สู้โควิดแบบไทยๆ

กลบั มาจากอดีตถงึ ปัจจบุ ัน โควิดสะกิดแผลเกา่ ทางสังคมทุกเรอ่ื ง
การสอบสวนโรคท�ำ ใหเ้ หน็ บาดแผลทางสังคมของชาติท่ีบางทีก็เปิดเผยไม่
ได้ และบางที (อยา่ งกรณีศูนยก์ กั ตวั ) เราก็ควรเปดิ เผยอยา่ งเตม็ ภาคภูมิ

ความเปิดเผย โปร่งใส คือ พฒั นาการของสงั คมไทย เหมือนแสง
สว่างท่ีไล่ปศี าจแหง่ ความมืดหรอื ความชว่ั รา้ ยออกไป การเปดิ เผยท�ำ ใหท้ กุ
คนสบายใจและร่วมใจช่วยเหลอื กนั หาทางออก

สงครามกบั โควิดซึง่ ยงั ไม่รู้ว่าจะยาวนานเพียงไหน จะสิน้ ไปด้วยใจ
ของคน เหมือนสงครามเวยี ดนามไหมครับ

อ่านแล้วอย่าลืมส่งกำ�ลังใจให้คุณหมอนักสอบสวนโรคในที่ต่าง ๆ
ของประเทศด้วยนะครบั

(25 เมษายน 2563)

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 201



เงนิ บรจิ าคทผี่ มคิดว่าจ�ำ เปน็ มากและคนยงั คดิ ไม่ถงึ
คอื บริจาคส�ำ หรบั ท�ำ งานปอ้ งกนั

และควบคมุ ไมใ่ ห้โรคแพร่กระจายในชมุ ชน
เรากจ็ ะคมุ โควิดได้ในระดบั ที่ไมเ่ ป็นภาระ

กบั คณุ หมอในโรงพยาบาลมากเกนิ ไป



ตอนท่ี 29

เกาให้ถูกทีค่ ัน

ทกุ วนั นมี้ ผี อู้ ยากบรจิ าคเงินช่วยนกั รบเสือ้ กาวน์ในโรงพยาบาล เปน็
เงินทองบา้ ง เป็นสิง่ ของ เช่น ชุดปอ้ งกนั การติดเช้ือของบุคลากรท่เี รียกว่า
PPE บา้ ง ถ้าเปน็ อเมรกิ าก็ต้องบรจิ าคเครอื่ งช่วยหายใจ เพราะไม่พอใช้

การบริจาคเหล่านั้นมีประโยชน์ครับ ถ้าโรงพยาบาลมีผู้ป่วยมาก
แต่ถา้ ผู้ปว่ ยมากจนล้นมือ เครอ่ื งมือเหลา่ นน้ั ถงึ จะมมี ากขน้ึ จนล้นพอกช็ ่วย
อะไรไม่ได้มาก แพทย์ต้องท�ำ งานหนกั มีสภาพหอผู้ป่วยและทท่ี �ำ งานทคี่ น
เยอะ การติดเช้ือในโรงพยาบาลก็จะเพิ่มขึ้น ระบบที่ล้มไปแล้วแก้กลับให้
ฟน้ื ยาก

เงินบริจาคท่ีผมคิดว่าจำ�เป็นมากและคนยังคิดไม่ถึง คือบริจาค
สำ�หรับทำ�งานป้องกันและควบคุมไม่ให้ โรคแพร่กระจายในชุมชน
ประเทศไทยปร่ิม ๆ ว่าจะเปิดประเทศได้แล้ว ถ้าเราร่วมกันช่วยเสริมการ
ป้องกันและควบคุมโรค เราก็จะคุมโควิดได้ในระดับท่ีไม่เป็นภาระกับคุณ
หมอในโรงพยาบาลมากเกินไป ท่สี �ำ คัญส�ำ หรับท่านทง้ั หลาย คอื ถา้ ไม่มีผู้
ป่วยใหม่ไปซกั พักหนงึ่ รัฐบาลจะปิดประเทศไปท�ำ ไม ไม่ว่าทีมไหนจะเปน็ ที่
ปรกึ ษานายกฯ กต็ ้องแนะน�ำ แบบเดยี วกนั ทง้ั นนั้ เราทา่ นทง้ั หลายจะได้ออก
จากกระดองเต่า โผล่หัวไปรบั แสงตะวนั กันสกั ที

การป้องกันโรคมีจุดออ่ นท่ีไหนในเชิงภูมิศาสตรป์ ระเทศไทย? ส่วน
หนึ่งคือ เมืองของการท่องเที่ยว กามสุขัลลิการนุโยค อีกส่วนคือพื้นท่ี
ชายแดนใต้ซง่ึ เปน็ จดุ อ่อนของปญั หาสาธารณสุขทกุ ปัญหา

ทศวรรษท่ีเร่ิมต้นด้วย พ.ศ. 2547 ประเทศไทยได้รับผลกระทบ
ทางเศรษฐกิจจากความไม่สงบในสามจังหวัดชายแดนใต้ แต่ละปีรัฐบาล
จะต้องอดั ฉดี เงินเขา้ พืน้ ท่ีไปนบั แสนลา้ น ทง้ั ด้านการทหาร ขา่ วกรอง และ

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 205

การพฒั นาเศรษฐกิจ ถา้ ชายแดนใต้ไม่เรยี บรอ้ ยย่อมส่งผลต่อประเทศไทย
โดยรวม

ศกึ โควิดในประเทศไทยมา 2 ทางใหญ่ คือ กจิ กรรมของคนเมือง
และ การเดินทางติดต่อกับประเทศที่มีการแพร่โรค รฐั บาลจดั การกจิ กรรม
คนเมืองและปิดน่านฟ้าไปเรียบร้อยโรงเรียนจีน (ทำ�เหมือนเมืองจีน) แต่
ชายแดนใต้ยังคงเป็นจุดอ่อนหรอื Achilles’ heel ส�ำ หรบั ประเทศไทย

ขอออกนอกเรอ่ื งนิดหนงึ่ ส�ำ หรบั คนท่ีไม่รู้ Achilles อยใู่ นมหากาพย์
อีเลียดของกรีก ตอนแรกเกิดมีคำ�ทำ�นายว่าจะต้องตายต้ังแต่อายุยังน้อย
แม่จงึ เอาไปท�ำ พิธสี รา้ งความคงกระพนั ชาตรี ท�ำ ใหฆ้ า่ ไม่ตาย แต่ท�ำ ไม่เสรจ็
สมบรู ณ์ ส่วนตรงเอน็ ร้อยหวาย (ทฝี่ รัง่ เรียกว่า “Achilles tendon”) ไม่
โดนชุบ เมื่อโตขน้ึ มา Achilles ออกรบมชี ยั โดยตลอด จนกระทั่งยกสุดทา้ ย
โดนสไนเปอร์ของฝ่ายข้าศกึ ใช้ธนูยิงอาบยาพิษเข้าจุดส้นเทา้ เลยต้องตาย

เรามีจดุ ออ่ น แต่เราก็มีความเข้มแขง็ ระบบสาธารณสุขของเราใน
ชายแดนใต้มีทีมดี ๆ อยู่หลายทีม เมื่อวานพูดถึงกลุ่ มสงขลาที่ไปค้นพบ
“แอง่ (pocket) ของผู้ติดเชอื้ ” ในศูนยก์ ักตัวผูเ้ ข้าเมืองผิดกฎหมาย วนั น้ี
จะพูดถงึ อกี ทีม คือ ยะลา ทีเ่ ขา้ หมู่บา้ นไข่แดงของโควิด ตรวจหาผู้ติดเชื้อ
เพิ่มเติมได้ผลน่าประทับใจเช่นกนั

จงั หวดั ยะลาเปน็ หนงึ่ ในจงั หวดั ต้น ๆ ท่ีโรงพยาบาลชมุ ชนแหง่ หนงึ่
โดนโควิดขวิดกระจยุ มผี ู้ปว่ ยน�ำ เชอ้ื เขา้ มาโดยเจา้ หน้าท่ีไม่รู้ตวั ยงั ผลใหเ้ จา้
หน้าทน่ี บั สิบต้องโดนกกั ตวั ตอนนพ้ี ้นระยะ 14 วนั แล้ว โชคดที ี่ไม่มใี ครเปน็
อะไรมาก จงั หวดั ยะลาเปน็ จงั หวดั ทม่ี ผี ู้ติดเชอื้ ต่อประชากรมากทสี่ ดุ จงั หวดั
หนึง่ ของประเทศ ขณะนี้ทีมสาธารณสขุ ยะลาตัง้ ตวั ได้จงึ ต้อง “เอาคืน”

จากการสอบสวนโรคจากผู้ป่วย ได้เบาะแสว่ามีผู้สัมผัสโรคอยู่ใน
ชุมชนหลายแห่ง ทางสาธารณสุขจึงขอความร่วมมือกับฝ่ายปกครองสั่ง
กำ�นันผู้ใหญ่บ้านอำ�นวยความสะดวกให้ทีมสอบสวนโรคเข้าไปลุย ตรวจ
ประชากรกลุ่ มเสี่ยงน้ีไปราว 2,800 คน พบเช้ือ 21 คน หรอื ราว 7.5 ราย
ต่อประชากรทีต่ รวจ 1,000 ราย และขณะนี้ยงั กำ�ลังดำ�เนินการตรวจต่อไป

นแี่ หละครับ จดุ คนั ของประเทศไทย ทีมงานเกาได้ถกู ทคี่ ันตรงเผง
เลย 7.5 ต่อพนั นับว่าไม่น้อยนะครบั ตวั เลข 21 คนท่เี พิ่มในกระดานของ

206 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ศบค. คงจะท�ำ ใหค้ นหลายคนหงดุ หงิดนิดหน่อย เมื่อไหรจ่ ะต�่ำ สิบซะที หมอ
ขยนั อยา่ งนเี้ ราเลยไม่ได้เปดิ เมืองกัน

วิทยาศาสตร์ หรอื ความจรงิ ต้องมาก่อนความปรารถนาครบั ทมี
สอบสวนโรคยะลาให้ความจริงของแผ่นดินไทยว่าเรายงั มี “แอ่ง (pocket)
ของผู้ติดเช้ือ” อยู่ โดยเฉพาะในชายแดนใต้ ประมาทไม่ได้เลย การพบ
และเชิญผู้ติดเช้ือเหล่าน้ีออกไปกักตัว ช่วยลดการแพร่กระจายโรค และ
ทำ�ให้ความปรารถนาของพวกเราท่ีจะเห็นโควิดหมดไป และเราเปิดเมือง
ได้เขา้ ใกลค้ วามจรงิ มากขึ้น

งานในพื้นท่ีชายแดนใต้ โดยเฉพาะท่ียะลาเป็นงานยากลำ�บากมาก
ครับ ประชาชนมีการศึกษาน้อย ชีวิตความเป็นอยู่ลำ�บาก ยากจน ความ
เขา้ ใจระหว่างคนชนบททน่ี น่ั กบั คนไทยส่วนใหญ่ของประเทศยงั เปน็ ปญั หา
อกี นาน การท่ที มี คุณหมอออกไปสอบสวนโรคในพืน้ ที่ไขแ่ ดงได้ผลดีขนาด
น้ี ควรได้รับการชมเชยย่ิง

วันน้ีผมไม่ได้เขียนเชียร์ลูกศิษย์ของผมอย่างเดียว ผมมีความ
ประสงคอ์ ยา่ งอื่นอยู่ด้วย

กลับมาที่เร่ืองการบริจาคเงินเพื่อสู้โควิด ผมเห็นว่าผู้บริจาคส่วน
ใหญ่ไม่ได้รับรู้ว่าเขาสามารถบริจาคสนับสนุนงานในแนวหน้าได้ และเงิน
บรจิ าคเพื่อกจิ กรรมปอ้ งกนั ได้กศุ ลและคุ้มคา่ มากกว่าการบรจิ าคเพื่อรกั ษา
พยาบาล โปรดมองขา้ มชอ็ ตไปด้วยกนั

เจ้าหน้าท่ีสอบสวนโรคในชายแดนใต้ทำ�งานเสี่ยงภัยท้ังโควิดและ
ความมน่ั คง ทผ่ี า่ นมาเขาท�ำ งานกลางวนั นบั แต่วนั นี้ไปเขาต้องท�ำ งานกลาง
คืนเนื่องจากเขา้ เทศกาลรอมฎอนแล้ว พนี่ ้องมสุ ลิมต้องพกั ผอ่ นในกลางวนั
มีกิจกรรมได้ในตอนกลางคืน

เบ้ียเลี้ยงค่าเดินทางของทีมสอบสวนโรคได้ตามระเบียบราชการ
ถึงไม่มาก แต่ก็ช่วยพยุงรายได้ของครอบครัวให้พออยู่ได้ในช่วงเศรษฐกิจ
โควิดนี้

อา้ ว แล้วจะใหบ้ รจิ าคอะไร? ถา้ ไม่มเี วลาอา่ น อยากจะจา่ ยเงินอยา่ ง
เดยี วกข็ า้ มไปดูตอนทา้ ยบทความเลยก็ได้ เวลาเปน็ ของมคี า่ แต่ความรทู้ ถ่ี กู
ต้องมคี า่ มากกว่าเวลาอันเร่งรีบนะครบั

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 207

ทุกวันนี้มีคนแจ้งความจำ�นงกับผมว่าต้องการบริจาค rapid test
(ชุดตรวจเร็ว) ท้ังทซ่ี ้ือจากบริษัทและจากมหาวิทยาลยั ต่าง ๆ ทผ่ี ลิตออก
มา แต่ขอโทษทีผ่ มต้องท�ำ ใหท้ า่ นผิดหวัง

