หนังสือวัดร้างในบางกอก

186 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๒ คลองคอหลักหรือคลองวัดสิงห์ในปัจจุบันเป็นเส้นแบ่งเขตจอมทองกับเขต บางบอน สภาพตื้นเขินแคบมากแล้ว

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 187 กK5:$ĉ:!D-*H#HffiĊFffi*ĉ:*2Q:3+9"!H)ĉ@Ċ!D* /<3:+fi=L/ ĉ:!9M! # ď@"9!)=D&=*:!>LffAก ĉ5)2+ Ċ:*ก&?M!>M!E-8 #Aก+8D"?M55* ĉ:285:ffi285 Ċ:! 39!3! Ċ:H#fi:fi<0ffl8/9!55ก-2A ĉ-5 53-9ก3+?5-5/9ffi2<3 č (:*G!D3-?5D&=*5 č3-/& ĉ5:/D# đ! #+8 :! :!/<3:+!=MffAกffl ĉ5Dffl<)ffi Ċ/*5::+Fff2)9*G3) ĉ fi=LDffi<)D# đ! 3-9:29ก82=2A ffi Ċ:!3-9/<3:+D*)=ffl Ċ!F& <PG3 ĉEffl ĉ39กF ĉ!D2=*E- Ċ/ >Lffi Ċ:! Ċ:ffl9M ß0:-D Ċ:E) ĉ2=fi5à D# đ!2<L09กffi<P2<fi <P(:*G!"+<D/fl!=Mffi Ċ/* 2 ĉ/!+5" Ċ:กKD# đ!@)!E-85::+&:fl<* č )=D&=*% ď Ēfi<0Gffl Ċfi=LD# Āffi55ก 3:ff!!D5ก9* $A Ċ0+9fi :D Ċ:):29กก:+83-/& ĉ5:/ก9!5* ĉ:H) ĉ:ffi2:* Ů(:& fi=L Xů " Ċ:!Q:5ff/:*EกĊ"! " Ċ:):ffl+/ffiAffi/8ffl: E-8"Ċ:D#đ! ˆาพที่ · วิหารหลวงพ่อขาวตั้งอยู่ริมถนนเอกชัย ปØpp บันมีการปรับปร งแล˜pัดท±าปÎาย ขึ้นตามสมควร

188 วัดร้างในบางกอก DffiKกJ G!@)!):/<L !9L !5!D-ĉ! ffi Ċ:!3! Ċ:5/<3:+)=2Q:!9ก:!ffiAE- /<3:+3-/&ĉ5:/ffl9M5*Aĉ&+Ċ5)G3ĊDĉ:"A:/9fflff@)-E-8ffi5กH)Ċ A#Dfi=*! เรื่องเล่าจากคนเðŚาวัด :กก:+&Affi@*ก9" ß!Ċ:EfflČ!à $A ĊffiAE-2ff:!fi=L/<3:+3-/& ĉ5:/X >LD Ċ:):G!&?M!fi=Lffl9MEffl ĉ+:/ &Ŵ0Ŵ VYUZ HffiĊ/:)5*ĉ:+ĉ:/J /ĉ:H)ĉ fi+:"#+8/9ffl</9ffi!=MD&+:8ffl!D# đ!!:ก Ċ:!5กD Ċ:):5*A ĉ #+8/9ffl< Ċ5)A2 ĉ/!G3 ĉffl Ċ52?"D5::กก+)ก:+0:2!: Ů*QM:/ ĉ:ffl Ċ555!@:ffl:ก )3:Dff+2):)ffiĊ/*ħů Effl ĉ&5Q:Hffi Ċ/ ĉ:fi:ก+)ก:+0:2!:D+=*ก/9ffi!=M/ ĉ: ß/9ffi+Ċ:":"5!à Effl ĉกKH) ĉG ĉ?L5Efi Ċ+<5/9ffiEffl ĉDffi<) D)?L5ก ĉ5! "+<D/fl!=MD# đ!# Ą::*D-! D3-?5D&=*3-/& ĉ5:/5 čDffi=*/#+8ffi<1:! "!&?M! H)ĉ)=/<3:+H)ĉ)=3-9:GffiJ Ů(:&fi=L Yů ffl ĉ5):$A Ċ"+<3:++ Ċ:!3!92?5-9/<fi*: Ů/9"A+&:ů HffiĊ):5Dĉ: &?M!fi=LffiAE-+9ก1:/<3:+3-/& ĉ5:/ ffl9/5! Ċ:Effl Č!D*:*3!92?55*A ĉ fi=Lffl-:ffi2!:)3-/กK@ Ċ!D*ก9"+ Ċ:!-9/<fi*: D&+:8H#+9"3!92?5): :*>+9":!ffiAE-G3ĊEกĉ+Ċ:!-9/<fi*:):!fi@ก/9!!=M D)?L525"ff:)/ ĉ:/9ffi!=M+ Ċ:H#H) ĉ)=&+82 čQ:&++1:ffl9MEffl ĉD)?L5H3+ ĉ fi+:"/ ĉ:H) ĉfflQL:ก/ĉ: \TųUTT #ā):E-Ċ/ D&+:8Dfi ĉ:fi=L!G!@)!+5" Ċ: >L)==/<ffl5*A ĉ+:/ \T # āกK*9D3K!2(:&Dffi<)53-/& ĉ5:/D# đ!D ĉ!!=M ?5+ก+ Ċ:):E- Ċ/ 25ffi- Ċ5ก9"E$!fi=Lก+@Dfi&7 fi=LDก ĉ:ff>2)9*+9ก:- fi=L Y กK*9H) ĉ+8"@fflQ:E3!ĉ-H/Ċ G!fl8fi=L/9ffi+5" Ċ:fi9Mfi=L+ Ċ:E-8H) ĉ+ Ċ: )=#+:ก5*Aĉ"!E$!fi=LDffi=*/ก9! Dĉ! /9ffi2<3č /9ffiกก /9ffi2=L":fi /9ffi!: ! Ċ:Effl Č!G3 Ċ Ċ5)A-5=ก/ ĉ: $A Ċfi=L8+A ĊD+?L5+:/53-/& ĉ5:/ffi=?5 !Dก ĉ:Eก ĉG!@)! >Lfi@ก/9!!=M* Ċ:*ก9!55กH#5*A ĉEff"39/ก+8"?5 /9ffi #fi=#&-=$- * ĉ:!ff!!":@!Dfi=*!:*fi8D- E-8G!Eff"!=M)=&+8&@fi +A#fi=LDก=L*/ Ċ5ก9! W 5č ŮfiQ:!5&+8&@fi +A#2:)&=L! Ċ5ųผA ้เขียนů ?5 ß3-/&ĉ5:/à fi=L/9ffi!=M ß3-/& ĉ5ffiQ:à fi=L/9ffi2<3 č E-8 ß3-/&ĉ5Effià fi=L/9ffi!: Ů+Ċ:ů %ďĒffl+Ċ:)-52!:)9*ก9"/9ffiกก

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 189 ภาพที่ ๔ ภายในวิหารหลวงพ่อขาวได้รับการปรับปรุงจนสะอาดหมดจด มีหลังคาโค้ง กันแดดฝนแก่องค์พระพุทธรูปและผู้มากราบไหว้บูชา ด้านหลังเคยมีต้นโพธิ์ใหญ่อยู่ ด้วยแต่หักโค่นไปแล้ว ภาพที่ ๕ ภาพถ่ายเก่าหลวงพ่อขาวของร้านค้าด้านหน้าวิหาร องค์พระยังตั้งอยู่กลาง แจ้ง พระเศียรถูกปั้นขึ้นใหม่

190 วัดร้างในบางกอก ร่องรอยศิลปกรรมที่เหลืออยู่ของ “หลวงพ่อขาว” 5č3-/&ĉ5:/ Ů(:&fi=L Zů >LD#đ!&+8&@fi +A#!:ffiG3ĉE-8 *9)=&@fi -9ก1fl8":#+8ก:+ Dĉ! :*29:<D# đ!E$ ĉ!#-:*ffl9ffi 3+?5 ก:+#+8ffi<1:!"!:!Dffl=M*J H) ĉ)=:!@ก=2AE""&+8&@fi +A#+@ ĉ!3-9 Effl ĉD# đ!fi=L! ĉ:D2=*ffi:*/ ĉ:&+8D0=*+5Dffi<)!9M!39ก3:*H#E- Ċ/ fi=LD3K!D# đ! ก:+ffl ĉ5>M!G3) ĉH) ĉ! Ċ5*ก/ ĉ: XT #ā):E- Ċ/ D&+:8! Ċ:Effl Č!ก- ĉ:// ĉ:D)?L5 D Ċ:):ffiAE-fi=L!=LD)?L5 &Ŵ0Ŵ VYUZ 3-/& ĉ5:/กK5*A ĉG!2(:&5* ĉ:fi=LD3K! ?5)=ก:+ffl ĉ5D0=*+G3) ĉE- Ċ/ >H) ĉ5:/<D+:83 č+A#E""D&?L5กQ:3!ffi5:*@ 2)9*HffiĊ 2 ĉ/!&+8&@fi +A#fi=LD?L5/ ĉ:D# đ!&=L! Ċ5ก9! W 5 č?53-/& ĉ5ffiQ: fi=L/9ffi2<3 č # ď@"9!3-9:กก:+#<29+fl č5 č&+8&"/ ĉ:D# đ!&+8&@fi +A#3<!fi+:*!:ffiG3 ĉ #:2): < &+8&9กffl+ čD3-=L*)E""&+8&@fi +A# 2)9*5*@ *:+:/&@fi 0ffl/++1fi=L VTųVUY Ů(:&fi=L [ů D ĉ!Dffi=*/ก9" 3-/&ĉ5Effi /9ffi!: Ů+Ċ:ů fi=LD# đ!&+8&@fi +A#>L)=D Ċ:0<-#8E"" 5*@ *:ffl5!ffl Ċ!5*A ĉffi Ċ/* Ů(:&fi=L \ů +A#E""E-85:*@2)9*5&+8&@fi +A#fi9M W 5č!=M>)=/:)25ffi-Ċ5ก9! Ċ5)A-fi=L#8ffl<ffi#8ffl ĉ5:ก3-9ก:!fi:0<-#ก++)E-8(A)<0:2ffl+ č &+ Ċ5)fi9MQ:"5กD- ĉ::ก$A ĊffiAE-2ff:!fi=L &58fiQ:G3 Ċ5 <":*Hffi Ċ/ ĉ: /<3:+ 3-/&ĉ5:/ 3+?5/9ffi+Ċ:":"5!E3ĉ!=M)=5:*@+:/2)9*5*@ *: #+8):fl &Ŵ0ŴU]TT ff> &Ŵ0Ŵ VTTT -): E-85*A ĉG!ก-@ ĉ)5/9ffifi=L&" 3-9ก:!+ ĉ/)2)9*ก9!G!5:fl:"+<D/fl!=M Dĉ! /9ffi2<3 č /9ffi!: Ů+Ċ:ů >L 29)&9! čก9"-5ffi ĉ:!fi=LffAกG ĊD# đ!fi:)!:)+83/ ĉ:-Q:!QM:DĊ:&+8*: H#*939/D)?5#:ก5 ĉ:/:*fi8D-fi:ffl8/9!fflกE-8fi:Gffl Ċ):*:/!:! 2Q:3+9"ก+fl=5/9ffi+ Ċ:":"5!!=Mffl9M5*A ĉG!-553-9ก?52:::ก -5ffiĉ:!55ก): Ů(:&fi=L ]ů E-8)=&+8&@fi +A#5 čG3 ĉFfflD# đ!#+8 :! " ĉff>/:)2Q:9E-8!:ffi5@)!G!5ffi=fflE) Ċ8D*ffl9M5*A ĉG! 2/!->ก):กĉ5!

