาเล่นเทา่ น้ัน แต่เป็นท่ีซงึ่ เดก็ ได้รบั ความปลอดภัยจากความ

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 369

รนุ แรงในครอบครวั และกลุ่มอาชญากรรมในชมุ ชน โครงการต่าง ๆ ของรฐั
และองค์กรการกศุ ลทำ�ให้โรงเรียนส่วนใหญ่มีสภาพแวดล้อมท้ังสุขาภบิ าล
และสุนทรียภาพท่ีดี สำ�หรับเด็กยากจน ท่ีน่ีเป็นท่ีซ่ึงเด็กมีโอกาสได้รับ
อาหารที่มีคุณค่าซึ่งทางบ้านอาจจะไม่สามารถหาให้ได้ด้วยขีดจำ�กัดทาง
เศรษฐกจิ และความรู้

โควิดนอกจากจะท�ำ ใหค้ นปว่ ยเปน็ ลา้ น และเสยี ชวี ิตจากโรคโดยตรง
หลายแสนคน และจะมคี นอดตายจากทพุ ภกิ ขภัยอีกจ�ำ นวนมาก ในส่วนท่ี
ไม่ตายโควิดยงั ท�ำ ลายอนาคตของมนษุ ยชาติอยา่ งรนุ แรง องคก์ ารการศกึ ษา
วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรม หรือที่เรารู้จักกันว่ายูเนสโก ระบุว่านักเรียน
ต้ังแต่ระดับปฐมวัยถึงมัธยมในโลกนี้มีทั้งสิ้นประมาณ 1.5 พันล้านคน
ในช่วงเปิดเรียนภาคการศึกษาใหม่นี้มีเพียงหนึ่งในสามเท่านั้นท่ีเข้าเรียน
ในชั้นเรยี นได้ อีกสองในสามหรือเกอื บ 1 พันลา้ นคนยังไม่ได้เขา้ ชนั้ เรียน
เนื่องจากโรงเรียนยังไม่เปิด คาดว่านักเรียนจำ�นวนหน่ึงคงไม่สามารถ
กลับเข้าไปเรยี นหนงั สือท่ีโรงเรยี น 1 ทง้ั จากการระบาดหนกั ของโควิด และ
การขาดแคลนการสนับสนุนทางงบประมาณของรฐั บาลในประเทศยากจน
ตลอดจนครวั เรอื นไม่สามารถส่งเสยี ใหเ้ รยี นต่อ ความส�ำ เรจ็ ของมนษุ ยชาติ
ในช่วงสองสามทศวรรษที่ผ่านมาซึ่งสามารถขยายโอกาสทางการศึกษา
ได้หมดทั้งโลกกำ�ลังถูกโควิดคกุ คามอยา่ งยง่ิ นะครับ

ใกล้ ๆ ทที่ �ำ งานของผม การส�ำ รวจสภาพเดก็ ภาคใต้ตอนลา่ งในช่วง
ท่คี รัวเรือนถูกล็อกดาวน์จากโควิด 2 พบว่าเดก็ ถูกคนในครวั เรือนเดียวกนั
ทำ�ร้ายในรูปแบบต่าง ๆ เช่น การทุบตเี ดก็ (physical abuse) มากข้ึน 10%
ส่วนการทำ�ร้ายทางวาจา (verbal abuse) เพิม่ 22% การสัมภาษณเ์ ชงิ ลึก
พบกรณีเด็กถูกลวนลามทางเพศจากคนตกงานท่ีมาอาศัยอยู่ในบ้านด้วย
เดก็ ๆ ท่ีพ่อแม่ถูกลอ็ กดาวนแ์ ละ quarantine มีสภาวะขาดแคลนอาหาร
ส�ำ หรับบรโิ ภคมากกว่าเด็กทัว่ ไปอยา่ งมีนัยส�ำ คัญ

1) รายงานจาก UNESCO Education Sector Monthly Digest กันยายน 2563
2) รายงานของคณะพยาบาลศาสตร์ มอ. ปัตตานี ต่อกองทุนเพื่อเดก็ แห่งสหประชาชาติ

หรือ UNICEF สิงหาคม 2563

370 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ดังนั้น สำ�หรับประเทศที่พัฒนาแล้วและสังคมเมืองอย่างบ้านเรา
ศูนย์เด็กเล็กและโรงเรียนนอกจากจะช่วยเด็กแล้ว ยังช่วยผู้ปกครองให้
มีเวลาทำ�งานหาเงินมาเล้ียงครอบครัวโดยไม่ต้องกังวลเรื่องการเลี้ยงลูก
รัฐบาลในยุโรปเหนือเร่งเปิดโรงเรียน ไม่ใช่เพราะกลัวพัฒนาการของเด็ก
แต่ต้องการให้ประชาชนหนุ่ มสาวได้ด�ำ เนินกจิ การงานของตน พยงุ เศรษฐกจิ
ของชาติไม่ให้ตกต่�ำ จากโควิดมากเกินไป

ประเทศไทยดูเหมือนจะคิดตรงกันข้ามกับสิ่งท่ีผมนำ�เสนอมา
ขา้ งบน ยทุ ธศาสตรก์ ารศกึ ษายุคโควิดระบาดที่กระทรวงศกึ ษาธิการแสดง
บน website แสดงว่าเรากำ�ลังเน้นการเรียนผา่ นอินเทอรเ์ น็ตทั้งแผงการ
ศึกษาด้วยความหวาดกลัวโควิด ยังไม่ทราบว่าการต่อเวลา พรก.ฉกุ เฉิน มี
ผลต่อการเปิดโรงเรยี นหรอื ไม่

ส�ำ หรับเดก็ โต วัยรุ่น และนิสิตนักศึกษามหาวิทยาลยั ผมเหน็ ด้วย
ว่าการเรยี นทางอินเทอรเ์ น็ตซะบ้างน่าจะเป็นเรื่องดี เพราะเดก็ โตควรรูจ้ กั
หาความรู้ด้วยตนเอง ซึ่งส่วนใหญ่อยู่บนอินเทอร์เน็ต เด็กโตไม่ค่อยเป็น
ภาระท่ีพ่อแม่ผู้ปกครองต้องดูแล โรงเรียนหรือมหาวิทยาลัยจะเปิดหรือ
ไม่ ไม่คอ่ ยมีผลต่อการทำ�งานของพ่อแม่ เพราะไม่ต้องคอยรับส่งและช่วย
ทำ�การบ้านมากนัก ส่วนที่จะต้องระวังมากกว่า คือปัญหาสุขภาพจิตของ
วัยรุ่น ซึ่งปรกติจะเป็นกลุ่มอายุท่ีมีอัตราการฆ่าตัวตายสูง แต่สถิติในช่วง
โควิดการฆ่าตัวตายน่าจะมาจากวัยแรงงาน ซ่ึงไม่สามารถแก้ปัญหาทาง
เศรษฐกจิ มากกว่า

แต่ที่กระทรวงศึกษาวางยุทธศาสตร์ว่าให้เด็กเล็กเรียนทาง
อินเทอรเ์ นต็ ด้วย และให้พ่อแม่ช่วยสอนท�ำ หน้าทเ่ี ปน็ ครอู ยทู่ บี่ า้ น ผมไม่เหน็
ด้วยโดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ในชมุ ชนยากจนทงั้ ในเมืองและชนบท ด้วยเหตผุ ลที่
กลา่ วมาแล้ว อินเทอรเ์ น็ตไม่สามารถให้ความปลอดภัยจากความรนุ แรงใน
ครอบครัวและอาชญากรรมที่จะเพิ่มขึ้นจากความยากจน อินเทอร์เน็ตไม่
สามารถทดแทนสิง่ แวดลอ้ มทส่ี ะอาดและสนุ ทรยี ภาพของโรงเรยี นและศูนย์
เด็กเล็ก และการเรียนทางอินเทอร์เน็ตโดยให้พ่อแม่สอนแทนครูเป็นการ
ถ่วงพ่อแม่ ท�ำ ให้ไม่สามารถใช้เวลาไปท�ำ มาหากินเลี้ยงครอบครัวได้

