งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช (รัชกาลที ๑)่ SOMDET PHRA PHUTTHAYODFA CHULALOK (KING RAMA I) 2 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที ๓)่ SOMDET PHRA NANG KLAO (KING RAMA III) 3 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว (รัชกาลที ๑๐)่ และสมเด็จพระนางเจ้าสุทิดา พัชรสุธาพิมลลักษณ พระบรมราชินี HIS MAJESTY KING MAHA VAJIRALONGKORN PHRA VAJIRAKLAOCHAOYUHUA (KING RAMA X) AND HER MAJESTY QUEEN SUTHIDA BAJRASUDHABIMALALAKSHANA 4 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

5 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

องค์การยูเนสโก ขึนทะเบียนรับรอง ้ "นวดไทย" เป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมทีจับต้องไม่ได้ ่ เมือวันที่ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๖๒่ UNESCO LISTS "NUAD THAI" AS THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE ON 12 DECEMBER 2019 6 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

7 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

แถลงข่าว งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมทีจับต้องไม่ได้ ่ วันที ๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๖๓่ PRESS CONFERENCE, NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE ON 8 OCTOBER 2020 8 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

9 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

10 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

11 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

คณะท�ำงาน ประธานที่ปรึกษา พระธรรมรัตนากร คณะที่ปรึกษา พระเทพมงคลวิเทศ พระราชธรรมสุนทร พระราชเวที พระราชจริยาภรณ์ พระสมุหวรคณิสสรสิทธิการ พระอมรสุธี ดร.วิภาพรรณ ชูทรัพย์ ดร.นันทศักดิ์ โชติชนะเดชาวงศ์ แพทย์หญิงอัมพร เบญจพลพิทักษ์ นายเจริญ-คุณหญิงวรรณา สิริวัฒนภักดี นายฐาปน-ปภัชญา สิริวัฒนภักดี นายปณต-มล. ตรีนุช สิริวัฒนภักดี นายวิเชียร วิริยะประสิทธิ์ นายดุสิต เขมะศักดิ์ ชัย นายประวิช สุขุม นายแพทย์มรุต จิรเศรษฐสิริ นายแพทย์ปราโมทย์ เสถียรรัตน์ พระราชรัตนสุนทร บรรณาธิการ พระราชปริยัติมุนี 12 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

กองบรรณาธิการ พระครูโฆสิตวีรธรรม พระครูวิริยธ�ำรงค์ พระมหาลักษณ์ อารทฺธวิริโย พระมหาอุดม ปญฺ าโภ พระมหาบุญเลิศ ปุ ฺเมธี พระมหามังกร สิทฺธิเมธี พระมหานพรัตน์ อภิชฺชโว นายสุรินทร์ ใจบุญ นายเสรัชย์ ตั ้งตรงจิตร นายกฤษณะ ลิ ้มเกษตรสกุล นายทองทัช เทพารักษ์ นายนพคุณ ใหลสกุล นายชาณุวัฒน์ มหัทธโนรมณ์ นางสาวศิวพร เรืองมณี คณะผ้แปลและเรียบเรียงู ศูนย์การแปลและการล่าม คณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล บรรณาธิการ-ผ้แปลู ผศ.อรสิริ พลเดช อังเดร ลาซาโร ผ้แปลู ดร.ญาณัชพิมพ์ ภาสวรเวทย์ ดร.กรกช แพทย์สาสดี อาจารย์สิรารุจ กิตติวรเชฏฐ์ อาจารย์ศฬิ ษา วิทยาศรัย นางสาวอรอุษา สมบูรณ์วินิจ 13 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

THE WORKING COMMITTEE Chief Advisor Phra Thammaratanakorn Advisory Board Phra Thepmongkolwithes Phra Rajadhammasunthorn Phra Rajvedhi Phra Rajacariyaphorn Phra Samuhavarakhanisornsithikarn Phra Amornsudhi Dr. Wipapan Choosap Nunthasak Chotichanadechawong (Ph.D.) Dr. Amporn Benjaponpitak (MD) Mr. Charoen - Khunying WannaSirivadhanabhakdi Mr. Thapana - Mrs. PaphatchyaSirivadhanabhakdi Mr. Panote - ML. TrinuchSirivadhanabhakdi Mr. Wichien Wiriyaprasit Mr. Dusit Khemasakchai Mr. Pravit Sukhum Dr. Marut Jirasethasiri (MD) Dr. Pramote Stienrut (MD) Editors Phra Rajapariyattimuni Phra Rajaratanasunthorn 14 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

Translation and Edition Translation and Interpretation Center, Faculty of Liberal Arts, Mahidol University Editors and Translators Asst. Prof. Onsiri Paladesh Mr. Andrea Lazzaro Translators Yanatchapim Pasavoravate (Ph.D.) Korrakod Paetsasadee (Ph.D.) Ajarn Siraruj Kittivorachate Ajarn Salisa Vidhayasai Ms. On-usa Somboonvinij Editorial Board Phra Khru Kositveeradham Phra Khru Viriyadhamrong Phra Maha Lak Āraddhaviriyo Phra Maha Udom Paññābho Phra Maha Bunlert Punyamethee Phra Maha Mangkorn Sitthimethee Phra Maha Nopparat Abhijjavo Mr. Surin Jaiboon Mr. Serat Tangtrongchit Mr. Krishna Limkasetsakul Mr. Thongtoch Theparak Mr. Noppakhun Laisakul Mr. Chanuwat Mahatthanorom Ms. Siwaporn Ruangmanee *Ajarn refers to teacher. 15 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

