หนังสือวัดร้างในบางกอก

36 วัดร้างในบางกอก วัดน้อยทองอยู่ ตกลงอยู่ตรงไหน? E) Ċ)fl#G!2)9*+9ffl!Fก2<!fi+ č8)=/:)2Q:92Q:3+9"#+8ffi<1 :!&+8"+)2:+=+<ก :ffl@3+?5#A!=*/9fflff@ffl ĉ:JZ fi/ ĉ:)fl#!=M)=!:ffi D-KกDก<!H#ก/ ĉ:fi=L8D# đ!5::+3-9ก5/9ffiHffi Ċ >D?L5/ ĉ:ffl Ċ5)=5::+fi=L D# đ!5@F"2ff3+?5/<3:+D3-?55*A ĉG!+A#535&+8 3+?5:ก5< Effl ĉกK D#-=L*!E#-&?M!fi=LGĊ:!H#):ก):**9H)ĉ5:fiQ:G3Ċffl+/25"HffiĊ fi9M!=M :+č- Dffi53 č+<*9Hffi Ċff ĉ:*(:&5@ Ċ)D2):*5ffiDffi=* čfi=LD* ffl9M5*A ĉFffi*+5"5@F"2ff5/9ffiD5:H/ Ċ )=-9ก1fl8D# đ!@ Ċ) ĉ5#+8ffi9"+A# *9ก1 čff?5ก+8"5 2 ĉ/!*5ffi!9M!กKD# đ!Dffi=* čfi+D+?L5* ĉ5)@)H) Ċ2<"25[ Ů(:&fi=L [ů - Ċ:*ก9"*5ffi)fl#fi=L#+:กG!(:&ff ĉ:*Dก ĉ:D ĉ!ก9! > กQ:3!ffi5:*@H/Ċ+ĉ/)2)9*+:/+9ก:-fi=L W -):ffiĊ/*Dĉ!ก9! ffi Ċ/*D3ffl@!=M 2:):+ffffl9M Ċ529!!<1:!G!D"?M5ffl Ċ!H/ Ċ/ ĉ: @ffi0A!* č ก-:5/9ffi! Ċ5*fi55*A ĉ8H) ĉ3 ĉ::ก)fl# Ů+Ċ:ů !=M55กH# 5: 5*A ĉG!"+<D/flF+D+=*!/9ffiffi@2<ffi:+:)กKD# đ!Hffi Ċ Effl ĉกKH) ĉD3-?5+ ĉ5+5*58H+ G3 Ċ29DกfflHffi ĊE- Ċ/ !ก+8fi9LHffi Ċ&"ก9"@flปฏิพัฒน ์ พุ ่มพงษ ์แพทย ์ !9กF"+:flffi=E3 ĉก+)0<-#:ก+$A Ċ)=ff<L!:!ffi9MDffi<)5*A ĉG!* ĉ:!!9M! D)?L5 25"ff:)ff>/9ffi! Ċ5*fi55*A ĉกKHffi Ċ/:)9ffiD!/ ĉ:5@F"2ff5/9ffi!=Mffl9M5*A ĉ ffl+D<28&:!2)DffiK&+8#ĀĒ!Dก-Ċ:&5ffi=\ 28&:!2)DffiK&+8# Ā Ē!Dก- Ċ:2+ Ċ:>M!G! &Ŵ0Ŵ VYUZ D?L5) +83/ ĉ:"+<D/fl#-:*2@ffi5ff!!+:<!= ff!!DĊ:'ą: E-8ff!!+:ffiQ:D!<! ก-:):2A ĉff!!5+@fl5)+<!fi+ čfi:% ď Ē !"@+= 29DกfflHffi Ċ/ ĉ:E!/528&:! fi:% ď Ē&+8!+!9M!Hffi Ċfi9" Ċ5!-H#"!2 ĉ/!#-:*5-5AD)?5Dffi<) 3+?5-5F+H3) )=$-G3 Ċ-52 ĉ/!!=MffAกff!!# Āffifi9"D3-?5Effl ĉfi: +8":*!QM:-2AĉE)ĉ!QM:DĊ:&+8*: 2ĉ/!D<28&:!%ďĒ !"@+=!9M!-):ffl+ @ffifi=LD#đ!5@F"2ff3+?50A!*čก-:5/9ffi!Ċ5*fi55*Aĉ!9L!D5 Ů(:&fi=L \ů >3):*/:)/ ĉ: +:ก:!D<28&:!Hffi Ċfi9"-H#"!:ก5@F"2ff Dก ĉ:5/9ffi! Ċ5*fi55*A ĉ!H) ĉ5:ffl+/25"58H+Hffi Ċ5=กE- Ċ/ >L@ffiffi9 ก- ĉ:/กK5*A ĉffl<ffi<ffiก9")fl#+ Ċ:!9L!D5 Ů(:&fi=L ]ů D+:>H) ĉ)= Ċ5)A-58H+

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 37 ภาพที่ ๗ ภาพถ่ายเก่าของซุ้มเสมายอดเจดีย์ วัดน้อยทองอยู่ โดย คาร์ล เดอห์ริง (Karl Döhring) ที่มา : Karl Döhring, Buddhist Stupa (Phra Chedi) Architecture of Thailand (Bangkok : White Lotus, 2000), p.127.

38 วัดร้างในบางกอก fi=L8ĉ/*0>ก1:/9ffiE3 ĉ!=MHffiĊ5=ก!5ก:กD5ก2:+fi=LfflกĊ:5*AĉD-Kก!Ċ5* ก9" )fl#+Ċ:3-93!>Lfi=LffAก#Āffi-Ċ5)H/Ċ+:/ก9"D#đ!5:fl:Dffl->ก-9" !5ก:ก+ ĉ5+5*2<Lก ĉ52+ Ċ:E-8fi=Lffl9M/9ffi>LD2?L5)2(:&H#E- Ċ/ *9Hffi Ċ&"3-9ก:!2Q:9):ก5=ก5* ĉ:5/9ffiE3 ĉ!=M Hffi ĊEก ĉfflA Ċ&+8 ++) -:*+ffi!QM: 3):*D-fi8D"=*! 5*Ŵ VX Ů(:&fi=L UTů >Lfi8D"=*!5 ก5352)@ffiE3ĉ:ffl< ก+)0<-#:ก+ +8"@/ĉ:HffiĊ:ก/9ffi!Ċ5*fi55*Aĉ 93/9ffi !"@+= D)?L5/9!fi=L V\ )<ff@!:*! &Ŵ0Ŵ VXZX -9ก1fl8D# đ!fflA Ċ:3)A-+9ก # Āffifi5-:*ก+83!กก Ċ:!E* ĉ55ก+A#Dfi&!)E-829ffl/ čffl ĉ:J D?L5/ ĉ:D# đ! % ā)?5 ĉ:2)9*5*@ *:] 3+?55:D# đ! ĉ/+9ffl!Fก2<!fi+ čffl5!ffl Ċ! fflA Ċ&+8 ++)!=MD# đ!2)"9ffl<<M!2@ffifi Ċ:*fi=L5:" ĉ"5กffl9/ffl!/ ĉ: /9ffi! Ċ5*fi55*A ĉ D# đ!/9ffifi=L5:8)=5:*@Dก ĉ:Eก ĉ!ff>2)9*5*@ *:2?"-):!2)9*+9ffl! Fก2<!fi+ čffi Ċ/* ก:+DกK"+/"+/)fflA Ċ&+8 ++)5ก+)0<-#:ก+!9M! * ĉ5)3):*ff> )=5Q:&/ก9)(=+ čfi=Lffl<ffiH#&+ Ċ5)ก9"fflA Ċffi Ċ/* ffi9!9M!>! ĉ:2?"3:ffl ĉ5H#/ ĉ: D5ก2:+F"+:flfi=LHffi ĊH#:ก/9ffi! Ċ5*fi55*A ĉ&+ Ċ5)fflA Ċ&+8 ++)G"!=M)=3- D3-?55*Aĉ"Ċ:3+?5H)ĉ 5:!Q:H#2Aĉ5č/:)+AĊ5?L!J fflĉ5H#HffiĊ5=ก):ก รากãานของสะพาน รากãานของอดีต 2+@#E- Ċ/ 3-9ก:!5/9ffi! Ċ5*fi55*A ĉ!5ก:กD5ก2:+fi=Lก- ĉ:/ ff>/ ĉ:*@"+/)H#ก9"/9ffiffi@2<ffi:+:)G! &Ŵ0Ŵ VX\\ E2ffi/ĉ:5* ĉ:! Ċ5* ffl Ċ52+ Ċ:>M!ก ĉ5!2+:)F-ก *9D3-?5)fl#*5ffiDffi=* čfi=L)=5:*@G!+:/ 2)9*+9ffl!Fก2<!fi+č :ก3-9ก:!D&=*5* ĉ:Dffi=*/?5)fl#3 Ċ:*5ffi!=M >29!!<1:! Hffi Ċ/ ĉ:/9ffi! Ċ5*fi55*A ĉ! ĉ:82+ Ċ: Ů3+?5#<29+fl čů E-8)=ก:+G Ċ:!G! +8*8D/-:H- ĉD-=L*ก9"/9ffi/:5:+:)* ĉ:!Dffi=*/ก9!?5+:/2)9*#-:*5*@ *: -):!ff>+9ffl!Fก2<!fi+ č E-8*9E2ffi/:)2Q:95@)!Eff"#:ก -5":ก5ก! Ċ5*ffi Ċ/*/ ĉ:9"9L!ff>!:ffiD*)=/9ffiD+=*ffl<ffi<ffiก9! ff> W /9ffi):ก ĉ5! !(:*3-9Dก<ffi/:)D#-=L*!E#-fiQ:G3 Ċ/9ffiD3- ĉ:!9M!

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 39 ภาพที่ ๙ ภาพถ่ายจากดาวเทียมแสดงต�ำแหน่งสันนิษฐานและจุดที่พบอาคารส�ำคัญ ของวัดน้อยทองอยู่จากการประมวลหลักฐานต่างๆ ที่มา : ปรับปรุงจาก Google Earth ภาพที่ ๘ เชิงสะพานสมเด็จพระปิ่นเกล้าทางฝั่งธนบุรี ซึ่งสร้างแล้วเสร็จเมื่อ พ.ศ. ๒๕๑๖ เมื่อตรวจสอบกับต�ำแหน่งจากแผนที่เก่าและการสอบถามได้ข้อมูลตรงกันว่า เคยเป็นที่ตั้งของอุโบสถวัดน้อยทองอยู่มาก่อน

40 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๑๐ ตู้พระธรรมลายทอง กรมศิลปากรได้จากวัดน้อยทองอยู่เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๔ ที่มา : ก่องแก้ว วีระประจักษ์ และ นิยะดา ทาสุคนธ์, ตู้ลายทอง ภาค ๑ (สมัยอยุธยา และสมัยธนบุรี) (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๒๓), น.๑๗๒.