ความม่ันคงท่ีสำ�คัญของมนุษย์รุ่ นปัจจุบันอยู่ท่ีชีวิตความเป็นอยู่

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 371

ความมนั่ คงของอนาคตอยทู่ คี่ ณุ ภาพของประชากรรุ่นใหม่ สภาความมน่ั คง
แห่งชาติและกระทรวงศึกษาธิการควรทบทวนเวลาเปิดเรียนของศูนย์เด็ก
เล็กและประถมศึกษาในเขตยากจน การเปิดเรียนช้าและใช้อินเทอร์เน็ต
แทนโรงเรียนน่าจะเป็นสิ่งที่ไม่ดีต่อชุมชนและเป็นปัญหาความมั่นคงของ
ชาติด้วย

กลับมาท่ีระบาดวิทยาอีกครั้ง โควิดมาจากคน โดยเฉพาะคนเดิน
ทาง พืน้ ทอ่ี าเซยี นในแผ่นดินใหญ่รวมท้งั ไทยมกี ารระบาดของโควิดไม่มาก
หลายจังหวัดไม่เคยมีผู้ป่วยโควิดเลย ในจังหวัดที่มีการระบาดก็ไม่มีกรณี
ศกึ ษาเลยว่าโรงเรยี นแพร่โรคสู่ชมุ ชนและครวั เรอื น ขอ้ มูลทางระบาดวิทยา
เหลา่ นค้ี วรน�ำ มาใช้ในการวางแผนในการจดั การศกึ ษาของแต่ละพืน้ ท่ี ซง่ึ มี
ระบาดวิทยาของโควิดไม่เหมือนกันและมีพื้นฐานเศรษฐานะของครัวเรือน
ต่างกัน ผมเคยเปรยี บว่า ไทยเราเหมือนเต่าหดหัวอยใู่ นกระดองด้วยกลวั
ภัยโควิด เมื่อโควิดซาลงหน่อยแล้ว ก็ต้องโผล่หัวออกจากกระดองมาหา
อาหารเลยี้ งชพี กนั อดตาย นนั่ กค็ อื การมกี จิ กรรมทางเศรษฐกจิ ซงึ่ เราก�ำ ลงั
เริม่ อยู่ นอกจากอาหารยาไส้แล้ว เรายงั ต้องการโรงเรยี นประถมและศูนย์
เดก็ เล็กไว้ยาใจและยาสมอง เดก็ ๆ และพ่อแม่เดก็ ในเขตยากจนต้องการ
ใหร้ ัฐและองค์กรปกครองส่วนทอ้ งถิน่ กลับมาดูแลเร็วหน่อย

แล้วเรอ่ื งนเ้ี กย่ี วกบั งานสาธารณสขุ อยา่ งไร? เกยี่ วขอ้ งอยา่ งยง่ิ ครบั
ฝ่ายสาธารณสุขขององค์กรปกครองส่วนท้องถ่ินมีหน้าท่ีดูแลสุขภาพ
ศูนย์เด็กเล็กและการประถมศึกษาจะต้องเตรียมการต้อนรับการเปิด
ภาคเรียน ฝึกอบรมครูและพ่ีเลี้ยงให้ได้ตามมาตรฐานของกรมอนามัย
แน่นอนศูนย์เด็กเล็กและโรงเรียนที่สงสัยว่าอาจจะมีการระบาดของเชื้อ
โควิดจะต้องปิดแต่คงไม่ใช่ปดิ ทง้ั ประเทศ

โควิดไม่ค่อยได้มาจากเด็กเล็ก ๆ หรอกครับ ไม่ต้องกลัวมาก
ถ้าพื้นที่ของท่านไม่ใช่เขตระบาด และยังเป็นพื้นที่ยากจนหรือกำ�ลังจะ
ยากจนลงจากโควิด ขอความกรณุ าอ่านเรือ่ งน้ี และกลบั ไปหารือกับชุมชน
และพ่อแม่ผู้ปกครองว่าขอ้ เสนอของผมมีเหตุมีผลพอหรอื ไม่

(23 พฤษภาคม 2563)

372 สู้โควิดแบบไทย ๆ





ถ้าเราสงสยั ว่าโรงพยาบาลเป็นจดุ แพร่โรค
กต็ ้องถามประวัติกลุ่มผปู้ ว่ ยโควดิ ในชว่ งน้ี

ทกุ คนหรอื จ�ำ นวนมาก ว่า
“กอ่ นหน้านั้นได้ไปโรงพยาบาลมาบ้างหรือเปลา่

บอ่ ยแค่ไหน ไปตัดผมมาบ้างหรือเปล่า”
และเราก็ต้องถามกลุม่ เปรียบเทียบ

แต่ไมป่ ว่ ยเป็นโรคโควิดดว้ ยค�ำ ถามเดียวกัน



ตอนท่ี 50

โควิดกับการแพร่เช้ือท่โี รงพยาบาล
และร้านตัดผม

เมื่อวันท่ี 22 พฤษภาคม 2563 ส�ำ นักข่าวไทยรายงานว่า มีผู้ปว่ ย
คนไทย อายุ 72 ปี ป่วยเปน็ มะเร็งและเบาหวาน ในช่วงระยะฟกั ตัวของ
โรคไปโรงพยาบาลหลายรอบ และไปตดั ผมท่ีร้านตดั ผม โดยสวมหน้ากาก
อนามัยเปน็ ประจำ�

คำ�ถามคอื เขาไปติดเช้ือมาจากโรงพยาบาล หรือ ร้านตัดผม หรือ
ที่อื่น เรื่องนี้เป็นข้อจำ�กัดของการสอบสวนโรค เพราะว่าในราวคร่ึงหน่ึง
ของผู้ป่วยโควิดไม่สามารถช้ีชัดว่าไปติดโรคมาจากไหน ต้นตอท่ีแพร่เช้ือ
คงลอยนวลต่อไป

การสอบสวนโรคเร่ิมต้นด้วยเรามีความรู้เรื่องการแพร่เช้ือ เช่น
ถา้ ผู้ปว่ ยโรคโควิดกอ่ นจะปว่ ยได้ต้องมเี ชอื้ โรคเขา้ สู่รา่ งกาย โดยเฉพาะต้อง
สัมผสั กับผู้ป่วยหรือผู้แพร่เช้ือ ดงั น้นั ถา้ คนที่มีเชื้อมาอยกู่ ับคนที่ไม่มเี ชื้อ
(โดยเฉพาะอย่างย่ิงชายอายุ 72 ปีรายน้ีมีโรคประจำ�ตัวหลายอย่าง
ภูมิคุ้มกันออ่ นแอรบั เชื้อง่าย) คนที่ไม่มีเชื้อก็จะรับเช้อื ไป ถา้ ทุกคนใช้ app
ไทยชนะเวลาไปโรงพยาบาลหรอื รา้ นตดั ผม การสอบสวนโรคหาผู้แพร่เชอื้
และผรู้ บั เชอื้ กจ็ ะงา่ ยขนึ้ แต่เสยี ดายผู้ปว่ ยรายนร้ี บั เชอื้ กอ่ นท่ี app ไทยชนะ
จะได้ใช้งานอย่างกว้างขวาง

ถึงแม้จะมี app หลายครั้งก็อาจจะสรุปหาต้นตอไม่ได้ เช่น app
อาจจะไม่ทราบว่าคนที่ไปโรงพยาบาลคนไหนมเี ชือ้ คนไหนปลอดเชอื้ หรอื
อาจจะเป็นไปได้ที่ผู้ป่วยรายนี้ ไปรับเชื้อมาจากที่อื่นซ่ึงมีผู้แพร่เช้ือไม่มี
อาการในพื้นท่ีซ่ึงไม่ได้ใช้ app ถึงแม้ในท่ีสุดพบว่าบางคนท่ีผู้ป่วยรายน้ี
ไปใกล้ชิดมาเป็นผู้ติดเช้ือ แต่ก็ไม่แน่เสมอไปว่าผู้ป่วยของเราต้องรับเช้ือ
มาจากผู้ใกล้ชิดคนน้ัน การจบั ผรู้ ้ายได้ บางทีกเ็ ป็นการจับแพะ ผู้รา้ ยจริง

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 377

ยังคงลอยนวลแพร่โรคต่อไป
เมื่อมีข้อจำ�กัดอย่างนี้ จุดสำ�คัญของการสอบสวนโรคจึงไม่ได้อยู่

