81 12. มีเหอหามนายกายลาม ลามศรีวีไหว ชี้ทางเอาะ เบาะทางไป เปนผูปุแปงแตงตั้งเหอ เปนพอเปนแมหลักเสเมโท (ถอดความ) มิใหขามหนาผูใหญและลาม เคารพลามผูทำพิธี ผูชี้ทางออก บอกทางไป เปนผูปลูกตกแตง แตงตั้งใหเปนพอเปนแม หลักเสเมโท (เอาความไมชัด) 13. ไดมานักเงินลาด บาดเงินแดง ครุทแสงแมงคา ครุฑนอยแลว แกวนอยมุงคุล ดาบโดง ดีกระบี่โดง-คม ครุฑหอยแกว แหวหมูตั๋น จันทะคาด แชงคนกะดันผี เอามาแตเฮินหลังยังเฮินเกา เหอเอามาแจงเนอตูลผามปะรำเชอ ขันมีแจง มักตกเฮเสไปมันละยะ แกเฮาเจาขอยเมอหนา (ถอดความ) ไดมาซึ่งเงินลาด เงินบาท เงินแดง ครุฑแสง แมงคา ครุฑนอยแลวแกวนอยมงคล (แกว แหวน เงินทองและบรรดาของขลังทั้งปวง) ดาบเลมดี กระบี่เลมคม ครุฑนอยแกว เขี้ยวหมูตัน จันทะ คาต แขงคน ทายทอยผี (สามอันหลังคงเปนเครื่องราง) (ทั้งหมดนี้ หมายถึงของมีคาตาง ๆ) เอามาแต เรือนหลัง ยังเรือนเกา ใหเอามาแจงบอกกลาวแกพอตาแมยาย ถาไมแจงแลวแลวตกหลนเสียหายไป มัน จะยากลำบากแกพี่นองในภายหนา 14. ลมพัดมา หญาคาพัดตอง นกเคาเห็น นกกะเตนฮู เห็นหญิงนอนหงายชายนอนคว่ำ นี้ กะมี เหอหามมัดตัดโต เหอจับเอ๋ำน้ำปะมันเสกอน อันนี้เหอเอาไวแกเจาขุนมุลนาย พิจารณาปรับ เหมอเซอโทษ ขันผิดฮีตลุงคองตา ละไดเหมอเงิน ฮอยน้ำหกกับควายโตหนึ่งดายอาญาเอย (ถอดความ) ลมพัดมา หญาคาพัดตอง นกเคาเห็น นกกระเต็นรู เห็นหญิงนอนหงายชายนอนคว่ำ อยา เพิ่งทำราย ใหจับเอาคำใหการมันเสียกอน อันนี้ใหเอาไวแกเจาขุนมูลนาย พิจารณาปรับใหมใสโทษ ถา ผิดประเพณีก็จะปรับไหมเงินฮอยน้ำหก (เงินตราอยางโบราณหนัก 150 กรัม มีเนื้อเงินบริสุทธิ์ 6 สวน ใน 9 สวน) กับควายตัวหนึ่งนะทานเอย สรุป ฮีตปูคองพอ อีตญอคองผูไท มีเหอทิ้มเซอฟะ ละเซอดิ๋น มีเหอลึบเสตอ หอเสเลม ลืบ ฮอยตาวาฮอยปู อีตแตปูมีเหอหยา ฮีตแตยามีเหอเส อีตขาขามีไดไล ฮีตผูไทผูใทมีไดปะ แตงพอยอ แมนแลวก็สาธุ (ถอดความ) ฮีตปูคองพอ ฮีตซาวยอคองผูไท ไมใหทิ้งใสฟาก ละทิ้งลงดินไมใหลบเสียตอหอ เสียเลม (คงหมายถึงไมใหละเวน ไมประพฤติตามประเพณี) ใหประพฤติเจริญรอยตามอยางคุณตาและ คุณปู ประเพณีแตปูไมใหเลิก ประเพณีแตยาก็มิใหเสีย ประเพณีของขาก็ไมไดทิ้ง ประเพณีผูไท ผูไทก็ ไมไดละเลย แตงพอยกใชแลวก็สาธุ (ประโยคทายเปนสำนวนผูไทเทียบไดกับคำวา ก็เอาหวัง หมดมี เทานี้เอง)
คะลำ 82
คะลำ 83 คะลำ0 1 คำวา คะลำ เปนภาษาอีสาน ชาวผูไทใชคำนี้ในความหมายเดียวกัน คะลำ เปนขอหามมิให ประพฤติ เปนของตองหาม ไมดี ไมงาม ไมเหมาะสม เปนบาปเปนกรรม ถาทำอะไรลงไป ผูเฒาผูแกทาน ทักทวงวาคะลำนะ คะลำจึงเปนคำศักดิ์สิทธิ์ ผูทำจะไมกลาทำอีกตอไป คะลำจึงเปนประเพณีสืบตอกัน มาจนถึงปจจุบันมาทุกวันนี้ ชาวผูไทเขาใจคำวา คะลำอยางซาบซึ้ง แปลเปนภาษาไทยงาย ๆ ก็คงจะ ใกลเคียงกับคำวา "ขอแสลงในชีวิตนั้นเอง" อะไร เปนคะลำ แลวแตผูรูจะพากันปฏิบัติตาม ๆ กันมา ตัวอยางการคะลำ มีดังตอไปนี้ คือ คะลำการกิน การนอน การนั่ง การยืน การเดิน และคะลำทั่วไป คะลำการกิน (1) ไท (คน) เรือนเดียวกัน บกินพรอมกัน ผูนอยกินกอนผูใหญ เมียกินกอนผัว จัว (สามเณร) กินกอนพระ คะลำ (2) ผูใหญกินเงื่อน (เดน) ผูนอย ผัวกินเงื่อน (เดน) เมีย คะลำ (3) เอาเงื่อนกิน (ของเดน) ใหเปนทาน คะลำ (4) กินขาวบอัด (ปด) ฝาติบฝากลอง (กระดิบขาวหรือกองขาว) บฮูเก็บเมี้ยน (เก็บใหเรียบรอย) บลาง ถวยลางชาม คะลำ (5) กินขาวอาปากแลบลิ้นเลียปาก กินคำใหญ กินเสียงดัง กินบเปนยาม (กินไมเปนเวลา) บรูจัก ประมาณ คะลำ (6) ถมน้ำลาย คายขี้มูล เวลากินอาหาร คะลำ (7) กินขาวมือซาย เวลากินเวา (พูด) กัน เอามือเทาดานซายดานขวาเวลากิน กินอาหาร เคี้ยวบแหลก แลวกลืน คะลำ (8) กินขาวกับชิ้น (เนื้อ) วัว ชิ้น (เนื้อ) ควาย ซึ่งเปนสัตวมีคุณ คะลำ (9) กินหมดกินเสี้ยงกินเกลี้ยงบ (เหลือ) หลอ คะลำ (10) กินชางบสงอา กินปลาบสงปูยาตายาย คะลำ (11) กินอิ่มแลวบยกมือไหวพาขาว (ไมไหวแมโพสพ) คะลำ (12) กินขาวโต โสความเพิ่น (กินขาวเรา คุยกันเรื่องผูอื่น) คะลำ 1 ทองคำ อุทโธ, ผูเรียบเรียง.ที่ระลึกงานผูกพัทธสีมาวัดโพธิ์ศรีแกว บานหวยมวง ตำบลงหนองหาง อำเภอกุฉิ นารายณ จังหวัดกาฬสินธุ วันที่ 10-11-12 เมษายน 2548 (ขึ้น 2-3-4 ค่ำ เดือน 5 ประกา).(ม.ท.ท.:2548), 31-34..พิมพโดยคง อักขรวิธีตามเดิม ผูพิมพ:อมลธิรา เหลาศักดิ์ศรี, เห็นวาขอเขียนดังกลาวมีประโยชนตอการศึกษาคนควาในความเชื่อและวิถีชีวิตของ ชาติพันธุผูไท จึงนำมารวมเปนบทความในนี้ดวยอีกเรื่องหนึ่งตางหาก – บรรณาธิการ
คะลำ 84 คะลำการยืน (1) ผูหญิงยืนเยี่ยว คะลำ (2) ผูนอยยืนใกลผูใหญ (ยืนค้ำหัวผูใหญ) คะลำ (3) ใภ(สะใภ) เขย ยืนใกลเจาโคตรลุงตา (ญาติผูใหญของคูสมรส) คะลำ คะลำการเดิน (1) ผูนอยยาง (เดิน) ใกลผูใหญ ใภ เขยยางใกลเจาโคตรลุงตา คะลำ (2) ขึ้นเรือนบลางตีน ยางทืบ (กระทืบ) ตีนขึ้นบันได ยางเทิง (บน) เรือนแรง ยางลากตีน (ลากเทา) คะลำ (3) เมียยางเอาตีนซิ่น (ชายผาถุง) ปดปายหลังผัว คะลำ (4) ยองกอนเจาหัว (พระภิกษุ) เวา (พูด) หยอกเจาหัว เขาวัดเวาเสียงดัง เลี้ยงวัวควายในวัด คะลำ (5) อยาอยูใกลเจาหัว (พระภิกษุ) อยาเหยียบเงาเจาหัว คะลำ (6) นุงผาเตะเดี่ยว (ลอยชาย) ยาง (เดิน) ผานลุงตาเจาโคตร คะลำ (7) ไปจอบเขาเวาพื้นทานขวัญกัน (ไปแอบฟงผูอื่นเขานินทากัน) คะลำ (8) ไปคารวมทึนกัน (รวมทุน) คะลำ (9) ไปเอาบุญกายบาน (ไปงานบุญติดตอกันหลายหมูบาน) บฮูแลงอูงาย (ไมคำนึงถึงเวลากินหมายถึง เสียเวลาทำมาหากิน) คะลำ (10) ผัวไปคา เมียแตงเพศแตงทรง (แตงกายใหงามกวาปกติ) คะลำ (11) ไปโฮ (ไล) เนื้อออกชื่อมัน คะลำ (12) ไปบชาง ยางบงาม คะลำ (ไปไมดี เดินไปไมเรียบรอย หมายถึง ประพฤติตนไมเรียบรอย) (13) ไปบลา มาบคอบ (บอกกลาว) คะลำ คะลำการนั่ง (1) ผูนอยนั่งสูงกวาผูใหญ ใภ (สะใภ) เขยนั่งไขวหาง ตอหนาเจาโคตรลุงตา (ญาติผูใหญของคูสมรส) คะลำ (2) ผูหญิง นั่งขัดสมาธิ คะลำ (3) นั่งขัดสมาธิฟงเทศน นั่งกินขาวฟงคำบอก คำสอน คะลำ (4) นั่งตัน (ขวาง) ประตู นั่งหมอน นั่งกลางผูใหญ ผูเฒาผูแก คะลำ
คะลำ 85 (5) ผูหนึ่งนั่ง ผูหนึ่งยืนเวา (พูด) กัน คะลำ (6) นั่งเทิง (บน) หัวนอนของตนและผูอื่น คะลำ คะลำการนอน (1) นอนคว่ำ นอนหงาย และนอนตะแครง คะลำ (ใหนอนตะแคงขวา) (2) นอนหันหัวไปทางทิศตะวันตก คะลำ (3) เมียตื่นนอนหลังผัว คะลำ (4) นอนหงายเลียคมดาบ คาบนมเมีย เลียคมมีด คะลำ (5) นอนบลางตีน ตื่นบลางหนา คะลำ (6) เอาเสื้อเกาหนุนนอน คะลำ (7) เปนใภ (สะใภ) เปนเขยนอนเปง คะลำ (เปง หมายถึง ระเบียงเรือน) (8) บสมมา (คารวะ) กอนเสา บันได ประตู ในวันพระ คะลำ (9) เคี้ยวหมากนอนกลางคืน คะลำ (10) นอนบสมมา (คารวะ) ผัว วันศีล (วันพระ) คะลำ (11) เลนหมากรุก สะกาในเรือนคนบตาย คะลำ (ใหเลนในเรือนคนตาย) (12) ไปหาหมอ เวา (พูด) ใหคนไขฮู (รู) คะลำ (13) แทก (วัด) คนไขเพื่อใชตัดโลง (หีบศพ) ใหคนไขเห็น หรือไดยิน คะลำ เกี่ยวกับงานศพ (1) คนตายอายุไมถึง 10 ป ตายลงทอง ตกน้ำตาย ตกเรือนตาย ฟกบวมตาย ชางเหยียบตาย เสือกัด ตาย งูกัดตาย ควายขวิดตาย ตกตนไมตาย หมีกัดตาย รบกันตาย ลงแดงตาย เผาศพเหลานี้ คะลำ (2) จามในเรือนคนตาย คะลำ (3) กินขาวเงื่อน (เดน) ผี กินขาวเฮือน (เรือน) ผี คะลำ (4) หามศพผานนาเขา คะลำ (5) ปลง (วาง) ศพกลางทาง คะลำ (6) หามศพไฟแลวเหลียวหลัง คะลำ (7) ตอไปเผาศพนำกัน (ดวยกัน) คะลำ (8) ตายสามวันแจกขาว และแจกขาววันศีล (วันพระ) คะลำ