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 41 ก-:*2(:&H#D# đ!5* ĉ:5?L!&+ Ċ5)ก9"@)!fi=LD#-=L*!F)3! Ċ:H#ffl:) ก:-D/-: $AĊfi=LDffi<!fi:29+Ċ:)H#):ffiĊ/*28&:!2)DffiK&+8#ĀĒ! D -Ċ:>&>+8-> H/Ċ/ĉ::!59!)9L!528&:!!9M!?55ffi=ffl5 /9ffiE3ĉ3!>Lfi=L8ĉ5*JD-?5!3:*H#: /:)fi+Q:E-8#+8/9ffl< 0:2ffl+č5 +@Dfi&ฯE-Ċ/D+?L5+:/5/9ffi!Ċ5*fi55*Aĉ>fflĊ5 "-EfflĉD&=*Dfiĉ:!=M 3):*D3ffl@D&<L)Dffl<) G!ĉ/fflĊ!#ā &Ŵ0Ŵ VYY] D+<L))=ก:+@ffi Ċ!"+<D/fl )fl#/9ffi! Ċ5*fi55*A ĉ >! ĉ:2!Gffl<ffiffl:)/ ĉ:$-ก:+ffiQ:D!<!:!fi: F"+:flffi=8"5กD- ĉ:D+?L5+:/5/9ffi!=MHffi Ċ5=ก):ก! Ċ5*D&=*H+

42 วัดร้างในบางกอก เชิงอรรถ ๑ Karl Döhring, Buddhist Stupa (Phra Chedi) Architecture of Thailand (Bangkok : White Lotus 2000), p.21.๒ กองวรรณคดีและประวัติศาสตร ์ กรมศิลปากร, ศิลปวัฒนธรรมไทย เล ่มที่ ๔ วัดส�าคัญ กรุงรัตนโกสินทร ์ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๒๕), น. ๒๒๓.๓ กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ทหาร, ๒๕๓๐), แผนที่แผ่นที่ ๕.๔ Karl Döhring, Buddhist Stupa (Phra Chedi) Architecture of Thailand, p.140.๕ ศักดิ์ชัย สายสิงห ์, งานช ่างสมัยพระนั่งเกล ้าฯ (กรุงเทพฯ : มติชน, ๒๕๕๑), น. ๑๐๔.๖  สงวน รอดบุ, พุทธศิลปรัตนโกสินทร ์ (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ ์รุ ่งวัฒนา, ๒๕๒๖), น. ๓๙.๗ Karl Döhring, Buddhist Stupa (Phra Chedi) Architecture of Thailand, p.127.๘ ข ้อมูลจากการพูดคุยกับคุณปฏิพัฒน ์ พุ ่มพงษ ์แพทย ์ นักโบราณคดี กรมศิลปากร ๙ ก ่องแก ้ว วีระประจักษ ์ และ นิยะดา ทาสุคนธ ์, ตู ้ลายทอง ภาค ๑ (สมัยอยุธยาและสมัยธนบุรี) (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๒๓), น. ๑๗๓.

สวสวรรl์ี¬~ูiŸ‰ วัดสวนสวรรค์ บางยี่ขัน วัดสวนสวรรค์ บางยี่ขัน

44 วัดร้างในบางกอก +<)% ď ĒE) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:5ก+@Dfi&7 Eff"":*=L9!% ď Ē !"@+= # ď@"9!D# đ!fi=Lffl9M28&:!&+8+:) \ Ů(:&fi=L Uů D3!?5>M!H#D-Kก! Ċ5*?5 /9ffi,3"ffi=fi=L&+8*:)!ffl+="+<+9ก1č ŮfflĊ!2ก@- ()+)!ffl+=ů 2+Ċ:ff/:*Effiĉ +9ก:-fi=L W Effl ĉDffi<)"+<D/fl!=MD# đ!@)!!:ffiG3 ĉ)=/:)2Q:9):ก ?5 ß" Ċ:!#A!à 59!$-<ffl#A!ก<!ก9"3):ก# ą5!G3 Ċก9":/&+8!+):ffl9MEffl ĉ 2)9*fflĊ!ก+@+9ffl!Fก2<!fi+čU ! ĉ:D2=*ffi:*fi=L# ď@"9!@)!" Ċ:!#A!Hffi ĊD-<ก$-<ffl#A!ก9!E- Ċ/D!?L5 :ก2(:&29)fi=LD#-=L*!H# ffi Ċ/* ĉ:!<*)fi=L$A Ċ!D-<กก<!3):ก&-Aก9! E-8$-ก+8fi"+9MG3 ĉ:ก2)9*2+:)F-ก+9Mfi=L V >LDffl:D$:#A! ก-:*D# đ!D# ą:ก:+F)ffl=fi:5:ก:0D&+:8)=E22/ ĉ::กก:+D$:G!ffl5! ก-:?!>ffAก+9":-G!fl8!9M!29L3 Ċ:)ก<ก:+H#Fffi*#+<*:* E-8fi@ก /9!!=M@)!D#-=L*!E#-:กก:+&9!:fi=L*:*ffl9/D Ċ:):+5"ffi Ċ:! ffl9/ @)!D53:*H#):กก/ĉ:+>L3!>L:กก:+D/!?!fi=Lffi<!2+Ċ:28&:! F"+:fl2ff:!2Q:9fi=L*?!*9!/:)D# đ!@)!Dก ĉ:Eก ĉ5" Ċ:!#A! ?50:-:F+ ++)fi=LffAก+9ก1:H/ Ċ Ů(:&fi=L Vů D#đ!5::+fi+Hfi*!:ffi *ĉ5)fi=L3:ffiAHffiĊH)ĉĉ:*E-Ċ/G!@)!5ก+@Dfi&7 fi@ก/9!!=M D?L5/ ĉ:2Q:3+9"$A Ċ!(:*!5กfi Ċ5ff<L!*9H) ĉ ĉ5*)=$A ĊGffifi+:"/ ĉ:*9 )=F"+:fl2ff:!5=กE3 ĉ3!>L>L5*A ĉA ĉ@)!): 5:8ffl9MEffl ĉก ĉ5!8)=" Ċ:! #A!D2=*5=ก !9L!?5 ß/9ffi2/!2/++čà /9ffiDกĉ:EกĉE-8ffAกfi<M+Ċ:H#!:!E-Ċ/ สวนสวรรค์อันลĉกลับ 3:ก-5Dffi<!-9ffiD-:8D Ċ:G!ffl+5ก3-9/9ffi,3"ffi=H#fi:" Ċ:!#A! D)?L58 Ċ:)28&:!G3 ĊD-=M*//:D-=*"-Q:-5D-KกJ H#fi:fi<0ffl8/9!fflก 5*!=MกK8H#fi8-@55ก*9ff!!5+@fl5)+<!fi+ čfi:D<28&:!&+8+:) \ HffiĊffiĊ/* H) ĉ!:!8&"# ą:*D-KกJ /ĉ: ß5*2/!2/++čà )=E$ ĉ!# ą:* #+8:29)&9! č ß3-/& ĉ5ffiQ:à 5*A ĉ Ů(:&fi=L Wů D)?L5Dffi<!D Ċ:ffl+5ก!=MH# กK8D3K!5::+fi+F"+:fl )@ก+8D"?M5ffi<!D$:2(:&fi+@ffiFfi+) )=+:ก

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 45 ภาพที่ ๑ แม่น�้ำเจ้าพระยาบริเวณบางยี่ขัน (ขวามือ) ถ่ายจากสะพานพระราม ๘ ซึ่ง สร้างตรงกับบริเวณส่วนหนึ่งของชุมชนบ้านปูน ภาพที่ ๒ ศาลาโรงธรรม อันเป็นสถาปัตยกรรมเก่าแก่เพียงแห่งเดียวที่ยังหลงเหลือ อยู่ในบ้านปูน

46 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๓ ซอยสวนสวรรค์ ทางเข้าสู่วัดสวนสวรรค์ที่ล้อมรอบไปด้วยชุมชน

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 47 H)ĊDff:/9-*č#ก-@)2Affl+83ĉ:!>M!):D3!?5กQ:E&"Ċ:!! /9ffi+Ċ:E3ĉ!=M ?5 /9ffi2/!2/++č Ů(:&fi=L Xů &?M!fi=L/9ffiffAก- Ċ5)Fffi*" Ċ:!D+?5!:/" Ċ:!!3)ffi )=fi:D Ċ:D&=* 5*D-KกJ E"J ffi9fi=Lก-ĉ:/):Dfiĉ:!9M! QM:+Ċ:**9)="Ċ:!fi=L2+Ċ:กQ:E&+9M/ ก9M!2 ĉ/!" Ċ:!ffl9/D5):!# Āffiffl<ffiก9"$!95@F"2ffffi Ċ:!fi<0Gffl ĊD5:H/ Ċ!3)ffi >H) ĉ2:):+ffD Ċ:H#Hffi ĊD/ Ċ!D2=*Effl ĉffl Ċ55D Ċ:fi:" Ċ:! Ċ:3! Ċ: @ Ċ)G"D2): ":@Ċ)):ffl9M5*Aĉก-:ff!! D#đ!(:&fi=LG3Ċ/:)+AĊ2>ก29"2!5*ĉ:"5กH)ĉffAก &?M!fi=Lfi=L&58)=D3-?55*A ĉ" Ċ:5/9ffi?5 -:!F- ĉfi:fi<0D3!?5fi=Lffl<ffi ก9"$!95@F"2ff >LกKG ĊD# đ!fi:29+G!@)!H#ffi Ċ/* D)?L5Dffi<!):ff> ffi Ċ:!3! Ċ:?5fi<0ffl8/9!55กกK8D# đ!fi:D Ċ:H#2A ĉ(:*G!5@F"2fffi=LEffl ĉDffi<) ˆาพที่ ¸ เมื่อเดินเข้ามาˆายในซอยสวนสวรรคÖเพียงเล«กน้อย p˜เห«นหลังคาอ โบสถ วัดสวนสวรรคÖโ„ล่ขึ้นมาท่ามกลางบ้านเรือน

48 วัดร้างในบางกอก #Āffi+Ċ:H/Ċ Effl ĉG!# ď@"9!:ก/:)+ ĉ/))?55@)!กKHffi Ċ9ffiก:+G3 ĊD# đ! +8D"=*"D+=*"+ Ċ5*D&?L5D3):8Eก ĉก:+29กก:+"A: ß3-/& ĉ5ffiQ:à &+8&@fi +A##+8 :!09กffi<P2<fi <P(:*G!F"2ffč Effl ĉDffi<)/9ffi2/!2/++ čffl9M5*A ĉ5<ก9"2(:&(A)<#+8Dfi0?5E) ĉ!QM: DĊ:&+8*: Fffi*)=-Q:-5D-KกJ Ċ:/9ffi,3"ffi= Ůfi=LD-=*"!:!ก9"5* fi:D Ċ:/9ffi):ů fi=L5*A ĉfi:fi<0Gffl Ċ Ů(:&fi=L Yů D# đ!fi:D?L5)ffl ĉ5):2A ĉ/9ffi 29DกfflHffi Ċ:ก5@F"2fffi=L39!3! Ċ:H#fi:fi<0ffl8/9!55ก-2A ĉE) ĉ!QM:E-8!:! ก9"-5 Ů(:&fi=L Zů D Ċ:G/ ĉ:Effl ĉDffi<)/9ffi2/!2/++ č!=MกKD# đ!/9ffi0A!* čก-:@)! E3 ĉ3!>L5" Ċ:!#A!fi:ffl5!D3!?5G!5ffi=ffl ก ĉ5!fi=L8ffAกfi<M+ Ċ:H#E- Ċ/ D3-?5D&=*/9ffi,3"ffi=D&=*/9ffiDffi=*/G!#ď@"9! ß/9ffi2/!2/++ čà !=M )=#+:ก?L5G!E$!fi=Lก+@Dfi&7 "9"&<)& č +83/ĉ: &Ŵ0Ŵ VXWU !ff> &Ŵ0Ŵ VX[X ffl+ก9"fflQ:E3! ĉfi@ก/9!!=MV Ů(:&fi=L [ů 59!3):*ff>/ ĉ: ĉ/!9M!*9D# đ!/9ffifi=L*9)=&+82 čQ:&++1: 5*A ĉ E2ffi/ ĉ:/9ffi2/!2/++ čD&<L8fi<M+ Ċ:):5* ĉ:):ก+:/ [Tų\T # ā ):E-Ċ/ ความเปŦนมาสองบรรทัดของวัดสวนสวรรค์ D!?L5:กD# đ!/9ffi+ Ċ: E-8H) ĉD*&"5*A ĉG!+8D"=*!/9ffi3-/Effl ĉ 5*ĉ:Gffi E2ffi/ ĉ:/9ffi2/!2/++ č)=:!8D# đ!/9ffi+:1+ č >D# đ!ก:+*:ก fi=L82?"2:/#+8/9ffl</ ĉ:2+ Ċ:>M!D)?L5Gffi G+2+ Ċ:>M! :กก:+ffl+/25" D5ก2:+&"D&=* Ċ5/:)29M!J G!#+8/9ffl<5/9ffi,3"ffi=/ ĉ: /9ffi2/! 2/++ č+ Ċ:H#D)?L5 &Ŵ0Ŵ VXZW >Hffi Ċ+/)D Ċ:ffi Ċ/*ก9!G! &Ŵ0Ŵ VYU] Fffi*)=&+82č5/9ffi,3"ffi=D#đ!$AĊffiAE-fflĉ5):W ffi9!9M!D)?L5H) ĉ)=D5ก2:+&5D&=*>ffl Ċ55:09*2<Lก ĉ52+ Ċ:fi=L&" (:*G!/9ffiD# đ! Ċ5)A-2Q:9G!ก:+กQ:3!ffi5:*@2)9*/:)D# đ!):5 /9ffi!=M