ข้อความข้างบนบางตอนบอกแล้วว่า วิทยาศาสตร์มาก่อนความ
ปรารถนา การวิเคราะห์ด้วยหลักระบาดวิทยา (ซึ่งเป็นแกนกลางของ
วิทยาศาสตร์สาธารณสุข) สรุปได้ว่า rapid test มคี วามไวไม่พอท่ีจะตรวจ
พบผู้ติดเชอื้ ในระยะต้น ๆ ทแ่ี พร่โรคได้จาก rapid test ซง่ึ เปน็ ผลลบปลอม 1
ถ้าเราใช้วิธีน้ีในจังหวัดยะลาท่ียกตัวอย่างมา คนท่ีมีโรคโควิดในชุมชนท้ัง
16 คน จะพบเชอื้ เพยี ง 12 คน อีก 4 คนลอยนวลแพร่เช้ือต่อ ถา้ อยากให้
ประเทศไทยกลบั สู่ปรกติเร็ว ๆ ก็อยา่ ปลอ่ ยให้ผ้แู พรเ่ ช้อื ลอยนวลนะครับ

Rapid test ยงั ให้ผลบวกปลอมด้วย คนที่ rapid test ให้ผลบวก
อาจจะไม่ได้กำ�ลังแพร่เชื้อ เพราะแอนติบอดี อาจจะมาจากเชื้อตัวอื่นท่ี
คลา้ ยกนั พวกนกี้ เ็ ลยต้องถกู จบั ตวั แยกไปอยกู่ บั คนทตี่ ิดเชอื้ จรงิ และกลาย
เป็นผู้ติดเชอ้ื จรงิ ในทส่ี ุด

ขอต่อเรื่องแอนติบอดีอีกนิดก่อนท่ีจะพูดว่าควรบริจาคเงินเพื่อซื้อ
อะไร แอนติบอดีท่ีตรวจพบด้วย rapid test เป็นลายเซ็นของเชื้อว่ามา
เชค็ อินในคน ๆ น้ีแล้ว ไม่ได้บอกว่าคนนมี้ ภี ูมิคุ้มกันสู้เช้อื โรคได้แล้วนะครับ
ในยุโรปหลาย ๆ ประเทศ บอกว่าจะตรวจ rapid test แล้วออก “immunity

1) การตรวจหรือการทดสอบทุกชนิดอาจมีความคลาดเคล่อื นได้ไม่มากก็น้อย ทำ�ใหเ้ กิดผล
การตรวจออกมาเป็น 4 ลักษณะ ได้แก่

(1) ผลบวกแท้ (true positive) หมายความว่า ผู้ท่ีเป็นโรคถูกตรวจว่าเป็นผลบวก
คอื ผลการตรวจช้อี ย่างถกู ต้องว่าเปน็ โรคอยูจ่ ริง

(2) ผลบวกปลอม (false positive) หมายความว่า คนปกติหรือไม่ได้เปน็ โรคถกู ตรวจว่า
เป็นผลบวก คือ ผลการตรวจช้ีอยา่ งหลอก ๆ ว่าเป็นโรค ท้ัง ๆ ท่ีเปน็ คนปกติหรอื
ไม่ได้เปน็ โรค

(3) ผลลบแท้ (true negative) หมายความว่า คนปกติหรอื ไม่ได้โรค ถูกตรวจพบว่า
เป็นผลลบ คือ ผลการตรวจช้อี ย่างถูกต้องว่าเปน็ ปกติหรอื ไม่ได้เปน็ โรค
(4) ผลลบปลอม (false negative) หมายความว่า ผู้ที่เป็นโรค ถูกตรวจพบว่าเป็น
ผลลบคือ ผลการตรวจช้ีอย่างหลอก ๆ ว่าเป็นปกติ หรือไม่ได้เป็นโรค ท้ัง ๆ ท่ีเป็น
โรคอยูจ่ ริง

208 สู้โควิดแบบไทย ๆ

passport” หรือพาสปอร์ตสำ�หรับคนท่ีมีแอนติบอดีท่ีระบุว่าคุณไม่ติดเชื้อ
อีกแล้วเพราะคุณมีแอนติบอดีแล้ว คุณพร้อมแล้วท่ีจะลุยอะไรก็ได้เก่ียว
กับโควิด ที่ไหนเมื่อไหรก่ ็ได้

องคก์ ารอนามยั โลกได้ยินถงึ กบั ผงะ ออกแถลงการณ์ 2 เรอ่ื งติดต่อ
กนั ภายในไม่กีว่ ัน เร่ืองแรก คือ ไม่ให้ใช้ rapid test ส�ำ หรบั คดั กรองและ
ตรวจวินิจฉัย เร่ืองท่ีสองคือให้เลิกล้มความคิดเร่ืองการออก immunity
passport ซะ เพราะเปน็ false security หรือความปลอดภยั ไม่จรงิ ท�ำ ให้
ผูท้ ี่ตรวจพบว่ามแี อนติบอดแี ต่ไม่มภี ูมิคุ้มกนั ต้องติดโรคและปว่ ยมากข้ึน

เราอาจจะสงสัยเรื่องท่ีสภากาชาดไทยขอให้คนติดเชื้อและหาย
แล้วไปบริจาคพลาสมาเพื่อเอาไว้ช่วยคนป่วยจากเชอื้ โควิด อนั นัน้ เปน็ งาน
วิจัยครับ ความคิดในการเอาซีรั่มของคนท่ีหายป่วยไปรักษาคนป่วยเป็น
ความคิดทมี่ มี าหลงั การค้นพบเรอื่ งภูมิคุ้ มกนั โดยกลุ่ มนกั วิทยาศาสตรย์ โุ รป
รุ่ น ๆ หลยุ ส์ ปาสเตอร์ เมื่อราวร้อยปที ีแ่ ล้ว เราอาจจะได้ยินช่ือ Pasteur
Institute ซงึ่ เปน็ สถาบนั ใหญ่วิจัยเร่ืองไวรสั และวคั ซีน ข้าง ๆ บา้ นเราก็มี
เวียดนาม กัมพูชา และลาว ทร่ี ัฐบาลฝร่งั เศสไปตง้ั Pasteur Institute เพื่อ
ใหเ้ ห็นความยิง่ ใหญ่ทางวิทยาศาสตรก์ ารแพทยข์ องฝรั่งเศส (หลุยส์ ปาส
เตอร)์ ประเทศท่ีไม่ได้อยใู่ ต้อาณานิคมของฝร่งั เศสไม่มสี ถาบนั แบบน้ี ใน
ยุโรป ประเทศส่วนใหญ่เขาจะต้ัง Institute of Serology ทำ�งานแบบน้ี
ประเทศไทย สภากาชาดไทยในส่วนท่ีไม่ใช่งานบรรเทาทกุ ข์ กถ็ อื ได้ว่าเปน็
Institute of Serology เหมือนกนั “sero” ก็คือ เซรุ่ม ซงึ่ เป็นส่วนสำ�คญั
ของพลาสมา สมยั กอ่ นสภากาชาดมีสวนงู เอาพิษงูไปฉีดกระตุ้นภูมิคุ้มกัน
ในม้า แล้วเอาเซรุ่ มของม้าสกดั ออกมาเอาไว้รกั ษาคนท่ีถกู งกู ดั

ในวิทยานิพนธ์ของกรมหลวงสงขลานครินทร์ สมัยเรียนท่ีมหา
วิทยาลยั ฮารว์ ารด์ พระองคท์ า่ นกศ็ กึ ษาวิจยั การใชเ้ ซรุ่ มในการรกั ษาโรคหดั
รายงานเกบ็ อยทู่ ีห่ ้องสมดุ โรงพยาบาลศิริราช

ปัจจบุ นั เราคงไม่ได้ใชเ้ ซรุ่มสด ๆ อกี ต่อไปแล้ว มีวิธสี กดั เอาส่วนท่ี
มแี อนติบอดีมาก ๆ เรียกว่า immunoglobulin ออกไปรกั ษาโรคต่าง ๆ อยู่
เหมือนกนั แต่ส่วนใหญ่เอาไปจับพิษของเช้อื โรค (ไม่ใช่ตัวเชื้อโรคนะครบั )
ไม่ให้พิษน้ีไปท�ำ รา้ ยร่างกาย เช่น บาดทะยัก และโรคต่าง ๆ อีกหลายโรค

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 209

เราช่วยกันเชียร์และสนับสนุนงานวิจัยของสภากาชาดนะครับว่าจะได้ผล
จรงิ ไหม

การวัดแอนติบอดีในร่างกายว่าสามารถฆ่าเชื้อไวรัสเป็น ๆ ได้
จรงิ หรือเปล่า เรียกว่า neutralizing antibody test ส�ำ หรบั โควิดซึง่ เป็น
เช้ืออันตรายมาก ต้องทำ�การทดลองในห้องที่มีระดับความปลอดภัยทาง
ชวี วิทยา (biosafety) สูงเปน็ พิเศษซ่งึ ในเมืองไทยมีไม่กีแ่ ห่ง ผมยังไม่เคย
ได้ข่าวว่ามีแห่งไหนทจี่ ะท�ำ เรอื่ งน้ี

กลับมาเข้าเร่ืองบริจาคนะครับ ผมสนบั สนุนให้ท่านช่วยกนั บริจาค
PPE และอุปกรณต์ ่าง ๆ สำ�หรบั โรงพยาบาลเพื่อรบั รกั ษาผู้ปว่ ยโควิดต่อไป
แต่ไม่สนบั สนุนให้บริจาคโดยการซือ้ rapid test ไปตรวจคนกลุ่ มใดในขณะ
นี้ ด้วยเหตทุ ่เี รายงั มี test ที่องค์การอนามยั โลกยอมรบั คอื RT-PCR จาก
เงินภาษอี ากรของเราเองทก่ี รมวิทยาศาสตรก์ ารแพทยจ์ ดั หามาอยา่ งเพยี ง
พอนบั แสนชดุ ในแต่ละวนั ทั่วประเทศมคี วามสามารถตรวจผู้ป่วยรวมกัน
ได้ราว 20,000 คน การตรวจแบบน้ีเป็นการตรวจมาตรฐานที่เราใช้ในการ
ติดตามสถานการณข์ องโรคได้แม่นย�ำ ถา้ โรงพยาบาลทงั้ หลายได้รบั บรจิ าค
rapid test แล้วหันไปใช้แทน RT-PCR เราจะไม่รู้เลยว่าสถานการณ์โรค
เป็นอยา่ งไร

การบริจาคท่ีอยู่บนพื้นฐานทางวิทยาศาสตร์ (ระบาดวิทยา) จะ
ได้ทั้งกศุ ลไปภพหน้า และได้ผลทำ�ให้โควิดลดลงในเวลาอนั ใกลข้ องภพนี้

ทจี่ งั หวัดยะลา ทีมสอบสวนโรคขยนั มากครบั ออกท�ำ งานทั้งกลาง
วนั และกลางคืนอย่างท่ีว่า เก็บตัวอย่างจากผู้สัมผสั มามากมาย จุดคอขวด
คอื การตรวจทางหอ้ งปฏบิ ตั ิการครบั วิธกี ารตรวจ RT-PCR ชา้ อยทู่ กี่ ารสกดั
RNA หรอื สารพนั ธกุ รรมของเชอื้ (ตวั นเี้ ปน็ ไวรสั ทมี่ รี หสั พนั ธกุ รรมเปน็ RNA
ไม่ใช่ DNA) เมื่อสปั ดาห์ที่แล้วสิ่งส่งตรวจไปกองรวมกนั อย่ใู นตู้เยน็ จนเตม็
เพราะตรวจไม่ทนั สัปดาหน์ ี้ดีข้นึ เพราะทางห้องแลบ็ โรงพยาบาลยะลาได้
แปะโปง้ สัง่ ซอื้ เคร่ืองสกัด RNA มาใช้ ชวั่ โมงหนง่ึ สกดั ได้ 24 ราย ช่วยได้
เคลียร์ดินพอกหางหมู (backlog) ได้มาก เมื่อได้ผลการตรวจเรว็ ทมี งาน
ภาคสนามกม็ ีเปา้ ว่าจะไปสอบสวนโรค ณ จุดไหนต่อ เป็นการล็อกเป้าสนธิ
ก�ำ ลงั ยงิ ขปี นาวธุ ไปทแี่ หลง่ ไขแ่ ดงของโควิดอยา่ งรวดเรว็ และพลาดเปา้ น้อย

210 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ผมถามผเู้ ชย่ี วชาญจากกรมวิทยาศาสตรก์ ารแพทยแ์ ล้ว เครอ่ื งสกดั
RNA เครอื่ งละราว 800,000 บาท ซ่ึงโรงพยาบาลต้องจดั ซอื้ และไปหาวิธี
ซิกแซก็ เอาเงินหมวดอื่นมาใช้ ซ่งึ ก็เส่ยี งกบั การโดน สตง. เล่นงาน ถา้ พวก
เราช่วยกนั คนละไม้คนละมือบรจิ าคเงินให้โรงพยาบาล ท�ำ ให้ไม่ต้องล�ำ บาก
ทมี งานทางจังหวดั ยะลาจะได้มีกำ�ลงั ใจว่าถึงแม้อยู่สดุ ปลายด้ามขวานก็ไม่
ได้ถูกทอดท้ิง เงินที่ท่านบริจาคจะเป็นกำ�ลังใจเสริมกำ�ลังกายของทีมงาน
จังหวัดยะลา ให้เร่งท�ำ งานรวดเร็วย่งิ ข้ึน

