สู้โควิดแบบไทยๆ

ตอนท่ี 41

เตา่ ไทยออกจากกระดอง

เต่าไทยเริ่มออกจากกระดองแล้ว ทำ�ยังไงจะไม่ให้ตกหลุมโควิด
ขอตวั ช่วยทีมสมองเต่ามองหาหลุมหน่อย

หลงั จากจ�ำ นวนรายงานการติดเชอื้ ภายในประเทศลดลงตามล�ำ ดบั
ทั้งประชาชนและรัฐบาลไทยก็เห็นด้วยกันว่าเราควรจะต้องผ่อนปรนให้มี
กจิ กรรมทางสังคมและเศรษฐกจิ มากขน้ึ

สงั คมไทยตอนนเี้ หมือนคนไข้เรม่ิ ฟ้นื แต่ยงั ไม่หายสนิท อยากกลบั
บ้าน อยากลุกจากเตียงผู้ป่วยออกไปหายใจหายคอ คุณหมอท่านก็เห็น
ด้วย ให้นกั กายภาพบ�ำ บดั กำ�หนดโปรแกรมกิจกรรม หวังว่าจะไม่มีไขก้ ลบั
หกล้มหัวฟาดพืน้

เรอ่ื งการปลดลอ็ กกจิ กรรมประชาชนนเ้ี ปน็ เรอ่ื งท่ีไม่มที างเลอื ก ถา้
เปน็ งานวิจยั น่าจะไม่ใชก่ ารทดลอง เปน็ งานวิจยั แบบสงั เกต (observational
study) เทา่ น้ัน แต่การวิจัยแบบสงั เกตกพ็ อจะให้ขอ้ สรุปได้ ถึงแม้ไม่ดเี ท่า
การทดลอง ทีส่ �ำ คญั ต้องมคี �ำ ถาม มวี ิธีเก็บข้อมูล และวิธีวิเคราะห์ท่ดี ี

ควรจะมคี ำ�ถามอะไรบา้ ง
ประการแรก ปลดล็อกไปแล้ว โรคเริ่มกลับมาระบาดหรือเปล่า
ค�ำ ถามนี้ไม่ต้องอาศยั นกั วิจยั ครบั คนทวั่ ไปกต็ อบได้ เดย๋ี ว ศบค. กร็ ายงาน
ให้เรารเู้ อง
คำ�ถามที่ผมคิดว่าควรจะถาม คือ เมื่อปลดลอ็ กไปแล้ว มีผู้ติดเช้ือ
จำ�นวนหน่ึงหาที่มาของการติดเชื้อจากการสืบสวนโรคหาผู้สัมผัส ท่ีเรียก
ว่า contact investigation ไม่ได้ เราจะวิจัยได้อย่างไรว่าปัจจัยเส่ียงที่
ไม่สามารถเก็บขอ้ มูลจาก contact investigation คืออะไร ถา้ มเี บาะแส
เรื่องปจั จยั เสีย่ งนชี้ ดั เจน เราจะได้จดั การแก้ไขลดปัจจยั เส่ยี งน้ัน ๆ ในกลุ่ ม

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 301

ประชากร ส่วนท่ีไม่ใช่ปัจจยั เสยี่ งเราก็ไม่ต้องทำ�อะไร
ปัจจัยเส่ียงท่ีรู้อยู่แล้ว เช่น สัมผัสกับคนที่มีเช้ือ ไม่ใช่ปัจจัยเสี่ยง

ท่ีเป็นหัวข้อสำ�คัญของการวิจัย เพราะเร่ืองนี้รู้อยู่แล้ว ปัจจัยที่ยังไม่รู้แน่
ว่าเพิม่ ความเสยี่ งเท่าไร เช่น การโดยสารรถไฟฟา้ รถแท็กซี่ มอเตอร์ไซค์
รับจ้าง การเขา้ โรงยิม การไปตรวจทค่ี ลินิกหรอื โรงพยาบาล การออกกำ�ลงั
กายกลางแจง้ ในทส่ี าธารณะ การใช้สระว่ายน�้ำ การกินอาหารในรา้ นอาหาร
หรือภตั ตาคารชนิดต่าง ๆ การเรยี นพิเศษของเดก็ ๆ การเดินทางออกต่าง
จังหวัด ฯลฯ

ถา้ รู้ว่าท�ำ ในสิง่ ต่าง ๆ เหลา่ นน้ั แล้วเสย่ี งเพิม่ กเ่ี ทา่ เรากจ็ ะได้ตดั สิน
ใจถกู ว่าจะใชเ้ วลาในเรอ่ื งนน้ั ๆ มากน้อยเพยี งไร อยา่ งไร รฐั บาลกจ็ ะได้ปรบั
ประเภทสีของกิจกรรมตามหลักฐานของการวิจัย บางอย่างผ่อนคลายได้
มากขึน้ บางอย่างเข้มงวดขึ้น

เวลามีผู้ป่วยติดเชื้อมาโรงพยาบาล เราถามคำ�ถามเหล่านี้ได้ไหม
ครับ ได้ครับ ส่วนหนึ่งคุณหมอนักสอบสวนโรคก็ถามอยู่แล้ว ปัญหามี
2 ประการ คอื เขาจะใหข้ อ้ มูลจรงิ หรอื เปลา่ อยา่ ลืมว่าหลายกรณที ผ่ี า่ นมาผู้
ปว่ ยจงใจโกหกว่าไม่ได้สมั ผสั กบั คนแพรเ่ ชอื้ จนท�ำ ใหห้ มอพยาบาลส่วนหนงึ่
เสยี่ งต่อการรับเชื้อและต้องหยุดงานกกั ตวั 14 วนั ถ้าเปน็ ค�ำ ถามรายการท่ี
ผมยกตัวอยา่ งไป กอ็ าจจะโกหกหรอื ตอบผิดเพราะจ�ำ ไม่ได้

ข้อจำ�กัดประการที่ 2 คือ ต้องมีข้อมูลในกลุ่ มประชากรหรือกลุ่ ม
ควบคุม (control group) กิจกรรมท่ผี ู้ปว่ ยเคยทำ� อาจจะเป็นกจิ กรรมที่คน
ส่วนใหญ่ก็ท�ำ เป็นประจำ�อยูแ่ ล้ว ถา้ สดั ส่วนของคนท�ำ กิจกรรมน้ันในผู้ปว่ ย
กบั ในประชากรเทา่ กนั สิง่ นน้ั ถงึ จะพบบอ่ ยในผู้ปว่ ยก็ไม่น่าจะใช่ปจั จยั เสย่ี ง

นักระบาดวิทยาต้องการข้อมูลที่แน่นอนในผู้ป่วย ไปเปรียบเทียบ
กับข้อมูลที่แน่นอนในกลุ่มประชากรท่ีไม่ป่วย หรืออย่างน้อยก็ต้องเปรียบ
เทียบกับกลุ่มควบคุม ถ้าปัจจัยใดพบมากในผู้ป่วยก่อนที่เขาจะป่วย และ
พบน้อยในประชากร หรือกลุ่ มควบคุม นักระบาดวิทยาก็ถือว่าสิ่งน้ันเป็น
ปัจจยั เส่ยี ง (risk factor)

ปัจจยั เส่ยี งคือปจั จัยที่ถ้าใครมีจะเสีย่ งสูงขึน้ ส่วนใหญ่ไม่ใช่สาเหตุ
และส่วนใหญ่กแ็ ก้ไม่ได้ เช่น อายวุ ยั แรงงานติดเชอ้ื มากกว่าวยั อื่น ๆ ผชู้ าย

302 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ติดเชอื้ มากกว่าผหู้ ญิง เราไปเปลย่ี นอายแุ ละเปลยี่ นเพศของประชากรไม่ได้
อยา่ งมากกเ็ ตือนให้คนกลุ่มอายแุ ละเพศน้นั ๆ ระวังตัวให้ดีหน่อย

เราต้องพยายามทดสอบหาปัจจยั เส่ยี งทแ่ี ก้ไขได้ ตวั อยา่ งเช่น ลูก
ศิษยข์ องผมท่เี ป็นนกั ระบาดวิทยาชาวจนี ในกว่างซี (กวางส)ี ท�ำ วิจยั พบว่า
การไปเล่นในสนามเด็กเล่นเป็นปัจจัยเสี่ยงต่อการติดเช้ือโรคมือ-เท้า-ปาก
(hand-foot-mouth disease) และปัจจัยเสี่ยงของการเกิดโรคหัดใน
อายุน้อย ๆ ตำ่�กว่า 8 เดือน คือการไปโรงพยาบาล ข้อสรุปสำ�หรับการ
แก้ไขก็คือ เวลามีโรคมือ-เท้า-ปากระบาด ปิดโรงเรียนอย่างเดียวไม่พอ
ควรปิดสนามเดก็ เล่นด้วย และเมื่อมีโรคหัดระบาดไม่ควรน�ำ เดก็ เล็ก ๆ ไป
โรงพยาบาล กิจกรรมฉีดวัคซีนต้องแยกออกจากโรงพยาบาลหรือคลินิก
ทม่ี เี ดก็ ปว่ ย เพราะโรคหัดติดต่องา่ ยมาก (ย่งิ กว่าโควิดซะอกี )

ข้อมูลจากงานวิจยั 2 เรอ่ื งน้มี าจากการสอบถามคนดูแลผู้ป่วยกบั
คนดูแลเดก็ ปรกติในอายเุ ดยี วกนั การตอบแบบสอบถามอาจจะได้ขอ้ มูลผิด
เพย้ี นไปบา้ ง เนื่องจากผู้ตอบอาจจะจ�ำ ผิด ถา้ เรามี Big data (เทคโนโลยี
ในการจัดเก็บและประมวลผลข้อมูลขนาดใหญ่) ช่วย เราจะได้ข้อมูลท่ีผิด
พลาดน้อยลง

ปัจจุบันเรามีเทคโนโลยที รี่ ู้ว่าใครไปไหนบา้ ง ณ เวลาใด จากบริษัท
เทคโนโลยตี ่าง ๆ เช่น เครอื ขา่ ยโทรศพั ทม์ ือถอื บรษิ ทั ทตี่ ิดตามขอ้ มูลบคุ คล
อัตโนมตั ิ เช่น Google, Facebook, Line, Garmin แต่นกั ระบาดวิทยาเข้า
ไม่ถงึ ขอ้ มูลเหลา่ น้ี ถา้ รฐั บาลและ/หรอื บรษิ ทั เหลา่ นนั้ สามารถจดั ใหเ้ หลา่ นกั
ระบาดวิทยาท�ำ งานร่วมกนั กบั บรษิ ทั การหาปจั จยั เสย่ี งจะท�ำ ได้งา่ ย ถกู ต้อง
และรวดเร็วข้ึน สงั คมไทยกจ็ ะได้เรียนรู้มากขน้ึ เต่าไทยท่ีโผลห่ วั ออกนอก
กระดองเรม่ิ เดินเตาะแตะแล้ว กจ็ ะมที ิศทางเดินหลกี เลย่ี งการตกหลมุ โควิด
ได้ดขี น้ึ ครบั การจะวิเคราะห์ใหเ้ หน็ หลมุ ปจั จยั เสย่ี งทเ่ี ลย่ี งได้ ต้องขอตวั ช่วย
คือเทคโนโลยี Big data ใหท้ มี ระบาดวิทยาสมองเต่าได้ใช้ด้วย

ขอมาต้ังแต่โควิดเร่ิมระบาดจนโรคเริ่มจบยกแรกแล้ว ยังไม่มีคำ�
ตอบจากสวรรคเ์ ลยครับ

(11 พฤษภาคม 2563)

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 303



ผมไดร้ ับโทรศัพทท์ างไกลจากผู้เช่ียวชาญคณะหน่งึ
เขาถามวา่ ในการควบคุมคณุ ภาพแล็บตรวจโควิด
จะต้องสง่ ตวั อยา่ งท่รี ู้ผลการตรวจแนน่ อนแล้วกต่ี ัวอยา่ ง
ไปทดสอบว่าแล็บใหมป่ ลายทางตรวจไดต้ รงมาตรฐานหรอื ไม่



ตอนที่ 42

คณุ คา่ ของวชิ าสถติ ิ

คิดถึงทฤษฎีสถิติในการควบคุมคุณภาพแล็บ (lab) การสอบของ
นักเรียน และการประเมินการทำ�งานเรอื่ งโควิด

เมื่อวานน้ีผมได้รับโทรศัพท์ทางไกลจากผู้เช่ียวชาญคณะหน่ึง
เขาถามว่า ในการควบคมุ คณุ ภาพแลบ็ (lab) ตรวจโควิดจะต้องส่งตวั อยา่ ง
ท่ีรู้ผลการตรวจแน่นอนแล้วก่ีตัวอย่าง ไปทดสอบว่าแล็บใหม่ปลายทาง
ตรวจได้ตรงมาตรฐานหรอื ไม่