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 49 ภาพที่ ๕ ภาพถ่ายจากดาวเทียมแสดงต�ำแหน่งที่ตั้งของวัดสวนสวรรค์อยู่ด้านหลังวัด คฤหบดีโดยมีแนวคลองเล็กๆ ทางทิศใต้เชื่อมกับแม่น�้ำเจ้าพระยา ที่มา : ปรับปรุงจาก Google Earth ภาพที่ ๖ ภาพถ่ายจากดาวเทียมแสดงให้เห็นว่าวัดสวนสวรรค์ซึ่งเหลือเพียงอุโบสถ หันหน้าไปทางทิศตะวันออก โดยมีวัดคฤหบดีตั้งอยู่ด้านหน้า สังเกตเห็นว่าตัววัด ไม่เหลือบริเวณใดๆ แต่ห้อมล้อมไปด้วยชุมชนรอบด้าน ที่มา : ปรับปรุงจาก Google Earth

50 วัดร้างในบางกอก ศิลปกรรมĐห่งสวนสวรรค์  3-9ก:!5/9ffi!=M3-D3-?52<Lก ĉ52+ Ċ:3-9กffl:)E$!$95/9ffi fi=L#+8ก5"ffi Ċ/* 5@F"2ff D# đ!5::+#+8 :!39!3! Ċ:H#fi:fi<0ffl8/9! 55ก )=:!@Ċ)D2):-Ċ5)+5" E-8#+:čAĉffl9M5*A ĉ3! Ċ:5@F"2ff 2<L ก ĉ52+ Ċ:D3- ĉ:!=Mก+8@กffl9/5*A ĉG!&?M!fi=LE"J fi=L- Ċ5)ffi Ċ/*@)!G!fl8 fi=L":5*ĉ:fflกH#5*AĉG!"+<D/fl"Ċ:!!fi=L+@ก-QM:&?M!fi=L/9ffiDĊ:): 5@F"2ff Ů(:&fi=L \ů 5*A ĉG!2(:&ก>L2)"A+fl č ?5)=2(:&fi+@ffi ˆาพที่ » แ„นที่กร งเทพ— qบับพิมพÖ พ ¶¸¹· ยังปรากwชื่อของวัดสวนสวรรคÖ อยู่ แสดงว่ายังไม่ถูกทิ้งร้างไป ในขณ˜ที่แ„นที่สมัยหลังลงมากลับไม่พบร˜บ ชื่อวัด แห่งนี้แล้ว สอดคล้องกับที่เอกสารของวัดคŒหบดีกล่าวว่าวัดสวนสวรรคÖได้ร้างลงเมื่อ พ ¶¸º· ที่มา  กรมแ„นที่ทหาร ¥„ี¬iร oเ†— † ¶¸·µ¶¸»¸ กร งเทพ—  กรมแ„นที่ ทหาร ¶¹·´ แ„นที่แ„่นที่ ¸

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 51 ภาพที่ ๘ อุโบสถวัดสวนสวรรค์ มองจากทิศตะวันตก เป็นอาคารก่ออิฐถือปูนทรงสูง หลังคาไม่ซ้อนชั้น ซึ่งอาจเป็นรูปแบบของอาคารที่สร้างขึ้นในราวสมัยอยุธยาตอน ปลายถึงต้นรัตนโกสินทร์

52 วัดร้างในบางกอก Ffi+)Effl ĉ*93-9:D+?L5"!)@ก+8D"?M5D5:H/ Ċ D# đ!5::+ก ĉ55<ff?5 #A!fi+2A !:ffiD-Kกก8fi9ffi+9ffi+:/ Y 3Ċ5 Ů!9"ffl:) ĉ/D2:#+8ffi9"$!9ů 39!3! Ċ:H#fi:fi<0ffl8/9!55ก-2A ĉE) ĉ!QM:DĊ:&+8*: Dffi<)3-9:)=ffl Ċ!H) Ċ /9&?>M!+กEffl ĉกK)=$A Ċff:กffl9ffi55ก" Ċ:E- Ċ/ >D3K!+:*-8D5=*ffi/ ĉ:3-9: !9M!G Ċก+8D"?M5E$ ĉ!Dก-KffiDffl ĉ:)@ 3:กHffi Ċ*?!5*A ĉfi:D Ċ:5@F"2ffE-8E3! 3!Ċ:>M!)58D3K!/ĉ:D*)=D&<3-9:-:ffi*?L!55ก):Efflĉ&9H#E-Ċ/D3-?5 D&=*H)Ċ":<M!E-8E!/D2:ffiĊ:!3!Ċ: 59!D#đ!+A#E""fi=L&"G!5::+2)9* 5*@ *:ffl5!#-:*):กĉ5!X (:*G!5@F"2ff #+8ffi<1:! ß3-/& ĉ5ffiQ:à D# đ!&+8&@fi +A# #+8 :!#:):+/<9* D Ċ:F+ffiAD# đ!&+8&@fi +A#Dก ĉ:+:/2)9*5*@ *: fi=LD*# Āffifi5Effl ĉ3-@ffi-5ก55กH#!D3-?5Effl ĉ+9ก2=ffiQ: Ů(:&fi=L ]ů )= &+82:/ก V 5 č*?!ff/:*59-= $!9(:*G!25 Ċ:D:8 ĉ5D/ Ċ:+A# /FĊ *5ffiE3-)D+=*ก9! 2 ĉ/!ffi Ċ:!3-9&+8#+8 :!H) ĉ)=#+8fflAEffl ĉD:8 3! Ċ:ffl ĉ:D-KกJ 25ĉ5 E-8D)?L5E3!3! Ċ:>M!8)5D3K!ffi:/D&ffi:! D=*!-:*fi5"!&?M!2=Effifi=L*95*A ĉG!2(:&ffi= )=ffi:/D&ffi:!":2 ĉ/! 3-@ffi+ ĉ/-):D# đ!E$ ĉ!H) Ċ-@D=*!2=Effi E2ffiff>ก:+ ĉ5)E)G!2)9* 3-9-):):ก 29DกfflHffi Ċ/ ĉ:5@F"2ff!=MH) ĉ)=D2:(:*G!+5+9"3-9: D#đ!D&+:8 Dก<ffi:กF+2+Ċ:fi=LGĊ$!9+9"!QM:3!9ก ?5กĉ5$!93!:G3ĊD5!25"DĊ:3: ก9!D-Kก!Ċ5*fiQ:G3Ċ2:):+ff+9"?L5:!H)ĊHffiĊFffi*H)ĉfflĊ5กĉ5D2: fi9M!=M29Dกffl D3K! ĉ53! Ċ:ffl ĉ:": ĉ5fi=LffAกก ĉ5# ĀffiG!2)9*3-9 ŮD!?L5:ก5<)=!:ffi fi=Lffl ĉ:ก9!ů D Ċ:G/ ĉ:D&?L5G3 ĊF+2+ Ċ:$!9EKEก+ ĉ>M! 2 ĉ/!$!9!9M!)= D2:5<ffl<ffiD# đ!+8*859!29DกfflHffi Ċ/ ĉ:D# đ!D2:fi=L# ď ē!!A!>M!ffl<ffi$!9 )<Hffi Ċ)= F+2+ Ċ:5<ก ĉ5*?L!55ก):D# đ!D2:Effl ĉ5* ĉ:Gffi "9/39/D2:D# đ!"9/ก-="*:/ *9)=9!fi/*2-9กH) Ċ2/*:)5=ก3-:*59!5*A ĉก9"D2:ffl<ffi$!9D&?L5+5+9" :*:#āก!กffiĊ:!Ċ: Ů(:&fi=L UTů :!#+8ffi9"5::+5@F"2ff 3! Ċ:"9!ffi Ċ:!fi<0ffl8/9!55ก5 5@F"2ff/9ffi2/!2/++ č!9M!ก ĉ55<ff?5#A!>M!H#ff>5กHก ĉ*5ffi9L/ E"ĉ55ก D#đ! V 9M!# ď ē!#A!#+8ffi9"2/*:) 9M!- ĉ:Gffl Ċ3! Ċ:9L/D# đ!-:*ffi5กH) Ċ

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 53 ภาพที่ ๙ ภายในอุโบสถวัดสวนสวรรค์มีพระประธานชาวบ้านเรียกว่า “หลวงพ่อด�ำ” ตามลักษณะที่มีการลงรักสีด�ำ ซึ่งน่าจะเคยปิดทองมาก่อนด้วย และจะเห็นผนังอุโบสถ เจาะช่องเว้ารูปกลีบบัวคล้ายแบบที่พบในสถาปัตยกรรมอยุธยาตอนปลายสมัยสมเด็จ พระนารายณ์ ภาพที่ ๑๐ เสาติดผนัง บัวหัวเสา และคันทวยของอุโบสถวัดสวนสวรรค์