คะลำ 86 คะลำทั่วไป (1) เอาเชิง (ชาย) ผา เชิง (ชาย) แพรเช็ดหนา คะลำ (2) ฝน (ลับ) มีด พรา หอก ดาบ สิ่ว ขวาน และปดเฮือน (กวาดเรือน) ยาม (เวลา) กลางคืน คะลำ (3) เอาของสูงไวต่ำ เอาของต่ำไวสูง คะลำ (4) ทุบ ตี เตะ ถีบ มางเฮือน (รื้อเรือน) คะลำ (5) เวาพันตัว หัวลื่นเพิ่น คะลำ (พูดโออวด หัวเราะดังกวาผูอื่น) (6) ปากกอนกวานขวานกอนเจา คะลำ (พูดและขานกอนผูใหญ) (7) ตัดกอน (ไมกลอน) ฮอนขื่อ (ฟนขื่อใหขาด) คะลำ (8) แบกฟนบแกมัดขึ้นเฮือน (เรือน) คะลำ (9) คะลำน้ำ กินตอน คะลำ (เกลียดตัวกินไข เกลียดปลาไหลกินน้ำแกง) (10) บเอิ้น (เรียก) กะขาน บวานกะชวย คะลำ (11) บอนเข็ดบหยำ บอนคะลำบยาน คะลำ (ที่ศักดิ์สิทธิ์ไมยำเกรง ที่หาม ไมกลัว) (12) ไสบาตรถามเจาหัว (พระภิกษุ) คะลำ (13) ขี้งอยขอน นอนสูบยา คะลำ (14) อยูทุง (ทุง) สานวี อยูดีถามหาหมอ คะลำ (15) ฮากไม (รากไม) สอนขวาน คะลำ (หมายถึงเด็กสอนผูใหญ) (16) ไง (เขยื้อน) ขอนหาตะเข็บ คะลำ (17) เฮ็ดตางลี้ ขี้ตางเซามีแฮง คะลำ (ทำงานตางหลบ ไปอุจจาระตางพักเอาแรง) (18) ขี้คันคาก (คางคก) จา (วาจะ) แบกขอนยาง คะลำ (19) ตีเหล็กตอหนาชาง คะลำ (20) คนมี (ไม) ลุก ปลุกมี (ไม) ตื่น คะลำ (21) หมาเขาบาน บอดอมหาง คะลำ (ไมโนมหางลง) (22) ยายคันนา ยายประตู คะลำ (23) เอาของใชไวปนของประดับ คะลำ (24) เฮือนสองหลัง เฮ็ด (ทำ) เปนหลังเดียว คะลำ (25) ผัวเมียผิดกัน ขมเหงกัน ดากัน คะลำ (26) จายเงินแดง (เงินปลอม) แปลงเงินดวง (เงินขาว) คะลำ (27) ดาหมูชา ดาหมาเสียด หัวซา (ถือสา) เด็ก หัวซาคนทุกขจน คะลำ (28) เอาลูกสาวลูกชายเปนผัวเมียกัน เอาคนใชเปนผัวเมีย คะลำ (29) หัวโลนอยากลำ หัวดำอยากเทศน คะลำ (สึกใครสวด บวชใครรอง) (30) เห็นเมียทานทา เห็นหนา (ไม) ทานยิง คะลำ
คะลำ 87 (31) เลน (มีชู) เจาหนัว (พระภิกษุ) ผัวเพิ่น (ผูอื่น) คะลำ (32) บวชเปนชีหนีจากบอน (ที่อยู) คะลำ (33) ความระหัส (ความลับ) รูถึงสองคน คะลำ (34) นาสองเหมือง เมืองสองเทา ขาวสองเขย คะลำ (35) หญิงสองผัว เจาหัว (พระภิกษุ) สองวัด คะลำ (36) ฝนตกฟาฮอง (รอง) ไถนา ขี่ควายเลน ยกมีด ยกเสียมฟนไม คะลำ (37) ตีกอนเสา (กอนดินสามกอนสำหรับตั้งหมอในเตาไฟ) เอาไม เอามีด เตะ เสาเรือน เอามือตีแมว ตีหมา เตะวัว เตะควาย คะลำ (38) ปลูกยานาง ปลูกผักอีอุม ปลูกหมากลิ้นฟา (เพกา) ปลูกผักหวานในเดิ่นบาน (ลานบาน) คะลำ (39) ตำขาว (ใชครกกระเดื่อง) วันพระ วันศีล คะลำ (40) ชายหนุมหญิงสาวนั่งใกลกัน หญิงสาวเที่ยวกลางคืน คนเดียว หรือไปกับชายหนุมสองตอสอง คะลำ (41) ผูหญิงสูผูบาว (หญิงสาวเขาหาชาย) พอแมนอนรวมหองเดียวกับลูกสาวลูกชาย คะลำ (42) เมียบปฏิบัติผัว คะลำ (43) โยนกระบุง กระตา พรา กระดง กระเบียน (ที่ตั้งสำรับ) ขึ้นเฮื้อน คะลำ หมายเหตุขาพเจา นายทอก หงบาวงศ1 2 ขอเสนอความเห็นในเรื่องคะลำ ซึ่งเปนคำที่นาจะ เปนคำศักดิ์สิทธิ์ได เพราะวามีคนโดยทั่วไปนับถือ ถาคะลำไดผลก็คือเจริญรุงเรืองเปนมงคล (ค้ำคูณ) ไม มีโทษ ถาไมคะลำ ผลก็คือ เสื่อมลง เปนอัปมงคล (เข็ดขวง) มีโทษ คะลำ จึงเปนวินัย จริยวัตรที่ควร ปฏิบัติ ไมควรฝาฝน กินความกวางขวางมาก เชน คะลำอาหาร คะลำการพูด คะลำความประพฤติ เปน ตน โบราณวา คะลำสามปลาย จึงหายสามโทษ ไดแก ปลายลิ้น ปลายนิ้วมือ และปลายลึงค สามปลายนี้ พึงสังวรณระวังใหดี ควรหรือมิควรประการใด โทษจะไมเกิดขึ้นเปนแน เหมือนกับคำวา คัก (แน) มี ความหมายกวางเชนกัน ตัวอยาง เห็นคัก ๆ อิ่มคัก ๆ มวนคัก ๆ เปนตน คำวา คะลำ จึงอยูที่ผูจะนำไปใชอยางไรในขอหามตาง ๆ ถาคะลำ ไดจะเจริญรุงเรือง ไมถึง ความเสื่อมไดเลย จึงเปนวัฒนธรรมที่บรรพบุรุษมอบใหเปนมรดกแกเราทุกคน 2 เขาใจวาเปนผูเรียบเรียงเรื่องคะลำในบทความนี้– บรรณาธิการ
คะลำ 88
บานหวยมวง มรดกจากผูไทที่ยังมีชีวิต | ชิษณุชา หาญณรงค 89 บทความ นักศึกษาฝายวิชาการ คายเด็ก คณะโบราณคดี ครั้งที่24
บานหวยมวง มรดกจากผูไทที่ยังมีชีวิต | ชิษณุชา หาญณรงค 90
บานหวยมวง มรดกจากผูไทที่ยังมีชีวิต | ชิษณุชา หาญณรงค 91 บานหวยมวง มรดกจากผูไทที่ยังมีชีวิต Ban Huay Muang, the Heritage of Phu Tai ชิษณุชา หาญณรงค0 1 Chisanucha Hannarong “วัฒนธรรมผูไท ผาไหมมัดหมี่ ผาดีลายขิตสิ่งประดิษฐจักสาน สถานพิพิธภัณฑล้ำคาลือชาถ้ำฝามือแดงแหลงรักษาพันธุสัตวปาภูสีฐาน” ขอความดังกลาวเปนคำขวัญประจำตำบลหนองหาง ซึ่งอยูบนปายตามหองเรียนของเด็ก ๆ ในโรงเรียนบานหวยมวง หมู 4 ตำบลหนองหาง อำเภอกุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุ โดยปกติแลว คำขวัญมักจะเปนถอยคำหรือขอความที่แสดงถึงแนวคิดหลักหรือเอกลักษณของพื้นที่นั้น ชุมชนแหงนี้ก็ เชนกัน ชุมชนบานหวยมวง เปนหนึ่งในหมูบานชาวผูไทในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ จากหลักฐาน เอกสารและการสัมภาษณบุคคล ไดความวา คนในชุมชนเปนชาวผูไท ซึ่งอพยพมาในสมัยรัชกาลที่ 3 และไดอยูรวมกันเปนเครือญาติมาจนถึงปจจุบัน ชาวผูไทนับเปนกลุมชาติพันธุหนึ่งที่มีวิถีชีวิต วัฒนธรรม และภูมิปญญาที่แสดงถึงเอกลักษณของตนเองไดอยางชัดเจน และในแตละชุมชนชาวผูไทก็ยอมมีความ เหมือนตางกันออกไป เมื่อวิเคราะหคำขวัญขางตนจะพบวา บานหวยมวงก็ยังมีองคประกอบรวมกับชุมชนผูไทอื่น อาทิ การทำเกษตรกรรมอยางการปลูกขาว การทอผาไหมทั้งที่ไวใชตามครัวเรือนและทำเปนผลิตภัณฑ ทองถิ่น การทำเครื่องจักสาน แตกระนั้นก็ยังคงรักษาวัฒนธรรมไวอยางแนนแฟนและสืบทอดตอเนื่อง ไมขาดสาย จากขอมูลจากการสัมภาษณ พบวามีพิธีกรรมสำคัญที่สัมพันธกับความเชื่อและสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่ สำคัญของบานหวยมวง ดังเชน การเลี้ยงศาลปูตาที่จัดขึ้นเปนประจำทุกปตามปฏิทินสิบสองเดือน การ สืบทอดหมอธรรมและหมอเหยาผูรักษาอาการเจ็บปวย ไมวาจะผานมานานเทาใด ก็ยังมีผูตระหนักถึง ความสำคัญและศรัทธาอยูเรื่อยมา ชุมชนบานหวยมวงไมไดคงไวเพียงวัฒนธรรมของตนเองเทานั้น แตยังสามารถปรับตัวใหเขา กับปจจุบันกาลและใชทรัพยากรธรรมชาติที่มีอยูไดอยางเหมาะสมอีกดวย ดังประโยคที่วา “ลือชาถ้ำฝา มือแดง แหลงรักษาพันธุสัตวปาภูสีฐาน” ซึ่งก็คือ การมีเขตรักษาพันธุสัตวปาภูสีฐาน ที่มีความอุดม 1 นักศึกษาปริญญาตรี ชั้นปที่ 2 สาขาวิชาโบราณคดี คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร
บานหวยมวง มรดกจากผูไทที่ยังมีชีวิต | ชิษณุชา หาญณรงค 92 สมบูรณของธรรมชาติเปนสถานที่ทองเที่ยว และมีถ้ำฝามือแดงเปนจุดที่นาสนใจ ซึ่งเปนศิลปะถ้ำของ มนุษยยุคกอนประวัติศาสตร ภาพที่ 1 ลายมือที่ปรากฎบนเพดานเพิงผา นับเปนเรื่องนาอัศจรรยที่ชุมชนผูไทแหงนี้ยังสามารถรักษาวัฒนธรรมของชาติพันธุตนเองไว แตก็ยังคงมีปจเจกและไมแปรเปลี่ยนทุกอยางไปตามกระแสนิยมหรือเทคโนโลยีสมัยใหม บานหวยมวง จึงเปนมรดกล้ำคาที่ยังคงเหลืออยูจากบรรพชนชาวผูไท บรรณานุกรม เอกสาร นวรัตน บุญภิละ. “วิถีชีวิต ความเชื่อ และภูมิปญญาของชาวผูไทในอีสาน.” วารสารพื้นถิ่นโขง ชี 1, 1 (มกราคม-มิถุนายน 2558): 111-115 สุรสิทธิ์ สูตรสุวรรณ. “วิถีชีวิตชาวผูไทย ตำบลโพน อำเภอคำมวง จังหวัดกาฬสินธุ.” วารสารสห วิทยาการการวิจัย: ฉบับบัณฑิตศึกษา 4, 2 (เมษายน-มิถุนายน 2558): 79-81. ออนไลน ถ้ำลายมือ. เขาถึงเมื่อ 31 ธันวาคม 2563. จาก ฐานขอมูลแหลงโบราณคดีที่สำคัญในประเทศไทย ศูนย มานุษยวิทยาสิรินธร (องคการมหาชน) https://www.sac.or.th/databases/archaeology/archaeology /ถ้ำลายมือ สัมภาษณ เลข อุทโท, อายุ 73 ป, สัมภาษณเมื่อวันที่ 7 ธันวาคม 2563.