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 191 ภาพที่ ๖ หลวงพ่อขาว (ถ่ายเมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๗) เป็นพระพุทธรูปขนาดใหญ่ อาจก่อ พอกด้วยปูนจึงมีสีขาวทั้งองค์ ประทับนั่งปางมารวิชัย มีชายสังฆาฏิพาดพระอังสาซ้าย เป็นแผ่นใหญ่ปลายตัดคล้ายพระพุทธรูปศิลปะอยุธยาราวพุทธศตวรรษที่ ๒๐-๒๑ ยัง เห็นต้นโพธิ์อยู่ด้านหลังองค์หลวงพ่อ

192 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๗ หลวงพ่อด�ำ วัดสิงห์ เดิมถูกพอกด้วยรักสีด�ำ ต่อเมื่อมีการเคลื่อนย้ายมา ประดิษฐานในวิหารใหม่แล้วปฏิสังขรณ์จึงพบว่าพระพักตร์ภายในมีเค้าเหลี่ยมเป็นแบบ พระพุทธรูปอยุธยา

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 193 ภาพที่ ๘ หลวงพ่อแดง วัดนาค (ร้าง) ริมคลองสนามชัยตรงวัดกก เป็นพระพุทธรูป หินทรายสมัยอยุธยาเช่นเดียวกับหลวงพ่อด�ำ วัดสิงห์

194 วัดร้างในบางกอก ร้างไป จนไม่มีใครรู้จักชื่อจริง 2:D3ffl@ก:+fi<M+ Ċ:H#5/9ffiE3 ĉ!=M!D3-?5D&=*3-/& ĉ5:/ ffl9M5*A ĉD&=*5 čDffi=*/ กK5:&<:+fl:Hffi Ċ:ก/9ffiGก- ĊD=*D&+:8(9* 2+:)D2=*ก+@0+=5*@ *:+9Mfi=L V G! &Ŵ0Ŵ VWUT >L#+8/9ffl<0:2ffl+ č G!fi Ċ5ff<L!ก- ĉ:/ff>-5ffi ĉ:!/ ĉ:D# đ!D2 Ċ!fi:Dffi<!fi9&5&) ĉ:fi=L8>M!H# *9D)?5 !"@+= E-8)=D3ffl@#8fi8ffl ĉ52A Ċก9!!fiQ:G3 Ċ/9ffi":E3 ĉ Dĉ! /9ffi กก fi=L2@!fi+(A ĉก- ĉ:/H/ ĊG!นิรา0เมืองเพร/ĉ: ß+ก+Ċ:à E-8 ß)=+5*+:* #ă!&)ĉ:fi=L%:$!9àZ /9ffi+ Ċ:":"5!3+?5/<3:+3-/& ĉ5:/E3 ĉ!=Mfi=L5*A ĉG!@)!fi=L Dก=L*/D!?L5>&-5*Hffi Ċ+9"$-ก+8fi"!$A Ċ!fi<M+ Ċ:H#!3)ffi2<M! >L 5:)=# ď9*2Q:9fi=LD# đ!@)!3 ĉ:Hก-D2 Ċ!fi:3-9ก55ก): !D)?L5+ Ċ: ˆาพที่ ½ ˆาพถ่ายpากดาวเทียมแสดงต±าแหน่งที่ตั้งของวิหารหลวงพ่อขาวหรือวัดร้าง บางบอน หันหน้าไปทางต˜วันออกลงสู่คลองคอหลักที่ไหลลงทางใต้บรรpบกับคลอง ด่านที่วัดสิงหÖซึ่งตั้งอยู่ไม่ไกลลงมา บ่งบอกว่าวัดแห่งนี้มีความสัมพัน€ÖทางˆูมิาสตรÖ กับเส้นทางคลองด่านหรือคลองสนามชัยมาก่อน ที่มา  ปรับปร งpาก Google Earth

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 195 ภาพที่ ๑๐ นานาเครื่องรางของขลังและวัตถุมงคลเปิดให้เช่าอยู่หน้าวิหารหลวงพ่อขาว  เป็นพยานยืนยันความศักดิ์สิทธิ์ของหลวงพ่อขาวในหมู่ประชาชนย่านบางบอน แม้จะ ไม่มีใครจดจ�ำความเป็นมาหรือแม้แต่ชื่อเดิมของวัดแห่งนี้ได้ก็ตาม

196 วัดร้างในบางกอก -กKH) ĉ#+:ก/ ĉ:)=$A Ċ!D Ċ:H#"@กD"<กffl9Mff<L!:!ก9!5=กD&+:83 ĉ:Hก- +กfi>" E-8D#-=L*/ fi=L2Q:9?5 8Hffi Ċ)=ก:+' ă ē!'A/9ffi2Q:9J G! "+<D/flGก- ĊD=* Dĉ! /9ffi2<3 č /9ffiHfi+ $A Ċ!>Dก:8ก-@ ĉ)ก9!5*A ĉ!D# đ! @)!G3 ĉ>M!ffi Ċ/*5*A ĉ"!fi:D2 Ċ!3-9กG!ก:+)!:)2)9*ก ĉ5! !5ก :ก!=M D)?L5ffl+/25"ก:+ffl9Mff<L!:!G!5ffi=ffl กK&"/ ĉ:3-9:ก& Ċ!"+<D/fl /9ffi+ Ċ:E3 ĉ!=M55กH# H) ĉ#+:ก@)!GffiJ 5=ก!ff>D)?52)@fi+2:+ 3+?5)3:9* -9ก1fl8!=M5:D# đ!D3ffl@2Q:9fi=L/9ffiH) ĉffAกก-9"):G Ċ:!D# đ! /9ffiffi9Dffi<)D!?L5:กD#đ!"+<D/fl:*5"5&+8!+ /:)fi+Q:5/:)D#đ!):E-8E)ĊEfflĉ?L5/9ffi>2A2-:* 3:*H#!H)ĉ)=G+Q:HffiĊ)=D&=*/:)+9"+AĊ5:/*ĉ:!":"5! G!/:)09 ffi<P2<fi <P53-/&ĉ5:/fi=LffA 2+Ċ:>M!Efi!G!#ď@"9! Dfiĉ:!9M!Ů(:&fi=L UTů

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 197 เชิงอรรถ ๑  รุ ่งโรจน ์ ภิรมย ์อนุกูล และ ประภัสสร ์ ชูวิเชียร, กรุงเทพฯ กรุงธนฯ มีภูมิสถาน ชื่อบ้านนามเมือง (กรุงเทพฯ : ดรีมแคชเชอร์, ๒๕๕๖), น. ๑๘๖. ๒ เจ ้าพระยาทิพากรวงศ ์, พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร ์ รัชกาล ที่ ๓ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๓๘), น. ๔๕. ๓ กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ทหาร, ๒๕๓๐), แผนที่แผ่นที่ ๓.๔ ข้อมูลจากการพูดคุยสัมภาษณ์ เมื่อวันที่ ๑ กันยายน พ.ศ. ๒๕๕๖. ๕ ดู ประทีป เพ็งตะโก, ßแบบพระพักตร ์พระพุทธรูปหินทราย สมัย อยุธยา,à ใน รวมบทความ ๗๒ พรรษาท ่านอาจารย ์ ศาสตราจารย ์ หม ่อมเจ ้า สุภัทรดิศ ดิศกุล (กรุงเทพฯ : มติชน, ๒๕๓๘) : ๗๖-๘๑.๖  สมเด็จพระเจ ้าบรมวงศ ์เธอ กรมพระยาด�ารงราชานุภาพ, ชีวิตและ งานของสุนทรภู่ (กรุงเทพฯ : เสริมวิทย์บรรณาคาร, ๒๕๑๙), น. ๕๐๙.

วัดพระยาไกร  หรือวัดโชตนาราม วัดพระยาไกร  หรือวัดโชตนาราม pšiวั|ҚเรŸ•¦รoเŸ¬•ย เปځูย์išรlӚ

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 199 3!>LG!/9ffifi=L!ก+@Dfi&7 3-:*!8fflĊ5D*HffiĊ*<!E-8+AĊ9กก9! ?5 ß/9ffi&+8*:Hก+à D&+:8D# đ!fi9M?L55@)! ?L5E/ก:+#ก+5 ?L52ff:!=fflQ:+/!+":- E-8*9D*D# đ!#-:*fi:ųffl Ċ!fi:5D+?5ffi ĉ/! 2:*!!fi"@+=ų/9ffi&+8*:Hก+ Ů>Lffl5!!=Mก-:*D# đ! !!fi"@+=ų/9ffi+:2<+ Efi!ů >L"+<D/flffi9ก- ĉ:/5*A ĉ% ď Ēffl8/9!55ก5E) ĉ!QM:DĊ:&+8*: 3+?5 %ďĒ&+8!+ D*?M5-):fi:ffl5!- ĉ: Ů(:&fi=L Uů Effl ĉD*D58G3+?5H) ĉ/ ĉ:/9ffi&+8*:Hก+!=Mffl9M5*A ĉffl+H3! fiQ:H)D/-: DĊ:&++1: 55ก&++1: fi5ffi$Ċ:#Ą: fi5ffiก<! :!Dfi0ก:-"@ffl ĉ:J ff>H) ĉD*)= ĉ:/+:/5:!/9ffi&+8*:Hก+G3 ĊHffi Ċ*<!" Ċ:D-* E)ĊG+8 D*"/fi=L/9ffi!=MกKH)ĉ)= 8D# đ!58H+H) ĉHffi Ċ!5ก:ก/ ĉ:/9ffi&+8*:Hก+ก-:*D# đ!/9ffifi=L+ Ċ: H#E- Ċ/!9L!D5 วัดนี้มีคนเคยกล่าวถĉง :! Ċ!/ Ċ:Fffi*-8D5=*ffiDก=L*/ก9"/:)D# đ!):E-8ก:+D#-=L*! E#-ก:+G Ċ&?M!fi=L +/)H#ff>D5ก2:+fi=LDก=L*/ Ċ5ก9"/9ffi&+8*:Hก+!9M! พรรณี "ัวเลKก E-8 อ(ิา นนท ์นาท HffiĊD2!5H/ĊE-Ċ/G!"fi/:) D+?L5 ßD3-?5D&=*!:) Ü/9ffi&+8*:Hก+Ýà G!/:+2:+เมืองF"ราณ # āfi=L W] "9"fi=L V ŮD)1:*!ų)<ff@!:*! VYYZůU ffi9!9M!G!"fi/:)!=MD# đ!ก:+ D&<L)Dffl<) Ċ5)A-":5* ĉ:Dfi ĉ:fi=L&582?" Ċ!Hffi ĊG3 ĊD3K!(:&5/9ffi&+8*: Hก+):ก>M! fi=Lffl9M5/9ffi&+8*:Hก+E) Ċ8H) ĉ#+:ก3-9ก:!fi=LD# đ!2<Lก ĉ52+ Ċ: 5*A ĉE- Ċ/กKffl:) Effl ĉ:กE$!fi=Lก+@Dfi&7 "9"Dก ĉ:J กK&58+8"@+ ĉ:/J Hffi Ċ/ ĉ:ffl9M-H#fi:fi<0Gffl Ċ5/9ffi+:2<+D-Kก! Ċ5* E-8D3!?5/9ffi-:ffi "9/:/>M!):fi:D3!?5ffl:)E) ĉ!QM:DĊ:&+8*:V Ů(:&fi=L Vů 3+?5# ď@"9! ?5E!/5ff!!D+<ก+@ffl5!- ĉ: *9)=2ff:!=fflQ:+/!+":-/9ffi&+8*: Hก+ E-8#ą:*@)!fi=L)=?L5/9ffi5*AĉD#đ!3-9ก:! Ů(:&fi=L Wů /9ffi&+8*:Hก+ D# đ!?L5#:กfi=LD+=*ก5!fi9L/H# Efi Ċ+<E- Ċ//9ffi!=M D*)=?L5D# đ!fi:ก:+/ ĉ: /9ffiFffl!:+:) Ů":fi=LD=*! /9ffiFffl<!:+:)ů ffiĊ/*

200 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๑ แม่น�้ำเจ้าพระยาบริเวณซึ่งเคยมีวัดพระยาไกรหรือวัดโชตนารามตั้งอยู่ ก่อน จะทิ้งร้างเปลี่ยนแปลงไปจนไม่เหลือร่องรอยใดๆ ของวัดนี้ ภาพที่ ๒ แผนที่กรุงเทพฯ ฉบับพิมพ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๓ ยังระบุถึงวัดพระยาไกรอยู่ ทั้งที่ขณะนั้นทิ้งร้างไปเป็นบริษัทอีสต์เอเชียติคแล้ว ที่มา : กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ ทหาร, ๒๕๓๐).