54 วัดร้างในบางกอก D3!?5>M!H##ďē!+A#&+8):-9*2!fi!:ก9"&+85<!fi+č"!2/++č9M!ffi:/ffi>2č )=&+8Dffi=*č@4:)fl=ffl9M5*Aĉffl+ก-: Ů(:&fi=L UUů 2 ĉ/!3! Ċ:"9!ffi Ċ:!3-9?5fi<0ffl8/9!fflกE" ĉD# đ! V 9M!D ĉ!Dffi=*/ ก9! 9M!- ĉ:D# đ!-:*ffi5กH) Ċ 9M!"!D# đ!+A#Dfi/ffi:D3:8>LD Ċ:G/ ĉ:5: Dก=L*/ Ċ5ก9"D+?L5&+8):-9*fi=L3! Ċ:"9!ffi Ċ:!3! Ċ: H) ĉE! ĉG/ ĉ:#A!# ď ē!+A# D3- ĉ:Dfi/ffi:E-8&+8):-9*"!2+/2/++ čfi9M3-:*fi=L#+:ก"!3! Ċ:"9! 5@F"2ffE3 ĉ!=M 829)&9! čก9"?L55/9ffi ß2/!2/++čà !=M):ก! Ċ5*D&=*Gffi #A!# ď ē!D3- ĉ:!=M)=ก:+#+8ffi9"ก+8ก2=ffi Ċ/* *9D3-?5ffl<ffi5*A ĉ):ก&5 2)/+ @ Ċ)#+8fflA3! Ċ:ffl ĉ:fi+"9!Eff- ?5)=@ Ċ)D# đ!+A#9L/กK# ď ē!#A!#+8ffi9" ก+8ก-/ffi-:*ก-=""9/E-8ffi5กH) Ċffl ĉ:J ":2 ĉ/!D3K!Hffi Ċ/ ĉ:D# đ!:! ffi<!D$:<M!D-KกJ !Q:):E#8ffl<ffi"!#A!# ď ē!D# đ!E!/ Dĉ! E!/ก+89fi=L Dffi<!ffl:)5""!3! Ċ:ก+8ffi:!9M! Ċ5!5@ Ċ)fi+"9!Eff- Fffi*+/)!9M! ff?5D# đ!-:*E$fi=Lffl ĉ5D!?L5QM:J ก9!59!D# đ!ก+8"/!-:*E""0<-#8+9ffl! Fก2<!fi+čY Ů(:&fi=L UVů :ก+A#E""Fffi*+/)55@F"2fffi=LD#đ!5::+!:ffiD-Kกกĉ55<fi+ 2A+/)H#ff>3! Ċ:"9! G Ċ$!9+5+9"!QM:3!9ก )=D&<*?L!ffi Ċ:!3! Ċ:D Ċ:G/ ĉ: 2+ Ċ:>M!+:/H) ĉDก<!2)9*5*@ *:ffl5!#-:*>M!H# fi=L2Q:9?5)= ĉ5+A# /F Ċ(:*G!>L&"ffl9MEffl ĉ+9ก:-2)DffiK&+8!:+:*fl č2)9*5*@ *:ffl5! #-:*-): G!fl8fi=L#A!# ď ē!#+8ffi9"?5-/ffi-:*E""+9ffl!Fก2<!fi+ čE- Ċ/ Hffi ĊEก ĉ-:*#+8ffi9"@ Ċ)#+8fflA3! Ċ:ffl ĉ:fi=LD# đ!ffi5กffi/ffl ĉ:J fi=Lffl ĉ5D!?L5D# đ! E$59!!<*)ก9!G!+:/2)9*+9ก:-fi=L W !:ffiE-8+A#E""fi:2ff:# ďffl*ก++)55@F"2ff/9ffi2/!2/++ č )=/:)Gก-ĊD=*ก9!ก9"5@F"2ffE-8/<3:+5/9ffi(@)+<!fi+č+:#ďก1= Ů+Ċ:ů fi=L5*Aĉfi:GfflĊ-H#H)ĉHก-!9ก ff?5D#đ!5::+E""0<-#85*@ *:G!ก+@Dfi&7 fi=L2(:&ĉ5!Ċ:2)"A+flč G"D2): #+8ffi<1:!+5"J 5@F"2ff)=@ Ċ)D2):fi+กA" ":@ Ċ) ก-:*fflQ:E3! ĉH#D# đ!ffl9M/:ก-:5*D&+:8&?M!fi=LG Ċ:!fi=LD#-=L*!H# Ů(:&fi=L UWů ":@Ċ)D#đ!fi+*5ffi)fl# "Ċ:กK&9fi-:*D3-?5D&=*:!

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 55 ภาพที่ ๑๒ ซุ้มประตูทางเข้าอุโบสถ ประดับด้วยลวดลายปูนปั้น มีร่องรอยการประดับ กระจกและตัวกระจังดินเผาเล็กๆ เหลืออยู่ ภาพที่ ๑๑ หน้าบันอุโบสถด้านตะวันออกประดับด้วยภาพปูนปั้นเล่าเรื่องพระมาลัย สนทนากับพระอินทร์ ใต้ลงมาเป็นลายดอกไม้ต่างๆ

56 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๑๓ ซุ้มใบเสมาทรงกูบของวัดสวนสวรรค์

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 57 G"D2):2-9ก:ก3<!Eก+!<fflD#đ!E$ĉ!!:ffiD-Kก2A+:/05ก3!>L D#đ!fi+ D/Kffi ĉ5! Ċ:Dffl=M* 29!)! H) ĉ)=-/ffi-:*#+8ffi9"D# đ!&<D01 ก+83!ก D2):25 Ċ:5!>M!D# đ!85* &<D01ffl+G"fi=L5*A ĉfi=L)@)!9M!fiQ:G3 Ċ)=ก:+ 39ก&9")@)ffl:)H#ffi Ċ/* Ů(:&fi=L UXů >LD# đ!E""fi=L&"H) ĉ):ก!9ก )=G" D2):E""- Ċ:*ก9!fi=L2@ffi?55/9ffi3<+9+A= *ĉ:!":H2ĊHกĉ Dffl !"@+= ก+@Dfi&7 Ů(:&fi=L UYů >L5:D# đ!G"D2):2)9*ffl Ċ!ก+@+9ffl!Fก2<!fi+ č 3+?5)<8!9M!# ďกก9!G3) ĉD)?L5Hffi Ċ ĉ5)/9ffi!9M!+9MG3 ĉG!2)9*+9ก:- fi=L XZ Fffi*:"ffl<ffi$!95@F"2ffH#D-* +A#E""G"D2):39ก)@)2 ĉ/!G3 ĉ &"ก9"/9ffi2:*/93! Ċ: Dĉ! 5@F"2ff/9ffi)3: :ffl@*@/+:+92,1<P /9ffi!8 2+:) G"D2):!=MD# đ!ffl9/ ĉ/*/<D+:83 čHffi Ċ/ ĉ:/9ffi2/!2/++ č!=M8ffl Ċ5 )=ก:+"A+fl8+9MG3 ĉ2)9*+9ffl!Fก2<!fi+ č Fffi*5:)=D Ċ:!:*/93! Ċ:D# đ! $A Ċ#<29+fl č ffi Ċ/*fi:D3!?5>M!H#H) ĉHก-D# đ!fi=Lffl9M5/9ffi"/+)- 59!5*A ĉG!5@#ff9)( č5/93! Ċ:[ #+:čD-K V 5čffl9MA ĉก9!3! Ċ:5@F"2ff # ď@"9!5 čfi:fi<0 Gffl ĊffAก- Ċ5)5*A ĉG!+9M/5" Ċ:!! >D3-?5D&=*5 čfi:fi<0D3!?5fi=LD3K! fi9M5 č Ů(:&fi=L UZů D# đ!#+: čfi+2A8-Affi G Ċ:!2<3 č+5+9"D+?5! :ffl@E-8*5ffifi+%ďกĊ:/F&ffi 2ĉ/!-ĉ:2@ffi*9)=+A##A!#ďē!-Ċ:**9ก1čE"ก 3+?5&-E"กffl<ffi5*A ĉ -9ก1fl8!=M! ĉ:8ก- ĉ:/Hffi Ċ/ ĉ:D# đ!#+: čfi=L2+ Ċ:G! 0<-#8+9ffl!Fก2<!fi+ čE- Ċ/ Dĉ! fi=L#+: č#+8 :!5/9ffi5+@fl+:/+:+:)\ สวนสวรรค์นี้มีมาก่อนกรุงเทพĂ :กD5ก2:+E-8ก:+29Dกffl Ċ5)A-0<-#ก++)ffi9fi=Lก- ĉ:/): > 29!!<1:!Hffi Ċ+ ĉ:/J /ĉ: /9ffi2/!2/++ č! ĉ:82+ Ċ:>M!):ffl9MEffl ĉ2)9* 5*@ *:ffl5!#-:* #+8):fl&@fi 0ffl/++1fi=L VWųVX D&+:85::+ 5@F"2ffD# đ!5::+ก ĉ5$!9+9"!QM:3!9ก )= ĉ5D/ Ċ:+A#/F Ċ*5ffiE3-) (:*G!5@F"2ff- Ċ:*5::+2)9*5*@ *:ffl5!#-:* E-8fflQ:E3! ĉfi=Lffl9M +/)fi9Mfi<0fi:ก:+/:ffl9/55@F"2ff!9M!ก-9"39!3! Ċ:H#fi:fi<0ffl8/9!55ก -2A ĉE) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:59!29)&9! čก9"D2 Ċ!fi:3-9ก):กก/ ĉ:-5D-KกJ

58 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๑๔ ใบเสมาแบบพิเศษคือ มีการหักมุมตามต�ำแหน่งที่ตั้งที่มุมอุโบสถ

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 59 ภาพที่ ๑๕ ใบเสมาของวัดหิรัญรูจี เขตธนบุรี มีลักษณะการหักมุมคล้ายเสมาวัดสวน สวรรค์

60 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๑๖  หนึ่งในปรางค์คู่หน้าอุโบสถ ทรวดทรงสูงเพรียวแบบปรางค์สมัยรัตน โกสินทร์ 

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 61 fi=L5*A ĉfi:ffl5!Gffl Ċ5/9ffi-): >5:D# đ!H#Hffi Ċ/ ĉ:Effl ĉก ĉ5!:*% ď Ēffl-<L 5E) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:5:D Ċ:):):กก/ ĉ:!=M Effl ĉHffi ĊD#-=L*!E#-3+?55ก 55กH#!2:):+ff2+ Ċ:/9ffi5=ก/9ffi>M!ffi Ċ:!3! Ċ:?5/9ffi,3"ffi=Hffi ĊG!2)9* fflĊ!ก+@+9ffl!Fก2<!fi+č D)?L5D Ċ:2A ĉ*@ก+@Dfi&7 /9ffi2/!2/++ č>Hffi Ċ+9"ก:+#<29+fl č 2?"): D3K!Hffi Ċ:ก#+: č V 5 čffi Ċ:!3! Ċ:5@F"2fffi+2A8-Affi)=+A#&- E"ก#+8ffi9":!ffl:)fi=L!<*)ก9!G!0<-#8+9ffl!Fก2<!fi+ č Effl ĉ! ĉ:D2=*ffi:* fi=LH) ĉ&"D5ก2:+GffiJ 59!5:2?" Ċ!ff>?L53+?52)fl09กffi<P5(<ก1@fi=L+5 /9ffi!=M):ก ĉ5!ก:+fi<M+ Ċ:Hffi Ċ E-8fi=L2Q:9 5:*@2)9*5/9ffi2/!2/++ č :กก:+&<:+fl:+A#E""0<-#8 HffiĊ*?!*9!/:)Dกĉ:Eกĉ5@)!"Ċ:!#A! / ĉ:)=):E- Ċ/ffl9MEffl ĉ2)9*ก+@0+=5*@ *: ก ĉ5!fi=L8*:*ffl9/D# đ!@)!2Q:9 >M!G!2)9*3-9fflĉ5):D)?L5)=ก:+*Ċ:*+: :!=-):*9":ก5ก #ď@"9!:/"Ċ:!Fffi*+5"D+<L)D3K!/:)2Q:95F"+:fl 2ff:!/9ffi2/!2/++č!=M)= :+9ffi :+fiQ:/:)285:ffiE-85!@+9 1č 5@F"2ffffl:) Q:-9fi=L)= 9!G!@)!G3Ċ5*AĉG!2(:&fi=L2:):+ffDĊ: H#GĊ:!D&?L5D#ĀffiG3Ċ$AĊ!fi9L/H#HffiĊDĊ:): +:"H3/Ċ!)92 :+ 3-/&ĉ5ffiQ:>LD#đ!D+?L5!ĉ:*<!ffi=fi=LF"+:fl2ff:! 9"@)!5*Aĉ +ĉ/) 9!5*ĉ:ffĊ5*fi=ffĊ5*5:09*