ธรรมเนียม “ฮีต 12” ของชาวผูไท | พรหมพิริยะ พรหมเมศ 93
ธรรมเนียม “ฮีต 12” ของชาวผูไท | พรหมพิริยะ พรหมเมศ 94
ธรรมเนียม “ฮีต 12” ของชาวผูไท | พรหมพิริยะ พรหมเมศ 95 ธรรมเนียม “ฮีต 12” ของชาวผูไท “Heet 12,” Tradition of Phu Tai พรหมพิริยะ พรหมเมศ0 1 Brahmabiriya Brahmamesa จากการเก็บขอมูลสัมภาษณ พบวาชาวผูไทในบานหวยมวง ตำบลหนองหาง อำเภอ กุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุนั้น มีขนบธรรมเนียมการทำบุญเปนประจำในทุก ๆ เดือนเรียกวา “ฮีต 12” โดยมีจุดประสงคหลักเพื่อใหสมาชิกในชุมชนไดพบปะและติดตอกัน ซึ่งเปนสวนที่ทำใหสภาพสังคม ของชาวผูไทมีความเหนียวแนน และยังคงรักษาประเพณีขนบธรรมเนียมตาง ๆ ไดเปนอยางดี โดยจะจัด ขึ้นในทุก ๆ เดือน นับตั้งแต เดือนอาย-เดือนสิบสอง (ตามปฏิทินจันทรคติ) โดยที่ในแตละเดือน จะมีชื่อ เรียกและรายละเดียดดังนี้ 1. เดือนอาย บุญเขากรรม เปนการออกจากอาบัติของพระสงฆ มีระยะเวลา 9 วัน ในชวงงาน บุญเขากรรม ชาวผูไทจะถวายอาหารและปจจัยแดพระสงฆ 2. เดือนยี่ บุญคูนลานและบุญกองขาว โดยบุญคูนลานเปนการทำพิธีกรรมเพื่อบูชาพระแม โพสพ คือ ประกอบพิธีกรรมทำบุญขาวในบริเวณพื้นที่ที่เปนลานกวาง แลวจึงขนขาวขึ้นที่เลา และจะมี การฟอนแถบลาน เพื่อประกอบพิธีกรรมอีกดวย โดยงานบุญคูนลานนี้เปนงานที่แตละครอบครัวจะ ทำบุญไมพรอมกัน ขึ้นอยูกับความพรอมของสมาชิกในครอบครัว และบุญกองขาวเปนการทำบุญรวมกัน ของชาวผูไททั้งหมดในชุมชน โดยจะนำขาวเปลือกมารวมกันและจัดตั้งกรรมการเพื่อนำขาวเปลือกไป ขาย จุดประสงคเพื่อหาทุนทรัพยในการบำรุงวัด 3. เดือนสาม บุญขาวจี่ เปนการนำขาวจี่ไปถวายพระที่วัด โดยจะประชุมกันเลือกวันหนึ่งวัน ในเดือนกุมภาพันธ (เดือนสามตามปฏิทินจันทรคติ) เปนวันทำบุญขาวจี่ 4. เดือนสี่ บุญเดือนสี่ เปนการฟงเทศนพระเวสสันดรชาดกซึ่งเชื่อวาถาฟงครบ 13 กัณฑจบ ภายในหนึ่งวันจะทำใหไปเกิดในยุคพระศรีอริยเมตไตรย 5. เดือนหา บุญสงกรานตคลายกับวันสงกรานตทั่วไป คือ มีการสรงน้ำพระ รดน้ำดำหัว ผูเฒาผูแกในชุมชน และมีการแหขบวนนางสงกรานตในวันที่ 13 เมษายน (เดือนหาตามปฏิทินจันทรคติ) 1 นักศึกษาปริญญาตรีชั้นปที่2 สาขาวิชาโบราณคดีคณะโบราณคดีมหาวิทยาลัยศิลปากร
ธรรมเนียม “ฮีต 12” ของชาวผูไท | พรหมพิริยะ พรหมเมศ 96 6. เดือนหก บุญบั้งไฟ ตรงกับวันวิสาบูชา จะมีการบูชาพญาแถนเพื่อขอใหฝนตกตามฤดูกาล เพื่อทำเกษตร นอกจากนี้จะมีการตักบาตรและเวียนเทียน 7. เดือนเจ็ด บุญชำฮะ จะมีการทำบุญเพื่อบูชาผีบานผีเรือนใหคุมครองภัย 8. เดือนแปด บุญเขาพรรษา ตรงกับวันแรม 1 ค่ำ เดือน 8 จะมีการหลอเทียนไปถวายวัด ทำบุญ ตักบาตร และฟงเทศนตลอดชวงเขาพรรษา 9. เดือนเกา บุญขาวประดับดิน ตรงกับวันแรม 14 ค่ำ เดือน 9 เปนการทำบุญเพื่ออุทิศใหแก บรรพบุรุษที่ลวงลับ 10. เดือนสิบ บุญขาวสาก ตรงกับวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 10 มีการถวายสลากภัตแดพระภิกษุ สงฆ 11. เดือนสิบเอ็ด บุญออกพรรษา ตรงกับวันออกพรรษา มีการทำบุญ ตักบาตร และฟงเทศน 12. เดือนสิบสอง บุญกฐิน มีการถวายผากฐินแดพระภิกษุสงฆผูจำพรรษาครบพรรษากาล บรรณานุกรม สัมภาษณ สมาน สุชัยแสง, สัมภาษณเมื่อวันที่ 7 ธันวาคม 2563. บุญหลาย รัตนวรรณี, สัมภาษณเมื่อวันที่ 7 ธันวาคม 2563. นาดี รัตนวรรณี, สัมภาษณเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2563. แสง อุทโท, สัมภาษณเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2563. สมัฤทธิ์ ชมสิริ, สัมภาษณเมื่อวันที่ 9 ธันวาคม 2563.
“ฟอน” ... กลางแดนเซิ้ง | สายรุง แจงจิตร 97
“ฟอน” ... กลางแดนเซิ้ง | สายรุง แจงจิตร 98
“ฟอน” ... กลางแดนเซิ้ง | สายรุง แจงจิตร 99 “ฟอน” ... กลางแดนเซิ้ง “Fon Phu Tai,” the Unique Traditional Dance in Northeastern Thailand สายรุง แจงจิตร0 1 Sairung Jangjit “เซิ้ง รำ ระบำ ฟอน”เปนนาฏยศัพทที่มักจะไดยินกันอยางคุนหูวาเปนนาฏศิลปประจำ ภูมิภาคตาง ๆ ของประเทศไทย ผูคนโดยมากมักจะคุนเคยกันวา เชิ้งของภาคอีสาน รำของภาคกลาง ระบำของภาคใต และฟอนของภาคเหนือ แตในบรรดานาฏศิลปอันเปนเอกลักษณเฉพาะทองถิ่น เหลานั้น ก็ยังคงมีนาฏศิลปที่นาคนหาและมีความแตกตางอันเปนเอกลักษณเฉพาะตัวของกลุมชาติพันธุ หนึ่งในภาคตะวันออกเฉียงเหนือซุกซอนอยู นั่นคือ “ฟอนผูไท” นาฏศิลปอีสานที่มีชื่อเรียกวา การฟอน ไมใช การเซิ้ง อยางที่ผูคนโดยมากมักจะคุนเคยกับนาฏศิลปอีสาน เหตุใดจึงมีนาฏศิลปอีสานที่เรียกวา ฟอน? แลวอะไรคือการฟอนผูไท? บทความสั้นชุดนี้อยากจะนำพาทุกทานไปรูจักกับนาฏศิลปอีสานที่ นาสนใจชุดนี้ เพื่อหาคำตอบวาแทที่จริงแลว “ฟอนผูไท” นั้นคืออะไร? “ฟอนผูไท” ของ “ชาวผูไท” “การฟอนภูไท” หรือ “การฟอนผูไท” เปนนาฏศิลปที่เปนเอกลักษณเฉพาะตัวของกลุม ชาติพันธุผูไท มักจะรายรำกันในงานบุญตาง ๆ หรือเพื่อการตอนรับแขกบานแขกเมือง เปนการรายรำมี ความออนชอย งดงาม มีจังหวะที่เนิบนาบ ชาวผูไทไดพัฒนานาฏศิลปชุดนี้ขึ้นมาและตอยอดจนมี เอกลักษณที่แตกตางกันออกไปในกลุมผูไทแตละถิ่น แบงออกไดเปน 3 ถิ่น คือ 1. ฟอนผูไทเรณูนคร จ. นครพนม 2. ฟอนผูไทกาฬสินธุ จ. กาฬสินธุ 3. ฟอนผูไทสกลนคร จ. สกลนคร โดยที่การฟอนผูไทของชาวผูไททั้งสามถิ่นก็จะมีเอกลักษณเฉพาะตัวที่แตกตางกันออกไปอีก ทั้งในเรื่องของทาทางการรายรำ และการแตงกาย แตการฟอนผูไททั้งสามถิ่นนั้นตางก็มีจังหวะที่ออน ชอยดวยกันทั้งสิ้น แลวเหตุใดจึงเรียกวาการฟอน? แมวาผูคนมักจะคุนเคยกับคำวา การเซิ้ง มากกวาหากพูดถึง นาฏศิลปอีสาน แตความเปนจริงแลวนาฏศิลปอีสานนั้นเรียกกันวา การฟอน มานานแลวและมักจะ 1 นักศึกษาปริญญาตรีชั้นปที่ 2 สาขาวิชาโบราณคดี คณะโบราณคดีมหาวิทยาลัยศิลปากร
“ฟอน” ... กลางแดนเซิ้ง | สายรุง แจงจิตร 100 ปรากฏคำวาฟอนอยูในวรรณกรรมอีสานอยูเสมอ ขอเท็จจริงจุดนี้เองที่แสดงใหเห็นวาชาวผูไทเปนกลุม ชาติพันธุที่มีวัฒนธรรมที่โดดเดนเปนของตัวเอง และ “การฟอนผูไท” ก็นับเปนอีกหนึ่งอัตลักษณของ ชาวผูไทมาอยางยาวนาน มือตั้งวง ดนตรีบรรเลง บทเพลงของผูไท ในที่นี้ จะขอกลาวถึง “ฟอนผูไทกาฬสินธุ” อันเปนจังหวัดที่ตั้งของชุมชนบานหวยมวงเปน สำคัญ โดยที่การฟอนผูไทถิ่นกาฬสินธุนั้น จะมีเอกลักษณที่แตกตางออกไปจากการฟอนผูไทถิ่นอื่นทั้งทา รายรำ และการแตงกาย โดยที่ทารายรำอันเปนเอกลักษณเฉพาะตัวของการฟอนผูไทถิ่นกาฬสินธุ จะ เริ่มตนดวยทาไหวครู แลวตอดวยทาเดิน ทาชอมวง ทามโนราห ทาดอกบัวบาน ทามยุรี และทามาลัย แกวตามลำดับ เปนนาฏศิลปที่ใชสตรีเปนผูทำการแสดงทั้งหมด ในการรายรำจะมีการขับรองที่เรียกวา “ลำผูไท” ขับรองคลอประกอบไปกับการรายรำและดนตรีพื้นเมืองอีสานดวย ในการรายรำ ผูรายรำจะสวมเครื่องแตงกายที่แตกตางออกไปจากการแตงกายของชาวผูไท ถิ่นอื่น กลาวคือ จะสวมใสเสื้อแขนกระบอกสีดำ หมผาไหมแพรวา นุงผามัดหมี่มีเชิง สวมเครื่องประดับ เงิน เกลาผมสูง และไมสวมเล็บที่ประดับปลายเล็บดวยพูอยางผูไทถิ่นอื่น นับเปนอีกเอกลักษณหนึ่งของ การฟอนผูไทกาฬสินธุ บรรณานุกรม เอกสาร คณะกรรมการฝายประมวลเอกสารและจดหมายเหตุ. วัฒนธรรม พัฒนาการทางประวัติศาสตร เอกลักษณและภูมิปญญา จังหวัดกาฬสินธุ. กรุงเทพฯ: คณะกรรมการ, 2542. ชัชวาลย วงศประเสริฐ. ศิลปะการฟอนภาคอีสาน. มหาสารคาม: ฝายวิชาการ สำนักวิทยบริการ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ, 2532. ออนไลน การฟอนพื้นบานแบบตาง ๆ.เขาถึงเมื่อวันที่ 5 มีนาคม 2564. เขาถึงไดจาก https://www.isangate.com/new/isan-dance-list/286-isan-dance-8.html. ฟอนภูไท.เขาถึงเมื่อวันที่5 มีนาคม 2564.เขาถึงไดจาก https://www.isangate.com/new/ka-lamisan/9-word/550-fon-pu-thai.html. ขอขอบคุณ เนื้อหาที่ไดจากการเสวนาแลกเปลี่ยนเรียนรู ที่ไดรับความอนุเคราะหขอมูลมา จากชาวบานในชุมชนบานหวยมวงทุกทาน