ที่จะต้องหาว่าใครเป็นผู้แพร่เชื้อ ใครเป็นผู้รับเช้ือ หากอยู่ท่ีจะต้องค้นหา
คนท่ีแพร่เชื้อหรือติดเชื้อมาแยกตัว (isolate) อย่างเข้มงวด และกักตัว
(quarantine) ผู้สมั ผสั โรคทยี่ งั ไม่มอี าการไม่ให้ไปสมั ผสั กบั คนอื่น ๆ จนกว่า
จะพ้นระยะที่อาจจะแพร่เชอ้ื ได้

การค้นคว้าหาท่ีมาท่ี ไปให้ ได้ตัวคนแพร่เช้ือเป็นวิธีคิดท่ีเรียกว่า
deterministic คอื ก�ำ หนดแน่ชัดเชงิ เหตแุ ละผล จับให้มัน่ ค้ันให้ตาย คล้าย
สอบสวนผู้ต้องสงสัยเพื่อหาหลักฐานว่าใครเป็นผู้ร้ายแน่ ถ้าไม่มีหลักฐาน
มดั ตัวก็ปลอ่ ยตัวไป

วิธีน้ีมีข้อจำ�กัดเพราะในหลาย ๆ กรณีเราไม่มีหลักฐานพอและหา
ตัวคนรา้ ยไม่ได้ ต้องปล่อยให้เป็นปริศนา ไม่รจู้ ะท�ำ ยงั ไงต่อดี

มีปรัชญาวิธคี ิดอกี วิธีหนง่ึ ท่นี ักสถิติใชเ้ รียกว่า “คิดแบบ probabi-
listic” หรือ คำ�นวณหาความน่าจะเปน็ วิธนี ตี้ ้องเกบ็ ขอ้ มูลจากคนจ�ำ นวน
มากน�ำ มาประมวล ในหลายกรณีต้องมกี ลุ่ มเปรียบเทียบ

ถ้าเราสงสัยว่าโรงพยาบาลเป็นจุดแพร่โรค ก็ต้องถามประวัติกลุ่ม
ผู้ปว่ ยโควิดในช่วงนที้ กุ คน หรอื จ�ำ นวนมาก (ไม่ใชเ่ พยี งรายเดยี ว) ว่า “กอ่ น
หน้าน้ันได้ไปโรงพยาบาลมาบ้างหรือเปล่า บ่อยแค่ไหน ไปตัดผมมาบ้าง
หรอื เปลา่ ” และเรากต็ ้องถามกลุ่มเปรียบเทยี บ (หรอื อาจจะเปน็ “คู่เทียบ”
ส�ำ หรบั ผู้ปว่ ยแต่ละราย) ทีม่ พี ื้นฐานใกล้เคียงกับผู้ปว่ ยท่เี ราสัมภาษณ์ เช่น
อายุไลเ่ ลีย่ กัน มีปญั หาต่าง ๆ คล้าย ๆ กนั แต่ไม่ป่วยเป็นโรคโควิดด้วย
คำ�ถามเดียวกันว่า “ก่อนหน้านั้นได้ไปโรงพยาบาลมาบ้างหรือเปล่า บ่อย
แค่ไหน ไปตัดผมมาบ้างหรือเปลา่ ”

ถ้ากลุ่ มผู้ป่วยโควิดส่วนใหญ่ไปโรงพยาบาลก่อนป่วย และกลุ่ ม
คเู่ ทยี บส่วนใหญ่ไม่ได้ไปโรงพยาบาล กม็ เี หตผุ ลทจ่ี ะคิดว่าสงสยั โรงพยาบาล
สมัยน้ีน่าจะมีบทบาทในการแพร่โรคโควิดซะแล้ว แต่ถ้า 2 กลุ่ มนี้ไป
โรงพยาบาลไม่ต่างกันทางสถิติมากนัก ความคิดท่ีว่าน้ันก็ไม่มีเหตุผล
สนบั สนุน

การวิจัยเชิงระบาดวิทยา ช่วยให้เห็นทางสถิติว่า ผู้ร้ายอยู่แถว

378 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ไหนบ่อย ตำ�รวจและชาวบ้านจะได้ระแวงระวังเป็นพิเศษ ถ้าการติดเช้ือ
โควิดสัมพันธ์กับการไปร้านตัดผมอย่างมีนัยสำ�คัญทางสถิติ ต่อไปก็ต้อง
ค้นคว้าหาวิธีบรกิ ารทลี่ ดโอกาสการติดเชอ้ื มากขนึ้ เช่น อาจจะอนญุ าตให้
เปิดเฉพาะร้านลมโชยเกศา หรือรอให้ผมยาวมาก ๆ หน่อยคอ่ ยตดั ทหี นงึ่

ส่วนโรงพยาบาลก็ต้องหาทางให้ผู้ป่วยไม่ต้องมาโดยไม่จำ�เป็น
ศาสตราจารย์นายแพทย์ขจรศักดิ์ ศิลปโภชากุล ปิยอาจารย์ของ ม.อ.
เลา่ ว่า ท่ีโรงพยาบาล ม.อ. แผนกอายรุ ศาสตรม์ แี ผนจะตรวจผู้ปว่ ยเพยี งวนั ละ
100 ราย แต่พอรัฐบาลคลายล็อกผู้ป่วยท่ีอ้ันไว้ก็มาโรงพยาบาลถึงเกือบ
300 ราย ลดการมาโรงพยาบาลได้ส�ำ เรจ็ เพียง 10 ราย โรงพยาบาลหลวง
ทกุ แหง่ กค็ งมคี นไข้แน่นด้วยกันท้ังน้ัน เราจดั ให้ผู้ป่วยและญาตินงั่ หา่ งกนั
เกิน 1 เมตรได้โดยยกเกา้ ออ้ี อกหรอื ท�ำ เครอื่ งหมายว่าหา้ มนงั่ แต่ผู้ปว่ ยและ
ญาติต้องยืนเกอื บจะชิดกนั หมอเราบอกให้ชาวบ้านมี social distancing
แต่ที่โรงพยาบาลกลบั กลายเป็น social gathering ไปซะง้ัน

โควิดน่าจะเป็นตัวนำ�เรื่องให้พวกเราติดตามเร่ืองทางวิทยาศาสตร์
มากขึ้น ดังที่ผมเคยเปรยไว้ว่าวิทยาศาสตร์ต้องมาก่อนความปรารถนา
วิทยาศาสตรม์ ีกระบวนการวิธคี ิดที่เปน็ ระบบ นอกจากจะน�ำ ความจริงและ
ทางออกในการแก้ปญั หาครง้ั นม้ี าใหแ้ ล้ว ยงั ควรจะช่วยใหค้ นรุ่ นใหม่ของเรา
ได้ตื่นตัวอยากเรยี นรู้ และมีศักยภาพท่ีจะแก้ปัญหาใหม่ ๆ ในอนาคตด้วย

นี่เป็นตัวอย่างงานวิจัยทางระบาดวิทยา ไม่ใช่งานสอบสวนโรค
โดยตรง งานวิจัยจะช่วยสะท้อนปัญหาภาพรวมว่าระบบเราเป็นอย่างไร
สถิติความน่าจะเปน็ ทจี่ ะรบั เชอ้ื จากโรงพยาบาลและรา้ นตดั ผมเปน็ อยา่ งไร
ส่วนงานสอบสวนโรคบอกว่าผู้แพร่โรคสำ�หรับผู้ป่วยแต่ละคนอยู่ท่ีไหน
ทำ�อย่างไรจึงไม่ให้เขาแพร่โรค งานท้ังสองด้านจำ�เป็นท้ังคู่ กระทรวง
สาธารณสขุ มี “หน้าท”ี่ รบั ผิดชอบการสอบสวนโรคชดั เจน ขอ้ มูลและอ�ำ นาจ
ตามกฎหมายอยทู่ ่ีกระทรวงสาธารณสขุ นกั วิจัยซึ่ง “น่าที”่ จะทำ�วิจยั ส่วน
ใหญ่อย่ทู ีก่ ระทรวงอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม

ทำ�อยา่ งไรจึงจะฟอรม์ ทมี วิจยั ไทยแลนดร์ ่วมกันได้
(25 พฤษภาคม 2563)

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 379



คนโบราณมักจะถือวา่ ดาวหางเปน็ ลางรา้ ยของสังคม
หลังดาวหางปรากฏอาจจะมีโรคระบาด
ทุพภกิ ขภยั และ สงคราม



