145 (ความอยากได้กระเป๋า) • จากสถานการณ์ดังกล่าว สามารถดับทุกข์ได้อย่างไร (การคิดโดยใช้ปัญญาไตร่ตรองและเห็นว่ายังมีกระเป๋าที่สามารถใช้ได้อยู่หลายใบ) • จากสถานการณ์เกี่ยวข้องกับหลักธรรมเรื่องใด (อริยสัจ 4 คือ ทุกข์ และสมุทัย) 2. นักเรียนศึกษาและรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับเรื่องอริยสัจ 4 : ทุกข์และสมุทัย จากหนังสือเรียนและ แหล่งการเรียนรู้อื่น ๆ เพิ่มเติม ขั้นที่ 2 ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ 3. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับเรื่องอริยสัจ 4 : ทุกข์ โดยใช้คำถาม ดังนี้ • ทุกข์ในความหมายของอริยสัจ 4 คืออะไร (ตัวอย่างคำตอบ คือ สิ่งที่หลุดพ้นได้ยาก เช่น ความทุกข์ทางกาย และความทุกข์ทางใจ) • ที่เกิดแห่งทุกข์คืออะไร (ตัวอย่างคำตอบ คือ ขันธ์ 5 และอายตนะ 6) • พระพุทธศาสนาสอนวิธีการดับทุกข์อย่างไร (ตัวอย่างคำตอบ ทุกข์ต้องดับด้วยการรู้เท่าทันความเป็นจริงด้วยปัญญา) • ขันธ์ 5 คืออะไร และประกอบด้วยอะไรบ้าง (ขันธ์ 5 คือ องค์ประกอบที่รวมกันเข้าเป็นชีวิต 5 ประการ ประกอบด้วย รูป เวทนา สัญญา สังขาร และวิญญาณ) • อายตนะ 6 คืออะไร และประกอบด้วยอะไรบ้าง (อายตนะ 6 หมายถึง สิ่งที่เชื่อมต่อก่อให้เกิดความรู้ ประกอบด้วย อายตนะภายในและอายตนะ ภายนอก) 4. นักเรียนจำแนกหลักธรรมแห่งทุกข์ที่ควรรู้ แล้วสรุปความรู้เป็นความคิดรวบยอดลงใน แผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง หลักธรรม แห่งทุกข์ที่ควรรู้ รายละเอียด 1. ขันธ์ 5 ขันธ์ แปลว่า กอง หรือส่วนประกอบของชีวิตมี 5 อย่าง ได้แก่ 1. รูป คือ สิ่งที่จับต้องได้ สัมผัสได้ คือ ร่างกาย 2. เวทนา คือ ความรู้สึกต่าง ๆ ที่เกิดขึ้น เช่น สุข ทุกข์ 3. สัญญา คือ ความจำได้หมายรู้ จดจำสิ่งต่าง ๆ 4. สังขาร คือ ความรู้สึกนึกคิดปรุงแต่งกายในใจ 5. วิญญาณ คือ การรับรู้หรือการรู้แจ้งในอารมณ์ต่าง ๆ ขันธ์ 5 สรุปโดยย่อเป็น 2 อย่าง คือ รูป ส่วนที่จับต้องสัมผัสได้ ได้แก่ข้อ 1 นาม ส่วนที่จับต้องสัมผัสไม่ได้ ได้แก่ ข้อ 2-5 2. อายตนะ 6 อายตนะ คือ ทางเชื่อมต่อหรือช่องทางแห่งการรับรู้ขันธ์ 5 แบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ อายตนะภายใน 6 และอายตนะภายนอก 6 ทั้ง 2 ส่วน มักจะมาเป็นคู่ ๆ กันเสมอ ได้แก่ อายตนะภายใน อายตนะภายนอก
146 1. ตา คู่กับ 1. รูป 2. หู คู่กับ 2. เสียง 3. จมูก คู่กับ 3. กลิ่น 4. ลิ้น คู่กับ 4. รส 5. กาย คู่กับ 5. โผฏฐัพพะ (การสัมผัส) 6. ใจ คู่กับ 6. ธรรมารมณ์ (ใจรู้ ใจคิด) 5. นักเรียนวิเคราะห์เกี่ยวกับวิธีการนำหลักธรรมแห่งทุกข์ไปปฏิบัติในชีวิตประจำวัน แล้วสรุปความรู้ เป็นความคิดรวบยอดลงในแผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง 6. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับเรื่องอริยสัจ 4 : สมุทัย โดยใช้คำถาม ดังนี้ • สมุทัยในอริยสัจ 4 คืออะไร (ตัวอย่างคำตอบ คือ ต้นตอที่ทำให้เกิดทุกข์) • ต้นตอหรือสาเหตุแห่งทุกข์มีอะไรบ้าง (ตัวอย่างคำตอบ กามตัณหา ภวตัณหา วิภวตัณหา) • การรู้และเข้าใจเหตุแห่งทุกข์มีความสำคัญอย่างไร ตามความหมายของอริยสัจ 4 (ตัวอย่างคำตอบ การรู้ต้นตอแห่งทุกข์ เราสามารถดับทุกข์ได้) 7. นักเรียนจำแนกหลักธรรมที่ควรละหรือสมุทัย แล้วสรุปความรู้เป็นความคิดรวบยอดลงในแผนภาพ ความคิด ดังตัวอย่าง ร่างกายของมนุษย์เป็น สิ่งที่ไม่จีรังยั่งยืนและ สามารถสูญสลายได้ ควรปล่อยวางจากชีวิต และร่างกาย ควรระงับอารมณ์ ไม่หลงติดในสิ่งต่าง ๆ ทั้งทางหู ตา จมูก ลิ้น กายและใจ วิธีการนำหลักธรรม แห่งทุกข์ไปปฏิบัติ ในชีวิตประจำวัน
147 • หลักกรรม • เหตุปัจจัยของหลักกรรม • อกุศลกรรมบถ 10 หลักกรรม วจีกรรม คือ การกระทำที่แสดงออกทางวาจา กายกรรม คือ การกระทำที่แสดงออกทางกาย มโนกรรม คือ การกระทำที่แสดงออกทางใจ เหตุปัจจัยของหลักกรรม กรรมดี กรรมชั่ว สมบัติ 4 • คติสมบัติ อยู่ในถิ่นดี • อุปธิสมบัติ สุขภาพร่างกายดี • กาลสมบัติ กระทำสิ่งดีถูกเวลา • ปโยคสมบัติ องค์ประกอบดีพร้อม วิบัติ 4 • คติวิบัติ เกิดในถิ่นไม่ดี • อุปธิวิบัติ ร่างกายสุขภาพไม่ดี • กาลวิบัติ เกิดในสมัยที่บ้านเมืองเกิดวิกฤต • ปโยควิบัติ องค์ประกอบไม่อำนวย อกุศลกรรมบถ 10 ทำความชั่วทางกาย (กายทุจริต) ลักทรัพย์ ทำความชั่วทางใจ (มโนทุจริต) คิดพยาบาท ปองร้ายผู้อื่น คิดปองร้าย ผู้อื่น คิดโลภ อยากได้ ของผู้อื่น เห็นผิด จากทำนอง คลองธรรม พูด โกหก ฆ่าสัตว์ ล่วงเกิน ทางเพศ
148 • อบายมุข 6 8. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด โดยใช้คำถาม ดังนี้ • นักเรียนแก้ปัญหาความทุกข์ของตนเองอย่างไร (ตัวอย่างคำตอบ ใช้ปัญญาไตร่ตรอง ไม่ให้อารมณ์อยู่เหนือเหตุผล อบายมุข 6 หนทางนำไปสู่ความเสื่อม 6 ประการ ติดสุราและของมึนเมา เที่ยวกลางคืน ชอบเที่ยวดูการละเล่น เล่นการพนัน คบคนชั่วเป็นมิตร เกียจคร้านทำการงาน ทำความชั่วทางวาจา (วจีทุจริต) พูด ส่อเสียด พูด หยาบคาย พูดเพ้อเจ้อ ไร้สาระ
149 ชั่วโมงที่ 2 ขั้นที่ 3 ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ 9. นักเรียนแบ่งกลุ่ม เพื่อศึกษาเกี่ยวกับการนำหลักธรรมที่สนใจไปปฏิบัติ แล้ววิเคราะห์ว่าผลการ ปฏิบัติที่เกิดขึ้นต่อตนเองและต่อสังคมเป็นอย่างไร แล้วสรุปความรู้เป็นความคิดรวบยอดลงในแผนภาพ ความคิด ดังตัวอย่าง 10. นักเรียนตรวจสอบความถูกต้องเรียบร้อยของผลงาน หากพบข้อผิดพลาดให้ปรับปรุงแก้ไข ให้ดีขึ้น 11. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็นความรู้ร่วมกัน ดังนี้ ทุกข์เป็นหมวดธรรมเบื้องต้นในอริยสัจ 4 ที่แสดงให้เห็นการเกิด แก่ เจ็บ ตาย ความไม่สบายกาย และใจ ซึ่งเป็นธรรมชาติที่มนุษย์ต้องรับรู้ตามสภาพที่เป็นจริงด้วยปัญญา ส่วนสมุทัย เป็นหลักธรรมศึกษา ให้รู้เท่าทันเหตุที่เกิดแห่งทุกข์ เพื่อละเหตุแห่งทุกข์ ชั่วโมงที่ 3 ขั้นที่ 4 ขั้นสื่อสารและนำเสนอ 12. ครูกล่าวทักทายนักเรียน และสร้างบรรยากาศในชั้นเรียน 13. นักเรียนออกมานำเสนอผลงานหน้าชั้นเรียน 14. นักเรียนร่วมกันอภิปรายสรุปเกี่ยวกับวิธีการทำงานให้เห็นการคิดเชิงระบบและวิธีการทำงาน ที่มีแบบแผน 15. นักเรียนประเมินตนเอง โดยเขียนแสดงความรู้สึกหลังการเรียนและหลังการทำกิจกรรม ผลการปฏิบัติ ต่อตนเอง (มีสติรู้เท่าทันสภาพที่เป็นจริงของ ธรรมชาติ ดำเนินชีวิตด้วยความไม่ประมาท ทำให้ชีวิตมีความสุขและสมดุล) ผลการปฏิบัติ (สังคมเกิดความสงบสุขเพราะดำเนินชีวิต ด้วยการรู้เท่าทันสภาพที่เป็นจริง ไม่เบียดเบียนกัน มีความเมตตาต่อกัน) ผลการปฏิบัติ ต่อสังคม การนำหลักธรรมไปปฏิบัติ (ขันธ์ 5: ให้เข้าใจว่าร่างกายมนุษย์ ประกอบด้วย 2 ส่วน คือ รูปกับนาม ล้วนตก อยู่ในอำนาจของการเปลี่ยนแปลง 3 ลักษณะ คือ ไม่เที่ยง คงทนอยู่ในสภาพเดิมไม่ได้ และไม่ใช่ตัวตนของใครที่แท้จริง อายตนะ 6 : สอนให้รู้สำรวมระวังอารมณ์ ที่ผ่านมาทางตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ ไม่ตกเป็นทาสเพราะการหลงไปยึดติด)
150 ในประเด็นต่อไปนี้ • สิ่งที่นักเรียนได้เรียนรู้ใน 3 คาบที่ผ่านมาคืออะไร • นักเรียนมีส่วนร่วมกิจกรรมในกลุ่มมากน้อยเพียงใด • เพื่อนนักเรียนในกลุ่มมีส่วนร่วมกิจกรรมในกลุ่มมากน้อยเพียงใด • นักเรียนพอใจกับการเรียนในวันนี้หรือไม่ เพียงใด • นักเรียนจะนำความรู้ที่ได้นี้ไปใช้ให้เกิดประโยชน์แก่ตนเอง ครอบครัว และสังคมทั่วไป ได้อย่างไร จากนั้นแลกเปลี่ยนตรวจสอบขั้นตอนการทำงานทุกขั้นตอนว่าจะเพิ่มคุณค่าไปสู่สังคม เกิดประโยชน์ต่อสังคมให้มากขึ้นกว่าเดิมในขั้นตอนใดบ้าง สำหรับการทำงานในครั้งต่อไป 9. สื่อการเรียนการสอน 1. ชิ้นงานที่ 1 เรื่อง การเผยแผ่พระพุทธศาสนาเข้าสู่ประเทศเพื่อนบ้าน 2. หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน พระพุทธศาสนา ม. 2 3. แบบฝึกทักษะ รายวิชาพื้นฐาน พระพุทธศาสนา ม. 2 หน้า 110 การวัดและการประเมินผล การวัดและประเมินผลด้าน วิธีการวัด เครื่องมือวัด เกณฑ์การประเมิน 1. อธิบายอริยสัจ 4 ในเรื่อง ทุกข์ และสมุทัย (K) วัดจากการตรวจการ ทำใบงาน ตรวจแบบฝึกหัดหน้า 110 ใบงานที่ 14 แบบฝึกหัดในหนังสือ เรียน ตอบคำถามถูกมาก มากกว่าร้อยละ 70 2. จำแนกและวิเคราะห์ หลักธรรมอริยสัจ 4 ในหมวด ทุกข์ และสมุทัย (P) ตรวจใบงานที่ 14 ตรวจแบบฝึกหัดหน้า 110 ใบงานที่ 14 แบบฝึกหัดในหนังสือ เรียน ตอบคำถามถูกมาก มากกว่าร้อยละ 70 3. เห็นความสำคัญในการนำ หลักธรรมไปปฏิบัติใช้ใน ชีวิตประจำวัน (A การสังเกตพฤติกรรม ความสนใจและ ตั้งใจเรียน แบบสังเกตพฤติกรรม ความสนใจและ ตั้งใจเรียน ได้คะแนนในระดับ 3 ขึ้นไป