ปกติส่งบวกไป 5 ตัวอยา่ ง ลบไป 5 ตัวอย่างพอไหม
คำ�ถามว่ามากเท่าไหร่จึงจะพอ (sample size) เป็นคำ�ถามที่
นักระบาดวิทยาและนักสถิติการแพทยถ์ กู ถามมากทีส่ ุด
จากคำ�ถามนี้ ผมจะค่อย ๆ ให้แง่คิดแก่ผู้อ่านให้เร่ิมคิดว่าสถิติ
คอื อะไร จะเอาไปใชอ้ ยา่ งไร ไม่เฉพาะเรอ่ื งการตรวจสอบคณุ ภาพ (quality
control หรือ QC) ห้องแล็บ แต่จะเลยไปถงึ การสอบนักเรียน ซงึ่ จะเป็น
ประโยชนต์ ่อคนทก่ี �ำ ลงั เตรยี มสอบ และคนทก่ี �ำ ลงั ออกขอ้ สอบ รวมทงั้ เปน็
แง่คิดส�ำ หรับคนทก่ี �ำ ลงั ทำ�งานและถูกประเมินผลงาน
สถิติเป็นวิชาว่าด้วยความบังเอิญ (ภาษาสถิติเรียกว่าความน่าจะ
เป็น) นักสถิติจะคำ�นวณแล้วรายงานระดับความบังเอิญหรือความน่าจะ
เป็นในแต่ละเรื่องออกมาเป็นตัวเลข เราไม่จำ�เป็นต้องรู้ว่าเขาคำ�นวณมา
ได้อยา่ งไร แต่ควรรู้ว่าเมื่อได้คา่ มาแล้วจะเอาไปใช้ในการแก้ปญั หาอยา่ งไร
ตัวอย่างข้างบนเป็นวิธีการควบคุมคุณภาพเทียบกับหน่วยงาน
ภายนอก (external QC) แบบปรกติ หน่วยงานภายนอกจะส่งตวั อยา่ งที่
ตนเองร้แู น่ว่าได้ผลบวกไป 5 ตวั อย่าง รแู้ น่ว่าเป็นผลลบ 5 ตวั อยา่ งไปที่

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 307

แล็บนี้ โดยไม่บอกว่าตัวอย่างไหนเป็นบวกเป็นลบ แล้วดูว่าได้ผลตรงกัน
ทง้ั หมดหรอื ไม่ ถา้ ตรงกันหมดกถ็ ือว่าผ่านได้

ท�ำ ไมต้องเป็น 5:5 เป็น 6:4 หรอื 7:3 หรือสัดส่วนอื่น ๆ ได้ไหม
ค�ำ ตอบคอื ถา้ บวกและลบเทา่ กัน หรือทเ่ี ราเรียกกันท่วั ไปว่า 50:50 โอกาส
จะเดาถูกทุกตัวอย่างจะน้อยที่สดุ ครับ

คิดงา่ ย ๆ ถา้ ทง้ั สองฝา่ ยตกลงกนั ว่าทกุ ตวั อยา่ งจะเปน็ บวกหมดหรอื
ลบทั้งหมด ฝ่ายท่ีถูกตรวจสอบก็ไม่ต้องทำ�อะไรเลยเดาถูกร้อยเปอร์เซ็นต์
ถ้าลดลงไปอีกนิด บอกว่า 9 ใน 10 ตัวอย่างเป็นบวก หรือ 9 ใน 10 เปน็ ลบ
การเดาถกู น้อยลงแต่กย็ งั ถกู เปน็ ส่วนใหญ่ จุดกึง่ กลาง 50:50 นีแ่ หละครับ
คือจดุ สูงสุดของความไม่แน่นอน (variance) เดาถูกยากท่สี ุด

ถ้าง้ันลดลงจาก 5:5 เป็น 4:4 ได้ไหม ได้ครบั แต่การบงั เอิญเดา
ถูกจะสูงขึน้ ยกตวั อยา่ งสดุ ขว้ั คอื 1:1 คือมบี วกลบอยา่ งละตวั อยา่ งโอกาส
เดาถกู จะสูงถึง 50%

เราไม่อยากให้ได้คำ�ตอบถูกโดยบังเอิญ ต้องเพิ่มจำ�นวนตัวอย่าง
น่ีแหละครับ คือ หลักสถิติพืน้ ฐานครับ

แล้ว 5:5 ทปี่ ฏบิ ตั ิกนั เป็นประจำ�พอไหม ค�ำ ตอบก็คอื ถึงแม้ว่าจะ
ตรงกนั 100% ท้ัง 10 ตัวอย่าง ก็ยงั มีเรอื่ งของความบงั เอิญอยู่

มีวิธีคิดทางสถิติ 2 วิธี วิธีแรก สมมติว่าแล็บที่ถูกตรวจสอบ
เดาส่งเดชทั้ง 10 ตัวอย่าง โอกาสท่ีจะถูกท้ัง 10 เท่ากับ 0.5^10 คือ
0.00097 หรือราว 1 ในพัน ซงึ่ ถือว่าตำ�่ มาก เพราะฉะนัน้ ถ้าถูกทั้งหมด
น่าจะไม่สามารถมาจากการเดาส่งเดช

วิธีท่ี 2 เป็นวิธีประมาณการว่าทถี่ ูกท้งั 10 ตัวอย่างนั้นมาจากความ
แม่นยำ�ขนาดไหนได้บ้าง คา่ ประมาณการของความแม่นย�ำ จะอยทู่ ี่ 10/10
= 100% แต่ช่วงความเชือ่ ม่นั (95% confidence limit ของความถูกต้อง)
อยู่ท่ี 70% ถึง 100% คอื แลบ็ ท่ีไม่ได้ดีมาก ปรกติถูกต้องราว 70% หรือ
ผิดพลาดถึง 30% กย็ งั พอมีโอกาสผา่ นการทดสอบนี้ได้

เมื่อ 5:5 ไม่พอ แล้วเท่าไหร่จึงจะพอ คำ�ตอบคือ ต้องมาก ๆ ครับ
50:50 พอไหม?
ต่อให้เป็น 50:50 หรอื รายงานถกู หมด 100 ตัวอย่าง ก็ยงั เป็นไป

308 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ได้ที่แล็บท่ีผิดพลาด 3% จะได้คำ�ตอบที่ถูกท้ังหมด (ความถูกต้องมีช่วง
95% CI = 97% ถึง 100%)

จะใช้ตวั อยา่ งมากอยา่ งเดียว โดยไม่คิดถึงต้นทนุ ไม่ได้ ค่าวัสดทุ ่ที ำ�
QC โควิดมตี ้นทุนราว 1,000 บาทต่อตวั อย่าง ถ้าตรวจสอบคณุ ภาพโดยใช้
100 ตวั อยา่ งในแต่ละรอบจะเป็นเงิน 100,000 บาท ไม่รวมคา่ ใช้จา่ ยอื่น ๆ
โดยท่คี วามผิดพลาดก็ยงั อาจจะมีได้ถงึ 3% ท่านผบู้ รหิ ารก็คิดเอาเองแล้ว
กันนะครบั ว่าคุ้มหรือไม่

ทนี ้มี าคุยเรอ่ื งขอ้ สอบกันบ้าง เมื่อผูเ้ ขา้ สอบมาก ขอ้ สอบเชิงความ
รกู้ ม็ กั จะต้องเปน็ แบบตัวเลือก (choices) เพื่อให้ตรวจได้ง่าย แต่การออก
ข้อสอบแบบนี้เป็นเร่ืองยาก คนเข้าสอบอาจจะจำ�ข้อสอบไปเป็นโพยบอก
หรือขาย หรอื ใช้ในการสอนพิเศษ (ติว) ให้รุ่นต่อไปอย่างเป็นระบบ

คนที่สอบได้คะแนนดีสำ�หรับข้อสอบแบบน้ี คือ คนที่ได้คำ�ตอบ
เหมือนค�ำ เฉลยมากทสี่ ุด ซงึ่ อาจจะไม่ได้เป็นเพราะผู้สอบมคี วามรู้ แต่เปน็
เพราะเขามีโพยขอ้ สอบ หรือ เก็งข้อสอบถกู และ/หรอื ร้คู �ำ เฉลยมาแล้ว
และสดุ ท้าย คือ เขามคี วามสามารถในการเดา

ในทน่ี จ้ี ะพูดถึงการเดาเท่าน้นั เพราะเป็นการใช้วิชาสถิติ
เหมือนกันกับ QC ของแล็บคือถ้ามีข้อสอบ 10 ข้อเป็นตัวเลือก
แบบถกู /ผิด (True/False) นักเรียนจะตอบได้ท้ัง 10 ข้อจากการเดาส่งเดช
ได้เพียงหนึ่งในพัน แต่นักเรียนที่ผ่านได้ก็ไม่ได้เก่งมาก เพราะช่วงความ
เช่ือมน่ั ของความสามารถท่ีจะตอบถูกก็จะอยู่ที่ 70% ถึง 100%
แต่ถ้าเกณฑ์หย่อนลงมา ยอมให้ผา่ นถ้าตอบถูก 6 ใน 10 กจ็ ะมี
ความเปน็ ไปได้ที่คนเดาส่งเดช จะผา่ นได้ราว 17% นั่นคอื ถ้าคนเขา้ สอบ
100 คน ทกุ คนเดาส่งเดชหมดรอ้ ยทงั้ รอ้ ย จะมคี นสอบผา่ น 17 คน ขอ้ สอบ
อย่างน้ีน่าจะใช้ไม่ได้นะครบั
นักตอบข้อสอบจะเดาอย่างมีชั้นเชิงไม่ใช่เดาส่งเดช ตัวอย่างเช่น
ตามปรากฏการณ์ทางจิตวิทยา คนออกข้อสอบส่วนใหญ่มีความชอบที่จะ
จัดให้ข้อถูกอยู่ตรงกลางมากกว่าอยู่ข้าง ๆ เพราะเป็นความรู้สึกปลอดภัย
โดยสัญชาตญาณ นักเรียนส่วนใหญ่ท่ีเดาจึงมักจะเลือกข้อตรงกลาง ๆ
ถ้าเป็น ก ข ค ง จ เรากจ็ ะเห็น ค หรือ มคี วาย เตม็ ห้องสอบเลย

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 309

โดยสรุป การทดสอบต้องมีข้อสอบมากพอ การจัดลำ�ดับข้อที่ถูก
ควรใชค้ อมพิวเตอร์จดั ตวั เลือกแบบสุ่มเพื่อให้ไม่สามารถเดาได้ ปอ้ งกันไม่
ให้ควายสอบผ่าน

ทั้งตัวอย่างสำ�หรับ QC และข้อสอบต้องมีมากจึงจะดี ทำ�นอง
เดียวกันข้อสรุปทางระบาดวิทยาจึงต้องมาจากการศึกษาในตัวอย่างที่มาก
ยิง่ มากยงิ่ ดี

แต่ในวิชาระบาดวิทยา จำ�นวนตัวอย่างมากอย่างเดียวไม่พอครับ
ต้องมีการติดตามไปนานพอสมควรด้วย เพื่อให้เห็นการเปลี่ยนแปลง แล้ว
จงึ เขา้ ใจธรรมชาติของโรคและของผคู้ นได้ดี

เราใชห้ ลักการเดยี วกันในการประเมินนกั เรียนและคนทำ�งาน ต้อง
เหน็ เขาท�ำ งานหรอื สอบขอ้ สอบทมี่ ากพอ และ ต้องติดตามในระยะยาวด้วย

ข้อแตกต่างระหว่างการสอบกับการทำ�งาน คือ โจทย์ข้อสอบมี
มาตรฐาน ข้อสอบซำ้�ไปซำ้�มา มีคำ�เฉลยสำ�หรับตรวจข้อสอบท่ีค่อนข้าง
แน่นอน แต่โจทย์ของการทำ�งานเปล่ียนไปเสมอ ไม่มีคำ�เฉลยที่ถูกต้อง
เพราะมกี รรมการทม่ี มี ุมมองต่างกนั

ขอ้ สอบมคี �ำ เฉลยเปน็ เหมือนโองการจากสวรรคช์ ถ้ี กู ผิด การท�ำ งาน
มีการตัดสินของผู้คนโดยเฉพาะอย่างย่ิงสมัยนี้มีจำ�นวนกรรมการท่ี
หลากหลายมาก เรามักจะเช่อื ว่าความเหน็ ของคนส่วนมาก คอื ความเห็น
ของสวรรค์

แต่สวรรค์เหล่าน้ันเป็นเพียงสิ่งสมมติ เวลาเปล่ียนไป มีความรู้
ใหม่ ๆ ข้อมูลใหม่เพิ่มข้ึน สวรรค์ก็อาจจะเปล่ียนท้ังมุมมองและค่านิยม
ไปตามกาลเวลา

การประเมินการท�ำ งาน ผา่ นสวรรคห์ รอื นรกแต่ละเงอ่ื นไขไม่เหมือน
กันเป็นเวลายาวนาน เราเรียกว่า “Track record”

เราดู track record ของคนซอื้ ลอตเตอรหี่ รอื หวยก็ได้ คนทถี่ กู รางวลั
ที่ 1 เกิดขึน้ จากความบังเอิญได้น้อย สมมติว่า 1 ในลา้ น ถา้ ถูกรางวัลท่ี 1
สองงวดซ้อน จะมีความบงั เอิญตำ�่ ถงึ 1 ในล้านลา้ น (one in a trillion)
ถา้ เจอใครถกู รางวลั ที่ 1 สองงวดซอ้ น ก็ไม่น่าใชเ่ รอ่ื งบงั เอิญ น่าจะเกิดจาก
การลอ็ กหวยมากกว่า