ผมบอกตำ�แหน่งท่ีคันจากโควิดแน่นอนแล้วนะครับ ช่วยกันเกา
หน่อย

บรจิ าคได้ท่ีบัญชี “เงินบริจาคโรงพยาบาลยะลา”
ธนาคารกรุงไทย สาขาสิโรรส อ�ำ เภอเมือง จงั หวดั ยะลา
หมายเลขบญั ชี 932-0-83082-7
เงินบรจิ าคหกั ภาษีได้นะครับ ขอใบเสรจ็ รับเงินได้จาก รพ. ยะลา
โทร. 0 7324 4712


(26 เมษายน 2563)

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 211



ผลการตรวจในตา่ งประเทศ
จะเชื่อถือได้ไหม ไม่ได้ข้นึ อยู่กับแพทย์ผ้ลู งนาม
แต่ข้นึ กบั วธิ ีการเก็บตัวอยา่ งและคณุ ภาพของห้องทดลอง
ตอ้ งตรวจด้วยวิธี RT-PCR ไมใ่ ชต่ รวจเลือดหาแอนติบอดี
หรอื rapid test หอ้ งแล็บต้องผา่ นมาตรฐานของชาติ



ตอนท่ี 30

Fit to Travel Certificate

ที่ผ่านมามีแรงงานไทยตามชายแดนจำ�นวนมากไปทำ�งานใน
มาเลเซียเนื่องจากเหตุผลทางเศรษฐกิจ ขณะน้ีมีโรคโควิดระบาด และ
เศรษฐกจิ ในมาเลเซียมีปญั หา การจา้ งงานต่าง ๆ ลดลง แรงงานส่วนหน่ึง
จงึ ต้องการกลบั บ้าน

ภายในประเทศไทยเอง การระบาดของโควิดเปน็ ภยั ทางความมนั่ คง
รฐั บาลพยายามป้องกันและควบคุมโรคในทุก ๆ วิถที าง

วิถีทางหนึ่ง ก็คือ การยกเลิกการเข้าเมืองของคนต่างชาติ และ
ชะลอการกลบั เขา้ ประเทศของคนไทยจากประเทศทม่ี กี ารระบาดของโรคโดย
การกำ�หนดให้คนไทยต้องมใี บรับรองแพทย์สำ�หรับผเู้ ดินทาง ท่เี รียกกนั ว่า
“Fit to Travel Certificate”

สถานการณก์ ารระบาดของโรคนเี้ ปลย่ี นแปลงเรว็ มาก ขอ้ ก�ำ หนดนี้
จึงควรได้รับการทบทวนอย่างจริงจังว่ายังคงเหมาะสมสำ�หรับสถานการณ์
หรอื ไม่ ทงั้ ด้านเหตผุ ลทางการแพทย์ คอื ความปลอดภยั หรอื ความสมบรู ณ์
ทางสขุ ภาพของผเู้ ดินทาง และความปลอดภยั ของประชาชนภายในประเทศ
จากการระบาดของโรค ตลอดจนสิทธิความเปน็ พลเมืองไทยของผเู้ ดินทาง
และหลักแห่งมนษุ ยธรรมท่ีจะต้องช่วยเหลือผูย้ ากไร้

ประการแรกความปลอดภัยทางสขุ ภาพของผเู้ ดินทางเอง
International Air Transport Association (IATA) กำ�หนดว่าสาย
การบินอาจจะขอให้ผู้ โดยสารท่ีสายการบินไม่แน่ใจว่าควรจะให้ข้ึนเครื่อง
หรือไม่ แสดงใบรบั รองแพทย์สำ�หรับผเู้ ดินทาง (Fit to Fly Certificate)
เพราะสภาพต่าง ๆ ในอากาศยานไม่เหมือนบนพื้นดิน สรีรวิทยาของผู้
โดยสารอาจจะไม่พร้อมรับการเปลยี่ นแปลง แต่อยา่ งไรก็ตาม สายการบิน
อาจจะจดั เตรยี มความพรอ้ มพิเศษส�ำ หรบั ผเู้ ดินทางท่ีไม่แขง็ แรงภายใต้ค�ำ
แนะนำ�ของแพทยเ์ ป็นราย ๆ ไป

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 215

กรณขี องโรคโควิด นัน้ IATA แนะนำ�ให้สายการบินต่าง ๆ ปฏบิ ัติ
ตามคำ�แนะนำ�ขององค์การอนามัยโลกในการจัดการป้องกันปัญหาการ
ระบาดของโรคและการจัดการกับผู้โดยสารท่ีสงสัยว่าอาจจะติดเช้ือ ทงั้ ใน
อากาศยานและสนามบิน แต่ก็ไม่ได้ระบุหา้ มผู้ติดเชอื้ เดินทาง

สายการบินเป็นบริษัทเอกชน มีสิทธิท่ีจะรับหรือปฏิเสธที่จะให้
บริการแก่ผู้โดยสารบางคนได้ด้วยเหตผุ ลอนั สมควร

แต่การผ่านแดนจากมาเลเซียเกือบท้ังหมดเป็นการเดินทางทาง
บก (ใชร้ ถยนต์ รถไฟ เดินเท้า) หรือ ทางเรือ มเี หตุผลทางการแพทยน์ ้อย
มากท่ีจะต้องกังวลว่าสรีรวิทยาของผู้เดินทาง ปัญหาหลักคือ ปัญหาทาง
ระบาดวิทยา

รัฐบาลจึงควรเปลย่ี นค�ำ ว่า Fit to Travel ซงึ่ ผมยงั ไม่พบว่ามีท่ีไหน
เขาใชก้ นั เปน็ Certificate of SARS-CoV-2 test หรอื ใบรบั รองผลการตรวจ
หาเชือ้ นใี้ หช้ ัดเจนไปเลย

ผลการตรวจในต่างประเทศจะเชอื่ ถอื ได้ไหม ไม่ได้ขนึ้ อยกู่ บั แพทยผ์ ู้
ลงนาม แต่ข้นึ กับวิธีการเก็บตวั อยา่ งและคณุ ภาพของหอ้ งทดลอง รฐั บาล
ไทยต้องกำ�หนดว่าวิธีการตรวจต้องดำ�เนินการตามมาตรฐานขององค์การ
อนามัยโลก เช่น ต้องเก็บตวั อยา่ งจาก nasopharynx คือ ล้วงเข้าไปด้าน
หลงั ของโพรงจมูก ต้องตรวจด้วยวิธี RT-PCR ไม่ใช่ตรวจเลอื ดหาแอนติบอดี
หรอื rapid test นอกจากน้ีห้องแล็บต้องผ่านมาตรฐานของชาติ

ถ้าผ่านการตรวจท่ีมาตรฐานแล้วให้ผลลบจะเชื่อใจได้ ไหมว่าไม่
ติดเช้ือ เช่อื ไม่ได้อยูแ่ ล้ว เพราะเชอื้ อาจจะเข้าไปในรา่ งกายและยังไม่เพิ่ม
จำ�นวนพอท่ีตรวจพบได้ อย่างไรเสียเมื่อผ่านด่านมาแล้วก็ต้องกักตัวในท่ี
ท่ีทางราชการก�ำ หนด 14 วนั

ถ้าตรวจแล้วพบว่ามีเชื้อ ควรจะให้อยู่ในต่างประเทศไปก่อน หรือ
กลับมาดูแลรักษาในประเทศไทยในฐานะท่ีเป็นคนไทย เร่ืองนี้สุดท้ายแล้ว
ต้องไปถามศาลปกครอง แต่กอ่ นถงึ จดุ สดุ ทา้ ย ขอใหแ้ งค่ ิดทางระบาดวิทยา

ในมมุ มองทางระบาดวิทยา สถิติผลการตรวจเชอื้ ของคนไทยทก่ี �ำ ลงั
ขอเข้าประเทศสำ�คัญมาก ถ้าสถิติพบว่าสัดส่วนของคนไทยเหล่านี้ติดเช้ือ
ไม่มาก คนไทยท่ีต้องการเดินทางเข้าไม่มาก และระบบสาธารณสุขไทย

216 สู้โควิดแบบไทย ๆ

พอรับไหว ก็ควรที่จะให้กลับมาตรวจท่ีเมืองไทยเสียเลย โดยไม่ต้องเสีย
เงินเสยี เวลารอ และไม่แน่ใจกบั คณุ ภาพของใบรบั รองแพทย์ ไม่ว่า Fit to
Travel ท่ีหลอก ๆ หรือผลการตรวจทางแล็บที่ไม่แน่นอน อย่างไรก็ตาม
การเดินทางทางบกก็ต้องมีมาตรฐานป้องกันการแพร่เช้ือเหมือนที่เราทำ�
ในประเทศไทย

ถ้าคนไทยในต่างประเทศติดเช้ือมาก และต้องการเดินทางเข้า
มามาก ระบบสาธารณสุขชายแดนไทยรับไม่ไหว เราจะท�ำ อย่างไร? ก็ต้อง
ดูกำ�ลงั สำ�รองทางสาธารณสขุ รอบใน ว่าพรอ้ มรบั หรอื ไม่ ก็เป็นเร่ืองท่ีเรา
จะต้องว่ากันต่อไป

สรุปสัน้ ๆ ก็คือ
1. เอกสาร Fit to Travel ที่รัฐบาลก�ำ หนดควรยกเลกิ เปลยี่ นเปน็
ผลการตรวจทางห้องแลบ็ ด้วยมาตรฐานขององค์การอนามยั โลกแทน
2. สถานเอกอัครราชทูตและกงสุลต้องเก็บสถิติผลการตรวจว่า
อัตราพบเชื้อของคนไทยในต่างประเทศเป็นอย่างไร แจ้งต่อสื่อมวลชน
พร้อม ๆ กบั รฐั บาล
3. กระทรวงสาธารณสขุ ประเมินความพร้อมในการรบั คนไทยกลับ
ทางบกของระบบสาธารณสุขในเขตชายแดนและในเขตรอบในถัดมาว่า
พร้อมรับผู้ปว่ ยมากน้อยเพยี งไร
4. รฐั บาลน�ำ ขอ้ มูลทงั้ สองส่วนมาประมวลเพื่อทบทวนนโยบายการ
รับคนไทยกลบั จากต่างประเทศทางบก
5. พลเมืองไทยอาจจะร้องศาลปกครอง หากรัฐไม่สามารถชี้แจง
เหตผุ ลในการด�ำ เนินการที่พลเมืองเห็นว่าไม่สมควร
(27 เมษายน 2563) 1

1) หลังบทความน้เี ผยแพรร่ าวสองสัปดาห์ รฐั บาลก็รับคนไทยกลับประเทศโดยผา่ นระบบ
กกั กนั โรคในสถานท่ีทีร่ ฐั จดั ไว้ (state quarantine) ระหว่างกักตัวตรวจพบคนไทยท่ีติด
เชื้อจากต่างประเทศจ�ำ นวนหน่ึง ซึง่ ทางสาธารณสุขรับไปรักษา ไม่ปรากฏว่าคนเหล่าน้ี
แพร่เชือ้ ในประเทศ จนในทีส่ ุดการแพรเ่ ช้อื ในประเทศก็หายไป เหลอื แต่ผู้ติดเช้ือที่กลบั
มาจากต่างประเทศเทา่ นนั้ นับเป็นความสำ�เร็จที่คนไทยภูมิไทยและต่างชาติยกย่อง

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 217



พวกเราอาจจะบอกวา่ ทีเ่ ป็นอยา่ งนน้ั
เพราะระบบสาธารณสขุ ไทยควบคมุ โรคไดด้ ี ซงึ่ ก็จริง

แต่เพ่ือนบ้านซง่ึ ระบบสาธารณสุขอ่อนแอกวา่ เรา
ก็ไม่ไดม้ กี ารระบาดรนุ แรงมากนกั

ค�ำ ตอบจงึ อาจจะอย่ทู ี่ววิ ฒั นาการของเช้อื ด้วยเหมอื นกัน



ตอนท่ี 31

ศกึ โควดิ ยกสอง

เมื่อ 2 สัปดาหท์ ี่แล้ว ผมเคยเขยี นบทความลุ้ นไว้แล้วจาก regres-
sion equation ว่า ถ้าทุกอย่างลดลงด้วยอัตราคงที่ เราจะเห็นจำ�นวน
ผู้ป่วยรายใหม่น้อยลงทกุ ที จนเกือบจะหมดในปลายเดือน กอ่ นทจี่ ะมีข่าว
ว่าสิงคโปรเ์ ขากเ็ ดาแบบเดยี วกนั ทช่ี า้ กว่าคาดนิดหน่อยคงจะเปน็ เพราะเรา
ไม่ได้ค�ำ นงึ ถงึ จ�ำ นวนผู้ปว่ ยใหม่ทนี่ �ำ เขา้ จากต่างประเทศ

วันนข้ี อไม่เดา ไม่ลุ้น ขอคยุ เรอ่ื งความรู้ท่ัวไป 2 เรื่อง
เร่ืองแรก เกี่ยวกับวิวัฒนาการของไวรัสและคน ที่เอามาอธิบาย
การระบาดของโรค เรื่องท่ีสองเก่ียวกับมาตรการทางระบาดวิทยาท่ีต้อง
เข้มข้นขน้ึ
ระบาดวิทยาเป็นเรื่องของการใช้ตรรกะ ความรู้ทางระบาดวิทยา
พฒั นามากอ่ นความรเู้ รอ่ื งเชอื้ โรคหลายทศวรรษ หมอสูตินรเี วชชาวฮงั การี
พบว่า ผู้หญิงที่คลอดลูกในโรงเรียนแพทย์มีอัตราตายมากกว่าคนที่คลอด
ระหว่างทางก่อนถึงโรงพยาบาลเสียอีก และพบว่าแผลติดเช้ือหลังคลอด
ของผู้หญิงท่ีคลอดในโรงเรียนแพทย์มีลักษณะและกล่ินคล้ายกับแผลติด
เชอ้ื ทหี่ มอติดจากการโดนมดี ผา่ ตดั บาดมือ เขาเชอ่ื ว่าหมอในโรงเรยี นแพทย์
น่ันแหละเปน็ คนเอาอะไรบางอยา่ ง (ตอนนั้นมนษุ ย์ยังไม่รจู้ กั เช้อื โรค) จาก
ศพมาติดให้คนไข้ สุดท้ายเขาเลยทดลองให้แพทย์ในโรงพยาบาลน้ันเอา
ปูนคลอรีนที่ใช้สำ�หรับดับกล่ินไปล้างมือหลังผ่าศพ จากน้ันอัตราตายของ
ผู้หญิงท่ีคลอดในโรงพยาบาลก็ลดลง อีกหลายปีต่อมานักวิทยาศาสตร์จึง
สามารถเพาะเช้ือและแยกเชื้อจากบาดแผลได้ การล้างมือป้องกันความ
ตายได้ เขารู้กันมาต้ังนานเกอื บสองร้อยปีแล้วละ่