151 11. บันทึกผลหลังการจัดการเรียนรู้ สรุปผลหลังการจัดการเรียนรู้ 1.1 นักเรียน จำนวน......................คน ผ่านจุดประสงค์การเรียนรู้....................คน คิดเป็นร้อยละ…………............ ไม่ผ่านจุดประสงค์การเรียนรู้................คน คิดเป็นร้อยละ....................... นักเรียนไม่ผ่านมีดังนี้…………………………………………………………………………………………….………………………… 1.2 นักเรียนมีความรู้ความเข้าใจ(K).................................................................................................................... …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1.3 นักเรียนมีความรู้เกิดทักษะ(P)....................................................................................................................... ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 1.4 นักเรียนมีเจตคติ ค่านิยม คุณธรรม จริยธรรม (A)........................................................................................ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ปัญหา อุปสรรค และแนวทางแก้ไข ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................................................................ ข้อเสนอแนะ ............................................................................................................................. ................................................ ............................................................................................................................. ................................................ ลงชื่อ…………………………..…………………ครูผู้สอน (นางสาวขวัญนภา ศรีชาติ) ตำแหน่ง นักศึกษาฝึกประสบการณ์วิชาชีพครู …………../……………./………… 12. ความคิดเห็นครูพี่เลี้ยง ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ลงชื่อ……………………………………….. (นางวราภรณ์ อุ่นเที่ยว) ครูพี่เลี้ยง …………../……………./…………
152 11. ความคิดเห็น/ข้อเสนอแนะผู้บริหาร ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ลงชื่อ ……………………………………… รองผู้อำนวยการสถานศึกษาฝ่ายวิชาการ (นายไมตรี ภูสอดสี) …………../……………./………… 12. ความคิดเห็น/ข้อเสนอแนะผู้อำนวยการสถานศึกษา ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................................................................ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ลงชื่อ……………………..………………..…… ผู้อำนวยการสถานศึกษา (นาางสาวอารีรัตน์ นุตะภิบาล) …………../……………./…………
153 ภาคผนวก
154 แบบฝึกหัดที่ 14 คำชี้แจง : นักเรียนหาข่าวเกี่ยวกับปัญหาต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในสังคม จากนั้นวิเคราะห์ข้อมูลแล้วสรุปความรู้ ลงในแผนภาพความคิด • หัวข้อข่าว • สรุปข่าว ปัญหา สาเหตุ ผลที่เกิดขึ้น แนวทางแก้ไขปัญหา• หลักธรรมที่จะนำมาใช้แก้ปัญหา • วิธีแก้ไขปัญหา
155 แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 15 กลุ่มสาระการเรียนรู้ สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 หน่วยการเรียนรู้ที่8 ธรรมคุณและข้อธรรมสำคัญในกรอบอริยสัจ 4 เวลาเรียน 11 ชั่วโมง เรื่อง ความหมายของอริยสัจ 4 นิโรธและมรรค เวลา 3 ชั่วโมง สอนวันที่.....................เดือน...................................พ.ศ.................... ************************************************************************************************** 1. มาตรฐานการเรียนรู้/ตัวชี้วัด มาตรฐาน ส 1.1 รู้และเข้าใจประวัติ ความสำคัญ ศาสดา หลักธรรมของพระพุทธศาสนาหรือศาสนาที่ ตนนับถือและศาสนาอื่น มีศรัทธาที่ถูกต้อง ยึดมั่น และปฏิบัติตามหลักธรรมเพื่ออยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข 2. ตัวชี้วัด ส 1.1 ม.2/8 อธิบายธรรมคุณและข้อธรรมสำคัญในกรอบอริยสัจ 4 หรือหลักธรรมของศาสนาที่ตนนับถือ ตามที่กำหนด เห็นคุณค่าและนำไปพัฒนา แก้ปัญหาของชุมชนและสังคม 3. สาระสำคัญ นิโรธเป็นธรรมที่เกิดผลจากสภาวทุกข์ดับไปจากการดับเหตุแห่งทุกข์ เป็นธรรมที่ควรบรรลุ มรรคเป็นทาง ดำเนินไปสู่การดับทุกข์ตามอริยมรรคมีองค์ 8 เป็นทางสายกลาง 8 ประการ ได้แก่ เห็นชอบ คิดชอบ เจรจาชอบ การงานชอบ เลี้ยงชีพชอบ เพียรชอบ ระลึกชอบ และตั้งจิตมั่นชอบ 4. จุดประสงค์ 1. อธิบายอริยสัจ 4 ในเรื่องนิโรธและมรรค (K) 2. จำแนกและวิเคราะห์หลักธรรมอริยสัจ 4 ในหมวดนิโรธและมรรค (P) 3. เห็นความสำคัญในการนำหลักธรรมไปปฏิบัติใช้ในชีวิตประจำวัน (A) 5. สาระการเรียนรู้ 1. นิโรธ 2. มรรค 6. คุณลักษณะอันพึงประสงค์ 1. ใฝ่เรียนรู้ 2.มุ่งมั่นในการทำงาน 7. สมรรถนะของผู้เรียน 1. ความสามารถในการคิด 2. ความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต 8. การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ : GPAS 5 Steps ชั่วโมงที่ 1 ขั้นที่ 1 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล 1. นักเรียนร่วมกันสนทนาเกี่ยวกับนิโรธ โดยใช้คำถาม ดังนี้ • นิโรธ หมายถึงอะไร (คือ ธรรมที่ดับทุกข์) • เพราะเหตุใดจึงกล่าวว่านิโรธเป็นธรรมที่ควรทำให้รู้แจ้ง (ตัวอย่างคำตอบ นิโรธ เป็นแนวทาง แห่งการดับทุกข์ การรู้แจ้งทำให้เราสามารถดับทุกข์ได้อย่างถูกวิธี) 2. นักเรียนอภิปรายเป็นความรู้เพิ่มเติมร่วมกันเกี่ยวกับนิโรธ ดังนี้ นิโรธ คือ ธรรมที่ดับความทุกข์ ความสำรอกออกซึ่งกิเลส สลัดทิ้งปลดปล่อยไม่มีเยื่อใยในสมุทัยอันเป็นบ่อ เกิดแห่งทุกข์โดยสิ้นเชิง
156 3. นักเรียนร่วมกันสนทนาเกี่ยวกับมรรค โดยใช้คำถาม ดังนี้ • มรรค หมายถึงอะไร (มรรค หมายถึง ทางสายกลาง มัชฌิมาปฏิปทา) • มรรคในความหมายทางพระพุทธศาสนามีอะไรบ้าง (ตัวอย่างคำตอบ ประกอบด้วยเห็นชอบ คิดชอบ เจรจาชอบ การงานชอบ เลี้ยงชีวิตชอบ เพียรชอบ ระลึกชอบ ตั้งจิตมั่นชอบ) 4. นักเรียนศึกษาและรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับเรื่อง นิโรธ และมรรค จากหนังสือเรียนและแหล่ง การเรียนรู้อื่น ๆ เพิ่มเติม ขั้นที่ 2 ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ 5. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับหลักธรรมนิโรธเรื่องสุข 2 โดยใช้คำถาม ดังนี้ • สุข หมายถึงอะไร (ตัวอย่างคำตอบ ความสบายทั้งกายและใจ) • สามิสสุขคืออะไร (ตัวอย่างคำตอบ ความสุขที่ได้จากสัมพันธ์ทั้ง 5 คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย) • นิรามิสสุขคืออะไร (ตัวอย่างคำตอบ คือ ความสุขทางใจที่ได้จากตนเองปฏิบัติ) • สุขในนิโรธในความหมายของพระพุทธศาสนา คือสุขในความหมายใด (ตัวอย่างคำตอบ คือ นิรา มิสสุข) 6. นักเรียนจำแนกหลักธรรมเรื่อง สุข 2 แล้วสรุปความรู้เป็นความคิดรวบยอดลงในแผนภาพความคิดดัง ตัวอย่าง ชั่วโมงที่ 2 7. นักเรียนวิเคราะห์ลักษณะหรือข้อปฏิบัติของมรรคที่เรียกว่ามรรคมีองค์ 8 แล้วสรุปความรู้ เป็นความคิดรวบยอดลงในแผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง สุข สามิสสุข นิรามิสสุข ความสุขของสามัญชนทั่วไป ที่เกิดจากการบริโภคปัจจัย 4 ที่ได้รับมาโดยสุจริต ไม่ผิด กฎหมาย ความสุขของพระอริยบุคคล คือ มีจิตใจที่ประเสริฐ ไม่โลภ ไม่โกรธ และไม่หลง สัมมาทิฏฐิ : เห็นชอบ สัมมาสังกัปปะ : คิดชอบ สัมมาวาจา : เจรจาชอบ สัมมากัมมันตะ : การงานชอบ สัมมาอาชีวะ : เลี้ยงชีวิตชอบ ชอบ สัมมาวายามะ : เพียรชอบ สัมมาสติ : ระลึกชอบ สัมมาสมาธิ : ตั้งจิตมั่นชอบ มรรค
157 8. นักเรียนจำแนกและวิเคราะห์เกี่ยวกับหลักธรรมที่พึงปฏิบัติเพื่อนำไปสู่ความดับทุกข์ แล้วสรุป ความรู้เป็นความคิดรวบยอดลงในแผนภาพความคิด • บุพนิมิตของมัชฌิมาปฏิปทา • กุศลกรรมบถ 10 • สติปัฏฐาน 4 ความมีกัลยาณมิตร ความถึงพร้อมด้วยศีล ความถึงพร้อมด้วยฉันทะ ความถึงพร้อมด้วยสัมมาทิฏฐิ ความถึงพร้อมด้วยความไม่ประมาท ความถึงพร้อมด้วยโยนิโสมนสิการ ความถึงพร้อมที่จะฝึกฝนตนเอง บุพนิมิตของ มัชฌิมาปฏิปทา กุศลกรรมบถ 10 ทางแห่งความดี ความเจริญ ความฉลาด กายสุจริต : การทำความดีทางกาย • มีเมตตา งดเว้นจากการฆ่า และเบียดเบียนสัตว์มีชีวิต • ประกอบอาชีพสุจริต งดจากการหาทรัพย์สินโดยมิชอบ • สำรวมระวังในกาม ไม่ประพฤติผิดประเวณี บุตรภรรยา สามีผู้อื่น วจีสุจริต : การทำความดีทางวาจา • มีความสัตย์ไม่กล่าวคำเท็จ • มีความเมตตาไม่พูดส่อเสียด ทำให้เกิดแตกความสามัคคี • มีความสุภาพ ไม่กล่าวคำหยาบคาย • มีสติขณะพูด ไม่กล่าวคำเพ้อเจ้อ มโนสุจริต : การทำความดีทางใจ • พอใจในสิ่งที่ตนมีไม่โลภอยากได้ของผู้อื่น • รู้จักการให้อภัยไม่คิดพยาบาทปองร้ายผู้อื่น • มีความเห็นตามทำนองคลองธรรม มีสัมมาทิฏฐิ