310 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ลงท้ายท่ีเรื่องโควิด ถ้าไทยผ่านวิกฤตโควิดควบคุมจำ�นวนการ
ติดเชือ้ ได้ผลเปน็ เวลานานจนโรคระบาดนี้หมดกต็ ้องถือว่าเกง่ มาก จากนัน้
ถา้ ยงั แก้ปญั หาเศรษฐกจิ ได้ผลดอี กี กถ็ อื ว่าเรามี track record ที่ไม่ธรรมดา
ไม่ใชเ่ รอื่ งบงั เอิญ

แต่ตอนนี้เพิ่งจะเริ่มต้นนะครับ โรคระบาดยังไม่สงบ เศรษฐกิจยัง
ไม่รู้ว่าจะไปรอดหรือไม่ ทุกอย่างท่ีเราคิดว่าสำ�เร็จตอนนี้อาจจะยังอธิบาย
ได้ด้วยความบังเอิญทางสถิติกเ็ ป็นได้

(10 พฤษภาคม 2563)

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 311



ผมไม่เชื่อวา่ การตรวจปูพรมจะกวาดลา้ งโรคได้หมด
เนอ่ื งจากจะมปี ระชากรจ�ำ นวนหนึ่งซ่ึงเช้อื เพ่ิงจะเขา้ ไปในรา่ งกาย

นอกจากจะไมม่ ีอาการใหส้ งสยั แลว้ การตรวจกจ็ ะไม่พบเชื้อ
เราเรยี กว่า ผลลบปลอม



ตอนที่ 43

โควิดเล่นซ่อนหาที่อู่ฮ่นั

อู่ฮั่น มณฑลหูเป่ยเป็นเมืองอุตสาหกรรมใจกลางประเทศจีน
ประชากรราว 11 ล้านคน เล็กกว่ากรุงเทพฯ ในฤดูหนาวตั้งแต่เดือน
ธันวาคม 2562 เป็นต้นมา เมืองนี้กลายเป็นศูนย์กลางการระบาดของ
โรคโควิด1 ต่อมารฐั บาลจนี สง่ั ปดิ เมืองไม่ใหค้ นเขา้ ออกและใหอ้ อกจากบา้ น
ได้อยา่ งจ�ำ กดั ตง้ั แต่วนั ที่ 23 มกราคม เมื่อโรคสงบลง ผู้ปว่ ยใหม่รายสดุ ทา้ ย
วันท่ี 8 เมษายน หรือราวสองเดือนครึ่ง รฐั บาลจีนก็เร่ิมทยอยอนุญาตให้
ประชาชนมกี จิ กรรมสาธารณะ ประชาชนได้ออกมาชื่นชมปลายฤดูใบไม้ผลิ
ได้กอ่ นท่ีจะเขา้ สู่ฤดูร้อน

เมื่อวานซืน (10 พฤษภาคม 2563) ได้ข่าวว่ามผี ู้ป่วยรายใหม่ที่อ่ฮู นั่
วันนี้ซ่งึ อากาศกำ�ลังสบาย ๆ อณุ หภูมิ 22 องศา ความชน้ื 68% ขา่ วกม็ า
ถึงไทยว่าจ�ำ นวนผู้ป่วยเพิม่ ข้ึน 6 ราย และสื่อมวลชนรายงานว่ารัฐบาลส่ัง
ให้ตรวจหาผู้ติดเชอื้ แบบปูพรมนนั่ คอื ตรวจทกุ คนในเมืองใหเ้ สรจ็ ภายใน 10
วนั เพื่อกวาดล้างโรคโควิดให้สิน้ ไป

ขา่ วนมี้ นี ยั ส�ำ คญั อยา่ งยงิ่ ในทางระบาดวิทยา ความส�ำ เรจ็ ของอฮู่ นั่
ในการควบคมุ โรคยกแรก ก�ำ ลงั ถกู โควิดเอาคืนในยกสองละหรอื ประการท่ี
สอง รฐั บาลจนี ก�ำ ลงั จะดำ�เนินการ active case finding ท่ใี หญ่ที่สดุ ในโลก
วิธกี ารน้ีจะได้ผลหรอื ไม่

1) ในการสัมมนาระหว่างนักระบาดวิทยาไทยและจีนเมื่อวันท่ี 16 มิถุนายน 2563
นกั สาธารณสขุ ฝา่ ยจนี เลา่ การระบาดอยา่ งรนุ แรงในอฮู่ นั่ เกิดจากความออ่ นแอของระบบ
สาธารณสขุ ในชนบท ประชาชนจ�ำ นวนมากไม่เชอ่ื ม่ันการแพทย์ในชนบท เมื่อมีปัญหา
ก็มารักษาที่โรงพยาบาลใหญ่จนเกินความสามารถในการป้องกันการติดเชื้อของ
โรงพยาบาลใหญ่ ทำ�ให้ต้องสรา้ งโรงพยาบาลใหม่โดยฉุกละหกุ

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 315

ผมไม่อาจจะพยากรณเ์ รอ่ื งทงั้ สองได้ แต่จะคยุ ถงึ แงค่ ิดทางระบาด
วิทยา ดงั น้ี

ข้อมูลการระบาดของโรคเป็นเหมือนคลื่นที่วิ่งอยู่บนทะเลแห่งกาล
เวลา สิ่งที่เราได้รับทราบในขณะนี้ น่าจะมีการเริ่มต้นของการระบาดมา
อยา่ งน้อย 2 สปั ดาหแ์ ล้ว ทเี่ ปน็ เช่นนน้ั กเ็ พราะว่าเมื่อคนเราได้รบั เชอื้ โควิด
เช้ือจะเขา้ ไปในรา่ งกายฟกั ตวั อยูร่ าว 1 สปั ดาห์ (อาจจะสั้นหรือยาวกว่าน้ัน
บางรายนานถึง 2 สัปดาห)์ ก่อนท่จี ะมอี าการ เมื่อมีอาการในระยะเรมิ่ ต้น
ผู้ป่วยอาจจะไม่ได้คิดว่าตนเองติดเชื้อโควิด มักจะรอจนกว่าอาการมาก
จึงไปพบแพทย์ แพทย์จะวินิจฉัยและยืนยันว่าเป็นโรคน้ีได้ต้องล้วงจมูก
ไปลึก ๆ แล้วส่งตัวอย่างท่ีได้ไปห้องปฏิบัติการซึ่งต้องใช้เวลาในการ
ทดสอบและรายงานกว่าราชการจะออกขา่ ว และขา่ วมาถงึ เรากค็ งจะราว ๆ
2 สปั ดาหด์ งั กลา่ ว เราก�ำ ลงั จบั เงาในอดตี ของโควิด การแพรเ่ ชอ้ื ในปจั จบุ นั
เปน็ อยา่ งไรไม่รู้ได้

ผู้ป่วยจำ�นวนหนึ่งสามารถแพร่เช้ือได้ก่อนตนเองจะมีอาการ
(pre-symptomatic carrier) เมื่อรวม ๆ กับการแพร่เชื้อในช่วงมีอาการ
แล้วก็หลายวันอยู่เหมือนกัน ถ้าผู้ป่วยไม่ได้เดินทางไปพบผู้คนมาก
การแพร่เช้ือก็จำ�กัด แต่ถ้าไม่เป็นเช่นน้ัน เช้ือก็อาจจะแพร่ไปอย่างกว้าง
ขวางแล้ว ถ้าเป็นเช่นนั้นเราน่าจะเหน็ จำ�นวนผู้ปว่ ยรายใหม่ในวันต่อ ๆ ไป
เพิม่ ขนึ้ ไปอยา่ งน้อยอกี ระยะหนึง่

ผมเชื่อว่าความสำ�เร็จของการควบคุมการระบาดโควิดรอบสอง
ของอู่ฮั่น ไม่ได้อยู่ท่ีการตรวจปูพรม แต่อยู่ท่ีการตะครุบตัวผู้รับเชื้อและ
แยกกกั ตวั ได้ทนั ท่วงทใี นระยะแรก ๆ ถา้ พลาดจดุ แรกแล้วอฮู่ น่ั กอ็ าจจะแตก
รอบสองถึงแม้จะมีการตรวจปูพรมก็จะแก้ปัญหาไม่ได้สะเดด็ น้�ำ

ผมไม่เชือ่ ว่าการตรวจปูพรมจะกวาดล้างโรคได้หมด เนื่องจากจะมี
ประชากรจ�ำ นวนหนงึ่ ซง่ึ เชอ้ื เพิง่ จะเขา้ ไปในรา่ งกาย นอกจากจะไม่มอี าการ
ให้สงสัยแล้ว การตรวจก็จะไม่พบเช้ือ เราเรียกว่าผลลบปลอม ตัวอย่าง
ผู้ป่วยแรงงานต่างชาติที่หลบหนีเข้าเมืองแล้วถูกกักขังที่อำ�เภอสะเดา
จังหวัดสงขลา แม้อยู่ด้วยกันตลอดเป็นเวลานานนับเดือน แพทย์ก็ตรวจ
พบเช้ือในผู้ต้องขังกลุ่ มนเ้ี พียงรอ้ ยละ 80 ในกลุ่ มทตี่ รวจไม่พบเช้ือ 5 ราย

316 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ต่อมาอีกราว 1 สัปดาห์ตรวจซ้ำ� กพ็ บเชื้อ 1 ราย โชคยงั ดีท่ีผู้ป่วยอยู่ใน
หอ้ งขงั การแพรเ่ ชอื้ ออกไปภายนอกจงึ ไม่เกิดขน้ึ แต่ในสงั คมเปดิ ภายนอก
ผลลบปลอมจะเป็นปัญหาสำ�คญั ของการแยกกักตัวผู้ติดเชือ้ โดยเฉพาะผู้ท่ี
ไม่มปี ระวัติสัมผัสโรคมาก่อน

เมื่อการตรวจปูพรมระลอกแรกผ่านไป กลุ่ มผลลบปลอมก็จะมเี ชื้อ
ออกมา และเช้ือโควิดก็คงเริงร่าและแพร่ต่อไปได้ เล่นซ่อนหากันไปเร่ือย
งานตรวจปูพรมแต่ละคร้ังเป็นเร่ืองใหญ่ ถ้ามีผู้ป่วยปรากฏขึ้นอีกจะตรวจ
ปูพรมหรือไม่ นับว่าเปน็ ปญั หาทนี่ ่าคิดยิง่

นอกจากปัญหาผลลบปลอมทำ�ให้เกิดการแพร่เช้ือในภายหลัง
ผลบวกปลอมเองกม็ ปี ญั หา ใน 11 ลา้ นคนของอฮู่ น่ั ในระยะนค้ี งมผี ู้ติดเชอ้ื
ไม่มาก ผลบวกส่วนใหญ่จะมาจากผลบวกปลอมด้วยสาเหตอุ ันใดกแ็ ล้วแต่
ซึ่งเรื่องนี้ก็สร้างปัญหาให้ปวดหัวได้มากเหมือนกัน ดังกรณีผลบวกปลอม
จากการตรวจปูพรมที่ยะลาท่ผี ่านมาเมื่อสัปดาหท์ ีแ่ ล้ว

เราคงต้องเอาใจช่วยอฮู่ นั่ ใหค้ วบคมุ โควิดระลอกสองให้สงบได้โดย
เรว็ วนั ถ้าจนี ไม่ปลอดภัย เรากค็ งแย่ไปด้วยท้งั ด้านการควบคมุ โรคระบาด
และด้านเศรษฐกิจ เราภาวนาขอให้ทางนักระบาดวิทยาจีนตะครุบการติด
เช้ือได้อยู่หมัดแต่ต้นมือ และผลการตรวจปูพรมไม่พบปัญหา อีกไม่นาน
นักในราวปลายเดือนกรกฎาคม อ่ฮู ่นั ก็จะเข้าสู่ฤดูร้อน เมืองนี้เป็น 1 ใน 4
ของเมืองที่รอ้ นอบอา้ วทีส่ ุดในประเทศจนี คนท่เี ชอ่ื ว่าไวรสั ไม่ค่อยแพรเ่ ช้อื
ในอากาศรอ้ นก็เอาใจช่วยขอใหท้ ฤษฎนี น้ั เป็นจรงิ นะครับ

กลับมามองไทยเรา เราปิดเมืองหลังอู่ฮ่ันในช่วงระยะเวลาท่ีส้ัน
กว่า โชคดที เ่ี รายังไม่ทนั เปิดการเดินทางติดต่อกับประเทศจีน การระบาด
ของเช้ือจากเมืองอู่ฮ่ันในรอบน้ีคงจะยังมาไม่ถึงเราเหมือนรอบท่ีแล้ว เรา
มีนโยบายการปิดเมืองคล้าย ๆ ทจ่ี ีนท�ำ และประสบความส�ำ เร็จคลา้ ยจนี
ณ เวลานี้ เราก็เร่ิมเปิดเมืองเหมือนอู่ฮ่ัน ถ้าเราจำ�ลองปรากฏการณ์ทาง
ระบาดวิทยาเหมือนเขา เรากค็ งต้องเผชิญกบั การระบาดระลอกสองเหมือน
กับเขาในไม่ชา้

การสอบสวนโรคเพื่อกักตัวผู้แพร่เช้ือ (contact tracing) เป็น
เครอื่ งมือส�ำ คญั ในการควบคมุ โรคทด่ี ี สาธารณสขุ ไทยท�ำ เรอื่ งน้ีได้เปน็ เลิศ