62 วัดร้างในบางกอก เชิงอรรถ ๑ ปราณี กล�่าส ้ม, ßถิ่นนี้คือบ ้านปูน,à เมืองโบราณ ๒๒, ๒ (เมษายนมิถุนายน, ๒๕๓๙) : ๑๑๕-๑๒๔.๒ กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ทหาร, ๒๕๓๐), แผนที่แผ่นที่ ๔.๓ กองวรรณคดีและประวัติศาสตร ์ กรมศิลปากร, ศิลปวัฒนธรรมไทย เล ่มที่ ๔ วัดส�าคัญ กรุงรัตนโกสินทร ์ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๒๕), น. ๑๕๔.๔ จุมพล เพิ่มแสงสุวรรณ, “พระอุโบสถวิหารที่ได ้รับอิทธิพลตะวันตก สมัยอยุธยาตอนปลาย,” วิทยานิพนธ ์ศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติ ศาสตร ์สถาป ďตยกรรม บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยศิลปากร ๒๕๔๕, น. ๓๒๕.๕  สงวน รอดบุ, พุทธศิลปรัตนโกสินทร ์ (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ ์รุ ่งวัฒนา, ๒๕๒๖), น. ๗๕.๖ กองวรรณคดีและประวัติศาสตร ์ กรมศิลปากร, ศิลปวัฒนธรรมไทย เล่มที่ ๔ วัดส�าคัญ กรุงรัตนโกสินทร์, น. ๒๐๕.๗ เรื่องเดียวกัน, น. ๒๓๗.๘  สงวน รอดบุ, พุทธศิลปรัตนโกสินทร ์, น. ๓๗.และศักดิ์ชัย สายสิงห ์, งานช่างสมัยพระนั่งเกล้าฯ (กรุงเทพฯ : มติชน, ๒๕๕๑), น. ๑๕๐.

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 63 วัดพิกุลใน ยӚย¨ปยӚย‰š วัดพิกุลใน

64 วัดร้างในบางกอก /9ffi+ Ċ:E3 ĉ3!>LG!":ก5ก :กfi=LD*D# đ!/9ffi5*A ĉG!2/!->ก3 ĉ: Hก-/:)D+<!H) ĉ<ffi/ ĉ:8)=$-ก+8fi"GffiJ /9!3!>Lก:+&9!:ก-9" D Ċ:):fiQ:G3 Ċ/9ffi!=Mffl Ċ53)ffi2(:&H#D&+:8D2 Ċ!fi:)!:)2)9*G3) ĉ?5 fi:+ffH'Hffi Ċ&:ffiE!/$ ĉ:!ก-:/9ffi /9!D/-:$ ĉ:!H#5=กDก?5"!9"+ Ċ5*# ā fi:+ffH'2:*Dffi<)*9ก-9"&:D5:D+:83 čก++)):2A ĉ/9ffi+ Ċ:D-KกJ E3 ĉ!=M !fflĊ5F*ก*Ċ:*3!=ก:+&9!:5=ก+9M !=L?5"fi!Q:5/9ffi&<ก@-G! วัดในสวนลĉก ที่อยู่บนĐนวเส้นทางพัåนา +5*fflĉ5+83/ĉ:ก+@Dfi&)3:!+%ďĒffl8/9!fflกก9"5Q:D(5":ก+/* 93/9ffi!!fi"@+= G!# ď@"9!G Ċfi:+ffH'2:*Gffl Ċffl9MEffl ĉ28&:!&+8+:) Z ):!ff>"+<D/fl2ff:!=":"Q:3+@ Ů(:&fi=L Uů fi/ĉ:EfflĉDffi<)กĉ5!ก:+ffl9ffifi: +ffH'!9M! Hffi ĊG ĊE!/-5D-KกJ fi=LH3-E*ก:ก-5":ก5ก! Ċ5*3+?5 -5-9ffi":ก+/*D# đ!D2 Ċ!E" ĉDfflก9! -5!=M)=?L5/ ĉ: -5/9ffi&<ก@- D&+:8)=/9ffi&<ก@-fi5ffl9M5*A ĉffl+fi=L#:ก-5"++"ก9"-5":ก5ก! Ċ5* Ů(:&fi=L Vů D)?L5&<:+fl::ก(A)<0:2ffl+ č -5/9ffi&<ก@-!9M!D# đ!2::5 -5-9ffi":ก+/* Ů# ď@"9!D# đ!2 ĉ/!3!>L5-5":ก5ก! Ċ5*ffl5! "!ů fi=L@ffi-9ffiE) ĉ!QM:DĊ:&+8*:2:*F"+:flH3-DĊ:H#fi:-55Ċ5)!!fič ):!ff>":ก+/*ffl+/9ffi-5!ff>E) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:Dก ĉ:fi=LH3-D Ċ:H# D# đ!-5":ก5ก! Ċ5*ffl+/9ffi2@/++fl=+= Ů/9ffi=MD3-Kกů +:/+92)9* 2)DffiK&+8)3:9ก+&++ffi< Ů&Ŵ0Ŵ VT]UųVUUUůU E!/-5/9ffi&<ก@- H#D?L5)ffl ĉ5ก9"-5":"Q:3+@fi=LH3-ffl ĉ5ก9"-5":ก5ก! Ċ5*ffl5!- ĉ: >LกKD# đ!E) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:2:*Dก ĉ:ก ĉ5!ก:+@ffi-9ffiffl+":ก5กG!+:/ &Ŵ0Ŵ VT\[ųVT\\ !=L?5D2 Ċ!fi:F"+:flfi=LDก=L*/ Ċ5Fffi*ffl+ก9"/9ffi &<ก@-G!fi=L8ก-ĉ:/ff>fflĉ5H# # ď@"9!-5/9ffi&<ก@-ก-:*D# đ!+ ĉ5!QM:D-KกJ 2<M!2(:&ก:+29+ 3+?5GĊ:!Fffi*2<M!D< Ů(:&fi=L Wů

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 65 ภาพที่ ๑ ทางรถไฟสายใต้ ตรงสถานีบางบ�ำหรุอันเป็นจุดที่ตั้งของวัดพิกุลในมาแต่เดิม ปัจจุบันได้รับการขยายเพื่อรองรับทางรถไฟฟ้าสายชานเมือง (สายสีแดง) ภาพที่ ๒ คลองบางกอกน้อยหน้าวัดพิกุลทอง (ทางขวามือของภาพ ปากคลองวัดพิกุล อยู่ใต้วัดลงมา) ช่วงนี้เป็นคลองที่ขุดลัดจากบางกรวยมาลงแม่น�้ำเจ้าพระยาเก่าที่หน้า วัดสุวรรณคีรี (วัดขี้เหล็ก) ในสมัยอยุธยาตอนกลาง

66 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๓ คลองวัดพิกุล ปัจจุบันตื้นเขินเน่าเสียจนหมดสภาพเนื่องจากการตัดถนน และชุมชนเมือง

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 67 G!E$!fi=Lก+@Dfi&7 "9"Dก ĉ:J !9M!!5ก:ก/9ffi&<ก@-!5ก3+?5/9ffi &<ก@-fi5ffl+#:ก-5E- Ċ/ *9Hffi Ċ+8"@/ ĉ:D*)=/9ffi5=กE3 ĉ?L5/9ffi&<ก@- fi=L5*A ĉ->กD Ċ:):(:*G!-5D2 Ċ!!=M>D+=*ก/ ĉ: ß/9ffi&<ก@-G!à G3 ĊA ĉก9"/9ffi &<ก@-fi5fi=LD*D+=*กก9!ก ĉ5!/ ĉ: ß/9ffi&<ก@-!5กà Ů(:&fi=L Xů 5* ĉ:H+กKffl:) fi@ก/9!!=M /9ffi&<ก@-G!H) ĉ#+:กG!fiQ:D!=*"/9ffiGffiJ E-Ċ/ E2ffi/ ĉ:Hffi Ċfi<M+ Ċ: 3+?5ก-:*2(:&D# đ!5::+5* ĉ:5?L!>LH) ĉ)=&+82 čQ:&++1:H#E-Ċ/ >LD)?L5&<:+fl:D#+=*"Dfi=*"ก9!ก9"E$!fi=L2)9*G3) ĉE-8(:&ff ĉ:*:ก ˆาพที่ ¸ แ„นที่กร งเทพ— qบับพิมพÖ พ ¶¸¹· ยังปรากw Äวัดพิก ลในÅ คู่กับ Äวัด พิก ลนอกÅ ปØpp บันวัดพิก ลนอกคือวัดพิก ลทอง สังเกตว่ายังไม่มีแนวทางรถไ‡สายใต้ ที่ตัดpากส˜พานพร˜ราม º ข้ามมายัง…ØÛง€นบ รี แลเห«นทางรถไ‡สายบางบัวทอง รถไ‡ เp้าพร˜ยาวรพงÖ— ตัด„่านวัดพิก ลในทางทิต˜วันตก ที่มา  กรมแ„นที่ทหาร ¥„ี¬iร oเ†— † ¶¸·µ¶¸»¸ กร งเทพ—  กรมแ„นที่ ทหาร ¶¹·´