158 ชั่วโมงที่ 3 • มงคล 38 สติปัฏฐาน 4 กายานุปัสสนา เวทนานุปัสสนา ธัมมานุปัสสนา จิตตานุปัสสนา การตั้งสติพิจารณาธรรม ให้รู้เห็นตามความเป็นจริง การตั้งสติพิจารณาจิต เป็นฐาน การตั้งสติพิจารณาร่างกาย เป็นฐาน การตั้งสติพิจารณาเวทนา เป็นฐาน มงคล 38 เว้นจากความชั่วทั้งปวง ประพฤติธรรม เว้นจากการดื่มน้ำเมา สิ่งที่นำความสุขความเจริญ สู่ชีวิตของผู้ปฏิบัติ
159 9. นักเรียนวิเคราะห์และเสนอแนวทางการปฏิบัติตนตามหลักอริยสัจ 4 พร้อมบอกผลที่เกิดขึ้นจาก การปฏิบัติที่มีต่อตนเองและสังคม แล้วสรุปความรู้เป็นความคิดรวบยอดลงในแผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง 10. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด โดยใช้คำถาม ดังนี้ • นักเรียนจะนำแนวคิดทางสายกลางมาพัฒนาตนเองอย่างไร (ตัวอย่างคำตอบ แบ่งเวลาในการทำสิ่งต่าง ๆ อย่างพอดี ไม่ตึงเกินไป ไม่หย่อนเกินไป) ขั้นที่ 3 ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ 11. นักเรียนหาข่าวเกี่ยวกับปัญหาต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในสังคม จากนั้นวิเคราะห์ข้อมูลแล้วสรุปความรู้ ลงในแผนภาพความคิดในชิ้นงานที่ 9 เรื่อง อริยสัจ 4 12. นักเรียนตรวจสอบความถูกต้องเรียบร้อยของชิ้นงาน หากพบข้อผิดพลาดให้ปรับปรุงแก้ไข ให้ดีขึ้น 13. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็นความรู้ร่วมกัน ดังนี้ นิโรธเป็นธรรมที่เกิดผลจากสภาวทุกข์ดับไปจากการดับเหตุแห่งทุกข์ เป็นธรรมที่ควรบรรลุ มรรค เป็นทางดำเนินไปสู่การดับทุกข์ตามอริยมรรคมีองค์ 8 เป็นทางสายกลาง 8 ประการ ได้แก่ เห็นชอบ คิดชอบ เจรจาชอบ การงานชอบ เลี้ยงชีพชอบ เพียรชอบ ระลึกชอบ และตั้งจิตมั่นชอบ ขั้นที่ 4 ขั้นสื่อสารและนำเสนอ 14. นักเรียนออกมานำเสนอชิ้นงานหน้าชั้นเรียน 15. นักเรียนร่วมกันอภิปรายสรุปเกี่ยวกับวิธีการทำงานให้เห็นการคิดเชิงระบบและวิธีการทำงาน ที่มีแบบแผน ขั้นที่ 5 ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่าบริการสังคมและจิตสาธารณะ 16. นักเรียนแบ่งกลุ่ม 4 กลุ่มเพื่อทำงานกลุ่ม กล่องส่องธรรมอริยสัจ 4 17. นักเรียนประเมินตนเองหลังการเรียน ในประเด็นต่อไปนี้ • สิ่งที่นักเรียนได้เรียนรู้ในวันนี้คืออะไร ต่อตนเอง ทำให้เข้าใจชีวิตและไม่เกิดความทุกข์ ผลที่เกิดขึ้น ถ้าคนในสังคมไม่ทุกข์ มีแต่ความสุข ก็จะทำให้สังคมเกิดความเจริญมั่นคง ก้าวหน้า ผลการปฏิบัติ ต่อสังคม ผลที่เกิดขึ้น เมื่อเกิดความทุกข์ก็สืบหาว่าอะไร คือสิ่งที่ทำให้เกิดความทุกข์และ หาวิธีการดับทุกข์ แนวทางการปฏิบัติตน ตามหลักอริยสัจ 4
160 • นักเรียนมีส่วนร่วมในกิจกรรมการเรียนรู้มากน้อยเพียงใด • นักเรียนพึงพอใจกับการเรียนรู้ในวันนี้หรือไม่ เพียงใด • นักเรียนจะนำความรู้ที่ได้นี้ไปใช้ให้เกิดประโยชน์แก่ตนเอง ครอบครัว และสังคมทั่วไป ได้อย่างไร จากนั้นแลกเปลี่ยนตรวจสอบขั้นตอนการทำงานทุกขั้นตอนว่าจะเพิ่มคุณค่าไปสู่สังคม เกิดประโยชน์ต่อสังคมให้มากขึ้นกว่าเดิมในขั้นตอนใดบ้าง สำหรับการทำงานในครั้งต่อไป 9. สื่อการเรียนการสอน 1. ชิ้นงานที่ 1 เรื่อง การเผยแผ่พระพุทธศาสนาเข้าสู่ประเทศเพื่อนบ้าน 2. หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน พระพุทธศาสนา ม. 2 3. แบบฝึกทักษะ รายวิชาพื้นฐาน พระพุทธศาสนา ม. 2 หน้า 110 การวัดและการประเมินผล การวัดและประเมินผลด้าน วิธีการวัด เครื่องมือวัด เกณฑ์การประเมิน 1. อธิบายอริยสัจ 4 ในเรื่อง นิโรธ และมรรค (K) วัดจากการตรวจการ ทำใบงาน งานกลุ่ม กล่องส่อง อริยสัจ 4 ใบงานที่ 15 งานกลุ่ม กล่องส่อง อริยสัจ 4 ตอบคำถามถูกมาก มากกว่าร้อยละ 70 2. จำแนกและวิเคราะห์ หลักธรรมอริยสัจ 4 ในหมวด นิโรธ และมรรค (P) ตรวจใบงานที่ 15 งานกลุ่ม กล่องส่อง อริยสัจ 4 ใบงานที่ 15 งานกลุ่ม กล่องส่อง อริยสัจ 4 ตอบคำถามถูกมาก มากกว่าร้อยละ 70 3. เห็นความสำคัญในการนำ หลักธรรมไปปฏิบัติใช้ใน ชีวิตประจำวัน (A การสังเกตพฤติกรรม ความสนใจและ ตั้งใจเรียน แบบสังเกตพฤติกรรม ความสนใจและ ตั้งใจเรียน ได้คะแนนในระดับ 3 ขึ้นไป
161 11. บันทึกผลหลังการจัดการเรียนรู้ สรุปผลหลังการจัดการเรียนรู้ 1.1 นักเรียน จำนวน......................คน ผ่านจุดประสงค์การเรียนรู้....................คน คิดเป็นร้อยละ…………............ ไม่ผ่านจุดประสงค์การเรียนรู้................คน คิดเป็นร้อยละ....................... นักเรียนไม่ผ่านมีดังนี้…………………………………………………………………………………………….………………………… 1.2 นักเรียนมีความรู้ความเข้าใจ(K).................................................................................................................... …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1.3 นักเรียนมีความรู้เกิดทักษะ(P)....................................................................................................................... ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 1.4 นักเรียนมีเจตคติ ค่านิยม คุณธรรม จริยธรรม (A)........................................................................................ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ปัญหา อุปสรรค และแนวทางแก้ไข ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................................................................ ข้อเสนอแนะ ............................................................................................................................. ................................................ ............................................................................................................................. ................................................ ลงชื่อ…………………………..…………………ครูผู้สอน (นางสาวขวัญนภา ศรีชาติ) ตำแหน่ง นักศึกษาฝึกประสบการณ์วิชาชีพครู …………../……………./………… 12. ความคิดเห็นครูพี่เลี้ยง ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ลงชื่อ……………………………………….. (นางวราภรณ์ อุ่นเที่ยว) ครูพี่เลี้ยง …………../……………./…………
162 11. ความคิดเห็น/ข้อเสนอแนะผู้บริหาร ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ลงชื่อ ……………………………………… รองผู้อำนวยการสถานศึกษาฝ่ายวิชาการ (นายไมตรี ภูสอดสี) …………../……………./………… 12. ความคิดเห็น/ข้อเสนอแนะผู้อำนวยการสถานศึกษา ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................................................................ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ลงชื่อ……………………..………………..…… ผู้อำนวยการสถานศึกษา (นาางสาวอารีรัตน์ นุตะภิบาล) …………../……………./…………
163 ภาคผนวก
164
165
166
167 ผลงานนักเรียน
168 แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 16 กลุ่มสาระการเรียนรู้ สังคมศึกษาศาสนาและวัฒนธรรม ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 หน่วยการเรียนรู้ที่ 8 ธรรมคุณและข้อธรรมสำคัญในกรอบอริยสัจ 4 เวลาเรียน 11 ชั่วโมง เรื่อง หลักธรรมของพระพุทธศาสนา อริยสัจ 4 เวลา 1 ชั่วโมง วันที่ เดือน พ.ศ. 2566 ************************************************************************************************** 1. มาตรฐานการเรียนรู้/ตัวชี้วัด มาตรฐาน ส 1.1 รู้และเข้าใจประวัติ ความสำคัญ ศาสดา หลักธรรมของพระพุทธศาสนาหรือศาสนาที่ ตนนับถือและศาสนาอื่น มีศรัทธาที่ถูกต้อง ยึดมั่น และปฏิบัติตามหลักธรรมเพื่ออยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข 2. ตัวชี้วัด อธิบายคุณธรรมและข้อธรรมสำคัญในกรอบอริยสัจ 4 หรือหลักธรรมของศาสนาที่ตนนับถือตามที่ กำหนดเห็นคุณค่าและนำไปพัฒนาแก้ปัญกาของชุมชนและสังคม (ส 1.1 ม. 2/8) 3. สาระสำคัญ อริยสัจ 4 เป็นหลักความจริงแห่งเหตุผลที่สำคัญในการแก้ปัญหา เป็นหัวใจสำคัญของพระพุทธศาสนา ซึ่งสามารถนำหลักธรรมมาใช้เป็นแนวทางในการพัฒนาตนเอง ชุมชนและสังคมให้มีความเจริญมากขึ้น 4. จุดประสงค์ 1. แก้ไขปัญหาตามหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาอริยสัจ 4ได้ (K) 2. ปฏิบัติตนและทำตามขั้นตอนการแก้ไขปัญหาตามหลักอริยสัจ 4 ได้ (P) 3. มีเจตคติที่ดีต่อหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาอริยสัจ 4 ได้อย่างมีเหตุผล (A) 3.สมรรถนะสำคัญของผู้เรียน 1.ความสามารถในการคิดวิเคราะห์ 2.ความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต 3.ความสามารถในการแก้ปัญหา 4.คุณลักษณะอันพึงประสงค์ 1.มีวินัย 2.มุ่งมั่นในการทำงาน 3.ใฝ่เรียนรู้ 5.สาระสำคัญ อริยสัจ 4 เป็นหลักความจริงแห่งเหตุผลที่สำคัญในการแก้ปัญหา เป็นหัวใจสำคัญของพระพุทธศาสนา ซึ่งสามารถนำหลักธรรมมาใช้เป็นแนวทางในการพัฒนาตนเอง ชุมชนและสังคมให้มีความเจริญมากขึ้น 6.สาระการเรียนรู้ 1. อริยสัจ 4 7.การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ โดยใช้กระบวนการ GPAS 5 Steps ขั้นที่ 1 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล 1. ครูสร้างบรรยากาศและสิ่งแวดล้อมในการเรียนรู้โดยการยืดตัว เพื่อให้นักเรียนเกิดความ กระตือรือร้นในการเรียนรู้ในช่วงบ่าย 2. ครูแจ้งจุดประสงค์การเรียนรู้ให้นักเรียนทราบ