หนังสือที่ระลึก งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญา ทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ จัดพิมพ์ในวโรกาสการจัดงาน ฉลองนวดไทยมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม "นวดไทย" หรือ "NUAD THAI" ได้รับการประกาศขึ ้นทะเบียนรับรองจากองค์การ ยูเนสโก (UNESCO) เป็ นรายการตัวแทนมรดกวัฒนธรรม ที่จับต้องไม่ได้ของมนุษยชาติ เมื่อวันที่ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๖๒ ณ กรุงโปโกตา สาธารณรัฐโคลอมเบีย งานฉลองนวดไทย ในครั ้งนี ้ วัดพระเชตุพน ร่วมกับกองคุ้ มครองและส่งเสริม ภูมิ ปั ญ ญ า ก า ร แ พ ท ย์ แ ผ น ไ ท ย แ ล ะ แ พ ท ย์ พื ้น บ้ า น ไ ท ย กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก, กระทรวงสาธารณสุข, กรมส่งเสริมวัฒนธรรม, กระทรวงวัฒนธรรม, โรงเรียนแพทย์แผนโบราณวัดพระเชตุพน, มูลนิธิ “ทุนพระพุทธย อ ด ฟ้า ” ใ น พ ร ะ บ ร ม ร า ชูป ถัม ภ์ , มูล นิ ธิ สิริ วัฒ น ภัก ดี ร่ วมกับภาคีเครื อข่ายด้ านสาธารณสุขที่เกี่ยวข้ องจัดงาน ฉลองนวดไทย ระหว่างวันที่ ๒๙ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๖๓ ถึงวันที่ ๒ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๕๖๓ เป็นเวลา ๕ วัน งานฉลองนวดไทยครั ้งนี ้ ถือเป็ นงานที่สร้ างความ ภาคภูมิใจให้แก่คนไทยเป็นอย่างยิ่ง เพราะเป็นการประกาศมรดก ภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมด้านการนวดของไทยที่สืบทอดมาจาก บรรพบุรุษให้ทั่วโลกได้รับทราบ ดังนั ้น คณะสงฆ์วัดพระเชตุพน ค�ำปรารภ 16 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

และหน่วยงาน ผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องทุกฝ่ าย จึงได้จัดกิจกรรมต่างๆ ให้มีความ หลากหลาย โดยเฉพาะองค์ความรู้ ที่เกี่ยวข้ องกับศาสตร์ด้ านการนวดไทย มีการจัดแสดงทั ้งในส่วนของนิทรรศการ (ไทย - อังกฤษ) การเสวนาทางวิชาการ การสาธิตการนวดไทยและนวดต�ำรับวัดพระเชตุพน การแสดงศิลปวัฒนธรรม การออกร้ านผลิตภัณฑ์ด้ านสุขภาพที่คัดสรรมาจากทั่วทุกภูมิภาคของไทย ล้ วนเป็ นกิจกรรมที่สามารถถ่ายทอดมรดกภูมิปั ญญาทางวัฒนธรรมของ ประเทศไทยที่ทรงคุณค่าเปิดเผยต่อสายตาชาวโลกให้ประจักษ์ ในนามคณะสงฆ์วัดพระเชตุพนขออนุโมทนาขอบคุณ ทุกฝ่ ายที่เกี่ยวข้อง โดยเฉพาะกองคุ้ มครองส่งเสริมภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยและแพทย์ พื ้นบ้านไทย, กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ทางเลือก, กระทรวงสาธารณสุข, กรมส่งเสริมวัฒนธรรม, กระทรวงวัฒนธรรมและโรงเรียนแพทย์แผนโบราณ วัดพระเชตุพน ที่เป็ นหน่วยงานหลักในการสนับสนุนข้ อมูลและองค์ความรู้ ด้านการนวดไทย อย่างครบถ้ วนสมบูรณ์ เพื่อเผยแพร่แก่สาธารณชน ให้ได้ ตระหนักถึงคุณค่าของนวดไทย ว่ามิใช่เป็นเพียงมรดกทางวัฒนธรรมของคนไทย เท่านั ้น แต่ได้กลายเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของคนทั ้งโลก ที่ทุกคนต้องช่วยกัน รักษาภูมิปัญญานวดไทย ให้อยู่คู่กับมนุษยชาติตราบนานเท่านาน (พระธรรมรัตนากร) เจ้าอาวาสวัดพระเชตุพน 17 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

Nuad Thai Celebration, the Intangible Cultural Heritage, is the book published to commemorate the inscription of the traditional Thai massage known as "Nuad Thai" in the representative list of the Intangible Cultural Heritage of Humanity by the United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO) at Bogota, Colombia, on the 12th of December 2019. The Celebration will be held for 5 days by the Sangha Assembly of Wat Phra Chetuphon, led by abbot the Venerable Phra Thammaratanakorn, together with the Division of Preservation and Promotion of Thai Traditional and Indigenous Medicine, the Department of Thai Traditional and Alternative Medicine, the Ministry of Public Health, the Department of Cultural Promotion, the Ministry of Culture, WATPO Thai Traditional Medical School, Phra Phuttayodfa Fund Foundation under the Royal Patronage, Sirivadhanabhakdi Fondation, and partner sectors, from the 29th of October 2020 to the 2nd of November 2020. FOREWORD 18 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

(Phra Thammaratanakorn) Abbot of Wat Phra Chetuphon This special occasion is the pride of Thai people because the worldwide audience will know the cultural heritage of Nuad Thai and the wisdom passed on by our ancestors, one generation to another. During the celebration, the Sangha Assembly of Wat Phra Chetuphon and all related sectors have organized different activities: presentations of Thai massage, an exhibition displayed in Thai and English languages, academic talks, demonstrations of general Thai massage and Wat Pho massage, cultural and arts performances and fair stands of health products selected from all regions of Thailand. The activities mentioned above aim to depict Nuad Thai as the cultural heritage of Thai wisdom and expose it on the world stage. On behalf of the Sangha Assembly of Wat Phra Chetuphon, I would like to express my sincere appreciation to all related sectors, especially the Division of Preservation and Promotion of Thai Traditional and Indigenous Medicine, the Department of Thai Traditional and Alternative Medicine, the Ministry of Public Health, together with the Department of Cultural Promotion, the Ministry of Culture, and WATPO Thai Traditional Medical School, for the information and the knowledge provided about Thai massage. Thanks to this, the people, either Thai or non-Thai, shall raise their awareness of the value and preservation of the traditional Thai massage and its significance as world intangible cultural heritage. 19 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

