บันทึกค่ายเด็ก ตอน เรื่องเล่าจากห้วยม่วง

บันทึกความทรงจำถึงบานหวยมวง - บันทึกความทรงจำจากบานหวยมวง 31

บันทึกความทรงจำถึงบานหวยมวง - บันทึกความทรงจำจากบานหวยมวง 32

บันทึกความทรงจำถึงบานหวยมวง - บันทึกความทรงจำจากบานหวยมวง 33 เปนคายที่อบอุนแบบบอกไมถูกทั้งสมาชิกและชาวบาน เราอาจจะเปนคนเดียวในคายที่มีแผลอยู ตลอดเวลา แตก็ไดการดูแลจากสมาชิกและชาวบาน เมื่อมีกิจกรรมที่ตองลงชุมชนไมวาจะไปบานไหนก็มี ของกิน ของติดไมติดมือกลับมาที่พักตลอด ไมวาตองการอะไรแม ๆ และชาวบานก็ชวยหามาใหตามที่ ขอ ชอบและประทับใจความที่ชาวบานแตเด็ก ๆ ในชุมชนใหความรวมมือแลวเอ็นดูพวกเราเหมือน ลูกหลานชาวหวยมวง (จาจุย, ประสานงาน) ความทรงจำของคายเด็กโบราณคดีครั้งที่ 24 ณ โรงเรียนบานหวยมวง จังหวัดกาฬสินธุนั้น นับเปนความ ทรงจำและประสบการณที่ดีที่หนึ่งเลย ในชวงนั้นที่ไปคายเปนชวงฤดูหนาว ทำใหรูสึกวาบรรยากาศ รอบตัวดีมาก ที่นั่นรายลอมไปดวยผูคนที่อบอุน นารัก และใจดี ไมวาจะเปนเด็กหรือผูใหญ ทุกคนได อำนวยความสะดวกทุก ๆ อยางใหกับทีมงานคายเรามาโดยตลอด ทั้งที่พัก อาหารการกิน เครื่องนุงหม หรือแมแตการใหสัมภาษณเพื่อนำมาเปนขอมูลทำหนังสือคาย บอกเลยวาประทับใจมาก ๆ นอกจากนี้ อยากขอบคุณทีมงานทุกคนมากที่ทำใหคายนี้สำเร็จลุลวงไปดวยดี แมจะมีเรื่องราว หรือเหตุการณบาง ประการที่ติดขัด แตทีมงานทุกคนไมวาจะรุนนอง หรือรุนพี่ก็พยายามแกไขอยางเต็มที่เสมอ ขอบคุณที่ เขามาเปนความทรงจำที่ดีและไมมีวันลืมในป 2563 นะคะ (หลี, วิชาการ) เปนประสบการณการมาคายเปนครั้งแรก และไดอยูฝายครัว ตอนแรกก็รูสึกกังวลเพราะกลัวจะ ทำอาหารไมถูกปากหลาย ๆ คน แตพอมาทำจริง ๆ ก็มีทั้งคำชมและคำตินิดหนอย เราก็พยายามเทาที่ ทำไดที่สุด มีปญหาไวใหแกตลอดเวลา แตตอนทำครัวนั้นก็สนุกมากเหมือนกัน แตตื่นเชามาทำตอน หนาว ๆ ก็จะทรมานหนอย สิ่งสำคัญในการทำใหคายนี้ผานไปไดดวยดีคือเพื่อน ๆ พี่ ๆ นอง ๆ ในคาย ทุกคน เวลาวางก็มาชวยฝายครัวทำงาน ก็ขอขอบคุณมาก ๆ ครับ (ทิว, ฝายครัว)

บันทึกความทรงจำถึงบานหวยมวง - บันทึกความทรงจำจากบานหวยมวง 34

บันทึกความทรงจำถึงบานหวยมวง - บันทึกความทรงจำจากบานหวยมวง 35

บันทึกความทรงจำถึงบานหวยมวง - บันทึกความทรงจำจากบานหวยมวง 36 บันทึกความทรงจำจากบานหวยมวง รูสึกมีความสุขแบบที่ไมเคยมีมากอน ไดทำหลาย ๆ อยางรวมกับพี่ ๆ อยากใหพวกพี่มาอีก (ด.ญ.ธนัชพร อิ่มอุรัง (ปอย) ชั้น ป.6) รูสึกดีไมไดเรียน แตตอนเเรก ๆ ไมกลาพูดดวยเพราะอายเขา เเตพอเขาจะกลับพูดอะไรพูดได อยากให มาอีก ไดทำกิจกรรมทุกวัน สนุกมาก ๆ มีขนมมาใหกินดวย (ด.ช.ภัทรดนย การสุรสิทธิ์ (เอิด) ชั้น ป.6) หนูอยากจะบอกพวกพี่ ๆ วา ขอบคุณที่มาสรางรอยยิ้มใหกับพวกหนูทุกคน และอยากจะขอบคุณที่พา พวกหนูทำกิจกรรมหลาย ๆ อยาง มาใหขนมกับนอง ๆ และชวยทำสนามใหพวกหนูใหม ทาสีใหมีสีสัน ขึ้น เเละเลนกีฬากับพวกหนู อันไหนที่พวกหนูทำไมเปนก็บอกพวกหนูตลอด อยากขอบคุณพวกพี่ ๆ มาก ๆ เลยนะคะ รักพวกพี่ทุกคนดวยคะ (ด.ญ.วาทินี อุทโท (ปว) ชั้น ป.6) หนูดีใจที่พวกพี่ ๆ มา มีความสุข เเลวก็ตื่นเตนเรื่องกิจกรรมของพวกพี่ ถามีโอกาสก็อยากใหมาอีกคะ (ด.ญ.พิชญสินี จันศิริสา (แยม) ชั้นป.6) หนูอยากขอบคุณที่พี่ ๆ มาทำกิจกรรมหลาย ๆ อยางที่โรงเรียน เเละทำใหพวกหนูมีรอยยิ้ม และมี ความสุข กอนที่พี่ ๆ จะไปก็ชวยกันทาสีสนามใหมีสีสดใสขึ้น รักพี่ ๆ ทุกคนนะคะ (ด.ญ.ฐิติรัตน อุทโท (เคก) ชั้น ป.6) รูสึกวาไดทำกิจกรรมตาง ๆ และมีความกลาแสดงออก (ด.ญ.ธัญชนก เถาวชาลี (น้ำคาง) ชั้น ป.5) มีความสุขเเละสนุกสนาน ขอใหมีความสุข (ด.ญ.กัญชพร กุลชาติ (มิ้ว) ชั้น ป.3) หนูอยากขอบคุณที่พวกพี่พาทำกิจกรรมหลาย ๆ อยางนะคะ คอยชวยดูแลพวกหนู และใหรอยยิ้มกับ พวกหนูทุกคน รักพวกพี่ ๆ มาก ๆ นะคะ (ด.ญ.ทิพรดา ชอมะลิ (อุย) ชั้น ป.6)

บันทึกความทรงจำถึงบานหวยมวง - บันทึกความทรงจำจากบานหวยมวง 37 หนูรักพี่ ๆ ทุกคนเลยนะคะ ที่พวกพี่อยากมารูจักวัฒนธรรมพื้นบานของพวกหนู เเละใหพวกหนูเปนไกด นำทาง และบอกคำที่พี่ ๆ ไมรูจัก หนูเลนกับพวกพี่ ๆ เเลวรูสึกมีความสุขมาก ๆ เลยคะ ขอบคุณนะคะ (ด.ญ.วิชญาดา คำภูมี (ปลาย) ชั้น ป.6) สนุก มีความสุข อยากใหมาอีกแตเสียดายจบเเลว (ด.ญ.พีรดา ทับภูเดช (มิกกี้) ชั้น ป.6) ไดเลนดวยกัน ทาสีสนามกีฬา รวมเลนกิจกรรม (ด.ญ.ปณฑารีย นิสังขรัมย (ปาลมมี่) ชั้น ป.3) อยากบอกวาสนุกมาก พวกพี่มาเลนดวย มีเพื่อนใหม ๆ เยอะขึ้น ไดทำกิจกรรมเยอะมาก สนุกดวย อยากใหพี่มาอีก (ด.ญ.กาญดา สีโนรักษ (ตนหอม) ชั้น ป.3) พี่ทุกคนนารักมาก เเละชวนทำกิจกรรมสนุกมาก ๆ ทำใหพวกหนูมีความสุขมากเลยคะ (ด.ญ.ชญาภา สิงหาแผด (น้ำ) ชั้น ป.4) ตื่นเตนทุกกิจกรรมเเลวก็สนุกมาก พวกพี่เลี้ยงขนมโครตเยอะเลย อยากใหมาอีก เลี้ยงเยอะ ๆ (ด.ช.สุกฤษฎิ์ อิ่มอุรัง (ตอฟ) ชั้น ป.6) ผมอยากบอกพวกพี่ ๆ วาผมมีความสุขมาก ๆ เลยนะครับที่พวกพี่มาโรงเรียนบานหวยมวง ไดทำ กิจกรรมตาง ๆ กับพวกพี่เเลวรูสึกสนุกมาก ๆ เลยครับ ขอบคุณครับ (ด.ช.อภิเดช จิตจักร (กานต) ชั้น ป.6) รูสึกสนุกมากครับ ขอบคุณนะครับที่มาทาสีสนาม ชวนทำกิจกรรมตาง ๆ เเละสรางความสุขตาง ๆ ไวให พวกผม ขอบคุณครับ (ด.ช.สุรชัย กุลชาติ (โอปก) ชั้น ป.6) ตื่นเตนมาก ไดเลนกิจกรรมหลายอยาง คิดถึงพี่ ๆ มาก (ด.ช.อดิศักดิ์ อุทโท (อันปน) ชั้น ป.1)

บันทึกความทรงจำถึงบานหวยมวง - บันทึกความทรงจำจากบานหวยมวง 38

บันทึกความทรงจำถึงบานหวยมวง - บันทึกความทรงจำจากบานหวยมวง 39

บันทึกความทรงจำถึงบานหวยมวง - บันทึกความทรงจำจากบานหวยมวง 40

บันทึกความทรงจำถึงบานหวยมวง - บันทึกความทรงจำจากบานหวยมวง 41

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 42

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 43 กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล ชุมชนบานหวยมวง ตำบลหนองหาง อำเภอกุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุ เมื่อวันที่ 11 ธันวาคม 2563 เวลา 10.00 น. ณ โรงเรียนบานหวยมวง เสวนานำเสนอแบงออกเปน 4 หัวขอ คือ 1. ชาติพันธุและเครือญาติ 2. ประเพณี ศาสนา ความเชื่อ 3. เศรษฐกิจและอาชีพ 4. การเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ คำบรรยายจากการเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรู : ชาติพันธุและเครือญาติ ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ : จากที่กลุมผูศึกษาไดลงชุมชนศึกษา 3 วันที่ผานมา ชาติพันธุที่บานหวย มวง จะเปนชาติพันธุผูไททั้งหมด ซึ่งเปนชนชาติที่อยูในพื้นที่เอเชียตะวันออกเฉียงใต ดั้งเดิมมีถิ่นฐานอยู ที่เมืองนานอยออยหนู ปจจุบันอยูในประเทศเวียดนามแลวจึงอพยพมาอยูที่เมืองวังซึ่งปจจุบันอยูใน ประเทศลาว สุดทายจึงถูกกวาดตอนใหมาอยูในพื้นที่ฝงขวาของแมน้ำโขงบริเวณเทือกเขาภูพาน จึงทำ ใหชาวผูไทมีความใกลชิดกับธรรมชาติและใชประโยชนจากธรรมชาติ ซึ่งในเขตเทือกเขาภูพาน ก็ไดมี เมืองของชาวผูไทกระจายอยูทั่วไป เชน ที่เมืองชื่อวากุดสิมนารายณเปนตน โดยชาวผูไทที่บานหวยมวง ไดอพยพจากพื้นที่บานนาหิน ตำบลนาโก เขามาตั้งถิ่นฐานใหมในบานหวยมวงปจจุบัน เนื่องจากมีทำเล ที่เหมาะสม