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 201 ภาพที่ ๓ ย่านตลาดเก่าวัดพระยาไกร ถนนเจริญกรุง ยังคงชื่อของวัดเอาไว้แม้ตัววัด จะไม่หลงเหลืออยู่แล้วก็ตาม

202 วัดร้างในบางกอก D3ffl@fi=L$A Ċ2+ Ċ:?5 &+8*:F>ก+:D0+1= Ů"@):ů 3+?5D Ċ:29/2?5 >LHffi Ċ 2ff:#!:/9ffi>M!E-Ċ/ffl9MG8ff/:*G3ĊD#đ!/9ffi3-/G!&+8":fi2)DffiK&+8 !9LDก- Ċ:D Ċ:5*A ĉ39/ >LG!+9ก:-!9M!:!ก ĉ52+ Ċ:#<29+fl č/9ffi/:5:+:) )=5*A ĉfi9L/H#G!&+8!+E-839/D)?5 D# đ!fi=LF#+ffi#+:!&+8+:3,fi9*5 +9ก:-fi=L W Fffi*fi++9"D5:/9ffifi=LD?M5&+8/0 č@!!: Ċ:+:"+<&:+2+ Ċ: H/ ĊD# đ!/9ffi3-/fi9M2<M! /9ffiFffl!:+:) >5:D# đ!3!>LG!/9ffifi=L2+ Ċ:>M! Fffi*D2ffiK&+8+:ก@0-5+9ก:-fi=L W Dĉ!Dffi=*/ก9"/9ffi5?L!J G!2)9*!9M! D3ffl@fi=LD+=*กก9!/ ĉ:/9ffi&+8*:Hก+ D&+:8+:fi<!!:)5fi ĉ:!$A Ċ2+ Ċ: /9ffiHffi ĊD#-=L*!D# đ! ß&+8*:Hก+Fก1:à /9ffiE3 ĉ!=M>ffAกD+=*ก5=ก?L5/ ĉ: ß/9ffi &+8*:Hก+à ffl:)H#ffiĊ/* ก:+D#-=L*!E#-ก:+G Ċ&?M!fi=L5/9ffi&+8*:Hก+D+<L)>M!ffl9MEffl ĉ2)9* +9ก:-fi=L X D)?L5Hffi Ċffl9ffiff!!D+<ก+@D Ċ:):ff> )=$-G3 Ċfi=Lffi<!5/9ffiffAก E"ĉ55กD#đ! V 2ĉ/! ?5fi:fi<0ffl8/9!fflก Ů+<)E) ĉ!QM:ů ก9"fi<0ffl8/9!55ก >LG!fl8!9M!@)!5ก+@Dfi&7 D+<L)*:*ffl9/-H#ffl:)E) ĉ!QM:fi:GfflĊ &+8!+):ก>M! !ก+8fi9LG!2)9*+9ก:-fi=L Y Fffi*+5"5/9ffi&+8*: Hก+ffAก+8"@/ĉ:D#đ!*ĉ:!fi=L5*Aĉ5:09*E-8 @+ก<5:/fflĉ::ffl< 2ff:!(:&5/9ffi&+8*:Hก+ffiA8H) ĉ)9L!ffl9MEffl ĉ$A Ċ2ff:#!:ff> Eก ĉก++)-Fffi**9H) ĉfi9!-5/9ffi Effl ĉHffi Ċก9-#!: Ċ:&+8+9/D+?5!fi:2 H/ Ċก9"/9ffiE- Ċ/ 5=กfi9M/9ffiE3 ĉ!=M*9)<Hffi Ċ+9"D Ċ:D# đ!&+85:+:)3-/>)<Hffi Ċ )=ก:+5@#ff9)( čFffi*D Ċ:!:*Effl ĉ5* ĉ:Gffi ffi9!9M!D)?L5ff>2)9*+9ก:-fi=L Y /9ffi E3 ĉ!=M>fi+@ffiFfi+)-D&+:8fi:*:fi5&+8*:Hก+Fก1:>LD3-?55*A ĉG! fl8!9M!?5)?L!DffiK :*2)"A!H) ĉ2:):+ff+9"(:+8ก:+ ĉ5)E)ffiAE- /9ffiHffiĊ #+8ก5"ก9"D3-?5&+82čQ:&++1:5*AĉD&=* XųY +A# fi9M!=M *9)=D+?L5 Ċ5&<&:fiG!ก:+ff?5+5fi=Lffi<!3-/(:*G!Dffl/9ffi &+8*:Hก+5=ก):ก >L+:*-8D5=*ffiHffi Ċ+9"ก:+ Ċ!/ Ċ:H/ ĊE- Ċ/G!"fi/:) fi=Lก-ĉ:/): ffi9!9M!D)?L5 &Ŵ0Ŵ VXXT fi:+:ก:+>G3 Ċ2<fi <PG!ก:+D ĉ:fi=Lffi<! 5/9ffi&+8*:Hก+D&?L5D# đ!fi ĉ:D+?5E-8-92<! Ċ:5"+<19fi5=2ffl čD5D=*ffl< >D# đ! ĉ/D/-:fi=L!9"Hffi Ċ/ ĉ:/9ffi&+8*:Hก+3)ffi2(:&/:)D# đ!/9ffiEffl ĉ!9M!

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 203 D#đ!fflĊ!): E-8fi:"+<19fi7 Hffi ĊG Ċ#+8F*! č:ก5::+5@F"2ff/<3:+ D# đ!2Q:!9ก:! E- Ċ/G!(:*3-98+?M5ff5!-!3)ffi2<M!2Q:3+9"&?M!fi=L กĉ52+Ċ:Fกffi92<!Ċ:fflĉ:J ก:+0>ก1:/9ffi&+8*:Hก+>ffl Ċ5+/"+/):ก2<Lffl ĉ:J fi=Lก+89ffi ก+8:*ก9!5*Aĉffi9!=M ภาพถ่ายĐละĐïนที่เก่า บอกเล่าวัดพระยาไกร :กก:+D#+=*"Dfi=*"E$!fi=Lก+@Dfi&7 "9"Dก ĉ:fi=L*9+8"@fi=Lffl9M5 /9ffi&+8*:Hก+ Dfi=*"ก9"(:&ff ĉ:*fi:ffi:/Dfi=*)G!# ď@"9!กK&58กQ:3!ffi @ffiHffi ĊE! ĉ9ffi/ ĉ:/9ffi&+8*:Hก+ffl9M5*A ĉffl+fi=LD*D# đ!Fกffi92<! Ċ:5"+<19fi 5=2ffl čD5D=*ffl<3+?5fi=LHffi Ċ#+9"#+@):D# đ!0A!* čก:+ Ċ:+<)!QM:2)9*G3) ĉfi=L?L5 Asiatique the Riverfront !9L!D5 Ů(:&fi=L Xů ˆาพที่ ¸ ˆาพถ่ายpากดาวเทียมแสดงให้เห«นที่ตั้งของพื้นที่วัดพร˜ยาไกร ซึ่งปØpp บัน คือูนยÖการค้า fiQG?RGOSC RFC 0GTCPDPMLR เอเชียทีค ร˜หว่างวัดราชสิงขรกับวัด ลาดบัวขาว ที่มา  ปรับปร งpาก Google Earth

204 วัดร้างในบางกอก 2<Lก ĉ52+ Ċ:5/9ffi&+8*:Hก+Dfi ĉ:fi=L82?"fi+:"Hffi Ċ ?55@F"2ffE-8 /<3:+ >LH)ĉD3-?55*AĉE-Ċ/G!#ď@"9! Efflĉ*9D3-?5(:&ffĉ:*Dกĉ:G!+:/2)9* +9ก:-fi=L YųZ fi=L"+<19fi5=2fflčD5D=*ffl<HffiĊ"9!fi>กH/Ċ&5G3Ċ&<:+fl:"Ċ: (:&ffĉ:*(:&E+ก Ů(:&fi=L Yů E2ffiG3 ĊD3K!E$!$95/9ffi&+8*: Hก+Dfi ĉ:fi=L*9D3-?55*A ĉG!fl8!9M!/ ĉ: )=5::+ V 3-9?55@F"2ffก9"/<3:+ )=!:ffiH- ĉD-=L*ก9! 5::+ V 3-9ffl9M5*A ĉG!E!/fi=Lffl9ffiEก!fi<0ก9! -Ċ:* +A#ffl9/ T G!59ก1+F+)9! ŮH)ĉfi+:"/ĉ:5::+3-9Gffi?55@F"2ffE-8/<3:+ů >LHffi Ċ&"E$!$95Dffl&@fi :/:2D ĉ!!=MG!/9ffi>L55กE""2+ Ċ:3+?5 #<29+fl čG!2)9*+9ก:-fi=L W ":E3ĉffiĊ/* Dĉ! /9ffi+:F5+2:+:) /9ffi2@fi90!Dfi&/+:+:) D#đ!fflĊ! 2 ĉ/!5=ก(:&ff ĉ:*3!>L Ů(:&fi=L Zů D3K!+A#E""55@F"2ff D#đ! 5::+E""&+8+:!<*)G!2)9*+9ก:-fi=L W ?5D# đ!5::+fi+2A )= D2:+5+9"&:H-+5" 3-9:D+?L5"! Ċ5! W 9M! 5:D*)=ffl9/-Q:*5  ĉ5' ą:G"+8ก:3:32 č5*A ĉEffl ĉ39ก3:*H# >D# đ!5::+E""ก>L+A#E"" #+8D&fl=E-8ก>L&+8+:!<*)G!+9ก:-fi=L W >LกK&"ก:+2+ Ċ:5*A ĉfi9L/H# G!2)9*!9M! Dĉ! 5@F"2ff/<3:+5/9ffi+:!9ffiffi:W D#đ!fflĊ! (:&ff ĉ:*Dก ĉ:5=ก(:&3!>L>L! ĉ:2!G):ก E2ffi(:*G!5&+8 /<3:+fl8fi=LffAกG ĊD# đ!2Q:!9ก:!5F+D-?L5*"+<19fi5=2ffl čD5D=*ffl< )= &+8#+8 :!!:ffiG3ĉ :!*ก2A E-8)=+ ĉ5+5*5<ffl+ก++)%:$!9 ffi Ċ:!3-9&+8#+8 :!E-8D3!?5 ĉ53! Ċ:ffl ĉ: Ů(:&fi=L [ů *9&529Dกffl D3K!+A#E""Hffi Ċ/ ĉ:)=ก:+/:ffi/</fi</fi90! čE-8" Ċ:!D+?5!D# đ!ffl>ก5* ĉ:%+9L 59!D# đ!5<fi <&-ffl8/9!fflกfi=LD+<L)E&+ ĉ3-:*G!<ffl+ก++)E""#+8D&fl=5 Hfi* ĉ/+9ก:-fi=L W -):D ĉ!ก9! Effl ĉกKH) ĉ5:+8"@Hffi Ċ9ffi/ ĉ:D# đ!<ffl+ ก++)D- ĉ:D+?L558H+ก9!E! ĉ (:&ff ĉ:*D3- ĉ:!=M! ĉ:8D# đ!3-9ก:!D&=*H) ĉก=L<M!fi=L+8"@ff>ff:/+ /9fflff@Efi ĊJ 5/9ffi&+8*:Hก+/ ĉ:D*)=5*A ĉ+< E-82:):+ff/<D+:83 čHffi Ċ ff>+A#E""0<-#ก++)5/9ffi&+8*:Hก+fi=LffAก"9!fi>กD5:H/ĊG!(:&ffĉ:*!9M! 25ffi- Ċ5ก9"#+8/9ffl<fi=Lก- ĉ:// ĉ: 2+ Ċ:>M!G!2)9*+9ก:-fi=L W E3 ĉก+@ +9ffl!Fก2<!fi+čffiĊ/*

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 205 ภาพที่ ๖ ภาพถ่ายเก่าของอุโบสถวัดพระยาไกร เป็นอาคารแบบสมัยรัชกาลที่ ๓ คือ มีเสาพาไลเหลี่ยมโดยรอบ ที่มา : นิทรรศการของวัดไตรมิตรวิทยาราม ภาพที่ ๕ ภาพถ่ายเก่าที่เห็นอาคารอุโบสถและวิหารของวัดพระยาไกร (ลูกศรชี้) ตั้งอยู่ ท่ามกลางย่านท่าเรือและโรงเลื่อยของบริษัทอีสต์เอเชียติค  ที่มา : นิทรรศการของวัดไตรมิตรวิทยาราม

206 วัดร้างในบางกอก พระพุทธรูป ๒ องค์ สมบัติล�้าค่าจากวัดพระยาไกร )+ffiก2Q:95/9ffi&+8*:Hก+fi=L+A Ċ9กก9!ffi=G!# ď@"9! ?5&+8 &@fi +A#2)9*2@Ffi9*Q:!/! V 5čfi=LHffiĊ59D<)::ก/9ffi+Ċ:E3ĉ!=MD)?L5 &Ŵ0Ŵ VX[\X &+8&@fi +A#5čE+ก Ů(:&fi=L \ů (:*!5กD#đ!#A!#ďē!ffAก59D< H#H/ Ċfi=L/9ffiHffl+)<ffl+/<fi*:+:)E- Ċ/ D)?L58D-?L5!* Ċ:*H##+8ffi<1:!*9 /<3:+fi=L2+ Ċ:G3) ĉ &Ŵ0Ŵ VX]\ #A!fi=L3@ Ċ)5*A ĉก8Dfi:855ก!D3K!/ ĉ:(:*G! D# đ!F-38)=2=2@ก#-9L >D?L5/ ĉ:D# đ!&+8&@fi +A#fi=L3- ĉ5:กfi5Q: E-8 2:):+ffff5ffi55กD# đ!3-:*<M!Hffi Ċ D)?L5!Q:D5:#A!fi=L# ď ē!3@ Ċ)55ก!3)ffi >&"/ ĉ:D# đ!&+8&@fi +A#0<-#82@Ffi9*ffi:)):กY Ů(:&fi=L ]ů &+8":fi ˆาพที่ » ˆาพถ่ายเก่าˆายในวิหารวัดพร˜ยาไกร เป็นหลักฐานว่าเคยมีˆาพpิตรกรรม …า„นังเขียนปร˜ดับอยู่ ที่มา  นิทรรการของวัดไตรมิตรวิทยาราม