การประกาศขึ ้นทะเบียนรับรอง นวดไทย เป็นรายการ ตัวแทนมรดกวัฒนธรรมที่ จับต้ องไม่ได้ ของมนุษยชาติ จากองค์การยูเนสโก เมื่อวันที่ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๖๒ ณ กรุงโปโกตา สาธารณรัฐโคลอมเบีย นับเป็นเรื่องน่ายินดี อย่างยิ่งส�ำหรับประเทศไทย ในนามคณะสงฆ์วัดพระเชตุพน โดยพระเดชพระคุณพระธรรมรัตนากร เจ้าอาวาสวัดพระเชตุพน ได้ร่วมกับกองคุ้มครองและส่งเสริมภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย และแพทย์พื ้นบ้านไทย กรมการแพทย์แผนไทยและการแพทย์ ทางเลือก, กระทรวงสาธารณสุข, กรมส่งเสริมวัฒนธรรม, กระทรวงวัฒนธรรม, โรงเรียนแพทย์แผนโบราณวัดพระเชตุพน, มูล นิ ธิ “ ทุน พ ร ะ พุท ธ ย อ ด ฟ้า ” ใ น พ ร ะ บ ร ม ร า ชูป ถัม ภ์ และมูลนิธิสิริวัฒนภักดี จัดงานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญา ทางวัฒนธรรม ระหว่างวันที่ ๒๙ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๖๓ ถึงวันที่ ๒ พฤศจิกายน พ.ศ.๒๕๖๓ เป็นระยะเวลา ๕ วัน คณะสงฆ์วัดพระเชตุพน ได้จัดท�ำหนังสือ งานฉลอง นวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ เพื่อเป็ นที่ระลึกในการจัดงาน ได้ จัดท�ำ เป็ น ๒ ภาษา คือ ภาษาไทยและภาษาอังกฤษ ในหนังสือเล่มนี ้จะมี เนื ้อหาประกอบด้วยการประกาศขึ ้นทะเบียนรับรองนวดไทย จากองค์การยูเนสโก ประวัติวัดพระเชตุพนและสถานที่ส�ำคัญ ค�ำน�ำ 20 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

(พระราชปริยัติมุนี) บรรณาธิการ นวดไทยมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม โดยได้ รับความอนุเคราะห์ข้ อมูล จากกรมส่งเสริมวัฒนธรรม, กระทรวงวัฒนธรรมและประวัติความเป็ นมา พัฒนาการของโรงเรียนแพทย์แผนโบราณวัดพระเชตุพน คณะผู้จัดท�ำหวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสือ งานฉลองนวดไทย มรดก ภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้ เล่มนี ้ จะก่อประโยชน์ให้แก่ผู้ที่ได้รับ หรือผู้ที่มีความสนใจ สามารถใช้ศึกษาข้อมูลประวัติความเป็นมาด้านการนวดไทย ได้ อย่างดียิ่ง หรือหากเป็ นบุคคลทั่วไปสามารถน�ำความรู้ จากหนังสือเล่มนี ้ ใช้เป็นข้อมูลในการดูแลสุขภาพของตนเอง นับว่าจะเป็นประโยชน์อย่างยิ่ง ในนามคณะผู้จัดท�ำต้องขอขอบคุณ ทุกฝ่ ายที่เกี่ยวข้อง ให้การจัดท�ำหนังสือ เล่มนี ้แล้วเสร็จโดยสมบูรณ์ ไม่ว่าจะเป็นกองคุ้มครองและส่งเสริมภูมิปัญญา การแพทย์แผนไทยและแพทย์พื ้นบ้านไทย, กระทรวงสาธารณสุข, กรมส่งเสริมวัฒนธรรม, กระทรวงวัฒนธรรมที่ได้ อนุเคราะห์ข้ อมูลในส่วน นวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ทั ้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ, โรงเรียน แพทย์แผนโบราณวัดพระเชตุพน และคณะศิลปศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ที่ได้ ให้ ความอนุเคราะห์ ในการแปลและเรียบเรียงข้ อมูลเป็ นภาษาอังกฤษ เพื่อเผยแพร่มรดกภูมิปัญญาด้านการนวดไทยให้เป็นที่ประจักษ์แก่ชาวโลกสืบไป 21 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

It is a great pleasure that Nuad Thai, the traditional Thai massage, has been registered and inscribed in the representative list of the Intangible Cultural Heritage of Humanity by the UNESCO (United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization) on 12 December 2019. On behalf of the Sangha Assembly of Wat PhraChetuphon, led by its abbot the Venerable PhraThammaratanakorn, together with the Division of Protection and Promotion of Thai Traditional and Indigenous Medicine, Department of Thai Traditional and Alternative Medicine, Ministry of Public Health, and with the Department of Cultural Promotion, Ministry of Culture, WATPO Thai Traditional Medical School, Phra Phutthayodfa Fund Foundation under the Royal Patronage, and Sirivadhanabhakdi Fondation, the Nuad Thai Celebration, the Intangible Cultural Heritage of Humanity will be held for 5 days, from the 29th of October to the 2nd of November 2020. The Sangha Assembly of Wat Phra Chetuphon is also pleased to issue the book, Nuad Thai Celebration, the Intangible Cultural Heritage to commemorate PREFACE 22 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

(Phra Rajapariyattimuni) Editors this great celebration. This book, published in Thai and English, contains the inscribing of Nuad Thai by the UNESCO, the history of Wat Phra Chetuphon and its significant monastery complex, information about the Nuad Thai provided by the Department of Cultural Promotion, Ministry of Culture, as well as the history and development of WATPO Thai Traditional Medical School. We, the publication committee for Nuad Thai Celebration, the Intangible Cultural Heritage hope that this book will be beneficial for the readers and those who are interested in studying the history of traditional Thai massage or applying its knowledge for their healthcare. We would like to express our appreciation to everyone involved during the production of this publication; the Division of Protection and Promotion of Thai Traditional and Indigenous Medicine, the Department of Thai Traditional and Alternative Medicine, the Ministry of Public Health together with the Department of Cultural Promotion, the Ministry of Culture for providing the part, Nuad Thai, Traditional Thai massage, in both Thai and English languages. We would also like to thank WATPO Thai Traditional Medical School for providing the part, History and Development of WATPO Thai Traditional Medical School, translated by the Translation and Interpretation Center, Faculty of Liberal Arts, Mahidol University. So that for their assistance in translating this book from Thai to English so that Nuad Thai will become a world-renowned cultural heritage on traditional Thai massage. 23 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