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 221

ตอนท่ีโรคซารส์ เริม่ ระบาดในปี พ.ศ. 2545 วงการแพทยก์ ็ไม่รู้ว่า
เช้ืออะไรเป็นสาเหตุ นักระบาดวิทยาสอบสวนโรคแล้วได้ข้อสรุปว่าโรคน้ี
ติดต่อทางระบบหายใจ และมีมาตรการเว้นระยะห่างทางสังคม (social
distancing) กอ่ นทน่ี กั ไวรสั วิทยาจะรู้ว่าเชอื้ กอ่ โรคคอื SARS-CoV หรอื ทผี่ ม
จะเรยี กว่าไวรสั ซารส์ ตอนนนั้ วิทยาศาสตรด์ ้านพนั ธกุ รรมระดบั โมเลกลุ เพิง่
จะเรมิ่ กา้ วหน้า ใชเ้ วลาหลายสปั ดาหก์ ว่าจะถอดรหสั พนั ธกุ รรมได้ ขอ้ มูลจาก
รหัสพันธกุ รรมในตอนนนั้ ก็ไม่รู้ว่าจะเอาไปควบคมุ โรคได้อย่างไร โรคซารส์
สงบไปได้จากมาตรการหลัก ๆ ทางระบาดวิทยา คอื การสอบสวนโรค หา
ผู้สมั ผสั โรค แล้วแยกผู้ติดเชอ้ื ออกไปจากประชากร ใช้มาตรการด้าน social
distancing บ้างแต่ไม่เข้มข้นเท่ากับท่ีเราใชก้ ับโควิดในทกุ วนั น้ี

อีกเกอื บ 2 ทศวรรษต่อมา คอื ในปี พ.ศ. 2562 วิทยาการพันธุ
ศาสตร์ก้าวหน้าไปกว่าเดิมมาก ภายในไม่ก่ีวันหลังจากที่พบการระบาดท่ี
เมืองอฮู่ นั่ นกั วิทยาศาสตรจ์ นี กถ็ อดรหสั พนั ธกุ รรมของเชอ้ื ไวรสั โคโรนา ซงึ่
ต่อมาได้ชอื่ ว่า SARS-CoV-2 (ซึ่งผมขอเรยี กงา่ ย ๆ ว่าไวรัสโควิด) ได้สำ�เร็จ
แล้วประกาศใหท้ ่วั โลกร้รู หสั พนั ธกุ รรมทั้งหมด (genome) อันน้ีเองท�ำ ให้
เกาหลใี ต้ซงึ่ มวี ิทยาศาสตรอ์ ตุ สาหกรรมไบโอเทคทเ่ี ข้มแขง็ ผลิตชดุ ตรวจหา
เชือ้ โดยวิธีทเ่ี รยี กว่า Reverse transcription polymerase chain reaction
(RT-PCR) และแจกให้ใช้ไปทั่วประเทศ เป็นอาวุธหลักที่ใช้ในการควบคุม
โรคของประเทศน้นั

รหัสพันธุกรรม (genome) ของไวรัสเล็กจนเทียบไม่ได้กับรหัส
พนั ธกุ รรมของมนษุ ย์ ทง้ั ไวรสั และมนษุ ยต์ ่างมวี ิวฒั นาการตลอดเวลา ไวรสั
ตวั นม้ี ีโครงสรา้ งภายนอกเปน็ หนามเปน็ ซี่ ๆ (spike) เอาไว้เกาะและเจาะเขา้
เซลล์ เมื่อเขา้ ไปได้แล้วจะไปควบคมุ โรงงานภายในเซลล์ใหเ้ ซลลส์ รา้ งตวั มนั
เองออกมาจำ�นวนมาก จำ�นวนไวรัสท่ีมากมายนี้จะกระตุ้ นให้ร่างกายตอบ
สนองปลอ่ ยสารต่าง ๆ (ได้แก่ cytokines) ท่กี ระตุ้นท�ำ ใหเ้ กิดการอักเสบ
อยา่ งท่วมท้นในส่วนลกึ ของปอด ทำ�ให้การแลกเปลยี่ นออกซิเจนเกิดขึ้นไม่
ได้ จนผู้ปว่ ยต้องเสยี ชวี ิตเพราะหายใจไม่ออก ผู้ปว่ ยทม่ี อี าการหนกั หลงั รอด
ตายไปแล้ว ปอดที่เป็นสนามรบก็อาจจะมีพังผืดเกิดขึ้นมาร้ังเนื้อเยื่อของ
ปอด ท�ำ ใหห้ ายใจได้ยากกว่าคนปรกติ

222 สู้โควิดแบบไทย ๆ

เวลาไวรัสอยู่ในเซลล์ การสร้างไวรัสรุ่ นใหม่จำ�นวนมากย่อมมีการ
ผา่ เหลา่ (mutate) ไปบ้าง การผา่ เหลา่ น้แี หละคือรากฐานของวิวัฒนาการ

ไวรัสซาร์สกบั ไวรสั โควิดมีสายวิวัฒนาการทแ่ี ยกกนั พอสมควร
เทยี บคณุ สมบตั ิทางระบาดวิทยา ไวรสั ซารส์ แพร่ได้ไม่เกง่ เทา่ ไวรสั
โควิด
ไวรัสซาร์สทำ�ให้ผู้ป่วยอาการหนัก ต้องเข้าโรงพยาบาล คนไข้
ไอตลอดเวลา หมอไม่รู้ว่าที่ไอออกมาเปน็ ไวรัส หมอกเ็ ลยติดเชื้อ แล้วแพร่
ต่อในโรงพยาบาล ไวรัสโควิดทำ�ให้เกิดอาการที่มีความรุนแรงหลากหลาย
ทั้งท่ีน้อยกว่าและท่ีเท่ากับซาร์ส แต่โดยท่ัวไปอาการรุนแรงน้อยกว่า
อาการไข้เกิดช้ากว่า มีระยะเวลาท่ีผู้ป่วยมีเช้ือแต่ยังไม่ทันมีอาการป่วยไข้
(pre-symptomatic) นานกว่า โรคโควิดมรี ะยะนน้ี านจงึ แพร่ได้กว้างขวาง
กว่าโรคซารส์
จากการถอดรหัสทางพันธุกรรมของนักไวรัสวิทยาไทย เช้ือท่ีแพร่
ระบาดในสนามมวยในกรุงเทพฯ ท่ีผ่านมาเป็นสายพันธุ์เดียวกับท่ีระบาด
ในอู่ฮ่นั แต่อยเู่ มืองไทยซกั พกั หน่ึง ความสามารถในการระบาดและความ
รุนแรงของโรคดูเหมือนจะน้อยกว่าอยู่เมืองจนี สังเกตได้จากอัตราการติด
เชื้อจากการสัมผัสกับผู้ป่วยในครัวเรือนของเราและอตั ราตายของผู้ติดเช้ือ
ในคนไทยก็ไม่สูงมากเทา่ คนจนี
พวกเราอาจจะบอกว่าท่ีเป็นอย่างนั้นเพราะระบบสาธารณสุขไทย
ควบคุมโรคได้ดี ซึ่งก็จริง แต่เพื่อนบ้านซึ่งระบบสาธารณสุขอ่อนแอกว่า
เราก็ไม่ได้มีการระบาดรุนแรงมากนัก คำ�ตอบจึงอาจจะอยู่ท่ีวิวัฒนาการ
ของเชื้อด้วยเหมือนกัน
ความรุนแรงของโรคไม่ได้เกิดจากวิวัฒนาการของเชื้ออย่างเดียว
คนหรอื สตั ว์ท่ตี ิดเชอื้ ก็มกี ระบวนการวิวฒั นาการด้วย
ในออสเตรเลีย เมื่อคนขาวเข้าไปต้ังถิ่นฐานก็ได้นำ�กระต่ายจาก
ยุโรปไปแพร่เพื่อใช้เป็นกีฬาล่าสัตว์ ต่อมากระต่ายที่นำ�เข้าน้ีแพร่พันธุ์ได้
มาก เพราะเป็นสัตว์ต่างถน่ิ ไม่มีศตั รู กระต่ายท�ำ ลายผลผลิตของประเทศ
ไปมาก เมื่อปี พ.ศ. 2493 นกั วิทยาศาสตรอ์ อสเตรเลียท�ำ สงครามชวี ภาพ
กับกระต่ายเหล่านี้โดยการปลอ่ ยเชื้อไวรสั ชอื่ “Myxoma virus” ซึ่งปรกติ

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 223

จะท�ำ ให้เกิดเนื้องอกในส่วนต่าง ๆ
เชื้อ myxoma virus เข้าไปแพร่ในกระต่ายในออสเตรเลียก็เกิด

วิวฒั นาการเปลยี่ นจากการท�ำ ใหเ้ กิดเนือ้ งอกกลายเปน็ เชอ้ื ทเ่ี กิดโรคทท่ี �ำ ให้
กระต่ายตายอย่างรวดเร็ว จำ�นวนกระต่ายจึงลดลงฮวบฮาบ แต่ไม่นาน
หลงั จากนัน้ จ�ำ นวนกระต่ายกเ็ พิม่ ข้นึ อกี ทั้งนเี้ พราะเชอ้ื ทก่ี ่อความรุนแรง
ฆ่ากระต่ายได้ง่าย ๆ ไม่สามารถแพร่ไปในกระต่ายได้ดีเท่ากับเช้ือท่ีสุภาพ
เรียบร้อยหรือทำ�ให้เกิดโรคน้อยกว่า ขณะเดียวกัน กระต่ายซ่ึงเป็นสัตว์ที่
สืบพันธ์ุอยู่ตลอดเวลาก็มีการคัดเลือกพันธ์ุ กระต่ายสายพันธ์ุท่ีตายง่ายก็
ค่อย ๆ มีจ�ำ นวนน้อยลง เจา้ พวกสายพันธุ์ทท่ี นต่อไวรัสได้ก็เพิ่มจำ�นวนมา
แทน ท้งั หมดนเ้ี รยี กว่า “วิวัฒนาการร่วม (co-evolution)” การทดลองท�ำ
ซ�้ำ ที่ฝร่ังเศสอกี 30 ปีต่อมาก็ได้ขอ้ สรปุ แบบเดยี วกนั

เราอาจจะคิดว่ามนุษย์สืบพันธุ์ช้ากว่ากระต่าย วิวัฒนาการย่อมช้า
กว่า ซึง่ กอ็ าจจะจริงอย่บู า้ ง แต่กม็ ีหลักฐานว่าการบรกิ ารสาธารณสขุ ทำ�ให้
เกิดการเปลย่ี นแปลงในการคดั เลือกพันธุกรรมของมนุษย์

กอ่ นทก่ี ารแพทยจ์ ะเจริญ สดั ส่วนของผหู้ ญิงทม่ี ชี อ่ งเชงิ กรานกว้าง
จะมีมากกว่าในปัจจุบนั เพราะกลุ่ มผหู้ ญิงที่ช่องเชิงกรานแคบจะตายไปใน
ระหว่างการคลอดมากกว่ากลุ่ มทชี่ ่องเชงิ กรานกว้าง

เมื่อการแพทยเ์ จริญขนึ้ การผา่ คลอดแพรห่ ลาย ไม่ว่าชอ่ งเชงิ กราน
กว้างหรือแคบ หมอสูติและหญิงต้ังครรภ์รอเจ็บท้องคลอดไม่ไหวก็จับผ่า
กนั ยกใหญ่ สายพนั ธม์ุ นษุ ยท์ ชี่ อ่ งเชงิ กรานแคบจงึ ไม่ได้ตายมากเหมือนเดิม
ประชากรสตรที ม่ี ีชอ่ งเชิงกรานแคบกเ็ ลยมสี ัดส่วนทม่ี ากขึน้

สมยั กอ่ นหมอสูติท่ีไม่ชอบผา่ คลอดกจ็ ะไม่คอ่ ยจ�ำ เปน็ ต้องผา่ เพราะ
ผหู้ ญิงส่วนใหญ่ชอ่ งเชงิ กรานกว้างพอทจี่ ะคลอดเองได้ สมยั นห้ี มอสูติแบบ
นกี้ จ็ �ำ เปน็ ต้องผา่ คลอดมากขนึ้ เพราะคนชอ่ งเชงิ กรานแคบมมี ากขน้ึ คลอด
ตามธรรมชาติได้น้อยลง

กลับมาเร่ืองโควิด เมื่อก้ีบอกว่าสงสัยไวรัสแถวไทยและประเทศ
CLMV (Cambodia, Laos, Myanmar & Vietnam) จะกลายพันธุ์
สงบเสงย่ี ม จากวิวัฒนาการของฝา่ ยไวรสั