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 207 ภาพที่ ๘ เศียรพระพุทธรูปจากวัดพระยาไกรที่ถูกพอกปูน เคลื่อนย้ายมายังวัดไตรมิตร วิทยาราม ต่อมาได้กะเทาะปูนออกจนพบว่าภายในหล่อด้วยโลหะมีค่าหรือทองค�ำ ที่มา : ภาพจากนิทรรศการของวัดไตรมิตรวิทยาราม

208 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๙ พระพุทธมหาสุวรรณปฏิมากร หรือพระพุทธรูปทองค�ำจากวัดพระยาไกร ปัจจุบันประดิษฐานที่วิหารยอดมณฑป วัดไตรมิตรวิทยาราม

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 209 2)DffiK&+8D Ċ:5*A ĉ39/fi+&+8+:fi:!!:)/ ĉ: ß&+8&@fi )3:2@/++fl #<):ก+à # ď@"9!#+8ffi<1:!(:*G!&+8/<3:+*5ffi)fl#5/9ffi Hffl+)<ffl+/<fi*:+:) >L2+ Ċ:E- Ċ/D2+KH) ĉ!:!):!=MD5 fi:/9ffiHffl+)<ffl+ /<fi*:+:)Hffi Ċ)=!<fi++0ก:+ff:/+Dก=L*/ก9"/:)D# đ!):5&+8&@fi +A# 5 č!=MFffi*9ffi5*A ĉG!/<3:+!9M!D5 *9!Q:D5:/9fflff@ Dĉ! <M!2 ĉ/!:!&+8 &@fi +A#2-9ก:ก3<!5 ĉ5! Ů(:&fi=L UTů fi=LHffi Ċ:ก/9ffi&+8*:Hก+E-8D01 #A!fi=L&5ก5č&+8Dffi<) Ů(:&fi=L UUů !Q:):9ffiE2ffi5*AĉffiĊ/* 2 ĉ/!&+8&@fi +A#5=ก5 čD# đ!&+8&@fi +A#2Q:+<ffi!:ffiG3 ĉ 0<-#8 2@Ffi9* ffAก59D<H#*9/9ffiH$ ĉD<! * ĉ:!ffl+5ก9!fi! č E-8*9Hffi Ċ+9"/:) !9"ff?5"A::ก#+8:!fi9L/H# ?L5/ĉ: ß3-/&ĉ529),fi <Pà Ů(:&fi=L UVů /9ffiH$ ĉD<! Dffi<)?L5/9ffiH$ ĉ- Ċ5) #+8/9ffl</9ffiก- ĉ:// ĉ:D)?L5 &Ŵ0Ŵ VX\V Hffi Ċ)=ก:+*@"/9ffiD<!:ก-5Dffl*D&?L5D/!?!fi=L2+ Ċ:fi ĉ:D+?5ก+@Dfi&7 ): +/)D2!:2!8ffi Ċ/*ก9! E-Ċ/G! &Ŵ0Ŵ VX\Z >59D<&+8&@fi +A# 3-/& ĉ529),fi <P:ก/9ffi&+8*:Hก+):#+8ffi<1:! >!Q:D5:?L5/9ffiDffi<) fi9M25E3 ĉ!9M!):D# đ!2+ Ċ5*?L5/9ffiffi Ċ/*/ ĉ: ß/9ffiH$ ĉD<!Fffl!:+:)àZ E-8 fi=L! ĉ:2!G?5/<3:+3-/& ĉ529),fi <Pfi=L2+ Ċ:G! &Ŵ0Ŵ VYTU Ůffl:):+>ก 3<!5 ĉ5!G!/<3:+ů !9M!)=?L55fl8$ Ċ:# Ą:2:)9=://9ffi&+8*:Hก+ ffl<ffiffl:)):+ ĉ/)2)fi"fi@!ffi Ċ/* Ů(:&fi=L UWů &@fi -9ก1fl85&+8&@fi +A# V 5 č!=Mffl+ก9"E""fi=LD+=*ก/ ĉ: &+8&@fi +A#2@Ffi9*3)/ffiG3 ĉ >LD# đ!&+8&@fi +A#0<-#82@Ffi9*+@ ĉ!fi=L 2/*2)"A+flč):กfi=L2@ffi ?5&+8&9กffl+čD#đ!+A#Hĉ &+8!Fกĉ &+8!:2<ก Fffi ĉ@ Ċ) &+8F51 čE* Ċ)D-Kก! Ċ5* D)Kffi&+80ก ĉ5! Ċ:G3 ĉ &+8+90)=D# đ! D#-/E3-) +5=/+3 ĉ)=* :*29:<&:ffi&+8592: Ċ:*fflก-): D# đ!D2 Ċ!#-:*EกE""fi=LD+=*ก/ ĉ:D=M*/ffl8:" #+8fi9"!9L9ffi2): <+:" "!:!D=*D+=*" กQ:3!ffi5:*@Hffi Ċ+:/#-:*&@fi 0ffl/++1fi=L U]ųVT[ Fffi*&+8&@fi +A#!:ffiG3ĉ!9M!D)?L53-ĉ58E*กก9!D#đ!<M!J E-Ċ/#+8ก5" ก9!G!(:*3-9 ffi9D ĉ!ก+fl=5&+8&@fi +A#fi5Q:fi=L&"/ ĉ:ff5ffi55ก:ก ก9!HffiĊ

210 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๑๐ ชิ้นส่วนฐานพระพุทธรูปหินอ่อน จากวัดพระยาไกร จัดแสดงอยู่ในนิทรรศ การที่วิหารของวัดไตรมิตรวิทยาราม ภาพที่ ๑๑ เศษปูนซึ่งเคยปั้นพอกทับพระพุทธรูปทองค�ำ จัดแสดงอยู่ในนิทรรศการ ที่วิหารของวัดไตรมิตรวิทยาราม

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 211 ภาพที่ ๑๒ หลวงพ่อสัมฤทธิ์ วัดไผ่เงิน เป็นพระพุทธรูปสมัยสุโขทัยอีกองค์ที่อัญเชิญ จากวัดพระยาไกรเมื่อทิ้งร้างลงแล้ว

212 วัดร้างในบางกอก &+8&@fi +A#D3- ĉ:!=MD?L5ก9!/ ĉ:8ffAกD-?L5!* Ċ:*:ก39/D)?5 D3!?5 Ů2@Ffi9*ų0+=29!:-9*ů -):*9ก+@Dfi&7 G!2)9*ffl Ċ!ก+@+9ffl! Fก2<!fi+ č D ĉ!Dffi=*/ก9"3)A ĉ&+8&@fi +A#!9"&9!5 č(:*G!5:+:)ffl ĉ:J 5&+8!+ E-8)=":2 ĉ/!>L&+8)3:ก19ffl+<* čfi+&+8+:fi:!G3 ĊH# #+8ffi<1:!H/ Ċffl:)/9ffifi=LD?M5&+8/0 č@!!:2+ Ċ:#<29+fl č >LกKD# đ! H#Hffi Ċ/ ĉ:&+8*:Hก+Fก1:>LD# đ! Ċ:3-/+9"G ĊGก- Ċ<ffiD"?M5&+8*@-":fi 5+9ก:-fi=L W 8Hffi Ċ+9"&+8+:fi:!&+8&@fi +A#!:ffiG3 ĉ V 5 č!=M):D&?L5D# đ!#+8 :!(:*G!/9ffifi=Lffl!2+ Ċ:ffi Ċ/* Effl ĉG!2)9*!9M!8*9H) ĉfi+:"ก9!/ ĉ:&+8&@fi +A#5 č3!>LD# đ! &+8&@fi +A#fi=L3- ĉ5ffi Ċ/*F-38)= ĉ:)3:0:- D&+:8ffAก#A!&5ก3@ Ċ)!)= &@fi 0<-# ĈD#-=L*!H# )<8!9M!/9ffi&+8*:Hก+กKH) ĉffl Ċ52AD2=*2ff:!(:& /:)D#đ!/9ffiH#D&+:8:ffiE-!"@-:ก+E-8fi@!fi+9&*čG!ก:+"Q:+@+9ก1: ffl9//9ffiDĉ!!=M ˆาพที่ µ· pารึกแ„่นหินอ่อนในวิหารหลวงพ่อสัมŒท€ิ° วัดไ„่เงิน ยังมีชื่อ Äชาววัด พร˜ยาไกรÅ ตามมาท±าบ uทอด„้าปÍาใน พ ¶¹´µ ด้วย

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 213 จากวัดร้าง มาเปŦนศูนย์การค้าร่วมสมัย # ď@"9! /9ffiFffl!:+:) 3+?5/9ffi&+8*:Hก+D3-?55*A ĉD&=*?L5ffl<ffi #:ก5* ĉ:!2ff:!fi=LE-8Dfflก:+#ก+55ก+@Dfi&)3:!+ Efflĉ ffl9//9ffi!9M!H) ĉ)=E) ĊEffl ĉ3)@ffi3):*G3 Ċ=MHffi ĊD-*/ ĉ:"+<D/flGffiD*D# đ!5@F"2ffų /<3:+ D&+:8$ ĉ:!ก:+D#-=L*!E#-):!:!!9"+ Ċ5*# ā :กก:+D# đ!/9ffi 2A ĉ fi ĉ:D+?5ųF+D-?L5*5"+<19fi5=2ffl čD5D=*ffl< !ก+8fi9L&?M!fi=L"+<D/fl!=M8 ffl Ċ5$9!3! Ċ:fi=LG Ċ:!:กDffl5@ffl2:3ก++)):D# đ!* ĉ:!ก:+ Ċ:2)9*G3) ĉ Fffi*)=?L5- Ċ5ก9!ก9"5Dffi<)?5 Asiatique the Riverfront ŮD5D=*fi=ů Ů(:&fi=L UXů *9ff?5/ĉ:D#đ!Fffi= /ĉ:/9ffi+Ċ:5= 3-:*E3ĉG!": 5 fi=L*9 )= :+2!GĊ!/Ċ:"9!fi> D+?L5+:/5/9ffi&+8*:H +9ffiE2ffi ˆาพที่ µ¸ ูนยÖการค้า fiQG?RGOSC RFC 0GTCPDPMLR เอเชียทีค เคยเป็นที่ตั้งของวัด พร˜ยาไกรหรือวัดโชตนาราม ก่อนทิ้งร้างไปเพรา˜กลายสˆาพเป็นที่ท±าการโรงเลื่อย ท่าเรือของบริษัทอีสตÖเอเชียติค แล้วpึงถูกปรับปร งให้เป็นย่านการค้าสมัยใหม่ในปØpp บัน

214 วัดร้างในบางกอก ˆาพที่ µ¹ แ„่นปÎายบอกเล่าเรื่องราวของพื้นที่ fiQG?RGOSC RFC 0GTCPDPMLR เอเชียทีค ริมแม่น±้าเp้าพร˜ยา ซึ่งมีข้อมูลวัดพร˜ยาไกรถูกบันทึกเอาไว้ด้วย D5:H/Ċfi9Mfl2ff:!fi=L+<G!#ď@"9! Ů(:&fi=L UYů E-8fi=L#+8ffi<1 :!&+8&@fi +A#2Q:9fi=LHffiĊ: /9ffi!=MD&?L5G3Ċ$AĊ!fi+:"ff>/:) D#đ!):5/9ffifi=LH+Ċ+ĉ5+5*E3ĉ!=M2?"H#(:*3!Ċ:

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 215 เชิงอรรถ ๑  พรรณี บัวเล็ก และ อภิา นนท์นาท, ßเหลือเพียงนาม Üวัดพระยา ไกร,Ý เมืองโบราณ ๓๙, ๒ (เมษายน-มิถุนายน ๒๕๕๖).๒ กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ทหาร, ๒๕๓๐), แผนที่แผ่นที่ ๔-๕.๓ ศักดิ์ชัย สายสิงห ์, งานช ่างสมัยพระนั่งเกล ้าฯ (กรุงเทพฯ : มติชน, ๒๕๕๑), น. ๗๙-๘๐.๔ ประวัติพระพุทธมหาสุวรรณปฏิมากร (วัดไตรมิตรวิทยาราม) (ม.ป.ท. : ม.ป.ป.), น. ๔-๕.๕ เรื่องเดียวกัน, น. ๖-๗.๖  กองพุทธศาสนสถาน กรมการศาสนา, ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เล่ม ๒ (กรุงเทพฯ : กรมการศาสนา, ๒๕๒๕), น. ๑๙๓-๑๙๔. ๗ ศักดิ์ชัย สายสิงห ์, พระพุทธรูปในประเทศไทย รูปแบบ พัฒนาการ และความเชื่อของคนไทย (กรุงเทพฯ : สมาพันธ์, ๒๕๕๖), น. ๑๘๔-๑๘๕.