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 44 วิไลลักษณ วงศตาผา : เนื่องจากพื้นที่ในจังหวัดกาฬสินธุมีปาไมมากจึงทำใหมีทรัพยากรที่ หลากหลาย เชน ปาไม น้ำ และ ของปา เปนตน ชาวผูไทจึงไดเลือกตั้งถิ่นฐานบริเวณที่ราบใกลเชิงเขา เพื่อสามารถเขาถึงทรัพยากรปาไมไดงาย เชน การนำไมมาสรางเปนบานที่มีลักษณะเปนบานยกพื้นสูง เพื่อปองกันสัตวปา หรือนำไมมาสรางเปนยุงฉางที่มีลักษณะยกพื้นสูงเพื่อปองกันความชื้น พรหมพิริยะ พรหมเมศ : ดานอาชีพของชาวผูไทในบานหวยมวงจะทำเกษตรกรรมคือ ปลูก ขาว เปนหลัก และทอผาที่ใชฝายมาถักใหเปนเสื้อและซิ่น เปนตน ดานภาษาของชาวผูไทในบานหวย มวงจะพูดภาษาผูไท ซึ่งอยูในกลุมภาษาไท-กะได และคำศัพทของชาวผูไทในบานหวยมวงจะเหมือนกับ คำศัพทของชาวผูไทที่อยูในพื้นที่อื่น ๆ แตจะแตกตางที่สำเนียง อุบลวรรณ โสไกร : ชาวผูไทในบานหวยมวงมีวัฒนธรรมการฟอนดวย โดยจะมีอยู 8 ทา ดวยกัน คือ 1. นอบนอมบูชาครู 2. งามสวยหรูสอดสรอยมาลา 3. ทัดดอกไมซายขวา 4. เรือนราง อรชร 5. ขอพรนางฟา 6. ดุจนภาคืนเดือนเพ็ญ 7. งามเดนดั่งดอกบัวบาน 8. อวสานดวยทาลำสาย ดาน อาหาร ดวยที่ชาวผูไทมักจะตั้งถิ่นฐานในบริเวณที่ใกลกับภูเขาจึงทำใหมีความนิยมในการบริโภคผักและ ผลไมมากกวาเนื้อสัตว ชิษณุชา ตะละภัฏ : ดวยชาวผูไทสามารถที่จะเขาถึงทรัพยากรธรรมชาติไดงายจนเปนวิถีชีวิต ที่เรียบงายและพึ่งพาธรรมชาติ จึงไดนำฝายมาทอเปนเครื่องแตงกาย เชน เสื้อ ซิ่น ผาขาวมา เปนตน โดยที่เอกลักษณของเครื่องแตงกายชาวผูไทในพื้นที่บานหวยมวงจะมีลักษณะเนื้อผาสีดำ กระดุมสีขาว และ มีแถบสีแดง ดานศาสนาชาวผูไทจะนับถือศาสนาพุทธนิกายเถรวาทผสมกับความเชื่อดั้งเดิมของ ชาวผูไท คือ มีการทำบุญและพิธีกรรมตามศาสนาพุทธ รวมกับพิธีกรรมความเชื่อทองถิ่น เชน มี หมอเหยา เปนตน วชิราภรณไขชวย : อันดับตอไป จะเปนการศึกษาวัฒนธรรมชาวผูไทผานวิธีการทำแผนผัง เครือญาติ และกลุมของผูศึกษาไดศึกษาตระกูลใหญของชาวผูไทที่อยูในพื้นที่บานหวยมวง 2 ตระกูล คือ อุทโท และ รัตนวรรณี โดยตระกูลอุทโทกลุมผูศึกษาไดสัมภาษณจากคุณตาแสง อุทโท อายุ 93 ป และ สามารถทำแผนผังเครือญาติของตระกูลได 5 รุนโดยที่สามารถสืบคนขึ้นไปได 2 รุนและลงมาอีก 2 รุน สำหรับตระกูลรัตนวรรณีกลุมผูศึกษาไดสัมภาษณจากคุณตาบอน รัตนวรรณี อายุ 84 ป และคุณยาย นาดี รัตนวรรณี อายุ 83 ป สามารถจัดทำแผนผังเครือญาติได 5 รุนโดยที่สามารถสืบคนขึ้นไปได 2 รุน และลงมาอีก 2 รุน โดยจากขอมูลแลวผังเครือญาติจะสามารถใหความเขาใจกับกลุมชาติพันธุผูไทมาก ขึ้น ณิชากร เมี้ยนกลาง : ในการศึกษาแผนผังเครือญาติจะทำใหเห็นถึงสมาชิกของผูคนในชุมชน บานหวยมวง และเขาใจลักษณะโครงสรางและลำดับขั้นของสมาชิกของชุมชน นอกจากนี้ยังทำใหทราบ

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 45 วาแตละสังคมจะมีแผนผังเครือญาติที่แตกตางกันก็จะมีสภาพสังคมที่แตกตางกันไปดวย เชน ในสังคม เมืองที่มีสภาพสังคมเปนครอบครัวเดี่ยวจะมีแผนผังเครือญาติที่เปนคนจากหลากหลายพื้นที่มาอยู รวมกัน แตกตางจากสภาพสังคมของชนบทที่มีสภาพใกลชิดกันทางเครือญาติแผนผังเครือญาติจะแสดง ใหเห็นถึงโครงขายที่ใหญและบงบอกไดวาเปนผูคนในบริเวณเดียวกันซึ่งอาจหมายถึงคนที่อยูในชุมชน เดียวกันหรือมีความใกลชิดกันในดานเครือญาติไดอยูอาศัยรวมกัน และแผนผังเครือญาติอาจบงบอกได ถึงประวัติของตระกูลวาสืบเชื้อสายมาจากใครที่ไหนไดอีกดวย ภาณุพงศชลสวัสดิ์: จากการศึกษาโดยการลงพื้นที่สามารถกลาวสรุปไดวา ชาติพันธุผูไทเปน ชาติพันธุที่มีความใกลชิดและผูกพันกับธรรมชาติและมีความสามารถในการปรับตัวทางวัฒนธรรมที่ใช ประโยชนจากทรัพยการธรรมชาติมาใชเปน เครื่องนุงหม และอื่น ๆ ที่กลุมของผูศึกษาไดกลาวมาขางตน และสุดทายขอเชิญชวนให คุณพอและคุณแมเขามาเสริมขอมูลเหลานี้เพิ่มเติม ที่กลุมของผูศึกษาไดเก็บ ขอมูลไดไมครบถวนหรือผิดพลาดไปครับ หมายเหตุจากการเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูกับผูคนในชุมชน อรวรรณ อุทโท : ยังมีบางประเด็นที่ลูก ๆ ยังกลาวไมครบถวนสมบูรณเทาไรคือ หมอเหยาที่ เปนประเพณีของบานหวยมวงโดยตรง มีการทำวิจัยเกี่ยวกับหมอเหยา โดยมหาวิทยาลัยตาง ๆ โดยที่ หมอเหยาจะเปรียบเสมือนกับหมอที่มีความสามารถในการรักษาโรคได ผานพิธีกรรมการเลี้ยงผี บรรพบุรุษ ในเดือนที่ 4 ตามปฏิทินจันทรคติ นอกจากนี้ยังมีลูกเลี้ยงที่เปนเหมือนผูสืบทอดตำแหนงของ หมอเหยาไปตามรุนภายหลัง นอกจากหมอเหยาแลว ยังมีเรื่องของยุงฉางจะใชไมไผมาสรางและนำมูล สัตวมาอุดชองวางระหวางไมเพื่อกันความชื้นและกันแมลงบางประเภท แมนาจะเพิ่มเติมเทานี้คะ ขอบคุณคะลูก ๆ คุณลุงสุข (สมานมิตร สกุลชนะ) : ขออนุญาตเพิ่มเติมครับคือ ประเด็นความแตกตางของคำ วา “ภูไท” และ “ผูไท” โดยคำวา “ภูไท” จะเปนคำเรียกดั้งเดิมที่อาจารยจากมหาวิทยาลัยรุนแรก ๆ ที่ เขามาศึกษาใชเรียกกลุมชาติพันธุนี้ โดยสันนิษฐานวามาจากคำวา “ภู” รวมกับคำวา “ไท” ที่มีที่มาจาก กลุมชาติพันธุนี้มีลักษณะที่อาศัยอยูกับภูเขาเปนหลักและมีลักษณะนิสัยที่รักอิสระ ตอมาไดมีอาจารยรุน หลังไดเขามาศึกษาแลวพบวาชาวผูไทมีคำเรียกกลุมชาติพันธุตัวเองวา “ผูไท” ที่แปลวากลุมคนที่มี วัฒนธรรมที่เปนเอกลักษณของตนเอง

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 46 คำบรรยายจากการเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรู : ประเพณี ศาสนา ความเชื่อ จิรภัทร ภูกองไชย : สำหรับหัวขอประเพณี ศาสนา และความเชื่อ คณะทำงานไดเขามาที่ หมูบานหวยมวงและสัมผัสกับประเพณีของชาวผูไท จึงไดยินมาวาประเพณีและพิธีกรรมของชาวผูไทมี ความโดดเดนและแตกตางจากที่อื่น จึงเลือกที่จะศึกษาวา หมูบานหวยมวงมีประเพณีและพิธีกรรมที่ สำคัญอะไรบางในปจจุบัน มีหัวขอที่ศึกษาดังตอไปนี้ คน ชุมชน พิธีกรรม : สะทอนศรัทธาแหงบานหวยมวง ศาสนา ญานิกา อนุรักษ : จากการลงชุมชน ทำใหทราบวาชาวผูไทในชุมชนบานหวยมวงนับถือ ศาสนาพุทธรวมกับการนับถือผี สะทอนผานประเพณีการปฏิบัติที่เปนเอกลักษณ ซึ่งก็คือ ฮีตสิบสอง คองสิบสี่ ฮีตสิบสอง คือ ประเพณีที่ปฏิบัติกันในแตละเดือนของทุกป เชน บุญผะเหวด บุญเขาพรรษา บุญออกพรรษา คองสิบสี่ คือ หลักปฏิบัติตนของชาวผูไท อาทิ หลักการครองเรือน การเคารพผูอาวุโส นอกจากการนับถือศาสนาพุทธของชาวผูไทแลว ยังมีความเชื่อดั้งเดิมดั้งเดิมรวมอยูดวย ความเชื่อดั้งเดิม กัลยาพร สรางพรรณทอง : ในสวนของความเชื่อดั้งเดิม ความเชื่อดั้งเดิมถูกสะทอนใหเห็น ผานสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ชาวบานหวยมวงเคารพนับถือ ลำดับแรก คือ ศาลปูตาและหลักบาน อันเปนศูนยรวม จิตใจของชาวบานหวยมวง สำหรับศาลปูตามีความสำคัญตามความเชื่อที่วา เปนผูปกปกรักษาหมูบาน และคุมครองชาวบานทุกคน ลำดับตอมา คือ ครูบาอาจารย และ คาถาธรรม สองอยางนี้เปนความเชื่อ ในเรื่องของการรักษาโรคภัยไขเจ็บที่ไมสามารถรักษาใหหายไดในทางการแพทย เชน อาการตาง ๆ ที่

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 47 เกิดจากผี คุณไสย ผีนา ผีปา ตอมาคือ ความเชื่อเกี่ยวกับเทวดาที่วา เทวดาจะเปนผูมาเทียมหมอเหยา ซึ่งเปนผูที่จะทำการเสี่ยงทาย รักษาอาการปวยนั้น ๆ สิ่งเหลานี้นับเปนความเชื่อและความศรัทธาของ ชาวบานหวยมวง ซึ่งความเชื่อและความศรัทธาเหลานี้เองเปนปจจัยที่กอใหเกิดพิธีกรรม ผูสืบทอด : ผูศรัทธา ชิษณุชา หาญณรงค: ตอไปคือ ผูสืบทอดและผูศรัทธา ในแตละพิธีกรรมตาง ๆ ยอมมีผูนำ ของพิธี หรือก็คือ “ผูสืบทอด” ของพิธีตาง ๆ ดังขอมูลที่กลาวไปขางตน สามารถสรุปไดดังนี้ ศาลปูตา กับเจาจ้ำ เจาจ้ำทำหนาที่เปนสื่อกลางระหวางชาวบานและศาลปูตา หมอธรรม ติดตอสื่อสารกับครูบาอาจารยเพื่อใชคาถาธรรมรักษาอาการเจ็บปวยจากสาเหตุ เหนือธรรมชาติ อาทิ ผีไรนา เจาปาเจาเขา คุณไสย หมอเหยา ติดตอกับเทวดาหรือสิ่งเหนือธรรมชาติ เปนหมอพื้นบานที่ยินยอมใหรางกายตนเอง เปนพื้นที่สื่อสารระหวางอำนาจบางอยางกับผูปวย เพื่อมาเสี่ยงทายอาการหรือสาหตุเจ็บปวยของคนนั้น ๆ และทำพิธีรักษา พิธีกรรมเหลานี้นี้จะเกิดขึ้นไมไดถาไมมีผูศรัทธา ซึ่งก็คือชาวบานและลูกหลานของชุมชนบาน หวยมวง โดยเห็นไดชัดวาชุมชนนี้ยังมีความกลมเกลียวเหนียวแนนที่จะประกอบพิธีกรรม และสืบทอด ตอกันมาเรื่อย ๆ ไมวาจะเปนชวงอายุใด ก็ยังมีผูศรัทธาเสมอ จิรภัทร ภูกองไชย : จากการลงชุมชน จะเห็นไดวา บานหวยมวงไมไดเปนหมูบานที่มีขนาด ใหญมาก แตผูคนยังนับถือศาสนาและประกอบพิธีกรรมที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษอยางสม่ำเสมอ ยังคง มีผูสืบทอดและผูศรัทธาที่อยูรวมกันอยางเหนียวแนน ทำใหเห็นวา ความเชื่อและพิธีกรรมเหลานี้เปน จุดเดนของบานหวยมวง ดังเชน นักศึกษาที่มาบางคนมาจากตางถิ่น และไมคุนเคยสถานที่ ไมกลา ออกไปขางนอกตอนกลางคืน แตเมื่อไดมาศึกษาแลวก็ไดรูวา มีศาลปูตาคุมครองและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ คุมครองไมใหมีอันตรายอยู สิ่งนี้เปนจุดเดนของชุมชนบานหวยมวง ในอนาคตที่อาจจะมีผูคนเขามา ทองเที่ยวมากขึ้นทั้งแหลงทองเที่ยวทางธรรมชาติและวัฒนธรรม ประเพณีและพิธีกรรมที่อบอุนจะสราง ความอุนใจและความสบายใจใหกับแขกผูมาเยือน จึงเห็นควรวาสิ่งนี้เปนสิ่งที่ดีที่พึงจะตีพิมพ เผยแพร และสืบทอดตอไป หมายเหตุจากการเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูกับผูคนในชุมชน ผูใหญบาน : ในเรื่องของการแตงงานไดสอบถามไหม?