169 3. ครูเตรียมคำถามเพื่อกระตุ้นความคิดของนักเรียน เกี่ยวกับเหตุการณ์ในชีวิตประจำวันนักเรียน โดย ใช้คำถามดังต่อไปนี้ - ปัญหาในชีวิตนักเรียนในช่วงนี้มีอะไรบ้าง - นักเรียนแก้ไขปัญหานั้นอย่างไร ขั้นที่ 2 ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ 4.นักเรียนร่วมทำกิจกรรม “ปัญหานี้มีไว้แก้” ผ่านคิวอาร์โค้ด padlet ดังนี้ - นักเรียนกดเข้าลิงค์ https://padlet.com/kwantatha19434/4-l4wsu8uyggfipd80 - นักเรียนกดแสดงความคิดเห็น เพิ่มโพสต์ ในหัวข้อปัญหาของแต่ละคน เช่น ช่วงนี้มาโรงเรียนสาย เพราะนอนดึก , ปวดท้องเป็นประจำ ขั้นที่ 3 ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ 5. ครูบรรยายเนื้อหา ความหมาย ความสำคัญหลักธรรมอริยสัจ4 ประกอบกับสื่อทำมืออริยสัจ 4 ที่ นักเรียนทำในคาบที่แล้ว พร้อมยกตัวอย่างประกอบการสอน ผ่านสื่อการสอน PowerPoint ประกอบการ บรรยาย และอธิบายเนื้อหาเพื่อเติมจากกิจกรรมปัญหานี้มีไว้แก้ 6. นักเรียนทำแบบฝึกหัด อริยสัจ 4 7. นักเรียนตรวจสอบความถูกต้องเรียบร้อยของชิ้นงาน หากพบข้อผิดพลาดให้ปรับปรุงแก้ไขให้ดีขึ้น 8. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็นความรู้ร่วมกัน ดังนี้ - อริยสัจ 4 เป็นหลักคำสอนหนึ่งของพระโคตมพุทธเจ้า แปลว่า ความจริงอันประเสริฐ ความจริงของ พระอริยบุคคล เป็นแบบแผนที่ดีงามที่ชาวพุทธพึงนำไปใช้ในการปฏิบัติตน เพื่อแก้ปัญหา พัฒนากาย วาจา ใจ ในการดำเนินชีวิตประจำวันของตนให้เกิดความสงบสุข ขั้นที่ 4 ขั้นสื่อสารและนำเสนอ 9. ครูยกตัวอย่างปัญหาที่นักเรียนได้เพิ่มโพสต์ลงใน Padlet และร่วมกันอภิปราย การแก้ปัญหานั้น กับนักเรียน 10. ครูสุ่มนักเรียนออกมานำเสนอ ปัญหาของตนเอง และให้เพื่อนนักเรียนช่วยกันแก้ปัญหา ตาม หลักอริยสัจ 4 ขั้นที่ 5 ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า บริการสังคมและจิตสาธารณะ 11.นักเรียนถ่ายรูปชิ้นงานอริยสัจ 4 ใต้คอมเม้นต์ใน padlet 12. นักเรียนร่วมกันแชร์ลิงค์ padlet กิจกรรม ปัญหานี้มีไว้แก้ เพื่อเผยแพร่ความรู้เรื่อง อริยสัจ 4 ออกสู่สาธารณะผ่านทาง Facebook ของนักเรียน 13. นักเรียนประเมินตนเองหลังการเรียน ในประเด็นต่อไปนี้ -นักเรียนพึงพอใจกับการเรียนรู้ในวันนี้หรือไม่ เพียงใด -นักเรียนจะนำความรู้ที่ได้นี้ไปใช้ให้เกิดประโยชน์แก่ตนเอง ครอบครัว และสังคมทั่วไปได้อย่างไร 8. สื่อการเรียนรู้ 1. หนังสือเรียนพระพุทธศาสนา ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 2. PowerPoin หลักธรรมนำชีวิต อริยสัจ 4 4. สื่อการสอนทำมือ อริยสัจ 4 9.การวัดและประเมินผล เครื่องมือวัดและประเมินผล -สังเกตพฤติกรรมนักเรียนรายบุคคล/กลุ่ม
170 -กิจกรรมการเรียนรู้ปัญหามีไว้แก้ จุดประสงค์การเรียนรู้ วิธีการประเมิน เครื่องมือการวัดและประเมิน เกณฑ์การประเมิน 1. แก้ไขปัญหาตามหลักธรรมทาง พระพุทธศาสนาอริยสัจ 4ได้ (K) - ตรวจใบงานอริยสัจ 4 - การตอบคำถาม -ใบงานอริยสัจ 4 -กิจกรรมการเรียนรู้ปัญหานี้มีไว้ แก้ ผานเกณฑการประเมิน ร้อยละ70 ขึ้นไป 2. ปฏิบัติตนและทำตามขั้นตอน การแก้ไขปัญหาตามหลักอริยสัจ 4 ได้ (P) - ตรวจใบงานอริยสัจ 4 - การตอบคำถาม -ใบงานอริยสัจ 4 -กิจกรรมการเรียนรู้ปัญหานี้มีไว้ แก้ ผานเกณฑการประเมิน ร้อยละ70 ขึ้นไป 3. มีเจตคติที่ดีต่อหลักธรรมทาง พระพุทธศาสนาอริยสัจ 4 ได้ อย่างมีเหตุผล (A) - แบบสังเกต พฤติกรรมรายบุคคล - การตอบคำถาม - แบบสังเกต พฤติกรรมรายบุคคล -กิจกรรมการเรียนรู้ปัญหานี้มีไว้ แก้ ผานเกณฑการประเมิน พฤติกรรมระดับ 3 ขึ้นไป 10. ข้อเสนอแนะของหัวหน้ากลุ่มสาระการเรียนรู้ ............................................................................................................................. ............................................. ............................................................................................................................. ............................................. ............................................................................................................................. ............................................ ลงชื่อ ..................................................... ( ....................................................... ) หัวหน้ากลุ่มสาระการเรียนรู้ 11. ข้อเสนอแนะของหัวหน้าสถานศึกษาหรือผู้ที่ได้รับมอบหมาย (ตรวจสอบ/นิเทศ/เสนอแนะ/รับรอง) ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................. ................................................ ลงชื่อ........................................................... ( นายไมตรี ภูสอดสี ) รองผู้อำนวยการสถานศึกษา ฝ่ายวิชาการ
171 11. บันทึกผลหลังการจัดการเรียนรู้ สรุปผลหลังการจัดการเรียนรู้ 1.1 นักเรียน จำนวน......................คน ผ่านจุดประสงค์การเรียนรู้....................คน คิดเป็นร้อยละ…………............ ไม่ผ่านจุดประสงค์การเรียนรู้................คน คิดเป็นร้อยละ....................... นักเรียนไม่ผ่านมีดังนี้…………………………………………………………………………………………….………………………… 1.2 นักเรียนมีความรู้ความเข้าใจ(K).................................................................................................................... …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1.3 นักเรียนมีความรู้เกิดทักษะ(P)....................................................................................................................... ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 1.4 นักเรียนมีเจตคติ ค่านิยม คุณธรรม จริยธรรม (A)........................................................................................ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 11.2 ปัญหา อุปสรรค และแนวทางแก้ไข ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................................................................ 11.3 ข้อเสนอแนะ ............................................................................................................................. ................................................ ............................................................................................................................. ................................................ ลงชื่อ…………………………..…………………ครูผู้สอน (นางสาวขวัญนภา ศรีชาติ) ตำแหน่ง นักศึกษาฝึกประสบการณ์วิชาชีพครู …………../……………./………… 12. ความคิดเห็นครูพี่เลี้ยง ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ลงชื่อ……………………………………….. (นางวราภรณ์ อุ่นเที่ยว) ครูพี่เลี้ยง …………../……………./…………
172 13. ข้อเสนอแนะของหัวหน้ากลุ่มสาระการเรียนรู้ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ลงชื่อ……………………………………………….. นางชวนชม ไชยสิทธิ์ หัวหน้ากลุ่มสาระการเรียนรู้ …………../……………./………… ความคิดเห็น/ข้อเสนอแนะผู้บริหาร ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ลงชื่อ ……………………………………… รองผู้อำนวยการสถานศึกษาฝ่ายวิชาการ (นายไมตรี ภูสอดสี) …………../……………./………… ความคิดเห็น/ข้อเสนอแนะผู้อำนวยการสถานศึกษา ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................................................................ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ลงชื่อ……………………..………………..…… ผู้อำนวยการสถานศึกษา (นาางสาวอารีรัตน์ นุตะภิบาล) …………../……………./………