68 วัดร้างในบางกอก ffi:/Dfi=*)8&"/ ĉ:/9ffi&<ก@-G!!9M!5*A ĉffl++5*ffl ĉ5+83/ ĉ:ก+@Dfi&7 ก9" ":ก+/*ffl+Gก-Ċfi:+ffH'2:*GfflĊ&5ffi= Ů(:&fi=L Yů E$!fi=Lก+@Dfi&7 "9"&<)& č &Ŵ0Ŵ VXX] *9+8"@?L5/9ffi&<ก@-G! /ĉ: /9ffi&<)@V >L5:D# đ!5=ก?L53!>Lffl ĉ:3:ก 2 ĉ/!?L5/ ĉ:/9ffi&<ก@-G!D# đ! ?L5fi=L:/" Ċ:!D+=*กก9!D&?L5G3 Ċ- Ċ55ก9"/9ffi&<ก@-!5กfi=L5*A ĉ"!-5 Dffi=*/ก9! 29DกfflHffi Ċ/ ĉ:E$!fi=Lก+@Dfi&7 G! &Ŵ0Ŵ VXYW !9M! *9"9!fi>ก fi=Lffl9M5/9ffi&<ก@-G!G!:!85/9ffifi=L*9H) ĉ+ Ċ: E-8ffl9M5*A ĉfi:% ď Ēfi<0D3!?5 5-5/9ffi&<ก@-Fffi*)=fi:+ffH'2:*":"9/fi5ffl9ffi$ ĉ:!ffi Ċ:! Ċ:/9ffifi: fi<0ffl8/9!fflกW Ů(:&fi=L Xů fi:+ffH'2:*":"9/fi55D Ċ:&+8*:/+&0 č&<&9! čffl9ffi:ก +<)E)ĉ!QM:DĊ:&+8*:ffl+/9ffi"/+)-3+?5/9ffi-<" -9ffiD-:8fi:2/!H+ĉ!: H#fi:ffl8/9!fflกD=*D3!?52A ĉ5Q:D(5":"9/fi5E-85Q:D(5-:ffi3-@)Eก Ċ/ 2+ Ċ:>M!G! &Ŵ0Ŵ VXYVX # ď@"9!D-<กก<ก:+H#E- Ċ/ *9D3-?5Effl ĉ+ ĉ5 +5*E!/fi:+ffH'fi=L# ď@"9!ก-:*D# đ!ffl+5ก5ก5*":E3 ĉfi:% ď Ē !"@+= E-8fi=L2Q:9?5E!/2ĉ/!G3ĉG!Dffl93/9ffi!!fi"@+=HffiĊก-:*D#đ! ff!!2:*":ก+/*ųHfi+! Ċ5* >L ĉ/ก ĉ5!ff>":ก+/*fi=LD+=*ก/ ĉ:ff!! +@ ĉ#+8:!9M! ffl9Mffl Ċ!"+<D/flfi=Lffl9ffiก9"fi:+ffH'2:*Gffl Ċffl+/9ffi&<ก@-G!!=MD5 G!2)9*+9ก:-fi=L Z D)?L5)=ก:+ก ĉ52+ Ċ:fi:+ffH'E*ก:ก2ff:!= @)fi:":?L5D&?L5 Ċ:)E) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:fi=L28&:!&+8+:) Z G! &Ŵ0Ŵ VXZY ):D?L5)ก9"fi:+ffH'2:*Gffl Ċfi=L)=5*A ĉDffi<) Ůffl Ċ!fi::ก2ff:!= !"@+= 3+?5":ก5ก! Ċ5*ů ffl+@)fi:ffl-<L9!Y >Hffi ĊG ĊE!/fi:+ffH'D&?L5D# đ! D2 Ċ!Dffl93/9ffi +83/ ĉ:93/9ffi !"@+=ก9"5Q:D(5":ก+/*593/9ffi !!fi"@+=Efi! )=$-G3 Ċ/9ffi&<ก@-!5ก Ů3+?5/9ffi&<ก@-fi5ů fflก5*A ĉG!Dffl ":ก+/*593/9ffi!!fi"@+= 2 ĉ/!/9ffi&<ก@-G!!9M! D?L5/ ĉ:D!?L5:ก)=E!/ Ċ5!fi9"ก9"fi:+ffH' &5ffi= ffl:)fi=L+8"@G!E$!fi=Lก+@Dfi&7 "9"&<)& č &Ŵ0Ŵ VX[XZ Ů(:& fi=L Zů E-88ffAกff5!/<2@:)2=):*กD-<ก/:)D# đ!/9ffi!ก-:*2(:& D#đ!/9ffi+Ċ:H#

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 69 ภาพที่ ๕ ภาพถ่ายจากดาวเทียมเทียบเคียงกับแผนที่เก่า จะเห็นว่าต�ำแหน่งของวัด พิกุลในในปัจจุบันตรงกันกับแนวทางรถไฟสายใต้ ถัดจากสถานีบางบ�ำหรุลงมาเพียง เล็กน้อย ที่มา : ปรับปรุงจาก Google Earth ภาพที่ ๖ แผนที่กรุงเทพฯ พิมพ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๗๔ เห็นแนวทางรถไฟสายใต้พาดผ่าน พื้นที่วัดพิกุลในพอดี ซึ่งคงมีผลให้วัดนี้ต้องทิ้งร้างและย้ายปูชนียวัตถุต่างๆ ลงมาทาง ฝั่งทิศใต้ของทางรถไฟ ที่มา : กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ ทหาร, ๒๕๓๐).

70 วัดร้างในบางกอก หลักãานส�าคัàของวัดพิกุล ในศิลปกรรมกับความศักดิ์สิทธิ์ 3-9:กfi:+ffH'):ff>G!+:/!9M! D?L5/ ĉ:5::+ff:/+/9fflff@5 /9ffi&<ก@-G!ffAก+?M5fiQ:-:*-!3)ffi2<M! D/ Ċ!Effl ĉ3)A ĉ&+8&@fi +A#(:*G! 5@F"2ffDก ĉ: Hffi ĊffAก59D<D-?L5!* Ċ:*):5*A ĉfi:% ď Ēfi<0Gffl Ċ5fi:+ffH' H) ĉHก-:ก2ff:!=":"Q:3+@):ก!9ก E-8)=ก:+2+ Ċ:5::+3-9:-@) H/ Ċ&5D# đ!&< = Dfi ĉ:ก9"/ ĉ:Hffi ĊD#-=L*!Dffl/9ffiEffl ĉDffi<)D Ċ:):5*A ĉG!93/9ffi !"@+= 3+?5ffl ĉ5):D# đ!ก+@Dfi&)3:!+ffi Ċ/* fi=Lffl9MDffi<)5/9ffi&<ก@-G! Ů+Ċ:ů D)?L5Hffi Ċ* Ċ:*:กก:+ffl9ffifi:+ffH' 2:*Gffl ĊE- Ċ/H) ĉ3 ĉ::ก0A!* čก-:Dffi<) :กก:+ Ċ!3:/9ffi&<ก@-G!G! D5ก2:+ E$!fi=L &+ Ċ5)fi9M2Q:+/G! &Ŵ0Ŵ VYX[ HffiĊ&"5::+!:ffi *ĉ5)fi =Lffl 9M#+8 9!3!Ċ:ก 9"2:)E*กff!!+@ĉ#+8: Ů2:*":ก+/*ųHfi+!Ċ5*ů ffl+fi:E*กD Ċ:2ff:!=+ffH'":"Q:3+@ Ů(:&fi=L [ กŴųŴů !:"Ċ: ffi Ċ/*fi:+ffH'fi:fi<0D3!?5 ffl9/5::+D# đ!5::+Fffก ĉ5=D)!ffl č )= -Aกก+D3-Kก- Ċ5) &+ Ċ5)":!#+8fflA3! Ċ:ffl ĉ:ffl<ffiก+8กG2 #+8ffi<1:! &+8&@fi +A#Q:!/!):ก&+Ċ5)ffiĊ/* ß3-/&ĉ5G3ĉà >LD# đ!#+8 :! #+8ffi<1:!39!3! Ċ:H#fi:fi<0ffl8/9!55ก Ů(:&fi=L \ů !:!ก9"fi:+ffH' >LD?L5/ ĉ:! ĉ:8D# đ!fi<0fi:ก:+39!3! Ċ:Dffi<)5/9ffiE3 ĉ!=Mffi Ċ/* # ą:*D=*! ?L53-/& ĉ5G3 ĉG!:!8&+8&@fi +A#09กffi<P2<fi <P /"A ĉก9"+8"@/ ĉ:D# đ! ß/9ffi&<ก@-G!à fiQ:G3 Ċ3)ffi2<M! Ċ5229*G!fi=Lffl9M5/9ffiE3 ĉ!=M D!?L5:กffl+ ก9!ก9"D5ก2:+ffi9fi=LHffi Ċก- ĉ:// ĉ: /9ffiE3 ĉ!=Mffl9M5*A ĉ+<)% ď ĒD3!?5-5/9ffi&<ก@- ffl+fi=Lfi:+ffH'2:*":"9/fi5 Ů?5ff!!+@ ĉ#+8:ů ffl9ffiก9"fi:+ffH' 2:*Gffl ĊH) ĉHก-:ก2ff:!=":"Q:3+@&5ffi= 5 č&+8&@fi +A#ffAกfi:2=fi5fi9"!3)ffiE- Ċ/ Effl ĉ*92:):+ff E-D3K!D Ċ:5&@fi -9ก1fl8Hffi Ċ9ffiD!Dก?5"fi@ก5 č Fffi*D&:83-/ &ĉ5G3ĉ59!D# đ!#+8 :! ?5&+8&@fi +A##+8fi9"!9L#:):+/<9* &+8 &9กffl+ č+A#55ก+= &+83!@D3-=L*) D)Kffi&+80กD-Kก-8D5=*ffi &+8+90)=D# đ! D#-/E3-) &+8!Fกĉ &+8D!ffl+D3-?5"fflQL: &+8F51 č ĉ5! Ċ:3!:

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 71 ภาพที่ ๗ ก.-ข. วิหารหลวงพ่อใหญ่ (หลังเก่า) ตั้งอยู่ชิดทางรถไฟสายใต้ไม่ไกลจาก สถานีรถไฟบางบ�ำหรุ ริมถนนรุ่งประชา (สายบางกรวย) เป็นอาคารประดิษฐานหมู่พระ พุทธรูปจากวัดพิกุลในที่ทิ้งร้างไปแล้ว โดยมีป้ายเขียนไว้ด้านหน้าชัดเจนว่า “วัดพิกุลใน”

72 วัดร้างในบางกอก *<M)fi=L)@)D-Kก! Ċ5* +5=/+3 ĉ)D=* 29:<D# đ!E$ ĉ!#-:*E*กD# đ! D=M*/ffl8:" +A#E""!=MD# đ!(:&+/)fi=L5:Dfi=*"Hffi Ċก9"&+8&@fi +A#G! 0<-#85*@ *:+:/&@fi 0ffl/++1fi=L VTųVU fi=LD+=*ก/ ĉ:E"" ß5A ĉfi5+@ ĉ! Wà >L3:ก29Dกffl:กDfi!<ก:+2+ Ċ: Dĉ! D)Kffi&+80ก!:ffiD-KกD+=*D# đ! Eff/ 3+?5&+8D&-:fi=Lก-)ก->Hffi Ċ29ffi2 ĉ/! กK5:ก- ĉ:/Hffi Ċ/ ĉ:3-/& ĉ5 G3 ĉ!=MD# đ!&+8&@fi +A#2)9*5*@ *:fi=L2-9ก:ก3<!fi+:* 59!D# đ!/92ffi@ fi=L!<*)ก9!):กG! ĉ/!9M![ &+8&@fi +A#5č5?L!J )=!:ffi-ffi3-9L!ก9!-): ":5čffAกĉ5) E#-!Efi"H) ĉD3-?5D Ċ:5&+8&@fi +A#Dก ĉ: ":5 č*9&5E-D3K! &@fi -9ก1fl8fi=L- Ċ:*ก9"5 č3-/& ĉ5G3 ĉ>L! ĉ:8D# đ!&+8&@fi +A# 3<!fi+:*2)9*5*@ *:D ĉ!Dffi=*/ก9! Ů(:&fi=L ]ů )=5 č3!>LD# đ!&+8&@fi ˆาพที่ ¼ พร˜พ ท€รูปอันดับส่วนใหu่ถูกลงรักปÉดทองแต่ยังเหลือเค้าว่าเป็นพร˜พ ท€รูป หินทรายสมัยอย €ยา ราวพ ท€ตวรรษที่ ¶´¶µ

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 73 ภาพที่ ๙ พระพุทธรูปองค์อื่นๆ ในวิหารหลวงพ่อใหญ่ แม้จะถูกซ่อมแซมแล้วยังเห็น เค้าของพระพุทธรูปหินทรายสมัยอยุธยาอยู่บ้าง