วัฒนธรรมการแตงกายของชาวผูไทในบานหวยมวง จ.กาฬสินธุ| ทานตะวัน เสาวคนธ 101
วัฒนธรรมการแตงกายของชาวผูไทในบานหวยมวง จ.กาฬสินธุ| ทานตะวัน เสาวคนธ 102
วัฒนธรรมการแตงกายของชาวผูไทในบานหวยมวง จ.กาฬสินธุ| ทานตะวัน เสาวคนธ 103 วัฒนธรรมการแตงกายของชาวผูไทในบานหวยมวง จ.กาฬสินธุ Traditional Clothing of Phu Tai in Ban Huay Muang, Kalasin ทานตะวัน เสาวคนธ0 1 Thantawan Saowakhon ถาพูดถึงบานหวยมวง ต.หนองหาง อ.กุฉินารายณ จ.กาฬสินธุ นอกจากวัฒนธรรมการกิน ภาษาพูด ประเพณี และวิถีชีวิตของผูคนในหมูบานแลว อีกอยางหนึ่งที่เปนเอกลักษณของที่นี่ก็คือ วัฒนธรรมการแตงกาย ที่มีลักษณะเฉพาะ ไมเหมือนใคร และแสดงใหเห็นถึงอัตลักษณของคนในหมูบาน ชุดผูไทเปนเสื้อผาของชาติพันธุพื้นเมืองในภูมิภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ที่เรียกวา ชาติพันธุ ผูไท ซึ่งชาติพันธุนี้จะกระจายตัวอยูตามจังหวัดตาง ๆ ของภาคอีสาน เชน สกลนคร นครพนม มุกดาหาร และกาฬสินธุ เปนตน ชาติพันธุผูไทที่อยูในแตละจังหวัดจะแตงกายคลายกัน แตกตางกันบางเล็กนอยไม มากนัก สมัยกอนชุดผูไทสวนใหญจะทอจากฝาย มากกวาไหม ใชกรรมวิธีและวัสดุอุปกรณในการทำ เหมือนกัน คือ การเย็บดวยมือ ยอมสีดวยสียอมจาก ธรรมชาติ จากเปลือกไม พรรณไมซึ่งมีอยูทั่วไป เชน ตนคราม สวนลวดลายแตละลายจะมีรูปแบบที่ สวยงามและแตกตางกันไป ของบานหวยมวงจุดเดน จะอยูที่ความพิถีพีถันและความละเอียดในการเย็บ ฝาย ตองใชเวลาเปนอาทิตยกวาจะไดเสื้อตัวหนึ่ง เรื่องการแตงกายชาวผูไทบานหวยมวงแตงกายคลาย กับชาวผูไททั่วไป คือ ผูหญิงนิยมนุงผาซิ่นมัดหมี่ตีน ตอยอมสีครามเกือบดำ เรียกวา ผาดำหรือผาซิ่น สวม เสื้อแขนกระบอกสามสวนสีดำ สีคราม หรือสีขาว แนวปกคอเสื้อและแนวกระดุมตกแตงดวยผา แถบขิดและแพรวาสีแดง ประดับดวยกระดุมเงิน เหรียญสตางค หรือกระดุมขาว ติดเรียงกันเปนแถว 1 นักศึกษาปริญญาตรี ชั้นปที่ 2 สาขาวิชาภาษาฝรั่งเศส คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร ภาพที่ 1 ชาวบานหวยมวงกับชุดผูไทในงานฉลองอุโบสถ ที่มา : พรทิวา พลกุล
วัฒนธรรมการแตงกายของชาวผูไทในบานหวยมวง จ.กาฬสินธุ| ทานตะวัน เสาวคนธ 104 เปลือยไหลดานขวา หมผาสไบสีแดงดานซายและมัดชายผาสีขางดานขวา นิยมสวมสรอยคอและสรอย ขอมือ ขอเทาที่ทำจากโลหะเงิน เกลาผมเปนมวยดวยผามนหรือแถบอีสานเรียกวาผาแพรมน ทำเปนผา สี่เหลี่ยมเล็ก ๆ มวนผูกมวยผมใหเห็นลายผาดานหลัง สวนผูชายจะสวมเสื้อสีดำ สีคราม หรือสีขาว ตกแตงเสื้อดวยแถบผาลายแพรวา นุงกางเกงขากวย และใชผาแพรวาสีแดงมัดเอว นอกจากนี้มีการทอผาผืนเล็ก ๆ ที่เปนวัฒนธรรมของชาวพื้นเมืองในภาคอีสานมานานแลว ใช สำหรับหมแทนเสื้อกันหนาว ใชคลุมไหล หรือปกปดรางกายสวนบน เรียกวา ผาจอง เปนผาทอดายยืน มีลายหลายแบบ ในเวลาตอมาถูกทำใหมีขนาดเล็กลง กลายเปนผาสไบ และนอกจากผาจองแลว ยังมีผา แพรวาที่ใชหมเปนสไบ และมีผาลายที่ใชเปนผากั้นหองหรือหมแทนเสื้อกันหนาวได ปจจุบัน เนื่องจากสภาพสังคมและเศรษฐกิจที่พัฒนา ทำใหมีเทคโนโลยีใหม ๆ เขามา วัสดุ อุปกรณ เทคนิคการทอจึงพัฒนารูปแบบไป คือ มีการใชเครื่องจักรในการทอ เพื่อความสะดวกและ รวดเร็วมากขึ้น สีที่ใชยอมสวนใหญจะเปนสีเคมี แตสีจากธรรมชาติก็ยังพอมีใหเห็นอยูบาง รวมถึงมี ความคิดที่จะพัฒนา สรางสรรคลวดลายที่แปลกใหมมากขึ้น การแตงกายทุกวันนี้คลายกับสมัยกอน เพียงแตมีการปรับเปลี่ยนนำมาประยุกตบางเล็กนอย เชน การใชผาแถบเล็ก ๆ สีแดงผูกแทนผาแพรมน หรือนอกจากการมัดผาสไบที่สีขางดานขวาแลว ก็มีการนำเอาเข็มกลัดมาติดแทน เพื่อที่จะใหมีความ สวยงามมากขึ้น ภาพที่ 2 นักเรียนโรงเรียนบานหวยมวงหลังการแสดงฟอนผูไท ที่มา : Facebook ภูไทแลนดแดนหวยมวง
วัฒนธรรมการแตงกายของชาวผูไทในบานหวยมวง จ.กาฬสินธุ| ทานตะวัน เสาวคนธ 105 ปรกติแลวชุดผูไทสามารถสวมใสไปไดทุกที่ ไมวาจะเปนไปทำบุญที่วัด งานประเพณีตางๆ หรือ แมกระทั่งที่โรงเรียนบานหวยมวงก็มีการกำหนดใหนักเรียนสวมใสชุดผูไทสัปดาหละหนึ่งครั้ง เพื่อที่จะ รักษาและสืบสานอนุรักษภูมิปญญาของบรรพบุรุษไวใหลูกหลาน ตลอดจนเปนการเผยแพร ประชาสัมพันธเสื้อผูไทใหเปนที่รูจักกันอยางกวางขวางมากยิ่งขึ้น โดยลักษณะทางสังคมชาวผูไทบานหวยมวงเปนกลุมที่ มีความขยัน และมีความคิดริเริ่มสรางสรรค จึงมีวัฒนธรรม ประเพณีที่เดนชัด รวมถึงวัฒนธรรมในเรื่องการถักทอเสื้อผา ดวย จึงปรากฏเสื้อผาชนิดตาง ๆ ที่มีความเปนเอกลักษณ เฉพาะตัว ไปที่ไหนคนก็รูวาเปนชาวผูไท ดังนั้นชุดผูไทจึงเปน เอกลักษณอยางหนึ่งของชาวผูไทในบานหวยมวง ซึ่งเปนภูมิ ปญญาชาวบานตั้งแตสมัยโบราณและสืบทอดกันมารุนสูรุนจวบ จนปจจุบัน และเพื่อใหเขากับสภาพสังคม เศรษฐกิจที่กาวหนา ในปจจุบัน ทำใหตองมีการพัฒนาและตอยอดใหชุดผูไทมีความ สวยงาม มีมูลคามากยิ่งขึ้น ตลอดจนทำใหวัฒนธรรมการแตง กายของชาวผูไทแพรหลายไปในกลุมคนกลุมอื่น ๆ ทั่วประเทศ ภาพที่ 3 นักเรียนโรงเรียนบานหวยมวง สวมเสื้อผูไทประยุกตไปโรงเรียน ภาพที่ 4 ชุดผูไทบานหวยมวง ที่มา : LINE Group “หวยมวงอะเมซิ่ง”
วัฒนธรรมการแตงกายของชาวผูไทในบานหวยมวง จ.กาฬสินธุ| ทานตะวัน เสาวคนธ 106 บรรณานุกรม ออนไลน Narischai. เสื้อภูไท ของไทอีสาน. เขาถึงเมื่อ 29 ธันวาคม 2563. เขาถึงไดจาก https://cities.trueid.net/article/trueidintrend_102041?fbclid=IwAR28aIEpzeU8n6 VBDlDGsXMPccp7N7t0vpkiLYiSzbDqF0inzEhfFlPzW8I กรมสงเสริมอุตสาหกรรม. บทความ: ผาทอลายขิด. เขาถึงเมื่อ 30 ธันวาคม 2563. เขาถึงไดจาก https://www.ryt9.com/s/ryt9/23811?fbclid=IwAR24jwGoN7I126V7ZD7ULUolg3sq OQdXXseRY8-V3sbbN50PjiN_4mGuBg จารุววรณ สังขลาย. ชาวภูไท Pu Thai. เขาถึงเมื่อ 29 ธันวาคม 2563. เขาถึงไดจาก https://sites.google.com/site/chawphuthi/prawat?fbclid= IwAR2oJsBj66pEyMsNDpq7VC999QqwxNySSOWHBYDfH8wJdxc5_llv8_rV6vY สัมภาษณ พรทิวา พลกุล, อายุ 54 ป. สัมภาษณเมื่อวันที่ 29 ธันวาคม 2563.