173 ภาคผนวก ชื่อ…………….…………………………………………………………ชั้น………………..เลขที่……………… แบบฝกหัด เรื่อง อริยสัจ 4 คําชี้แจง ใหนักเรียนเขียนหลักอริยสัจ 4 พรอมยกตัวอยางประกอบ ที่ หลักธรรม ความหมาย ตัวอย่าง
174 . ชื่อ…………….…………………………………………………………ชั้น………………..เลขที่……………… เฉลยแบบฝกหัด เรื่อง อริยสัจ 4 คําชี้แจง ใหนักเรียนเขียนหลักอริยสัจ 4 พรอมยกตัวอยางประกอบ ที่ หลักธรรม ความหมาย ตัวอย่าง 1 ทุกข ควรกําหนดรูไดชัดวา คืออะไร ความไมสบายกายไมสบายใจ ไม่สบาย ปวดท้อง ท้องเสีย 2 สมุทัย ควรละ สาเหตุของปัญหา -กินข้าวไม่ตรงเวลา -กินของหมักดอก และรสจัด -กินของดิบ 3 นิโรธ สิ่งที่ตองทํา / จุดหมาย การดับทุกข์ -มีสุขภาพที่แข็งแรง -ไม่ปวดท้อง
175 4 มรรค วิธีการ หนทางแห่งการดับทุกข์ -กินข้าวให้ตรงเวลา -ไม่กินอาหารรสจัด -หลีกเลี่ยงของหมักดอง -กินอาหารให้ครบ 5 หมู่ กิจกรรม ปัญหานี้มีไว้แก้
176 แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 17 กลุ่มสาระการเรียนรู้ สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 หน่วยการเรียนรู้ที่8 ธรรมคุณและข้อธรรมสำคัญในกรอบอริยสัจ 4 เวลาเรียน 11 ชั่วโมง เรื่อง พุทธศาสนสุภาษิต เวลา 2 ชั่วโมง สอนวันที่.....................เดือน...................................พ.ศ.................... ************************************************************************************************** 1. มาตรฐานการเรียนรู้/ตัวชี้วัด มาตรฐาน ส 1.1 รู้และเข้าใจประวัติ ความสำคัญ ศาสดา หลักธรรมของพระพุทธศาสนาหรือศาสนาที่ ตนนับถือและศาสนาอื่น มีศรัทธาที่ถูกต้อง ยึดมั่น และปฏิบัติตามหลักธรรมเพื่ออยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข 2. ตัวชี้วัด ส 1.1 ม.2/8 อธิบายธรรมคุณและข้อธรรมสำคัญในกรอบอริยสัจ 4 หรือหลักธรรมของศาสนาที่ตนนับถือ ตามที่กำหนด เห็นคุณค่าและนำไปพัฒนา แก้ปัญหาของชุมชนและสังคม 3. สาระสำคัญ พุทธศาสนสุภาษิต คือ ภาษิตที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ เป็นการเรียนรู้หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาด้วย ประโยคสั้น ๆ เข้าใจง่าย แต่มีความหมายลึกซึ้ง ซึ่งพุทธศาสนิกชนสามารถนำไปเป็นข้อคิดเตือนใจ เป็น แนวทางการปฏิบัติและดำเนินชีวิตอย่างมีความสุข 4. จุดประสงค์ 1. อธิบายพุทธศาสนสุภาษิต (K) 2. อ่านพุทธศาสนสุภาษิต และแสดงการปฏิบัติตนตามพุทธศาสนสุภาษิต (P) 3. เห็นความสำคัญในการนำหลักคำสอนพุทธศาสนสุภาษิตมาปฏิบัติตนในชีวิตประจำวัน (A) 5. สาระการเรียนรู้ 1. พุทธศาสนสุภาษิต 6. คุณลักษณะอันพึงประสงค์ 1. ใฝ่เรียนรู้ 2.มุ่งมั่นในการทำงาน 7. สมรรถนะของผู้เรียน 1. ความสามารถในการคิด 2. ความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต 8. การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ : GPAS 5 Steps ชั่วโมงที่ 1 ขั้นที่ 1 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล 1. นักเรียนร่วมกันสนทนาเกี่ยวกับพุทธศาสนสุภาษิต โดยใช้คำถาม ดังนี้ • พุทธศาสนสุภาษิตคืออะไร มีความสำคัญอย่างไร (ตัวอย่างคำตอบ คือ คติธรรมที่พระพุทธเจ้า ตรัสไว้ เป็นหลักธรรมคำสอนที่สามารถเตือนใจและเป็นแนวทางการดำเนินชีวิต) • นักเรียนรู้จักพุทธศาสนสุภาษิตใดบ้าง มีความหมายอย่างไร (ตัวอย่างคำตอบ อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ แปลว่า ตนแลเป็นที่พึ่งแห่งตน) 2. นักเรียนศึกษาและรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับเรื่อง พุทธศาสนสุภาษิต จากหนังสือเรียนและ แหล่งการเรียนรู้อื่น ๆ เพิ่มเติม ขั้นที่ 2 ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้
177 3. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับพุทธศาสนสุภาษิต โดยใช้คำถาม ดังนี้ • พุทธศาสนสุภาษิต คืออะไร (ตัวอย่างคำตอบ เป็นข้อความคำสอนของพระพุทธศาสนาที่มีคติ เตือนใจให้ชาวพุทธ) • นักเรียนมีแนวทางการนำพุทธศาสนสุภาษิตไปปฏิบัติอย่างไร (ตัวอย่างคำตอบ ทำความเข้าใจ ในหลักธรรมและนำไปปฏิบัติตั้งอยู่บนความดี) 4. นักเรียนวิเคราะห์พุทธศาสนสุภาษิตและความหมาย พร้อมบอกข้อคิดหรือหลักธรรมที่ได้ และ แนวทางการนำไปปฏิบัติ แล้วสรุปความรู้เป็นความคิดรวบยอดลงในแผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง 5. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด โดยใช้คำถาม ดังนี้ • พุทธศาสนสุภาษิตมีคุณค่าและความสำคัญอย่างไรต่อตัวนักเรียน (ตัวอย่างคำตอบ ทำให้จดจำและเข้าใจหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาได้ง่ายขึ้น เพราะคำแปลของ พุทธศาสนสุภาษิตเข้าใจง่าย จึงมีส่วนสำคัญในการกระตุ้นให้เกิดความสนใจหลักธรรมทางพระพุทธศาสนา) ชั่วโมงที่ 2 ขั้นที่ 3 ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ 6. นักเรียนยกตัวอย่างพุทธศาสนสุภาษิตมา 1 ตัวอย่าง แล้วเสนอแนวทางการนำไปพัฒนาชุมชน หรือสังคมลงในแผนภาพ แล้วตอบคำถามลงในชิ้นงานที่ 10 เรื่อง พุทธศาสนสุภาษิต 7. นักเรียนตรวจสอบความถูกต้องเรียบร้อยของชิ้นงาน หากพบข้อผิดพลาดให้ปรับปรุงแก้ไข ให้ดีขึ้น 8. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็นความรู้ร่วมกัน ดังนี้ พุทธศาสนสุภาษิตและความหมาย ข้อคิดหรือหลักธรรมที่ได้ แนวทางการนำไปปฏิบัติ กมฺมุนา วตฺตตี โลโก (สัตวโลกย่อมเป็นไปตามกรรม) กลฺยาณการี กลฺยาณํ ปาปการี จ ปาปกํ (ทำดีได้ดี ทำชั่วได้ชั่ว) กรรม (การกระทำ) เป็นตัวกำหนดชีวิต ถ้าอยากมีอนาคตที่ดี ควรทำปัจจุบันให้ดี ทำแต่กรรมดี โดยไม่ทำให้ ตนเองและผู้อื่นเดือดร้อน ทำความดีอยู่เสมอ และงดเว้น จากสิ่งที่ไม่ดี สุโข ปุญฺญสฺส อุจฺจโย (การสั่งสมบุญ (ความดี) นำสุขมาให้) ความดียิ่งทำมากเท่าไรยิ่งดี หมั่นทำความดีเสมอทุกวัน อย่างต่อเนื่อง ปูชโก ลภเต ปูชํ วนฺทโก ปฏิวนฺทนํ (ผู้บูชาเขา ย่อมได้รับการบูชาตอบ ผู้ไหว้เขาย่อมได้รับการไหว้ตอบ) ทำความดีต่อผู้อื่น ย่อมได้รับ ผลดีกลับมาเช่นกัน เคารพยกย่องและเชิดชูผู้ที่เป็น พ่อแม่ ครูอาจารย์เสมอ
178 พุทธศาสนสุภาษิต คือ ภาษิตที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้ เป็นการเรียนรู้หลักธรรมทางพระพุทธศาสนา ด้วยประโยคสั้น ๆ เข้าใจง่าย แต่มีความหมายลึกซึ้ง ซึ่งพุทธศาสนิกชนสามารถนำไปเป็นข้อคิดเตือนใจ เป็น แนวทางการปฏิบัติและดำเนินชีวิตอย่างมีความสุข ขั้นที่ 4 ขั้นสื่อสารและนำเสนอ 9. นักเรียนออกมานำเสนอชิ้นงานหน้าชั้นเรียน 10. นักเรียนร่วมกันอภิปรายสรุปเกี่ยวกับวิธีการทำงานให้เห็นการคิดเชิงระบบและวิธีการทำงาน ที่มีแบบแผน ขั้นที่ 5 ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่าบริการสังคมและจิตสาธารณะ 11. นักเรียนจัดทำนิทรรศการความรู้เกี่ยวกับเรื่องธรรมคุณ ข้อธรรมในกรอบอริยสัจ 4 และ พุทธศาสนสุภาษิต เพื่อเป็นการแบ่งปันความรู้ให้แก่สมาชิกในโรงเรียน 12. นักเรียนประเมินตนเองหลังการเรียน ในประเด็นต่อไปนี้ • สิ่งที่นักเรียนได้เรียนรู้ในวันนี้คืออะไร • นักเรียนมีส่วนร่วมในกิจกรรมการเรียนรู้มากน้อยเพียงใด • นักเรียนพึงพอใจกับการเรียนรู้ในวันนี้หรือไม่ เพียงใด • นักเรียนจะนำความรู้ที่ได้นี้ไปใช้ให้เกิดประโยชน์แก่ตนเอง ครอบครัว และสังคมทั่วไป ได้อย่างไร จากนั้นแลกเปลี่ยนตรวจสอบขั้นตอนการทำงานทุกขั้นตอนว่าจะเพิ่มคุณค่าไปสู่สังคม เกิดประโยชน์ต่อสังคมให้มากขึ้นกว่าเดิมในขั้นตอนใดบ้าง สำหรับการทำงานในครั้งต่อไป 9. สื่อการเรียนการสอน 1. ชิ้นงานที่ 1 เรื่อง การเผยแผ่พระพุทธศาสนาเข้าสู่ประเทศเพื่อนบ้าน 2. หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน พระพุทธศาสนา ม. 2 3. แบบฝึกทักษะ รายวิชาพื้นฐาน พระพุทธศาสนา ม. 2 หน้า 116-117 การวัดและการประเมินผล การวัดและประเมินผลด้าน วิธีการวัด เครื่องมือวัด เกณฑ์การประเมิน 1. อธิบายพุทธศาสนสุภาษิต (K) วัดจากการตรวจการ ทำใบงาน ตรวจแบบฝึกหัดหน้า 116-117 ใบงานที่ 16 แบบฝึกหัดหน้า 116- 117 ตอบคำถามถูกมาก มากกว่าร้อยละ 70 2. อ่านพุทธศาสนสุภาษิต และ แสดงการปฏิบัติตนตามพุทธ ศาสนสุภาษิต (P) ตรวจใบงานที่ 16 ตรวจแบบฝึกหัดหน้า 116-117 ใบงานที่ 16 แบบฝึกหัดหน้า 116- 117 ตอบคำถามถูกมาก มากกว่าร้อยละ 70 3. เห็นความสำคัญในการนำ หลักคำสอนพุทธศาสนสุภาษิต มาปฏิบัติตนในชีวิตประจำวัน (A) การสังเกตพฤติกรรม ความสนใจและ ตั้งใจเรียน แบบสังเกตพฤติกรรม ความสนใจและ ตั้งใจเรียน ได้คะแนนในระดับ 3 ขึ้นไป