ประวัติวัดพระเชตุพนและสถานทีส�่ำคัญ ประวัติวัดโพธิ์ จารึกวัดโพธิ์ พระอุโบสถ พระพุทธเทวปฏิมากร พระมณฑป พระมหาเจดีย์ ๔ รัชกาล พระพุทธไสยาส พระโลกนาถ พระพุทธมารวิชัย พระพุทธชินราช พระพุทธชินศรี พระป่าเลไลยก์ พระระเบียง เขามอและเขาฤาษีดัดตน ยักษ์วัดโพธิ์ ตุ๊กตาศิลาจีน โรงเรียนแพทย์แผนโบราณวัดพระเชตุพน ซุ้มประตูทรงมงกุฎ ก�ำแพงแก้ว พระมหาสถูปหรือพระปรางค์ พระวิหารคด พระเจดีย์หมู่ห้าฐานเดียว พระเจดีย์ราย ศาลาการเปรียญ สวนมิสกวัน สระจระเข้ 28 30 34 36 40 42 44 48 51 54 57 58 60 62 64 68 71 72 74 76 79 80 82 83 84 86 87 เนื้อหา หน้า สารบัญ 24 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

เนื้อหา หน้า 88 93 94 99 129 132 134 137 140 146 161 163 175 182 217 221 229 247 249 254 274 292 นวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม ประวัติความเป็นมา ∙ การนวดก่อนประวัติศาสตร์ไทย ∙ การนวดในประวัติศาสตร์ไทย ขบวนการฟื้นฟูการนวดไทย ∙ ลดการใช้ยาแก้ปวดเกินจ�ำเปนด้วยนวดไทย ็ ∙ เสริมศักยภาพหมอนวดไทยและสังคายนาองค์ความรู้ ∙ สร้างความยอมรับในระบบบริการสุขภาพ ∙ สร้างความยอมรับทางกฎหมาย ∙ การพัฒนาในภาครัฐและภาคธุรกิจบริการสุขภาพ รากฐานความเชือ จริยธรรม และความรู้่ ∙ รากฐานความเชื่อและจริยธรรม ∙ ประเภทของการนวดไทย ∙ สถานภาพขององค์ความรู้ ∙ ทฤษฎีการนวดไทย หน้าทีทางสังคม ความหมาย และคุณค่า่ ∙ การนวดไทยบนสามเส้นทาง : ชุมชน วิชาชีพ ธุรกิจ บทสรุป เอกสารอ้างอิง ประวัติความเป็นมาและพัฒนาการของโรงเรียนแพทย์แผนโบราณวัดโพธิ์ ค�ำสั่งวัดพระเชตุพนแต่งตั้งคณะกรรมการอ�ำนวยการและด�ำเนินการ อภิธานศัพท์ 25 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

TABLE OF CONTENT HISTORY OF WAT PHRA CHETUPHON AND ITS ATTRACTIONS HISTORY OF WAT PHO EPIGRAPHIC ARCHIVES OF WAT PHO THE UPOSATHA HALL PHRA BUDDHA THEVA PATIMAKON PHRA MONDOP PHRA MAHA CHEDI SI RAJAKAN PHRA BUDDHA SAIYAS PHRA BUDDHA LOKANAT PHRA BUDDHA MARAVICHAI PHRA BUDDHA CHINNARAJ PHRA BUDDHA CHINNASI PHRA PA LELAI PHRA RABIENG KHAO MO AND THE CONTORTED HERMIT FIGURES WAT PHO GIANTS STATUES OF CHINESE GIANTS THAI TRADITIONAL MEDICAL SCHOOL SUM PRATU SONG MONGKUT THE WALL OR KAMPAENG KAEW PHRA MAHA STUPA OR PHRA PRANG PHRA VIHARA KHOT FIVE SINGLE - BASED STUPAS PHRA CHEDI RAI SALA KANPARIEN MITSAKAWAN GARDEN CROCODILE POND NUAD THAI, TRADITIONAL THAI MASSAGE HISTORICAL BACKGROUND ∙ MASSAGE BEFORE PRE-HISTORIC THAILAND ∙ MASSAGE IN THAI HISTORICAL RECORDS 28 32 35 39 41 42 46 49 51 55 57 59 61 63 67 69 71 73 74 77 79 80 82 83 84 86 87 88 93 95 101 Topic Page 26 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

Topic Page TRADITIONAL THAI MASSAGE REVIVAL MOVEMENT ∙ REDUCTION OF EXCESSIVE USE OF PAIN KILLERS- WITH TRADITIONAL THAI MASSAGE ∙ COMPETENCY ENHANCEMENT FOR NUAD THAI- PRACTITIONERS / REEXAMINATION AND SYSTEMIZATION OF KNOWLEDGE ∙ BUILDING ACCEPTANCE OF TRADITIONAL- THAI MASSAGE IN THE HEALTH SERVICE SYSTEM ∙ REESTABLISHING THE LEGAL STATUS- OF TRADITIONAL THAI MASSAGE ∙ DEVELOPMENT OF TRADITIONAL THAI MASSAGE- BY THE STATE AND HEALTH BUSINESS SECTORS ORIGINS OF BELIEFS, ETHICS AND KNOWLEDGE ∙ ORIGINS OF BELIEFS AND ETHICS ∙ TYPES AND STYLES OF TRADITIONAL THAI MASSAGE ∙ THE STATE OF KNOWLEDGE ∙ THEORIES OF TRADITIONAL THAI MASSAGE SOCIAL FUNCTIONS AND CULTURAL SIGNIFICANCE ∙ NUAD THAI AT A CROSSROADS : COMMUNITY, PROFESSION, AND BUSINESS CONCLUSION REFERENCES HISTORY AND DEVELOPMENT OF WATPOTHAI TRADITIONAL MEDICAL SCHOOL WAT PHRA CHETUPHON APPOINTMENT OFTHE BOARD OF ADMINISTRATIVE MANAGEMENT GLOSSARY 129 133 135 139 143 150 161 169 179 185 219 221 231 248 251 254 274 292 27 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

ประวัติวัดพระเชตุพน และสถานที่ส�ำคัญ HISTORY OF WAT PHRA CHETUPHON AND ITS ATTRACTIONS 28 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

29 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

วัดโพธิ์ หรื อชื่อทางการว่า วัด พ ร ะ เ ช ตุ พ น วิ ม ล มั ง ค ล า ร า ม ราชวรมหาวิหาร เป็นพระอารามหลวง ชั ้นเอกและเป็นวัดประจ�ำ รัชกาลที่ ๑ แห่งราชวงศ์จักรี เนื่องจากพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ ๑ ทรงพระกรุณา โปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาวัดโพธาราม แ ล ะ พ ร ะ ร า ช ท า น น า ม ใ ห ม่ ว่ า วัด พ ร ะ เ ช ตุพ น ใ น ข ณ ะ ที่ ส ร้ า ง พระบรมมหาราชวังและทรงท�ำพิธี ถือน� ้ำพิพัฒน์สัตยาที่วัดนี ้อีกด้ วย ประวัติวัดโพธิ์ 30 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