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 48 จิรภัทร ภูกองไชย : จากการสัมภาษณคุณตาเลข อุทโท กอนแตงงาน (เรียกวา โอมหมาย) เมื่อทำพีธีหมั้นหมายกับใครก็ตองแตงกับคนนั้น ยามแตงงาน หลังพอเจาบาวไปขอเจาสาว ตองไปหาพอ ลาม เขยที่แตงกับลูกสาวบานไหนก็จะมาเปนลูกลามของพอแมบานนั้น พอลามแมลามถือเปนคนกลางที่ ฝายชายและหญิงควรใหความเคารพนับถือ เพราะเมื่อแตงงานไปแลว จะทำหนาที่เปนผูสั่งสอนและ อบรมใหบาวสาว เลข อุทโท : ฮีตสิบสองมีอะไรบาง? จิรภัทร ภูกองไชย : เดือนหนึ่ง บุญเขากรรม, เดือนสอง บุญคูนลาน, เดือนสาม บุญขาวจี่ และทำบุญแมโพสพ, เดือนสี่ บุญผะเหวด, เดือนหา บุญสงกรานต, เดือนหกบุญบั้งไฟ และทำพิธีเลี้ยงปู ตา, เดือนเจ็ด บุญชำระบาน, เดือนแปด บุญขาวพรรษา, เดือนเกา บุญขาวประดับดิน, เดือนสิบ บุญขาว สาก, เดือน สิบเอ็ด บุญออกพรรษา, เดือนสิบสอง บุญกฐิน และลอยกระทง ผูใหญบาน : ฮีตสิบสองทั้งสิบสองเดือนของผูไทมีเกี่ยวกับบุญทุกเดือนดังที่ตอบไป และในแต ละเดือนจะมีคอง คองก็คือ การปฏิบัติฉันทสามีภรรยา มีความหมายครอบคลุมถึง การครองเรือน การ เคารพผูอาวุโส ในเรื่องของการแตงงาน สิ่งที่โดดเดนและสำคัญที่สุดคือ การขยายตัวไปทางผูลาว คน ไทยอีสาน, พอลามแมลาม หลังจากพอฝายเจาบาวไปสูขอเจาสาวแลว ตองไปหาพอลามเปนลำดับตอไป พอลาม คือ คนกลาง ตามปกติจะมีพอฝายเจาบาว ฝายเจาสาว สวนชาวผูไทจะมีการนับถือพอลามดวย ยามมีการทะเลาะเบาะแวงกัน พอแมเจาสาวจะไมยุง และใหทางพอลามแมลามเปนผูใกลเกลี่ย ทำให ชาวผูไทมีการหยารางนอยมาก ชุมชนผูไทรวมทั้งบานหวยมวงเองจึงเปนชุมชนที่เขมแข็งของการ แตงงานมาก การนับถือผี แตกอนที่จะเหยียบหินกอนใหญอยาง หินโมน ถาไมคารวะกอนอาจจะมีอัน เปนไป เขาถ้ำมีผูรักษาถ้ำ จำเปนตองคารวะกอนวาพาลูกหลานมา มีการอึกทึกครึกโครมก็ไมใหถือสากับ ลูกหลาน ทุกที่ทุกทางตั้งแตหลังบานปูตา และสถานที่ที่ไปยอมมีผูปกปกรักษาอยู ณ จุดนั้น แมจะมอง ไมเห็นแตควรมีความเคารพ ตองไปคารวะกอนจะไป หากไมคารวะกอนไป อาจเกิดอุบัติเหตุหรือเหตุตาง ๆ ขึ้น การพึ่งพาอาศัยกัน การเกี่ยวขาว มัดขาว สีขาว ชุมชนหวยมวงเปนชุมชนที่ชวยเหลือเกื้อกูล กัน ไมคอยมีการจางงาน เพราะเปนชนกลุมนอยในภาคอีสาน เลข อุทโท : คองสิบสี่ คือ การครองเรือนของคนผูไท เทาความถึงประวัติความเปนมา ผูที่จะ มาเปนเขยผูไทเปนคนดีตั้งแตสมัยพุทธกาล ชาวผูไทไดเอานิทานเรื่องสังชศิลปชัยมาปฏิบัติ ตอนที่ยักษ กุมภัณฑไปขโมยนางสุมณฑามาเปนนางลูกเมียโดยพลการ

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 49 เรื่องยอโดยสังเขปคือ ทางลุงตาของนางสุมณฑาไปรบกับยักษ ยักษแพ จะฆาก็ตาย จะขายก็ ไดเงิน ถาอยากได จริง ๆ ใหมาขอกับลุงตา กับผูเปนพอเปนแม ไมใชลักเอา ยักษเลยมายอมมาขอ ผูที่ จะมาขอใหผูเปนเจาโคตรลุงตาของยักษมาขอ และเวลาแตงใหมีพอลามแมลามมารับรอง ทุกหมูบาน ผูไทในภาคอีสานตั้งแตมุกดาหาร นครพนม กาฬสินธุ สกลนคร จึงนำนิทานเรื่องนี้มาปฏิบัติเปนคองสิบสี่ บรรยายจากการเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรู : เศรษฐกิจและอาชีพ สิริรัตนไชยะพันธุ: เศรษฐกิจและอาชีพของชาวบานชุมชนบานหวยมวงโดยขอบเขตและ วัตถุประสงคในการศึกษาครั้งนี้คือ 1. การเปลี่ยนแปลงของชุมชนบานหวยมวงตั้งแตในอดีตจนถึง ปจจุบัน 2. อะไรที่เปนจุดเปลี่ยนที่สำคัญทางเศรษฐกิจและอาชีพ โดยที่อาชีพหลักของชาวบานคือ เกษตรกรรม การทำนาในอดีตจะใชแรงงานคน , สัตวและคันไถ มีการใชกะโซในการตักน้ำ เมื่อถึงเวลา เก็บเกี่ยวขาวจะใชเคียวเกี่ยวขาว จากนั้นนำขาวที่ไดมาตำ ซึ่งมีวิธีการตำสองแบบคือ 1. ใชครกโดยใชมือ ตำ 2. ใชครกมองโดยใชเทาตำขาว และมีการใชกระดงแยกขาวกับแกลบ จากนั้นเมื่อไดเมล็ดขาวมาแลว จะนำไปเก็บไวที่ยุงฉางซึ่งทำจากไผปอและมูลสัตว เชน ขี้วัว หรือขี้ควายผสมกับดินเหนียว เพื่อปองกัน ไมใหขาวเกิดความเสียหาย อรวีเกงกลา : ในปจจุบัน หลังจากที่ถนน น้ำ และไฟฟาเขามาทำใหสะดวกสบายขึ้น การทำ นามีการเปลี่ยนแปลงไปแตก็มีบางสวนที่ชาวบานยังคงรักษาเอาไว การทำนาในปจจุบันที่มีเทคโนโลยี เขามาทำใหมีการใชหัวรถไถวิดน้ำโดยมีทอและสายพานเชื่อมกันเพื่อวิดน้ำเขานา ตอมาจากหัวรถไถก็ได เปลี่ยนแปลงไปเปนมอเตอร ในสวนของการจัดการน้ำก็จะมีบอน้ำ มีอางเก็บน้ำชลประทาน การเกี่ยว ขาวนิยมใชเคียวเพราะจะทำใหไดผลผลิตที่เต็มเม็ดเต็มหนวยมากกวาการใชรถเกี่ยวขาว เพราะเวลา ขนสงขาวไปโรงสีอาจจะทำใหขาวตกลงระหวางทางและจะทำใหผลผลิตเสียหาย การตำขาวในอดีตถูก

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 50 พัฒนามาเปนการสีขาวที่โรงสีแทน การเก็บขาวในปจจุบันจะใชกระสอบเพื่อปองกันความชื้น สวนยุง ฉางจะทำเปนไมแทน พอหลังจากมีการจัดการน้ำที่ดีแลวการทำนา ทำสวน ทำไรก็จะมีความ สะดวกสบายมากขึ้นทำใหชาวบานไดทำหลาย ๆ สิ่งพรอมกัน การหาของปาในอดีตจะหาไดงายสวน ปจจุบันทำไดยากขึ้นเพราะมีอุทยานแหงชาติเขามาดูแลพื้นที่บริเวณนั้น จะหาไดแคของปาที่มีการ ทดแทนได เชน เห็ด มณีรัตนผานเมืองปาก : การทอผา ในอดีตทุกบานจะมีการทอผาเองและจะไมมีการซื้อขาย การทอผาจะใชฝายจากการปลูกตนฝายแบบไรเลื่อนลอย อุปกรณที่ใชในการทอผาคือกี่กระตุกซึ่งทำจาก ไมที่เปนวัสดุธรรมชาติ เครื่องนุงหมที่ไดจากการทอผาจะมีซิ่น เสื้อ และผาหม ในปจจุบัน ตนฝายก็เริ่ม ลดนอยลง ประกอบกับปจจุบันที่มีความหลากหลายของการซื้อขายเสื้อผาสงผลใหการทอผาลดลง แต อุปกรณที่ใชในการทอผาในปจจุบันก็ยังคงใชเปนกี่กระตุกเชนเดิม ดาวเหนือ จันทร : การจักสาน ซึ่งการจักสานที่พวกเราทำการศึกษา คือ การสานกระติบขาว ในอดีตจะขึ้นไปตัดไมไผเองบนภูเขา แตในปจจุบันมีการกอตั้งเขตรักษาพันธุสัตวปาภูสีฐานขึ้นมาทำให เขาไปตัดตนไมในปาไมได ตองหาซื้อไมไผหรือบางบานปลูกตนไผไวใชงานเอง ในอดีตจะใชไผไรในการ ทำอยางเดียว แตปจจุบันจะมีการใชหวายเขามาผสมผสานดวย เมื่อกอนจะสานเพื่อใชภายในครัวเรือน แตในปจจุบันไดมีการจัดตั้งกลุมจักสานขึ้นมาเพื่อเปนรายไดเสริมใหกับชุมชน ทานตะวัน เสาวคนธ : ปจจัยที่มีผลกระทบตอการเปลี่ยนแปลงดานเศรษฐกิจชุมชน แบง ออกเปนสองประเภทคือ 1. ปจจัยภายในชุมชน 2. ปจจัยภายนอกชุมชน โดยปจจัยภายในชุมชนคือเรื่อง ของไฟฟา เมื่อมีไฟฟาเขามาก็ทำใหสิ่งอำนวยความสะดวกตามมา เชน เครื่องสูบน้ำ หลอดไฟ เปนเครื่อง ทุนแรงใหกับคนในชุมชน การจัดการน้ำเปนเรื่องที่สำคัญ เพราะชาวบานในชุมชนบานหวยมวงทำ การเกษตรเปนหลัก เมื่อมีอางเก็บน้ำหรือคลองสงน้ำ ก็ทำใหการจัดการน้ำภายในชุมชนพัฒนามากขึ้น ปวีณา ชวงชู: ปจจัยภายนอก คือ เรื่องขององคกรภายนอกที่เขามามีบทบาทตอการ เปลี่ยนแปลงภายในชุมชน เชน กลุมเกษตรอินทรีย , ศูนยศิลปาชีพที่สงเสริมในเรื่องของการทำ เกษตรกรรม คือ การสงตนกลาใหทดลองปลูก และวิกฤตการณโควิด-19 ที่เกิดขึ้น ทำใหคนหนุมสาวที่ ออกไปทำงานตางถิ่น กลับมาทำการเกษตรที่หมูบานแทน การโปรโมทชุมชนซึ่งตอนนี้มีการทำโครงการ ที่ชื่อวา Amazing หวยมวง ไดรับการสนับสนุนจากชาวบานและเขตรักษาพันธุสัตวปาภูสีฐาน เพื่อ สนับสนุนการทองเที่ยวของหมูบาน นับเปนแผนเพื่อพัฒนาหมูบานตอไปในอนาคต ทานตะวัน เสาวคนธ: การจัดการเชิงเกษตรกรรม มีกลุมนาแปลงใหญที่ไดคิดริเริ่มที่จะทำ การแปรรูปผลผลิตทางการเกษตรที่สำคัญ คือ ขาวใหเปนแปง การเพิ่มผลผลิตทางการเกษตร คือ มีการ