179 11. บันทึกผลหลังการจัดการเรียนรู้ สรุปผลหลังการจัดการเรียนรู้ 1.1 นักเรียน จำนวน......................คน ผ่านจุดประสงค์การเรียนรู้....................คน คิดเป็นร้อยละ…………............ ไม่ผ่านจุดประสงค์การเรียนรู้................คน คิดเป็นร้อยละ....................... นักเรียนไม่ผ่านมีดังนี้…………………………………………………………………………………………….………………………… 1.2 นักเรียนมีความรู้ความเข้าใจ(K).................................................................................................................... …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1.3 นักเรียนมีความรู้เกิดทักษะ(P)....................................................................................................................... ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 1.4 นักเรียนมีเจตคติ ค่านิยม คุณธรรม จริยธรรม (A)........................................................................................ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ปัญหา อุปสรรค และแนวทางแก้ไข ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................................................................ ข้อเสนอแนะ ............................................................................................................................. ................................................ ............................................................................................................................. ................................................ ลงชื่อ…………………………..…………………ครูผู้สอน (นางสาวขวัญนภา ศรีชาติ) ตำแหน่ง นักศึกษาฝึกประสบการณ์วิชาชีพครู …………../……………./………… 12. ความคิดเห็นครูพี่เลี้ยง ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ลงชื่อ……………………………………….. (นางวราภรณ์ อุ่นเที่ยว) ครูพี่เลี้ยง …………../……………./…………
180 11. ความคิดเห็น/ข้อเสนอแนะผู้บริหาร ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ลงชื่อ ……………………………………… รองผู้อำนวยการสถานศึกษาฝ่ายวิชาการ (นายไมตรี ภูสอดสี) …………../……………./………… 12. ความคิดเห็น/ข้อเสนอแนะผู้อำนวยการสถานศึกษา ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................................................................ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ลงชื่อ……………………..………………..…… ผู้อำนวยการสถานศึกษา (นาางสาวอารีรัตน์ นุตะภิบาล) …………../……………./…………
181 ภาคผนวก
182 แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 18 กลุ่มสาระการเรียนรู้ สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 หน่วยการเรียนรู้ที่9 การพัฒนาจิตเพื่อการเรียนรู้และดำเนินชีวิต เวลาเรียน 3 ชั่วโมง ด้วยวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการ เรื่อง โยนิโสมนสิการ เวลา 3 ชั่วโมง สอนวันที่.....................เดือน...................................พ.ศ.................... 1. มาตรฐานการเรียนรู้/ตัวชี้วัด มาตรฐาน ส 1.1 รู้และเข้าใจประวัติ ความสำคัญ ศาสดา หลักธรรมของพระพุทธศาสนาหรือศาสนาที่ ตนนับถือและศาสนาอื่น มีศรัทธาที่ถูกต้อง ยึดมั่น และปฏิบัติตามหลักธรรมเพื่ออยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข 2. ตัวชี้วัด ส 1.1 ม.2/9เห็นคุณค่าของการพัฒนาจิตเพื่อการเรียนรู้และดำเนินชีวิตด้วยวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการคือ วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม และวิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ หรือการพัฒนาจิตตามแนวทางของศาสนาที่ ตนนับถือ 3. สาระสำคัญ วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม คือ การคิดในทางที่ดี คิดในเชิงบวก เป็นกุศล เป็นวิธีคิดที่นำไปสู่ การพัฒนาชีวิต และเป็นประโยชน์แก่จิตใจ คือ มีจิตใจผ่องใส มีความสุข 4. จุดประสงค์ 1. อธิบายความหมายของโยนิโสมนสิการ (K) 2. วิเคราะห์เกี่ยวกับวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการ (P) 3. เห็นความสำคัญของการนำวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการไปใช้ในการพัฒนาวิธีคิดและแนวทางของ ตนเอง (A) 5. สาระการเรียนรู้ 1. โยนิโสมนสิการ 2. วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม 3. วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ 6. คุณลักษณะอันพึงประสงค์ 1. ใฝ่เรียนรู้ 2.มุ่งมั่นในการทำงาน 7. สมรรถนะของผู้เรียน 1. ความสามารถในการคิด 2. ความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต 8. การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ : GPAS 5 Steps ชั่วโมงที่ 1 ขั้นที่ 1 ขั้นสังเกต รวบรวมข้อมูล 1. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับโยนิโสมนสิการ โดยใช้คำถาม ดังนี้ •นักเรียนคิดว่าโยนิโสมนสิการ หมายถึงอะไร (ตัวอย่างคำตอบ การคิดโดยแยบคาย การพิจารณาโดย แยบคาย) •นักเรียนคิดว่าการพิจารณาโดยแยบคายหมายถึงอะไร(ตัวอย่างคำตอบ การพิจารณาเพื่อเข้าถึงความ จริง โดยสืบหาเหตุผลถึงต้นเหตุ)
183 2. นักเรียนศึกษาและรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับเรื่อง โยนิโสมนสิการ : วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้า คุณธรรม จากหนังสือเรียนและแหล่งการเรียนรู้อื่น ๆ เพิ่มเติม ขั้นที่ 2 ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ 11. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับวิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม โดยใช้คำถาม ดังนี้ • วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรมมีลักษณะการคิดอย่างไร (ตัวอย่างคำตอบ การคิดในทางที่ดี คิดในเชิงบวก คิดที่เป็นกุศล) • วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรมมีข้อดีอย่างไร(ตัวอย่างคำตอบ ช่วยฝึกฝนจิตใจให้เป็นผู้ที่มอง โลกในแง่ดี) • วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรมใช้ในโอกาสใด (ตัวอย่างคำตอบ ใช้ขณะต้องพิจารณาแสดง ความคิดเห็นต่อสิ่งต่าง ๆ) • วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรมมีประโยชน์อย่างไร (ตัวอย่างคำตอบ ทำให้คนจิตใจดี เป็น พื้นฐานและกำลังใจในการทำความดี) 11. นักเรียนวิเคราะห์เกี่ยวกับหลักแนวคิดของวิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม แล้วสรุปความรู้เป็น ความคิดรวบยอดลงในแผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง 5. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด โดยใช้คำถาม ดังนี้ • นักเรียนจะนำวิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรมไปใช้ในชีวิตประจำวันอย่างไร (ตัวอย่างคำตอบ ใช้ในการคิดเรื่องต่าง ๆ ในชีวิตประจำวัน ฝึกมองโลกในแง่ดี เพื่อพัฒนาชีวิต) ชั่วโมงที่ 2 ขั้นที่ 3 ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ 6. นักเรียนแบ่งกลุ่มเพื่อเสนอแนวทางการปฏิบัติตนตามวิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม วิธีคิดแบบอุบาย ปลุกเร้าคุณธรรม คิดหาวิธีทำจิตใจให้สงบ คิดแบบกุศลภาวนา คิดสร้างกุศลภาวนา คิดแบบขัดเกลาจิตใจ คิดอย่างสร้างสรรค์ คิดด้วยจิตเมตตา คิดทำความดี คิดหาอุบายพ้นจากความทุกข์ทางใจ คิดขจัดความชั่วที่เกิดในใจ