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 317

แต่การสอบสวนโรคจะไม่ไหวและไม่ได้ผลถา้ เกิดการระบาดครง้ั ใหญ่จนเกิน
กว่าทจ่ี ะควบคมุ ได้ ระบบการรกั ษาพยาบาลทเี่ ปน็ แนวหลงั ของสาธารณสขุ
ก็จะพงั ไปด้วย ในทส่ี ุดเรากต็ ้องกลับไปใช้มาตรการเดิมอกี ครั้งหน่ึงซ่งึ ไม่มี
ใครอยากได้เลย คือ การปิดเมือง

ติดตามขา่ วอฮู่ น่ั แล้วตง้ั สติให้ดี 2 ช่วยกนั ใหเ้ ตม็ ทอ่ี ยา่ ให้โควิดระบาด
ในไทยอกี ระลอกเลยนะครบั

(12 พฤษภาคม 2563)

2) ส�ำ นักขา่ วซินหัวรายงานในวนั ท่ี 8 มิถุนายน 2563 ว่าได้ตรวจประชาชนประมาณ 10
ลา้ นคน พบผลบวก 300 ราย แต่เมื่อเพาะเช้ือแล้วไม่มีไวรสั และสอบสวนโรคตรวจผู้
ใกลช้ ิดเพิม่ เติมอีก 1,174 คน ก็ไม่พบว่ามีการติดเช้ือแต่อย่างไร สรปุ แล้วทง้ั 300 ราย
เป็นผลบวกปลอม อูฮ่ ัน่ ปลอดโรคโควิดแล้ว

318 สู้โควิดแบบไทย ๆ





ทศวรรษที่ 1990
ยโุ รปใหค้ วามชว่ ยเหลือกระทรวงสาธารณสขุ ไทย

โดยให้ทุนคุณหมอไปเรียนวิชาสาธารณสขุ
ทมี คณุ หมอกลับมาปฏริ ปู ระบบประกันสุขภาพ
ขายไอเดียให้พรรคการเมือง ออกกฎหมายหลกั ประกันสขุ ภาพ
และตัง้ สำ�นกั งานหลักประกนั สุขภาพแห่งชาติ (สปสช.)
เพอื่ ใหค้ นไทยทุกคนมีหลักประกันสุขภาพไดส้ ำ�เรจ็



ตอนที่ 44

ความม่ันคง หรอื ความม่ังคั่ง

สิ่งทม่ี ่นั คงกค็ อื สิง่ ท่เี สียหายหรอื ล้มหายตายจากได้ยาก เพราะมี
พื้นฐานและการป้องกนั อนั ตรายทด่ี ี

ในอดีตเรามักจะได้ยินคำ�ว่า “ความมั่นคง” จากฝ่ายทหาร แต่
ปัจจุบันหน่วยงานอย่างสภาความมั่นคงแห่งชาติก็ต้องมาดูแลเรื่องโควิด
ความม่ันคงทางสุขภาพจึงมีความสำ�คัญไม่แพ้ด้านการทหาร เรายังมี
ความม่ันคงอื่น ๆ อกี หลายมิติ เช่น ความม่นั คงทางเศรษฐกิจซึ่งตอนน้เี ริม่
สั่นคลอนจากโควิดอีกเหมือนกัน เรายังมีความม่ันคงด้านอื่น ๆ ที่พอไป
ได้ ถกู กระทบจากโควิดน้อยหน่อย เช่น ความม่ันคงทางอาหาร เนื่องจาก
ไวรสั ตวั นี้ไม่ท�ำ รา้ ยพืชและสตั วเ์ ศรษฐกจิ และวิถชี วี ิตทางการเกษตรมากนกั
เรายังผลิตอาหารส่งออกเลี้ยงประชากรโลกได้อีกมาก นอกจากนี้ความ
มน่ั คงทางสิง่ แวดลอ้ มทด่ี ขี น้ึ นิดหน่อยเนื่องจากกจิ กรรมของมนษุ ยน์ ้อยลง
ท�ำ ใหห้ ่วงโซอ่ าหารจากต้นน�ำ้ ล�ำ ธารและปา่ ชายเลนและทอ้ งทะเลได้มเี วลา
พักตวั ผลิตอาหารเล้ยี งคนไทยต่อไป

วันน้ี ผมขอคยุ เฉพาะเร่อื งความมัน่ คงทางสขุ ภาพ
ความมนั่ คงทางสขุ ภาพเปน็ ประเดน็ ทมี่ คี วามส�ำ คญั ระดบั โลก แต่มี
2 มิติที่ไม่เหมือนกันและบังเอิญมาชนกนั ตอนมปี ญั หาโควิด
แต่ไหนแต่ไรมา กลุ่มนักวิจัยในสหรัฐฯ นำ�โดย National In-
stitutes of Health หรือ NIH เห็นว่าโรคระบาดเป็นประเด็นที่สำ�คัญ
ทางด้านความม่ันคงระดับโลก (global health security) งานวิจัยของ
กลุ่มนจี้ ะเน้นด้านชวี การแพทย์ (biomedical) เพื่อใหเ้ กิดความเขา้ ใจในระบบ
ต่าง ๆ ของร่างกาย และเช้ือโรคติดต่อที่อาจจะเป็นอันตรายต่อสุขภาพ

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 323

ความช่วยเหลอื ทอี่ เมรกิ าใหแ้ ก่ประเทศต่าง ๆ กเ็ ปน็ การวิจยั และการควบคมุ
โรคติดเชื้อเกือบท้ังสิ้น เมื่อโรคอีโบลาระบาดในแอฟริกา อเมริกานำ�หน้า
เพื่อนส่งกองทัพสาธารณสุขออกสกัด เพื่อป้องกันไม่ให้โรคแพร่กระจาย
ถือเปน็ วีรกรรมท่สี �ำ คัญ

อเมริกาเก่งเรื่อง biomedicine แต่มีปัญหาเรื่องความเท่า
เทียมอันเกิดจากระบบเศรษฐศาสตร์สาธารณสุขแบบตัวใครตัวมัน
อดีตประธานาธิบดีโอบามาส่งกำ�ลังไประงับการระบาดของอีโบลานอก
บา้ นส�ำ เร็จ แต่ในบ้าน ความพยายามทำ�ใหค้ นจนได้รับหลกั ประกนั มากขึน้
กโ็ ดนต่อต้านทำ�ไม่สำ�เร็จ

ด้านยุโรปและญ่ีปุ่นซ่ึงความเจริญก้าวหน้าทาง biomedicine
ยังอ่อนกว่าอเมริกา กลับมีความก้าวหน้าทางระบบสาธารณสุขมากกว่า
ประเทศเลก็ ประเทศน้อยผา่ นการรบราฆา่ ฟนั ในประวตั ิศาสตรจ์ นเบอ่ื หลงั
สงครามโลกครั้งที่ 2 เกิดการรวมตัวกนั จนในท่ีสดุ ยโุ รปกลายเป็นสหภาพ
ยโุ รปด้วยความคิดว่าต้องเป็นหน่งึ เดยี วกนั (solidarity) ท้งั ยโุ รปและญปี่ ุ่น
ได้พัฒนาระบบประกันสุขภาพก้าวหน้าไปมาก เรียกการมีระบบประกัน
สุขภาพว่า “ความม่ันคงทางสุขภาพ (health security)” ทศวรรษที่ 1990
ยโุ รปใหค้ วามช่วยเหลอื กระทรวงสาธารณสขุ ไทยโดยใหท้ นุ คณุ หมอไปเรยี น
วิชาสาธารณสุข แล้วต่อด้วยวิชาเศรษฐศาสตร์สาธารณสุขหลายทุนมาก
ทมี คณุ หมอพวกนี้ (หนง่ึ ในนน้ั คอื หมอหงวน หรอื สงวน นิตยารมั ภพ์ งศ)์ กลบั
มาปฏริ ูประบบประกนั สขุ ภาพ และต่อมาขายไอเดยี ให้พรรคการเมือง ออก
กฎหมายหลกั ประกนั สขุ ภาพ และตง้ั ส�ำ นกั งานหลกั ประกนั สขุ ภาพแหง่ ชาติ
(สปสช.) เพื่อให้คนไทยทุกคนมีหลักประกันสุขภาพได้สำ�เร็จ สำ�นักงานน้ี
ชือ่ เป็นภาษาอังกฤษว่า National Health Security Office ซ่งึ เปน็ การระบุ
ว่าการมหี ลักประกนั สขุ ภาพ คือ การมีความมั่นคงทางสขุ ภาพ

ความสำ�เร็จของไทยในการสร้างหลักประกันสุขภาพให้คนไทย
ทุกคนเป็นท่ีเลื่องลือไปท่ัวโลก เกิดความเชื่อท่ีว่าความมั่นคงทางสุขภาพ
จะนำ�มาซ่ึงความมั่นคงทางเศรษฐกิจของครัวเรือน สหประชาชาติจึง
ตั้งเป้าหมายการพัฒนาท่ีย่ังยืน (Sustainable Development Goals
– SDGs) ไว้ในตอนหน่ึงว่า ประชาชนทั่วโลกต้องมีหลักประกันสุขภาพ

324 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ภายในปี ค.ศ. 2030 (พ.ศ. 2573) หรืออกี สิบปีขา้ งหน้า
ประเทศทมี่ คี วามเจริญกา้ วหน้าทางเศรษฐกจิ เปน็ อนั ดบั 2 รองจาก

อเมริกา คอื ประเทศจีน อาเฮยี แกคอ่ นขา้ งสนใจความมัง่ ค่งั ทางเศรษฐกจิ
มากกว่าความม่ันคงทางสุขภาพของประชาชน ดูไปก็คล้ายอเมริกาอยู่
เหมือนกัน ระบบประกนั สขุ ภาพของจีนเป็นระบบท่ีประชาชนต้องร่วมจ่าย
(co-pay) ให้โรงพยาบาลเวลามกี ารใชบ้ รกิ ารรกั ษาพยาบาล โรงพยาบาล
เป็นของรัฐและควบคุมโดยพรรคฯ ก็จริง แต่ต้องหาเงินจากการรักษา
พยาบาลมาเล้ียงตัวเอง ต่างกับโรงพยาบาลรัฐไทยท่ีได้รับการสนับสนุน
ด้านสิ่งก่อสร้างและกำ�ลังคนจากกระทรวงสาธารณสุข และได้ค่าบริการ
จาก สปสช.

ผมเคยไปตามดูลูกศิษย์ทำ�วิจัยในเมืองหนึ่งของประเทศจีนซึ่งมี
ไข้ไทฟอยดร์ ะบาดหนัก ปรากฏว่าผู้ป่วยต้องร่วมจา่ ยทกุ รายการต้งั แต่การ
เจาะเลือดตรวจเพาะเช้ือ หรือเอกซเรย์เพื่อให้แน่ใจว่าไม่ได้เป็นโรคอื่น ๆ
เหลือแต่ยาปฏิชีวนะฆ่าเช้ือไทฟอยด์เท่าน้ันท่ีได้รับการสนับสนุนจากรัฐ
ไข้ไทฟอยด์เป็นโรคติดต่อร้ายแรง เป็นปัญหาความม่ันคงทางสุขภาพ
คนทงั้ เมืองจงึ ขาดความมน่ั คง ในขณะเดยี วกนั คนเหลา่ นน้ั กข็ าดความมน่ั คง
ด้านการรกั ษาพยาบาล คนจนต้องขอร้องให้หมอลดรายการตรวจลงจะได้
ไม่ต้องจ่ายเงินให้โรงพยาบาลมาก แทนท่ีจะตรวจเลือดเพาะเชื้อให้แน่ใจ
ว่ามีเช้ือไทฟอยดจ์ ริง เมื่อผู้ป่วยไม่มเี งินจ่าย คุณหมอกต็ ้องรกั ษาแบบเดา
เอาโดยใหย้ าไปเลย ถา้ ไม่หายคอ่ ยกลบั มาว่ากันใหม่

เรื่องน้ีผ่านมาสิบกว่าปีแล้ว ปัจจุบันคนจีนม่ังค่ังกว่าคนไทย ผม
ให้ลูกศิษย์รุ่นใหม่วิจัยว่าผู้ป่วยวัณโรคดื้อยามีปัญหาแบบเดียวกับผู้ป่วย
ไทฟอยด์ในอดีตท่ีผมเจอไหม เป็นที่น่าเสียใจว่าเหตุการณ์ก็ยังคงเหมือน
เดิม ผู้ป่วยวัณโรคทีด่ ือ้ ยาเกอื บครึ่งหนง่ึ เลกิ กินยา ไม่ไปหาหมออีก เพราะ
ไม่มีเงินรกั ษา ส่วนท่ีรักษาก็มีโอกาสสิน้ เนือ้ ประดาตวั

ความมงั่ คงั่ ของจนี กด็ ี อเมรกิ ากด็ ี ไม่สามารถแก้ปญั หาความมนั่ คง
ให้ประชาชนปลอดจากโรคติดต่อ ตราบใดที่ประเทศมหาอำ�นาจทั้งสองยัง
ไม่คิดว่าความม่ันคงทางสุขภาพเป็นสินค้าสาธารณะท่ีสังคมโดยรวมได้
ประโยชน์ การไม่มีหลกั ประกันสขุ ภาพ นอกจากจะท�ำ ให้คนทมี่ ีรายได้น้อย

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 325

กลายเป็นคนจนโดยสมบูรณ์เพราะมารักษาพยาบาล (impoverished by
medical treatment) แล้ว ยังท�ำ ให้โรคแพร่ต่อไปในสงั คมท้ังสงั คมด้วย