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 51 นำพันธุไมมาทดลองปลูกในชุมชน เชน มะขามหวาน ทุเรียน ลิ้นจี่ การทดลองนี้ จะเปนการทำใหพืชผล ทางการเกษตรภายในชุมชนมีความหลากหลายมากขึ้น หมายเหตุจากการเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูกับผูคนในชุมชน ประธานกลุมนาแปลงใหญ (ปริฉัตร รัตนวรรณี) : การแปรรูปขาวเจามะลิ 105 มาแปรรูป เปนแปงขาวหอมมะลิ 105 เพื่อการตอยอดใหไดมากที่สุด ดีกวาที่จะแปรรูปใหไดขาวเพียงอยางเดียว กลุมนาแปลงใหญไดแปรรูปจากขาวใหเปนแปง เพื่อนำมาทำเปนคัพเคก คุกกี้ ตอไปในอนาคตอาจจะ แปรรูปใหไดมากกวานี้เพื่อสงออกสูตลาด ผูใหญบาน : ราคาขาวตกต่ำ ก็เลยคิดวาจะทำยังไงใหขาวจากหลักสิบไปเปนหลักรอยตอหนึ่ง กิโล ประธานกลุมนาแปลงใหญก็เลยคิดการแปรรูปนี้ขึ้นมา และการที่หนุมสาวที่ทำงานในกรุงเทพ กลับมาพัฒนาชุมชนเปนการดึงคนกลับมายังชุมชนและพัฒนาไปขางหนา ซึ่งสิ่งนี้เปนแผนพัฒนา เศรษฐกิจของชุมชนในอนาคต คำบรรยายจากการเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรู : การเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ ในสวนของหัวขอการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ ทางคณะทำงานไดตั้งคำถามสำหรับการลงพื้นที่ เพื่อการศึกษาในครั้งนี้เอาไววา เปนการศึกษาเพื่อคนหาวาปจจัยใดหรือจุดใดที่สงผลใหเกิดการ เปลี่ยนแปลงภายในพื้นที่ชุมชนบานหวยมวงในดานตาง ๆ โดยขอมูลที่ไดมาจากการลงพื้นที่ชุมชนในครั้ง นี้ ทางคณะทำงานไดนำมาเชื่อมโยงเขากับประวัติศาสตรโลกและประวัติศาสตรชาติ ที่สงผลใหเกิด นโยบายที่เขามาเปนจุดเปลี่ยนตาง ๆ ภายในชุมชน ภายหลังจากที่คณะทำงานไดลงพื้นที่เพื่อศึกษา

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 52 เกี่ยวกับชุมชนบานหวยมวงแลว ไดรับรูถึงการเปลี่ยนแปลงทางดานตาง ๆ โดยเฉพาะทางดานของการ จัดการน้ำ ซึ่งถือไดวาเปนหนึ่งในจุดเปลี่ยนที่สำคัญที่สุดของชุมชน ชลธิชา จันสุข : การเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ เมื่อยอนกลับไปในระยะแรกของชุมชน จะเหฺ็นได วาผูคนพึ่งพาอาศัยภูเขาในพื้นที่ชุมชนเพื่อการดำรงชีวิตและการประกอบอาชีพ อยางเชน การทำ การเกษตร ชาวบานในหมูบานมักจะออกจากบานไปทำการเกษตรบนภู (ผูคนในภาคตะวันออก เฉียงเหนือ นิยมเรียกภูเขาวา ภู) ในฤดูเกษตรกรรม อาจมีการสรางที่พักพิงเล็ก ๆ ไวสำหรับการอยูอาศัย ชั่วคราวบนภูดวยเชนกัน แตดวยเพราะการทำเกษตรกรรมของชาวบานนี้เองที่ไดไปเบียดเบียนสัตวปา บางสวน สงผลใหสัตวปาเหลานั้นยายพื้นที่อยูอาศัยขึ้นไปอยูบนพื้นที่ที่สูงขึ้นของภู ซึ่งปรากฏการณ ดังกลาวไดสงผลกระทบตอชาวบานอีกทอดหนึ่ง คือ ความอุดมสมบูรณของพื้นที่ที่ลดนอยลง สงผลให เกิดการตัดไมและถางปาขึ้นไปเพื่อคนหาพื้นที่ที่อุดมสมบูรณมากขึ้นสำหรับการทำเกษตรกรรม จน เกิดผลเสียตอมาเปนปาหัวโลนขึ้นในที่สุด ฐาปณพงษพลทะศรี: ขอมูลที่ทางคณะทำงานไดรับมาจากการสัมภาษณเกี่ยวกับการ เปลี่ยนแปลงของพื้นที่ชุมชนบานหวยมวง ทำใหทราบวาตั้งแตอดีต การศึกษาของผูคนในชุมชนบานหวย มวงนั้นจะเปนการเลาเรียนที่วัดประจำชุมชนซึ่งก็คือ “วัดโพธิ์ศรีแกว” ขอมูลที่ไดจากการสัมภาษณ ทราบวา วัดแหงนี้อยูคูกับชุมชนบานหวยมวงมานาน โดยการเลาเรียนที่วัดจะมีพระเปนอาจารยสอน แต ภายหลังจากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. 2475 ซึ่งสงผลใหเกิดการปฏิรูปการศึกษา จึงกอใหเกิด การจัดตั้งโรงเรียนระดับประถมศึกษาขึ้นในทุกหมูบาน โรงเรียนบานหวยมวงจึงไดรับการกอตั้งขึ้นในป พ.ศ. 2477 นับแตนั้นเปนตนมา การศึกษาภายในชุมชนบานหวยมวงจึงไดรับการพัฒนาขึ้นอยางเปน ลำดับ ทำใหผูคนในชุมชนนิยมสงบุตรหลานเขาศึกษาในโรงเรียนบานหวยมวงตั้งแตระดับปฐมวัยและ ระดับประถมศึกษา และสงไปศึกษาตอในระดับมัธยมศึกษาในตัวอำเภอ และในระดับวิทยาลัยหรือระดับ อื่น ๆ ที่สูงขึ้นตอไป ทำใหผูคนในชุมชนแหงนี้มีการศึกษามากขึ้นตามลำดับ และมีการประกอบอาชีพที่ หลากหลายมากยิ่งขึ้นโดยไมจำกัดอยูเพียงแคการทำเกษตรกรรมเทานั้น นอกจากนี้ในอดีตผูคนยังนิยม รับราชการ นอกเหนือจากการทำเกษตรกรรม จึงกอใหเกิดการพลัดถิ่นของคนหนุมสาวในชุมชน ซึ่งเปน ผลกระทบดานหนึ่งเกี่ยวกับเศรษฐกิจและอาชีพที่จะกลาวถึงในหัวขอตอไป จากการเปลี่ยนแปลงอยาง เปนลำดับขั้นตอนนี้เองที่ทำใหการเปลี่ยนแปลงดานการศึกษาของชุมชนบานหวยมวงมีลักษณะที่ดีขึ้น นับไดวาเปนจุดเปลี่ยนแรกสุดที่เกี่ยวของกับปจจัยระดับประเทศที่กอใหเกิดการเปลี่ยนแปลงภายใน ชุมชนบานหวยมวง นฤมล รักษาภักดี : ในระยะตอมานับตั้งแตป พ.ศ 2490 เปนตนมา ไดเกิดเหตุการณระดับ โลกขึ้น นั่นคือสงครามเย็นที่ปะทุขึ้น และลุกลามเขามาในภูมิภาคเอเชียอาคเนย จนสงอิทธิพลตอ การเมืองการปกครองของไทย เนื่องจากรัฐบาลไทยในขณะนั้นไดรับการสงเสริมในดานตาง ๆ มาจาก

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 53 รัฐบาลสหรัฐ ทำใหเกิดการดำเนินโยบายการตางประเทศใหสอดคลองกับสถานการณโลกและเกิดการ ปรับปรุงโครงสรางพื้นฐานภายในประเทศ โดยเฉพาะในเรื่องของการสรางสาธารณูปโภคสูชุมชนที่เปน พื้นที่หางไกล นโยบายเหลานี้เองที่กอใหเกิดการสงเสริมใหชุมชนหางไกลทุกหมูบานมีไฟฟาใช โดยที่ใน ชุมชนบานหวยมวงนั้นมีไฟฟาเขาถึงในป พ.ศ. 2524 โดยที่กอนหนาที่จะมีไฟฟาใชนั้น ชาวบานในพื้นที่ ไดอาศัยแสงอาทิตยในเวลากลางวันและใชขี้ไต หรือตะเกียงน้ำมันกาดสำหรับจุดไฟใหแสงสวางในยาม กลางคืน ซึ่งการที่มีไฟฟาเขาถึงนี้เองที่เปนจุดเปลี่ยนอีกครั้งในชุมชน กลาวคือเมื่อมีไฟฟา จึงเริ่มมี เทคโนโลยีที่ทันสมัยมากขึ้นเขามาในพื้นที่ และเริ่มเปลี่ยนวิถีชุมชนใหตางไปจากเดิม สายรุง แจงจิตร : สาธารณูปโภคอยางตอมาที่ไดรับการสงเสริมในพื้นที่ชุมชนบานหวยมวง คือการกอตั้งอางเก็บน้ำเพื่อการอุปโภคและบริโภคภายในชุมชนในป พ.ศ. 2533 เนื่องจากในอดีต ชุมชน บานหวยมวงมีการใชน้ำจากบอน้ำประจำหมูบาน ซึ่งไดมาจากจากขุดบอและฝงทอ เพื่อนำน้ำมาใชใน การอุปโภคและบริโภค ในระยะตอมาในป พ.ศ. 2514 จึงมีการขุดบอบาดาลที่กระจายตัวอยูทั่วไปใน ชุมชนขึ้นโดยกรมทรัพยากรธรณี รวมถึงมีการใชน้ำจากลำหวยมวงเพื่อการเกษตร แตเนื่องจากปริมาณ น้ำเหลานั้นไมเพียงพอตอความตองการจึงเกิดการสรางอางเก็บน้ำพัฒนาชุมชนขึ้น ตอมามีการแจง ปญหาและของบประมาณเขามาเพื่อสรางอางเก็บน้ำและทำประปาผิวดินเพื่อใชภายในชุมชน และเกิด เปนอางเก็บน้ำหวยมวงภายในเขตรักษาพันธุสัตวปาภูสีฐานขึ้นเมื่อวันที่ 12 มิถุนายน พ.ศ. 2533 โดยมี ความจุเริ่มตนที่ 500,000 ลูกบาศกเมตร แตเดิมเปนอางเก็บน้ำที่อยูในความดูแลของกรมปาไม แต ปจจุบันอยูในความดูแลของอุทยาน การสรางอางเก็บน้ำและการพัฒนาระบบการจัดการน้ำนี้เอง ที่ นับเปนจุดเปลี่ยนที่สำคัญเปนอยางยิ่งตอการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ในชุมชนบานหวยมวงในหลากหลาย ดาน โดยเฉพาะดานวิถีชีวิตและเศรษฐกิจอาชีพ เนื่องจากเมื่อชุมชนมีระบบการจัดการน้ำที่ดีขึ้น มีการ กักเก็บน้ำไวใชจนเพียงพอตอความตองการของคนภายในชุมชน ทำใหสภาพพื้นที่ของชุมชน จากเดิมที่ เคยแหงแลงก็มีความอุดมสมบูรณที่มากขึ้น ปาไมไดรับการฟนฟูในระยะหลัง เมื่อปาไมไดรับการฟนฟูฝน ก็เริ่มตกตามฤดูกาล ทำใหมีน้ำเพื่อใชอุปโภค บริโภค และใชในการเกษตรเพียงพอตลอดป ประกอบกับ ดินที่สมบูรณ สงผลใหผลผลิตทางการเกษตรในพื้นที่มีคุณภาพที่ดีดวย ศุภสุตา ทะราช : แรกเริ่มชุมชนบานหวยมวงไมมีถนนหรือเสนทางสำหรับการเดินทางที่ ชัดเจน มีเพียงเสนทางที่เปนดินทรายเทานั้น ตอมาในระยะ 50 ปใหหลังมีการตัดถนนลูกรังขึ้นจึงเริ่มมี การนำรถยนตเขามาใช ทำใหการเดินทางเปนไปอยางสะดวกยิ่งขึ้น และในป พ.ศ. 2549 จึงไดมีการตัด ถนนลาดยางขึ้นและเปนถนนเสนปจจุบันที่ชาวชุมชนบานหวยมวงใชงานกันในปจจุบัน ตอมาในป พ.ศ. 2551 จึงเกิดโครงการพัฒนาอางเก็บน้ำขึ้นโดยเปนการเพิ่มความจุของอางเก็บน้ำจาก 500,000 ลูกบากศเมตรเปน 700,000 ลูกบากศเมตร เพื่อตอบสนองความตองการการอุปโภคบริโภคน้ำของคนใน ชุมชน และสรางฝายขึ้นเพื่อทำการชะลอและกักเก็บน้ำตามแหลงน้ำธรรมชาติภายในชุมชน

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 54 รัศรินทรเฉลิมพรพัฒน : เนื่องจากชุมชนบานหวยมวง เปนชุมชนขนาดเล็กที่มีการจัดการ ระบบภายในชุมชนที่ชัดเจน สงผลใหในปจจุบันชุมชนแหงนี้เปนชุมชนที่มีความเขมแข็ง และในอนาคต ประมาณ 5-10 ปตอไป ชุมชนมีแผนพัฒนาชุมชนบานหวยมวง แตเดิมเปนชุมชนเกษตรกรรม สูการเปน ชุมชนทองเที่ยวเชิงอนุรักษและพัฒนาสินคาทางการเกษตร ซึ่งจากแผนพัฒนาชุมชนทำใหคาดการณได วา อาจเกิดการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ของชุมชนในอีกระลอกนึง ซึ่งจะสงผลกระทบโดยตรงตอเศรษฐกิจและ อาชีพตอไป สายรุง แจงจิตร : จากขอมูลทั้งหมดที่ทางคณะทำงานไดทำการศึกษาในครั้งนี้ทำใหสามารถ สรุปไดวา การเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ในชุมชนบานหวยมวงนั้น เปนผลมาจากปจจัยภายนอกที่เกี่ยวของ กับเหตุการณระดับโลก ซึ่งสงผลตอเหตุการณระดับประเทศและกระจายลงมาสูระดับภูมิภาค และเมื่อ สาธารณูปโภคเริ่มเขามาในพื้นที่ แมวาจะทำใหวิถีบางอยางของผูคนในชุมชนหายไป เชน การใชเกวียน การใชขี้ไต ครกตำขาว หรือครุหาบน้ำ จะคอย ๆ เลือนหายไปจากวิถีชุมชน แตในขณะเดียวกันก็ได กอใหเกิดการเปลี่ยนแปลงดานอื่นใหไปในทิศทางที่ดีขึ้นอยางเปนลำดับขั้นตอนอีกตอหนึ่ง จนชุมชนมี ศักยภาพเพียงพอที่จะริเริ่มในการปรับเปลี่ยนรูปแบบของชุมชน จากชุมชนเกษตรกรรม สูการเปนชุมชน ทองเที่ยวเชิงอนุรักษได ซึ่งอาจจะเปนจุดเปลี่ยนสำคัญจุดตอไปของชุมชนแหงนี้ในอนาคต หมายเหตุจากการเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูกับผูคนในชุมชน

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 55 โครงการพัฒนาแหลงน้ำในชุมชนบานหวยมวงในระยะแรกคือการสรางอางเก็บน้ำพัฒนา ชนบทในป พ.ศ. 2514 ตั้งอยูบริเวณดานหลังของโรงเรียนบานหวยมวง และใชในการอุปโภค-บริโภคมา กอน ในระยะตอมากรมทรัพยากรธรณีจึงไดเขามาขุดเจาะบอบาดาลเพื่อใหคนในชุมชนไดใชเปนแหลง น้ำในการอุปโภค-บริโภค และพัฒนามาเปนน้ำประปาหมูบานในระยะตอมาดวย บรรณานุกรม ชาติพันธุและเครือญาติ สัมภาษณ สมาน สุชัยแสง, สัมภาษณเมื่อวันที่ 7 ธันวาคม 2563. บุญหลาย รัตนวรรณี, สัมภาษณเมื่อวันที่ 7 ธันวาคม 2563. นาดี รัตนวรรณี, สัมภาษณเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2563.

กิจกรรมเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรูจากการลงเก็บขอมูล 56 แสง อุทโท, สัมภาษณเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2563. สัมฤทธิ์ ชมสิริ, สัมภาษณเมื่อวันที่ 9 ธันวาคม 2563. ประเพณี ศาสนา ความเชื่อ เอกสาร วิมลพรรณ ปตธวัชชัย. ฮีตสิบสอง. กรุงเทพฯ : องคการคาของคุรุสภา, 2558. สัมภาษณ เลข อุทโท, อายุ 73 ป, สัมภาษณเมื่อวันที่ 7 ธันวาคม 2563. เศรษฐกิจและอาชีพ สัมภาษณ รัตดาสี อุดโท, สัมภาษณเมื่อวันที่ 7 ธันวาคม 2563. บานเย็น รัตนวรรณี, สัมภาษณเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2563. ปริฉัตร รัตนวรรณี, สัมภาษณเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2563. คำไม คนสนิท, สัมภาษณเมื่อวันที่ 9 ธันวาคม 2563. ประมวล คนสนิท, สัมภาษณเมื่อวันที่ 9 ธันวาคม 2563. ชิงรัก ชื่นสรอย, สัมภาษณเมื่อวันที่ 9 ธันวาคม 2563. คุณบรรเทิง บุตรสุริ,ผูใหญบานหมู 9, สัมภาษณเมื่อวันที่ 10 ธันวาคม 2563. คุณลุงออฟ, สัมภาษณเมื่อวันที่ 10 ธันวาคม 2563. คุณยายจอน, สัมภาษณเมื่อวันที่ 10 ธันวาคม 2563. คุณลุงเคน, สัมภาษณเมื่อวันที่ 10 ธันวาคม 2563. การเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ สัมภาษณ คุณกรียา สุชัยแสง, สัมภาษณเมื่อวันที่ 7 ธันวาคม 2563. คุณยายประจักษ รัตนวรรณี, สัมภาษณเมื่อวันที่ 7 ธันวาคม 2563. คุณเดชอุดม อุทโธ,ผูใหญบานหมู 4 สัมภาษณเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2563. คุณบรรเทิง บุตรสุริ,ผูใหญบานหมู 9 สัมภาษณเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2563. คุณตาอิน และคุณยายรัตน อุทโธ, สัมภาษณเมื่อวันที่ 9 ธันวาคม 2563.

หมูบานผูไทในจังหวัดกาฬสินธุ 57 บทความเดิม จากหนังสือที่ระลึกผูกพัทธสีมา วัดโพธิ์ศรีแกว บานหวยมวง

หมูบานผูไทในจังหวัดกาฬสินธุ 58

หมูบานผูไทในจังหวัดกาฬสินธุ 59 หมูบานผูไทในจังหวัดกาฬสินธุ0 1 (1.) อำเภอเขาวง มีหมูบานชาวผูไทอยู 5 ตำบล จำนวน 30 หมูบาน คือ 1. ตำบลคุมเกา มี 7 หมูบาน คือ 1.บานกุดสิมคุมเกา 2.บานนาเจริญ 3.บานกุดตอแกน 4.บานดงหมู 5.บานโคกมะลิ 6.บานกุดปลาคาว 7.บานซัง 2. ตำบลสงเปลือย มี 5 หมูบาน คือ 1.บานกุดสิมคุมใหม 2.บานโพนสวาง 3.บานหนองแสง 4.บานกุดบอด 5.บานนาวี 3. ตำบลหนองผือ มี8 หมูบาน คือ 1.บานหนองผือ 2.บานสมปอย 3.บานกุดกอก 4.บานโพนนาดี 5.บานผักกะเดา 6.บานโพธิ์ชัย 7.บานมวงหวาน 8.บานจอมศรี 4.. ตำบลนาคูมี 9 หมูบาน 1.บานหวาน 2.บานหินลาด 3.บานสรางแกว 4.บานชาต 5.บานกุดตาไก 6.บานหนองอีกอม 7.บานโคกกอง 8.บานขามปอม 9.บานนางาม 5. ตำบลภูแลนชาง มี 1 หมูบาน คือ 1.บานภูแลนชาง (2.) อำเภอกุฉินารายณมีหมูบานชาวผูไทอยู 4 ตำบล จำนวน 15 หมูบาน คือ 1. ตำบลหนองหาง มี 8 หมูบาน คือ 1.บานหนองหาง 2.บานกุดหวา 3.บานหวยมวง 4.บานขุมขี้ยาง 5.บานวังมน 6.บานหวยแดง 7.บานหนองสระพัง 8.บานโคกโกง 2. ตำบลแจนแลน มี 4 หมูบาน คือ 1.บานคำกั๋ง 2.บานมะนาว 3.บานเหลาใหญ 4.บานเหนือ 1 ทองคำ อุทโธ, ผูเรียบเรียง.ที่ระลึกงานผูกพัทธสีมาวัดโพธิ์ศรีแกว บานหวยมวง ตำบลหนองหาง อำเภอ กุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุ วันที่ 10-11-12 เมษายน 2548 (ขึ้น 2-3-4 ค่ำ เดือน 5 ประกา) (ม.ท.ท.:2548), 14 : เห็นวาเรื่องนี้มีประโยชนตอการคนควาเบื้องตน จึงนำมารวมในหนังสือเลมนี้ดวยอีกเรื่องหนึ่ง, จากการตรวจสอบขอมูลพบวาเขต การปกครองในปจจุบันนั้นแตกตางไปจากเดิม แตเห็นขอมูลชื่อหมูบานยังคงถูกตอง จึงยังรักษาขอมูลคงไวตามเดิม – บรรณาธิการ

หมูบานผูไทในจังหวัดกาฬสินธุ 60 3. ตำบลบัวขาว มี 3 หมูบาน คือ 1.บานชาติ 2.บานนาโก 3. บานหวาย 4. ตำบลคำบง มีอยู 1 หมูบาน คือ 1.บานคำบง (3.) อำเภอคำมวง มีหมูบานชาวผูไทอยู 3 ตำบล จำนวน 12 หมูบาน คือ 1. ตำบลบานโพน มี 3 หมูบาน คือ 1.บานโพน 2.บานหนองยางเหนือ 3.บานหนองยางใต 2. ตำบลทุงคลอง มี 4 หมูบาน คือ 1.บานทุงคลอง (มีชาวลาวปะปนอยูบาง) 2.บานเกาเดื่อ 3.บานคำมวง 4.บานหนองสระพัง 3. ตำบลสำราญ มี 5 หมูบาน คือ 1.บานคอ 2.บานหนองชาง 3.บานจาน 4.บานหนองแซง 5.บานทา (4.) อำเภอสมเด็จ มีหมูบานชาวผูไทอยู 2 ตำบล จำนวน 4 หมูบาน คือ 1. ตำบลแซงบาตาล มี 2 หมูบาน คือ 1.บานเหลา 2.บานหนองแสง 2. ตำบลหมูมน มี 2 หมูบาน คือ 1.บานตงแหลม 2.บานหนองแสง (5.) อำเภอสหัสขันธมีหมูบานชาวผูไทอยู 1 ตำบล คือ 1. ตำบลโนนศิลา มี 2 หมูบาน คือ 1.บานดงไร 2.บานคอนผึ้ง

ประวัติความเปนมาของบานหวยมวง 61

ประวัติความเปนมาของบานหวยมวง 62

ประวัติความเปนมาของบานหวยมวง 63 ประวัติความเปนมาของบานหวยมวง หมูที่ 4, 9 ตำบลหนองหาง อำเภอกุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุ0 1 ประวัติความเปนบานหวยมวง บานหวยมวงตั้งขึ้นประมาณ พ.ศ.2410 มีเชื้อสายเปนชาวผูไท อพยพมาจากแถบเมืองบก เมืองวัง ประเทศลาว สมัยศึกทาวลาวกวาด ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว (รัชกาล ที่ 3) แยกยายกระจัดกระจายไปคนละแหง เริ่มแรกบรรพบุรุษไดตั้งบานอยูที่หมูบานนาหิน (บานเกา) ตำบลนาโก อำเภอกุฉินารายณจังหวัดกาฬสินธุ ปจจุบันเปนบานรางหาซากไมไดแลว ครั้นเกิด โรคระบาดจึงอพยพมาตั้ง บานเรือนใกลเชิงเขา และมีกุด1 2 ซึ่งมีตนมะมวงใหญอยูดวยจึงใหชื่อวาบาน กุดมวง ตอมาตนมะมวงนั้นตายลง แตมีลำหวยซึ่งเปนสายเลือดสำคัญพรอมกับมีตนมะมวงอยูหลายตน จึงเปลี่ยนชื่อวา “บานหวยมวง” ตั้งแตนั้นเปนตนมา บรรรพบุรุษที่นำมาตั้งหมูบานหวยมวงมีหลายทาน เชน ตาตู ตาโยยนองเขยตาวัง และเปน ลูกเขยของตาตู พรอมกับทิดคำดี ทิดเกตุ ซึ่งประชาชนชาวบานหวยมวงถือวา ทานเหลานั้นเปน “คณะเทพประทาน” เพราะทานไดทั้งใหชีวิตเลือดเนื้อ ตลอดที่ทำมาหากิน อยางสันติสุขเยี่ยงสุจริตชน ทั่วไป2 3 เมื่อหลายสิบปกอน หมูบานหวยมวงนับวาเปนหมูบานที่กันดารมากในแถบทุก ๆ ดาน ไมวา การเศรษฐกิจ การสาธารณูปโภค การคมนาคม เปนตน ก็กันดารไปทั้งนั้น ครั้นหลังจาก พ.ศ. 2510 เปน ตนมา บานหวยมวงก็ไดรับการพัฒนาจากคนในหมูบาน และทางราชการก็กระเตื้องขึ้นพอสมควรจนถึง ปจจุบัน3 4 แตเดิมการปกครองแบงออกเปนหมูบานเดียว ภายหลังจำนวนครัวเรือนที่มากขึ้น บานหวยมวงจึงมีแบงการปกครองออกเปน 2 หมูบาน คือ หมูที่ 4 และหมูที่ 9 โดยมีการแบงเมื่อวันที่ 9 เมษายน พ.ศ.2541 1 ประวัติชุมชนดังกลาวเปนประวัติชุมชนที่คนในหมูบานหวยมวงไดจัดทำขึ้นมา นับไดวาเปนขอมูลชั้นดิบหรือมุมมอง จาก “คนใน” ที่นาสนใจตอการศึกษาคนควาเพิ่มเติมได จึงนำมารวมเรื่องในหนังสือเลมนี้ดวยอีกเรื่องหนึ่ง – บรรณาธิการ 2 กุด คือศัพทเรียกลำน้ำเกาโคงตวัดที่ถูกตัดขาดจากลำน้ำสายปจจุบัน ซึ่งมักจะอยูขนาบไมไกลกับทางน้ำปจจุบัน โดย ศัพทภูมิศาสตรนั้น คือ ทะเลสาบรูปแอก (oxbow lake) โดยกุดเปนศัพทพื้นถิ่นที่ใชเรียกในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และพบ หมูบานเปนจำนวนมาก ที่ตั้งชื่อโดยมีคำวากุดนำหนาหมูบาน เชน กุดสิมนารายณ กุดบอก กุดหวา กุดคาว เปนตน – บรรณาธิการ 3 ทองคำ อุทโธ, ผูเรียบเรียง, ที่ระลึกงานผูกพัทธสีมาวัดโพธิ์ศรีแกว บานหวยมวง ตำบลหนองหาง อำเภอ กุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุ วันที่ 10-11-12 เมษายน 2548 (ขึ้น 2-3-4 ค่ำ เดือน 5 ประกา) (ม.ท.ท.:2548), 42. 4 เรื่องเดียวกัน, 42.