แล้ววิวฒั นาการของคนละ่ ครบั ผมว่าต้องไปดูทอ่ี เมรกิ าและองั กฤษ

224 สู้โควิดแบบไทย ๆ

โน่น ดูเหมือนเขาไม่ค่อยเน้นการควบคุมโรคกันจนตายกันเป็นว่าเล่น
อังกฤษเปน็ ต้นตำ�รบั ของการสรา้ งภูมิคุ้มกนั หมู่ (herd immunity) ซึ่งผม
ว่าแท้ที่จริงแล้วอาจจะเป็นการคัดเลือกสายพันธ์ุของคนยุโรปและอเมริกา
โดยธรรมชาติ พวกทนโรคไม่ได้กต็ ายไป ในทส่ี ดุ คนรุ่นใหม่ท่ีโตในยโุ รปและ
อเมรกิ าจะทนต่อการติดเช้ือโควิดมากกว่าพวกเราทางนี้

เรื่องที่คุยมาน้ีก็เอาไปคิดดูนะครับ ธรรมชาติก็เป็นอย่างนี้แหละ
ถ้ายังไม่เบื่อ ก่อนจากกันวันน้ีก็ขอมาคุยเร่ืองท่ีสอง เรื่องการควบคุมโรค
ในยกสองสกั นิด

ในยกสองน่ี เราจะเหมาเอาว่าไวรสั จะมวี ิวฒั นาการจนไม่ท�ำ รา้ ยเรา
แล้วเหมือนอยา่ งทผี่ มคยุ มาไม่ได้ เพราะไวรสั อาจจะไม่ได้มวี ิวฒั นาการอยา่ ง
ทว่ี ่า และคนไทยเราก็ไม่อยากจะถูกคดั เลอื กสายพนั ธ์ุให้มีเฉพาะสายพนั ธ์ุ
ต้านโควิดเทา่ นนั้ ดังนนั้ เราต้องคิดแบบเตรียมพรอ้ มมากข้นึ

ตั้งแต่เดือนพฤษภาคมเปน็ ต้นไป social distancing ของเราน้อย
ลงแน่นอน ถงึ แม้จะสง่ั ใหท้ กุ คนสวมหน้ากากอนามยั ลา้ งมือบอ่ ย ๆ โอกาส
ที่เชื้อจะกลับมาก็ยังจะสูงขึ้น วัคซีนก็ยังไม่มี เราจะเอาอะไรไปป้องกัน
ประชาชนไม่ให้ติดโควิดดี

ก็กระบวนการทางระบาดวิทยาสอบสวนโรคไงละ่ ครับ
เราไม่ได้มกี ารสอบสวนโรคที่ดีท่สี ุดแล้วหรอกหรอื ยงั ครบั เราอาจ
จะรอดมาเพราะมี social distancing ช่วย
ผมเหน็ จดุ ออ่ นของระบบสอบสวนโรคทต่ี ้องเรง่ ปรบั ปรงุ หลายอยา่ ง
ในช่วงน้ี เพื่อรับมือกับโควิดทจ่ี ะกลบั มาในเดือนหน้า
ประการแรก เราเปน็ ประเทศท่ีมีระบบไอทีท่ีดี แต่เราไม่ได้ใช้อย่าง
เตม็ ท่ี เมื่อเทยี บกบั ประเทศอื่น เช่น จนี เกาหลี สิงคโปร์ เราไม่ได้พยายาม
นำ�ขอ้ มูลมหาศาลที่ได้จากระบบไอที เช่น ระบบโทรศัพท์มือถอื ข้อมูลในโซ
เชยี ลมเี ดยี การท�ำ ธรุ กรรมการเงินและอื่น ๆ มาใช้ในการควบคมุ โรค อาศยั
แต่ก�ำ ลงั คนของระบบสาธารณสขุ ซ่ึงอาจจะไม่พอเมื่อการด์ เราตก
ประการที่สอง เราไม่ได้ประเมินผลขั้นตอนในการสอบสวนโรค
ว่ารวดเรว็ หรือลา่ ช้าเพียงไร ความล่าชา้ (delay) อาจจะเกิดจากผู้ติดเชอื้
ที่มีอาการมาพบแพทย์ช้า (patient’s delay) หรือเกิดความช้าในระบบ

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 225

(system’s delay) เช่น แพทยส์ งสยั ชา้ (อันน้อี ันตรายที่สุด) การส่งตรวจ
ทางห้องปฏิบัติการได้ผลกลับ (turn-around time) ช้า และการติดตาม
ผู้สัมผัสสอบสวนโรคในภาคสนาม ตลอดจนระบบรายงานก็อาจจะล่าช้า
เราไม่มรี ะบบก�ำ กบั ติดตาม (monitor) ดชั นกี ารปฏบิ ตั ิการเหลา่ นเี้ ลยจนถงึ
ปจั จุบนั เพราะระบบท้ังหมดยงั เปน็ กึ่ง manual หรอื ทำ�ด้วยมืออยู่

ประการทส่ี าม คือ ระบบแยกผู้สมั ผสั โรคและผู้ติดเช้อื ทีอ่ าการไม่
มาก ทผ่ี า่ นมาเราบอกใหเ้ กบ็ ตัวทบี่ ้านเป็นส่วนใหญ่ และก็มีหลักฐานแล้ว
ในขอ้ มูลของเราเองว่าคนเหลา่ นส้ี ามารถแพรเ่ ชอื้ ได้ในช่วงการด์ ตก ในขณะ
ท่ียงั มผี ู้ติดเชือ้ ไม่มาก ถ้าทำ�ได้ ควรใช้ state quarantine หรือสถานกักกัน
โรคทร่ี ฐั จดั ไว้ เยยี่ งเดยี วกบั ทใี่ ชก้ บั ผกู้ ลบั จากต่างประเทศไปเลย การเตรยี ม
ตวั ทางด้านนตี้ ้องอาศยั ฝา่ ยปกครอง แต่ฝา่ ยสาธารณสขุ ต้องออกค�ำ แนะน�ำ
และตรวจสอบคณุ ภาพของ state quarantine ไปด้วย เพื่อเปน็ หลกั ประกนั
ว่าผู้ทต่ี ้องสงสยั ว่าจะมีเช้ือจะมีโอกาสแพร่เชื้อได้น้อยท่สี ุด

เหลอื เวลาทองกินบญุ เกา่ จากการปดิ เมืองอกี นิดเดยี ว คอื ราว 1-2
สปั ดาหเ์ ท่านั้นครับ ก่อนทผี่ ู้ติดเชอื้ รายใหม่ ๆ จะเรมิ่ ปรากฏตวั มากขน้ึ แต่
ยงั ไม่มากเกินไป

การรักษาความม่ันคงทางสาธารณสุขควรเป็นงานหลักของ
สาธารณสขุ ในช่วงเตรยี มการเปิดเมือง เรื่องอื่น ๆ ยงั พอจะปลอ่ ยให้คนอื่น
เขาทำ�ไปได้ แต่การควบคุมโรคทางระบาดวิทยาจะไม่มีใครทำ�ได้นอกจาก
พวกสาธารณสขุ เทา่ น้ันครับ

(29 เมษายน 2563) 1

1) หลังบทความน้ีเผยแพร่ไป จำ�นวนผู้ป่วยที่ติดเชื้อโควิดในประเทศไทยก็ลดลงเรื่อย ๆ
ตามลำ�ดับจนไม่มีผู้ป่วยรายใหม่ในประเทศต่อเนื่องกันหลายเดือน ไม่มีการวิเคราะห์
ว่าการติดตามสกัดการแพร่เช้ือทำ�ได้รวดเร็วเพียงไร มีการวิจัยพบว่าไวรัส SARS
CoV 2 กลายพนั ธุ์ไปเรอื่ ย ๆ แต่ยงั สรปุ ไม่ได้แน่ชดั ว่ากลายพนั ธ์ุไปสู่สายพนั ธท์ุ แ่ี พรเ่ ชอ้ื
ได้ดขี ้นึ หรือไม่

226 สู้โควิดแบบไทย ๆ





ในสมัยโบราณ
การทำ�ศกึ จะมตี �ำ แหน่งทใี่ ช้ในการสอดแนมเปน็ จุด ๆ

เฝ้าระวงั การเคลอ่ื นไหวของข้าศกึ
เมอ่ื ข้าศกึ มากองสอดแนมเฝา้ ระวังก็จะส่งสญั ญาณ

ให้กองก�ำ ลงั หลักเตรยี มพรอ้ มประจัญบาน



ตอนท่ี 32

หอเตือนภัย (Sentinel Site)
สำ�หรับการระบาดของโควิดในระลอกต่อไป

ผมเคยใหข้ ้อคิดว่า โรงพยาบาลและสถาบันส�ำ คญั ๆ เปน็ ป้อมคา่ ย
ในการต่อสู้กบั โควิด และปอ้ มคา่ ยมกั จะถกู ตแี ตกจากภายใน คอื เชอื้ ทะลวง
เขา้ ไปในโรงพยาบาล ส�ำ นักงาน และสถาบัน จนทำ�ให้บคุ ลากรติดเชอื้ หรือ
อยา่ งน้อยต้องถกู กักตวั 14 วัน สูญเสยี กำ�ลงั คนในการท�ำ งานประจำ�และ
งานทจ่ี ะสู้กบั โควิด

ผมเปรยี บการสืบสวนสถานการณท์ วั่ ไปของโควิดเหมือนทหารลาด
ตระเวนหาข่าว การสืบสวนโรคโดยวิธีติดตามผู้สัมผัส (contact tracing)
เหมือนนกั สืบหาต้นตอของปัญหาและแก้ปัญหาแต่ต้นมือ ท�ำ ให้ข้าศกึ ไม่มี
กำ�ลังมากพอท่ีจะโจมตีป้อมค่าย นอกจากนี้ การออกค้นหาผู้ติดเช้ือใน
ชมุ ชนในกรณีทมี่ เี บาะแสอย่างทีจ่ งั หวัดยะลาทำ� อาจจะช่วยจับต้นตอของ
การระบาดได้เร็วขน้ึ ไปอีก

สองเดือนที่ผ่านมา เราประสบความสำ�เร็จในระดับหนึ่งในการ
ป้องกันและควบคุมโรค เราทำ� contact tracing ได้ดี ประกอบกับรัฐ
ออกนโยบายปิดเมือง ท�ำ ให้มผี ู้ปว่ ยในโรงพยาบาลไม่ล้นหลามมากเหมือน
ประเทศทางยโุ รป และ อเมรกิ า

มาถงึ ตอนนี้ เรางานเบาไม่ต้องท�ำ อะไรเพิม่ ในทางระบาดวิทยาแล้ว
หรือรอมผี ู้ป่วยแล้วออกไปสอบสวนโรคเท่านน้ั พอไหม

คำ�ตอบคือ ไม่พอ โควิดเป็นเรื่องใหญ่ ต้องขนเอาวิทยายุทธมา
สู้ทุกรูปแบบ

วิชาระบาดวิทยายังมียุทธวิธีอีกชุดหนึ่งที่ถึงเวลาที่จะต้องนำ�มา
ใช้เพื่อสะกดโรคไม่ให้กลับลุกลามโดยเรายังตั้งตัวไม่ติด โดยเฉพาะใน
ช่วงที่ทางรัฐบาลผ่อนปรนให้มีกิจกรรมทางเศรษฐกิจ ยุทธวิธีที่ว่านี้ คือ

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 231

การเฝ้าระวังโรค (surveillance)
โรงพยาบาลทั้งรัฐและเอกชนมีหน้าที่รายงานข้อมูลการเจ็บป่วย

ท่ีเกิดจากโรคระบาดให้สาธารณสุขในพื้นที่รับทราบและเข้าไปสอบสวน
โรคอย่างรวดเร็ว สถิติรายงานท่ีส่งเข้ามาจากโรงพยาบาลสู่สาธารณสุข
จงั หวดั จะถกู ส่งต่อไปยงั กรมควบคมุ โรคเพื่อออกรายงานประจ�ำ สปั ดาห์ให้
ผู้บริหารสาธารณสุขของประเทศและของจังหวัดได้ทราบสถานการณ์และ
วางแผนปฏิบัติการต่อไป ส�ำ หรบั โรคโควิด รายงานนี้จะถูกส่งต่อทุกวันไป
ยัง ศบค. ซ่ึงนายกรฐั มนตรีเป็นประธาน ประชุมรวบรวมสถิติอื่น ๆ และ
แผนจากฝา่ ยต่าง ๆ ทั้งเศรษฐกิจและสังคม แล้วให้โฆษกไปออกแถลงข่าว
แจ้งให้ประชาชนทราบ

บางทา่ นอาจจะกลา่ วได้ว่าปจั จบุ นั มรี ะบบเฝา้ ระวงั โรคโควิดอยแู่ ล้ว
และถกู ใชง้ านเต็มท่แี ล้ว ยงั จะต้องมีระบบเผา้ ระวงั อะไรเพิม่ มาอีกหรือ

ในสมัยโบราณ การทำ�ศึกจะมีตำ�แหน่งท่ีใช้ในการสอดแนมเป็น
จดุ ๆ เฝ้าระวังการเคลอ่ื นไหวของข้าศึก เช่น ยอดเขา ต้นไม้ หรือ หอคอย
สูง เมื่อข้าศึกมากองสอดแนมเฝ้าระวังก็จะส่งสัญญาณให้กองกำ�ลังหลัก
เตรยี มพรอ้ มประจญั บาน เราเรยี กต�ำ แหน่งเหลา่ นวี้ ่า “Sentinel site” หรอื
“หอเตือนภยั ” การสอดแนมแบบน้ใี นทางระบาดวิทยาเรยี กว่า “Sentinel
surveillance” ซึ่งเป็นการเฝ้าระวังเฉพาะบางตำ�แหน่งเพื่อเป็นการเตือน
ภยั แต่เนิน่ ๆ (early warning) เพิม่ เติมจากระบบรายงานปรกติ