ลงท้ายด้วยโควิดหน่อยครับ ผมไม่ได้ข่าวว่าทั้งจีนและอเมริกา
จัดระบบประกันสุขภาพเป็นพิเศษสำ�หรับโรคนี้หรือเปล่า ผมเดาว่าใช่ใน
ประเทศจนี ถา้ ให้ประชาชนต้องจา่ ยค่าตรวจหาเชอ้ื คงจะมีคนไม่ยอมตรวจ
เพราะค่าใช้จ่ายค่อนข้างแพง รัฐคงออกกฎพิเศษว่าถ้าเป็นโรคนี้ฟรีหมด
แต่ถ้าตรวจพบว่าเปน็ โรคติดต่ออย่างอื่นที่คลา้ ย ๆ กันแต่ไม่ใช่โควิด อยา่ ง
เช่นไข้หวดั ใหญ่ ผมคิดว่าคงไม่ฟรี

ในอเมริกา เร่ืองโควิดมีหลักประกันอย่างไรบ้างหนอ ถ้าผมเป็น
คนจนและคนเขา้ เมืองทผี่ ิดกฎหมาย ผมคงคิดแล้วคิดอกี ว่าจะไปหาหมอดี
ไหม ถา้ ไปหาจะโดนทรมั ป์เนรเทศส่งกลับบา้ นไหม ในอเมริกาและองั กฤษ
ผู้ปว่ ยโควิดทเี่ ปน็ ชาวผิวด�ำ จะมีโอกาสตายมากกว่าผู้ปว่ ยผิวขาวอยา่ งชดั เจน
สีผิวและพันธุกรรมไม่น่าจะเป็นต้นตอของปัญหา ผมเดาว่า เร่ืองน้ีน่าจะ
เกยี่ วกบั ปัญหาหลักประกันสขุ ภาพด้วยแน่ ๆ

ผมอา่ นไลนจ์ ากเพื่อนแชรม์ าว่า โรงแรมหรใู นกรงุ เทพ ฯ โฆษณาให้
คนไปกินอาหาร จา่ ยคา่ อาหารแล้วจะแถมตว๋ั ให้พกั โรงแรมนน้ั ฟรใี นอนาคต
ผมตอบเพื่อนไปว่า เรามีโรงแรมที่พกั ฟรี อาหารฟรี เน็ตฟรีอยทู่ ช่ี ายแดน
ขอใหค้ ณุ เขา้ มาจากมาเลเซยี ทางบกคุณจะได้สิทธิน้นั ทันที หมายเหตุด้วย
ว่า คณุ จะปฏเิ สธสิทธิก็ไม่ได้ และต้องพักให้ครบ 14 วัน

ใครจ่ายค่าที่พักสำ�หรับคนไทยที่กลับมาจากต่างประเทศแล้วถูก
กักตัวเหล่านี้ครับ ก็ระบบหลักประกันสุขภาพต่าง ๆ ทั้ง สปสช. ประกัน
สังคม และสิทธิข้าราชการไงล่ะครับ แถมเรายังมีเจ้าบ้าน อบจ. สงขลา
ใจดชี ่วยจ่ายในระยะทเ่ี รอ่ื งต่าง ๆ ยงั ไม่ลงตวั ด้วย

คนไทยเราใจดีและใจถึงครับ ทุกฝ่ายเช่ือว่าจ่ายเงินให้โรงแรม
เพื่อกักตัวผูท้ อี่ าจจะมีเช้อื ดกี ว่าปลอ่ ยใหค้ นผา่ นไปแพรเ่ ชือ้ ติดต่อคนอื่น ๆ
รวมทั้งท่านนกั รบเสื้อกาวน์ด้วย

เมืองจีนก็เคยทำ�แบบน้ันในตอนแรก แต่ตอนนี้เปล่ียนแล้วครับ
คนจีนกลับประเทศจีนต้องโดนกักตัวท่ีโรงแรมในเมืองที่เครื่องบินลงจาก
ต่างประเทศเป็นเวลา 14 วนั แล้วย้ายสถานท่ีกกั ตัวไปจงั หวดั ทีป่ ลายทาง

326 สู้โควิดแบบไทย ๆ

อกี 14 วัน ผู้เดินทางต้องจ่ายคา่ หอ้ งคา่ อาหารและอื่น ๆ ทั้ง 28 วนั ครับ
เขาคงจะคิดว่าคนเดินทางกลับจากต่างประเทศน่าจะมีเงินจ่ายได้ คนเดิน
ทางต้องแบกรับความมน่ั คงทางสุขภาพปลอดจากโรคติดเชื้อของคนอื่น ๆ
ถ้าม่งั คง่ั ก็คงโอเคกระมังครับ

อา่ นมาถงึ ตรงนี้ คนไทยคงรกั ชาติไทยมากข้นึ อีกเปน็ กอง
แต่ก็อย่าลืมนะครับ จากนี้ไป นับวันเราจะมีแต่รายจ่าย รายได้
ยังไม่รู้จะเอามาจากไหน รัฐบาลต้องกู้จนเกือบจะชนเพดานความมั่นคง
ทางการคลังแล้ว
เราเคยทะนงตนว่าเป็นหนี้ไอเอม็ เอฟ เมื่อปี พ.ศ. 2540 เพยี งไม่ก่ี
ปกี ใ็ ช้หนี้หมด คราวนั้นทุกอยา่ งยังพรอ้ ม ค่แู ข่งยังมีไม่มาก คราวน้ีไม่รู้ว่า
จะติดกบั ดักโควิดนานก่ปี ี
เราคงมีเศรษฐกิจพอเพียงท่ีทำ�ให้เราอยู่รอด ชาติไทยไม่ล่มสลาย
แต่การใชห้ นอ้ี าจจะไม่งา่ ย ประเทศทางยโุ รปใต้จวนเจยี นจะล้มละลายเพราะ
หนสี้ าธารณะอยหู่ ลายรอบ ต้องกเู้ งินประเทศอื่นมาจา่ ยเงินเดือนขา้ ราชการ
ถา้ จนแล้วยังฟมุ่ เฟือยมือเติบ เรากอ็ าจจะตกอยูใ่ นสถานะนัน้ ก็ได้
ความมัน่ คงทุกมิติต้องมคี วามไม่ประมาทเปน็ ท่ีตง้ั ครับ
(13 พฤษภาคม 2563)

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 327



เม่ือผมจบแพทย์ไปท�ำ งานในภาคอสี านใหม่ ๆ
มีโรคใหม่ ๆ หลายโรค

เชน่ โรคไส้เน่าเป็นท่อน ๆ ในเดก็ อายุราว 5-6 ขวบ
ถา้ ผา่ ตัดเข้าไปจะพบว่าล�ำ ไส้เน่าเปน็ สว่ น ๆ
นกั ระบาดวทิ ยาฝรั่งสนใจจะทำ�โครงการวิจัย
แต่ไมท่ ันไร โรคนกี้ ็หายไปเฉย ๆ



ตอนที่ 45

ฉากทัศนท์ างระบาดวิทยาของโรคโควดิ

โรคโควิดปรากฏตวั ในพิภพมนษุ ยเ์ กอื บ 6 เดือนแล้ว สรา้ งความปนั่
ป่วนวุ่ นวายไปหมด โควิดจะอยู่ไปนานเทา่ ไรและลงทา้ ยจะเปน็ อย่างไร ข้นึ
กับปจั จัยหลายอยา่ ง ท้งั ทางระบาดวิทยาและวิวฒั นาการของโรค ซงึ่ กค็ อื
การกลายพันธุแ์ ละคัดเลือกพันธขุ์ องเชือ้ ที่ทำ�ใหเ้ กิดโรค กับ “วิวฒั นาการ”
ร่วมของมนุษย์ บางทา่ นสงสัยว่าพนั ธุกรรมของมนุษย์มวี ิวัฒนาการได้เร็ว
ขนาดนี้เชียวหรอื ไม่ใช่วิวัฒนาการเชิงพันธกุ รรมครับ แต่เปน็ วิวฒั นาการ
ทางสงั คมและพฤติกรรม ตลอดจนความรทู้ างวิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี
ซง่ึ ถา้ รวมสิ่งเหล่านีเ้ ขา้ ไป มนษุ ยจ์ ะเปน็ สิง่ มชี วี ิตท่ีมวี ิวฒั นาการได้เร็วทส่ี ดุ
และไม่มวี นั หยดุ ย้ัง

ผมไม่สามารถพยากรณ์ว่าโควิดจะอยู่กับเรานานเท่าไร แต่จะดู
วิวฒั นาการของโรคระบาดอื่น ๆ มาสร้างหลาย ๆ ฉากทัศน์ (scenarios)
ใหท้ า่ นได้พิจารณา การเขา้ ใจว่าเหตกุ ารณจ์ ะผนั แปรไปได้หลายแบบจะช่วย
ใหเ้ ราเตรียมใจเตรียมกายได้ดี
ฉากทัศนท์ ่ี 1 ผา่ นมาแล้วกผ็ า่ นไป

ราวปี พ.ศ 2517 เมื่อผมจบแพทย์ไปทำ�งานในภาคอสี านใหม่ ๆ มี
โรคใหม่ ๆ หลายโรค ที่ไม่เคยเรยี นในโรงเรียนแพทย์ ส่วนใหญ่น่าจะเปน็
โรคติดเชอื้ เช่น โรคไส้เน่าเปน็ ทอ่ น ๆ (segmental necrotizing enteritis)
ในเดก็ อายรุ าว 5-6 ขวบ เดก็ ทา่ ทางแขง็ แรงดี ปวดท้องทอ้ งอืด ถา้ ผ่าตดั
เขา้ ไปจะพบว่าล�ำ ไส้เน่าเปน็ ส่วน ๆ นกั ระบาดวิทยาฝรง่ั สนใจจะท�ำ โครงการ
วิจัย แต่ไม่ทนั ไรโรคน้ีก็หายไปเฉย ๆ

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 331

อกี โรคหนึ่ง คอื Reye’s syndrome (กลุ่ มอาการราย) เด็กอายุรุ่ น
ราวคราวเดียวกันมาด้วยการหอบแล้วหมดสติและเสียชีวิต ถ้าตรวจศพ
จะพบว่ามีการเปลี่ยนแปลงในตับและสมอง ทีแรกฝร่ังเขาบอกว่าอาจจะ
เกิดจากพิษของเชอ้ื ราชอ่ื อะฟลาทอ็ กซิน (aflatoxin) ซ่ึงมมี ากในถว่ั ลิสง
ต่อมาเขาอธิบายว่าเกิดจากปฏกิ ิริยาของไวรัสท่ีคลา้ ยอสี กุ อใี ส ทำ�ปฏิกิริยา
กบั แอสไพรินทอ่ี ยใู่ นยาแก้ไข้ กม็ นี กั ระบาดวิทยาฝรงั่ อกี เหมือนกนั พยายาม
จะวิจัยเรื่องนี้ให้แจ่มชัด แต่เริ่มวิจัยได้ไม่เท่าไหร่โรคน้ีก็หายไปโดยทาง
สาธารณสขุ ไม่ได้ไปท�ำ อะไร

นอกจากโรคติดเชอ้ื ยงั มีโรคไม่ติดเชอ้ื แต่ระบาดได้น่าดูอยู่โรคหนง่ึ
ในฤดูหนาวปใี กล้ ๆ กนั ชาวบา้ นเรยี กว่า “โรคจ”ู๋ โรคนพ้ี บในภาคอสี านมาก
เป็นพิเศษ ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะเป็นผู้ชายหนุ่ ม มปี ระวตั ิว่าไปทำ�อะไรมาบาง
อย่างจู่ ๆ ก็ตกใจท่ีอวัยวะเพศหดตัวเหมือนจะหายไป ข่าวน้ีแพร่กระจาย
ไปทวั่ มคี นเลา่ กนั ว่าหมู่บา้ นโน้นหมู่บา้ นนม้ี ีโรคจู๋ จิตแพทยท์ เี่ ปน็ นกั ระบาด
วิทยาบอกว่าเป็นโรคอุปาทาน พอหมดฤดูหนาวโรคนี้ก็หายไปและไม่เคย
ได้ยินว่ากลบั มาอีกเลย

พอโรคใหม่มา ค�ำ อธิบายใหม่ ๆ กม็ า แต่ยงั อธิบายไม่ได้โรคกห็ าย
ไปแล้ว ไม่สามารถตรวจสอบได้ว่า ท่ีว่ามาน่ะจรงิ หรอื เปล่า

โรคติดเชอ้ื ใหญ่ ๆ ท่ผี ่านมาแล้วผ่านไป ก็ได้แก่โรคซารส์ (SARS)
ซึ่งเกิดจากไวรัสโคโรนาคล้าย ๆ กัน แต่ไม่ได้เกี่ยวข้องกันมากในทาง
วิวัฒนาการ โรคน้รี ะบาดปลายปี พ.ศ. 2545 ได้ไม่ถงึ ปี ยงั ไม่ทันได้พฒั นา
วคั ซนี (คงพฒั นาไม่ส�ำ เรจ็ นนั่ แหละ) ซารสก์ ็หายไปจากโลก เขา้ ใจว่าเกิด
จากประสิทธิภาพของการเว้นระยะห่างทางสังคม (social distancing) ใน
สมัยนน้ั ซ่ึงมีความเข้มงวดน้อยกว่าปัจจุบันมาก
ฉากทศั นท์ ี่ 2 คือ มนุษยป์ ดิ ล้อมไวรสั ด้วยวัคซนี ได้ส�ำ เร็จ