ประวัติความเปนมาของบานหวยมวง 64 รายชื่อผูดำรงตำแหนงตาแสง / ผูใหญบานหวยมวง ลำดับที่ 1-12 1.ขุนชนะ (ตาโยย) 2.ตาแสงพอฮอย 3.เจาสุวรรณสาร (เชียงพา) 4.เจาเทพสุริวงศ(ตาไชยแสง) 5.นายพร อุทโท (ลุงสุดตา) 6.นายสง คนขยัน (ตาเสน) 7.นายหุน อุทโท (ลุงเทพ) 8.นายพัน อุทโท (จารยพัน) 9.นายสอน รัตนวรรณี 10.นายพี บุตรสุริย 11.นายพัง คนขยัน 12.นายเลข อุทโท อาณาเขตของหมูบาน ทิศเหนือ จรดบานกุดบอด ตำบลสงเปลือย อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ /ทิศใตจรดบาน หนองหาง ตำบลหนองหาง อำเภอกุฉินารยณ จังหวัดกาฬสินธุ / ทิศตะวันออก จรดบานหวยแดง ตำบล กุดหวา อำเภอกุฉินารยณ จังหวัดกาฬสินธุ / ทิศตะวันตก จรดบานนาโก ตำบลนาโก อำเภอกุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุ ศาสนสถานประจำชุมชนบานหวยมวง 1.วัดโพธิ์ศรีแกว ตั้งเมื่อ พ.ศ. 2435 บริเวณที่ตั้งวัดมีตนโพธิ์เปนจำนวนมากจึงตั้งชื่อวา วัดโพธิ์ศรีแกว บานหวยมวง วัดโพธิ์ศรีแกวมีศิลปกรรมที่นาสนใจ คือ อุโบสถ ที่มีการใชชื่ออวาโบสถเจดีย “ตรีเอกานุภาพ ปราบมาร มีแรงบันดาลใจ และลูกหลานจากจังหวัดเพชรบุรี ชวยกันนำเงินมาบริจาค เมื่อวันที่ 17 ตุลาคม พ.ศ.2525 เปนเงินทั้งสิ้น 58,800 บาท ตอมาเหมือนนิมิตรแกวมาตรบรรพชน โบราณบานฮาง ปาผา พามาที่นี่ เห็นคลายกับใบเสมาสีน้ำตาล ที่ตรงนี้เคยเปนเมืองสาทรู ซึ่งมีพระผาแจงเปนเจาเมือง ดวยความเชื่อสวนตัว จึงไดชักชวนญาติพี่นองชาวบานหวยมวงที่มีจิตศรัทธา รวมกันสรางอุโบสถแหงนี้ ขึ้นเพื่อเปนนุสรณสถานแกคนรุนหลังตอไป โดยทำการกอสรางเมื่อวันที่ 30 ธันวาคม พ.ศ. 2537 มีนาย ศิริ พลอยดี (ตรงเลง) เปนผูออกแบบ และนายยุติธรรม พลอยดี เปนผูชวย”4 5 2.วัดภูถ้ำซาว ตั้งเมื่อ พ.ศ. 2510 บริเวณที่ตั้งวัด เปนถ้ำหลายถ้ำ อยูทางทิศตะวันตกของ หมูบาน จึงไดตั้งชื่อตามสถานที่วา วัดภูถ้ำซาว5 6 5 เรื่องเดียวกัน, 43. คงประโยครูปภาษาไวตามเดิม – บรรณาธิการ 6 เรื่องเดียวกัน, 43.

ประวัติความเปนมาของบานหวยมวง 65 ประวัติโรงเรียนบานหวยมวง โรงเรียนบานหวยมวง ตั้งขึ้นเมื่อวันที่4 กุมภาพันธ พ.ศ.2477 อาศัยศาลาวัดโพธิ์ศรีแกวบาน หวยมวงใชชื่อวาโรงเรียนประชาบาลตำบลสงเปลือย 4 (วัดบานหวยมวง) จัดการเรียนการสอน ตั้งแตชั้น ป.1 ถึงชั้นประถมบริบูรณ (ป. 4) ผูจัดตั้ง คือ นายชิต ฉ่ำศาสตร นายอำเภอกุฉินารายณ นายทวนทอง แสงฤทธิ์ สารวัตรศึกษา และนายจันทร สุวพงษ ศึกษาธิการอำเภอ โดยมีนายเคน อัฐนาค เปนครูใหญ คนแรก ดำรงตำแหนงระหวาง พ.ศ. 2477-2491 และมีเด็กชายมา อุทโท เปนนักเรียนคนแรก (เลขประจำตัวหมายเลข 1, พ.ศ. 2477) ตอมา พ.ศ.2483 ไดเปลี่ยนชื่อเปนโรงเรียนประชาบาลบัวขาว 10 (วัดบานหวยมวง) จนถึง พ.ศ. 2499 จึงเปลี่ยนนามโรงเรียนเปนโรงเรียนวัดบานหวยมวง ครั้นถึง พ.ศ. 2507 ชาวบานไดรวมแรงสรางอาคารชั่วคราว จึงไดยายศาลาวัดมาประจำสถานที่ดังกลาว และ เปลี่ยนชื่อเปนโรงเรียนบานหวยมวง6 7 ซึ่งเปนที่ตั้งของโรงเรียนบานหวยมวงในปจจุบัน นามสกุลคนบานหวยมวง นามสกุลสำคัญที่พบแพรหลายและเปนนามสกุลดั้งเดิมของชาวบานหวยมวง มี 4 นามสกุล คือ 1. อุทโท 2. รัตนวรรณี 3. คนสนิท 4. คนขยัน7 8 ความเชื่อ ชาวบานหวยมวงนับถือศาสนาพุทธ มีลัทธิความเชื่อ คือ นับถือผีโดยการนับถือผี ยังคงฝงอยู ในสายเลือดมาจนถึงปจจุบันนี้โดยการนับถือผีของชาวผูไท ไดยึดถือปฏิบัติมีมาตั้งแตอดีต พอจะ แบงแยกออกไดเปน 2 ชนิดดังนี้ 1. การนับถือผีเชื้อ เปนการนับถือผีบรรพบุรุษที่ลวงลับไปแลว แตละเชื้อสายจะมีพิธี เชน ไหว เกี่ยวกับของแกบนที่แตกตางกัน อาจจะเปน วัว หมู เปด ไก เหลา หรือของหวานก็ได แลวแตผีเชื้อสาย ของตนเอง 2. การนับถือผีเรือน ก็สืบเนื่องมาจากผีเชื้อ โดยผูที่เปนหัวหนาครอบครัวจะทำพิธีรับผีใหขึ้น ไปอยูบนบาน (ชาวผูไทเรียกวาการกลาวเอาผี) เพื่อคุมครองทุกคนที่อาศัยอยูภายในหมูบาน โดยเฉพาะ ชาวผูไท มีความเชื่อนับถือผีมาใชในการรักษาพยาบาลคนปวย โดยจะหาหมอมาอานมนต 1 คนและ คนเปาปไมเฮี๊ยะ 1 คน เพื่อเชิญผีเรือนใหมาชวยรักษาคนปวย และขับไลผีปาออกไป8 9 7 โรงเรียนบานหวยมวง. ประวัติโรงเรียน. เขาถึงเมื่อ 7 ตุลาคม 2564 เขาถึงไดจากhttps://data.boppobec.info/web/index_view.php?School_ID=1046030228&page=info 8 ชาวบานหวยมวง, สัมภาษณเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2563 9 ทองคำ อุทโธ, ผูเรียบเรียง. เรื่องเดียวกัน, 27, 29

ประเพณีการเหยา 66

ประเพณีการเหยา 67

ประเพณีการเหยา 68

ประเพณีการเหยา 69 ประเพณีการเหยา0 1 การเหยา เปนพิธีกรรมความเชื่อในการนับถือผี เปนการเสี่ยงทาย เมื่อมีการเจ็บปวยของคน ในครอบครัว ก็เชื่อวาเปนการกระทำของผี หรือผิดผีจึงตองทำพิธีเหยา เพื่อแกผี วาผูเจ็บปวยนี้ผิดผีดวย สาเหตุใด ผีตองการใหทำอะไร จะไดปฏิบัติตาม เชื่อวาเมื่อทำการแกผีแลวอาการเจ็บปวยก็จะหาย ตามปกติ อุปกรณ 1. คาคายขวัญ (คายกครู) 12 บาท (ปจจุบันอาจเปลี่ยนแปลง) 2 .เสื้อผาของคนปวย 3. แพรวา 1 ผืน (หลังพิธีแลวมอบใหหมอเหยา) 4. กระทง 9 หอง เย็บดวยใบตองเปนสี่เหลี่ยม เอาไมไผเหลาแลวมาปกกั้นหองใหได 9 หองใช ดาย สีขาวผูกโยง 5. พานทองเหลือง ใสขาวสาร ไขไก 2 ฟอง ดาบหรืองาว ผูทำพิธีเหยา เรียกวา หมอเหยา จะทำพิธีเชนผี ติดตอสื่อสารกับผี โดยวิธีการ รองรำ ประกอบดนตรีประเภทแคน คำรองนั้นเชื่อวาเปนคำบอกของผีที่จะถายเชื่อมโยงถึงผูปวย ผีที่มาเขาทรง หมอเหยา ไดแก ผีหัวนา ผีปูยาตายาย ผีไท ผีมนต ผีฟา ผีบรรพบุรุษ แลวแตคนเลี้ยงผีจะบอกไวคนคุม หรือเลี้ยงผี เรียกวา แมเมือง ในปหนึ่ง ๆ ลูกเมือง (หมอเหยา) จะทำการคารวะแมเมือง 1 ครั้ง เรียกวา พิธีเลี้ยงผีของหมอเหยา1 2 1 ประเพณีการเหยา เปนขอมูลสำคัญที่นักศึกษาเก็บขอมูลภาคสนามแลวจะพบประเด็นนี้เสมอ จึงนำขอมูลเรื่อง ประเพณีการเหยามาเพิ่มเติมในหนังสือ โดยเนื้อหาเรื่องประเพณีการเหยา จะอยูใน, ทองคำ อุทโธ, ผูเรียบเรียง.ที่ระลึกงานผูกพัทธ สีมาวัดโพธิ์ศรีแกว บานหวยมวง ตำบลหนองหนองหาง อำเภอกุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุ วันที่ 10-11-12เมษายน 2548 (ขึ้น 2-3-4 ค่ำ เดือน 5 ประกา) (ม.ท.ท.:2548) เหมือนกัน แตเนื้อหาที่มีอยูนั้น มี 2 สวนและเห็นวาไมตอเนื่องกัน เขาใจวาผู เรียบเรียงคงคนควาจากขอมูล 2 แหลง เพื่อใหขอมูลชัดเจนที่สุด จึงนำขอมูลทั้ง 2 แหลงและแยกออกจากกัน เพื่อใหเกิดประโยชน คนควาเพิ่มติมถัดไป – บรรณาธิการ 2 ทองคำ อุทโธ, ผูเรียบเรียง.ที่ระลึกงานผูกพัทธสีมาวัดโพธิ์ศรีแกว บานหวยมวง ตำบลหนองหาง อำเภอกุฉิ นารายณ จังหวัดกาฬสินธุ วันที่ 10-11-12 เมษายน 2548 (ขึ้น 2-3-4 ค่ำ เดือน 5 ประกา) (ม.ท.ท.:2548), 25-27