วั|รӚoี¬išยรҚoเปځวั|§“‰Ò  iั‚เ‰Ÿ•o¦‚รš{ี¬ҚเรŸ•l•oเ}ย วัดหน้าพระธาตุ วัดทอง วัดเงิน วัดไก่เตี้ย วัดหน้าพระธาตุ วัดทอง วัดเงิน วัดไก่เตี้ย

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 217 เมืองพระประĐดงเก่า  เมืองโบราณในกรุงเทพĂ ที่ถูกลืม ff Ċ:ก- ĉ:/ff>2(:&# ď@"9! -5Dffl* ?5* ĉ:!5fi ĉ:D+?5!2 ĉ 2<! Ċ:D Ċ:55ก+83/ ĉ:#+8Dfi0 &+Ċ5)J ก9"2(:&@)!fi=L5*A ĉ5:09*E559ffi ก<!5:fl:"+<D/flก/ Ċ:/:ffl9MEffl ĉ"+<D/fl#:ก-5 ĉ5!!fi+=H#ffl:) E)ĉ!QM:DĊ:&+8*:ffl+2ĉ/!D3!?5@Ċ":ก+8DĊ:):!ff>#:ก-5&+8F! Ů(:&fi=L Uů Dffl&?M!fi=Lfiĉ:D+?5!=M*9)=fflĉ5D!?L5-H#!ff>Eff"ก+)2++&:/@ fi3:+D+?5":!: Ů(:&fi=L Vů E) Ċ2(:&ffi9ก- ĉ:/G!# ď@"9!8)5H) ĉD3K!/ ĉ:D*)=+ ĉ5+5*fi: #+8/9ffl<0:2ffl+ čGffiJ Effl ĉ3:กffl+/25"ก9"D5ก2:+8&"/ ĉ:D*)=D)?5 F"+:fl5*A ĉD)?53!>L>L! ĉ:8)=5:*@Dก ĉ:Eก ĉก/ ĉ:ก+@Dfi&7 E-8D*)=/9ffi fi=LD# đ!0A!* čก-:D)?5Effl ĉHffi ĊffAกD#-=L*!E#-!H) ĉ5:2?"3:+ ĉ5+5* 3-9ก:!GffiJ Hffi Ċ5=ก D)?5F"+:flffi9ก- ĉ:/?5 D)?5&+8#+8EffiDก ĉ: >LD*)=/9ffi5* ĉ: !Ċ5* X /9ffiffl9M5*Aĉ EfflĉHffiĊ+ก+Ċ:ก-:*2(:&D#đ!5?L!H#D2=*E-Ċ/ D Ċ:)A-5D)?5&+8#+8EffiDก ĉ:#+:กG!-:*&+839fflff čFffl Ċffl5" ก9!52)DffiK7 D Ċ:' ą:ก+)&+8*:!+<0+:!@/9ffiffl</0 č ก9"2)DffiK7 ก+) &+8*:ffiQ:++::!@(:& G!3!92?52า2 ์น2มเดKจ D- ĉ)fi=L UV -/9!fi=L U] )=!:) VX\T E-8/9!fi=L VY )=!:) VX\T /:)/ĉ: “...ทีLGต ้ปากคลองเตยลงไปหน ่อยเดียวมีวัดหน ้าพร8 าตุ มี0าล เจ ้าพร8ปร8แดง...ท�าGห ้คิดว ่าเมืองพร8ปร8แดงเดิมตั้งอยA ่ทีLคลองเตย ไม่G่ทีLปากลัด...” U “เมืองพร8ปร8แดงนั้นเป đนเมืองตั้งเมืLอ2มัยขอมครองเมืองล8Fว ้ 2�าหรั"รักษาปากน�้า ปากน�้าGน2มัยนั้นกKเรียกว ่า Üปากน�้าพร8ปร8แดงÝ ...ตัวเมืองพร8ปร8แดงตั้งทีLริมแม ่น�้า'ากต8วันออก อยA ่Gกล ้กั"วัดมหา าตุแล80าลเจ้าพร8ปร8แดงดังทรงพร8ด�าริ แล8เคยเปđนเมืองมีปราการ  ก่ออิ...” V

218 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๑ บริเวณท่าเรือกรุงเทพ ริมแม่น�้ำเจ้าพระยาที่คลองเตย จากบันทึกของสมเด็จฯ เจ้าฟ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ์ ระบุว่าบริเวณนี้เคยเป็นเมืองโบราณคือเมืองพระ ประแดงเก่า ทั้งยังเคยมีวัดตั้งอยู่ถึง ๔ วัด คือวัดหน้าพระธาตุ วัดเงิน วัดทอง และ วัดไก่เตี้ย  ภาพที่ ๒ แผนที่ปัจจุบันของบริเวณย่านท่าเรือคลองเตย อยู่บนฝั่งแม่น�้ำเจ้าพระยา ทางเหนือของคุ้งบางกระเจ้ายาวลงมาจนเกือบถึงบางนา ก่อนออกสู่ปากอ่าวทางทิศใต้ ที่มา : Google Maps

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 219 ก:+ Ċ!/ Ċ:- ĉ:2@ffi5 ดร. รุ ่งFรจน ์ (ิรมย ์อนุกAล Hffi Ċ&<2A! čE- Ċ/ / ĉ:"+<D/fl-5Dffl*!9M!?5D)?5&+8#+8EffiDก ĉ:+<J ก ĉ5!fi=L8)=ก:+ !Q:?L5H#G Ċก9"D)?5!+D?L5!9! čfi=Lffl9MG!2)9*ก+@Dfi&7 Ů&Ŵ0Ŵ VWY\ů !ก-:*D#đ!5Q:D(5&+8#+8EffiG!#ď@"9!W ß&+8#+8Effià !ĉ:8)::ก(:1:D)+/ĉ: ก)+Dffl E#-/ĉ: ßDĊ:à 59!3):*ff>?L5D+=*กDfi/+A# V 5 č?5 ß&+8*:E2!ffl:à ก9" ß":fi 29ก+à >L@ffiHffi Ċ:ก-52Q:F++9Mก+@0+=5*@ *:D)?L5+9ก:-2)DffiK &+8+:): <"ffi=fi=L V Ů+:/ &Ŵ0Ŵ VTXUů ?L5D)?5!=M3:กE#-D# đ!Hfi* 8ffl+ก9"Q:/ĉ: ßDĊ:&+8*:à ffi9!9M!?L5 ß#:ก!QM:&+8#+8Effià fi=LD+=*ก #:ก5 ĉ:/F"+:fl>ffAกG ĊD# đ!?L5D+=*ก2?"):/ ĉ: ß#:ก!QM:":DĊ:&+8*:à !G!fi=L2@ffiก-:*D# đ!?L5D+=*กE) ĉ!QM:fi9M2:*/ ĉ: ßE) ĉ!QM:DĊ:&+8*:à H#ffiĊ/* G!fi=L!=M8)<Hffi Ċ-+:*-8D5=*ffiDก=L*/ก9"D)?5&+8#+8EffiDก ĉ: Efflĉ8 2?"3:/9ffi+ Ċ:fi=LD*D# đ!2 ĉ/!3!>L(:*G!D)?5 D!?L5:ก?L55 ß/9ffi3! Ċ: &+8 :ffl@à fi=LffAก+8"@G!D5ก2:+!9M!E2ffi/:)2Q:9G!:!80A!* čก-: fi=L#+8ffi<1:!&+80+=)3: :ffl@Dffi=* č5D)?5 fi/ ĉ:G!# ď@"9!0:2!2ff:! E3ĉ!9M!HffiĊก-:*2(:&D#đ!Dĉ!H+E-Ċ/ &+Ċ5)ก9"/9ffi5?L!J fi=LD#đ!"+</:+ วัดร้างทั้ง ๔ Đห่งอยู่ตรงไหน? D)?L5ffl+/25":กD5ก2:+Dก ĉ:fi=L&58+8"@fi=Lffl9M5/9ffiD3- ĉ:!=M ?5 E$!fi=Lก+@Dfi&7 "9"fi=L&<)& č+83/ ĉ: &Ŵ0Ŵ VWXUųVX[X HffiĊ &"/ ĉ:"+<D/fl-5Dffl* ffl9MEffl ĉ#-:*2@ffi5ff!!2@!fi+Fก1:):!ff> #:ก-5&+8F!ก ĉ5!8ffAก2+ Ċ:>M!D# đ!fi ĉ:D+?5D)?L5+:/ &Ŵ0Ŵ VX\U D# đ!fi=L+ก+ Ċ:-@ ĉ)fflQL: D&+:85*A ĉGก- ĊD=*ก9"#:ก5 ĉ:/#+8ก5"ffi Ċ/*2/! E-8-Q:-53-:*2:*fi=LH3--E) ĉ!QM:DĊ:&+8*:fi:GfflĊ fi:D3!?5)= -5ff!!ffl+ Ů-539/-Q:F&ů E-8fi:+ffH'2:*#:ก!QM: Ů# ď@"9! ?5E!/ff!!&+8+:) Xů &:ffi$ĉ:! E$!fi=L+8"@fi=Lffl9M5/9ffifi=L5*A ĉ+<)E) ĉ!QM:D+=*:กfi:fi<0ffl8/9!fflก H#ffl8/9!55ก ?5/9ffi3! Ċ:&+8 :ffl@ /9ffiD<! E-8/9ffifi5 )=/9ffiHก ĉDffl=M*ffl9M5*A ĉ

220 วัดร้างในบางกอก fi:D3!?5+83/ ĉ:/9ffi3! Ċ:&+8 :ffl@E-8/9ffiD<!X Ů(:&fi=L Wů D)?L5fflQ:E3! ĉ 5/9ffiffi9ก- ĉ:/#+:ก"!E$!fi=LE- Ċ/>ffl Ċ5ffl+/25"ก9"2ff:!fi=L+< D&?L5fi=L8fi+:"HffiĊ/ĉ:/9ffiD3-ĉ:!=M)=2(:&D#đ!Dĉ!H+G!#ď@"9! fi/ ĉ:ก:+2Q:+/(:&?M!ffi<!H) ĉ5:ก+8fiQ:HffiĊ5*ĉ:28ffi/กG! # ď@"9! D&+:8&?M!fi=L2 ĉ/!G3 ĉ5fi ĉ:D+?5-5Dffl*D# đ!Dffl3/3 Ċ:) +/)fi9Mก-:*D# đ!fi=L5*A ĉ5:09*H#!3)ffiE- Ċ/ >Q:D# đ!8ffl Ċ5G Ċ/<fi*:ก:+ (:&ff ĉ:*:กffi:/Dfi=*)Fffi*F#+Eก+) Google Earth >&"/ ĉ:@ffifi=L E$!fi=LDก ĉ:+8"@!9M!# ď@"9!5*A ĉ(:*G!5:fl:"+<D/fl5fi ĉ:D+?5-5Dffl* fi9M3)ffi :ก!9M!>fiQ:(:& Ċ5!fflQ:E3! ĉ/9ffiD3- ĉ:!=Mffl+ก9"@ffiG!# ď@"9! กK&"/ ĉ:ก-:*2(:&D# đ!Fกffi92<! Ċ:E-8-:!!2 ĉ"+<D/flD?L5!+<)E) ĉ!QM: D Ċ:&+8*:H#fi9M3)ffiE- Ċ/ ก- ĉ:/?5 /9ffi3! Ċ:&+8 :ffl@!9M!85*A ĉ55ก): fi:fi<0ffl8/9!55ก5/9ffi-5Dffl*!5ก Ů/9ffi" Ċ:!D3- Ċ:ů D-Kก! Ċ5* :ก !9M!กK8D# đ!/9ffiD<!)=-Q:-59L! Ů-52:*!=MG!# ď@"9!H) ĉ#+:กE- Ċ/ 8ffAกff)D)?L52+ Ċ:fi ĉ:D+?5ů ก9"/9ffifi5 2 ĉ/!/9ffiHก ĉDffl=M*5*A ĉ>M!H#fi: D3!?5>Lก-:*D# đ!@)!E559ffi!:ffiG3 ĉ Ů(:&fi=L Xů >2+@#Hffi Ċ/ ĉ: fi9M/9ffi3! Ċ:&+8 :ffl@ /9ffiD<! /9ffifi5 E-8/9ffiHก ĉDffl=M* ก-:*D# đ!/9ffi+ Ċ: fi=LH) ĉ3-D3-?53-9ก:!GffiJ 5*A ĉE- Ċ/ E-8ก:+fi=L82?"3:+ ĉ5+5*ffl ĉ:J )=F5ก:2D# đ!0A!* č D/ Ċ!D2=*Effl ĉก<ก:+5fi ĉ:D+?5ก+@Dfi&8*กD-<กH# E-8)=ก:+@ffiffl+/fi:F"+:flffi=ffl:)fflQ:E3!ĉ:กE$!fi=Lffi9ก-ĉ:/ วัดหน้าพระธาตุ มหาธาตุĐห่งเมืองพระประĐดง fi=L! ĉ:2!G?5?L5 ß/9ffi3! Ċ:&+8 :ffl@à !9M! E2ffi/ ĉ:D# đ!@)!fi=L)= /:)2Q:9ff>!:ffi)=&+8)3: :ffl@#+8Q:D)?5 Dĉ!Dffi=*/ก9"D)?5F"+:fl fi9L/H#G!-@ ĉ)!QM:DĊ:&+8*: Dĉ! /9ffi)3: :ffl@ D)?55*@ *: 3+?5/9ffi&+80+= +9ffl!)3: :ffl@ D)?5-&"@+= 59!)=&+80+=)3: :ffl@fi+#+: čD# đ!#+8 :! 5/9ffi fi/ ĉ: Ċ5)A-Dก=L*/ก9"+A#E""+A#fi+5&+8)3: :ffl@E3 ĉ!=MH) ĉ)= +ĉ5+5*GffiJ D3-?55*A ĉ9ffiD! E) Ċ2)DffiK7 D Ċ:' ą:ก+)&+8*:!+<0+: !@/9ffiffl</0 č8fi+D*ก- ĉ:/ff>/9ffiE3 ĉ!=MH/ ĊG!2า2 ์น2มเดKจ7 /ĉ:

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 221 ภาพที่ ๔ ภาพสันนิษฐานต�ำแหน่งของวัดหน้าพระธาตุ วัดเงิน วัดทอง และวัดไก่เตี้ย จากการเปรียบเทียบเชิงซ้อนระหว่างภาพถ่ายจากดาวเทียมกับแผนที่เก่า จะเห็นได้ว่า ถูกเปลี่ยนสภาพพื้นที่เป็นย่านสินค้าภายในบริเวณท่าเรือคลองเตยจนหมดแล้ว ที่มา : ปรับปรุงจาก Google Earth ภาพที่ ๓ แผนที่กรุงเทพฯ พิมพ์เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๓ ยังระบุที่ตั้งของวัดทั้ง ๔ แห่ง คือ วัดหน้าพระธาตุ วัดเงิน วัดทอง และวัดไก่เตี้ย ในบริเวณที่ต่อมาจะกลายเป็นท่าเรือ คลองเตย ที่มา : กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ ทหาร, ๒๕๓๐).

222 วัดร้างในบางกอก “...ทีLวัดแล80าล เกล ้ากร8หม ่อมกKเคยไปเหKน วัดกKดAเป đนวัด Gหม่J มีพร8เจดีย ์อยA ่ >Lงควรจ8ถือว ่าเป đนพร8 าตุกKไม ่Gห ่ ทั้งเป đน พร8เจดีย ์ลังกาอย ่าง2มัยGหม ่เ2ียด ้วย 0าลเจ ้ากKเป đนต>กอย ่างเจ ċก...”Y :ก-:*&+839fflff čffi9ก- ĉ:/ &58fiQ:G3 Ċ+A ĊHffi Ċ+ ĉ:/J /ĉ: &+8 )3: :ffl@5/9ffi3! Ċ:&+8 :ffl@fi=L-5Dffl*!=MD# đ!Dffi=* čfi++89 E-8*9 )=!:ffiH) ĉG3 ĉ):ก!9ก >L! ĉ:8E2ffi:!85D)?5/ ĉ:D# đ!D)?5!:ffi D-Kก 3+?55:D# đ!:!#<29+fl č>M!G3) ĉG!2)9*3-9 fi9M!=MกKH) ĉ#+:ก (:&ffĉ:*GffiJ 8G3Ċ&<:+fl:HffiĊ5*ĉ:EfiĊ+< วัดทอง ffl9M5*A ĉff9ffi:ก/9ffiD<!):fi:ffl8/9!55ก ffl+Gก- Ċก9"#:ก-5 &+8F! Ċ5)A-:ก3!92?5คร"รอ" [V ป ā วัด าตุทอง G3 Ċ Ċ5)ADก=L*/ก9"/9ffiE3ĉ!=MH/Ċ+ĉ:/J /ĉ: &?M!fi=Lffl9M/9ffi!9M!D*D#đ!2/!5!:*fi5 Hffi Ċ+9")+ffiก:ก"++&"@+@1): ก-:2/!)=ffl Ċ!F& <PG3 ĉ>LD?L5ff?5ก9!/ ĉ: H) ĉ/+G3 Ċ5*A ĉG!" Ċ:! >ff/:*fi=L2+ Ċ:D# đ!/9ffi!:ffiD-Kก !ก+8fi9L)=&+8 (<ก1@)5+A#3!>L?L5 ก8fi5 3+?52)(:+fi5): ĉ/*2+ Ċ:/9ffi!D2+K E- Ċ/G3 Ċ?L5/ ĉ:/9ffiF& <P2@/++fl:+:) 3+?5/9ffiF& <Pfi5 (:*3-9>D+=*กก9! 29M!J / ĉ:/9ffifi5 ":fi=D+=*ก/ ĉ:/9ffifi5- ĉ: G3 ĊA ĉก9"/9ffifi5"!Z ŮEff/ fiĉ:!QM:2: @#+8ffi<1čfi@ก/9!!=Mů 5*ĉ:H+กKffi= D5ก2:+ffi9ก-ĉ:/)<HffiĊG3Ċ+:*-8D5=*ffi/ĉ:/9ffifi5!=M2+Ċ: >M!D)?L52)9*Gffi EfflĉDĊ:G/ĉ:H)ĉDก<!2)9*5*@ *:ffl5!#-:*>M!H# วัดเงิน Đละวัดไก่เตี้ย H) ĉ#+:ก3-9ก:!D5ก2:+Dก=L*/ก9"ก:+2+ Ċ:3+?52(:&GffiJ )= fi=Lffl9Mffl:)E$!fi=LDก ĉ:5*A ĉ+<)E) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:+83/ ĉ:/9ffi3! Ċ:&+8 :ffl@ก9" /9ffifi5 )=3-9ก:!>L*?!*9!ก:+)=ffl9/ffl!5/9ffi+ Ċ:!=M ?5 ß&+8&<)& č ก+@/9ffiD<!à[ Ů(:&fi=L Yů >LD#đ!H#HffiĊ/ĉ:D)?L5)=ก:++?M5ff:/+/9fflff@(:*G!/9ffi

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 223 ภาพที่ ๕ พระพิมพ์กรุวัดเงิน คลองเตย มีลักษณะเป็นบุคคลอ้วนพุงพลุ้ยอาจหมายถึง พระสังกัจจายน์ แต่ไม่อาจวิเคราะห์อายุสมัยได้ชัดเจนนัก เป็นอีกหลักฐานที่หลงเหลือ อยู่ของกลุ่มวัดร้างที่บริเวณคลองเตย ที่มา : http//noomizi2010.wordpress.com/ข้อมูลชุมชนคลองเตย/ประวัติศาสตร์

224 วัดร้างในบางกอก D<!E- Ċ/Hffi Ċ&"ก+@fi=L"++@&+8&<)& č(:*G!Dffi=* č :ก+A#E""fi=L#+:ก !9M!D# đ!+A#"@-5 Ċ/!&@&-@ Ċ* !9L9ffi2): <+:"D3!?5:!ffi Ċ:!- ĉ:fi=LD# đ! +A#- Ċ:*3*ffi!QM:3Ċ:3*ffi >L5:D# đ!+A#5&+829ก9:*! čHffi Ċ3+?5H) ĉ 5* ĉ:H+กKffl:) +A#E""fi=LH) ĉ9ffiD!5&+8&<)& čก+@/9ffiD<!!=M*9H) ĉ5: ffl+/25"5:*@2)9*Hffi ĊE! ĉ9ffi ทิ้งวัดเดิมไปสร้างวัดใหม่ D)?L5)=ก:+ก ĉ52+ Ċ:fi ĉ:D+?5ก+@Dfi&>M!fi=L-5Dffl*G! &Ŵ0Ŵ VX\T !9M! /9ffi3! Ċ:&+8 :ffl@ /9ffifi5 /9ffiD<! 59!D# đ!/9ffiG!D)?5&+8#+8Effi Dก ĉ:)<Hffi Ċ2A2-:*3:*H#D2=*D-*fi=Dffi=*/ D&+:8D)?L5D/!?!fi=Lffi<!D&?L5 2+ Ċ:fi ĉ:D+?5ก+@Dfi&E- Ċ/ fi:+9":-Hffi Ċ9ffiก:+2+ Ċ:/9ffi>M!G3) ĉD# đ!ก:+ $:ffl<ก++)5Dffi<) >ffl9Mfl8ก++)ก:+>M!Fffi*)=2)DffiK&+829+:D Ċ: ก+)3-//<+:fl/0 č D Ċ:fl8G3 ĉ% Ą:* ++)*@fflG!fl8!9M!Hffi ĊG3 Ċ +/)D5:/9ffi3! Ċ:&+8 :ffl@ก9"/9ffifi5D Ċ:ffi Ċ/*ก9! &+ Ċ5)fi9M!<)!ffl č&+82 č >M!):ffl9MD# đ!/9ffiG3) ĉfi=L+<)ff!!2@@)/<fifi:fi<0D3!?55fi ĉ:D+?5-5Dffl* ?L5/ ĉ: ß/9ffi :ffl@fi5à\ 59!D# đ!fi=L+A Ċ9กก9!ffi=5*A ĉ"+<D/flE*กD5ก)9*G!# ď@"9! Ů(:&fi=L Zů 29DกfflHffi Ċ/ ĉ: ?L5/9ffi :ffl@fi5!=MHffi Ċ$Aก>M!:ก?L5/9ffiDก ĉ: V /9ffi ?5 /9ffi3!Ċ:&+8 :ffl@ก9"/9ffifi5!9L!D5 fi/ĉ:#+8/9ffl<ก-ĉ:/ff>D&=*/9ffi V E3ĉ!=M Dfiĉ:!9M! >LD#đ!H#HffiĊ/ĉ:/9ffiD<!E-8/9ffiHกĉDffl=M*HffiĊ+Ċ:H#D2=*กĉ5!E-Ċ/ ก:+2+ Ċ:/9ffi :ffl@fi5G!+:/E+ก!9M!Hffi Ċ* Ċ:*+?M55Dก ĉ::ก/9ffi Dffi<)):2+ Ċ: Effl ĉG!# ď@"9!กKHffi Ċ)=ก:+ ĉ5)E)"A+fl8ff:/+/9fflff@G! /9ffi :ffl@fi5!H) ĉD3-?53-9ก:!GffiJ 5=กE- Ċ/fi=L8ก- ĉ:/Hffi Ċ/ ĉ:D# đ!2<Lfi=L 3-D3-?5)::ก/9ffiDกĉ: !5ก:ก#+8/9ffl<fi=L*9ffiQ:ก9!HffiĊ5*Aĉ Ċ5)A-5/9ffi :ffl@fi5+8"@/ ĉ:)=Dffi=* čfi=L"++@&+8"+)2:+=+<ก :ffl@ :ก/9ffi3! Ċ:&+8 :ffl@] E2ffi/ ĉ:D)?L5* Ċ:*/9ffi):!9M!Hffi ĊfiQ:ก:++?M55 čDffi=* č E-8&"ก+@"++@&+8"+)2:+=+<ก :ffl@ffi Ċ/* fi:/9ffi :ffl@fi5*9Hffi ĊG Ċ 29-9ก1fl č5/9ffiD# đ!(:&Dffi=* čfi++895*A ĉfi=L3! Ċ:"9!5@F"2ffE-8

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 225 ภาพที่ ๗ สัญลักษณ์ของวัดธาตุทองที่หน้าบันซุ้มประตูวัดเป็นภาพพระเจดีย์ทรงระฆัง สื่อถึงพระมหาธาตุเจดีย์ของวัดหน้าพระธาตุแต่เดิมที่ย้ายมาเป็นวัดธาตุทอง ภาพที่ ๖ วัดธาตุทอง ถนนสุขุมวิท ย่านเอกมัย เป็นวัดที่ยุบรวมเอาวัดร้างที่คลองเตย มาตั้งขึ้นใหม่ เมื่อมีการเวนคืนที่เพื่อสร้างท่าเรือกรุงเทพขึ้นใน พ.ศ. ๒๔๘๐