“ลือชาถ้ำฝามือแดง” ณ บานหวยมวง | อมลธิรา เหลาศักดิ์ศรี 107
“ลือชาถ้ำฝามือแดง” ณ บานหวยมวง | อมลธิรา เหลาศักดิ์ศรี 108
“ลือชาถ้ำฝามือแดง” ณ บานหวยมวง | อมลธิรา เหลาศักดิ์ศรี 109 “ลือชาถ้ำฝามือแดง” ณ บานหวยมวง “Well-Known Red Palm Cave” at Ban Huay Muang อมลธิรา เหลาศักดิ์ศรี0 1 Amontira Laosaksri “ลือชาถ้ำฝามือแดง” ประโยคหนึ่งในคำขวัญของตำบลหนองหาง อำเภอกุฉินารายณ จังหวัด กาฬสินธุที่บงบอกถึงแหลงโบราณคดีสมัยกอนประวัติศาสตรที่มีอยูในพื้นที่ นั้นคือ “ถ้ำฝามือแดง หรือ ถ้ำลายมือ(ภูผาผึ้ง)” ถ้ำแหงนี้มีลักษณะเปนหลืบหินในเพิงผาบนภูผาผึ้งซึ่งเปนภูเขาหินทรายในเขต เทือกเขาภูพาน พื้นที่โดยรอบเพิงผาคอนขางราบ โดยเปนแหลงโบราณคดีที่มีการพบภาพเขียนสีอยู บริเวณเพดานเพิงผา ภาพมีอยู2 แบบ คือ ภาพมือคน และภาพสัญลักษณที่ทำเปนลวดลายแบบตางๆ1 2 ภาพที่ 1 ถ้ำลายมือ (ภูผาผึ้ง) ภาพที่ 2 ภาพลอกลายที่ถ้ำลายมือ ที่มา: https://bit.ly/3iOAldm ที่มา: https://bit.ly/3iOAldm ถัดจากถ้ำลายมือไปทางทิศเหนือประมาณ 4 กิโลเมตร จะพบ “ถ้ำเซงเมง” ที่อยูทางทิศ ตะวันออกของหมูบานหวยมวงประมาณ 1.5 กิโลเมตร แหลงโบราณคดีแหงนี้มีลักษณะเปนกอนหินที่มี ขนาดกวาง 8 เมตร ยาว 13 เมตร สูงประมาณ 1.8 เมตร ตั้งอยูตรงกลางลานหินที่มีขนาดกวาง โดย ภาพเขียนสีพบอยูบริเวณใตเพิงผาหรือบริเวณเพดานหินเตี้ย ๆ ซึ่งจะตองสอดตัวเขาไปนอนดูภาพที่มีอยู เกือบเต็มผนัง ในการไปคายครั้งนี้ ผูเขียนและผูรวมคายทุกทานไดมีโอกาสไปสำรวจแหลงโบราณคดีถ้ำ เซงเมง การเขาไปดูภาพนั้นตองคอยๆ ขยับตัวในขณะที่ยังนอนหงายดูทีละจุด พบภาพเขียนสีทั้งหมด 2 1 นักศึกษาปริญญาตรี ชั้นปที่ 3 สาขาวิชาโบราณคดี คณะโบราณคดีมหาวิทยาลัยศิลปากร 2 พเยาว เข็มนาค. ศิลปะถ้ำสมัยกอนประวัติศาสตรในประเทศไทย. (กรุงเทพฯ : กองโบราณคดี กรม ศิลปากร, 2539), 101,103-104
“ลือชาถ้ำฝามือแดง” ณ บานหวยมวง | อมลธิรา เหลาศักดิ์ศรี 110 ประเภทคือ ภาพมือคน ที่มีขนาดและขางที่หลากหลาย และภาพสัญลักษณ ที่มีลักษณะเปนลายเสน เขียนปะปนไปกับภาพมือ ซึ่งบางภาพก็เลือนรางไปบางพอสมควร ภาพที่ 3 ถ้ำเซงเมง ภาพที่ 4 ภาพเขียนสีถ้ำเซงเมง สำหรับแหลงภาพเขียนสีถ้ำเซงเมงและถ้ำลายมือ ตางก็ตั้งอยูบนเขาเดียวกัน และมี องคประกอบภาพคลาย ๆ กัน จึงสรุปตามขอสันนิษฐานของพเยาว เข็มนาค ไดวากลุมคนที่วาด ภาพเขียนสีทั้งสองแหลงนาจะเปนคนกลุมเดียวกัน นอกจากนี้ยังมีการพบแหลงโบราณคดีสมัยกอน ประวัติศาสตร ที่พบโบราณวัตถุประเภทเครื่องมือเครื่องใชที่ทำดวยหิน (ขวานหินขัด) เครื่องมือเครื่องใช ที่ทำดวยสำริด ภาชนะดินเผา ลูกปดแกว และเครื่องประดับชนิดตาง ๆ อยูใกลเคียงบริเวณลำหวยมวง
“ลือชาถ้ำฝามือแดง” ณ บานหวยมวง | อมลธิรา เหลาศักดิ์ศรี 111 ซึ่งประกอบไปดวยแหลงโนนบานฮาง แหลงโนนบานฮางปลาฝา และแหลงโนนมะขาม โดยทั้งสามแหลง อยูทางตะวันออกเฉียงเหนือของหมูบานหวยมวงไปประมาณ 2-3 กิโลเมตร ภาพที่ 5 แผนที่แสดงตำแหนงถ้ำลายมือ ถ้ำเซงเมง และโรงเรียนบานหวยมวง (ที่อยูในชุมชน) ที่มา : ภาพดัดแปลงจาก Google Earth นอกจากองคความรูในทางวิชาการที่ไดรับจากแหลงโบราณคดีแลว จากคำใหสัมภาษณ พบวา ถ้ำเซงเมงนี้ กลุมชาวผูไทบานหวยมวงมีแผนที่จะพัฒนาใหเปนแหลงทองเที่ยวของชุมชน โดยมีการ พัฒนาควบคูไปกับการทองเที่ยวทางธรรมชาติ ทั้งภูเขา ถ้ำ หนาผา น้ำตก และปาชุมชน ที่อยูในความ ดูแลของเขตรักษาพันธุสัตวปาภูสีฐาน รวมทั้งการนำวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของคนในทองถิ่นมาสรางเปน กิจกรรมใหนักทองเที่ยวไดมีสวนรวม ถือเปนการนำภูมิปญญาและทรัพยากรในทองถิ่นมาใชสงเสริมได อยางคุมคา ขณะเดียวกันก็ยังเปนกลไกสนับสนุนชุมชนในการพัฒนาแบบมีสวนรวม ดูแลรักษา สิ่งแวดลอมหรือธรรมชาติที่เปนแหลงทองเที่ยว อนุรักษ ฟนฟู สืบทอดศิลปวัฒนธรรมและภูมิปญญา
“ลือชาถ้ำฝามือแดง” ณ บานหวยมวง | อมลธิรา เหลาศักดิ์ศรี 112 ทองถิ่น รวมรับประโยชนจากกิจกรรมการทองเที่ยวทั้งทางตรงและทางออม เพื่อพัฒนาเศรษฐกิจของ ชุมชนแบบยั่งยืน จะเห็นไดวาแหลงโบราณคดีภาพเขียนสีเปนสถานที่ทองเที่ยวทั้งทางวัฒนธรรมและธรรมชาติ ที่สำคัญ จนกลายเปนประโยคหนึ่งในคำขวัญประจำตำบลหนองหาง ที่วา “วัฒนธรรมผูไท ผาไหมมัดหมี่ผาดีลายขิต สิ่งประดิษฐจักสาน สถานพิพิธภัณฑล้ำคา ลือชา ถ้ำฝามือแดง แหลงรักษาพันธุสัตวปาภูสีฐาน” และยังสำคัญจนกลายเปนหนึ่งประโยคในคำขวัญประจำอำเภอกุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุนี้ อีกดวย “แหลงวัฒนธรรมผูไทย ผาไหมมัดหมี่ ผาดีลายขิต สิ่งประดิษฐจักสาน สถานพิพิธภัณฑล้ำคา หนาผาสวยถ้ำฝามือแดง แหลงตำนานสะพานหิน อางเก็บน้ำวังมน บนเขาน้ำตกตาดสูง เคยอุดมดวย สัตวโลกลานป” ภาพที่ 6 ภาพขณะเดินทางตามเสนทางทองเที่ยวของชุมชนบานหวยมวง ภาพที่ 7 ภาพขณะเดินทางตามเสนทางทองเที่ยวของชุมชนบานหวยมวง
“ลือชาถ้ำฝามือแดง” ณ บานหวยมวง | อมลธิรา เหลาศักดิ์ศรี 113 บรรณานุกรม เอกสาร พเยาว เข็มนาค. ศิลปะถ้ำสมัยกอนประวัติศาสตรในประเทศไทย. กรุงเทพฯ : กองโบราณคดี กรม ศิลปากร, 2539. พิสิฐ เจริญวงศ (บรรณาธิการ). ศิลปะถ้ำในอีสาน. กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, 2532. ออนไลน กรมศิลปากร. “ถ้ำลายมือและถ้ำเซงเมง.” ระบบฐานขอมูลแหลงมรดกทางศิลปวัฒนธรรม และระบบ ภูมิสารสนเทศ โครงการสำรวจแหลงมรดกทางศิลปวัฒนธรรม. (ออนไลน), มปป. เขาถึง เมื่อ 8 มกราคม 2564. แหลงที่มา http://gis.finearts.go.th/fineart/ พัชรี สาริกบุตร. “จังหวัดกาฬสินธุ.” ภาพเขียนสีและภาพสลัก: ศิลปะสมัยกอนประวัติศาสตรใน ประเทศไทย. (อ อ น ไล น ), 2543. เข า ถึ งเมื่ อ 8 มกราคม 2564. แ ห ล งที่ ม า: https://bit.ly/37Qf1Oa ศูนยมานุษยวิทยาสิรินธร (องคการมหาชน). “ถ้ำลายมือ และถ้ำเซงเมง.” ฐานขอมูลแหลงโบราณคดีที่ สำคัญในประเทศไทย (ออนไลน), 2557. เขาถึงเมื่อ 8 มกราคม 2564. แหลงที่มา: https://bit.ly/3iOAldm สัมภาษณ บันเทิง บุตรสุริ, อายุ56 ป. สัมภาษณเมื่อวันที่9 ธันวาคม 2563. สมานมิตร สกุลชนะ, อายุ61 ป. สัมภาษณเมื่อวันที่9 ธันวาคม 2563.