ประเพณีการเหยา 70 พิธีเรียกวา "เหยา" และแจงผลการเสี่ยงทายใหทราบดวยมีรายละเอียดที่ ถวิล ทองสวางรัตนไดกลาวไวในหนังสือประวัติผูไทย2 3 วามี 4 อยางดังนี้ 1. เหยาธรรมดา แกเจ็บไข คาย (คาขวัญขาว) 12 บาท ซิ่น (ผานุง) 1 ผืน แพร (ผาหม) 1 วา ทำกระทงเกาหอง ใชคำวา "เคาะ" (เคราะห) มาเห็นเข็ญมาตองของจังไฮ (จัญไร) มาผาน 2. เหยาแกพรมฆาต มีคลาดเคิน (เขื่อน) สืบสายตา (ตอชะตา) กระทงเกาหอง คาย 12 บาท ใชหมอนึ่ง มวย (หวดนึ่งขาวเหนียว) มาเปนอุปกรณแกเคราะหใชคำวาคาดเจ็บมากลายคาดตายมาเขา คาดเกงมาเต็ง (ทับ) 3. เหยากนคางมางเดิน (เขื่อน) คาย 12 บาท กระทงเกาหอง ซิ่นผืนแพรวา อุปกรณใชเสียม ขวาน พรา ใชคำวา "ดางลมมากลาย ดางตายมาฮอด (ถึง)" 4. ยายมิ่งยายแนน (เหยายายสายสมพงศเนื้อคู) คาย 24 บาท ซิ่นผืน แพรวา กระทงเกาชั้น เกาหอง ใชหวายยาว 1 วา ผาขาว 1 วา สำหรับถอดเสี่ยงทายถาหวายยาวกวาผาขาวเปนอันใชได ถาสั้น กวาถือวาไมได ตองตั้งตนเหยาใหม สวนคาย (คาขวัญขาว) หมอเหยานั้นใหแตงเหมือนกันทุกระดับ ศรีเวยยะกา ณ นครพนม ไดกลาวถึงประเพณีการเหยาวา มักจะเห็นการเหยา แกเจ็บปวยมาก ที่สุดในพิธีมีเครื่องเซนประกอบดวย คาย 1 ขัน ถวยขาวสาร ไขไกดิบ 1 ฟอง ดาบ 2 เลม เสื้อผาของ ผูปวยมีหมอแคน เริ่มทำพิธีหมอแคนเปาแคน หมอเหยาเริ่มสั่นทั้งกายอยางชา ๆ จนมี จังหวะสั่นเร็วขึ้น แลวก็รองเพลงทำนองเหยาเรียกเกลี้ยกลอมขวัญ คนปวยใหมาอยูกับตัว ครีเวยยะกา จำคำรองไดวา ขวัญเจาไปถิ่นเขานำผี เหอเจามาเสเตอ (แคนเปารับ) ขวัญเจาไปเควหมาก นำผี เหอเจามาเสเตอ (แคนเปารับ) ขวัญเจาไปหลิน นำผี เหอเจามาเสเตอ (แคนเปารับ) เมื่อรองเกลี้ยกลอมพอสมควรแลว หมอเหยาก็เสี่ยงทายโดยโปรยขาวสารและเอาไขใสในฝามือ ถาไขไกตั้งก็หาย ถาไขไกไมตั้งก็หายยาก แลวหยิบดาบเอาปลายตั้งเสียบลงที่ขันขาวสาร ถาดาบตั้งดีไม เอนเอียง อาการเจ็บปวยก็จะหาย ถาดาบลมก็หายยาก หมอเหยาก็จะรองเพลงพรอมทั้งออกทาฟอนไป จนจบพิธี3 4 3 เขาใจวาหมายถึงหนังสือเลมนี้: ถวิล ทองสวางรัตน. ประวัติผูไทยและชาวผูไทยเมืองเรณูนคร. (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ ศรีอนันต, 2527) – บรรณาธิการ 4 ทองคำ อุทโธ, ผูเรียบเรียง.ที่ระลึกงานผูกพัทธสีมาวัดโพธิ์ศรีแกว บานหวยมวง ตำบลหนองหาง อำเภอ กุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุ วันที่ 10-11-12 เมษายน 2548 (ขึ้น 2-3-4 ค่ำ เดือน 5 ประกา) (ม.ท.ท.:2548), 29

พิธีมงคลสมรส (แตงงาน) ของชาวผูไทบานหวยมวง 71

พิธีมงคลสมรส (แตงงาน) ของชาวผูไทบานหวยมวง 72

พิธีมงคลสมรส (แตงงาน) ของชาวผูไทบานหวยมวง 73 พิธีมงคลสมรส (แตงงาน) ของชาวผูไทบานหวยมวง0 1 พิธีมงคลสมรส (แตงงาน) ของชาวผูไทบานหวยมวง ต.หนองหาง อ.กุฉินารายณ จ.กาฬสินธุ มีขั้นตอนดังนี้ 1. การหาลาม (ลามคือ ผูนำประกอบพิธีกรรมเกี่ยวกับพิธีมงคลสมรส แทนพอแมตัวเอง) เมื่อหนุมสาวเกิดความรักและชอบพอกัน พรอมที่จะอยูกินเปนสามีภรรยากันแลว ฝายชายจะ ใหญาติผูใหญไปหาลาม ผูจะเปนลามไดจะตองเปนคนดี มีความพรอมสมบูรณทุกอยาง 2. พิธีสูขอ ฝายชายพรอมญาติและลามพากันไปขอสาวที่บานของเจาสาวตามประเพณี 3. ฮีตโอมสาว (โอม แปลวา กลาว) เปนพิธีหลังจากไดสูขอ และตกลงคาสินสอดทองหมั้น แลวจะไปโอมวัน ใดก็ได หรือจะโอมในวันแตงก็ได เปนการมอบสิ่งของตาง ๆ ใหแกฝายหญิงประกอบดวย กระหยัง 4 ลูก , ผาขาว 1 วา, หมาก 8 ลูก, พลู 8 แลบ (ทำเปนตับ ๆ ) หับ 4 หนวย 4. การหาฤกษแตงงาน ฝายชายและฝายหญิงตกลงรวมกันเพื่อหาฤกษงามยามดีเปนวันแตงงาน กอนถึงวันแตงงาน หรือในวันแตงงาน กอนเขาพิธีโฮมพาหวัน (พาขวัญ) ฝายเจาคึด (ญาติผูใหญฝายชาย) และลามจะตอง ไปขอสัจจะปะซู คารวธรรมใหเฆี่ยนเขย (สั่งสอนเขย และขอยายตีนนาง เชิญเจาสาวใหมารวมพิธีสูหวัน) 5. การเฆี่ยน (สั่งสอน) เขย หลังพิธีการโอมสาวเสร็จแลว จะมีพิธีเฆี่ยนเขย หมายถึง การสั่งสอนเขยใหม ผูจะทำหนาที่ เฆี่ยนเขย หรือสั่งสอนเขยใหม คือลุงตา(ญาติผูใหญฝายหญิง) โดยลามนำเขยใหมไปใหที่บานเจาสาว (หรือนำเขาเฆี่ยนในวันแตงงานก็ได) เพื่อรับฟงคำสั่งสอนโดยฝายลุงตา (ญาติผูใหญฝายหญิง) ฝายหญิง บอกผานพอลาม และลามจะนำไกตม 1 ตัว, เงิน 1 บาท, ขาวสุก 1 กระติบ, ถวย 1 ใบ, พรอมดอกไม 1 คู, เทียน 1 คู (รวมเรียกวา ดอกไมเทียนคู) เขาไปหาลุงตาพาเขา (ญาติผูใหญฝายหญิงนั้นเอง) 1 ทองคำ อุทโธ, ผูเรียบเรียง, ที่ระลึกงานผูกพัทธสีมาวัดโพธิ์ศรีแกว บานหวยมวง ตำบลหนองหาง อำเภอ กุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุ วันที่ 10-11-12 เมษายน 2548 (ขึ้น 2-3-4 ค่ำ เดือน 5 ประกา) (ม.ท.ท, 2548), 71-72 บรรณาธิการเห็นวาขอเขียนขั้นตอนประเพณีการแตงงานดังกลาวมีประโยชนตอการศึกษาคนควาในความเชื่อและวิถีชีวิตของชาติ พันธุผูไทบานหวยมวง จึงนำมารวมเปนบทความในหนังสือเลมนี้ดวยอีกเรื่องหนึ่ง – บรรณาธิการ

พิธีมงคลสมรส (แตงงาน) ของชาวผูไทบานหวยมวง 74 6. การแหเจาบาว – ไหวทิศ เมื่อไดฤกษงามยามดีแลว ลามนำขบวนแหเจาบาวไปบานเจาสาว เพื่อเขาพิธีโฮมพาหวัน ลาม สะพายถุงสีแดง และดาบนำหนาขบวน ในถุงนั้นมีหมาก พลู บุหรี่ ตาปู และคอนตีตาปู กระปองใสเงิน และแตงพาเขา 4 พา แหไปดวยเพื่อเขาพิธีปะซู เมื่อลงจากบานแลว ลามจะใหเจาบาวไหวทิศกอนออกเดินทาง โดยใหเจาบาวหันหนาไปทาง ทิศ ที่เปนมงคลในวันนั้น (เชน อาทิตย อุ, จันทร ห, อังคาร อี, พุธ บู, พฤหัสบดี อา, ศุกร พา, เสาร ทัก, อาทิตยหันหนาไปทางทิศอุดร ฯลฯ ) ใหเจาบาวประนมมือขึ้น ลามนำวาคาถาตามวัน (เชน วันอาทิตย วา อิติปโส ภะคะวา, ยาตราไดยามดี อาทิตยไชยศรี, สวัสดีลาโภ, นะโม พุทธายะ, นะเมตตา, โม กรุณา ,พุธ ปราณี, ธายินดี, ยะเอ็นดู เอหิ จิตตัง, ปยัง มะมะ, เจาบาวกระทืบเทา 3 ครั้ง) เจาบาววาตามไป เรื่อยจนจบเสร็จแลวเดินทางไปบานเจาสาว เมื่อไปถึงบานเจาสาวตองไหวทิศอีกครั้งหนึ่ง แลวไปที่ลางเทา ซึ่งมีหินลับมีดวางทับใบคูณ ใบยอ และใบตองกลวย (ใบตองกลวยนี้ตองหงายทางทองขึ้น) ใหเจาบาวเหยียบ จะมีเด็ก (ชายหรือหญิง ก็ได) คอยลางเทา โดยเอาใบมะยมจุมน้ำหอมในขันสลัดใสพอเปนพิธี เสร็จแลวเจาบาวจะยื่นซองเงินให เปนรางวัล (สินน้ำใจ) ใหเด็กคนนั้น เสร็จแลวจึงจะเขา (หรือผานประตูเงิน ประตูทอง และประตูนาก) ซึ่งมีผูมากั้น จะมีผูแทนฝายเจาสาวมายืนอยูหลังประตูเงิน แลวถามคณะฝายเจาบาวที่มาวา “ทาน ทั้งหลายมาแตซิเลอนอ” ฝายชายจะตอบวา “มาจะเมิงหมัน สาระวันคำทอง” , แลวถามตอไปวา “พอเดวมาเอ็ดเผอ” ตอบวา “ไดหงินวาบานนี้ ไดเจาสาวผูดิบผูดี มีศีลธรรม ก็เยอะมาโฮมฮักเปนทอง แผนเดว หนาไดบอ” ฝายหญิงถามวา “ไดผเลอมาแน” ฝายชายตอบวา “ไดแกว ไดคำไดแตแนวดีๆ ทั้งนั้นแหละมา ฝายหญิงวา บานหลังนี้ ไดลุสาวจบงาม สับ จึงไดประตูเซอกะแจอยางแนนหนา มูเจาได กะแจดีมาไขบอ แคนมีได กะแจดีไข กะเหามีไดเลย” วาแลวเจาบาวก็หยิบเอาซองเงินในกระเปามายื่นใหผูถือสายเงินคนละ 1 ซอง แลวก็เปดให ผานไป แมประตูทอง ประตูนากก็ปฏิบัติเชนเดียวกันนี้ เมื่อผานไปแตละประตูก็ชะโย ขึ้น 3 ครั้ง จึงผาน ไปได 7. การขอยายตีนนาง เปนพิธีหลังแหเจาบาวมาถึงบานเจาสาวแลว ซึ่งกอนจะทำพิธีโฮมพาหวัน ลามไปพูดกับลุงตา พาเขาฝายเจาสาว เพื่อนำเจาสาวมาเขาพิธีโฮมพาหวัน โดยลามเปนผูจูงแขนเจาสาวมาเขาพาหวันซึ่งมี ดอกไมธูปเทียนคูไปขอจากฝายลุงตานั้นกอน

พิธีมงคลสมรส (แตงงาน) ของชาวผูไทบานหวยมวง 75 8. การโฮมพาหวัน ลามจูงแขนนางมาแลว ใหนั่งสาดชาย-หญิง (คนละผืน) นั่งหันหนาไป ทางทิศที่เปนมงคล หญิงนั่งซาย ชายนั่งขวา พรอมลามนั่งหันหนาเขาหาพาหวันลามผูกแขนพราหมณ(พิธีกร) โดยใชในฝาย ผูกขาวตมมัดแนบเงินดวยพราหมณสูตรหวันตอไป 9. จ้ำเขา-จ้ำไขและฟายน้ำหอม เมื่อพราหมณสูตรขวัญจบลง ก็เปนพิธีจ้ำเขา จ้ำไข โดยลามปอกไขตม แบงครึ่ง แลวเอาเขา เหนียวจ้ำใสมือเจาบาวและเจาสาว ซึ่งวางแบบนขอบพาหวัน ลามนำน้ำหอมมาฟาย (ประพรม) โดยใช ยอดกลวย ยอดออย จุมน้ำหอมแลวหยดใสบนขาวกับไขในมือเจาบาวและเจาสาว ตอจากนั้น ก็จะปอน ไขขวัญ (หวัน) เปนไขของฝายเจาสาว บิแบงครึ่ง แลวลามปอน ใหบาวสาว โดยไขวแขนซายไปขวา ขวา ไปซาย หญิงปอนมือซาย ชายปอนมือขวาพรอมกัน 10. ลามผูกแขนเจาบาว – เจาสาว เมื่อฟายน้ำหอม ปอนไขแลว ลามจะผูกแขนใหเจาบาว เจาสาว ผูกใหบาวกอนสาว 11. การสมมา เมื่อลามผูกแขนเจาบาว – เจาสาว เปนภรรยา สามีกันแลว ภรรยาจะสมมาสามี โดยมีดอกไม เทียนคู เสร็จแลวสองคนสมมาลาม 12. พาปะชู เมื่อเสร็จพิธีโฮมพาหวันแลว ก็จะมีการเลี้ยงอาหารญาติทั้งสองฝาย ซึ่งเรียกวา กินดองอาหาร ที่นำมากินจะตองใสพามาเรียกวา “พาปะชู” ฝายละ 4 พา (จากขอ 6) มอบใหซึ่งกันและกันแลวกิน รวมกัน 13. พิธีปองแปง การขอแยกลูกสาวออกจากบานของพอแมไปอยูกับฝายสามีโดยการแตงขัน 5 กับ เงิน 12 สตางค