226 วัดร้างในบางกอก @ Ċ)#+8fflA/9ffi Ů(:&fi=L [ů >LH) ĉE! ĉG/ ĉ:D# đ!(:&Q:-55Dffi=* č&+8 )3: :ffl@5čDffi<)5/9ffi3!Ċ:&+8 :ffl@3+?5H)ĉ 5*ĉ:H+กKffl:) 29-9ก1flč!=M 25ffi- Ċ5ก9"fi=L2)DffiK7 D Ċ:' ą:ก+)&+8*:!+<0+:!@/9ffiffl</0 čfi+ก- ĉ:/ /ĉ:Dffi=*č/9ffi3!Ċ:&+8 :ffl@D#đ!Dffi=*čfi+-9ก:3+?5fi++89 #+8/9ffl<5/9ffi :ffl@fi5Hffi Ċff?5D5:/9!fi=L V\ &,0<ก:*! &Ŵ0Ŵ VX\T D# đ!/9!2ff:#!:/9ffi!Hffi Ċ+9"&+8+:fi:!/<2@:)2=):D)?L5/9!fi=L VX ffl@-:) &Ŵ0Ŵ VX\VUT /9!ffi9ก- ĉ:/>D# đ!/9!Dffi=*/ก9"/9!*กD-<ก 2ff:!8H#5* ĉ:D# đ!fi:ก:+5/9ffi3! Ċ:&+8 :ffl@ /9ffifi5 /9ffiD<! E-8 /9ffiHกĉDffl=M*fi=L-5Dffl* /9ffifi9M X E3 ĉfi=L-5Dffl*!=MH) ĉD3-?55*A ĉfi9M3-9ก:!E-8G!/:) fi+Q:5$A Ċ!fi9L/H#E- Ċ/ E) Ċfi:+:ก:+?5 ก:+fi ĉ:D+?57 Hffi Ċff?5+5 fi=Lffi<!59!D# đ!0:2!2)"9ffl<ffi9MDffi<)):D# đ!&?M!fi=LD<&:fl<* čกK)<Hffi Ċ2Q:+/ 0>ก1:3+?5"9!fi>ก Ċ5)A-GffiJ D5:H/Ċ >Dfi ĉ:ก9"/ ĉ:/9ffi3! Ċ:&+8 :ffl@ /9ffiD<! /9ffifi5 E-8/9ffiHก ĉDffl=M* กKffAกก:+&9!:fiQ:G3 Ċ2A3:*H#&+ Ċ5)J ก9" D)?5&+8#+8EffiDก ĉ:59!! ĉ:8D# đ!@)!F"+:flfi=L2Q:9 E-85:)=5:*@ Dกĉ:Eกĉก/ĉ:ก+@Dfi&7 HffiĊก-:*D#đ!&?M!fi=L#ĀffiH#Fffi*#+<*:* 5!>LG!"+<D/flG -ĊD=* 9!*ĉ:!-5Dffl*G!E$!fi=L +@ Dfi&ฯ"9"D ĉ:*9+8"@ff>/9ffi+Ċ:":E3ĉDĉ!/9ffiG3)ĉĉ5-) Ů+Ċ:ůffl+"+<D/flG -Ċ#: -5ĉ5!!fi+=>LD)?L5ffl+/25" 9"fflQ:E3!ĉG!#ď@"9!&"/ĉ:5*AĉG!&?M!fi=L-92<!Ċ:E-8EfiK č !QM:)9!D?M5D&-<59!D#đ!Dffl3/3Ċ:)>*9H)ĉ)=Ċ5)A-/ĉ:/9ffiD3-ĉ:!=M 5*AĉG!2(:&Gffi"Ċ:G!#ď@"9!

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 227 เชิงอรรถ ๑  สมเด็จฯ เจ ้า' ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ ์ และสมเด็จฯ กรมพระยา ด�ารงราชานุภาพ, สาส ์นสมเด็จ เล ่ม ๑๒ (พระนคร : คุรุสภา, ๒๕๐๔), น. ๒๕๘- ๒๕๙.๒ เรื่องเดียวกัน, น. ๒๖๐-๒๖๑.๓ รุ ่งโรจน ์ ภิรมย ์อนุกูล, ßเมืองพระประแดง : จากคลองเตยมานคร เขื่อนขันธ ์ จบที่อ�าเภอพระประแดง,à ใน ด�ารงวิชาการ, วารสารรวมบทความ ทางวิชาการ คณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร ๑๒, ๑ (มกราคม-มิถุนายน ๒๕๕๖) : ๒๒-๕๘.๔ กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ทหาร, ๒๕๓๐), แผนที่แผ่นที่ ๔-๕.๕ สมเด็จฯ เจ ้า' ้ากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ ์ และสมเด็จฯ กรมพระยา ด�ารงราชานุภาพ, สาส์นสมเด็จ เล่ม ๑๒, น. ๒๕๙.๖  พระรัตนมงคลโมลี, ครบรอบ ๗๒ ป ā วัดธาตุทอง (กรุงเทพฯ : คอมม่า, ๒๕๕๓), น. ๘-๙.๗ http//noomizi2010.wordpress.com/ข ้อมูลชุมชนคลองเตย/ประวัติ ศาสตร์๘ กองพุทธศาสนสถาน กรมการศาสนา, ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เล่ม ๒ (กรุงเทพฯ : กรมการศาสนา, ๒๕๒๕), น. ๑๑๖-๑๑๗. ๙ พระรัตนมงคลโมลี, ครบรอบ ๗๒ ปā วัดธาตุทอง, น. ๘.   ๑๐ กองพุทธศาสนสถาน กรมการศาสนา, ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เล่ม ๒, น. ๑๑๗.

วัดวงศมูลวิหาร วัดวงศมูลวิหาร วั|รӚoišoiร‰•ูÒ“šรเรŸ•

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 229 G!"++ffi:/9ffi+ Ċ:5ก+@Dfi&7 2 ĉ/!G3 ĉ)9ก3-D3-?5Effl ĉ:ก :!/<3:+F"2ff č &+8&@fi +A# E-8F"+:fl/9fflff@D-KกJ !Ċ5*J !ff>9M! H) ĉD3-?558H+D-*!9M! *9)=/9ffi+ Ċ:>L*95::+Dffl&@fi :/:22)"A+fl č 5*A ĉ 8:ffiEffl ĉD&=*Dffl29:/:2E-8&+82 čQ:&++1:Dfi ĉ:!9M! 5=ก fi9M*9ffl9M5*A ĉEfi"8D+=*กHffi Ċ/ ĉ:Gก-:&?M!fi=L5fi3:+D+?5G!ก+@+9ffl! Fก2<!fi+ čD-*fi=Dffi=*/ ?5 /9ffi/0)A-/<3:+ ประวัติวัดจากĐรกสร้างจนทิ้งร้าง  มีในเอกสารของทหารเรือ /9ffi/0)A-/<3:+ # ď@"9!5*A ĉ(:*G!&?M!fi=Lก+)5A ĉfi3:+D+?5 Dffl ":ก5ก!Ċ5* ก+@Dfi&)3:!+ Ů(:&fi=L Uů >LD+=*กHffi Ċ/ ĉ:D# đ!39/G5 ก+@+9ffl!Fก2<!fi+ č D&+:8ffl9M5*A ĉ"!% ď Ēffl+ Ċ:)E) ĉ!QM:&5ffi=ก9"&+8"+) )3:+:/9 5:fl:"+<D/flffi9ก- ĉ:/กK*9D*D# đ!0A!* čก-:5+: :!= ก+@ !"@+=):กĉ5!ffiĊ/* ?L5ffl:)#:ก5+:1+fi9L/H#)9กD+=*ก?L5/9ffi!=Mก9!D&=M*!D# đ! ß/9ffi /1 č#+8)A-à 3+?5 ß/9ffifi+#+8)A-à D3K!Hffi Ċ:กE$!fi=Lก+@Dfi&7 fi=L&<)& č +83/ĉ: &Ŵ0Ŵ VXWUųVX[X กK*9GĊ?L5!=M5*AĉU Ů(:&fi=L Vů D3ffl@fi=L/9ffi/0)A-/<3:+ffl9M5*A ĉG!@ffi2Q:9fi=L5:ff?5Hffi Ċ/ ĉ:D# đ!G ก-:@)!ก+@+9ffl!Fก2<!fi+ čD-*!9M! )=2:+859!-8D5=*ffifi=LHffi Ċ Ċ!/ Ċ: +/"+/)H/ ĊG!3!92?5fi=L+8->ก “UTT ป ā กรมอA ่ทหารเรือ ] มกราคม VYWW” 5* ĉ:+"ff Ċ/!2)"A+fl čE- Ċ/ Fffi*)=D!?M53:G/:)2Q:92+@# HffiĊ/ĉ: /9ffi!=Mffl9M5*A ĉ"!fi=Lfi=LD*D# đ!2 ĉ/!3!>L5&+8!<D/0! čDffi<)G!&+8 ":fi2)DffiK&+8&@fi *5ffi' ą:@4:F-ก)3:+: D)?L5+9M*9fi++9"+:ก:+ G!E$ ĉ!ffi<!ก+@ !"@+= ffl ĉ5):D)?L5fi+>M!+5+:2)"9ffl<>&+8+:fi:! G3 ĊD# đ!&+8!<D/0! č5&+8F5+25 čG3 ĉ 2)DffiK7 DĊ:'ą:7 ก+)3-/ 5<0+2@!fi+ Ůffl ĉ5):?5 &+8":fi2)DffiK&+8&@fi D-<03- Ċ:!(:-9*ů D&+:8

230 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๑ อุโบสถวัดวงศมูลวิหาร ถ่ายจากทิศตะวันออก ด้านหน้าคืออู่เรือที่ ๒ ของ กรมอู่ทหารเรือ ซึ่งเคยเป็นที่ตั้งต�ำหนักเก่าใน “จวนเดิม” มาก่อน ภาพที่ ๒ แผนที่กรุงเทพฯ พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๕๓ เขียนชื่อวัดวงศมูลวิหารเป็น “วัดวงษ์ ประมูล” ซึ่งขณะนั้นยังไม่เป็นวัดร้าง มีที่ท�ำการกระทรวงทหารเรือตั้งติดชิดทางทิศใต้ ที่มา : กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ ทหาร, ๒๕๓๐).

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 231 )=fi=Lffl9M5*A ĉ% ď Ēffl+ Ċ:)&+8"+))3:+:/95&+8!+G3) ĉ ff?5D# đ!@ffi *@fi 0:2ffl+č2Q:9*<L D+=*กก9!/ĉ: ß/!Dffi<)à 5::+2Q:93-93!>Lfi=LD?L5ก9!/ ĉ:D*D# đ!2 ĉ/!3!>L5/!Dffi<)!=M ?5 35Hffl+5/9ffi+89F2<ffl:+:)fi=Lก- ĉ:/ก9!/ ĉ: &+8+:/+<!fi+ č Ů3+?5 +9ก:-fi=L Uů Hffi Ċ+?M5ff/:*/9ffiD)?L5+:/H#fi9&D)?5!++:2=):G!2)9* E$ĉ!ffi<!&+8DĊ:ก+@ !"@+=V Ů(:&fi=L Wů ffl ĉ5):2)DffiK&+8D Ċ:-Aก*:D 5 D Ċ:' ą:ก+)3-/D2!:!@+9ก1 čD2ffiK ):#+8fi9"fi=L/!Dffi<)ก ĉ5!8D2ffiKH#+5&+8+:/9"/+2ff:!)- Ů/93! Ċ:ů >F#+ffiDก- Ċ:7 G3Ċ +)@! <D"0+č"/+ Ůffl Ċ!2ก@-"++*ก8 D2!: fl 5*@ *:ůW >LD# đ!&+8F5+2H#+5&+8!<D/0! č!=MEfi! D)?L5 D2ffiK):#+8fi9"E- Ċ/กKF#+ffiDก- Ċ:7 G3 Ċ2+ Ċ:/9ffi>M!ffl:) ++)D!=*)!<*) D&?L58HffiĊD2ffiK"Q:D&K&+8+:ก@0-2ĉ/!&+85č fi9MJ fi=Lfl8!9M!"+<D/fl ˆาพที่ · หอไตรวัดร˜nังโnสิตาราม เชื่อกันว่าเคยเป็นต±าหนักที่รัชกาลที่ µ รื้อถวาย วัดเมื่อสมัย€นบ รี อาpเคยเป็นอาคารหลังหนึ่งใน ÄpวนเดิมÅ ที่ต่อมาสร้างขึ้นเป็นวัด วงมูลวิหาร