74 วัดร้างในบางกอก +A#G!0<-#8-Ċ:!!:>LD-?L5!*Ċ:*59D<):G!2)9*3-9E-Ċ/ ก-@ĉ)&+8&@fi +A#!=M3-9:ก/9ffifflĊ5ff5!/<2@:)2=):3!=fi:+ffH' E- Ċ/8ffAกD-?L5!* Ċ:*):#+8ffi<1:!G!5::+fi=L2+ Ċ:2)9*3-9 2ĉ/! 5::+Dffi<)>L5:D# đ!5@F"2ff!9M!! ĉ:8ffAกfi:+ffH'2:*Gffl Ċ&:ffifi9"! ffl Ċ5+?M5ff5!55ก3)ffi :กก:+2Q:+/fi:% ď ĒD3!?55/<3:+3-/& ĉ5 G3ĉ*9HffiĊ&"D015<!:ffiG3ĉ)=Eก-"Ċ:/#!ffl:)E""5<fi=LGĊกĉ52+Ċ: 2)9*5*@ *: ก+89ffiก+8:*5*Aĉffl:)Ċ:+:+ffH'ffiĊ/* Ů(:&fi=L UTů 2<L! ĉ:2!G5=ก5* ĉ:G!/<3:+?5 G"D2):fi=L/:@กH/ Ċffi Ċ:!3-9@ก= Q:!/! U G" Ů(:&fi=L UUů D# đ!G"D2):!:ffiD-Kก )=D2 Ċ!Eff"E" ĉ+>L ffl:)E!/ffl9M#+8ffi9"ffi Ċ/*5กD2):+A#2=LD3-=L*)!:ffiD-Kก *5ffiD2):D#đ! @ก Ċ5! )=ffl9/D3:3+?5ก+83!กD2):5!>M!25 Ċ:ffi Ċ:!- ĉ:5G" 29DกfflH) ĉHffi Ċ/ ĉ:2-9ก>M!:ก3<!!<ffiGffiD&+:8ffAกfi:2=fi5fi9"!3)ffiE-Ċ/ +A#E""ffi9ก- ĉ:/5:D# đ!G"D2):2)9*5*@ *:ffl5!#-:*!ff> ĉ/E+ก ˆาพที่ µ´ เษก้อนอิฐที่พบอยู่ข้างทางรถไ‡ใกล้วิหารหลวงพ่อใหu่เดิม น่าp˜เคยเป็น ส่วนหนึ่งของอาคารถาวรวัตถ วัดพิก ลในที่ถูกรื้อท±าลายลง

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 75 ภาพที่ ๑๑ ใบเสมาขนาดเล็ก รูปแบบสมัยอยุธยาตอนปลายหรือต้นรัตนโกสินทร์ วาง ซุกไว้หลังหลวงพ่อใหญ่ในอาคาร

76 วัดร้างในบางกอก 5+9ffl!Fก2<!fi+ č 3-9ก:!<M!!=M*?!*9!Hffi Ċ/ ĉ:5::+Dก ĉ:5/9ffi&<ก@-G! ! ĉ:8)=2 ĉ/!fi=LD# đ!5@F"2ff):ก ĉ5! Effl ĉกK8D# đ!ก:+#<29+fl čffl:) E""fi=L!<*)G!2)9*5*@ *:ffl5!#-:*D# đ!ffl Ċ!): วัดพิกุลใน ย้ายอีกĐล้ว  8ffl:ก++)5/9ffi&<ก@-G!*9H) ĉ"2<M! D)?L5 &Ŵ0Ŵ VYYV F+ ก:++ffH'' ą:2:*2=Effi Ů":?L5ųffl-<L9!ů Hffi ĊD+<L):!ก ĉ52+ Ċ:Fffi* Ċ5!fi9" -H#"!fi:+ffH'2:*GfflĊffl9MEfflĉ2ff:!=@)fi:":?L5 Ċ:)E)ĉ!QM:DĊ:&+8*: ffl+28&:!&+8+:) Z ):!ff>2ff:!=@)fi:ffl-<L9! )=ก:+2+ Ċ:ffl5) ĉ5 E-8*:*F+ ĉ:*ffi Ċ/*ff!!D-=*"fi:+ffH' $-กK?5&?M!fi=L25% ď Ēfi: +ffH'2:*Gffl Ċ ĉ/!=Mff5*+ ĉ!55ก):ffl:)/:)ก/ Ċ:5fi: D+?5ก2/! 59!D*5@ffi)2)"A+fl čfi=LD# đ!D2 Ċ!E" ĉDffl+83/ ĉ:":ก+/*ų!!fi"@+=ก9" ก+@Dfi&)3:!+ffAกก ĉ!ff:55กF- ĉ2@ffi2:*ffl: /<3:+3-/& ĉ5G3 ĉfi=Lffl9Mfi:fi<0Gffl Ċ52ff:!=":"Q:3+@5*A ĉ"!E!/ #+9"2(:&&?M!fi=Lffl:)F+ก:++ffH'' ą:2:*2=Effiffi Ċ/*D ĉ!ก9! ffl9//<3:+ Dก ĉ:>ffAก+?M5fi<M 2 ĉ/!3)A ĉ&+8&@fi +A#G3 ĉ! Ċ5*!9M!Hffi Ċ+9"ก:+59D<G3 ĊH# #+8ffi<1:!G!5::+/<3:+3-9G3) ĉfi=L2+ Ċ:>M!*9"H#fi:fi<0ffl8/9!55ก H) ĉHก-!9ก Ů(:&fi=L UVů Fffi*/<3:+G3) ĉ!=M2+ Ċ:D# đ!5::+ก ĉ55<ff?5#A! ffl<ffiก+8กfi+#+8D&fl=#+8*@กffl č!:ffiก8fi9ffi+9ffi Ů(:&fi=L UWů 39!3! Ċ: ก-9"fi<0H#fi:D3!?5-2A ĉff!!E-8fi:+ffH' &+8&@fi +A#fi9M3)ffiHffi Ċ+9" ก:+#+8ffi<1:!5* ĉ:-ffl9/E-85*A ĉG!2(:&ffi=?5-+9ก# Āffifi5285:ffi 285Ċ:! Ů(:&fi=L UXů D Ċ:G/ ĉ:D# đ!/:)+ ĉ/))?5ก9!5$A Ċ)=<ffl0+9fi : fi=LD# đ!ก++)ก:+ffiAE-/<3:+3-/& ĉ5G3 ĉ):Effl ĉDffi<)3+?5F+ก:++ffH'' ą: 8G3Ċก:+2!9"2!@!5*AĉffiĊ/*กKD#đ!HffiĊ 8D3K!Hffi Ċ/ ĉ:ffl9MEffl ĉ &Ŵ0Ŵ VXZY D# đ!# āfi=L/9ffi&<ก@-G!ffl Ċ5fi<M+ Ċ: H#D&+:8ก:+ffl9ffifi:+ffH'2:*Gffl Ċ):ff> fiQ:G3 Ċ3)A ĉ&+8&@fi +A##+8 :! 55@F"2ff59!D# đ!3-9ก5/9ffiffl Ċ5* Ċ:*-)::กfflQ:E3! ĉDffi<) !ff> &Ŵ0Ŵ VYYV fi:+ffH'2:*Dffi=*/ก9!!=MD5fi=L*:*ffl9/>M!!ffl Ċ5D#-=L*!

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 77 ภาพที่ ๑๒ ทางรถไฟสายใต้ที่ได้รับการปรับปรุงขยายตามโครงการรถไฟฟ้าสายสีแดง (บางซื่อ-ตลิ่งชัน) ท�ำให้ต้องโยกย้ายหลวงพ่อใหญ่ไปหาที่ตั้งใหม่ ภาพนี้ถ่ายจาก ต�ำแหน่งด้านหน้าของวิหารหลวงพ่อใหญ่เดิมเมื่อวันที่ ๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ เห็น ว่าย้ายลงไปไม่ไกลนัก ภาพที่ ๑๓ วิหารหลวงพ่อใหญ่หลังใหม่ สร้างเป็นอาคารแบบไทยประยุกต์ 

78 วัดร้างในบางกอก 0A!* čก-:5/9ffi&<ก@-G!55กH#5=ก+9M Ů(:&fi=L UYů >ffiAD3)?5!+:/ ก9"/ĉ:&?M!fi=Lffl9M5/9ffi!9M!fflĊ5Q:2:#5*ĉ:Gffi5*ĉ:3!>L ส่งท้าย 2+@#Hffi Ċ:ก2ff:!ก:+fl č# ď@"9!/ ĉ: /9ffi&<ก@-G!)=3-9ก:!5 0<-#ก++)fi=LDก ĉ:Eก ĉH#!ff>+:/2)9*ffl Ċ!5*@ *: #+8):fl&@fi 0ffl/++1 fi=L VTųVU Fffi*D)?L5E+ก!9M!29)&9! čก9"E!/5-5/9ffi&<ก@- >L D?L5)F*+83/ ĉ:E) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:2:*Dก ĉ:?5-5":ก5ก! Ċ5*ก ĉ5! ก:+@ffi-5-9ffi":ก5กG!2)9*5*@ *:ffl5!ก-:+:/ &Ŵ0Ŵ VT\\ ก9"E!/-5-9ffi":ก+/* >!9"D# đ!/9ffiF"+:flE3 ĉ3!>Lfi=L)=3-9ก:! ˆาพที่ µ¸ สˆาพของหลวงพ่อใหu่แล˜พร˜พ ท€รูปหลังpากการอัuเชิuมาปร˜ดิษฐาน ในวิหารหลังใหม่

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 79 5@)!E2ffi/:)Dก ĉ:Eก ĉ5* ĉ:!!=Mก ĉ5!8Dก<ffiD# đ!ก+@Dfi&7 G! (:*3-9-):5=ก3-:*+ Ċ5*# ā Effl ĉE- Ċ/ก+@Dfi&7 D5ก-9"ก-:*D# đ!(9* @ก:)2Q:9fi=LfiQ:G3Ċ/9ffi&<ก@-G!fflĊ52<M!2(:&H# !9"D#đ!D+?L5fi=L!ĉ:E#- G/ĉ:8ffl: ++)5/9ffiE3ĉ!=M E)Ċ8ffA E#+2(:&H#: D2Ċ!fi: :+)!:)2)9*G3)ĉD)?L5 D ?5"+Ċ5*#āfi=LE-Ċ/ K*9fflĊ5G3ĊF* *Ċ:*fi=Lffl9M5= G!#ď@"9!ffiĊ/* 2:D3ffl@fi=LEfi"H)ĉfflĉ:: +:/E+ D-* ˆาพที่ µ¹ ˆาพถ่ายpากดาวเทียมแสดงต±าแหน่งเดิมแล˜ต±าแหน่งใหม่ของวิหารที่ ปร˜ดิษฐานกล ่มพร˜พ ท€รูปวัดพิก ลในที่ถูกโยกย้ายไปมา ที่มา  ปรับปร งpาก Google Earth

80 วัดร้างในบางกอก เชิงอรรถ ๑ สุจิตต ์ วงษ ์เทศ, แม ่น�้าล�าคลองสายประวัติศาสตร ์ (กรุงเทพฯ : เรือน แก้วการพิมพ์, ๒๕๕๑), น. ๔๒.๒ กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ทหาร, ๒๕๓๐), แผนที่แผ่นที่ ๓.๓  เรื่องเดียวกัน, แผนที่แผ่นที่ ๕.๔ ดู ยิ่งศักดิ์ อิศรเสนา, ม.ล., ßประวัติเจ ้าพระยาวรพงษ ์พิพัฒน ์,à ใน ประวัติเจ ้าพระยาวรพงษ ์พิพัฒน ์ พระยาภิรมย ์ภักดีและประวัติโรงเบียร ์ โชค ชาตาในชีวิตที่พอใจ (พระนคร : คุรุสภา, ๒๕๐๖), น. ๗๕.๕ ßรถไ'à ใน สารานุกรมไทยส�าหรับเยาวชน เล ่ม ๔ (กรุงเทพฯ : โครง การสารานุกรมไทยส�าหรับเยาวชนฯ, ๒๕๒๑), น. ๑๗๔, ๑๘๓.๖ กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔, แผนที่แผ ่น ที่ ๖.๗ สันติ เล็กสุขุม, ศิลปะอยุธยา งานช ่างหลวงแห ่งแผ ่นดิน (กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, ๒๕๕๐), น. ๑๔๒-๑๔๓.