ตอนที่ 51

ดาวหาง สงคราม โรคระบาด ทพุ ภกิ ขภัย
ทพุ โภชนาการ และบริการสาธารณสุข

เมื่อต้นเดือนธันวาคมปี พ.ศ. 2562 มดี าวหางเลก็ ๆ จากจักรวาล
อันไกลพ้นเข้ามาใกล้ดวงอาทิตย์ของเรา ดาวหางนี้ได้รับการขนานนาม
ว่า Borisov ตามช่ือของนักดาราศาสตรส์ มคั รเล่นชาวไครเมยี (ทง้ั รัสเซีย
และยูเครนอ้างว่าไครเมียเป็นของตน) ชือ่ Gennadiy Borisov ทคี่ ้นพบ
เป็นคนแรก

เร่ืองที่น่าสนใจของดาวหางน้ี คือ มีการคาดเดากันว่าดาวหาง
อาจจะสลายตัวจากความเค้นที่เขา้ ใกล้ดวงอาทิตย์ แต่ดาวหางนี้ไม่ “ดัง”
เทา่ ท่คี วร เพราะโดนข่าวโควิดกลบจนมิด ถ้าดาวหางยงั ไม่สลายตวั ปลาย
ปีน้นี ักดาราศาสตรท์ างซีกโลกใต้จะเห็นมันอกี ครัง้ หนึง่ และตอนนน้ั ถา้ คน
เบอ่ื ขา่ วโควิดแล้ว ดาวหางอาจจะดังก็ได้ อย่างไรก็ตาม ดาวหางนี้เลก็ เกิน
กว่าทีเ่ ราจะมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า

คนโบราณมกั จะถือว่าดาวหางเปน็ ลางรา้ ยของสงั คม หลงั ดาวหาง
ปรากฏอาจจะมีโรคระบาด ทพุ ภกิ ขภยั และ สงคราม

ในบรรดาดาวหางท้ังหลาย ดาวหางฮัลเลย์มีช่ือเสียงท่ีสุด เพราะ
มองเห็นได้ด้วยตาเปล่า และเป็นดาวหางดวงเดียวเท่านั้นที่คนที่อายุยืน
สามารถเหน็ ได้สองคร้งั ในชวี ิต คือ จะโคจรเขา้ มาในระบบสุริยะให้ชาวโลก
ได้เหน็ ทกุ ๆ 75-76 ปี ดาวหางดวงอื่น ๆ ทมี่ องเหน็ ได้ด้วยตาเปลา่ มวี ิถีโคจร
กว้างไกลเกินกว่าท่ีมนษุ ย์จะเห็นได้ด้วยตาเปล่ามากกว่าหน่ึงครงั้ ในชั่วชวี ิต

ในปี พ.ศ. 1999 โปป๊ สมัยนนั้ บอกชาวคริสต์ว่าดาวหางฮลั เลยน์ ้ัน
 เป็นเครอ่ื งมือของซาตาน

ในรอบต่อมา นักโหราศาสตร์ชาวอินคาและแอสเท็กในอเมริกาใต้
ก็พบว่าหลังดาวหางปรากฏตัว อาณาจักรอันรุ่งเรืองของตนก็ตกอยู่ใต้

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 383

อาณานิคมของสเปน
ในรอบปี พ.ศ. 2378– 2379 เหตกุ ารณก์ ก็ ลบั กนั ฝา่ ยคนขาวโดนมง่ั

 ในแอฟริกาใต้ ชาวซูลูพื้นเมืองฆา่ หมู่คนขาว และในสหรฐั ฯ ทหารเม็กซโิ ก
ฆ่าหมู่ชาวเทก็ ซัสทเ่ี มืองอลาโม่

พอถึงรอบต่อมา คอื ในปี พ.ศ. 2453 เมื่อดาวหางฮัลเลยม์ าเยอื น
ในอเมริกามีนักฉวยโอกาสโฆษณาขายยาป้องกันความซวยและประกันภัย
จากดาวหาง ส่วนในประเทศไทยเปน็ ปที คี่ นไทยโศกเศรา้ เนื่องจากพระบาท
สมเด็จพระจลุ จอมเกล้าเจ้าอยหู่ ัว รัชกาลท่ี 5 เสด็จสวรรคต

แต่คนท่ีอ้างว่าดาวหางนำ�โชคก็มีเหมือนกัน ชาวโรมันถือว่า
ดาวหางฮลั เลยท์ �ำ ใหจ้ เู ลยี ส ซซี ารด์ วงตก ซง่ึ เปน็ เรอื่ งดขี องอาณาจกั รโรมนั
และนโปเลียนถอื ว่าดาวหางฮัลเลยน์ ำ�มาซง่ึ กองทัพอันเข้มแขง็ ของเขา

รอบถดั มา ในปี พ.ศ. 2529 ผมเองดูดาวหางฮลั เลยจ์ ากหน้าต่างทิศ
ตะวนั ออกหน้าบา้ นพกั ในมหาวิทยาลยั ในตอนเชา้ มืด ซง่ึ เปน็ ภาพทส่ี วยงาม
มาก ปีน้ันไม่ปรากฏข่าวร้ายแรงในโลกแต่อย่างไร ผมสั่งความลูกคนโต
ว่าอกี 75 ปี (รอบปี พ.ศ. 2604) ให้ชวนน้องดูดาวหางดวงนี้แล้วนกึ ถึงพ่อ
ด้วยนะ ในปี พ.ศ. 2604 ประชากรโลกคงมเี ป็นหมื่นลา้ นคน เขาจะอยูก่ นั
อยา่ งไรยงั ไม่รู้

ดาวหาง Borisov ทเ่ี ปน็ ต้นเหตุของบทความนี้มขี นาดเล็กจนมอง
ด้วยตาเปล่าไม่เห็น เลยไม่อยู่ในความสนใจของพวกเรา ส่วนดาวหางจะ
เกย่ี วขอ้ งกับโรคโควิดหรือไม่ และจะนำ�มาซึง่ สงครามโลกหรอื ไม่ ผมว่าไม่
เกยี่ วข้องกนั สงครามไม่ว่าจะเปน็ การลา่ อาณานิคม หรอื การแกแ้ ค้นล้าง
เผ่าพันธุ์ เป็นเรื่องความหลงชาติพันธ์ุและอิทธิพลของนักการเมืองท่ีได้
ประโยชน์จากความขัดแย้งข้ันรุนแรงของมนุษย์ ก่อนโควิดมาโลกก็เผชิญ
ปญั หาสงครามทางการคา้ ระหว่างอเมรกิ ากบั จนี โควิดยงั ไม่ไปหน้ามาหลงั
กม็ กี ารกระพือจะเพิ่มความเข้มข้นของสงครามการคา้ อกี

ในประวัติศาสตร์ โรคระบาดและสงครามเป็นของคู่กัน กองทัพ
มองโกลเป็นชาติแรกท่ีใช้ศพจากกาฬโรคเป็นอาวุธชีวภาพ ทำ�ให้เมืองใน
เขตยโุ รปตะวนั ออกทต่ี นลอ้ มไว้ต้องเจบ็ ปว่ ยล้มตาย ผลตามมากค็ อื กาฬโรค
ระบาดไปทั่วยโุ รป

384 สู้โควิดแบบไทย ๆ

กาฬโรคเปน็ โรคระบาดระดบั โลก (pandemic) ด้วยความสามารถ
พิเศษของเช้อื กาฬโรคซงึ่ เปน็ แบคทีเรยี เช้อื น้ปี รกติอยใู่ นสตั ว์เล้ียงลูกด้วย
น�ำ้ นมในปา่ เปน็ เจา้ บา้ น (host) มหี มดั เปน็ พาหะ เช้ือเขา้ ไปในตวั หมดั จะไป
สรา้ งคราบไบโอฟลิ ม์ อดุ บรเิ วณหลอดอาหาร ท�ำ ใหห้ มดั หิวเลอื ดตลอดเวลา
 เมื่อไปกัดสัตว์เจ้าบ้านตัวใหม่ เชื้อบริเวณหลอดอาหารก็เข้าไปในกระแส
เลือด เจริญเติบโตอย่างรวดเร็วจนสตั ว์ตาย เนื่องจากพิษพิเศษทเ่ี ชื้อสรา้ ง
สตั วเ์ จา้ บา้ นตายแล้ว แต่หมดั ยงั ไม่ตายยงั หิวอยู่ จงึ กระโดดหาเจา้ บา้ นใหม่