184 แล้วบอกผลที่เกิดขึ้น ถ้าปฏิบัติและไม่ปฏิบัติ แล้วสรุปความรู้เป็นความคิดรวบยอดลงในแผนภาพความคิด ดัง ตัวอย่าง 7. นักเรียนตรวจสอบความถูกต้องเรียบร้อยของผลงาน หากพบข้อผิดพลาดให้ปรับปรุงแก้ไข ให้ดีขึ้น 8. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็นความรู้ร่วมกัน ดังนี้ วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม คือ การคิดในทางที่ดี คิดในเชิงบวก เป็นกุศล เป็นวิธีคิด ที่นำไปสู่การพัฒนาชีวิต และเป็นประโยชน์แก่จิตใจ คือ มีจิตใจผ่องใส มีความสุข ขั้นที่ 4 ขั้นสื่อสารและนำเสนอ 9. นักเรียนออกมานำเสนอผลงานหน้าชั้นเรียน 10. นักเรียนร่วมกันอภิปรายสรุปเกี่ยวกับวิธีการทำงานให้เห็นการคิดเชิงระบบและวิธีการทำงาน ที่มีแบบแผน ขั้นที่ 5 ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่าบริการสังคมและจิตสาธารณะ 11. นักเรียนประเมินตนเอง โดยเขียนแสดงความรู้สึกหลังการเรียนและหลังการทำกิจกรรม ในประเด็นต่อไปนี้ • สิ่งที่นักเรียนได้เรียนรู้ในวันนี้คืออะไร • นักเรียนมีส่วนร่วมกิจกรรมในกลุ่มมากน้อยเพียงใด • เพื่อนนักเรียนในกลุ่มมีส่วนร่วมกิจกรรมในกลุ่มมากน้อยเพียงใด • นักเรียนพอใจกับการเรียนในวันนี้หรือไม่ เพียงใด • นักเรียนจะนำความรู้ที่ได้นี้ไปใช้ให้เกิดประโยชน์แก่ตนเอง ครอบครัว และสังคมทั่วไป ได้อย่างไร จากนั้นแลกเปลี่ยนตรวจสอบขั้นตอนการทำงานทุกขั้นตอนว่าจะเพิ่มคุณค่าไปสู่สังคม ถ้าปฏิบัติ วิธีคิดแบบ อุบายปลุกเร้าคุณธรรม (การคิดถึงอนาคตข้างหน้าว่าไม่จีรังยั่งยืน จึงตั้งใจขวนขวายทำสิ่งดีงาม และทำประโยชน์ให้ดีที่สุดในปัจจุบัน) (ทำให้เป็นผู้มีจิตสาธารณะ มีแต่ความคิดที่ดี เป็นกุศล) ผลที่เกิดขึ้น (เป็นผู้มองโลกในแง่ร้าย ขาดการวางแผน สิ่งต่าง ๆ ในการดำเนินชีวิต) ผลที่เกิดขึ้น ถ้าไม่ปฏิบัติ
185 เกิดประโยชน์ต่อสังคมให้มากขึ้นกว่าเดิมในขั้นตอนใดบ้าง สำหรับการทำงานในครั้งต่อไป ชั่วโมงที่ 3 1. นักเรียนพิจารณาพระพุทธวจนะจากพระไตรปิฎก เพื่อนำเข้าสู่บทเรียน เรื่อง โยนิโสมนสิการ ดังนี้ 2. นักเรียนอภิปรายเป็นความรู้เพิ่มเติมร่วมกัน ดังนี้ 3. นักเรียนศึกษาและรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับเรื่อง วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์จากหนังสือเรียน และ แหล่งการเรียนรู้อื่น ๆ เพิ่มเติม ขั้นที่ 2 ขั้นคิดวิเคราะห์และสรุปความรู้ 4. นักเรียนร่วมกันแสดงความคิดเห็นเกี่ยวกับวิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ โดยใช้คำถาม ดังนี้ • วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์คืออะไร (ตัวอย่างคำตอบ คือ การคิดที่เป็นเหตุเป็นผลกันของหลักการและการกระทำที่เชื่อมโยงต่อกัน) • แนวคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์มีวิธีการอย่างไร (ตัวอย่างคำตอบ คิดแบบมีเป้าหมาย เพื่อเป็นการพัฒนาปัญญาและแนวทางการดำเนินชีวิต อย่างไม่ประมาท) • วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์มีหลักการและจุดมุ่งหมายอย่างไร (ตัวอย่างคำตอบ การมีหลักการ หลักความดี หลักปฏิบัติที่ดีงาม เรียกว่า ธรรม และการมีจุดมุ่งหมาย ประโยชน์ที่ต้องการ หรือสาระพึงประสงค์ เรียกว่า อรรถ ซึ่งทั้ง 2 ส่วนจะต้อง สัมพันธ์กัน วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์จึงจะบรรลุผล) • วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ให้ประโยชน์อย่างไรบ้าง (ตัวอย่างคำตอบ ใช้ในการดำเนินชีวิตประจำวัน เช่น การเรียน การทำงาน เช่น การเรียน “ภิกษุทั้งหลาย เมื่อดวงอาทิตย์อุทัยอยู่ ย่อมมีแสงอรุณขึ้นมาก่อน เป็นบุพนิมิต ฉันใด ความถึงพร้อมด้วยโยนิโสมนสิการก็เป็นตัวนำ เป็นบุพนิมิต แห่งการเกิดขึ้น ของอารยอัษฎางคิกมรรค แสงสว่างหนทางสู่ความเป็นพระอริยะแก่ภิกษุ ฉันนั้น” “เราไม่เล็งเห็นองค์ประกอบภายในอื่นแม้สักอย่างเดียว ที่มีประโยชน์มาก สำหรับ ภิกษุผู้เป็นเสขะ เหมือนโยนิโสมนสิการ ภิกษุผู้มีโยนิโสมนสิการ ย่อมกำจัดอกุศลได้ และย่อมยังกุศลให้เกิดขึ้น” “เราไม่เล็งเห็นธรรมอื่น แม้สักข้อหนึ่ง ซึ่งเป็นเหตุให้สัมมาทิฏฐิที่ยังไม่เกิด ก็เกิดขึ้น ที่เกิดขึ้นแล้ว ก็เจริญยิ่งขึ้น เหมือนโยนิโสมนสิการเลย” “เราไม่เล็งเห็นธรรมอื่น แม้สักข้อหนึ่ง ซึ่งจะเป็นเหตุให้ความสงสัยที่ยังไม่เกิด ก็ไม่เกิดขึ้น ที่เกิดขึ้นแล้ว ก็ถูกขจัดเสียได้ เหมือนโยนิโสมนสิการเลย” “โยนิโสมนสิการ ย่อมเป็นไปเพื่อประโยชน์ยิ่งใหญ่, เพื่อความดำรงมั่น ไม่เสื่อมสูญ ไม่อันตรธานแห่งสัทธรรม” ฯลฯ ที่มา : พจนานุกรมพุทธศาสตร์ฉบับประมวลธรรม พระธรรมปิฎก (ป.อ.ปยุตฺโต) โยนิโสมนสิการ การใช้ความคิดถูกวิธี คือ การกระทำในใจโดยแยบคาย มองสิ่งทั้งหลาย ด้วยความคิดพิจารณา สืบค้นถึงต้นเค้า สาวหาสาเหตุผลจนตลอดสาย แยกแยะออก พิเคราะห์ดูด้วยปัญญาที่คิดเป็นระเบียบ และโดยอุบายวิธีให้เห็นสิ่งนั้น ๆ หรือปัญหานั้น ๆ ตามสภาวะและตามความสัมพันธ์แห่งเหตุปัจจัย
186 หากผู้เรียนคิดอย่างมีหลักการ มีจุดมุ่งหมายที่ชัดเจนและปฏิบัติตามหลักการนั้นก็จะบรรลุผลสำเร็จ ดังที่ตั้งเป้าหมายไว้) 5. นักเรียนสรุปลักษณะวิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ เป็นความคิดรวบยอด โดยใช้แผนภาพความคิด ดังตัวอย่าง 6. นักเรียนคิดประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่า แล้วสรุปเป็นความคิดรวบยอด โดยใช้คำถาม ดังนี้ • หากนักเรียนนำวิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ไปใช้ในชีวิตประจำวัน จะส่งผลอย่างไร (ตัวอย่าง คำตอบ มีเหตุผล มีเป้าหมายในการดำเนินชีวิต และใช้ชีวิตอย่างมีความสุข) ขั้นที่ 3 ขั้นปฏิบัติและสรุปความรู้หลังการปฏิบัติ 7. นักเรียนยกตัวอย่างปัญหาจากข่าวมา 1 ปัญหา เสนอวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการตามแบบวิธีคิด แบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรมและวิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ แล้วตอบคำถามลงในแผนภาพ ในชิ้นงานที่ 11 เรื่องโยนิโสมนสิการ 8. นักเรียนตรวจสอบความถูกต้องเรียบร้อยของชิ้นงาน หากพบข้อผิดพลาดให้ปรับปรุงแก้ไข ให้ดีขึ้น 9. นักเรียนร่วมกันสรุปสิ่งที่เข้าใจเป็นความรู้ร่วมกัน ดังนี้ วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ คือ การคิดที่เป็นหลักการ ความมุ่งหมาย และผลของการกระทำนั้น ๆ การคิดอย่างรอบคอบ มีเป้าหมายก่อนจะตัดสินใจทำสิ่งใดออกไป เป็นหลักการคิดเพื่อให้การดำเนินชีวิต เป็นไปอย่างไม่ประมาท ขั้นที่ 4 ขั้นสื่อสารและนำเสนอ 10. นักเรียนออกมานำเสนอชิ้นงานหน้าชั้นเรียน 11. นักเรียนร่วมกันอภิปรายสรุปเกี่ยวกับวิธีการทำงานให้เห็นการคิดเชิงระบบและวิธีการทำงาน ที่มีแบบแผน ขั้นที่ 5 ขั้นประเมินเพื่อเพิ่มคุณค่าบริการสังคมและจิตสาธารณะ วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ อรรถ = หลักการ แบบแผน ธรรม = หลักประพฤติปฏิบัติ จุดมุ่งหมาย ความสุข ความสำเร็จ ตามทำนองคลองธรรม
187 12. นักเรียนจัดทำหนังสือนิทานความรู้เกี่ยวกับวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการ คือ การคิดแบบอุบายปลุก เร้าคุณธรรม และการคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ไปไว้ที่ห้องสมุด หรือแหล่งการเรียนรู้ในชุมชน เพื่อเผยแพร่ความรู้ 13. นักเรียนประเมินตนเองหลังการเรียน ในประเด็นต่อไปนี้ • สิ่งที่นักเรียนได้เรียนรู้ในวันนี้คืออะไร • นักเรียนมีส่วนร่วมในกิจกรรมการเรียนรู้มากน้อยเพียงใด • นักเรียนพึงพอใจกับการเรียนรู้ในวันนี้หรือไม่ เพียงใด • นักเรียนจะนำความรู้ที่ได้นี้ไปใช้ให้เกิดประโยชน์แก่ตนเอง ครอบครัว และสังคมทั่วไป ได้อย่างไร จากนั้นแลกเปลี่ยนตรวจสอบขั้นตอนการทำงานทุกขั้นตอนว่าจะเพิ่มคุณค่าไปสู่สังคม เกิดประโยชน์ต่อสังคมให้มากขึ้นกว่าเดิมในขั้นตอนใดบ้าง สำหรับการทำงานในครั้งต่อไป 9. สื่อการเรียนการสอน 1. ชิ้นงานที่ 1 เรื่อง การเผยแผ่พระพุทธศาสนาเข้าสู่ประเทศเพื่อนบ้าน 2. หนังสือเรียน รายวิชาพื้นฐาน พระพุทธศาสนา ม. 2 3. แบบฝึกทักษะ รายวิชาพื้นฐาน พระพุทธศาสนา ม. 2 หน้า 126-128 การวัดและการประเมินผล การวัดและประเมินผลด้าน วิธีการวัด เครื่องมือวัด เกณฑ์การประเมิน 1.อธิบายวิธีคิดแบบอรรถธรรม สัมพันธ์ (K) ตรวจแบบฝึกหัดหน้า 126-128 ตรวจใบงานที่ 18 โยนิโสมนสิการ แบบฝึกหัดหน้า 126- 128 ใบงานที่ 18 โยนิโสมนสิการ ตอบคำถามถูกมาก มากกว่าร้อยละ 70 2.เขียนแผนภาพหรือเค้าโครง วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ (P) ตรวจแบบฝึกหัดหน้า 126-128 ตรวจใบงานที่ 18 โยนิโสมนสิการ แบบฝึกหัดหน้า 126- 128 ใบงานที่ 18 โยนิโสมนสิการ ตอบคำถามถูกมาก มากกว่าร้อยละ 70 3.เห็นคุณค่าและนำวิธีคิดแบบ อรรถธรรมสัมพันธ์ไปปฏิบัติใน ชีวิตประจำวัน (A) การสังเกตพฤติกรรม ความสนใจและ ตั้งใจเรียน ลลามสนใจและ ตั้งใจเรียน ได้คะแนนในระดับ 3 ขึ้นไป