ระบบ sentinel surveillance หรอื การเฝา้ ระวังเฉพาะจุดระยะยาว
ใชก้ บั โรคท่สี �ำ คัญจรงิ ๆ เท่านั้น ประเทศไทยเปน็ ประเทศแรก ๆ ทีส่ ร้าง
ระบบเฝา้ ระวงั พิเศษนีส้ �ำ หรบั ติดตามแนวโน้มของเช้ือ HIV ตง้ั แต่ครง่ึ หลัง
ของทศวรรษ 1980 ทกุ ๆ 3 เดือนจะมีการสำ�รวจตรวจเลือดกลุ่ มประชากร
ต่าง ๆ ทงั้ กลุ่มความเส่ยี งสูง (เช่น หญิงขายบริการ ชายซือ้ บรกิ าร ชายรกั
ร่วมเพศ กลุ่มติดยาเสพติดแบบฉีดด้วยตนเอง) และ กลุ่มความเสี่ยงต่ำ�
(เช่น ผบู้ รจิ าคโลหิต หญิงทมี่ าฝากครรภ)์ กระทรวงสาธารณสขุ จะประกาศ
สถิติการติดเชื้อ HIV ของกลุ่มเหล่านี้ให้ประชาชนทราบ และ ใช้สถิติ
เหลา่ น้ีในการวางแผน ตลอดจนประเมินผลการแก้ปัญหา ปจั จบุ ัน ปัญหา
โรคเอดส์ทเุ ลาลง เขา้ ใจว่าการเฝา้ ระวงั เฉพาะกลุ่ มจะท�ำ ห่างลง เหลือการ

232 สู้โควิดแบบไทย ๆ

เน้นเฉพาะกลุ่ ม เช่น ชายร่วมเพศกบั ชาย (men who have sex with men
หรอื MSM ไม่ใช่ SMS นะครบั )

อีกโรคหนึ่งทม่ี ีการเฝา้ ระวังเปน็ พิเศษ ซึ่งมีระยะยาวนานกว่า และ
พื้นทกี่ ว้างขวางกว่าการเผา้ ระวัง HIV คือการเฝา้ ระวังไขห้ วัดใหญ่

เช้อื ไข้หวัดใหญ่ (influenza virus ที่เรียกสนั้ ๆ ว่า flu) มีการกลาย
พนั ธตุ์ ลอดเวลา ส่วนใหญ่เราจะเรยี กว่าไขห้ วดั ใหญ่ตามฤดูกาล (seasonal
flu)

หอ้ งแลบ็ (lab) ทั่วโลกจะเก็บตวั อย่างเช้อื จากโรงพยาบาลใหญ่ ๆ
ประกาศตพี ิมพร์ หสั พนั ธกุ รรม เพื่อใหบ้ รษิ ทั ผลิตวคั ซนี ทเ่ี หมาะสมในแต่ละ
ช่วงเวลา ประเทศไทยก็มีวัคซีนเหล่าน้ีใช้ ฉีดให้ฟรีสำ�หรับประชากรกลุ่ม
เส่ยี งตามสิทธิท่ที าง สปสช. กำ�หนดไว้

ปี พ.ศ. 2562 - 2563 เปน็ ปที พี่ ลกิ ความคาดหมาย แทนทจี่ ะเปน็ การ
ระบาดของไขห้ วดั ใหญ่ เชอื้ ไวรสั โคโรนาหรอื โควิดกลบั กลายเปน็ โรคระบาด
แห่งศตวรรษ ระบบเฝ้าระวังไข้หวัดใหญ่ทม่ี ีอยู่ทั่วโลกไม่สามารถเตือนภัย
ล่วงหน้าได้เลย

ระบบเตือนภัยปรกติที่มีอยู่เปิดไซเรนช้าเกินไป เราต้องการระบบ
ใหม่เพิ่มเติมท่ีแต่ละพื้นท่ี แต่ละจงั หวัดสามารถใช้ได้

เราจึงต้องช่วยกันออกแบบระบบเตือนภัยการกลับมาระลอกสอง
ของโควิดในประเทศไทยและรบี น�ำ มาใช้โดยเรว็ เวลาไม่ก่ีวันนบั จากนีเ้ ป็น
โอกาสอนั ดี โรคระลอกแรกคอ่ นขา้ งสงบ เรามเี วลาหายใจหายคอ ใหค้ ิดถงึ
อนาคตอันใกล้ข้างหน้า อนาคตซ่ึงความเส่ียงกำ�ลังเพิ่มขึ้นเนื่องจากการ
เปิดเมือง

จากการทบทวนผลการสอบสวนโรคใน 2 เดือนทผ่ี า่ นมา การระบาด
ของโควิดในบ้านเราแบ่งเป็น 2 ประเภท คือ โรคที่เกิดประปรายท่ัวไป
(sporadic cases) และการระบาดในกลุ่มคนทร่ี วมตวั กนั ใกลช้ ิดในบางพืน้ ท่ี
และบางช่วงเวลา (cluster) เช่น กลุ่ มผบั บาร์ กลุ่ มสนามมวย กลุ่ มกลบั จาก
ต่างประเทศ กลุ่มผู้ต้องขังและเจา้ หน้าท่ี และกลุ่มบุคลากรในโรงพยาบาล
เรายังไม่ได้ขา่ วการระบาดในแคมป์คนงานเหมือนในสิงคโปร์ แต่ส่วนน้นั ก็
เป็นเช้ือเพลิงของการระบาดท่ีต้องเฝ้าระวัง การมีเช้ือเพลิงสะสมโดยจัด

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 233

เกบ็ ไม่ดจี ะนำ�ไปสู่มหันตภัย
นอกจากน้ี เริม่ ตงั้ แต่เดือนกรกฎาคม โรงเรียนจะเปน็ จดุ ลอ่ แหลม

อกี จดุ หนง่ึ เนื่องจากนักเรยี นอยู่ด้วยกนั ในห้องเป็นเวลานาน
ผมได้ยินว่าเริ่มมกี ารออกไปส�ำ รวจหาผู้ป่วยใหม่ในกลุ่ มต่าง ๆ ท่วี ่า

มานี้ แต่การสำ�รวจยงั ไม่เป็นระบบ ไม่เช่อื มกับการวางแผน
เนื่องจากสถานการณข์ องประเทศจะเปลี่ยนแปลงเรว็ ประเทศเรา

จงึ ต้องมกี ารวางแผนการเฝา้ ระวังท่ีดี เราควรยอมเสียเวลาคุยหารือให้ได้
แผนการที่ดี มีขนาดใหญ่ แต่ไม่แพง ปฏิบัติการอย่างสมำ่�เสมอ เปรียบ
เทียบผลการสำ�รวจข้ามสถานท่ีและกาลเวลาได้

ผมก�ำ ลงั เสนอระบบ sentinel surveillance หรอื การเฝา้ ระวงั เฉพาะ
จดุ แต่ละจงั หวดั สามารถเรยี นรู้และนำ�ไปปฏบิ ตั ิเอง

การเฝา้ ระวงั เฉพาะจดุ แยกจากการค้นหาผู้ป่วยในชมุ ชน (active
case finding) และการสอบสวนโรค เพราะวตั ถปุ ระสงค์ต่างกัน บางจดุ
ของประเทศไม่มกี ารระบาด ย่อมไม่ควรทำ� active case finding แต่ทุก
จังหวัดไม่ว่าจะมีการระบาดของโควิดที่ผ่านมาหรือไม่ ต้องทำ� sentinel
surveillance เพื่อประเมินสถานการณค์ วามเสยี่ งของจงั หวดั ตนเปน็ ระยะ ๆ

จดุ ทค่ี วรเฝา้ ระวงั เปน็ พิเศษ คอื จดุ ทป่ี ระชากรจ�ำ นวนมากประกอบ
กจิ กรรมอยา่ งใกลช้ ิดเปน็ เวลานาน ไม่สามารถจดั ให้มกี ารเว้นระยะหา่ งทาง
สังคม (social distancing) ได้ ผมได้ยกตัวอย่างไปข้างบนแล้ว จะเป็น
จุดใดในแต่ละเขตปกครองของท่าน ท่านต้องประชุมเจ้าหน้าที่ท่ีเก่ียวข้อง
หาทางคัดเลอื กจดุ เฝ้าระวงั กันเอง

การเฝา้ ระวงั ต้องท�ำ อยา่ งสม�่ำ เสมอ เปน็ ระบบเหมือนกนั ทกุ ๆ ครงั้
เพื่อสามารถใช้ในการวิเคราะห์แนวโน้มความเส่ยี งของประชากรกลุ่มน้ัน

ปฏิบัติการต้องไม่ซับซ้อน ผู้เกี่ยวข้องร่วมมือง่าย ต้นทุนไม่มาก
ด�ำ เนินการได้ในระยะยาว อยา่ งน้อยจนกว่าโรคสงบไปแล้ว 1 ปี

สิ่งทต่ี ้องการจากการเฝ้าระวัง คือ คา่ สถิติท่แี สดงความเส่ียงของ
ประชากรจากการสุ่มตัวอยา่ ง ไม่ใช่การตรวจแบบปูพรม

การสุ่ มตัวอย่างจะช่วยลดค่าใช้จ่ายในการดำ�เนินการแต่ละคร้ัง
ท�ำ ให้เฝ้าระวังได้นาน และไม่เหนื่อยมาก

234 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ขนาดของการสุ่ มตวั อยา่ ง หรอื จ�ำ นวนคนทจ่ี ะถกู ตรวจใน sentinel
surveillance จะต้องเพยี งพอสำ�หรบั การติดตามสถานการณร์ ะบาด

ขนาดตัวอย่างเพื่อการนี้น้อยกว่าขนาดตัวอย่างสำ�หรับทำ�โพล
สำ�รวจทัศนคติ หรือ พยากรณ์ผลการเลือกตั้ง เหตุผลในทางสถิติคือ
ทัศนคติของคนแต่ละคนค่อนข้างจะเป็นอิสระจากกัน แต่การติดเช้ือของ
คนในท่แี ออดั แต่ละคนไม่เป็นอิสระจากกลุ่ม

ถ้ามีเชื้อในกลุ่ม คนส่วนใหญ่จะติด ถา้ ไม่มเี ชอ้ื คนทง้ั หมดในกลุ่ม
ก็จะไม่มเี ชอื้ เลย (vast majority or none)

เนื่องจากสมาชกิ ในกลุ่มตัวอยา่ งจะให้ผลการตรวจคล้าย ๆ กนั เรา
ตรวจเพยี งไม่กีค่ นก็ได้ขอ้ สรปุ ยงิ่ กลุ่ มตัวอยา่ งใกลช้ ิดกันมากเท่าไร ความ
เป็นอิสระของแต่ละคนกจ็ ะย่ิงน้อย จำ�นวนคนทจ่ี ะต้องสำ�รวจกย็ ่งิ น้อย

จะเฝ้าระวังอะไร ตรวจหาอะไร ค�ำ ตอบ คอื ตรวจ 2 อย่าง ได้แก่
(1) การตรวจเลือดหาแอนติบอดีที่แสดงว่าเคยรับเช้ือโควิดด้วยชุดตรวจ
เรว็ (rapid test) และ (2) การตรวจนำ�้ ลายหรือปา้ ยคอตรวจด้วย RT-PCR
เพื่อหาว่ามรี อ่ งรอยของไวรัสตัวนใ้ี นกลุ่ มตัวอย่างหรอื ไม่

ทำ�ไมคราวน้ียอมใช้การตรวจหาแอนติบอดีและยอมให้ตรวจ
น้ำ�ลาย ท่ีผ่านมาเห็นแอนต้ีมาตลอด คำ�ตอบ คือ การตรวจคร้ังน้ีไม่ใช่
การตรวจเพื่อค้นหาผู้ปว่ ยหรอื การสอบสวนโรค ซงึ่ เราจะวินิจฉยั ผิดปลอ่ ยคน
ติดเช้ือลอยนวลไม่ได้ การตรวจสำ�หรับ sentinel surveillance เป็นการ
ดูสถานการณ์ในภาพรวมว่าน่าจะมีการระบาดแล้วหรือยัง เหมาะสมท่ีจะ
ลุยต่ออย่างละเอียดหรือไม่

แล้วยอมให้ผิดพลาดได้หรือ ยอมได้แต่จะผิดพลาดไม่มาก จาก
ประสบการณ์ตรวจหาไวรัสในกลุ่มประชากรท่ีอยู่กันอย่างใกล้ชิดเป็นเวลา
นานจริง ๆ สองกลุ่ มใหญ่ของการระบาดท่ีผ่านมา คือ กลุ่ มท่ีกลับจาก
อินโดนีเซยี และ กลุ่มผู้ต้องขังในสถานกกั กนั ทจ่ี ังหวดั สงขลา พบว่า ถ้ามี
การระบาดในกลุ่ มทอ่ี ยกู่ นั อยา่ งใกลช้ ิดเปน็ เวลานานจะมคี นทมี่ เี ชอ้ื ถงึ 80%
นัน่ ก็คอื ถา้ มีเชอื้ คงไม่พลาดแน่ ใช้น�้ำ ลายโดยไม่ต้องจม้ิ เขา้ ไปในจมูกกน็ ่า
จะได้ ในทางสถิติ ด้วยความไวของการตรวจนำ้�ลายท่ี 85% และความชุก
ที่ 80% ผู้ปว่ ยแต่ละคนมีโอกาสพบเชอ้ื 0.85 x 0.8 = 0.68 ถา้ ตรวจเพยี ง

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 235

10 คน โอกาสที่จะพบเชื้ออย่างน้อย 1 คนเท่ากับ 1 – (1- 0.68)^10
= 99.9% นัน่ คอื เกือบจะไม่พลาดเลย