ตัวอย่างของโรคแบบน้ี คอื ไขท้ รพิษ หรือ ฝดี าษ ผมขออนุญาต
ออกนอกเร่ืองไปสู่วรรณคดีสองเรื่องสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์ท่ีเกี่ยวกับ
ฝีดาษเพื่อสะท้อนให้เห็นมิติทางจิตวิทยาและมิติทางสังคมของโรคติดต่อ
ร้ายแรงโรคน้ี

332 สู้โควิดแบบไทย ๆ

เรอ่ื งแรก คอื ราชาธิราช มที หารมอญทเี่ ปน็ สายลบั (spy messen-
ger) ชอื่ อายมนทะยา ฝา่ วงลอ้ มทหารพม่าทปี่ ดิ ลอ้ มเขา้ ไปกรงุ หงสาวดี ขา
เข้าผ่านการทดสอบของพม่าโดยตัดหัวทหารมอญด้วยกันท่ีบาดเจ็บหนัก
แล้วส่งพม่าวนั ละหวั เมื่อพม่าตายใจกอ็ อกรบแนวหน้า แปลงเพศ (ถอด
เคร่ืองแบบทหารพม่าครับ ไม่ใช่ผา่ ตดั ) กลับเปน็ มอญ เขา้ กรงุ หงสาวดีส่ง
สารความลบั ได้สำ�เรจ็ หลังจากน้นั กเ็ ยาะเยย้ ทหารพม่า จนแม่ทัพพม่าสั่ง
ล้อมเมืองใหแ้ น่นหนายงิ่ ข้ึน “นกบินผ่านกำ�แพงออกมากอ็ ยา่ ไว้ใจ ใหเ้ อา
เกาทัณฑ์ยิงตกให้หมด” แต่สมิงอายมนทะยาก็ฝ่าวงล้อมพม่าออกไปจน
ได้ โดยเอาหยวกทำ�แพ ซ่อนดาบไว้ในมือแล้วห่อตัวเองด้วยเฝือกทาด้วย
น�้ำ ผง้ึ ใหแ้ มลงวนั ตอม เอาเสื่อปูผา้ ขาวลาดลง ใหเ้ อาปลาเน่ามาใส่ลงเบอื้ ง
ซ้ายเบ้ืองขวาลอยไปตามนำ้�โดยมีผู้หญิงโกนหัวเดินมาส่งหน้าเมืองตาม
คร่ำ�ครวญว่าสามีตายลงหน้าศึกจากไข้ทรพิษมา จะหาท่ีฝังก็ไม่ได้ ทหาร
พม่าเหน็ แพลอยน�้ำ เหมน็ เน่าและแมลงวนั ตอม กก็ ลวั ไขท้ รพิษ รบี ค�ำ้ ถอ่ ให้
ศพหา่ งเรอื ของตน จนพ้นคงุ้ น�้ำ สมิงอายมนทะยากเ็ อาดาบตดั เฝอื กวาดแพ
เข้าตล่งิ สรุปแล้ว เขาสอนศตั รูเรอื่ ง false negative test (การตรวจทใ่ี ห้
ผลลบปลอม) ถึง 2 รอบ โดยรอบที่ 2 เขารอดออกมาได้เพราะรู้ธรรมชาติ
ของมนุษย์ทเ่ี กลยี ดและกลวั โรคระบาด

มเี พื่อนเลา่ ว่าคนไทยทอี่ ยใู่ นอเมรกิ าและยโุ รปกอ่ นโควิดระบาด ถา้
รอตรวจตามคิวกว่าจะนัดได้ต้องเป็นสัปดาห์ วิธีการลัดคิวซึ่งไม่รู้ว่าทำ�กัน
บ่อยหรือเปล่า คือ ตอนโทรศพั ท์นัดบอกเขาไปเลยว่ามาจากประเทศกำ�ลัง
พัฒนา สงสัยว่าวัณโรคจะกำ�เริบ เท่าน้ีก็จะได้ตรวจโดยลัดคิวเหมือนอาย
มนทะยาฝ่าวงลอ้ มพม่าน่นั แหละครับ คนไทยคนไหนจะลองใช้วิธนี กี้ ็ลองดู
แล้วมาเล่าสู่กันฟังนะครบั

อกี เรอื่ งทแี่ สดงใหเ้ หน็ การตตี รา หรอื stigmatization จากไขท้ รพิษ
คือ เร่อื งอเิ หนา

ตัวละครช่ือ จรกา รอดตายจากฝีดาษ ถูกเยาะเย้ยถากถางจาก
อิเหนา พระเอกรูปงาม ซึง่ เกย้ี วนางบษุ บาโดยกล่าวถงึ จรกาว่า

“... เมื่อยิ้มเหมือนหลอกหยอกเหมือนขู่
ไม่ควรคู่เคยี งพักตร์สมัครสมาน

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 333

ดงั กากาจชาติช้าสาธารณ์
มาประมาณหมายหงส์พงศ์พระยา
แม้นแผ่นดินสิน้ ชายทีพ่ งึ เชย
อยา่ มคี ่เู ลยจะดกี ว่า...”
โถ จรกากม็ นษุ ยน์ ะครบั ไม่ได้ท�ำ ผิดอะไร ท�ำ ไมอเิ หนาต้องมาตตี รา
ผู้รอดตายจากไขท้ รพิษกนั อยา่ งน้ี
โรคภยั ไขเ้ จบ็ กเ็ ปน็ อยา่ งนแี้ หละครบั นอกจากท�ำ ใหร้ า่ งกายเจบ็ ปว่ ย
แล้ว ยังสร้างบาดแผลทางจิตใจจากการซ้ำ�เติมของมนุษย์
เอาเปน็ ว่าเด๋ยี วน้เี ราไม่มีไข้ทรพิษแล้ว เพราะเราพฒั นาการปลกู ฝี
สร้างภูมิคุ้ มกนั หมู่ (herd immunity) ปดิ ลอ้ มไขท้ รพิษได้ส�ำ เรจ็ แต่กว่าจะ
ส�ำ เร็จได้ต้องใชเ้ วลานาน
สมมติว่าในท่ีสุดเรามีวัคซีนป้องกันโรคโควิด ระหว่างปฏิบัติการ
กวาดล้างโควิดด้วยวัคซีน เรายังจะมีปัญหาว่าวัคซีนกระจายไม่ทั่วถึง คน
บางกลุ่ มไม่ยอมฉดี ท�ำ ใหร้ ะดบั ของ herd immunity สูงไม่พอ ดูอยา่ งโรคหดั
สิครับ มีวัคซนี ท่ีได้ผลมากว่า 50 ปแี ล้ว แต่โรคกย็ ังระบาดอยู่ พวกเราอาจ
จะไม่ทราบว่าเมื่อ 2 ปที ี่แล้ว พื้นท่ีซ่ึงปัจจุบันเปน็ ที่ท่เี ราพยายามกวาดลา้ ง
โควิดใน 3 จังหวดั ชายแดนใต้ เป็นเขตระบาดหนักของโรคหัดและคอตีบ
มีเด็กตายหลายสิบคน จากการท่ีผู้ปกครองไม่ยอมเอาเด็กไปฉีดวัคซีน
ประเทศที่เจริญแล้วอย่างอเมริกาและอังกฤษก็ยังมีปัญหาเร่ืองหัดคล้าย
กนั เพราะมีขา่ วลือ (ซึ่งไม่เป็นจริง) ว่าฉดี วคั ซนี แล้วทำ�ใหเ้ พิม่ ความเสย่ี ง
ต่อภาวะออทิซมึ หรือ ท่ีคนไทยเราเรียกว่าออทิสติก องค์การอนามยั โลก
เคยฝันว่าชาวโลกจะฉีดวัคซีนจนครบแล้วทำ�ให้ โรคหัดสูญพันธ์ุ ไปเหมือน
ไขท้ รพิษ ตอนน้ีได้แต่ฝันหวานครบั
ฉากทัศนท์ ี่ 3 มนษุ ย์พฒั นาวัคซีนไมส่ ำ�เร็จ โควิดอยู่กบั เราไปเร่อื ย
มีโรคร้ายแรงอยู่หลายโรคท่ีมนุษย์รู้จักมานานแล้วแต่ก็ยังพัฒนา
วัคซีนป้องกันไม่สำ�เร็จ เช่น ไข้เลือดออก ท่ีมีวัคซีนแล้ว เริ่มใช้ไปได้ไม่ก่ี
เดือนในบางประเทศ เช่น เม็กซิโก ฟิลิปปินส์ เมืองไทยก็มีโรงพยาบาล
เอกชนเร่ิมนำ�วัคซนี น้ีเข้ามาใช้ แต่กต็ ้องรบี ถอยกลับมาตัง้ หลัก เพราะเด็ก

334 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ท่ีฉีดวัคซีนแล้วถ้าป่วยจะมีอาการไข้เลือดออกรุนแรงขึ้น โรคเอดส์เป็นอีก
โรคหน่งึ ท่มี ีรัฐบาลและบริษัทยักษ์ใหญ่ทุ่ มทุน แต่ทกุ คนก็คว้านำ้�เหลว โรค
ซารส์ ก็ไม่มวี คั ซนี โชคดที ม่ี นั หายไปเอง (อาจจะเกิดจาก social distancing
ในตอนนัน้ )

การทดลองวัคซีนจะให้ดีต้องทดสอบช่วงมีโรคระบาด โดยพิสูจน์
ว่าชุมชนท่ีได้วัคซีนมีอัตราการระบาดของเชื้อน้อยกว่าชุมชน (หรือกลุ่ ม
ควบคุม) ที่ไม่ได้วคั ซีน สภาพของประเทศอเมริกาในขณะนีเ้ หมาะสมที่สดุ
สำ�หรับการทดลองวัคซีน เพราะกลุ่ มควบคุมจะมีการระบาดรุนแรงมาก
ถ้ามีวัคซีนดีจะเห็นผลชะงัด แต่กว่าจะพัฒนาวัคซีนมาใช้ได้โรคก็อาจจะ
หยุดระบาดไปแล้ว

ผู้น�ำ ในองคก์ ารอนามยั โลกเพิง่ จะให้สมั ภาษณ์ไปว่า โควิดคงไม่จาก
เราไปงา่ ย เราต้องเรียนรูท้ ีจ่ ะอยู่กบั โควิด เหมือนเราอยกู่ ับเอดส์ซ่งึ เรายัง
ไม่มวี คั ซนี และอยกู่ บั โรคหดั ซงึ่ เรามวี คั ซนี แล้วแต่ยงั กวาดลา้ งโรคไม่ส�ำ เรจ็

ที่จริงเรื่องเอดส์ มนุษย์ไม่ได้เรียนรู้ที่จะอยู่ไปวัน ๆ กับโรคนี้นะ
ครบั เรามกี ระบวนการทั้งวิทยาศาสตร์และสงั คมศาสตรท์ ่แี ก้ปญั หาเอดส์
ได้ผลมาแล้ว

เรามีผู้นำ�โลกอย่างคุณมีชัย วีระไวทยะ และ คุณหมอวิวัฒน์ โร
จนพิทยากร มารณรงค์ให้ใช้ถุงยางอนามัย 100% ได้ส�ำ เรจ็ โรคกเ็ พลาลง
ไปมาก ต่อมามยี าต้านไวรสั โรคเอดส์ซึง่ ราคาแพงมาก พ่ีน้องผู้ติดเช้อื โดย
ความสนับสนุนของเอ็นจีโอก็ร่วมกันรณรงค์จนกลายเป็นยาท่ีรักษาฟรีท่ัว
โลก ความกา้ วหน้าของเภสชั ศาสตรแ์ ละพฒั นาการทางสงั คมท�ำ ใหเ้ ราไม่มี
คนไข้เอดส์ป่วยนอนแน่นโรงพยาบาล ศพผู้ป่วยเอดส์ไม่แน่นวัด เหมือน
สมัยเอดส์ระบาดเมื่อปพี .ศ. 2535

ปัจจุบันเช้ือ HIV เปล่ียนทิศทางการระบาดไปท่ีชายรักชาย
นอกเหนือจากการส่งเสริมการใช้ถงุ ยางอนามัยแล้ว วงการสาธารณสุขยัง
ส่งเสริมใหก้ ลุ่ มเสยี่ งเหลา่ นใ้ี ชย้ าต้านเชอ้ื กินปอ้ งกนั ตลอด เหมือนผหู้ ญิงกิน
ยาคุมป้องกนั การตั้งครรภ์ ความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตรเ์ ทคโนโลยีและ
พัฒนาการทางสังคมลดการตีตราบาป เพิ่มการเข้าถึงบริการสาธารณสุข
คอื คำ�ตอบในการแก้ปญั หาโรคเอดส์ท่ีได้รบั การพิสูจนแ์ ล้ว