‰ี“วo†Ò•|±šiั‚เ“Òšูiิ‘ย์ วัดอังกุลา วัดอังกุลา

82 วัดร้างในบางกอก >M!?L5/ ĉ:/9ffi+ Ċ: H) ĉQ:D# đ!8ffl Ċ5+ก+ Ċ:/ ĉ:D#- ĉ::ก$A Ċ!E-8 D+?L5)- D&+:8/9ffi+ Ċ:G!":ก5กE) Ċ85*A ĉG!2 ĉ/!->กD Ċ:H#Effl ĉ*9 )=@)!F5"+5"ffiAE- &+ Ċ5)fi9M/:)D?L5fi9Mfi=LDก<ffi>M!D5G!@)!E-8 ffAก!Q:&:D Ċ:)::ก$A ĊE2/"@fi:Hก- D+:5:29DกfflHffi Ċ:ก/9fflff@D+?L5 "A:fi=LffAก!Q:):EกĊ"!#+!D#+5E-8Q:5 <":*5!fiĊ5ff<L!ff>D+?L5+:/ E-85(<!<3:+2<L09กffi<P2<fi <P#+8Q:/9ffi+ Ċ:fi=LG3 Ċ@flG3 ĊFfi1ffl ĉ:J ก9!H# 59! D# đ!2 ĉ/! ĉ/*fflกEffl ĉG3 ĊF"+:fl2ff:!)==/<ffl=/:*<LD2=*ก/ ĉ:5::++ก+ Ċ: #+:0:ก/:)Dก=L*/Ċ5ก9"$AĊ! ตลิ่งชัน บางระมาด หมู่บ้านนอกราชธานีอายุกว่า Ĥğğ ปŖ Effl ĉDffi<) * ĉ:!ffl-<L9!ff?5D# đ!2 ĉ/!-=M-9"5":ก5ก D&+:85*A ĉ->ก D Ċ:H#(:*G!-5)=D+?5ก2/!3!:fi>" 5* ĉ:H+กKffl:) 3:กffl+/25" ffiAG3 Ċffi=E- Ċ/ * ĉ:!ffi9ก- ĉ:/D*D# đ!3!>L"!D2 Ċ!fi:)!:)3-9ก:ก " Ċ:!D)?5fi:ffl5!D3!?5ffl9MEffl ĉก+@0+=5*@ *:D&?L5855ก*9#:ก5 ĉ:/Hfi* D&+:8E) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:D*H3-F Ċ$ ĉ:!@ffi!=M )=@)!2Q:9?5 ß": +8):ffià fi=LffAก"9!fi>กH/ ĊG!/++flffi=F"+:fl2)9*5*@ *:?L5 ßกQ:2+/- 2)@fi+à 3+?5กQ:2+/-0+=#+: č ก ĉ5!ก:+@ffiE) ĉ!QM:-9ffifi=L":ก5กG3 ĉ G!2)9*2)DffiK&+8H*+:: +:/ &Ŵ0Ŵ VT\\ /ĉ: “กล้วยอ้อยเหลืออ่านอ้าง   ผักนาง     จรหลาดเลขคนหนา  ฝั่งเฝ้า     เยียมาลุดลบาง รมาต     ถนัดรมาตเต้นเต้า   ไต่เฉนียร”U fi@ก/9!!=M*9)=-5":+8):ffiH3-E*ก:ก-59ก&+8>LD# đ! E) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:2:*Dก ĉ:ffl+ffl-<L9!H#fi:ffl8/9!fflก Ů(:&fi=L Uů 25 ':ก% ď Ē-5!=ME) Ċ8ก<!->กD Ċ:H#G!2/! Ůfi=L# ď@"9!D+<L)ก-:*D# đ!@)! 9ffi2++fi9!2)9*ffi Ċ/*ff!!D2 Ċ!G3) ĉů Effl ĉกK)=/9ffi/:5:+:)G3 ĉ! Ċ5*D+=*+:* D# đ!+8*8H) ĉ:ffi:กก9! E2ffi/ ĉ:/:)2Q:95-5 ß":E+ffià

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 83 E3 ĉ!=M)=):Effl ĉก ĉ5!E- Ċ/2)ก9"fi=L/++flffi=2)9*ก+@0+=5*@ *:Hffi Ċ"9!fi>ก D5:H/Ċ เหลือหลักãานไม่มาก Đต่เก่าĐก่ก่อนกรุงเทพĂ  /9ffi+<)-5":+8):ffi3-:*/9ffi*9D# đ!/9ffi2Q:9G!@)! )=0<-#ก++)Dก ĉ:Eก ĉ2/*:) Dĉ! /9ffi ĉ:D3-Kก /9ffi)fl# /9ffi)8ก5ก /9ffiF& <P /9ffiQ:#:V fi/ĉ:*93-D3-?5+ĉ5+5*/9ffi+Ċ:E3ĉ3!>L"!%ďĒ-5 fi=L)=3-9ก:!fi:F"+:flffi=ų0<-#ก++)fi=L! ĉ:2!GE-85:F*ก-9"H# !ff>2)9*5*@ *:ffiĊ/* ?5 /9ffi59 @-: /9ffi59ก@-:+ก+ Ċ:):D!<L!!:! !E) ĊE$!fi=Lก+@Dfi&7 "9" Dกĉ:J fi=L&<)& č* Ċ5!3-9>M!H##+8):fl UTT ก/ ĉ:# āfi=LE- Ċ/ กK*9H) ĉ+8"@ fflQ:E3! ĉfi=Lffl9MD5:H/ Ċ Effl ĉก:+ Ċ!&"/9ffi59ก@-:H) ĉG ĉD+?L5*:กD!?L5:ก ˆาพที่ µ คลองบางร˜มาดถ่ายpากส˜พานข้ามคลองข้างวัดอังก ลา ร้าง

84 วัดร้างในบางกอก # ď@"9!!9M!ffl9M5*A ĉ+<)ff!!2:*2Q:9D2 Ċ!3!>LG!* ĉ:!ffl-<L9! Ů(:&fi=L Vů /9ffi+ Ċ:E3 ĉ!=MH) ĉ)=29:flGffiD-*fi=L$A Ċ29+$ ĉ:!H#):8+A ĊHffi Ċ/ ĉ: D*D#đ!/9ffi):กĉ5! D&+:83-D3-?5D&=*:!5::+>L!ĉ:8D#đ!5@F"2ff Dกĉ: ŮD&+:8@ffi&"-Aก!<)<fflů )=ffl Ċ!Hfi+*?!ffl Ċ!#ก-@)D# đ!&@ ĉ) Effl ĉกK)=:/ " Ċ:!Hffi ĊD Ċ:H##+9"#+@Fffi*ก ĉ5:!=D)!ffl č#Aก+8D"?M5fi9"-"!:!Dก ĉ: &+ Ċ5)3-9:29ก82= -Aกก+ E-8#+8fflAD3-KกD5:H/ Ċ &+ Ċ5)ก9"# ą:*fi:2= EffiD=*!?L5 ß/9ffi59ก@-: Ů+Ċ:ů 3-/&ĉ5ffiQ:à #ďกH/Ċ+<)ff!! :ก+:*:! 5 น. ณ ปากน�้า D)?L5 &Ŵ0Ŵ VYUW กK*9ก- ĉ:// ĉ:/9ffiE3 ĉ!=MD3-?5D&=* :ก5@F"2ffDกĉ:W ffl9//9ffiffl9M5*A ĉ% ď Ē-5":+8):ffifi<0D3!?5 )=ff!!2:*ffl-<L9!ų ":&+) Ůff!!EกĊ/D<!fi5ů ffl9ffi$ĉ:!ffl+D<28&:!Ċ:-5":+8):ffi fi:ffi Ċ:!ffl8/9!fflก5/9ffi 2 ĉ/!fi=LD3-?5กKffAก" Ċ:!D+?5!2+ Ċ:- Ċ5)+5"D5: H/ ĊFffi*)=&?M!fi=L/ ĉ:E"J 9L! *929DกfflHffi Ċ/ ĉ:/9ffi59ก@-:39!3! Ċ:-fi: fi<0GfflĊ2Aĉ-5":+8):ffi D&+:85č&+8&@fi +A##+8 :! ß3-/&ĉ5ffiQ:à #+8ffi<1:!$<!&+8&9กffl+čH#fi:!9M! Ů(:&fi=L Wů H) ĉ)=D5ก2:+Gffifi=Lก- ĉ:/ff>/9ffiE3 ĉ!=ME) ĊEffl ĉ ĉ/D/-:fi=Lfi<M+ Ċ:H# 2 ĉ/!$A Ċ!fi=L5*A ĉ5:09*+5"J *9"5กก- ĉ:/fiQ:!5/ ĉ:/9ffi!=MffAกfi<M):ffl9MEffl ĉ 2)9*2+:)D2=*ก+@ !+@ ĉ!#AĄ* ĉ:& ĉ5E) ĉD Ċ:):5*A ĉffl+!=MกKD# đ!/9ffi+ Ċ: H#E-Ċ/ ffi9!9M! Ċ5)A-D5ก2:+/:)D# đ!):5/9ffi59ก@-:>*9H) ĉ5: 2?"2/!Hffi Ċ9ffiD! fi/ ĉ:3-9ก:!fi:F"+:flffi=fi=L3-D3-?55*A ĉกK5:G3 Ċ Q:5 <":*58H+":5*ĉ:HffiĊ 3-9ก:!fi=L/+ก- ĉ:/ff>2Q:3+9"/9ffi59ก@-: ?5 ß3-/& ĉ5ffiQ:à Ů(:&fi=L Xů #+8ffi<1:!5*A ĉD# đ!#+8 :!"!:!5@F"2ffDก ĉ:fi=LHffi Ċ+9"ก:+ Dfi&?M!#Aก+8D"?M5E-82+Ċ:3-9:-@)H/Ċ 5č3-/&ĉ5D#đ!&+8&@fi +A# #:):+/<9*>L!ĉ:82-9ก:ก3<!fi+:*ffl:)E""&+8&@fi +A#2)9*5*@ *: ffi Ċ/*D Ċ:&+8&9กffl+ č+=*:/ D)Kffi&+80กD-Kก-8D5=*ffi H) ĉ)=D2 Ċ!H+&+80ก :ffi9L!E!/+83/ ĉ:D)Kffi&+80กก9"&+8!-: &+8!Fกĉ &+8D!ffl+ 3+=LfflQL: &+8F51 č ĉ5! Ċ:3!: )=&+83!@ Ů:ů D# đ!#)D! Ċ!+A#D3-=L*) Ů(:&fi=L Yů 59!Dfi=*"Hffi Ċก9"&+8&9กffl+ č&+8&@fi +A#3<!fi+:*G!0<-#8

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 85 ภาพที่ ๒ ซากอุโบสถวัดอังกุลา (ร้าง) ริมถนนแก้วเงินทองย่านตลิ่งชัน มีต้นไม้ปกคลุม  และชาวบ้านได้สร้างอาคารหลังคาคลุมครอบไว้