แล้วจะตรวจแอนติบอดีไปทำ�ไม คราวที่แล้วบอกว่า rapid test
หรือการตรวจแอนติบอดีไม่ได้ประโยชน์ คำ�ตอบคอื เราไม่ใชแ้ อนติบอดใี น
การตรวจวินิจฉัยผู้ต้องสงสัย เพราะอาจจะตรวจไม่พบแอนติบอดีในช่วง
แรกแต่สามารถมีการแพร่เช้ือแล้ว ทำ�ให้เราปล่อยให้ผู้แพร่เช้ือส่วนหน่ึง
ลอยนวลไปแพรเ่ ชอื้ ต่อ แต่ในระบบ sentinel surveillance เราเพยี งตรวจ
เพื่อรู้สถานภาพการติดเช้ือท่ีผ่านมาคร่าว ๆ ถ้าประชากรกลุ่ มน้ันมีโรค
ระบาดที่ไม่ปรากฏรายงานมาก่อนและโรคสงบแล้ว เราอาจจะไม่พบเชื้อ
แต่จะพบว่าเชอื้ ได้เคยเขา้ มาเชก็ อินในรา่ งกายของกลุ่ มตวั อยา่ งของเรา คอื
ระดบั แอนติบอดจี ะขน้ึ ในระยะยาว ถา้ ประชากรของเราไม่มแี อนติบอดเี ลย
เช้ือโผล่กลบั มาเมื่อไหร่ เราเสรจ็ มนั แน่ ๆ แต่มแี อนติบอดีก็ไม่ได้แปลว่า
มีภูมิคุ้มกนั แล้วนะครบั ลองกลบั ไปอ่านบทความก่อนหน้านีท้ ีผ่ มอธิบายไว้

ได้ขอ้ มูลเหลา่ นแ้ี ล้ว จงั หวดั จะเอาไปตดั สินใจท�ำ อะไร ค�ำ ตอบงา่ ย ๆ
ครบั ถา้ มเี คา้ ว่ามเี ชอ้ื อยใู่ นกลุ่มตวั อยา่ ง กต็ ้องลยุ ตรวจปูพรม แต่ถา้ ไม่มเี ลย
เรากเ็ ฉยไว้กอ่ น ไม่ต้องไปตรวจมาก คอยใหก้ ารศกึ ษา ปรับสภาพแวดล้อม
รอจังหวะเขา้ ไปตรวจซำ้�ในรอบต่อไป

สำ�รวจบ่อยแค่ไหน ท�ำ ไมต้องต่อเนื่องไปถงึ อย่างน้อย 1 ปหี ลงั โรค
สงบแล้ว

โรคโควิดระบาดได้เรว็ กว่า HIV มาก ควรท�ำ sentinel surveillance
อย่างน้อยทุก 1-3 เดือนในกลุ่มเส่ียงที่อยู่ด้วยกันอย่างใกล้ชิดเป็นเวลา
นาน ถ้ามีเหตุการณ์อย่างอื่นส่อว่าจะมีการระบาดก็ไม่ต้องรอให้ครบรอบ
รบี ลยุ ได้เลย

(29 เมษายน 2563) 1

1) หลังบทความน้รี าวหนึ่งเดือน กระทรวงสาธารณสุขจัดระบบเฝา้ ระวงั โควิดในประชากร
หลายกลุ่ม มรี ายละเอียดมากกว่าทีจ่ ะนำ�มากลา่ ว ณ ท่ีนี้ อยา่ งไรก็ตาม การตรวจคัด
กรองในประชากรทุกกลุ่ มหลายหมื่นรายทว่ั ประเทศ ไม่พบผู้ติดเชอื้ เลย

236 สู้โควิดแบบไทย ๆ





วถิ ชี ีวติ ของแรงงานเปน็ กลไกสำ�คญั
ในการฟ้ืนเศรษฐกิจไทยในช่วงหลังโควิด

ถา้ แรงงานแข็งแรงดี
โรงงานและสถานประกอบการ
ก็จะด�ำ เนนิ การไปได้ในระดับหนึ่ง

เงินท่แี รงงานไดร้ ับ
นอกจากจะเลีย้ งชีพตนเองและครอบครวั แลว้

ยังเป็นเงนิ หมุนเวียนในประเทศ
ทำ�ใหเ้ ศรษฐกจิ ค่อย ๆ ฟ้ืนข้นึ ได้



ตอนที่ 33

แรงงานในไทย กบั ภยั โควดิ

1 พฤษภา วนั แรงงาน เราจะช่วยแรงงานในไทยให้รอดพ้นจากภยั
โควิดได้อย่างไร

วันแรงงานสากล (International Labor Day) ถือกำ�เนิดจากเมือง
ชคิ าโกในอเมรกิ าเมื่อรอ้ ยกว่าปที แ่ี ล้ว แรงงานเรยี กรอ้ งคณุ ภาพชวี ิตในการ
ท�ำ งาน วนั ละ 10 ชั่วโมงใหเ้ หลือ 8 ชัว่ โมงได้สำ�เร็จ

ในปัจจุบันอาเซียนเป็นย่านที่มีการเคล่ือนไหวของแรงงานมาก
ท่ีสุดในโลกย่านหน่ึง เนื่องจากการเติบโตต่อเนื่องของเศรษฐกิจเปล่ียน
จากการเกษตรเป็นอุตสาหกรรมและการบริการท่ีต้องใช้แรงงานเป็นหลัก
(labor intensive) แรงงานส่วนเกินจากชนบทถูกดูดซับเข้าเมือง และ
จากประเทศรายได้น้อยเข้าประเทศท่ีมีรายได้สูงกว่า ท้ังแรงงานในระบบ
ท่ีมีกฎหมายแรงงานคุ้มครอง และแรงงานนอกระบบท่ีกฎหมายแรงงาน
คุ้ มครองไปไม่ถึง

ประเทศไทยเป็นท้ังจุดหมายปลายทางของแรงงานจากประเทศ
เพื่อนบ้าน และเปน็ ทางผ่านของแรงงานท่ผี ิดกฎหมายไปยังประเทศทรี่ าย
ได้ดีกว่า การเพิ่มจำ�นวนปีการศึกษาภาคบังคับเป็นเงื่อนไขไปสู่รายได้ของ
ประเทศทดี่ ขี นึ้ และการเจริญพนั ธทุ์ ชี่ า้ ลง ประเทศในอาเซยี นทมี่ รี ายได้สูงมี
การเจริญพนั ธตุ์ �ำ่ จงึ ต้องน�ำ เขา้ แรงงานจากประเทศเพื่อนบา้ น ปญั หาของ
แรงงานในวนั แรงงานยคุ โควิดจึงเป็นปัญหาของแรงงานต่างชาติ

การท่ีโควิดระบาดระลอกสองในกลุ่มแรงงานต่างชาติที่สิงคโปร์ได้
เผยใหเ้ หน็ ความเหลอื่ มล�ำ้ ระหว่างพลเมืองชาวสิงคโปรก์ บั แรงงานต่างชาติ
ซงึ่ มชี วี ิตความเปน็ อยทู่ เ่ี บยี ดเสยี ดยดั เยยี ด ไม่ได้รบั การปอ้ งกนั ควบคมุ โรค

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 241

ทด่ี จี ากรฐั สภาพความเปน็ อยขู่ องแรงงานต่างชาติในไทยส่วนใหญ่ก็ไม่ได้ดี
ไปกว่าในสิงคโปร์ ดังนั้นจึงเป็นท่ีน่าเป็นห่วงว่าอาจจะเกิดการระบาดใหญ่
ของโควิดในท่ีพักแรงงานต่างชาติในประเทศไทย เช่นเดียวกันกับที่เกิด
แล้วในสิงคโปร์ เราจะมมี าตรการในการแก้ไขระยะสน้ั และระยะยาวอยา่ งไร

พวกเราหลายคนที่ทำ�งานเกี่ยวกับการสอบสวนโรคก็มักจะต้ัง
คำ�ถามว่า เราออกไปทำ�งานเชิงรุกในกลุ่ มแรงงานด้วยวิธีทีเ่ รยี กว่า active
case finding จะดีไหม

ค�ำ ว่า active case finding หมายถงึ การออกไปค้นหาผู้ปว่ ยหรอื
ผู้ติดเชื้อในชุมชน ส่วนใหญ่ทำ�โดยการตรวจคัดกรองแบบปูพรม (mass
screening) สมยั ควบคุมไข้หวัดนกเราใชค้ �ำ ว่า “เอกซเรย์ทกุ ตารางนิ้ว”

การออกไปปฏบิ ตั ิการตรวจคดั กรองปูพรมน้ี เหมาะสมทจ่ี ะด�ำ เนิน
การถ้าคาดการณ์ว่าจะมีจำ�นวนผู้แพร่เช้ืออยู่ในชุมชนนั้นมาก หรือมีการ
ระบาดหนักในพื้นทใี่ ดพื้นที่หนงึ่ อยา่ งเช่นท่ี สำ�นกั งานสาธารณสุขจงั หวดั
ยะลาออกปฏิบัติการในหมู่บ้านที่มีเบาะแสว่ามีการรับผู้ติดเช้ือเข้ามามาก
แต่การคัดกรองปูพรมไม่เหมาะที่จะดำ�เนินการอย่างกว้างขวางเกินไป
เนื่องจากมีต้นทุนค่าใช้จ่ายในการดำ�เนินการสูง และอาจจะไม่คุ้มค่าเลย
ถ้ามผี ู้ติดเชื้อในชมุ ชนน้อยมาก

มผี เู้ สนอว่าควรใช้วิธกี ารตรวจคดั กรองท่ตี ้นทนุ ต�่ำ เช่น ตรวจจาก
น้ำ�ลาย ซึ่งสะดวกและได้รับความร่วมมือจากชุมชนมากกว่า แต่ปัญหาก็
คอื การตรวจด้วยน�ำ้ ลายในพืน้ ทคี่ วามเสยี่ งสูงจะมผี ู้ติดเชอ้ื เลด็ ลอดการคดั
กรองไปได้ถงึ 10-15% ซงึ่ คนเหล่านย้ี ังสามารถแพร่โรคอยู่

เราใช้การตรวจคัดกรองแบบปูพรมในประชากรทั่วไป สำ�หรับโรค
เรอ้ื รังทเี่ กิดข้นึ ใหม่ได้ช้า เช่น เบาหวาน ความดนั โลหิตสูง และมะเรง็ ปาก
มดลกู ซ่ึงโรคก่อตวั อยา่ งชา้ ๆ มวี ิธีรกั ษาได้ผล

การตรวจคัดกรองจะได้ผลไม่ดี ถ้ามีผู้ป่วยรายใหม่เกิดขึ้นได้อย่าง
รวดเร็ว อย่างเช่น โรคโควิด เพราะคนท่ีตรวจไม่พบเชื้อในคร้ังนี้ก็อาจจะ
มีเช้ือและแพร่เชื้อได้ในอีกไม่ก่ีวันต่อมา มารู้อีกทีโรคก็อาจจะกระจายไป
มาก ซึง่ ก็สายเสยี แล้ว

การควบคุมโรคระบาดท่ีเฉียบพลันและรวดเร็วไม่ได้อยู่ที่การ

242 สู้โควิดแบบไทย ๆ

คัดกรองอย่างกว้างขวาง แต่อยู่ที่การจัดตั้งระบบการเฝ้าระวังท่ีตรวจพบ
โรคในระยะแรกได้ทนั ท่วงที และมีการตอบสนองทรี่ วดเร็ว

การเฝ้าระวังโรคเป็นเคร่ืองมือท่ีสำ�คัญของการควบคุมโรคเมื่อ
โรคเรมิ่ สงบลง ซ่งึ เหมาะสมอยา่ งยง่ิ สำ�หรับช่วงนี้ ถา้ โรคกลับมาใหม่และ
เราตะครบุ จดั การได้เร็ว โรคก็จะไม่สามารถระบาดได้ หรือถึงแม้จะแพร่ได้
บ้างก็จะอยใู่ นวงจำ�กัด

ประเทศไทยประสบความสำ�เร็จอย่างดีในการต่อสู้กับโควิดใน
ยกแรกโดยใช้การติดตามผู้สัมผสั (contact tracing) เป็นไม้ตาย

ยกต่อไปก็ต้องสร้างระบบเฝา้ ระวงั ให้เข้มแข็งอย่างรวดเรว็ กอ่ นที่
โควิดจะแผลงฤทธิ์อกี รอบ

ระบบเฝ้าระวังทส่ี ำ�คญั มีสองส่วน คอื ชุมชน ซงึ่ รวมทัง้ ชมุ ชนของ
แรงงาน กับคลินิกหรอื โรงพยาบาล

ชุมชนเป็นด่านแรกของการเฝ้าระวัง เมื่อพบผู้ท่ีอาจจะติดเช้ือ
โควิด ชมุ ชนต้องคิดสงสยั และจดั การใหผ้ ู้ต้องสงสยั นน้ั ได้รบั การดูแลอยา่ ง
ทนั ท่วงที ทางสาธารณสขุ อาจจะพฒั นาเกณฑ์ในการตงั้ ขอ้ สงสยั และส่งต่อ
ให้ชุมชนนำ�ไปปฏิบัติ

กระทรวงสาธารณสุขได้จัดต้ังระบบอาสาสมัครสาธารณสุขประจำ�
หมู่บา้ น (อสม.) ต้งั แต่เมื่อ 40 ปีมาแล้ว นี่คือระบบเฝา้ ระวงั โรคระบาดที่
ดีทสี่ ุด

อยา่ งไรกต็ าม ในสงั คมเมืองทผ่ี คู้ นไม่คอ่ ยได้ติดต่อสื่อสารกนั ภายใน
ชมุ ชน ระบบ อสม. อาจจะท�ำ งานยาก ยิ่งในกลุ่มแรงงานต่างชาติย่ิงจัดต้งั
อสต. หรือ อาสาสมคั รสาธารณสุขต่างชาติ ได้ยากขึน้ ไปอีก