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 335

ก่อนจบมนุษย์ยังอยู่ด้วยกันกับอีกโรคหน่ึงมานานมากและก็ยังไม่
เลิกราเสียที คือ วัณโรค โรคนี้ติดต่อผ่านลมหายใจเหมือนโควิด ค่า R0
หรอื basic reproduction number ของวัณโรคสูงกว่าโควิด และเท่า ๆ
กับโรคหัด คอื ประมาณ 9 นน่ั คือ ถา้ ไม่มวี คั ซนี หรือ การปอ้ งกันหรอื รักษา
เลย ผู้ป่วยวัณโรค 1 คน กว่าจะหายปว่ ย จะแพร่โรคไปติดผู้สัมผสั โรค 9
คน ท่ีเป็นเช่นนั้นเพราะระยะเวลาแพร่เช้ือของผู้ป่วยที่ไม่ได้รับการรักษา
จะยาวนานหลายปี

เช่นเดยี วกบั โรคเอดส์ เรายงั ไม่มวี คั ซนี ท่ีได้ผลในการปอ้ งกนั วณั โรค
วคั ซีนบีซจี ี (BCG) ทฉ่ี ดี กันปอ้ งกันเดก็ เลก็ ไม่ให้ติดเชอื้ วัณโรคแล้วอาการ
รุนแรง เมื่อโตข้ึนเด็กเหล่าน้ีก็เสี่ยงต่อการติดเชื้อและป่วยด้วยวัณโรค
ได้พอ ๆ กับเด็กรุ่นเดยี วกันท่ีไม่ได้ฉดี วัคซนี บีซีจี

การควบคุมวัณโรคในปัจจุบันก็คือตรวจค้นหาผู้ป่วย สอบสวนโรค
หาผู้สัมผัส รกั ษาผู้ป่วยและผู้ติดเช้ือให้หายขาด เพื่อตัดวงจรไม่ให้แพร่โรค
ฟงั ดูแล้วเหมือนงา่ ย แต่ทจ่ี รงิ แล้วยาก เอาไว้ยกยอดไปอธิบายในตอนหน้า

ฉากทัศน์สุดท้ายท่ีว่าน้ี เราจะต้องอยู่กับโควิดเหมือนกับเราอยู่กับ
เอดส์และวัณโรค แต่โควิดเป็นโรคใหม่ เราเห็นผลกระทบของโควิดด้าน
เศรษฐกิจชัดเจน แต่เรายังไม่ค่อยรู้ว่าผลกระทบทางสังคมจะเป็นอย่างไร
โดยเฉพาะเรื่อง Digital Divide คำ�นคี้ อื อะไร ทำ�ไมจงึ มีความส�ำ คญั ในยคุ
โควิด ติดตามต่อนะครบั

(16 พฤษภาคม 2563)

336 สู้โควิดแบบไทย ๆ





อินเทอรเ์ นต็ เปน็ ชอ่ งทาง
ไปสู่การเพ่ิมรายจ่ายมากกวา่ เพ่มิ รายรับ
ท�ำ อย่างไรรฐั บาลจงึ จะชว่ ยใหป้ ระชาชนช้ันล่าง
ได้ใชอ้ ินเทอร์เนต็ ในการสรา้ งรายได้ให้ได้มากกว่ารายจา่ ย
เพอ่ื ให้ Digital Divide เปลี่ยนเปน็ Digital Divine



ตอนท่ี 46

โควดิ กบั ไอที:
Digital Divide หรือ Digital Divine

ตอนนี้ขออนุญาต “เล่น” คำ�ภาษาอังกฤษซึ่งเป็นภาษาทาง
วิทยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยีสกั หน่อยนะครบั

ได้กลา่ วในตอนทผี่ า่ นมาแล้วว่าโควิดจะออกหวั คอื โรคลกุ ลามต่อไป
หรือออกก้อย คือโรคสงบ ใหร้ อดูวิวฒั นาการของไวรัสตวั น้ี กับวิวัฒนาการ
ของมนษุ ย์

มีนักไวรัสวิทยารายงานว่าเป็นไปได้ว่าเชื้อจะมีวิวัฒนาการแล้วมี
ความรนุ แรงมากข้นึ คนจะตายมากขึ้น ผมว่ากเ็ ป็นไปได้ด้วยความบงั เอิญ
ในระยะส้นั ๆ แต่การคดั เลอื กสายพนั ธจ์ุ ะทำ�ให้ในท่สี ดุ แล้วมเี ช้อื ที่รุนแรง
น้อยลง แต่อยู่กับมนุษย์ได้นานข้นึ หรอื มิฉะน้นั ก็หายไป

ส่วนมนษุ ยก์ ม็ วี ิวฒั นาการด้วยระบบสงั คมและเทคโนโลยี ท�ำ ให้ติด
เช้ือไวรัสน้อยลง เช่น มกี ารเปลยี่ นพฤติกรรมด้าน work from home และ
social distancing มากขน้ึ ปอ้ งกนั ด้วยหน้ากากอนามยั และลา้ งมือมากขนึ้
และตอนนีป้ ระเทศไทยก็เรมิ่ พัฒนา app บนมือถือ “ไทยชนะ” เพื่อใช้ใน
การควบคุมโรคให้มีประสิทธิภาพมากข้ึน

พฒั นาการทางเทคโนโลยสี ่วนใหญ่ ไม่ใชเ่ พราะมนษุ ยร์ ุ่นใหม่ฉลาด
หลกั แหลมขนึ้ แต่เปน็ เพราะการสงั่ สมความรู้ ส่งถา่ ยจากรุ่นสู่รุ่นด้วยระบบ
การศึกษา การวิจัย และระบบสังคม ถ้าเราไม่มีพื้นฐานความรู้เรื่องไวรัส
เราจะรู้ได้อย่างไรว่ามีสิ่งท่ีเรียกว่าเชื้อ SARS-CoV-2 หรือเชื้อโควิดที่ว่า
อยู่จริง ความรู้พื้นฐานเร่ือง DNA (กรณีของโควิดคือ RNA) ได้พัฒนา
มาจนถึงจุดที่รู้ว่าจะพัฒนาวิธีตรวจวินิจฉัยให้แน่นอนเช่ือถือได้และใช้กับ
คนเปน็ ล้าน ๆ คน ได้อยา่ งไร

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 341

โชคดีที่ประเทศไทยมีวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีท่ีจำ�เป็นในการ
ควบคุมโรค ทั้งด้านระบาดวิทยาและห้องปฏิบัติการ ซึ่งถ่ายทอดมาจาก
สากล ทำ�ให้ไม่ถูกโควิดขวิดไส้กระจุย แต่เราคงไม่มีความสามารถพัฒนา
และผลิตวัคซีนสำ�หรับโรคนี้ ต้องรอซื้อจากมหาอำ�นาจทางไบโอเทคอย่าง
อเมรกิ า/ยุโรป หรอื จนี /ญี่ปนุ่ /เกาหลี ซงึ่ ก็ไม่แน่ว่าจะค้นคว้าและผลิตได้
ผลจริงหรือไม่

ก่อนยุคฟองสบแู่ ตกปี พ.ศ. 2540 ประเทศไทยกำ�ลังจะเปน็ มงั กร
ตวั ใหม่แห่งเอเชยี เนื่องจากมีความสามารถในการแข่งขันทางเศรษฐกิจได้
หลากหลายสาขา หลังฟองสบู่แตกมังกรกลับกลายเป็นงูเขียวเหมือนเดิม
คู่แข่งรอบบ้านไล่ตามจวนจะทัน อุตสาหกรรมท่ีเน้นแรงงานถูกย้ายไปยัง
ประเทศที่ค่าแรงถูกกว่า ความสามารถในการแข่งขันท่ีหลากหลายลดลง
การท่องเท่ียวกลายเป็นรายได้หลัก ไทยเริ่มรู้ว่าต้องพัฒนาเทคโนโลยีท่ี
เรยี กว่า ไทยแลนด์ 4.0 ท้งั ทางดิจิตอลและไบโอเทค แต่วิง่ ไปได้ไม่ถึง 0.4
ก็โดนโควิดเจาะยางแตก แผนเศรษฐกจิ ทั้งหลายต้องดัดแปลงเป็นแผนใช้
เงินกู้เพื่อฟ้ืนฟูประเทศ จอดรถถอดล้อเปล่ียนยาง กว่าจะขับต่อไปได้ถึง
กม.4.0 ต้องใชเ้ วลากป่ี ีก็ไม่รู้

เทคโนโลยที นี่ �ำ มาใช้มากเปน็ พิเศษเพื่อเรง่ รดั ไปสู่ 4.0 ได้เรว็ หน่อย
ในช่วงโควิดขณะน้ี คอื เทคโนโลยสี ารสนเทศ (information technology
หรอื ไอที บางทีกเ็ รียก ไอซที ี เพราะมี C คอื communication อยู่ตรง
กลาง) ซงึ่ พฒั นาต่อเนื่องจากการทปี่ ระชาชนทกุ คนมเี ลขประจ�ำ ตวั 13 หลกั
ซึง่ ผูกกับโทรศัพท์มือถือ บัญชธี นาคาร และสิทธิอื่น ๆ ทร่ี ฐั บาลสนับสนนุ
ขณะน้ีกระทรวงดิจิทัลกำ�ลังเร่ิมโครงการ app “ไทยชนะ” บนโทรศัพท์
มือถือ ซ่ึงเปน็ การเริ่มใช้ไอทใี นการควบคุมโรค นบั ว่าดมี ากถงึ แม้ว่าจะเริ่ม
ช้าไปและใช้ในวงจ�ำ กดั เฉพาะศูนยก์ ารคา้ เปน็ ส่วนใหญ่กต็ าม

ไอทีมีแนวโน้มจะใช้กันอย่างกว้างขวางข้ึนมากในยุคโควิด ท้ังการ
ประชุม การทำ�มาค้าขาย และการศึกษา ในขณะเดียวกันเทคโนโลยีไอที
ก็ก�ำ ลงั ก้าวสู่ระบบ 5G ซ่ึงรวดเร็วขน้ึ และในทีส่ ุดคอื Internet of Things
(IoT) ซงึ่ เกอื บทกุ สิง่ ทกุ อยา่ งในชวี ิตประจ�ำ วนั จะติดต่อกนั ผา่ นอินเทอรเ์ นต็
หมด ไอทีจงึ เปน็ เครอื่ งมือส�ำ คญั ในการเยียวยาปญั หาโควิด

342 สู้โควิดแบบไทย ๆ

อินเทอรเ์ นต็ กลายเปน็ ปจั จยั ส�ำ คญั ส�ำ หรบั ครวั เรอื น สมยั กอ่ นภาษา
อังกฤษเปรียบเทยี บครอบครัวรวยกับจนว่า “The Haves and The Have
Nots” ภาษาไทยน่าจะแปลเล่น ๆ ว่า”พวกมง่ั มกี ับพวกมีมั่งไม่มมี ่งั ” ต่อมา
เมื่อมีอินเทอร์เนต็ แพร่หลาย กเ็ ติมคำ�ว่า Net ลงไปเกิดคำ�ว่า “The Have
Nets and the Have Nots” ซึ่งส่อความหมายว่า การมีอินเทอร์เนต็ ให้ใช้
จึงเป็นสญั ลกั ษณข์ องความมีอันจะกิน

ขอนอกเร่ืองนิดหน่ึง ถ้าเป็นคนไทยบางที Net ก็อาจจะหมายถึง
เส้นสาย The Have Nets ของเราอาจจะหมายถึงพวกมีเส้นสาย ส่วนพวก
The Have Nots จึงกลายเป็น “เกาเหลา” คือ ไม่มเี ส้นสาย หรืออาจจะไม่
กินเส้น เข้ากับคนอื่นไม่ค่อยได้ แล้วแต่กรณี

The Have Nets and The Have Nots รวมกันเป็นสภาวะท่ี
เรยี กว่า Digital Divide ค�ำ ว่า Digital ก็เหมือนกับอินเทอรเ์ นต็ “Digital
Divide” หมายถงึ ความไม่เทา่ เทยี มกนั ทางสงั คมเศรษฐกิจทค่ี นบางส่วน
ไม่สามารถเขา้ ถงึ อินเทอรเ์ นต็ ได้ ชมุ ชนทรี่ �ำ่ รวยมรี ะบบอินเทอรเ์ นต็ ความเรว็
สูงด้วยต้นทุนท่ีไม่สูงมาก ชุมชนที่ห่างไกลออกไปเข้าถึงอินเทอร์เน็ตยาก
และต้นทนุ สูง ชอ่ งว่างระหว่างเมืองใหญ่กบั ชนบททม่ี อี ยแู่ ล้วจงึ ขยายกว้าง
ขน้ึ ด้วย Digital Divide

รัฐบาลทุกแห่งในโลกจึงพยายามขยายอินเทอร์เน็ตให้ครอบคลุม
ท่ัวประเทศ อย่างเช่นประเทศไทยมีโครงการ “อินเทอร์เน็ตชายขอบ”
ครอบคลมุ พืน้ ท่ชี ายแดนทกุ แห่ง เพื่อลด Digital Divide

เดยี๋ วนย้ี คุ 4G ระบบอินเทอรเ์ นต็ ไปตามระบบโทรศพั ทม์ ือถอื ต้นทนุ
ทจ่ี ะให้ประชาชนเขา้ ถงึ อินเทอรเ์ นต็ อยา่ งทวั่ ถงึ ถกู ลงไปมาก เรามหี มายเลข
โทรศัพท์มือถือที่ใช้อยู่ในประเทศไทยมากกว่าจำ�นวนประชากรไทย ชีวิต
ความเป็นอยู่ที่มีอินเทอร์เน็ตดีข้ึน บางคนอาจจะบอกว่า Digital Divide
กำ�ลงั กลายเป็น Digital Divine หรอื เทพเจ้าดิจิตอล - คำ�นย้ี งั ไม่เหน็ ว่าท่ี
ไหนเขาใช้กันนะครับ ในยุคโควิด เราหวังว่าเทพเจ้าองค์น้ีโดยเฉพาะ 5G
อาจจะช่วยใหเ้ ศรษฐกจิ ไทยฟื้นคืนได้อยา่ งรวดเร็ว