หนูซึ่งเป็นสัตว์เจ้าบ้านหลักส่วนใหญ่อยู่ในป่า กาฬโรคจึงมีวงจร
ธรรมชาติอยใู่ นป่า แต่กม็ หี นูจ�ำ นวนหนึง่ อาศยั อย่ใู กล้คน ไม่ว่าจะเปน็ พื้นที่
เกษตรกรรมหรือเป็นตัวเมือง หมัดหนูที่มีโรคมากัดคน ในระยะแรกเช้ือ
เขา้ ไปในกระแสเลอื ด เป็นไข้ ต่อมน�้ำ เหลอื ง (ไข่ดัน) โตเจบ็ ต่อมาเข้าไป
ในปอด ไอออกมาเปน็ เชอ้ื กาฬโรคติดต่อจากคนสู่คนได้เหมือนไข้หวัดใหญ่
เหมือนโควิดโดยไม่ต้องอาศยั หมดั การแยกผู้ปว่ ยออกมารกั ษาตวั ไม่ให้โรค
แพรก่ ระจายพอท�ำ ได้ แต่การแยกหนูออกจากคนเกอื บจะท�ำ ไม่ได้ เพราะหนู
แพร่พนั ธแ์ุ ละหลบซอ่ นได้เกง่ โควิดติดต่อผา่ นคนอยา่ งเดยี ว ไม่ผา่ นสินคา้   
แต่กาฬโรคระบาดผา่ นสินคา้ ได้โดยหนูทมี่ ากบั สินคา้ เมื่อหนูเขา้ ไปในเรอื ได้
กท็ �ำ รงั แพรล่ กู แพรห่ ลาน เรอื จอดเมื่อไรกว็ ิง่ ขน้ึ ฝง่ั พรอ้ มคนบา้ ง ว่ายน�ำ้ เขา้
ฝ่ังบา้ ง แพร่จากเมืองหน่ึงไปสู่อีกเมืองหนงึ่

คำ�ว่า “Quarantine” ที่เราใช้หมายถึงการกักตัวของผู้มาถึงพื้นที่
ของเราใหม่ ๆ มาจากภาษาเวนิสว่า “Quarantena” (ในศตวรรษท่ี 15 ซ่งึ
กาฬโรคระบาดในยโุ รป) แปลว่า 40 วนั เปน็ ระยะทเ่ี รอื ถกู กกั ไว้นอกฝงั่ เมือง
ท่า เพื่อให้แน่ใจว่าไม่มีกาฬโรคอยู่บนเรือ เพราะถ้ามีโรคนี้อยู่ก็จะเห็นหนู
ตายเกล่ือนและมีคนปว่ ยบนเรือ

กาฬโรคในสมัยโบราณจึงระบาดได้นานรอบละถึงร้อยปี รอบแรก
ระบาดในยุโรปยุคโรมนั

รอบท่ี 2 ก็เริ่มต้นจากเอเชียผ่านเส้นทางสายไหมและกองทัพ
มองโกลเอาไปแพร่เข้ายุโรป ซึ่งเป็นการระบาดหนักที่สุดในประวัติศาสตร์
มคี นเสียชีวิตเกือบครงึ่ หนงึ่ ของประชากรของทวปี นัน้

รอบที่ 3 เกิดในต้นศตวรรษที่ 20 ก็แพรอ่ อกไปจากเอเชียเหมือน

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 385

กนั กระจายไปทว่ั โลกแล้วกลบั เขา้ ฮอ่ งกง ในทสี่ ดุ กม็ าถงึ ไทยในสมยั รชั กาล
ท่ี 6 เกิดการระบาดในพระนครหลายเขต โดยเฉพาะยา่ นท่พี กั คนงานต่าง
ชาติชาวจนี และอินเดยี รอบนีเ้ องทวี่ ิทยาศาสตรก์ า้ วหน้าขน้ึ มีการค้นพบ
เช้ือตัวน้ีในการระบาดท่ีฮ่องกง นำ�ไปสู่การพัฒนาวัคซีนและยารักษาโรค
ในเวลาต่อมา

หลงั สงครามโลกครง้ั ที่ 2 มีการนำ�ยาปฏชิ วี นะและยาฆา่ แมลงมา
ใช้อย่างกว้างขวาง ปัจจุบันบ้านเมืองในประเทศต่าง ๆ มีสุขอนามัยดีข้ึน
กาฬโรคระบาดในเมืองน้อยลง คงเหลอื แต่ทรี่ ะบาดในปา่ กอ่ นโควิดระบาด 
ในประเทศมองโกเลยี และจนี มรี ายงานการระบาดขนาดเลก็ ของกาฬโรคซงึ่
ทางการสามารถควบคุมได้ในเวลาอันรวดเร็ว ในอเมริกามีคนท่ีป่วยจาก
กาฬโรคเกือบทกุ ปี แต่จำ�นวนน้อยมาก และไม่มีการระบาดแต่อย่างไร

สุดท้าย คือ เร่ืองทพุ ภกิ ขภยั หรือ ภยั จากความอดอยาก
องค์การอาหารโลกรายงานต่อสหประชาชาติว่าปี พ.ศ. 2563
น้ี จะเป็นปีที่มีประชากรโลกประสบทุพภิกขภัยมากที่สุดนับตั้งแต่
สิ้นสดุ สงครามโลกคร้งั ท่ี 2 ประเทศทีป่ ระสบภยั น้จี ากสงคราม คือ ซเี รยี
 และ เยเมน ส่วนประเทศท่ีได้รับภยั จากพิษทางเศรษฐกิจของโควิดได้แก่
เลบานอน คองโก ซูดาน และเอธิโอเปยี ตอนน้ีมีคนเข้านอนด้วยความหิว
อย่กู ว่า 800 ลา้ นคน ปลายปนี ้ีอาจจะมีคนอดอาหารตาย ถึง 130 ล้านคน
ซึง่ ผรู้ ายงานกลา่ วว่าเป็น “biblical proportion” – แปลว่า หนกั หนาสาหสั
จนเสมือนหน่งึ บันทกึ ไว้ในคมั ภีร์ไบเบิล
เวลาทำ�สงครามกัน คู่สงครามจะไม่มีความปราณี จะปิดล้อมจน
ฝ่ายตรงข้ามต้องอดตายหรือเกิดโรคระบาด จำ�นวนคนที่อดตายและตาย
จากโรคระบาดมากกว่าจำ�นวนคนท่ีถูกฆ่าตายในสงคราม ในสงครามกับ
โควิด ประชากรโลกจะตายจากความอดอยากมากกว่าตายจากการติด
เชอื้ โควิดอยา่ งแน่นอน พืน้ ทที่ เ่ี ปราะบางทส่ี ดุ ในขณะนี้ คอื แอฟรกิ า เพราะ
มแี หลง่ รายได้น้อย ผืนดินผลิตอาหารได้ไม่พอส�ำ หรบั เลยี้ งประชากรทงั้ ทวปี
และยงั ติดด้วยศึกสงครามภายใน
ฟงั ดูแล้วคิดถงึ ประเทศไทย เราอยใู่ นโซนแผ่นดินใหญ่ของอาเซยี น
อันเป็นอู่ข้าวอู่น้ำ�ของโลก มีฐานรายได้ท่ีหลากหลาย เราและเพื่อนบ้าน

386 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ไม่เคยประสบทุพภกิ ขภยั ในประวัติศาสตร์เลย
ตง้ั แต่โบราณกาลมาแล้ว การเกษตรหรอื การผลิตอาหาร ไม่ได้เอา

ไว้ใหค้ รวั เรอื นของผผู้ ลิตได้บรโิ ภคอยา่ งเดยี ว รฐั ตลาด หรอื ทนุ มบี ทบาท
เร่งการผลิต เพื่อผผู้ ลิตจะได้นำ�ไปขายแลกเปลี่ยนเป็นเงินส�ำ หรบั ซอื้ สินคา้
และบริการอื่น ๆ ดังนน้ั ระบบตลาดท�ำ ใหผ้ ลผลิตมกี ารพฒั นาทั้งคณุ ภาพ
และปริมาณ ปอ้ งกนั ทพุ ภกิ ขภยั ของสงั คมโดยรวม แต่ทพุ ภกิ ขภยั ในปจั จบุ นั
ไม่ได้เกิดจากการท่ีประเทศหรือโลกผลิตอาหารได้ไม่พอ มันเกิดจากการ
กระจายตวั ของอาหารซงึ่ เปน็ ไปตามก�ำ ลงั ซอื้ ของแต่ละพืน้ ทแ่ี ละแต่ละครวั
เรือน ปัญหาความม่ันคงทางอาหารจงึ ตกกบั พืน้ ทแ่ี ละครวั เรือนที่ยากจน