กระทรวงสาธารณสุขอาจจะต้องทำ�งานเฝ้าระวังโรคร่วมกับ
ผู้ชำ�นาญในการจัดต้ังชุมชนหรือกลุ่มแรงงานนอกภาครัฐ เช่น องค์กร
พัฒนาเอกชน สถาบันพืน้ ฐานทางศาสนา เช่น วดั มสั ยิด โบสถ์คริสต์ รวม
ท้งั หน่วยงานการกุศล

ถา้ จัดต้งั ระบบเฝ้าระวังโรคในชุมชนไม่ส�ำ เรจ็ ด่านทีส่ องในการเฝ้า
ระวังโรค คือ ระบบบริการสาธารณสขุ เช่น ห้องพยาบาลในโรงงานหรอื
โรงเรยี น รา้ นขายยา คลินิก ศูนยบ์ รกิ ารสาธารณสขุ สถานอี นามยั และ

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 243

โรงพยาบาล สถานบริการเหล่าน้ีต้องได้รับการอบรมให้ค้นหาผู้ต้องสงสัย
ว่าผู้รับบริการลักษณะอย่างไรบ้างที่อาจจะป่วยด้วยโรคโควิด เมื่อพบแล้ว
จะท�ำ อย่างไร

จดุ แข็ง คอื หน่วยงานเหลา่ นี้ได้รับความเชอื่ ถือจากประชาชนและ
แรงงานอยแู่ ล้ว จดุ ออ่ นของการตงั้ รบั ทดี่ ่านในระดบั สองเหลา่ นี้ คอื ผู้ปว่ ย
อาจจะเข้าถึงบริการได้ไม่สะดวก ความเช่ืองช้าของระบบราชการจะทำ�ให้
ผู้ปว่ ยแพร่โรคไปมากแล้ว

แรงจูงใจให้ระบบเฝ้าระวังทำ�งานอย่างย่ังยืนตราบเท่าที่ยังมีโควิด
เปน็ ภัยคุกคามอยู่ก็เป็นเร่อื งสำ�คญั กลุ่มแรงงานต่างชาติมกี ารเคลอื่ นยา้ ย
บ่อย ๆ ยากต่อการจัดตง้ั และติดตาม รัฐอาจจะตั้งระบบแรงจูงใจพิเศษให้
แรงงานนำ�ผู้ป่วยท่ีต้องสงสัยมาพบแพทย์ เช่น การให้ค่าตอบแทนให้คน
ท�ำ งานติดตามวดั อณุ หภูมิของแรงงานในกลุ่ มท่ีตนเองรบั ผิดชอบอยู่ หรอื
ให้ค่าตอบแทนพิเศษสำ�หรับการส่งต่อผู้ป่วยท่ีมีอาการสงสัยว่าป่วยจาก
ไข้โควิด

สดุ ทา้ ยกค็ อื การปรบั ปรงุ สิง่ แวดลอ้ มในทท่ี �ำ งานและทพ่ี กั ไม่ใหเ้ กิด
การเบยี ดเสยี ด พฒั นาความรบั รแู้ ละทศั นคติของแรงงานใหค้ �ำ นงึ ถงึ ความ
ปลอดภัยของตนเองและสาธารณะ เร่ืองนีเ้ ปน็ ค�ำ ตอบข้ันสูงสุด (ultimate
solution) ของการป้องกันการระบาดของไข้โควิด ปญั หาโรคระบาดไม่ได้
เปน็ เพยี งปญั หาการแพทย์ แต่เปน็ ปญั หาทางแรงงานสมั พนั ธด์ ้วย รฐั บาล
ตวั แทนแรงงาน และผู้ประกอบการต้องร่วมกนั หารอื วิธกี ารปอ้ งกนั โรคและ
แก้ปัญหาทีเ่ ห็นว่าส�ำ คัญอื่น ๆ ไปพร้อม ๆ กนั

ความเปน็ อยทู่ เี่ บยี ดเสยี ดยดั เยยี ดของคนงานเปน็ เหมือนเชอ้ื เพลงิ
โรคโควิดเหมือนไฟ การตรวจคัดกรองเป็นการไปตรวจว่าไฟไหม้หรือยัง
ซง่ึ ไม่ใช่วิธปี อ้ งกนั อคั คภี ยั ท่ีได้ผล การปอ้ งกนั ไฟไหม้คอื ลดเชอ้ื เพลงิ ในบา้ น
ให้เหลอื น้อยที่สดุ คือ จดั ท่พี ักที่ทำ�งานใหเ้ บียดเสยี ดน้อยทีส่ ดุ

วิถชี วี ิตของแรงงานเปน็ กลไกส�ำ คญั ในการฟน้ื เศรษฐกจิ ไทยในช่วง
หลงั โควิด ถา้ แรงงานแขง็ แรงดี โรงงานและสถานประกอบการกจ็ ะด�ำ เนิน
การไปได้ในระดบั หนง่ึ เงินทแ่ี รงงานได้รบั นอกจากจะเลี้ยงชีพตนเองและ
ครอบครัวแล้ว ยังเป็นเงินหมุนเวียนในประเทศ ทำ�ให้เศรษฐกิจค่อย ๆ

244 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ฟน้ื ขนึ้ ได้
เนื่องในวนั แรงงานของชาติ เราจงึ ต้องช่วยกนั ลุ้นและช่วยกนั คนละ

ไม้คนละมือ พฒั นาชวี ิตความเปน็ อยขู่ องแรงงานในไทย ไม่ว่าเปน็ ชาติพนั ธุ์
หรอื สัญชาติใด ๆ ก็ตาม ให้ปลอดภยั จากโรคโควิดทีก่ ำ�ลังระบาดอยูใ่ นขณะ
น้ีและร่วมกนั พฒั นาเศรษฐกิจของไทยต่อไป

(30 เมษายน 2563) 1

1) สภากาชาดไทยและกระทรวงสาธารณสุขได้ร่วมมือกันตรวจคัดกรองและจัดอบรม
แรงงานอาสาสมคั รสาธารณสขุ ในพืน้ ทีภ่ าคกลางอย่างเข้มข้น ในต่างจงั หวัดสำ�นักงาน
สาธารณสุขก็ออกตรวจคัดกรองหลายหมื่นคน ไม่พบว่ามีการติดเช้ือโควิดแต่อย่างไร

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 245



ส่ิงทร่ี ัฐไทยกลัวนนั้ ไมเ่ ป็นจริง
ระบบการควบคมุ โควิดโดยเฉพาะการสอบสวน
ติดตามผู้ตดิ เช้อื ในชนบทท�ำ ได้งา่ ยกว่าในเมืองใหญ่

ฐานท่มี น่ั ทางสาธารณสุขของไทยอย่ทู ชี่ นบท
ไม่ไดอ้ ยู่ท่เี มืองหลวง

ผูป้ ว่ ยโควดิ ท่วั ประเทศลดจ�ำ นวนลง



ตอนที่ 34

กลับบ้านเรา รกั รออยู่

มีคนเสนอว่าผมควรเขียนเรื่องการเปิดเมือง ผมเคยเขียนเรื่อง
เต่าไทยจะออกจากกระดองไปก่อนหน้าคำ�เรยี กร้องแล้ว วันนีจ้ ะเขียนเร่ือง
ทค่ี ิดว่ามคี นพูดกนั น้อย เผอื่ ทางรฐั บาลและผู้ว่าราชการจงั หวดั ทง้ั หลายจะ
ได้น�ำ ไปพิจารณาคิดอา่ นดำ�เนินการต่อไป

อาจารย์เอนก เหล่าธรรมทัศน์ เคยเสนอทฤษฎีทางรัฐศาสตร์ใน
ช่วงเลือกต้ังหลายปีก่อนว่า ประเทศไทยเป็นสองนคราประชาธิปไตย คือ
ความขดั แยง้ ระหว่างชนบทกบั เมือง รายละเอยี ดลองไปหาอา่ นกนั ดูนะครบั

สำ�หรบั โควิดในช่วงนี้ ผมคิดว่าประเทศไทยแบ่งใหญ่ ๆ เปน็ 3 ส่วน
คอื ชนบทซงึ่ เปน็ ภาคการเกษตร และเมืองทเ่ี ปน็ ภาคบรกิ าร กบั เมืองทเ่ี ปน็
ภาคอตุ สาหกรรม

ใน 3 ส่วนน้ี โควิดโจมตีภาคบริการมากท่ีสุด อุตสาหกรรมรอง
ลงมา แต่เสียหายน้อยกว่า และภาคการเกษตรทน่ี ่าจะเสียหายน้อยท่สี ดุ

สังคมเกษตร คือ บ้านเดิมของแรงงานทั้งภาคบริการและ
อตุ สาหกรรม ในช่วงฟองสบู่แตกปี พ.ศ. 2540 ภาคชนบทเปน็ หลังพิงที่
ดีของคนเมือง การพ่ายแพ้จากการถูกโจมตีค่าเงินทำ�ให้หน้ีสินท่ียืมจาก
ต่างชาติเพิ่มข้ึนจนผู้คนล้มละลาย แรงงานเราถอยไปต้ังหลักในชนบท
แล้วค่อย ๆ ฟ้ืนตัวโดยอาศัยศักยภาพเดิมท่ีมีอยู่ โดยเฉพาะภาคบริการ
ซงึ่ เก่ียวกบั การท่องเท่ยี ว

ในยุคโควิด ท่าทางเราจะฟ้ืนตัวภาคบริการได้ยากมากและช้า
เนื่องจากการทอ่ งเท่ยี วจะเพิ่มความเสย่ี งต่อการระบาดของโควิด

เราเคยมเี ศรษฐกิจบรกิ าร ซงึ่ ดูดซบั แรงงานส่วนเกินจากชนบทมา

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 249

ช่วยผลักดันการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจของชาติได้ แต่บัดนี้โควิดทำ�ให้
สถานการณ์กลับกนั แล้ว เราต้องเอาชนบทดูดซับแรงงานส่วนเกินในเมือง
โดยเฉพาะแรงงานด้านบริการออกไปตัง้ หลัก รอจนทกุ อย่างกลับไปสภาพ
เดิมจึงคอ่ ยกลบั มาใหม่

แรงงานจำ�นวนมากอยากเดินทางกลับบ้าน เพราะอยู่ในเมืองมี
แต่ค่าใช้จ่าย ไม่มีรายได้ ความรู้สึกเชอ่ื ม่นั ในตนเองถดถอย ฝ่ายทางบา้ น
ในชนบทซึ่งอายุเฉลี่ยของเกษตรกรไทยก็สูงข้ึนมาก คงรอการกลับของ
ลูกหลานด้วยความคิดถึงเช่นกัน กลับไปอยู่บ้านจะช่วยลดค่าใช้จ่ายลงได้
มาก และลดภาระของราชการและองค์กรการกุศลที่จะต้องช่วยเหลือคน
ตกงานในเมือง

กลับมาด้านระบาดวิทยา รัฐเคยกลัวว่าโรคโควิดจะระบาดจาก
กรุงเทพฯ ออกสู่ส่วนต่าง ๆ ของประเทศ ถ้าปลอ่ ยให้คนกลบั ต่างจงั หวัด
รฐั จงึ ปดิ เมืองหลวงเพื่อไม่ให้โรคระบาดออกไป เหมือนประเทศจนี ปดิ เมือง
อฮู่ น่ั อยา่ งกะทนั หนั แต่สิง่ ทรี่ ฐั ไทยกลวั นนั้ ไม่เปน็ จรงิ ระบบการควบคมุ โควิด
โดยเฉพาะการสอบสวนติดตามผู้ติดเชอ้ื ในชนบทท�ำ ได้งา่ ยกว่าในเมืองใหญ่
ฐานทม่ี ่นั ทางสาธารณสขุ ของไทยอยทู่ ีช่ นบท ไม่ได้อยู่ท่เี มืองหลวง ผู้ปว่ ย
โควิดท่ัวประเทศลดจำ�นวนลง เหลือแต่จังหวัดที่มีธุรกิจบริการขนาดใหญ่
ท่ีเชื้อโรคสามารถหลบล้หี นีการควบคุม

เมื่อแรงงานจากชนบทไม่สามารถหาท่ีพึ่งจากเมืองใหญ่ และเขต
ชนบทควบคุมโรคได้ดีกว่า จึงไม่มีเหตุผลที่จะกักแรงงานจากชนบทไว้ใน
เมือง

ต้องจัดการให้คนชนบทกลับบ้านได้ ถ้าเขาต้องการจะกลับ สิ่งท่ี
รัฐบาลและผู้ว่าราชการจังหวัดต่าง ๆ ควรพิจารณา คือ การเคล่ือนย้าย
คนจ�ำ นวนมากทม่ี าจากพื้นทีเ่ สี่ยงสูงอยา่ งเมืองใหญ่เขา้ สู่จงั หวดั เลก็ ๆ ใน
ทนั ที ระบบการปอ้ งกนั โรคในจงั หวดั ปลายทางอาจจะรบั ไม่ไหว ต่างจงั หวดั
จะเสยี หายจากโรคระบาด จวนจะเปดิ เมืองได้แล้วกลบั ต้องปดิ เมืองอกี ครง้ั
หนง่ึ ท�ำ อยา่ งไรการกลบั สู่บา้ นในต่างจงั หวดั จงึ จะเปน็ ไปด้วยความเรยี บรอ้ ย
และเสยี่ งต่อการระบาดของโควิดน้อยทสี่ ุด

ผมมีข้อเสนอให้พิจารณาดังนี้

250 สู้โควิดแบบไทย ๆ