วัดโพธิ์เป็ นวัดเก่าแก่สร้ างขึ ้นสมัย กรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานีในรัชกาล สมเด็จพระเพทราชาซึ่งครองราชย์ ระหว่างปี พ.ศ. ๒๒๓๑ - ๒๒๔๖ นับว่า เ ป็ น วัด บ้ า น น อ ก ตั ้ง อ ยู่ ที่ ต�ำบ ล บางกอก เมืองธนบุรี ในสมัยกรุงธนบุรี สมเด็จพระเจ้ าตากสินมหาราชทรง สถาปนาเมืองธนบุรีเป็นราชธานีจึงได้ รับการยกฐานะเป็นพระอารามหลวง ต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์ รัชกาลที่ ๑ ทรงโปรดฯ ให้บูรณะวัดโพธารามตั ้งแต่ วันที่ ๒๘ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๓๓๖ ร ว ม เ ว ล า ทั ้ง สิ ้น ๗ ปี ๕ เ ดื อ น ๒๘ วัน ทรงสถาปนาวัดโพธารามเป็น วัดหลวงและพระราชทานนามใหม่ว่า วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาวาส โปรดให้ มีงานฉลองวันที่ ๑๐ เมษายน พ.ศ. ๒๓๔๔ (ในบันทึกบางเล่ม ใช้เวลา ๑๒ ปี ตั ้งแต่ พ.ศ. ๒๓๓๒ - ๒๓๔๔) ต่อมา ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้า เจ้ าอยู่หัว รัชกาลที่ ๓ ทรงโปรดฯ ให้ บูรณปฎิสังขรณ์ และขยายเขต พุทธาวาสและสังฆาวาส ซ่อมแซม พุทธสถานและถาวรวัตถุ ได้ แก่ พระวิหารพระพุทธไสยาส สวนมิสกวัน สถาปนาพระมหาเจดีย์ ๒ องค์ พระมณฑป ศาลาการเปรียญและ ส ร ะ จ ร ะ เ ข้ ร ว ม ทั ้ง จ า รึ ก วัด โ พ ธิ์ รูปปั ้นฤาษีดัดตน โดยเริ่มตั ้งแต่ปี พ.ศ. ๒๓๗๕ รวมเวลา ๑๖ ปี จึงแล้วเสร็จ ต่อมาในรั ชสมัยพระบาทสมเด็จ พระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ ทรงโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนสร้ อยนาม พระอาราม เ ป็ น วั ด พ ร ะ เ ช ตุ พ น วิมลมังคลารามราชวรมหาวิหาร และสถาปนาพระมหาเจดีย์ ประจ�ำ รัชกาลที่ ๔ ปัจจุบันนี ้วัดโพธิ์ ถือได้ว่า เ ป็ น ส ถ า น ที่ ที่ มี ค ว า ม ส�ำคัญทาง ประวัติศาสตร์ และวัฒนธรรมและ เป็นแหล่งรวมสรรพวิชา ความรู้ ด้าน ต่างๆ อาทิ ด้ านศิลปะ ศาสนา การแพทย์ วรรณคดี ให้ชนรุ่นหลังได้ ศึกษาและเป็นสถานที่รวมจิตใจของ บุคคลทุกเชื ้อชาติ ทุกศาสนา 31 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

Wat Pho, or to use its official name, Wat Phra Chetuphon Vimonmangklaram Rajwaramahawihan, has been designated a first - class royal monastery, regarded as a temple of the first king of the Chakri dynasty because it was renovated while the Royal G r a n d P a l a c e w a s b e i n g constructed and it was the temple where the king took his oath at his coronation. The temple, once named Wat Photharam, was a rural temple built during the reign of King Phra Phetraja (1688-1703) in the Ayutthaya period. When Thonburi became the capital city in the reign of King Taksin, the temple was raised to the class of royal monastery. In the Rattanakosin era, King Phra Phutthayodfa (Rama I), ordered a great restoration of the temple starting on 28 November, 1793, and lasting for a total of seven years, five months and twenty - eight days. The opening ceremony for the temple was on 10 April, 1801 (in some historical records, the great restoration lasted for 12 years, from 1789 to 1801). After the restoration, it was elevated to the rank of Wat WangLuang, or a royal monastery of the royal palace, and it was named Wat Phra Chetuphon Vimonmangklawat. A great restoration, taking 16 years from 1832 onward, was carried out during the reign of King Nangklao (King Rama III), extending the compound of both the main Phutthawat quarter and the Sangkhawat quarter, that is, resulting in the construction of the Phra Vihara of the Reclining Buddha, the Mitsakawan Garden, the two great stupas, the mondop (mandapa), the pavilions, and the crocodile pond, including carving the stone inscriptions and the statues of contorted hermits. The name of the temple was changed again to Wat Phra Chetuphon Vimonmangklaram during the reign of King Rama IV, and the HISTORY OF WAT PHO 32 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

Stupa of King Rama IV was also constructed. Nowadays, Wat Pho is a significant cultural and historical site that is a resource for various types of knowledge such as arts, religion, medical studies, and literature not only for later generations but also for people of all nations and religions so that they can appreciate this intellectual and spiritual heritage site. 33 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้ าเจ้ าอยู่หัว รัชกาลที่ ๓ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการ บูรณปฏิสังขรณ์วัดโพธิ์ ครั ้งใหญ่ นับแต่ พ.ศ. ๒๓๗๕ โดยครั ้งนั ้น ทรงโปรดฯ ให้ เหล่าบรรดานักปราชญ์ราชบัณฑิต ตรวจสอบช�ำระต�ำราสรรพวิทยาความรู้ ต่างๆ รวม ๘ หมวดวิชา ได้แก่ประวัติการ สร้ างวัด พระพุทธศาสนา ต�ำรายา วรรณคดี สุภาษิ ต ท�ำเนียบสงฆ์ ประเพณีและอนามัย คือโคลงฤาษี ดัดตน ๘๐ บท โดยจารึกลงแผ่นศิลา ประดับไว้ตามอาคาร และสิ่งก่อสร้ าง ภายในพระอาราม เช่น พระอุโบสถ พระวิหาร ระเบียงคดและศาลาราย ต่างๆ เพื่อเป็นวิทยาทานให้แก่ผู้สนใจ ได้ ศึกษาค้ นคว้ า จึงมีค�ำกล่าวว่า วัดพระเชตุพนเป็ นมหาวิทยาลัย แห่งแรกของเมืองไทย ดังนั ้นคณะ กรรมการแห่งภูมิภาคเอเซียแปซิฟิ ค ว่าด้วยแผนงานความทรงจ�ำแห่งโลก ของยูเนสโก จึงมีมติรับรองจารึก วัดพระเชตุพน ขึ ้นทะเบียนเป็นมรดก ความทรงจ�ำของโลก ณ วันที่ ๒๑ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๕๑ และในวันที่ ๒๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ องค์การ ยูเ น ส โ ก ไ ด้ มี ม ติ รั บ ร อ ง ใ ห้ จ า รึ ก วัดพระเชตุพนขึ ้นทะเบียนเป็นมรดก ความทรงจ�ำแห่งโลก ในระดับนานาชาติ และเมื่อวันที่ ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๖๒ องค์การยูเนสโกมีมติรับรองนวดไทย ขึ ้นทะเบียนเป็ นมรดกภูมิปั ญญา ทางวัฒนธรรมที่จับต้ องไม่ได้ ของ มนุษยชาติ จารึกวัดโพธิ์ 34 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