สมาชิกภายในครัวเรือนเดียวกันเองก็อาจจะได้รับผลกระทบไม่
เท่ากัน ในทางชีววิทยา หญิงมีครรภ์และเด็กเป็นกลุ่ มที่เปราะบางต่อ
การขาดอาหารมากท่ีสุด การขาดอาหารในหญิงมีครรภ์และเด็กอ่อน
ไม่เพียงแต่ทำ�ให้มารดาสุขภาพทรุดโทรมผ่ายผอม ทารกในครรภ์และที่
คลอดออกมาแล้วเติบโตชา้ ตัวเล็ก เดก็ ออ่ นในครรภ์และเดก็ เล็กอยใู่ นช่วง
ทส่ี มองก�ำ ลงั เติบโต การขาดอาหารท�ำ ให้สมองเติบโตได้ไม่ดี เปน็ อปุ สรรค
ต่อการเรียนรู้ในอนาคต นอกจากน้ีนักระบาดวิทยายังพบว่าเด็กท่ีขาด
อาหารในครรภ์เมื่อโตข้ึนในช่วงเศรษฐกิจดีในภายหลังจะมีความเส่ียงต่อ
โรคความดนั โลหิตสูง เบาหวาน และโรคหลอดเลอื ดหวั ใจและสมองมากกว่า
ปรกติ ทั้งน้ีเพราะร่างกายถูกปรับให้คุ้นเคยกับภาวะการขาดสารอาหาร
ในครรภ์มารดา เซลล์ที่ใช้ในการเผาผลาญอาหารส่วนเกินมีน้อย เมื่อ
เติบใหญ่พบอาหารส่วนเกินมากก็จะไวต่อผลเสียของอาหารส่วนเกิน
มากกว่าคนท่ัวไป การป้องกันโรคเหล่านี้ไม่ให้เกิดขึ้นในอนาคตจึงต้อง
ปอ้ งกันต้ังแต่ในครรภม์ ารดา

เป็นท่ีน่ายินดีว่าหลังจากผมเขียนบทความไป รัฐบาลได้แนะนำ�ให้
จังหวัดที่มีความเส่ียงต่อโควิดตำ่�ให้เปิดโรงเรียนและศูนย์เด็กเล็กได้ โดย
ไม่ต้องรอเดือนกรกฎาคมตามที่เคยประกาศเดิม การเปิดศูนย์เด็กเล็กใน
เขตยากจนทำ�ให้เด็กได้มีโอกาสได้รับอาหารและการดูแลความปลอดภัย
ได้อย่างเป็นระบบ ฟื้นฟูภาวะทุพโภชนาการจากการท่ีโรงเรียนและศูนย์
เด็กเล็กต้องปิดไปเกือบคร่ึงปี แต่การเปิดโรงเรียนอย่างเดียวไม่พอ ยังมี

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 387

อีกหลายอยา่ งทจ่ี ะต้องเรง่ ทำ�เพื่อฟ้ืนฟคู ณุ ภาพประชากร
ในทางระบาดวิทยา เราแบง่ กลุ่ มโรคใหญ่ ๆ เปน็ 3 กลุ่ ม
กลุ่มแรก คือ โรคและภาวะจากความยากจน ได้แก่ ปญั หาความ

สะอาด สุขาภบิ าล อนามยั แม่และเด็ก และโรคติดต่อ
กลุ่ มที่ 2 คอื โรคเรอ้ื รงั ได้แก่ เบาหวาน ความดนั โลหิตสูง โรคหวั ใจ

อมั พฤกษ์ อมั พาต มะเร็ง ถงุ ลมโป่งพอง และปญั หาทางจิตใจ
กลุ่มท่ี 3 คอื ภัยทเ่ี กิดจากความรุนแรงและการบาดเจ็บ เช่น การ

บาดเจบ็ บนท้องถนน การท�ำ ร้ายรา่ งกาย และอุบตั ิเหตุอื่น ๆ
ผลการวิจยั ทว่ั โลกกอ่ นโควิดระบาดพบว่า ภาระโรคส่วนใหญ่มาจาก

โรคและความเสีย่ งต่อโรคในกลุ่มท่ี 2 หรอื โรคเร้ือรงั ไม่ติดต่อ (non-com-
municable diseases – NCDs) จนกระทัง่ ปีน้ีโควิดมาเยือน ท�ำ ใหเ้ ราเหน็
ความสำ�คัญของโรคติดต่อแซงหน้าโรคอกี 2 กลุ่ มไปเลย

แต่โควิดเปน็ มากกว่าโรคติดต่อนะครบั ความเครยี ดจากการตกงาน
รายได้หายไป ท�ำ ใหอ้ ตั ราการฆา่ ตวั ตายเพิม่ ขนึ้ รายได้ตกต�ำ่ ท�ำ ใหเ้ กิดภาวะ
ทุพโภชนาการในกลุ่ มคนจน โดยเฉพาะในเดก็ และหญิงมคี รรภ์ นอกจากนี้
โควิดยงั ท�ำ ใหบ้ รกิ ารสาธารณสขุ ทจี่ �ำ เปน็ ขาดหายไปอกี ส�ำ หรบั คนจน และ
ส�ำ หรับเดก็ ๆ บริการทค่ี าดว่าหายไปและจะท�ำ ให้โรคอื่นระบาดตามมา คอื
 การให้ภูมิคุ้ มกันด้วยวัคซีน เพราะในช่วงปิดเมือง พ่อแม่ผู้ปกครองนำ�เด็ก
มารบั วคั ซนี น้อยลง และเจา้ หน้าที่ก็ให้ความสำ�คัญต่อเร่ืองน้ีน้อย

โควิดท�ำ ใหก้ ารจดั ความส�ำ คญั ของงานสาธารณสขุ ในช่วงคลายลอ็ ก
นตี้ ้องว่ากนั ใหม่ กระทรวงสาธารณสขุ และองคก์ รปกครองส่วนทอ้ งถนิ่ ต้อง
กลบั ไปเรง่ มืองานแม่และเดก็ การใหภ้ ูมิคุ้มกนั และด้านโภชนาการ อยา่ ให้
โรคอื่น ๆ ที่ป้องกนั ได้ด้วยวัคซีนระบาดซ�้ำ เติมโควิด ความสามารถในการ
ผลิตอาหารของประเทศไทยยังไม่ตก เราไม่มีทุพภิกขภัยก็จริง แต่เราคง
มีทุพโภชนาการจากความยากจนเฉียบพลัน ระบบสาธารณสุขต้องสืบค้น
หากลุ่ มเปา้ หมายทเี่ ปราะบางเหลา่ นม้ี ารบั บรกิ ารพิเศษทอ่ี าจจะต้องจดั ร่วม
กันกบั หน่วยงานต่าง ๆ ในพื้นท่ี

(1 มิถุนายน 2563)

388 สู้โควิดแบบไทย ๆ





กิตตศิ พั ทข์ องประเทศไทยทคี่ วบคมุ โควิดได้ดี
จะทำ�ใหน้ กั ท่องเที่ยวม่ันใจ

และรบี กลับมาเที่ยวเมอื งไทยทันทีท่ีมีโอกาส
รายไดข้ องเราจะไดฟ้ ืน้ เสียที

แต่โควิดก็เหมือนสรรพส่ิง คอื เป็นอนิจจัง
และเปน็ ไปตามเหตุตามปจั จยั
ซึง่ เราทราบบา้ งไมท่ ราบบา้ ง



ตอนท่ี 52

ฉากทศั น์ไขโ่ ควิดแตก

การปลอดจากโควิด ท�ำ ใหเ้ ราทง้ั หลายรู้สกึ ดี ๆ หลายอยา่ ง สมยั ใหม่
เรยี กว่ารู้สึกฟนิ ก่อนนีเ้ รียกว่ารู้สกึ เปรม ฝรัง่ เรียกว่า euphoria ก่ึงตื่นกง่ึ
ฝนั ดี มันเปน็ การผสมผสานจากการหลดุ พ้นจากความกดดัน หวาดระแวง
ความรู้สึกเสี่ยง ไปสู่ความเป็นอิสระ จากความเหงา การแยกตัว กลับสู่
สังคมท่ีโหยหา