232 วัดร้างในบางกอก Fffi*+5")=/9ffi3-:*E3 ĉffl9M5*A ĉ Dĉ! /9ffiD+?5/9-* č /9ffi&+8*:fiQ: /9ffi+89 F2<ffl:+:) D)?L52+Ċ:/9ffiE-Ċ/HffiĊ+9"&+8+:fi:!?L5/ĉ: ß/9ffi/0)A-/<3:+à E-Ċ/ กK)=D3ffl@fflQ:!:!fi=LD- ĉ:ก9!/ ĉ: D)?L52+ Ċ:/9ffiE3 ĉ!=ME- Ċ/ ก+)@! <D"0+ č"/+ )9กfi+#+8/+5*A ĉD!?5J D?L5ก9!/ ĉ:&+8#+8 :!G!/9ffifi=Lfi+2+ Ċ:!9M! 39!H#fi:&+8fflQ:3!9กfi=L#+8fi9">ffl Ċ5* Ċ:*&+8#+8 :!G3 Ċ39!3! Ċ:H# fi:5?L! ก ĉ5!ก+)@! <D"0+ č"/+2<M!&+8!) čG! &Ŵ0Ŵ VXTT HffiĊfi+ ff/:*:!ก ĉ52+ Ċ:/9ffi/0)A-/<3:+fi=L*9 Ċ:5*A ĉEffi ĉ&+8":fi2)DffiK&+8 5)Dก- Ċ:D Ċ:5*A ĉ39/ &+85 č>fi+)5":!ffl ĉ5G3 Ċก9"ก+)3)?L!5!9!ffl ก:+,fi <P >LD# đ!&+85!@:ffl ĉ:&+8):+ffi:5ก+)@! <D"0+ č"/+fi=L)= #+8fi9"fi=LfflQ:3!9ก!=Mffl ĉ5 !ก+8fi9Lก:+ก ĉ52+ Ċ:! ĉ:8D2+K2)"A+fl č!5 &+8+:fi:!/<2@:)2=):Hffi ĊG! &Ŵ0Ŵ VXU\ #+:กG!#+8ก:0&+8 +:fi:!/<2@:)2=):/9ffi/0)A-/<3:+ G!+:ก<:!@D"ก1: D-ĉ) V Ŵ0Ŵ UV[[ 3!Ċ: VX] 2)fl09กffi<P5D Ċ:5:/:2/9ffi/0)A-/<3:+?5 &+8+A0=-29/+ #+:ก/ ĉ:)=+:*?L5D Ċ:5:/:25* ĉ:! Ċ5* W +A# ?5 &+85 <ก:+!& &+8 +A/<!9* ++) ŮDก1ů :ก/9ffi+:"&< 7 E-8&+8#-9ffi25! :ก/9ffiDfi& 0<+<!fi+:/:2 >L" ĉ"5ก/ ĉ:/9ffi/0)A-/<3:+! ĉ:829ก9ffiก9"% Ą:* ++)*@ffl<ก !<ก:* D&+:8DĊ:5:/:22ĉ/!G3ĉHffiĊ+9"Efflĉffl9M)::ก/9ffiG!2:*29ก9ffi!9M! /9ffi/0)A-/<3:+ )=D5ก2:++8"@/ ĉ:Hffi Ċ+9"&+8+:fi:!$ Ċ:&+8ก<! ffl9MEffl ĉ &Ŵ0Ŵ VXUT !ff> &Ŵ0Ŵ VXY\ 3-9:ก!9M!H) ĉ#+:ก?L5/9ffi /0)A-/<3:+G!"9=ff/:*$Ċ:&+8ก<!3-/5=ก D)?L5:!ก ĉ52+ Ċ:D2+KE- Ċ/!9M! /9ffi!=M>D# đ!/9ffifi=L)=&+82 č Q:&++1:5*A ĉD# đ!#กffl<(:*G!Dffl&+8!<D/0! č !ก+8fi9Lก+)3)?L!5!9!ffl ก:+,fi <P2<M!&+8!) čG! &Ŵ0Ŵ VXVW &+8":fi2)DffiK&+8@-5)Dก- Ċ: D Ċ:5*A ĉ39/)<Hffi Ċfi+&+8+:fi:!fflQ:3!9ก ß/!Dffi<)à !=MEก ĉD Ċ:!:*&+85 č Gffi Effl ĉF#+ffi*ก&?M!fi=L+5" Ċ:G3 ĊG Ċ"+<D/flfi<0D3!?55/9ffiD# đ!55'' Ā0 fi3:+D+?5 E-8*:*&?M!fi=LG Ċ:!!ff>ก:+ffl9Mก+)5A ĉfi3:+D+?5G! &Ŵ0Ŵ

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 233 VXWW )=$-G3 Ċ/9ffi/0)A-/<3:+)=&?M!fi=Lffl<ffiก9"3! ĉ/*:!fi3:+D+?5fi9M2<M! >D#đ!/9ffifi=Lfi:fi3:+D+?5GĊG!ก:+"Q:D&Kก@0-G!0:2!:Fffi*D&:8 5* ĉ:H+กKffl:) D)?L5ffl ĉ5):/:)H) ĉD3):82)5&?M!fi=Lfi=L# Āffi- Ċ5) /9ffi5*A ĉ fiQ:G3 Ċ2)DffiK&+8)3:2)flD Ċ: ก+)&+8*:/<+:fl/F++2 >L fi+ffiAE-ก<ก:+2 čG!2)9*+9ก:-fi=L Z ffl9ffi2<!G5G3 Ċ*@"/9ffi/0)A- /<3:+D2=*G! &Ŵ0Ŵ VXY] E- Ċ/!<)!ffl č&+82 č(:*G!/9ffiH#Q:&++1: fi=L/9ffiD+?5/9-* čGก- ĊJ ก9! 3-9:ก!9M!ก5fi9&D+?5>D Ċ:):G Ċ&?M!fi=L5 /9ffi Effl ĉG ĊD/-:!ff>+:/3-9 &Ŵ0Ŵ VX[Y >)=2(:&ff?5+5D# đ! 5ก5fi9&D+?5fi9M3)ffiFffi*D# đ!fi=Lffl9M5ก+)5A ĉfi3:+D+?5 >Lก5fi9&D+?5 *9G Ċ5@F"2ff5/9ffi/0)A-/<3:+G!ก:+#+8ก5"&< =2Q:9ffl ĉ:J fi: 0:2!:E-8*9G Ċ5@#2)"fi Ċ:+:ก:+fi3:+E-8&-D+?5!5ก+)5A ĉfi3:+ D+?5G!":F5ก:2ffiĊ/* fi=L2Q:9 ก5fi9&D+?5Hffi Ċ)=2 ĉ/!G!ก:+"A+fl8/9ffi/0)A-/<3:+): Fffi*ffl-5ffi Ů":+9M+ ĉ/)ก9"ก+)0<-#:ก+ů fiQ:G3ĊF"+:fl2ff:!(:*G! /9ffiH)ĉQ:+@ffifi+@ffiFfi+)!Dก<!Eกĉก:-X :ก Ċ5)A-fi=Lก- ĉ:/ff>):!=M D3K!Hffi Ċ/ ĉ:/9ffi/0)A-/<3:+! ĉ:8D+<L) :!ก ĉ52+ Ċ:>M!+:/#-:*+9ก:-fi=L W G!ก:+!=M 2:):+ffffl+/25"HffiĊ / ĉ:2)DffiK&+8+:/9"/+)3:D2!:!@+9ก1 čD2ffiK+5/93! Ċ:G! &Ŵ0Ŵ VWYV Ů?5# ā2/++ffl5&+8":fi2)DffiK&+8&@fi *5ffi' ą:@4:F-กů ก+)@! <D"0+ č"/+>D2ffiKH##+8fi9"fi=L/!Dffi<)D)?L5&+8!) čHffi Ċ U\ &++1: Ů#+82Affl< &Ŵ0Ŵ VWWXů E-8#+8fi9"):!2<M!&+8!) čG! &Ŵ0Ŵ VXTT D# đ!D/-:ff> X\ # ā 5* ĉ:H+กKffl:)*9H) ĉ)=D5ก2:++8"@# āfi=LD+<L) 2+ Ċ:/9ffi Efflĉ/+D#đ!กĉ5! &Ŵ0Ŵ VXTT >LD# đ!# āfi=L2<M!&+8!) č E-8 )=D5ก2:+HffiĊก-ĉ:/ff>/9ffiE3ĉ!=ME-Ċ/ 3-9ก:!+A#E""0<-#ก++)>! ĉ:8D# đ!3-9ก:!fi=L*?!*9!5:*@ 2)9*ก:+กĉ52+Ċ:/9ffiE3ĉ!=MHffiĊ9ffiD!):ก*<L>M! E)Ċ/ĉ:8HffiĊ+9"ก:+"A+fl8 Fffi*fi9Mก+)0<-#:ก+E-8ก5fi9&D+?5G!/:+8ffl ĉ:J ก9!-): Effl ĉกK*9 +A#E""3-9กG3Ċ0>ก1:HffiĊ5*ĉ:ffi=

234 วัดร้างในบางกอก วัดร้าง Đต่ศิลปกรรมไม่ร้างðŖมือช่าง /9ffi/0)A-/<3:+ )=E$!$9D ĉ!Dffi=*/ก9"/9ffiG!2)9*ffl Ċ!ก+@+9ffl! Fก2<!fi+ č+:/&@fi 0ffl/++1fi=L VX ?55::+#+8 :!fi=LD# đ!5@F"2ff/: ffl9/ffl:)E!/Eก!fi<0ffl8/9!55กųffl8/9!fflก Ů(:&fi=L Xů >LD5ก2:++8"@ 9ffiD!/ ĉ:G!fl8E+กD+<L)2+ Ċ:!9M!5@F"2ff3-9!=M39!3! Ċ:H#fi:fi<0ffl8/9! 55ก-2A ĉE) ĉ!QM:DĊ:&+8*: Effl ĉffl ĉ5):)=D3ffl@G3 Ċffl Ċ5D#-=L*!fi<0fi:ก:+ 39!3! Ċ: D&+:8D?L5/ ĉ:D# đ!D3ffl@G3 Ċก+)@! <D"0+ č"/+fi+#+8/+D&+:8 &+8#+8 :!5č!=M39!H#fi:fflQ:3!9ก5&+85č Fffi**Ċ:*&+8#+8 :! :ก$!92ก9ffiffi Ċ:!fi<0ffl8/9!fflก):fi:$!9ffi Ċ:!*:/3+?5ffi Ċ:!E#fi:fi<0Gffl Ċ fiQ:G3 Ċ&+8#+8 :!39!3! Ċ:H#fi:fi<0D3!?5Y fi<03-9ก55@F"2ff3-9!=M >/:ก9!ก9"$9&?M!55::+ 2 ĉ/!fi<0ffl8/9!55ก55@F"2ffDffi<)!9M!D# đ!&?M!fi=LfflQ:3!9ก5/! Dกĉ: Effl ĉffAกD#-=L*!E#-D# đ!5A ĉD+?5fi=L V 5ก+)5A ĉfi3:+D+?5E- Ċ/ Dffl 29:/:2>LD*)=5*A ĉ!9M!)=$A Ċ29!!<1:!/ ĉ:! ĉ:8Hffi ĊEก ĉ&?M!fi=Lfi:fi<0ffl8/9! fflก+83/ ĉ:5@F"2ffก9"ff!!5+@fl5)+<!fi+ č>LD# đ!5::+fiQ:ก:+5ก+) 5Aĉfi3:+D+?5G!#ď@"9!Z 5@F"2ff Ů(:&fi=L Yů D# đ!5::+ก ĉ55<ff?5#A!!:ffi Y 3Ċ5 )= 3-9:E""#+8D&fl= -ffi9M!3! Ċ:3-9 fi:Dffi<!&:H-+5" D2:&:H-D#đ! D2:2=LD3-=L*)D+=*"H) ĉ)="9/39/D2: 3! Ċ:"9!H) Ċ2-9ก#+8ffi9"ก+8ก2=E" ĉ D#đ! V 2ĉ/! ?5+A#9L/!:ffiD-Kก Ċ5!G!9L/G3 ĉ -/ffi-:*ĉ5ffi5กG"Dfi0 #+8fflA3! Ċ:ffl ĉ:D# đ!@ Ċ)-:*Dfi0- Ċ:*ก+5"+A#%+9L >L&<:+fl::ก+A# E""E- Ċ/D# đ!5::+E""$2)$2:!E""#+8D&fl=?5 3-9:#+8ffi9" ĉ5'ą:G"+8ก: 3:32č Effl ĉG ĊF+2+ Ċ:D2:&:H-D3-=L*)E-8:!#+8ffi9" E""&+8+:!<*)G!2)9*+9ก:-fi=L W[ D#+=*"Dfi=*"Hffi Ċก9"5@F"2ff/9ffi 3!9 /9ffi":@!Dfi=*!G! 3+?5/9ffi+:!9ffiffi:fi=L2+ Ċ:>M!G! ĉ/+:/ &Ŵ0Ŵ VW[] >D# đ! Ċ5)A-fi=L2:):+ffกQ:3!ffi5:*@ก:+2+ Ċ:5@F"2ff/9ffi/0)A- /<3:+G3Ċ+ĉ/)2)9*ก9!HffiĊG!ĉ/+9ก:-fi=L W ff>fflĊ!+9ก:-fi=L X

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 235 ภาพที่ ๕ อุโบสถของวัดวงศมูลวิหาร เป็นอาคารหลังเดียวของวัดที่ยังหลงเหลืออยู่ เป็นอาคารทรงประเพณีก่ออิฐถือปูนมีพาไลรอบแบบสถาปัตยกรรมในสมัยรัชกาลที่ ๓ ภาพที่ ๔ ภาพถ่ายจากดาวเทียมเห็นแนวแกนทิศที่ตั้งของอุโบสถวัดวงศมูลวิหาร หันหน้าไปทางตะวันออกลงสู่แม่น�้ำเจ้าพระยา ปัจจุบันด้านหน้าคืออู่ที่ ๒ ของกรม อู่ทหารเรือ ที่มา : ปรับปรุงจาก Google Earth