King Rama III ordered the great restoration that started in 1832. His Majesty also asked scholars to examine and edit 8 subjects: the establishment of Wat Pho, Buddhism, medical recipe, literature, proverbs, list of monks, tradition, and health. The health subject refers to the 80 poems of contorted hermits inscribed on the stone tablets and placed in the buildings of the monastery such as the Phra Ubosot, Phra Vihara, Rabieng Khot, and Sala Rai for people to study. As a result, it is said that Wat Phra Chetuphon is the first university of Thailand. Therefore, on 21 February 2008, the United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization (UNESCO) certified the inscription of the Epigraphic Archives of Wat Pho for listing on the Memory of the World Regional Register for Asia/Pacific. Later, on 27 July 2011, the UNESCO certified it for listing on the World International Register, On 12 December 2019, UNESCO listed Nuad Thai as a representative of the Intangible Cultural Heritage of Humanity. EPIGRAPHIC ARCHIVES OF WAT PHO 35 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

พระอุโบสถเป็นสถานที่ประกอบ สังฆกรรมของสงฆ์ เป็ นอาคารที่ ส�ำคัญที่สุดเพราะประดิษฐานพระพุทธ รูปส�ำคัญประจ�ำวัด ถ้าเป็นวัดหลวง เรียกว่า พระอุโบสถ ถ้าเป็นวัดราษฎร์ เรียกว่า อุโบสถหรือโบสถ์ พระอุโบสถ ของวัดพระเชตุพน สร้ างสมัยรัชกาล ที่ ๑ ตามแบบศิลปะอยุธยาตอนปลาย และขยายใหญ่ขึ ้นในสมัยรัชกาลที่ ๓ ภายในประดิษฐานพระพุทธเทวปฏิมากร ซุ้มจรณัมประจ�ำประตูหน้าต่างสลัก ด้วยไม้แก่น ยอดเป็นทรงมงกุฎลงรัก ปิ ดทอง ประดับกระจก บานประตู พระอุโบสถด้ านนอกเป็ นลายรดน� ้ำ ประดับมุก บานหน้ าต่างด้ านใน เขียนลายรดน� ้ำรูปตราประจ�ำต�ำแหน่ง พระสงฆ์ บานประตูด้านในเขียนลาย รดน� ้ำรูปพัดยศแสดงสมณศักดิ์ ของ พระสงฆ์ ล�ำดับต่างๆ ในสมัยรัชกาล ที่ ๓ จิตรกรรมฝาผนังเหนือบาน หน้ าต่างเขียนเรื่ องมโหสถบัณฑิต ผนังระหว่างเสาเฉลียงด้านนอกประดับ ศิลาจ�ำหลักภาพเรื่องรามเกียรติจ�์ำนวน ๑๕๒ ภาพ พระอุโบสถล้อมรอบด้วย ก�ำแพงแก้ ว พระระเบียงล้ อมรอบ พระอุโบสถ พระวิหารทิศอยู่ระหว่าง พระระเบียงสองชั ้น พระมหาธาตุหรือ พระสถูปตั ้งอยู่สี่มุมลานพระอุโบสถ และมีพระวิหารคดถัดออกมาจากมุม พระระเบียง มีพระเจดีย์รายรอบ พ ร ะ อุ โ บ ส ถ เ ป็ น ส ถ า ปั ต ย ก ร ร ม ตามคติความเชื่อทางพระพุทธศาสนา เรื่องจักรวาลที่กล่าวไว้ในไตรภูมิ พระอุโบสถ 36 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

37 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

38 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

An ubosot, or uposatha hall (ordination, or consecrated assembly hall), is a place for monks to perform religious rites. It is considered as the principal building of the temple as it houses the principal Buddha image. The royal ubosot is called Phra - Ubosot, while the local one, built by commoners, is called the ubosot or bot. The Phra Ubosot of Wat Pho was constructed in the reign of King Rama I in the late Ayutthaya style, and it was enlarged in the great restoration during the reign of King Rama III. The Phra Ubosot houses the principal Buddha image, called the Phra Buddha Theva Patimakon. The sum jaranam, or sheltered windows and doors are made of heartwood with crown - like spires and color - glazed tiles. The outer doors are lacquered with mother of pearl. The inside of the windows is also lacquered with fan - shaped paintings depicting the ranks of the monks in the reign of King Rama III. The 152 mural paintings carved on the stone tablets between the exterior front porch columns of the hall depict the stories of the Ramakien (the adaptation of the epic Ramayana). The Phra Ubosot is surrounded by boundary walls and the double - cloistered Phra Rabieng connected to the directional viharas. Phra Mahathat or stupas are located on the four corners of the courtyards of the Phra Ubosot. Next to the Phra Rabieng are the Vihara, and Chedi - Rai (smaller stupas surrounding the main stupa). This architectural design is based on the Buddhist beliefs regarding cosmology as described in the Traiphum, the three worlds (heaven, hell, and earth). THE UPOSATHA HALL 39 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