ยุคโควิดจะท�ำ ให้ Digital Divide กลับมาเพราะคนไทยที่ตกงานจะ
ไม่มเี งินเติมเงินมือถอื หรอื เปลา่ เรอื่ งนต้ี ้องไปถามบรษิ ทั ทใ่ี หบ้ รกิ าร ผมเดา

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 343

ว่าอินเทอร์เน็ตโดยเฉพาะอย่างย่ิงบนมือถือได้กลายเป็นสิ่งจำ�เป็นสำ�หรับ
ชวี ิตแล้ว คงมีคนท่เี ลิกใช้ไม่มากนกั รฐั บาลใหเ้ งินมาเดือนละ 5,000 บาท
น่าจะพอเอาไปเติมเงินมือถือได้เดือนละ 150 – 300 บาท ซึง่ กค็ อื 3-6%
ของเงินช่วยเหลือ

ทางที่ดีรัฐบาลและพวกเราต้องขอร้องให้บริษัทเครือข่ายมือถือ
ช่วยชาวบ้านโดยจดั ให้มี hot spot ปลอ่ ยสญั ญาณให้มีอินเทอรเ์ น็ตใช้ให้
ท่ัวถึงกว่าท่ีเป็นอยู่ เพื่อให้แน่ใจว่าโควิดไม่สร้างปัญหา Digital Divide
มากเกินไป

ปัญหา Digital Divide อันดับแรกคือการเข้าถึงซึ่งกล่าวไปแล้ว
ปญั หาระดับทส่ี องที่ต้องสนใจ คอื ความสามารถในการใช้งาน (capacity)
ของแต่ละคน แต่ละวยั หรอื แต่ละครวั เรอื นที่ไม่เทา่ กนั โดยเฉพาะการเสาะ
แสวงหาความรู้และวิธีการได้ประโยชน์ใหม่ ๆ บนอินเทอร์เน็ต ซ่ึงข้ึนกับ
พืน้ ฐานการศกึ ษาและเชาวน์ปญั ญาตลอดจนความสนใจ

ส�ำ หรับคนส่วนใหญ่ทมี่ พี ืน้ ฐานอ่อน อินเทอรเ์ น็ตเปน็ ชอ่ งทางไปสู่
การเพิม่ รายจา่ ยมากกว่าเพิม่ รายรบั ท�ำ อยา่ งไรรฐั บาลจงึ จะช่วยให้ประชาชน
ชั้นล่างได้ใช้อินเทอร์เน็ตในการสร้างรายได้ให้ได้มากกว่ารายจ่าย เพื่อให้
Digital Divide เปลี่ยนเปน็ Digital Divine

ยังมอี ีกระดับหนงึ่ ในการประเมิน Digital Divide คอื การประเมิน
ผลลัพธ์ข้ันสดุ ทา้ ย (net outcome) ซงึ่ กค็ อื คณุ ภาพชวี ิต เศรษฐกิจ สังคม
และสุขภาพของผู้ใช้อินเทอร์เน็ต ผลลัพธ์เหล่านี้ไม่ได้ขึ้นอยู่กับสมรรถนะ
ในการใชง้ านอยา่ งเดยี ว แต่ขน้ึ อยกู่ บั ปจั จยั ภายในของแต่ละคนและนโยบาย
รฐั บาล

ขนั้ สุดทา้ ยของ Digital Divide คือการเกิด The Net Gainers and
The Net Losers (“Net” ตอนนีแ้ ปลว่าสุทธิหรือสดุ ท้าย คอื กำ�ไรสทุ ธิ กับ
ขาดทุนสทุ ธิ - ผมคิดคำ�น้มี าเองเหมือนกันครบั )

ในวิชาฟิสิกส์ เมื่ออะตอมถูกยิงด้วยอนุภาคพลังงานสูง อะตอมก็
จะแตกสลายเปล่ียนคณุ สมบัติทง้ั ทางเคมแี ละกายภาพไปเป็นสารอื่น ๆ

ในระดับมนษุ ยชาติ เมื่อสังคมถูกพลังการเปลี่ยนแปลงปะทะอยา่ ง
รุนแรง ความสัมพันธ์ระหว่างผู้คนก็เปลี่ยนไป การปฏิวัติอุตสาหกรรม

344 สู้โควิดแบบไทย ๆ

ทนุ นิยมก่อเกิด The Haves and The Have Nots และการปฏิวัติทาง
ดิจิทลั กอ่ เกิด The Have Nets and The Have Nots

เราต้องดูต่อไปในยคุ โควิดว่า จะมกี ลุ่ มไหนเป็น The Net Gainers
and The Net Losers ในทสี่ ดุ

(17 พฤษภาคม 2563)

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 345



บดั น้ี โลกได้วัคซนี
ซึ่งช่วยกระตนุ้ ใหส้ รา้ งแอนตบิ อดีชน้ั ดี

เหมอื นฝึกทหารเสือแล้ว
แต่วัคซีนหรอื ทหารเสอื ท่ฝี กึ ในรุ่นทผี่ า่ นมานี้
ยงั อยู่แตใ่ นศนู ย์ฝึก ไม่ไดผ้ า่ นศึกสงครามจริง

วัคซนี จงึ ยงั เชอื่ ไม่ได้ว่าจะไดผ้ ลจรงิ



ตอนท่ี 47

วคั ซีนป้องกนั โควิด
ในมมุ มองทางระบาดวทิ ยา

ขา่ วดงั ระเบิดเชา้ นี้ คอื บรษิ ทั Moderna ประกาศว่าวคั ซนี mRNA-
1273 ของตนซ่ึงทดลองโดยสถาบนั National Institutes of Health (NIH)
ของอเมรกิ าซง่ึ เปน็ กลาง สามารถกระตุ้ นรา่ งกายของอาสาสมคั ร 45 คนให้
สร้าง neutralizing antibody (NAb) ในระดบั ทเ่ี ท่ากนั หรือสูงกว่า NAb
ทส่ี รา้ งขึ้นโดยคนท่ตี ิดเช้ือจากโรคโควิดตามธรรมชาติ

ส่วนในประเทศอังกฤษ มหาวิทยาลัยออกซฟอร์ดรายงานว่าได้
ทดลองวัคซีนของตนในลิงแสม (อ่านว่า ลิงสะแหฺม) แล้ว พบว่าลิงที่ได้
วคั ซนี เมื่อติดเช้ือโควิดจะมอี าการไม่คอ่ ยรนุ แรง

เทียบ 2 ข่าวนี้แล้ว ข้อมูลทางอเมริกาน่าเชื่อถือกว่าในแง่ท่ี
ฉีดวัคซีนให้มนุษย์เป็นการตอบสนองของมนุษย์ซึ่งเป็นสปีชีส์ (species)
หลกั ท่ีโควิดระบาด ขององั กฤษเปน็ การตอบสนองในลงิ ซงึ่ อาจจะไม่เหมือน
ในมนษุ ย์ แต่การวดั ขององั กฤษดกี ว่าในแงท่ ใี่ หล้ งิ รบั เชอื้ โควิดโดยตรงแล้ว
ดูว่าอาการเป็นอย่างไร ของอเมริกาคนทร่ี บั วัคซนี ยังไม่ได้ทดสอบว่าถา้ รบั
เชือ้ จรงิ ๆ จะสู้กบั เช้อื ได้มากเพยี งไร

Neutralizing antibody (NAb) คอื อะไร ต่างกับ แอนติบอดที ่วั ไป
อยา่ งไร

คำ�ว่า neutralize แปลว่า ทำ�ให้เป็นกลาง ไม่ได้แปลว่าทำ�ลาย
หรอื ฆา่ ทงิ้ ในวิชาแพทยแ์ ผนไทยน่าจะตรงกบั ค�ำ ว่า “ยาแก”้ เหมือนสงั กรณี
ตรีชวาเปน็ สารต้านพิษ (antitoxin) หอกโมกขศกั ดิ์ ท่ที ้าวกุมภกรรณเสียบ
พระลกั ษมณ์ แต่ Nab ที่ได้จากวคั ซนี แน่กว่า เพราะวคั ซนี กระตุ้นใหร้ า่ งกาย
ฮดึ สู้ เปิดโรงงานภายในร่างกาย

ศ.นพ.วีระศักดิ์ จงสู่วิวัฒน์วงศ์ 349

เมื่อสมัยผมเป็นนักศึกษาแพทย์ อาจารย์ฝรั่งท่ีมูลนิธิร็อกกี้เฟล
เลอรส์ ่งมาสอนวิชาภูมิคุ้มกันวิทยา (immunology) โดยใช้นักศึกษาแพทย์
(นศพ.) กบั หนูทดลอง (ไม่ใชใ่ ช้ นศพ. เปน็ หนูทดลองนะครบั ) อาจารยแ์ บง่
นศพ. เปน็ สองกลุ่ ม กลุ่ มแรกฉดี ทอ็ กซอยด์ (toxoid) ปอ้ งกนั บาดทะยกั เขา้
ต้นแขน กระตุ้ นภูมิคุ้มกนั อยู่สองรอบหา่ งกนั หนงึ่ เดือน กลุ่มทสี่ องเปน็ กลุ่ม
ควบคุมไม่ได้ทำ�อะไร หลังจากกระตุ้นด้วยทอ็ กซอยดเ์ ขม็ สุดทา้ ย อาจารย์
ก็เจาะเลอื ดของ นศพ. ทงั้ สองกลุ่ ม ปัน่ เอาเซรุ่ มมาฉดี หนูทดลองสองตัว
ต่อ นศพ. 1 คน จากนน้ั จงึ ฉดี พิษบาดทะยักเขา้ ไปในตัวหนู ปรากฏว่าหนูที่
ได้เซรุ่มของ นศพ. ทถ่ี กู กระตุ้ นด้วยทอ็ กซอยดม์ ากอ่ นไม่เปน็ อะไรเลย ส่วน
หนูที่ได้เซรุ่ มจาก นศพ. กลุ่ มควบคมุ ถกู พิษบาดทะยกั ชกั ดิน้ ชกั งอตายหมด
จำ�ติดหูติดตา ปรกติในชั้นเรียนผมจะหลบั ในช่ัวโมงเล็กเชอรเ์ ปน็ ทเี่ ล่ืองลอื
(เพราะเอาแต่ทำ�กิจกรรม สอบพอผ่านจากการเดา และมาหาความรู้เอา
ทหี ลงั ) แต่เร่อื งการทดลองน้ีจ�ำ ติดตาติดใจจนถึงทกุ วนั นี้

อีก 15 ปีต่อมา(ปี พ.ศ. 2529) เมื่อผมทำ�งานเป็นอาจารย์อยู่
มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ มีโรคบาดทะยักในเด็กแรกคลอดระบาดอยู่
ในจังหวัดสตูลและจังหวัดกระบ่ีหนักหนาสาหัสที่สุดในประเทศไทย โรคน้ี
เกิดจากการคลอดท่ีไม่ถูกสุขลักษณะ บาดแผลตรงสะดือเด็กแรกคลอดมี
เชื้อบาดทะยักตกลงไป เชอ้ื สรา้ งทอ็ กซิน (toxin หรือพิษ) เขา้ ไปในกระแส
เลอื ดของเด็ก ท�ำ ใหเ้ ดก็ ชักตายเหมือนหนูทดลองท่ีว่า

ผมได้รับคำ�เชิญจากจังหวัดท้ังสองให้ไปช่วยวางแผนควบคุมโรค
น้ี กเ็ ลยใช้ประสบการณ์ท่เี ห็นมา กอรปกับเปน็ ทร่ี ู้กนั ว่าการฉดี ท็อกซอยด์
ในหญิงตั้งครรภ์ NAb ท่แี ม่สร้างจะส่งผ่านรกไปใหล้ กู ในอทุ รได้ และงาน
วิจัยท่ีผ่านมาแสดงว่าภูมิคุ้ มกันอยู่ได้นานเป็นสิบ ๆ ปี ผมจึงแนะนำ�พ่ี
หมอล้วน บูชากรณ์ นายแพทย์สาธารณสขุ จังหวดั กระบ่ี ให้ฉีดท็อกซอยด์
ป้องกันบาดทะยักให้หญิงวัยเจริญพันธ์ุทุกคนในจังหวัดกระบ่ีให้ครบ
3 เขม็ ครอบคลุมได้ราวรอ้ ยละ 90 หลงั จากนน้ั อกี 2 ปตี ่อมาอบุ ตั ิการณ์
ของบาดทะยกั ในเดก็ แรกคลอดกล็ ดลงถงึ 8 เทา่ แต่อะแฮ่ม ผมเอาจงั หวดั
สตูลเป็นกลุ่มควบคุม แนะนำ�ให้คุณหมอวิเชียร แก่นพลอย นายแพทย์
สาธารณสุขรุ่ นน้องให้เข้มงวดกับหมอตำ�แย (ภาษามลายูทางชายแดนใต้

350 สู้โควิดแบบไทย ๆ