พิธีมงคลสมรส (แตงงาน) ของชาวผูไทบานหวยมวง 76 14. การกินพาเขย การที่เขยทั้งหลายที่มีภรรยา ซึ่งเกิดจากตนตระกูลเดียวกันรวมทั้งเขยใหม รวมกันรับประทาน อาหารที่ลุงตาฝายหญิงจัดให เพื่อแนะนำใหเขยทั้งหลายรูจักและคุนเคยกัน 15. การเสมหลวย (การขออภัยลวงหนา) เปนการขออภัยลุงตาพาเขาไวกอน ในกรณีที่เขยอาจจะกระทำผิด โดย ไมไดตั้งใจ หรือไมเจตนา มีดอกไมเทียนคู 16. การไหวนาง ในกรณีที่เขยใหม ไมไดเปนเขยชู คือ ไมไดอยูกับพอตาแมยาย ตองไปอยูบานของตนเอง จะตองทำพิธีไหวนาง เพื่อขอไปอยูกับตน เรียกวาพิธีไหวนางหรือตานนาง 17. การนุงเสื้อนุงใบ (สะใบ) กอนจะพาลูกสะใภไปอยูบานปู-ยานั้น ฝายลุงตาจะขอนุงเสื้อ นุงใบ คือ ขอความกรุณาตอดอง เสียกอน ดวยความเปนหวงลูกสาว เมื่อไปอยูกับสามีอาจจะทำผิดพลาด ก็ขอใหดองอยาถือโทษ โกรธ เคืองมากนัก มีดอกไมเทียนคู เสื้อ 1 ตัว, แพร (สะใบ) 1 วา 18. มอบเฮินมอบชานและไหวพระลาเฒาลาแก เมื่อนุงเสื้อนุงใบเสร็จแลว ก็จะแหคูผัวเมีย ไปเขาหองหอ กรณีอยูกับพอตา-แมยาย ก็จะใหคู สามีภรรยาเขาหองหอ โดยญาติผูใหญจูงมือเจาบาวเจาสาวเขาไปในหองหอ แลวใหนอนบนเตียงดวยกัน ทำเปนหลับ (ชั่วขณะหนึ่ง) จะมีเสียงไกขัน แลวตื่นขึ้นมาแกคำฝนวาฝนดี ฝนไดแกวแหวน เงินทอง ฯลฯ ถากรณีไปอยูบานปู-ยา ก็จะมีการสงตัวตอไป 19. การคูหวันลาม (ขอบคุณลาม) อาจจะไปในวันแตงงาน หลังเสร็จพิธีแลว หรือรอใหโอกาสเหมาะ แลวจึงไปในวันใดก็ได - เสร็จพิธี-

77

78

79 คำเฆี่ยนเขย0 1 พิธีเฆี่ยนเขย มีเรื่องเลาสืบตอกันมาวา ชาวผูไทไดพิธีกรรมนี่มาจากวรรณคดีเรื่องสังขศิลปชัย ตอน ยักษกุมภัณฑลักลอบเอานางสุมณฑาไปสูสมโดบพลการ ทาวศิลปชัย ทาวสีโห และทาวสังขทองไป รบเอานางสุมณฑาคืนมา ยักษกุมภณฑจึงขอขอมาและแตงงานโดยยอมเปนเขยที่ดี ญาติ ๆ ฝายนาง สุมณฑา จึงกำหนดกติกาการเฆี่ยนเอาไว ชาวผูไทจึงยึดถือเปนประเพณี สืบตอมาเปนสำนวนภาษาผูไท 1. เอาเมไปแลว มีเหอตี๋ตางพรา หาตางเสม หลังตี หีสี้ ขี้ทาลาน มีเหอเอาแบบเมควาย ฮับไดบอ (ลามตอบ) จาว จาว ฮับได อาญาเอย (ถอดความ) ถาไดเมียไปแลว อยาไดดุดาวาตี อยาได ปฏิบัติกับเมียเหมือนควาย รับไดไหม (ลามตอบ) ขอรับ ขอรับ รับได 2. มีเหอคาเหอนาย ขายเมอหนา จายเหอขา คาเหอแกว อับไดบอ (ลามตอบ) จาว จาว (ถอดความ) ไมใหเอาเมียไปคาใหกับนาย (ผูใหญในบานเมือง ,อาจจะหมายถึงบรรดาขาราชการ) ขาย ตอไปขางหนา หรือขายใหชาวขา หรือขายใหแกคนญวน รับไดไหม (ลามตอบ) ขอรับ ขอรับ 3. มีเหอคบจรนอนมิน สูบฝน กินกัญชา ดิ้นเบ แทงโป ฮับไดบอ (ลามตอบ) จาว จาว (ถอดความ) ไมใหคบคนจรนอนหมอนหมิ่น สูบฝน กินกัญชา เลนเบี้ย แทงโป รับไดไหม (ลามตอบ) ขอรับ ขอรับ 4. มีเหอโตะลุงโตะตา กินเหลาบายาเมา เวาคำแข็ง แทงคำอันมีแมน มีเหอคมนองนากะ พานองเม เซเซอแมเฒาแมยาย ฮับไดบอ (ลามตอบ) จาว จาว (ถอดความ) ไมใหโกหกญาติผูใหญ ของเมีย ไมใหดื่มสุรายาเมา หามพูดจาหยาบกระดางดวยถอยคำอันไมสมควร หามขมเหง ลวนลาม หรือ เกะกะนาและนองเมียตลอดถึงแมยาย (ลามตอบ) ขอรับ ขอรับ 5. มีเหอดม (ซม) ไหสงตนตงไขโฮบ เด็กทอกัอย นอยทัอนทู ลุลุงหลานต่ำ มีเหอเวามึงกู หนูโกง เหอฮองวาเจาวาขอย มีเหอดาสับบหีสี่แม (ถอดความ) ไมไหขมหัวตง (หมายถึงขมเหงผูใหญ ในบาน) ทาทายตอสูเด็กเทานิ้วกอยตัวนอยเทาตะเกียบ1 2 ลูกลุงหลานตา ไมใหพูดมึง กู(หนูโกงเปน สรอยคำ) ใหเรียกวาเจาวาขอย (วาเธอวาฉัน) ไมไหดาสับหี เย็ดแม 1 ทองคำ อุทโธ, ผูเรียบเรียง, ที่ระลึกงานผูกพัทธสีมาวัดโพธิ์ศรีแกว บานหวยมวง ตำบลหนองหาง อำเภอกุฉิ นารายณ จังหวัดกาฬสินธุ วันที่ 10-11-12 เมษายน 2548 (ขึ้น 2-3-4 ค่ำ เดือน 5 ประกา) (ม.ท.ท, 2548), 23-25 : พิธีเฆี่ยน เขยเปนสวนหนึ่งของประเพณีการแตงงานผูไท เห็นวาถอยคำหรือสำนวนคำเฆี่ยนเขยมีเนื้อหาที่นาสนใจ จึงนำมาเปนสวนหนึ่งใน บทความในหนังสือเรื่องนี้อีกเรื่องหนึ่งและไดสอบทานเนื้อความกับบทความ ดนัย ชาทิตฮต. “เฆี่ยนเขย” บทบาทการอบรมระเบียบ สังคมชาวผูไท.” วารสสารศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยมหาสารคาม 1, 1 (กรกฏาคม-ธันวาคม 2555), 209-231. พบวามีตนฉบับ ตางกันเล็กนอย เพื่อใหขอมูลสมบูรณมากขึ้น สวนไหนไมมีคำอธิบายหรืออธิบายไมไดชัดเจน จะนำคำอธิบายจากบทความดังกลาว มาประกอบ –บรรณาธิการ 2 สวนนี้มีผูถอดความไวอีกแบบวา “เพราะลูกเขยเปนเสมือนเด็กในบาน”, ดนัย ชาทิตฮต.“เฆี่ยนเขย” บทบาทการ อบรมระเบียบสังคมชาวผูไท.” วารสสารศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยมหาสารคาม 1, 1 (กรกฏาคม-ธันวาคม 2555), 226

80 6. สามมื้อเหอเบิ่งเฮินหนา ทำมื้อเหอเบิ่งเฮินหลัง หญาฮาดเฮินโฮ ชางฮายควายยะ ไมกะ ซะหนามสน ฮองเหอหาน วานเหอชอย (ถอดความ) สามวันใหดูแลเรือนหนา หาวันใหดูแลเรือนหลัง (หมายถึงการดูแลบานเรือนใหทั่วถึง) หญาขาด เรือนรั่ว (เดิมบานผูไทนิยมมุงหลังคาดวยแฝก) ชางดุราย ควายยาก ไมไผปาหนามหนา (ก็ใหเขยดูแล) คนเรียกก็ขอใหตอบ คนวานใหชวยก็ใหรีบไปชวย 7. ฮึ้นเฮินลุงเฮินตา เฮินพอเฒาแมเฒา มิเหอเตะเดวลอยชายเวาเสงกา วาเสงแข็งคึคะเท็ง ตะลาง ปางเปงเท็งเฮิน บอนหยำเหอหยำ บอนเกงเหอเกง (ถอดความ) ขึ้นเรือนผูใหญฝายเมีย เรือน พอตาแมยาย มิใหนุงผาลอยชาย พูดจาโฮกฮาก เอะอะดึงตังทั้งขางลางและบนเรือน ที่ยำใหยำ ที่เกรง ใหเกรง 8. ลงน้ำมีเหอเอ็ดกันฟู จกฮูมีเหอเอ็ดแหนสั้น แหนสั้นเฮอเอำไมตอ สุดฮอเหอเอาไมตาม ตึกแหแช-มอง คองชางเซอเฮิน ไดปาเหอกึ๋นแตใส ไดไกเหอกิ๋นแตตื่น ไดนกคุมเหอเอามาหาพอ ได นกคอเหอเอามาหา-เฮิน กิ๋นชื้นมีเหอลับตา กิ๋นปามีเหอลับแคง แบงเฮินนอยฮื้นไปเฮินเหยอกะมีทึ แบงเฮินเหยอมาเหอเฮินนอยที่ ฮีตลุงคองตำ (ถอดความ) ลงน้ำ (หาปลา) ไมใหทำกนฟู ลวงรูไมใหทำ แขนสั้น แขนสั้นใหเอาไมตอ สุดขอไมใหเอาไมตาม ทอดแหลงขายดักปลา คลองชาง (มา) ใสเรือน ได ปลาใหกินแตใส ไดกระจงใหกินแตตีน ไดนกคุมใหเอามาหาพอ ไดนกคอใหเอามาใสเรือน กินเนื้อมิให แจกจายกันกินโดยไมตระหนี่ แบง (ของ) เรือนเล็กขึ้นไป (ให) เรือนใหญก็ไมถูก แบง (ของ) เรือนใหญมา ใหเรือนเล็กจึงถูกประเพณี2 3 9. ชางฮาย ควายยะ ไมกะซะหนามสน หนาแขงเหอเอาเอ็ดหินฝน โตตนเหอเอาเอ็ดคน เซอ (ถอดความ) ชางดุราย ควายยาก ไมไผปาหนามหนา (ก็ใหเขยดูแล) หนาแขงใหเอาทำตางหินลับ มีด ตัวตนใหเอาทำเปนคนใช (หมายถึงใหเขยตองขยันขันแข็งในการงาน) 10. เชอไปเมิงฮอมีมีเหอวาไก เชอไปเมิงไทย มีเหอวาคาน (ถอดความ) ใชไปเมืองฮอ3 4 มิให วาไกล ใชไปเมืองไทยมิใหวาคราน 11. ไปเหอลา มาเหอคอบ มีเหอฮายหนีดีอยู สามมื้อนอนปา หามื้อนอนเฮิน นี้กะผิดฮีตลุง คองตา (ถอดความ) ไปใหลา มาใหบอกกลาว ไมใหรายหนีดีอยู สามวันนอนปา หาวันนอนเรือน อันนี้ก็ ผิดประเพณี 3 “สรุปความไดวา เมื่อออกไปหาอาหารอะไรมาได ก็ตองมาแบงปนกัน”, เรื่องเดียวกัน, 227. – บรรณาธิการ 4 เปนชื่อเรียกของชาวลานนา ลานชาง ที่เรียกคนจีนจากมณฑลยูนนาน วา "ฮอ" ตามตำนานเมืองพะเยา ในวีรกรรม ทาวขุนเจือง กษัตริยเมืองพะเยาสิ้นพระชนมในขนขณะะทำสงครามกับ "พญาฮอ" และประวัติศาสตรลานนา สมัยพญาสามฝงแถน พ.ศ. 1947-1948 ทำสงครามเอาชนะและขับไลชาวฮอออกจากดินแดนสิบสองปนนา หรือในประวัติศาสตรลาว กลาววา พ.ศ. 2197 พวก "ฮอหัวขาว" ยกกองทัพมาตีเมืองแฉวนหวีฟาสิบสองพันนา, ฐานขอมูลกลุมชาติพันธุในประเทศไทย ศูนยมานุษยวิทยาสิรินธร, จีนยูนนาน, เขาถึงเมื่อ 3 ตุลาคม, เขาถึงไดจาก https://www.sac.or.th/databases/ethnic-groups/ethnicGroups/66 - บรรณาธิการ