พระพุทธเทวปฏิมากร เป็นพระ ประธานในพระอุโบสถ วัดพระเชตุพน วิมลมังคลาราม เป็ นพระพุทธรู ป ปางสมาธิ เดิมพระพุทธปฏิมาองค์นี ้ ประดิษฐานเป็ นพระประธานอยู่ที่ วัดศาลาสี่หน้ า หรือวัดคูหาสวรรค์ ต่อมาพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้า จุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ ๑ โปรดเกล้าฯ ให้ บูรณปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพน วิมลมังคลารามแล้วให้สร้างพระอุโบสถ ใหม่ จากนั ้นจึงโปรดเกล้าฯ ให้อัญเชิญ พระพุทธเทวปฏิมากรมาประดิษฐาน เป็ นพระประธานในพระอุโบสถที่ สร้ างขึ ้นใหม่นี ้ พร้ อมทั ้งพระราชทาน นามใหม่ว่า “พระพุทธเทวปฏิมากร” มีความหมายว่า “พระพุทธรูปที่ เทวดาสร้ าง” ในรัชสมัยพระบาท สมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาล ที่ ๓ กรุ ณาโปรดเกล้ าฯ ให้ บูรณ ปฏิสังขรณ์วัดพระเชตุพนเป็นการใหญ่ อีกครั ้งหนึ่ง ในการนี ้ โปรดเกล้าฯ ให้ ขยายขนาดพระอุโบสถให้ ใหญ่ขึ ้น รวมทั ้งได้ก่อฐานพระประธานใหม่โดย ได้ประดิษฐานพระพุทธเทวปฏิมากร เป็นพระประธานดังเดิมบนฐานชุกชีชั ้น ที่ ๑ และทรงโปรดฯ ให้ หล่อรู ป พ ร ะ อ ร หั น ต์จ า ก เ ดิ ม ที่ มี เ พี ย ง พระอัครสาวก ๒ องค์ บนชั ้นที่ ๒ อีก ๘ องค์ บนชั ้นที่ ๓ รวมทั ้งสิ ้น เป็ น ๑๐ องค์ ในรัชสมัยพระบาท ส ม เ ด็ จ พ ร ะ จ อ ม เ ก ล้ า เ จ้ า อ ยู่ หัว รัชกาลที่ ๔ ทรงโปรดฯ ให้ บรรจุ พระบรมราชสรีรางคาร ของรัชกาลที่ ๑ ใต้องค์พระพุทธเทวปฏิมากรในฐาน ชุกชีชั ้นที่ ๑ พระพุทธเทวปฏิมากร 40 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

The principal Buddha image of this temple, known as the Phra Buddha Theva Patimakon, is in the posture of a seated Buddha called Phra Pang Samadhi (Lord Buddha in the posture of concentration). Earlier, the Buddha image was housed in the Wat Sala Si Na or Wat Khuhasawan, before the King had the Phra Ubosot built and ordered the Buddha image to be housed there with the name “Phra Buddha Theva Patimakon”, which means “an image crafted by an angel.” In the reign PHRA BUDDHA THEVA PATIMAKON of King Rama III, there was a great restoration during which the Phra Ubosot was enlarged and a three - tiered pedestal was built for the Buddha image to rest on. During the reign of King Mongkut (King Rama IV), some cremains of King Rama I were enshrined inside the first tier. On top of the middle tier there are two images of the most distinguished disciples, while the images of eight arahants were cast to be placed on the third or lowest pedestal. 41 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

พระมณฑป หรือหอไตรจตุรมุข พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๓ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาเป็นสถาปัตยกรรมจตุรมุข เครื่องยอดทรงมงกุฎ ประดับกระเบื ้อง เคลือบและเครื่องถ้วยหลากสี ลวดลาย งามวิจิตร ภายในมีตู้เก็บพระไตรปิฎก มีศาลารายรอบพระมณฑป ผนังภายใน พระมณฑป ศาลารายมีภาพจิตรกรรม เรื่องก�ำเนิด รามเกียรติ์ ประเพณีรามัญกวนข้าว ทิพย์ เป็นต้น ผนังภายนอกมีศิลาจารึก โคลงสุภาษิต เรียกว่าโคลงโลกนิติ ศาลารายสามหลังในบริเวณมณฑป ปัจจุบันจัดแสดงพระพุทธรูป เครื่อง ลายครามจากจีน เครื่องเบญจรงค์ และตู้พระไตรปิฎกสมัยอยุธยา Built in the reign of King Rama III, Phra Mondop (mandapa), or Ho Tri chaturamuk, is the scripture hall with a crowned, gabled tetrahedron roof, embellished with multi - colored china and glazed mosaic tiles. This hall keeps the Tripitaka or Buddhist Scripture. Surrounding the Phra Mondop are directional pavilions in which mural paintings depict the beginning of the epic Ramakien (adaptation of the epic Ramayana) and the Raman Kuan Kao Thip (meaning a Mon ethnic group making rice paste). The outside walls contain stone inscriptions of Thai didactic poems such as the Khlong Lokaniti (meaning practical secular rules). The three pavilions in the area of the Phra Mondop were constructed to keep the Buddha images, Chinese porcelain, and Benja rong (five - colored Thai style porcelain), and antique Ayutthaya Tripitaka bookshelves. PHRA MONDOP 42 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

43 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

พระมหาเจดีย์ทั ้งสี่องค์อยู่ใน บริเวณก�ำแพงสีขาว ซุ้ มประตูทาง เข้ าเป็นสถาปัตยกรรมไทยประยุกต์ แบบจีน ประดับด้วยกระเบื ้องเครื่อง ถ้วยหลากสี มีตุ๊กตาหินจีนประตูละคู่ พระมหาเจดีย์แต่ละองค์เป็นเจดีย์ย่อ มุมไม้สิบสอง สูง ๔๒ เมตร ประดับ กระเบื ้องเครื่องถ้วย ลวดลายต่างๆ พระ มหาเจดีย์ประกอบด้วยกระเบื ้องสีเขียว นามว่า“พระมหาเจดีย์ศรีสรรเพชญดาญาณ” กว้าง ๑๖ เมตร สูง ๔๒ เมตร สร้ างในสมัยรัชกาลที่ ๑ เพื่อครอบ พระศรีสรรเพชญ ซึ่งเป็นพระพุทธรูปยืน องค์ใหญ่ สูง ๑๖ เมตร ได้ชะลอมา จากพระราชวังที่กรุงศรีอยุธยา ภายใน บรรจุพระบรมธาตุ นับเป็นพระมหาเจดีย์ประจ�ำรัชกาลที่ ๑ พระมหาเจดีย์ องค์ที่ประดับด้ วยกระเบื ้องสีขาว นามว่า “พระมหาเจดีย์ดิลกธรรมกรกนิทาน” สร้ างในสมัยรัชกาลที่ ๓ ทรงพระราชอุทิศถวายแด่พระบรมราชชนก คือรัชกาลที่ ๒ พระมหาเจดีย์ พระมหาเจดีย์ ๔ รัชกาล 44 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