188 11. บันทึกผลหลังการจัดการเรียนรู้ สรุปผลหลังการจัดการเรียนรู้ 1.1 นักเรียน จำนวน......................คน ผ่านจุดประสงค์การเรียนรู้....................คน คิดเป็นร้อยละ…………............ ไม่ผ่านจุดประสงค์การเรียนรู้................คน คิดเป็นร้อยละ....................... นักเรียนไม่ผ่านมีดังนี้…………………………………………………………………………………………….………………………… 1.2 นักเรียนมีความรู้ความเข้าใจ(K).................................................................................................................... …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1.3 นักเรียนมีความรู้เกิดทักษะ(P)....................................................................................................................... ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 1.4 นักเรียนมีเจตคติ ค่านิยม คุณธรรม จริยธรรม (A)........................................................................................ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ปัญหา อุปสรรค และแนวทางแก้ไข ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................................................................ ข้อเสนอแนะ ............................................................................................................................. ................................................ ............................................................................................................................. ................................................ ลงชื่อ…………………………..…………………ครูผู้สอน (นางสาวขวัญนภา ศรีชาติ) ตำแหน่ง นักศึกษาฝึกประสบการณ์วิชาชีพครู …………../……………./………… 12. ความคิดเห็นครูพี่เลี้ยง ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. ลงชื่อ……………………………………….. (นางวราภรณ์ อุ่นเที่ยว) ครูพี่เลี้ยง …………../……………./…………
189 11. ความคิดเห็น/ข้อเสนอแนะผู้บริหาร ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ลงชื่อ ……………………………………… รองผู้อำนวยการสถานศึกษาฝ่ายวิชาการ (นายไมตรี ภูสอดสี) …………../……………./………… 12. ความคิดเห็น/ข้อเสนอแนะผู้อำนวยการสถานศึกษา ............................................................................................................................. ................................................. ............................................................................................................................................................................ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ลงชื่อ……………………..………………..…… ผู้อำนวยการสถานศึกษา (นาางสาวอารีรัตน์ นุตะภิบาล) …………../……………./…………
190 ภาคผนวก
191 วันที่________เดือน_______________พ.ศ.___________ ชื่อ_____________________________เลขที่______ชั้น__________ ใบงานที่ 18 นักเรียนยกตัวอย่างปัญหาจากข่าวมา 1 ปัญหา เสนอวิธีคิดแบบโยนิโสมนสิการตามวิธีคิดแบบ อุบายปลุกเร้าคุณธรรมและวิธีแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ แล้วตอบคำถามลงในแผนภาพ (ตัวอย่างคำตอบ) ปัญหา (ตัวอย่างคำตอบ ไม่ชอบเรียนภาษาอังกฤษ) วิธีคิดแบบอุบายปลุกเร้าคุณธรรม วิธีคิดแบบอรรถธรรมสัมพันธ์ การคิดด้วยวิธีนี้ทำให้นักเรียนรู้สึกอย่างไร การคิดด้วยวิธีนี้ทำให้นักเรียนรู้สึกอย่างไร
192 แผนการจัดการเรียนรู้ที่ 19 กลุ่มสาระการเรียนรู้ สังคมศึกษา ศาสนาและวัฒนธรรม ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ 2 หน่วยการเรียนรู้ที่10 การสวดมนต์แปล แผ่เมตตาบริหารจิต และเจริญปัญญา เวลาเรียน 3 ชั่วโมง เรื่อง การสวดมนต์แปลแผ่เมตตา เวลา 1 ชั่วโมง สอนวันที่.....................เดือน...................................พ.ศ.................... 1. มาตรฐานการเรียนรู้/ตัวชี้วัด มาตรฐาน ส 1.1 รู้และเข้าใจประวัติ ความสำคัญ ศาสดา หลักธรรมของพระพุทธศาสนาหรือศาสนาที่ ตนนับถือและศาสนาอื่น มีศรัทธาที่ถูกต้อง ยึดมั่น และปฏิบัติตามหลักธรรมเพื่ออยู่ร่วมกันอย่างสันติสุข 2. ตัวชี้วัด ส 1.1 ม.2/10สวดมนต์ แผ่เมตตา บริหารจิต และเจริญปัญญาด้วยอานาปานสติ หรือตามแนวทางของ ศาสนาที่ตนนับถือ 3. สาระสำคัญ การสวดมนต์แปล แผ่เมตตา ทำให้ผู้สวดมนต์มีจิตสงบ เข้าใจความหมายของบทสวดมนต์และ รู้ แนวทางในการปฏิบัติตนตามหลักคำสอน จิตมีเมตตาต่อตนเองและบุคคลอื่น 4. จุดประสงค์ 1. อธิบายวิธีการสวดมนต์แปล แผ่เมตตา (K) 2. ปฏิบัติโดยการสวดมนต์แปล แผ่เมตตา (P) 3. เห็นคุณค่าของการสวดมนต์แปล แผ่เมตตาในชีวิตประจำวัน (A) 5. สาระการเรียนรู้ 1. การสวดมนต์แปล แผ่เมตตา 6. คุณลักษณะอันพึงประสงค์ 1. ใฝ่เรียนรู้ 2.มุ่งมั่นในการทำงาน 7. สมรรถนะของผู้เรียน 1. ความสามารถในการคิด 2. ความสามารถในการใช้ทักษะชีวิต 8. การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ : GPAS 5 Steps
193 1. นักเรียนร่วมกันสวดมนต์แปลและแผ่เมตตา ดังนี้ คำบูชาพระรัตนตรัย (นำ) หันทะ มะยัง พุทธัสสะ ภะคะวะโต ปุพพะภาคะมะนะการัง กะโรมะ เส. นะโม ตัสสะ ภะคะวะโต ขอนอบน้อม แด่พระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์นั้น อะระหะโต ซึ่งเป็นผู้ไกลจากกิเลส สัมมาสัมพุทธัสสะ ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง (3 จบ) อิมินา สักกาเรนะ พุทธัง อะภิปูชะยามะ ข้าพเจ้าทั้งหลาย ขอบูชาด้วยยิ่ง ซึ่งพระพุทธเจ้า ด้วยเครื่องสักการะนี้ อิมินา สักกาเรนะ ธัมมัง อะภิปูชะยามะ ข้าพเจ้าทั้งหลาย ขอบูชาด้วยยิ่ง ซึ่งพระธรรม ด้วยเครื่องสักการะนี้ อิมินา สักกาเรนะ สังฆัง อะภิปูชะยามะ ข้าพเจ้าทั้งหลาย ขอบูชาด้วยยิ่ง ซึ่งพระสงฆ์ ด้วยเครื่องสักการะนี้ อะระหัง สัมมาสัมพุทโธ ภะคะวา พระผู้มีพระภาคเจ้า เป็นพระอรหันต์ ดับเพลิงกิเลสเพลิงทุกข์สิ้นเชิง ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง พุทธัง ภะคะวันตัง อะภิวาเทมิ ข้าพเจ้าขออภิวาทพระผู้มีพระภาคเจ้า ผู้รู้ ผู้ตื่น ผู้เบิกบาน (กราบ) สวากขาโต ภะคะวะตา ธัมโม พระธรรมเป็นธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้า ตรัสไว้ดีแล้ว ธัมมัง นะมัสสามิ ข้าพเจ้าขอนมัสการพระธรรม (กราบ) สุปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ พระสงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า ปฏิบัติดีแล้ว สังฆัง นะมามิ ข้าพเจ้าขอนอบน้อมพระสงฆ์ (กราบ) บทสวดพุทธานุสสติ (นำ) หันทะ มะยัง พุทธานุสสะตินะยัญจะ กะโรมะ เส. อิติปิ โส ภะคะวา เพราะเหตุอย่างนี้ ๆ พระผู้มีพระภาคเจ้านั้น อะระหัง เป็นผู้ไกลจากกิเลส สัมมาสัมพุทโธ เป็นผู้ตรัสรู้ชอบได้โดยพระองค์เอง วิชชาจะระณะสัมปันโน เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยวิชชาและจรณะ สุคะโต เป็นผู้ไปแล้วด้วยดี โลกะวิทู เป็นผู้รู้โลกอย่างแจ่มแจ้ง อะนุตตะโร ปุริสะทัมมะสาระถิ เป็นผู้สามารถฝึกบุรุษที่สมควรฝึกได้ อย่างไม่มีใครยิ่งกว่า สัตถา เทวะมะนุสสานัง เป็นครูผู้สอนของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย พทโธเป็นผ้ร้ผ้ตื่นผ้เบิกบานด้วยธรรม
194 บทสวดธัมมานุสสติ (นำ) หันทะ มะยัง ธัมมานุสสะตินะยัง กะโรมะ เส. สวากขาโต ภะคะวะตา ธัมโม พระธรรมเป็นธรรมที่พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสไว้ดีแล้ว สันทิฏฐิโก เป็นธรรมที่ผู้ศึกษา และปฏิบัติพึงเห็นได้ด้วยตนเอง อะกาลิโก เป็นธรรมที่ปฏิบัติได้ และให้ผลได้ ไม่จำกัดกาล เอหิปัสสิโก เป็นธรรมที่ควรกล่าวกับผู้อื่นว่า ท่านจงมาดูเถิด โอปะนะยิโก เป็นธรรมที่ควรน้อมเข้ามาใส่ตน ปัจจัตตัง เวทิตัพโพ วิญญูหีติ เป็นธรรมที่ผู้รู้พึงรู้ได้เฉพาะตน ดังนี้ บทสวดสังฆานุสสติ (นำ) หันทะ มะยัง สังฆานุสสะตินะยัง กะโรมะ เส. สุปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้านั้น หมู่ใด ปฏิบัติดีแล้ว อุชุปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า หมู่ใด ปฏิบัติตรงแล้ว ญายะปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า หมู่ใด ปฏิบัติเพื่อรู้ธรรม เป็นเครื่องออกจากทุกข์แล้ว สามีจิปะฏิปันโน ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า หมู่ใด ปฏิบัติสมควรแล้ว ยะทิทัง ได้แก่บุคคลเหล่านี้คือ จัตตาริ ปุริสะยุคานิ อัฏฐะ ปุริสะปุคคะลา คู่แห่งบุรุษ 4 คู่ นับเรียงตัวบุรุษได้ 8 บุรุษ เอสะ ภะคะวะโต สาวะกะสังโฆ นั่นแหละ สงฆ์สาวกของพระผู้มีพระภาคเจ้า อาหุเนยโย เป็นสงฆ์ควรแก่สักการะที่เขานำมาบูชา ปาหุเนยโย เป็นสงฆ์ควรแก่สักการะที่เขาจัดไว้ต้อนรับ ทักขิเณยโย เป็นสงฆ์ควรรับทักษิณาทาน อัญชะลีกะระณีโย เป็นสงฆ์ที่บุคคลทั่วไปควรทำอัญชลี อะนุตตะรัง ปุญญักเขตตัง โลกัสสาติ เป็นเนื้อนาบุญของโลก ไม่มีนาบุญอื่นยิ่งกว่า ดังนี้