ยุงขาวบานหวยมวง | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 114
ยุงขาวบานหวยมวง | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 115 ยุงขาวบานหวยมวง Barn of Ban Huay Muang ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์0 1 Panupong Chonsawat บานหวยมวง ต.หนองหาง อ.กุฉินารายณ จ.กาฬสินธุ เปนหมูบานชาติพันธุผูไท หมูบานเล็ก ๆ แหงหนึ่งที่ดำเนินวิถีชีวิตผูกพันกับธรรมชาติและมีอาชีพเกษตรกรรม คือ การทำนาขาวเปนสำคัญ ใน ขณะเดียวกันเมื่อฤดูกาลเปลี่ยนแปลง หมดฤดูการทำนาก็มีวิถีชีวิตอยางการหาของปาหรืองานจักสาน ที่ เปนสวนหนึ่งในการทำมาหากินแบบดั้งเดิมของชาวหวยมวง (ภาพที่1) ภาพที่1 นาขาวหลังเก็บเกี่ยวของบานหวยมวง (ถายภาพในชวงเดือนธันวาคม, 2563) หมูบานหวยมวงนอกจากเปนที่ตั้งบานเรือนอันที่เปนอยูอาศัยของชาวบานแลว ยังมีอาคารอยู หลังหนึ่งที่ตั้งกระจายอยูทั่วหมูบาน และสิ่งที่บานแทบทุกหลังในหมูบานหวยมวงมีนั้นคือ “ยุงขาว” อาคารหรือสิ่งกอสรางใด ๆ ยอมสะทอนใหเห็นวัฒนธรรมและวิถีชีวิตของผูใชงานอาคาร เหลานั้น ยุงขาวของบานหวยมวงก็เชนกัน การปรากฏอาคารยุงขาวเหลานี้ แสดงใหเห็นวาวิถีชีวิตของ ชาวหวยมวงนั้นมีการทำนาขาวเปนอาชีพหลัก 1 นักศึกษาปริญญาตรี ชั้นปที่ 3 สาขาวิชาประวัติศาสตรศิลปะ คณะโบราณคดีมหาวิทยาลัยศิลปากร
ยุงขาวบานหวยมวง | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 116 การใชงานยุงขาวนั้น จะเกิดขึ้นในชวงฤดูกาลเก็บเกี่ยว เมื่อเก็บเกี่ยวขาวเปนที่เรียบรอยแลว ชาวบานจะนำขาวเหลานี้มาเก็บไวในยุงขาว โดยขาวที่เก็บนั้นจะเปนขาวเปลือก และยุงขาวจะมีขนาดที่ สามารถเก็บขาวเปลือกไวเปนขาวบริโภคไดตลอดทั้งป จนกวาจะครบรอบปที่มีการเก็บเกี่ยวใหม ยุงฉางบานหวยมวงมีรูปแบบที่หลากหลายแตกตางกันไปในแตละฟละง แตลักษณะรวมกัน ของยุงขาวที่เห็นไดชัด คือ เปนอาคารเรือนไมชั้นเดียว ยกพื้นสูงเหนือระดับดิน อาคารทรงสี่เหลี่ยมผืนผา หลังคาทรงหนาจั่ว สันกลางวางยาวตามแนวอาคาร ผืนหลังคาลาดยาวเทออกไปเลยเสาอาคารทั้ง 2 ดาน ผนังไมมีหนาตาง มีประตูทางเขาเพียงดานเดียว ลักษณะเดนที่เห็นไดชัดวาเปนยุงขาว คือ อาคารนั้นมีเสาและโครงคราวอยูภายนอกฝาผนัง (ภาพที่ 2) ซึ่งไมพบในเรือนอาคารรูปแบบอื่น ๆ และโครงสรางดังกลาวมีประโยชนในรับน้ำหนักของยุง ที่เมื่อมีปริมาณขาวเปลือกจำนวนมาก โครงคราวและเสาจะเปนโครงสรางยึดยุงขาวใหคงสภาพไม พังทลาย และทำใหหองภายในเปนหองที่เรียบเกลี้ยง สามารถกักเก็บขาวเปลือกไดปริมาณที่มากขึ้นและ มีความสะดวกที่ขาวเปลือกจะไมติดในคราวหรือซอก แมภายหลังจะมีการบรรจุขาวเปลือกใสกระสอบ แลวก็ตาม แตรูปแบบยุงขาวยังเหมือนเดิมไมเปลี่ยนแปลง ภาพที่ 2 ยุงขาวบานหลังหนึ่งในบานหวยมวง เสาและโครงคราวเปนไมหลังคามุงสังกะสี ฝาไมไผขัดแตะ
ยุงขาวบานหวยมวง | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 117 ภาพที่ 3 ยุงขาวที่ฝาและหลังคาเปนแผนสังกะสี ใตถุนยุงขาวใชเปนที่เลี้ยงสัตว วัสดุที่ใชกอสรางยุงขาวจะเปนวัสดุ ธรรมชาติที่หาไดงายในทองถิ่น โดยยุงขาวแบบ ดั้งเดิมนั้น เสาและโครงคราวจะเปนไม ฝาเรือน เปนไมไผขัดแตะหรือไมกระดาน หลังคามุงหญา แฝกหรือหญาคา ตอมาในระยะหลัง มีความนิยม ในการใชงานแผนสังกะสีมากขึ้น ซึ่งเปนวัสดุที่ ผลิตมาจากโรงงานอุตสาหกรรม หลังคายุงขาว สวนใหญจึงมุงแผนสังกะสี เพราะไมตองเปลี่ยน บอยเหมือนหลังคามุงวัสดุธรรมชาติ หรือฝาก็ เปลี่ยนมาใชแผนสังกะสีดวยเชนกัน (ภาพที่ 3) ดังนั้นวัสดุในการกอสรางยุงขาวนั้นจึงมีความหลากหลายทั้งไมไผขัดแตะ ไมแผนกระดาน และสังกะสี ตำแหนงที่ตั้งของยุงขาวนั้นจะตั้งอยูในบริเวณที่ไมไกลจากบานมากนัก และดานหนาของยุง ขาวจะเปนทางที่เขาสะดวก ซึ่งมักจะหันหนาเขาบานหรือเขาถนน ซึ่งจะสะดวกตอการขนเก็บ ขาวเปลือก ตลอดจนการใชงานพื้นที่ของยุงขาวที่มีการยกพื้นเหนือระดับดินเพื่อปองกันความชื้นแลว พบใตถุนยุงขาวบางหลัง มีการเลี้ยงสัตวไวที่ใตถุนดวย หรือมีการตอเติมยุงขาวออกมาเพื่อใชประโยชน ในดานอื่น ๆ เชน เปนโรงเก็บรถ (ภาพที่4) แสดงใหเห็นถึงการใขแสวงหาและใชงานพื้นที่ใหเกิด ประโยชนสูงสุด ยุงขาวบานหวยมวง จึงเปนอาคารหลังหนึ่งที่แสดงใหเห็นถึงวิถีชีวิต วัฒนธรรม ภูมิปญญาของ ชาวบานหวยมวงที่มีอาชีพชาวนาเปนอาชีพหลัก และยุงขาวนั้นเองก็ไดสะทอนใหเห็นถึงความสำคัญของ อาชีพเกษตรกรรมที่อยูคูกับบานหวยมวงมาโดยตลอด ตลอดจนการเปลี่ยนแปลงในโลกยุคพัฒนา เศรษฐกิจ ที่ทำใหวัสดุอาคารยุงขาวมีการเปลี่ยนไปจากเดิม แตตราบใดก็ตามที่ชุมชนยังคงรักษาการทำ เกษตรกรรมไวได ยุงขาวนั้นก็จะยังทำหนาที่เก็บขาวเปลือกไว ดังนั้น ยุงขาวจะไมใชเพียงอาคารเล็ก ๆ หลังหนึ่งใกลบานเทานั้น แตยุงขาวคือคุณคา ความหมาย และจิตวิญญาณของความเปนชาวนาบานหวย มวงที่มีมาตั้งแตอดีตจนถึงปจจุบัน
ยุงขาวบานหวยมวง | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 118 ภาพที่ 4 ยุงขาวที่มีการตอเติมพื้นที่การใชงานเพื่อใชเปนโรงเก็บรถ บรรณานุกรม เอกสาร นพดล ตั้งสกุล และจันทนีย วงศคำ. คติความเชื่อและระบบสังคมกับการปลูกสรางเรือนพื้นบานและ ชุมชนผูไท. ขอนแกน : ศูนยวิจัยพหุลักษณสังคมลุมน้ำโขง มหาวิทยาลัยขอนแกน, 2548 วีระ อินพันทัง. รายงานวิจัยฉบับสมบูรณสถาปตยกรรมเนื่องในวัฒนธรรมขาว. กรุงเทพฯ : คณะ สถาปตยกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยศิลปากร, 2547 สัมภาษณ ทนงศักดิ์ อุทโท, อายุ 60 ป. สัมภาษณเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2563. เสวย อุทโท, อายุ74 ป. สัมภาษณเมื่อวันที่ 8 ธันวาคม 2563.
ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 115
ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 116
ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 117 ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น0 1 Comrade Cave: Ban Huay Muang and Communist, and Violence during Cold War ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์1 2 Panupong Chonsawat “เดี๋ยววันเดินปา จะพาไปดูถ้ำสหาย” “จุดตรงนี้จะเปนจุดที่ที่สหายจะมารับเสบียงที่ชาวบานมาไวให” “พอของครูเคยโดน อส.ทำราย เพราะคิดวาสงเสบียงใหกับสหาย”3 คำพูดที่ยอนถึงความทรงจำของคนในชุมชนบานหวยมวงในอดีต จุดประกายใหกับความสงสัย ของผูเขียนเปนอยางมาก ประสบการณและความรูอันนอยนิดของผูเขียนตางรูวาหลายหมูบานในภาค อีสาน เปนหมูบานที่ไดรับผลกระทบจากชวงสงครามเย็นหรือสงครามระหวางพรรคอมมิวนิสตแหง ประเทศไทยกับรัฐบาลไทย และยังมีความทรงจำมากมายที่เลาขานความทรงจำเกาเหลานั้น บานหวยมวง (ภาพที่ 1) ก็เปนหนึ่งในหมูบานเหลานั้นเหมือนกัน ภาพที่ 1 แผนที่ที่ตั้งหมูบานหวยมวง ที่อยูเปนสวนหนึ่งของแนวเทือกเขา ภูพานบริเวณสวนลาง ที่มา : Google Map) 1 บทความนี้ถูกเขียนขึ้นมาในชวงเดือนกุมภาพันธ-สิงหาคม พ.ศ.2564 ในชวงสถานการณโควิดที่ยากตอการคนขอมูล เพิ่มเติม และเปนความทรงจำของผูเขียนที่ไดไปทำคายโบราณคดีเพื่อเด็กและชุมชนที่บานหวยมวง อ.กุฉินารายณ จ.กาฬสินธุ ในชวง ตนเดือนธันวาคม พ.ศ.2563 เรื่องเลาดังกลาวเปนเรื่องเลาที่ถูกแทรกขึ้นมาระหวางการเก็บขอมูลหลัก ตลอดจนผูเขียนมิได ดำเนินการเก็บขอมูลอยางถูกหลักเทาไหรนัก อาศัยความทรงจำที่ไดยินมาระหวางอยูคายเทานั้น หากขอมูลดังกลาวมีความ คลาดเคลื่อนหรือผิดพลาดประการใด ผูเขียนนอมรับผิดและตองกราบขออภัยเปนอยางสูงดวย 2 นักศึกษาปริญญาตรีชั้นป 3 สาขาวิชาประวัติศาสตรศิลปะ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร 3 คำบอกเลาจากคนในชุมชนบานหวยมวง ขณะอยูระหวางการทำคายฯ ในชวงเดือนธันวาคม พ.ศ.2563
ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 118 บานหวยมวงเปนหมูบานผูไทเล็ก ๆ แหงหนึ่งที่มีตำแหนงที่ตั้งอยูปลายติ่งของแนวเทือกเขา ภูพาน มีภูเขาหลายลูกอยูใกลหมูบานที่เปนสวนหนึ่งของเทือกเขาภูพาน และวิถีชีวิตของคนในหมูบาน คือการเกษตรกรรมและการหาของปาที่ผูกพันกับธรรมชาติ ตามแบบฉบับของวิถีชีวิตชาวผูไท ในปจจุบัน (พ.ศ.2563-2564) ชุมชนบานหวยมวงกำลังเริ่มตนกับการ บุกเบิกเสนทางทองเที่ยวเดินปาภายใน เขตรักษาพันธุสัตวปาภูสีฐาน ซึ่งเปน แหลงปาไมขนาดใหญกับใกลหมูบาน หนึ่งในเสนทางทองเที่ยวดังกลาว เปน เพิงผาขนาดใหญ ใกลกับไหลเขา มี ตนไมปกคลุมหนาแนน และจากสายตา จากจุดดังกลาว สามารถมองเห็น ทัศนียภาพดานลางที่เปนที่ราบไดซึ่ง เปนนาขาวผืนนอยใหญและชุมชนบาน หวยมวง นับวาเปนชัยภูมิที่ดีแหงหนึ่งใน แนวเทือกเขาภูพาน ภาพที่ 2 ถ้ำสหาย ปรากฏเปนเผิงหนาผา ขนาดใหญ ใกลกับบานหวยมวง “สหายเปนเมล็ดพืชสีแดง หยั่งรากแรงไมมีหมองมัว” พื้นที่ดังกลาว (ภาพที่2) ปจจุบันชาวบานหวยมวงเรียกวา “ถ้ำสหาย” สหายเปนคำเรียกนำหนาชื่อบุคคลตาง ๆ ที่เขารวมกับพรรคคอมมิวนิสตแหงประเทศไทย โดย คำวา “สหาย” พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.2554 ไดใหนิยามไววา “เพื่อนรวมทุกขรวม สุข” กัน สหายมีที่มาจากคำวา Comrade ในภาษาอังกฤษ หรือคำวา 同志 (pinyin: tóng zhì) ใน ภาษาจีน ซึ่งแปลวาผูมีสปริต เปาหมาย และความฝนในทางเดียวกัน และเปนคำที่นิยมเรียกกันในหมู
ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 119 สมาชิกพรรคการเมืองฝายซาย ซึ่งก็คือพรรคคอมมิวนิสต ซึ่งรวมถึงพรรคคอมมิวนิสตแหงประเทศไทย ดวย เพื่อใหทุกคนรูสึกถึงความเทาเทียมกันตามอุดมการณของพรรคคอมมิวนิสต3 4 ภายหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ไดเกิดการแบงอุดมการณทางการเมืองออกเปน 2 ฝาย คือ ฝาย โลกเสรี มีสหรัฐอเมริกาเปนผูนำ และฝายโลกคอมมิวนิสตที่มีสหภาพโซเวียตและสาธารณรัฐประชาชน จีนเปนผูนำ ทั้งสองฝายตองการเผยแพรอุดมการณทางการเมืองของตน โดยประเทศมหาอำนาจทั้ง 2 ฝายตางสนับสนุนประเทศตาง ๆ ใหมีอุดมการณตามรูปแบบของตนเอง และมีการทำสงครามกัน ระหวางมหาอำนาจ ที่ไมไดสูรบกันโดยตรง แตใหประเทศบริวารตาง ๆ สูรบกันและตนเองนั้นเขาไป สนับสนุน ซึ่งเรียกวา สงครามตัวแทน เชน สงครามเกาหลี สงครามเวียดนาม รวมถึงเหตุการณการสูรบ ระหวางพรรคคอมมิวนิสตแหงประเทศไทยกับรัฐบาลไทยดวย เหตุการณในยุคดังกลาวถูกเรียกวา ยุค สงครามเย็น และสิ้นสุดลงใน พ.ศ.2534 เมื่อสหภาพโซเวียตลมสลายลง “ธงแดงเดนงามโบกทายทาเหนือยอดภูพาน” ในอดีตนั้น แนวเทือกเขาภูพานเปนฐานที่มั่นใหญของพรรคคอมมิวนิสตแหงประเทศไทย (พคท.) 4 5 ซึ่งเปนพรรคการเมืองที่สืบเนื่องมาจากพรรคคอมมิวนิสตแหงสยาม (พคส.) ที่กอตั้งในชวง ทศวรรษ 24706 โดยภายหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 หรือทศวรรษ 2490 พรรคคอมมิวนิสตแหงประเทศ ไทย (เปลี่ยนชื่อตามการเปลี่ยนชื่อประเทศ) ไดเริ่มนโยบายสงสมาชิกพรรคไปยังพื้นที่ตางจังหวัดหรือ ชนบท จากการไดรับอิทธิพลมาจากการปฏิวัติของจีน จนกระทั่งชวง พ.ศ.2495 พคท. สามารถแทรกซึม หาแนวรวมในพื้นที่ภาคอีสานไดหลายจังหวัด และเมื่อเขาสู พ.ศ.2505 จอมพลสฤษดิ์ ธนะรัตน นายกรัฐมนตรีในขณะนั้น ไดดำเนินนโยบายปราบปราบคอมมิวนิสตอยางรุนแรง พคท. จึงออกนโยบาย ใหผูปฏิบัติงานทุกคนออกจากเมืองเขาสูปาในภาคอีสาน6 7 ซึ่งนั้นรวมถึงเทือกเขาภูพานดวย จึงกลาวไดวา นับตั้งแต พ.ศ.2505 เปนตนมา พคท.ไดตั้งมั่นอยูบนแนวเทือกเขาภูพาน 4 ประกอบ คุปรัตน, อันคำวา “สหาย” (Comrade). เขาถึงเมื่อ 13 กุมภาพันธ 2564, เขาถึงไดจาก http://pracob.blogspot.com2009/04/comrade.html 5 ตอไปจะเรียกพรรคคอมมิวนิสตแหงประเทศไทยวา พคท. 6 ทานที่สนใจประเด็นดังกลาว สามารถดูเพิ่มเติมไดที่ เออิจิ มูราชิมา. กำเนิดพรรคคอมมิวนิสตสยาม (พ.ศ. 2473- 2479),แปลโดยโฆษิต ทิพยเทียมพงษ (กรุงเทพฯ: มติชน, 2555) หรือ ศิลปวัฒนธรรม.พรรคคอมมิวนิสตสยาม” แรกเริ่มการ เคลื่อนไหวลัทธิมารกซในสยาม กอนถึงยุค พคท. เขาถึงเมื่อ 13 กุมภาพันธ 2564, เขาถึงไดจาก https://www.silpamag.com/history/article_36771 7 ประชาไท, 200 ป Karl Marx: ธิกานต ศรีนารา – ลัทธิมารกซเขาสูอีสานเมื่อไหร อยางไร?, เขาถึงเมื่อ 13 กุมภาพันธ 2564, เขาถึงไดจาก https://prachatai.com/journal/2018/09/78884
ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 120 ปจจัยสำคัญประการหนึ่งที่ทำใหภูพานเปนฐานที่มั่นสำคัญของ พคท. เปนเทือกเขาขนาดใหญ ที่มีความสลับซับซอน แยกเปนหลายสาขา ตั้งอยูบนเขตรอยตอหลายจังหวัดไมวาจะเปนอุดรธานี นครพนม สกลนคร มุกดาหาร และกาฬสินธุ และใกลกับชายแดนแมน้ำโขงระหวางประเทศไทยและ ประเทศลาว สามารถรับการสนับสนุนจากพรรคคอมมิวนิสตของประเทศเพื่อนบาน ปจจัยภูมิศาสตร ดังกลาวลวนแตสงผลการปฏิบัติงานของ พคท. ไดเปนอยางดี ใน พ.ศ.2508 มีปญญาชนจากเมือง เขารวมกับ พคท. บนภูพาน มีชื่อจัดตั้งวา สหายปรีชา หรือที่รูจักกันในชื่อวาจิตร ภูมิศักดิ์(ภาพที่ 3) ภายหลังจิตร ภูมิศักดิ์ ได ถูกอดีตกำนันตำบลคำบอ และเจาหนาที่ฝาย รัฐ ลอมยิงจนเสียชีวิตที่ทุงนากลางปาละเมาะ ในบานหนองกุง ตำบลคำบอ อำเภอวาริชภูมิ จังหวัดสกลนคร เมื่อวันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2509 ในขณะที่กำลังออกไปหาเสบียง7 8 จิตร ภูมิศักดิ์ ไดฝากผลงานสำคัญไว ในระหวางปฏิบัติงาน พคท. ที่เทือกเขาภูพาน คือเพลง “ภูพานปฏิวัติ” ซึ่งตอมาไดกลายเปน เพลงกระจายเสียงสำคัญของพคท. ที่ไมได ขับรองแคในเขตงานภูพานเทานั้น แตรองทั่ว เขตงานประเทศไทย บงบอกถึงความสำคัญ ของเพลงดังกลาว ตลอดจนเนื้อเพลงที่เนนย้ำ ถึงคำวา “ภูพาน” ที่แสดงถึงความเปนฐาน ที่มั่นสำคัญของพรรคอมมิวนิสต(ภาพที่4) 8 ศิลปวัฒนธรรม, “5 พ.ค. 2509 จิตร ภูมิศักดิ์ จบชีวิตอยางไรคาที่สกลนคร กอนกำเนิดอีกครั้งหลัง 14 ตุลาฯ” เขาถึงเมื่อ 13 กุมภาพันธ 2564, เขาถึงไดจาก https://www.silpa-mag.com/history/article_8924 ภาพที่ 3 อนุสาวรียจิตร ภูมิศักดิ์ ที่อำเภอวาริชภูมิ จังหวัดสกลนคร แนวอีกดานหนึ่งของเทือกเขาภูพาน ที่มา : เดอะ อีสานเรดคอรด. 51 ป “จิตร” สิ้นลม สถานการณไมเปลี่ยนแปลง. เขาถึงเมื่อ 13 กุมภาพันธ 2564 เขาถึงไดจาก https://theisaanrecord.co/2017/05/09/51yearschitphumisak/
ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 121 ภาพที่4 แผนที่แนวเทือกเขาภูพานที่สลับซับซอนเหมาะแกการปฏิบัติงานของ พคท. ที่มา : พุทธพล มงคลวรวรรณ, “ขบวนการคอมมิวนิสตในเขตภูพาน พ.ศ. 2504-2525” (วิทยานิพนธมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2548), 18 “เสียงปนแตกแลว แตกครั้งแรก 7 สิงหา” เหตุการณสำคัญอีกเหตุการณหนึ่งที่บันทึกไวในประวัติศาสตรของเทือกเขาภูพาน คือ วันที่ 7 สิงหาคม พ.ศ. 2508 ที่มีชื่อเรียกวา “วันเสียงปนแตก” พรรคคอมมิวนิสตแหงประเทศไทยไดจับอาวุธ ตอสูและปะทะกับกองกำลังของรัฐบาลไทยเปนครั้งแรก ที่หมูบานนาบัว อำเภอเรณูนคร จังหวัด นครพนม8 9 ซึ่งหมูบานดังกลาวเปนหมูบานชาติพันธุผูไท และไดมีกลุมคนผูไทจากหมูบานดังกลาวเขา รวมกับ พคท. เปนจำนวนมาก นับไดวา ตั้งแต พ.ศ.2508 เปนตนมา ทั่วแนวเทือกเขาภูพานก็เกิดเหตุการณความรุนแรงกัน ระหวางการตอสูของ พคท. กับรัฐบาลไทยมาโดยตลอด 9 นครินทร เมฆไตรรัตน, วันเสียงปนแตก. เขาถึงเมื่อ 13 กุมภาพันธ 2564, เขาถึงไดจาก https://bit.ly/2XW4Wxu
ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 122 ภายหลังวันเสียงปนแตก รัฐบาลไทยไดจัดตั้งกองบัญชาการปองกันและปราบปราม คอมมิวนิสต (บก.ปค.) ขึ้นมา และเปลี่ยนชื่อกองอำนวยการปองกันและปราบปรามคอมมิวนิสต (กอ.ปค.) ใน พ.ศ. 2512 และเปลี่ยนชื่ออีกครั้งเปนกองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายใน ราชอาณาจักร (กอ.รมน.) ใน พ.ศ.2516 และใชชื่อดังกลาวสืบมาจนถึงปจจุบัน หนาที่สำคัญของ กอ.รมน. คือ การปองกันและการเขาปราบปรามคอมมิวนิสต โดยกองกำลัง ผสมของรัฐบาลที่ประกอบไปดวย กองกำลังทหารทั้งสามเหลาทัพ กองกำลังตำรวจ และฝายปกครอง (ซึ่งมีอาสาสมัครรักษาดินแดน-อส.เปนกำลังสำคัญ) และหนวยงานตาง ๆ ที่เกี่ยวของ หมูบานในแนวเทือกเขาภูพานตางไดรับผลกระทบจากเหตุการณดังกลาวเปนอยางมาก หมูบานหลายแหงเปนเสมือนเขาควายที่อยูระหวาง พคท. กับฝายรัฐบาล บางหมูบานรัฐบาลเขาไป ควบคุมจัดการอยางเขมงวด บางหมูบานเขารวมกับ พคท. ตั้งเปนเขตปลดปลอย จากการที่ฝายรัฐเขาไป ปราบปรามอยางรุนแรง จนทำใหในเขตภูพานมีกองกำลังติดอาวุธเปนจำนวนมาก (ภาพที่ 5) ภาพที่ 5 อัตรากำลังพลของ พคท.ในเขตภูพาน ที่มา : พุทธพล มงคลวรวรรณ, “ขบวนการคอมมิวนิสตในเขตภูพาน พ.ศ. 2504-2525” (วิทยานิพนธมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2548), 143 ทั้งนี้ ฝายรัฐบาลไดแบงเขตพื้นที่ความรุนแรงออกเปน 3 สวน คือ พื้นที่สีแดง เปนพื้นที่ที่ พคท.เขาควบคุมและจัดตั้ง เปนพื้นที่ที่มีการปะทะสูรบกันสูง ตอมาเปนพื้นที่สีชมพู ซึ่งเปนพื้นที่ที่ พคท. แทรกซึมเขามาในพื้นที่ แตยังไมไดตั้งรับการจัดตั้งหรือดูแลโดย พคท. และพื้นที่สีขาวเปนพื้นที่ปลอดภัย จากคอมมิวนิสต ในขณะเดียวกัน หลัง พ.ศ.2516 พคท.ก็ไดจัดโครงสราง “พคท.อีสาน” แบงเปน 3 ภาค คือ 1.อีสานเหนือ 2.อีสานใต และ 3.เขตพิเศษอุดรธานีโดยเขตอีสานเหนือ แบงเปนกรรมการจังหวัด ดังนี้ เขต 111 (นครพนม-มุกดาหาร) ประกอบดวยเขตยอย กำแพงเพชร และชัยบุรี เขต 222 (สกลนครหนองคาย) มีเขตยอยคือ สมุทรปราการ และสมุทรสงคราม เขต 333 (นครพนม-กาฬสินธุ-มุกดาหาร) มี
ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 123 เขตยอยคือ ราชบุรี ลพบุรีสิงหบุรี และเพชรบุรี เขต 444 (มุกดาหาร-อำนาจเจริญ-ยโสธร) มีเขตยอย คือ ดงบูรพา เขาชัย และดอยเพชร เขต 555 (สกลนคร-อุดรธานี) มีเขตยอยคือ อาทิตยธานี และ อุทัยธานี เขต 666 (กาฬสินธุ-ขอนแกน) และเขต 999 (กาฬสินธุ-สกลนคร) (ชื่อในวงเล็บเปนชื่อพื้นที่ จริงตามภูมิศาสตร สวนชื่อเขตยอยเปนนามแฝงที่จัดตั้งไมไดตรงกับภูมิศาสตรพื้นที่จริง)9 10 (ภาพที่6) จะเห็นไดวารอบ พื้นที่แนวเทือกเขาภูพานเปน พื้นที่ปฏิบัติการที่สำคัญของ พคท. ที่ทั้ง พคท.และฝายรัฐ ไทยตางพยายามแยงชิงพื้นที่ และมวลชนในพื้นที่ดังกลาว ทำใหเกิดความรุนแรงขึ้นมา หลายครั้งในพื้นที่ ภาพที่6 แผนที่เขตงาน พคท. ในพื้นที่ภาคอีสานเหนือ ที่มา: พุทธพล มงคลวรวรรณ, “ขบวนการคอมมิวนิสตในเขตภู พาน พ.ศ. 2504-2525” (วิทยานิพนธมหาบัณฑิต สาขาวิชา ประวัติศาสตร คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2548), 138 “พอของครูเคยโดน อส.ทำราย เพราะคิดวาสงเสบียงใหกับสหาย” พื้นที่อำเภอเขาวงและพื้นที่ใกลเคียงเปนพื้นที่เขตปฏิบัติงานที่สำคัญของ พคท. ที่ขยายงานมา ทางจากโพนตูม-ดงหลวง มีการขยายตัวลงมาถึงอำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ และอำเภอคำชะอี จังหวัดมุกดาหาร ตั้งแต พ.ศ.2511-2512 จนกระทั่งใน พ.ศ.2513 มีการแบงเขตงานใหม โดยพื้นที่ รอยตออำเภอนาแก-อำเภอเขาวง เรียกวาเขตงานเพชรบุรี และเปนสวนหนึ่งของเขตงาน 999 (ภาพที่ 7) 10 เมธา มาสขาว, ประวัติศาสตรสังคมนิยมอีสาน : อุดร ทองนอย อดีต ส.ส.อายุนอยที่สุดในประเทศไทย จากยโสธร (ตอนที่ 2), เขาถึงเมื่อ 16 สิงหาคม 2564, เขาถึงไดจาก https://theisaanrecord.co/2017/10/21/udon_thongnoi2/
ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 124 ภาพที่ 7 แผนที่เขตงานยอย พคท. ในพื้นที่แนวเทือกเขาภูพานตอนใต ที่มา:พุทธพล มงคลวรวรรณ, “ขบวนการคอมมิวนิสตในเขตภูพาน พ.ศ. 2504-2525” (วิทยานิพนธมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, 2548), 137 บานหวยมวง อำเภอกุฉินารายณ จังหวัดกาฬสินธุ ในขณะนั้นแมจะไมใชพื้นที่สีแดง อันเปน พื้นที่รัฐบาลไดจัดประเภทวาเปนพื้นที่ที่คอมมิวนิสตเขาครอบครองหรือมีบทบาท แตก็เปนพื้นที่สีชมพู10 11 ซึ่งเปนพื้นที่ที่คอมมิวนิสตเขามาแทรกซึมอันเปนสวนหนึ่งของเขตงานเพชรบุรี อันเปนหนวยยอยของ เขตงาน 999 และหลักฐานที่เห็นไดชัด คือ “ถ้ำสหาย” ที่อยูบนภูหัวนา11 12 อันเปนภูเขาที่ใกลกับบาน หวยมวง และเปนจุดการสงเสบียงระหวางสมาชิก พคท. กับชาวบานหวยมวงหรือชุมชนละแวกนั้น “จุดตรงนี้จะเปนจุดที่ที่สหายจะมารับเสบียงที่ชาวบานมาไวให” จากขอมูลอันนอยนิดที่ไดรับรูทำใหผูเขียนไมอาจทราบไดวามีชาวบานหวยมวงนั้นเขารวม เปนแนวรวมกับ พคท.หรือ “เขาปา” เลยหรือไม แตอยางไรก็ดี จากเนื้อเรื่องเลาดังกลาว ปฏิเสธไมไดวา 11 จากคำบอกเลาของชาวบานหวยมวง 12 ภูโหนา -ตามสำเนียงภาษาผูไท
ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 125 ชาวบานหวยมวงนั้น สวนหนึ่งเปนฝายที่รวมมือกับ พคท. ในการจัดหาเสบียงใหสมาชิก พคท. โดย เสบียงที่สำคัญคือ “ขาว” ที่ไดมาจากการทำเกษตรกรรมของชาวบานหวยมวงเอง ซึ่งนับวาเปนเสบียง สำคัญของ พคท. ที่อยูในปาเปนอยางมาก เนื่องจากการใชชีวิตในเขตงานปาเขานั้นจะมีความยากลำบาก ในการทำเกษตรกรรมเพื่อยังชีพเอง ดังนั้นจึงจะตองอาศัยความรวมมือกันระหวาง พคท.กับชาวบานที่ อยูบนที่ราบในการสงเสบียงมาให และการสงเสบียงนี่เอง ก็ถือวาเปนการสวนหนึ่งของความพยายามหา แนวรวมของ พคท. ที่จะนำไปสูการจัดตั้งตอไปอีกดวย “พอของครูเคยโดน อส.ทำราย เพราะคิดวาสงเสบียงใหกับสหาย” ความทรงจำดังกลาวอาจสะทอนใหเห็นถึงการเขามาจัดการปญหาในพื้นที่สีชมพูของรัฐบาล ที่ พยายามไมใหฝายคอมมิวนิสตเขามาแทรกซึมในพื้นที่ แตบอยครั้งฝายกำลังเจาหนาที่รัฐมักเลือกใช ความรุนแรงกับชาวบานเพื่อทำการหามปรามหรือปราบปราม จนสรางความบาดหมางหรือไมพอใจกับ ชาวบาน จนในที่สุด ทำใหชาวบานบางสวนหันเขาไปรวมมือกับ พคท. มากขึ้นแทน ซึ่งปรากฏการณ ดังกลาวเกิดขึ้นทั่วรอบแนวเทือกเขาภูพาน ประเด็นหนึ่งที่นาสนใจ เจาหนาที่รัฐที่ปรากฏในนเนื้อเรื่องคือ อส. หรืออาสาสมัครรักษา ดินแดน ที่สังกัดฝายปกครองหรือกระทรวงมหาดไทย ซึ่งสวนใหญแลวจะเปนกองกำลังติดอาวุธของรัฐที่ ตั้งอยูในพื้นที่นั้นและพื้นเพสวนใหญเปนบุคคลในทองที่นั้น ๆ แตกตางไปจากกองกำลังทหาร ที่จะ เคลื่อนยายมาจากหนวยทหารที่มีหนวยที่ตั้งมาจากที่อื่นและเปนกลุมคนนอกพื้นที่ ทำให อส.นั้น จะมี ความคุนชินกับบุคลหรือสถานที่ตาง ๆ ของพื้นที่เปนอยางมาก และเปนกลุมคนที่มีสวนเกี่ยวของกับการ กระทำตาง ๆ ที่จะเกิดขึ้นหรือสงผลตอคนในพื้นที่หรือชาวบานไดโดยตรง ชุดความทรงจำหลายอยางที่คนในชุมชนบานหวยมวงเลาถึงความหลังนั้น ไมมีเหตุการณการ ปะทะหรือสูรบกันระหวาง พคท.กับฝายรัฐบาลไทยในพื้นที่ มีเพียงเรื่องของการสงเสบียงอาหารและการ ที่กองกำลังของฝายรัฐบาลพยายามเขามาควบคุมจัดการในพื้นที่ดังกลาว อาจบอกไดวาพื้นที่ในสวนของ อำเภอกุฉินารายณนั้น ยังไมใชพื้นที่สีแดงที่มีความรุนแรงมากนัก แตเปนพื้นที่ พคท. พยายามแทรกซึม เขามาขยายเขตงานจากพื้นที่ภูพานทางตอนเหนือซึ่งเปนฐานที่มั่นเดิม ขยายลงมาในพื้นที่ทางตอนใต ของแนวเทือกเขาภูพานแลวก็ตามที ในขณะเดียวกัน พื้นที่ใกลเคียงบานหวยมวง อำเภอกุฉินารายณนั้น ก็มีบันทึกถึงเหตุการณ ความรุนแรงไวเหมือนกัน คือ กลุมเด็กชายวัยรุนที่บานซง ตำบลกุดปลาคาว อำเภอเขาวง จังหวัด กาฬสินธุ (อยูทางทิศเหนือของหมูบานหวยมวงไปประมาณ 18 กิโลเมตร.) ถูกยิงเสียชีวิตที่ทุงนาจำนวน 4 คน บาดเจ็บ 2 คน ระหวางเดินทางไปเก็บลูกตาล จากเจาหนาที่ อส. ซึ่งจากชุดความทรงจำของ ชาวบานนั้น บันทึกไววา "อส.เปนสิบคนลอมยิงเด็กชาย 6 คน ที่ตายคาที่ก็มี วิ่งหนีไปก็โดนตามไปยิงจน
ถ้ำสหาย : บานหวยมวงกับคอมมิวนิสตและความรุนแรงในยุคสงครามเย็น | ภาณุพงศ ชลสวัสดิ์ 126 ตายคาหวยก็มี ไปหลบในกองฟางก็ลากออกมายิง สวนจันทรหนีลงไปซอนในบอน้ำที่มีกอบัวขึ้นเต็มหมด เลยรอดมาได" โดยเหตุการณดังกลาวเกิดขึ้นภายหลังจากโจมตีฐานเจาหนาที่รัฐของพคท. ทำใหฝาย รัฐสูญเสียกำลังไป จึงทำใหเกิดการแกแคนเกิดขึ้นจากเจาหนาที่ อส. โดยเหตุการณดังกลาวเกิดขึ้น ในชวง พ.ศ.2510-251113 กรณีหนึ่งที่เกิดขึ้นใกลเคียงกัน คือ เหตุการณเผาหมูบานนาหินกอง ตำบลกกตูม อำเภอ ดงหลวง จังหวัดมุกดาหาร (ขณะเกิดเหตุขึ้นกับ อำเภอนาแก จังหวัดนครพนม, อยูทางทิศเหนือ หาง จากหมูบานหวยมวงไปประมาณ 28 กิโลเมตร) ที่เกิดในชวงประมาณ พ.ศ.2516-2517 ซึ่งเปนหมูบาน ของกลุมคนชาติพันธุบรูที่อาศัยอยูตามแนวเทือกเขาภูพาน ทาง พคท.ไดเขาไปจัดตั้งเปนเขตปลดปลอย จากอำนาจรัฐ แตทวาทางเจาหนาที่รัฐเขาไปปราบปราม ยึดพื้นที่คืน และเผายุงขาวและบานเรือนใน หมูบานทิ้ง ตลอดจนตองถูกอพยพไปอยูในแคมปชั่วคราวในอำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุมีสภาพชีวิตที่ ลำบาก อาหารที่มีก็ไมเพียงพอ ตองไปขออาศัยกินขาวตามบานชาวบานซึ่งเปนชาวผูไท13 14 นอกจากบานนาหินกองแลว ในความทรงจำของคนในพื้นที่ ยังมีบานปากชอง ซึ่งอยูใกลกันที่ โดนเผาอีกดวย ตลอดจนมีเหตุการณเจาหนาที่รัฐสังหารคนหนุมในหมูบานอยางโหดรายดวยการฆาตัด คอ นำเอาหัวไปประจานอยูที่บานนาตาหลิ่ว ตำบลหนองผือ อำเภอเขาวง จังหวัดกาฬสินธุ(อยูทางทิศ เหนือ หางจากหมูบานหวยมวงไปประมาณ 20 กิโลเมตร)ซึ่งตองการสรางความหวาดกลัวใหกับชาวบาน แตก็ผลเสียตามมาเปนอยางมาก เพราะทำใหชาวบานหันเขาไปรวมกับ พคท. ซึ่งดูเปนที่พึ่งไดมากกวา เจาหนาที่รัฐ14 15 ขอมูลดังกลาว พอทำใหเราเห็นไดวาอำเภอเขาวงที่อยูทางเหนือของอำเภอกุฉินารายณ เปน พื้นที่พบการปะทะหรือความรุนแรงของเหตุการณมากกกวาอำเภอกุฉินารายณที่อยูตอนลาง แตเรื่องเลา จากบานหวยมวง (เปนเขตรอยตอระหวางอำเภอกุฉินารายณ-เขาวง) เราจะเห็นถึงการเคลื่อนไหวของ พคท. ที่เขามาในพื้นที่ดังกลาว เพื่ออาจจะขยายเขตงานใหกวางขึ้นหรืออาจะหลีกเลี่ยงความเสี่ยงใน พื้นที่อำเภอเขาวงที่เจาหนาที่รัฐจับตาอยู และในขณะเดียวกัน ภาพของหมูบานหวยมวง เราก็เห็นถึง ความพยายามของเจาหนาที่รัฐที่ “เขมงวด” อยางรุนแรง (ทำรายชาวบาน) เพื่อไมให พคท. แทรกซึม เขามาในพื้นที่นั้นเหมือนกัน 13 ศรายุธ ตั้งประเสริฐ, ตามรอยน้ำตาในเพลง-เรื่องเลาทองถิ่น ความรุนแรงโดยรัฐจากอดีตถึงปจจุบัน (จบ). เขาถึง เมื่อ 16 สิงหาคม 2564, เขาถึงไดจาก https://prachatai.com/journal/2020/02/86413 14 เรื่องเดียวกัน. 15 เรื่องเดียวกัน.