องค์ที่ประดับด้วยกระเบื ้องสีเหลือง นามว่า “พระมหาเจดีย์มุนีบัตบริขาร” สร้างในสมัยรัชกาลที่ ๓ ทรงถวายเป็น พุทธบูชา ซึ่งนับเป็ นพระมหาเจดีย์ ประจ�ำรัชกาลที่ ๓ พระมหาเจดีย์องค์ที่ ป ร ะ ดับ ด้ ว ยก ร ะ เ บื ้อ ง สี ข า บ ห รื อ สีน� ้ำเงินเข้ ม เป็ นพระมหาเจดีย์ที่ รัชกาลที่ ๔ ทรงสร้ างขึ ้นตามแบบ พระเจดีย์ศรีสุริโยทัย ที่วัดสวนหลวง สบสวรรค์ สมัยกรุงศรีอยุธยา จึงเรียก นามว่า “พระมหาเจดีย์ทรงพระศรี- สุริโยทัย” เพื่อถวายเป็ นพุทธบูชา สมัยรัชกาลที่ ๔ นั ้นได้ทรงพระกรุณา โปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระมหาเจดีย์ทรง พระศรีสุริโยทัยไว้ ๑ องค์ แต่ยังไม่ แล้วเสร็จ ครั ้นใกล้จะเสด็จสวรรคตได้มี พระราชด�ำรัสเฉพาะกับรัชกาลที่ ๕ ว่า “พระเจดีย์วัดพระเชตุพนนั้นกลาย เป็ นใส่คะแนนพระเจ้าแผ่นดินไป ถ้าจะใส่คะแนนอย่เสมอจะไม่มีทีู่ สร้าง ควรจะถือว่าพระเจ้าแผ่นดิน ทั้งสี่พระองค์นั้นท่านได้เคยเห็นกัน ทั้งสี่พระองค์ จึงควรมีพระเจดีย์อยู่ ด้วยกัน ต่อไปอย่าให้ต้องสร้ าง ทุกแผ่นดินเลย” จึงมิได้มีการสร้ าง เจดีย์ประจ�ำรัชกาลตั ้งแต่นั ้นเป็นต้นมา 45 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

Phra Maha Chedi Si Rajakan, a group of four pagodas or large stupas, is surrounded by white walls in the Thai - Chinese style, with sheltered gates decorated with color - glazed china mosaic tiles and Chinese rock guardians. Each pagoda is 42 meters high, twelve - added corner structures ending in a tall spire and embellished with colorful mosaics. Phra Maha Chedi, lacquered with green - glazed china mosaic tiles, has a base which is 16 meters long and 42 meters high. It is called Phra Maha Chedi Si Sanphet chadayan, and was built in the reign of King Rama I in order to house a 16 - meter high standing Buddha image called Phra Si Sanphet, which was taken from Ayutthaya. The Buddha’s relics were enshrined in this chedi, which is PHRA MAHA CHEDI SI RAJAKAN 46 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้

considered the Great Chedi of King Rama I. Phra Maha Chedi, lacquered with white - glazed china mosaic tiles, is called Phra Maha Chedi Dilok Dhammakaroknithan and was built by King Rama III and dedicated to his father, King Rama II. Phra Maha Chedi, lacquered with yellow - glazed china mosaic tiles, is called Phra Maha Chedi Muni Batborikhan and was built by King Rama III as a traditional offering dedicated to the Buddha. It is considered the Great Chedi of King Rama III. Phra Maha Chedi, lacquered with blue - glazed china mosaic tiles, is called Phra Maha Chedi Song Phra Si Suriyothai and was built by order of King Rama IV as a traditional offering dedicated to the Buddha. This chedi is a replica of Chedi Si Suriyothai in Wat Suan Luang Sopsawan, Ayutthaya so it is called Phra Maha Chedi Song Phra Si Suriyothai (meaning a chedi in Si Suriyothai style). It is known as the Great Chedi of King Rama IV. King Rama IV ordered the construction of another Si Suriyothai - structured chedi, but it was not finished. Not long before his death, His Majesty the King said to his son, King Rama V, “The chedis at Wat Phra Chetuphon have become a tribute to the kings. If the tradition goes on, there will not be enough space to build new chedis. Let’s also take into account that the existing chedis were built because the four kings have lived in the same period and they have been with each other. From now on, let’s stop this tradition of building a new chedi for each reign.” No other chedi has been built to mark the reign of a new king. 47 NUAD THAI CELEBRATION, THE INTANGIBLE CULTURAL HERITAGE

พระพุทธไสยาส หรื อที่เรี ยก กันว่า พระนอนวัดโพธิ์ ประดิษฐาน ในพระวิหารพระพุทธไสยาส ภายใน เขตพุทธาวาส บริ เวณมุมก�ำแพง ทิศตะวันตกเฉียงเหนือของวัด โดยมี การสร้ างพระก่อนแล้วจึงสร้ างวิหาร อ ง ค์ พ ร ะ ก่ อ อิ ฐ ถื อ ปูน แ ล้ ว ล ง รั ก ปิดทอง มีความยาว ๔๖ เมตร สูงจาก พื ้นถึงยอดพระเกตุมาลา ๑๕ เมตร พระพุทธบาท ยาว ๕ เมตร สูง ๓ เมตร ลักษณะการนอนเรียกว่า “สีหไสยาส” หรื อนอนอย่างราชสีห์ จัดว่าเป็ น พระนอนที่ใหญ่ที่สุดในกรุงเทพมหานคร และใหญ่เป็นอันดับสามของประเทศ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๓ โปรดให้สร้างขึ ้นด้วยทรงมี พระราชด�ำริว่า พระพุทธรูปปางส�ำคัญ ได้ สร้ างขึ ้นในวัดนี ้หลายปางแล้ ว พระพุทธไสยาส 48 งานฉลองนวดไทย มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่จับต้องไม่ได้