ในทางการเมือง เรารู้สึกภาคภูมิใจในความสามารถของคนไทยท่ี
ร่วมมือร่วมใจ อดทนทำ�ตามคำ�แนะน�ำ รัฐบาล จนได้ผลเปน็ ทน่ี ่าพอใจ เรา
รู้สกึ พอใจกบั ระบบสาธารณสขุ ไทยทม่ี ผี ลงานการควบคมุ โรค ท�ำ ให้โควิดไม่
แพรก่ ระจาย ไม่มผี ู้ปว่ ยหนกั ล้นโรงพยาบาลเมื่อเทยี บกบั ประเทศทรี่ วยกว่า
เราท้ังในเอเชียและตะวันตก เรากำ�ลังช่วยกันคิดหาหนทางท�ำ ใหเ้ ศรษฐกจิ
ฟนื้ ตวั ได้เรว็ หน่อย มองว่ากิตติศพั ทข์ องประเทศไทยทคี่ วบคมุ โควิดได้ดี จะ
ทำ�ให้นักท่องเทย่ี วมั่นใจและรบี กลบั มาเทย่ี วเมืองไทยทันทีทมี่ ีโอกาส ราย
ได้ของเราจะได้ฟื้นเสยี ที แต่โควิดกเ็ หมือนสรรพสิง่ คือ เปน็ อนิจจงั และ
เป็นไปตามเหตุตามปัจจัย ซึ่งเราทราบบา้ งไม่ทราบบา้ ง

ผมเคยบอกว่า เราไม่ใชเ่ ก่งอยา่ งเดียว เราเฮงด้วย ทีอ่ ยใู่ นจดุ ทาง
ภูมิศาสตรท์ ดี่ ขี องกลุ่มอาเซยี นตอนเหนือซงึ่ โควิดสรา้ งบา้ นไม่ส�ำ เรจ็ ดูอยา่ ง
เมียนมา ลาว กัมพูชา และเวียดนาม เขาฟิน ๆ เหมือนกนั โดยเฉพาะ
กัมพูชาซึ่งม่ันใจแต่ไหนแต่ไรแล้วว่าจะรอดจากโควิดได้ ต้ังแต่ยอมให้เรือ
สำ�ราญนานาชาติทต่ี ิดเชื้อโควิดขน้ึ ฝง่ั ในประเทศของตนได้ และล่าสุดบอก
ว่าให้นักท่องเท่ียวเข้าประเทศได้เลย เป็นอะไรจะดูแลออกค่ารักษาโควิด
ให้ด้วย แต่เบิ่งมองกลุ่ มประเทศเอเชียตะวันออกไกล อันอยู่ห่างออก
ไปหน่อยทงั้ จนี ญปี่ นุ่ และเกาหลี ซง่ึ ระดมสรรพก�ำ ลงั ต้านโควิด กย็ งั ทรง ๆ
เตม็ มือ กรงุ ปกั กงิ่ เจอเขา้ ไปไม่ถงึ สปั ดาหเ์ กอื บรอ้ ยราย ญปี่ นุ่ กอ็ ยใู่ นสภาพไม่
แตกต่างกนั เท่าไหร่ สิงคโปรก์ ็ถอดใจว่าต้องอยู่กบั โควิดไปเรื่อย ๆ รอคอย

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 393

ให้มีวัคซีนมาแก้ปญั หาเปน็ หลกั
เราเข้าหน้าฝน หรือ วสนั ตฤดู แล้ว ถามว่าฝนตกจะช่วยลดโควิด

ไหม ค�ำ ตอบจากอินเดยี และบงั กลาเทศบอกว่าไม่เลย จ�ำ นวนโควิดในอินเดยี
กำ�ลังมาแรง เช้ือจากบังกลาเทศมุดข้ามพรมแดนเข้ามาในเมียนมาอย่าง
ผิดกฎหมาย ไทยกย็ ังดีท่มี ีเมยี นมาเป็นประเทศกนั ชน หวงั ว่าเช้ือคงไม่ซมึ
ผ่านเมยี นมาและมดุ ผา่ นเข้ามาในไทย

ในอเมริกา ทรัมป์ก็เคยหวังว่าฤดูร้อนจะช่วยทำ�ให้การแพร่เช้ือ
น้อยลง ซึ่งก็ไม่จริงอีกเหมือนกัน เพราะนอกจากอากาศจะเร่ิมร้อนแล้ว
อณุ หภูมิทางการเมืองสผี ิวกร็ อ้ นแรงกว่า ส่วนหนงึ่ เขา้ ใจว่าการออกมาเดิน
ขบวนชุมนมุ ทำ�ให้เกิดการแพรเ่ ชือ้ แต่ในเขตชนบทของอเมรกิ าซึง่ ไม่มีการ
ชมุ นมุ กม็ ีโควิดมากขน้ึ ระลอกใหม่ด้วย ในอเมรกิ าใต้โควิดกร็ ะบาดจนรฐั บาล
บอกว่าไม่ต้องนบั จำ�นวนคนป่วยคนตายแล้วเสยี เวลาเปล่า ๆ

สรุปแล้วโควิดของท้งั โลกรอบแรกยงั แอ็กทฟี (active) อยู่ ยังไม่
จบรอบแรกเลยนะครับ

ผมอยากเปรยี บเทยี บว่า รายงานทเ่ี ราฟงั จาก ศบค. อยา่ งต่อเนื่อง
ว่า เราไม่มีผู้ป่วยติดเชื้อในประเทศเลย เหมือนเรากำ�ลงั มีไข่โควิด ไข่โควิด
ของเราท่ีเฝ้าทะนุถนอมมาได้หลาย ๆ วันจะแตกเมื่อไหร่ แตกแล้วเราต้อง
กลับไปปดิ ประเทศอกี ไหม กค็ งจะแตกแน่ ๆ ด้วยเหตผุ ลง่าย ๆ ทพ่ี อจะเดา
ได้ คอื เราจะมพี ฤติกรรมเส่ยี งมากขนึ้ หลังจากอนั้ มานาน พฤติกรรมเส่ยี ง
ทีส่ ำ�คัญท่พี บในเมืองพ่ียุ่ นและเมืองโสม คอื ชวี ิตกลางคืน และ การเสพ
สรุ าเมรัย โดยเฉพาะอยา่ งยิ่งเมื่อเราเปดิ ประเทศ

สตั วบ์ กมที งั้ สตั วท์ ห่ี ากินกลางวนั และหากินกลางคืน โดยธรรมชาติ
มนุษย์เป็นสัตว์บกท่ีมีระบบสรีรวิทยาสำ�หรับหากินกลางวัน และพักผ่อน
กลางคืน ระบบประสาทและฮอร์โมนของมนุษย์ทำ�งานตามนาฬิกาชีวิต
(biological clock) กลางคืนตอนใกล้ ๆ เที่ยงคืน ฮอร์โมนหลาย ๆ ตัวจะ
ลดลง เวลานอนหลับสนิทน้ำ�ไขสันหลังจะไหลหมุนเวียนมากกว่าเวลาตื่น
อยา่ งมากมาย เพื่อชำ�ระล้างของเสียภายในสมอง (เช่น tau และ amyloid
proteins) อันเป็นสาเหตขุ องโรคสมองเสื่อมออกไป การนอนหลับมีผลต่อ
ระบบภูมิคุ้ มกนั โดยเฉพาะระบบ cytokines ซึ่งสารแหง่ การอกั เสบสำ�คญั

394 สู้โควิดแบบไทย ๆ

สาร cytokines พวกนี้แหละที่เป็นตัวปิดเกมดับชีวิตผู้ป่วยโควิดในวาระ
สดุ ท้าย

ตอนหลบั ลกึ ความดนั โลหิตจะต�่ำ มากจากการพกั งานของหวั ใจและ
เส้นเลอื ด เพื่อให้ทุกส่วนของรา่ งกายได้พัก เดก็ หลบั ได้ดี ฮอร์โมนส�ำ หรับ
การเจริญเติบโต (growth hormone) จะหล่ังออกมาเตม็ ทที่ �ำ ให้โตวันโต
คืน ผู้ใหญ่ที่หลับได้ดี ฮอร์โมนตวั นี้จะช่วยชะลอการช�ำ รดุ และความชราให้
ช้าลง ไปถามรายละเอียดเพิ่มเติมจากหมอเด็กและหมอเวชศาสตร์ชะลอ
วัยได้เลยครบั

แต่มนุษย์ก็ไม่พอใจกับสิ่งท่ีธรรมชาติก�ำ หนด เอาเวลาสำ�หรับการ
พักผ่อนไปทำ�กิจกรรมทางเศรษฐกิจและความบันเทิง เศรษฐกิจในเมือง
จำ�เป็นต้องมีคนทำ�งานกลางคืน เช่น อยู่เวรอยู่ยาม ก่อสร้าง ซ่อมถนน
ท�ำ ความสะอาดสาธารณสถาน ดูแลผู้ปว่ ย ฯลฯ นอกเหนือจากความจ�ำ เปน็
แล้ว กลางคืนเปน็ เวลาทม่ี นษุ ยท์ งั้ หลายปลดปลอ่ ยสิง่ ทพี่ งึ ละอายไม่กลา้ ท�ำ
ในตอนกลางวันอีกหลายอยา่ ง เช่น ชวี ิตแห่งกามสุขลั ลกิ านโุ ยค การพนนั
ขันต่อ เสพสรุ าเมรยั และยาเสพติด

ชวี ิตในยามราตรี ด�ำ เนินไปแบบฝนื ระบบสรรี วิทยา ภูมิคุ้มกนั กต็ ้อง
ออ่ นแอลง นาฬกิ าแหง่ ชวี ิตกเ็ ดินไปอยา่ งกระทอ่ นกระแท่น หยดุ เดินเรว็ ขนึ้
ความไม่พร้อมท้ังหลายนำ�ไปสู่ท้ังโรคเรื้อรัง อย่างเช่น ความดันโลหิตสูง
เบาหวาน โรคหัวใจ โรคระบบประสาท สมองเสื่อม ฯลฯ และโรคติดต่อทงั้
ทางเดินหายใจ ทางเดินอาหาร และทางระบบสืบพันธุ์

ตามประสบการณ์ของญปี่ ุ่นและเกาหลี ความเส่ียงส�ำ คัญมากท่จี ะ
ทำ�ให้ไข่โควิดแตกหลงั จากทค่ี วบคมุ โรคได้ส�ำ เรจ็ คอื กจิ กรรมกลางคืนและ
ชวี ิตทสี่ �ำ มะเลเทเมา เราจงึ ต้องช่วยกนั ระวงั ใหจ้ งหนกั แล้วไข่โควิดของเรา
ถ้าแตกจะแตกแบบระเบิดหรือเปล่า ตามสถิติแล้วคำ�ตอบคือน่าจะใช่ครับ
ท้ังในเมืองปลาดิบและเมืองโสม เนื่องจากผู้ติดเชื้อทใ่ี ช้ชีวิตแบบที่ว่ามักจะ
“เท่ียวเทียวไป ทุกแคว้นแดนไพร” จึงแพร่เช้ือได้มาก เราจะป้องกัน
พนกั งานทท่ี �ำ งานบรกิ ารกลางคืนอยา่ งไร พวกน้อง ๆ คงไม่ได้อยากท�ำ งาน
ที่เส่ยี งอย่างนนั้ หรอก แต่คงต้องท�ำ เพราะเป็นการทำ�มาหาเล้ยี งชพี

อันแรก คนทำ�งานบริการยามราตรีต้องเข้าใจความเสี่ยงเหล่าน้ี

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 395

และต้องจัดระบบป้องกนั ตัวเอง
มีตัวอย่างความสำ�เร็จเร่ืองการควบคุมการสูบบุหร่ีในผับ ซ่ึง

ประเทศไทยท�ำ ได้ดี เพราะพนกั งานและเจา้ ของกจิ การเขา้ ใจดวี ่าการปลอ่ ย
ให้ลูกค้าสูบบุหรี่ ทำ�ให้คนทำ�งานต้องได้รับภัยจากบุหร่ีไปอย่างเล่ียงไม่ได้
เมื่อร่วมกนั แก้ไข เข้มงวดปฏบิ ตั ิตามกฎหมายห้ามสูบบหุ รี่ อากาศในผบั
ก็สะอาดข้ึน ทั้งพนักงานและลูกค้าก็ปลอดจากภัยของยาสูบ มีคำ�ถาม
ว่าการสูบบุหร่ีมีผลต่อการติดเช้ือโควิดไหม มีคำ�ตอบจากกลุ่มนักวิจัยของ
กรมควบคุมโรคไทยแล้วครับ เขาสอบสวนติดตามว่าผู้สัมผัสโรคกลุ่ มไหน
บ้างท่ีเสี่ยงเป็นพิเศษต่อการติดเช้ือโควิดจากผู้มีเช้ือโควิด ในท่ีสุดพบ
พฤติกรรมเส่ียงที่สำ�คัญ คือ การสูบบุหร่ีมวนเดียวกันกับคนท่ีมีเชื้อโควิด
ซึ่งมีผลเพิ่มความเส่ียงกว่าอยู่การสัมผัสโรคธรรมดาถึง 3 เท่ากว่า เขา
บอกว่าถ้าผู้สัมผัสโรคสวมหน้ากากอนามยั (แบบไหนก็ได้ไม่มีผลแตกต่าง
กันมากนกั ) ล้างมือเป็นประจ�ำ อยหู่ า่ งจากผู้ติดเชือ้ เกิน 1 เมตร และ ไม่
อยู่ด้วยอยา่ งใกล้ชิดกนั เกิน 15 นาที แยกภาชนะจานชาม ถ้วยกาแฟจาก
ผู้ปว่ ย จะลดความเส่ยี งลงได้ถึง 84% เชียวละครบั ช่วยกันหน่อยนะครบั
ถ้าลดได้ถึงขนาดน้ีอย่างถ้วนหน้า ผู้ป่วยก็จะไม่มาก หมอพยาบาลก็จะยัง
สู้ไหว ท่ีสำ�คญั เราก็จะไม่โดนลอ็ กดาวน์ ขวญั กำ�ลงั ใจของชาวประชาชนเรา
ในการประกอบอาชพี กจ็ ะดำ�เนินต่อไปได้

เรายังไม่เปดิ ประเทศนะครับ หวังว่าเช้ือยังไม่ได้เขา้ มา ช่วงน้ีเปน็
โอกาสทอง (window of opportunity) ที่จะต้องจัดระบบเตรียมสถาน
บรกิ ารของเราให้ปลอดภยั เมื่อเปดิ ประเทศ เชือ้ เขา้ มาแล้ว การแพรจ่ ะได้
ไม่รุนแรงมาก เราจะได้ไม่ต้องเคอรฟ์ ิวกนั อกี รอบ 1

(16 มิถุนายน 2563)

396 สู้โควิดแบบไทย ๆ

1) ก่อนส่งโรงพิมพค์ รับ วันน้ี 4 กนั ยายน 2563 สองสามวันนี้มขี ่าวโควิดคล้าย ๆ บทนม้ี า
กล่าวคอื ประเทศเมียนมาซงึ่ ควบคมุ สถานการณ์ได้ดพี อควรมาหลายเดือน ตอนนก้ี ลับ
มีผู้ป่วยโควิดมากข้ึน เป็นการระบาดจากรัฐยะไข่ (Rakhine) ซึ่งอยู่ด้านตะวันตก
ติดพรมแดนบังกลาเทศ แล้วระบาดเข้ากรุงย่างกุ้ง นอกจากนี้มีผู้ป่วยกระจายอยู่
ทกุ ส่วนของประเทศรวมทง้ั รฐั ทตี่ ิดชายแดนไทย เปน็ อนั ว่าโควิดขวิดจนเมยี นมา ซง่ึ เปน็
แผงกันชน ยุบเข้าใกล้ตัวเครอื่ งของไทย

ส่วนไทยเอง หลังจากไม่มกี ารติดเชือ้ ในประเทศ 100 กว่าวันนิดหน่อย ไข่โควิดก็แตก
เมื่อวานครบั ตามคาดครับ เป็นชวี ิตของคนกลางคืน ผลการสอบสวนโรคยงั ไม่ทราบว่า
มผี ู้ปว่ ยติดเชอ้ื ไปกค่ี น ขอส่งก�ำ ลงั ใจใหท้ กุ คนในชาติช่วยกนั ควบคมุ โรคอยา่ งเข้มข้น สยบ
โควิดในไทยอีกคร้ังหนึ่ง

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 397