236 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๖ สิงโตหิน เครื่องประดับบันไดทางขึ้นอุโบสถวัดวงศมูลวิหาร ซึ่งนิยมกันใน สมัยรัชกาลที่ ๓
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 237 !5ก:ก!=M*9)=2<Fffl3<!0<-#8=! Ů(:&fi=L Zů 3+?5fi=LD+=*กก9!/ ĉ: ffl@ ċกffl:59"D:5*A ĉD<+:/"9!Hffi>LD# đ!/92ffi@fflกEffl ĉ/9ffifi=L!<*)ก9!G!2)9* +9ก:-fi=L W Dĉ!ก9! G"D2):>LD# đ!2<LกQ:3!ffiDffl5@F"2ff5/9ffi/0)A-/<3:+ #+8ffi<1:!$!>กffl<ffiก9"&!9ก&:H-Fffi*2+ Ċ:Efi ĉ!D-KกJ +5+9" Ů(:& fi=L [ů D# đ!G"D2):!:ffiD-Kก! ĉ:82-9กffi Ċ/*3<!Eก+!<ffl3+?53<! +กD!?M5 -8D5=*ffi Effl ĉD&+:8# Āffifi5fi9M3)ffi>H) ĉ5:&<:+fl:Hffi Ċ )=D2 Ċ!5"G! D2): -:*ffi5กH)Ċ2=Lก-="#+8ffi9"2ĉ/!*5ffi ก-: E-82ĉ/!-ĉ: :!D2): D#đ!-:*'ď!#-: ก+83!กD2):25 Ċ:5!>M!D# đ!-:*G"Dfi0E""%+9L G"D2):D ĉ!!=M!9ก/<:ก:+5* ĉ: น. ณ ปากน�้า D *G3 Ċ?L5D+=*ก/ ĉ: ßD2): F3-à D&+:8&"D# đ!Q:!/!):กE-8)=+A#E""QM:J ก9! >LD2):E"" F3-!=M*9)=# ď3:G!ก:+กQ:3!ffi5:*@Effl ĉ /:)ก+8 ĉ:5:Dก<ffi>M!3:กG Ċ Ċ5)A-ก:+Hffi Ċ+9"&+8+:fi:!/<2@ :)2=):5/9ffi/0)A-/<3:+ G! &Ŵ0Ŵ VXU\ >L5:ĉ/*กQ:3!ffi5:*@G"D2):E""!=MHffiĊ/ĉ:D#đ!ĉ/#-:*+9ก:- fi=L X !ff>+9ก:-fi=L Y !9L!D5 (:*G!5@F"2ff#+8ffi<1:!5 č&+8&@fi +A##+8 :!39!H#fi:fi<0 D3!?5/:ก9"E!/Eก!55@F"2ffffi Ċ/*2:D3ffl@ffi9fi=Lก- ĉ:/):E- Ċ/ Ů(:& fi=L \ů :!@ก=ffAก* Ċ:*:กDffi<)D#-=L*!H#D# đ!39!3! Ċ:fi:fi<0D3!?5ffl:) fflQ:E3! ĉ5&+8&@fi +A##+8 :! G!ก:+!=MD?L5/ ĉ: Hffi Ċ)=ก:+D:8*:* ":!3! Ċ:ffl ĉ:ffl+3! Ċ:&+8#+8 :!ก>Lก-:$!9ffi Ċ:!E#fi<0D3!?5G3 ĊD# đ! ĉ5#+8fflA5=ก!5ก:ก#+8fflAfi:D Ċ:fi=L$!92ก9ffi Ċ:-8 V ":! E- Ċ/*9 )=$-G3 Ċffl Ċ55@ffi":!3! Ċ:ffl ĉ:fi=L$!9E#ffi Ċ:!fi<0Gffl Ċ>L&+8#+8 :!* Ċ:*): ffl9M/:H/ĊffiĊ/* &+8&@fi +A#E-80<-# ++)(:*G!5@F"2ff +A#E""5&+8 &@fi +A##+8 :!D# đ!&+8&@fi +A#!:ffiG3 ĉ#:):+/<9* &+8&9กffl+ čE# ą! &+8F51 čE* Ċ)fi=L)@)#:กD-Kก! Ċ5* )=5"H+&+80ก +90)=D# đ!D#-/D&-< +5=/+3 ĉ)D=* 29:<D# đ!E$ ĉ!fflก-):ก>Lก-:&+8!:(= :*Ċ5! fi9"D# đ!+<M/E*ก55กD# đ! V Eก29M!J #+8fi9"!9L9ffi2): <+:""!:! ก-=""9/ Ċ5!ก9! Ů(:&fi=L ]ů &<:+fl::ก+A#E""ffi9ก- ĉ:/!=M5:Dfi=*"
238 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๗ ใบเสมาของอุโบสถวัดวงศมูลวิหาร มีขนาดเล็ก ตกแต่งเรียบง่ายด้วยลาย ดอกไม้ที่อกเสมา เป็นใบเสมาแบบที่ น. ณ ปากน�้ำเรียกว่า “เสมาโหล” ซึ่งประวัติ การพระราชทานวิสุงคามสีมาของวัดนี้ช่วยยืนยันได้ว่าเป็นใบเสมาแบบที่ใช้กันในสมัย รัชกาลที่ ๔-๕
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 239 Hffi Ċก9"ก-@ ĉ)&+8&@fi +A#fi=L2+ Ċ:G!0<-#8+9ffl!Fก2<!fi+ čffl5!ffl Ċ! 3+?53:ก D# đ!&+8&@fi +A#fi=L59D<:กfi=L5?L!E-8ffAก&5กD2+<)กKH) ĉ5:29Dกffl +A#E""ffi9MDffi<)HffiĊ9ffiD!!9ก "!:!@ก=*9)=&+8&@fi +A#!:ffi* ĉ5)5=ก Ċ:&+8#+8 :!ffi Ċ:! -8 V 5 č+/)D#đ! X 5 č +A#E"" - Ċ:*&+8&@fi +A#2Q:+<ffiG!0<-#8 2@Ffi9*ffi Ċ/*5 č&+8)=fi+/ffifi+5 ĉ5! Ċ5* Effl ĉ&+8D0=*+!9M!5:ffAก D#-=L*!E- Ċ/ )=D&=*5 čDffi=*/fi: Ċ:*)?55&+8#+8 :!fi=L*9)=&+8 D0=*++A#D Ċ: - Ċ:*&+8&@fi +A#2@Ffi9*5*A ĉ Ů(:&fi=L UTů &+8&@fi +A# D3- ĉ:!=M3:กD# đ!&+8&@fi +A#2@Ffi9*+<กK 8Hffi Ċ59D<)::กD)?5 D3!?5 +:/Gffi +:/3!>L >L5:D# đ!@ffiDffi=*/ก9!ก9"fi=L!-):#+8ffi<1 :!ก9!ffl:)/9ffiffl ĉ:J G!2)9*ffl Ċ!ก+@+9ffl!Fก2<!fi+ čกKHffi Ċ าพที่ ¼ ายในอ โบสถวัดวงมูลวิหาร พรพ ทรูปปรดิษฐานหันหน้าไปทางทิ เหนือขวางกับแนวยาวของตัวอาคารที่หันตามทิตวันออก ตวันตก มีสาเหต pาก เรื่องที่กรมข นิเบรÖบวรทรงปรชวรบ่อยครั้ง เชื่อว่าเพราพรปรานองคÖนี้แต่เดิม หันไปทางตวันออกเข้าสู่พรต±าหนักที่ปรทับpึงต้องย้ายหันหน้าไปทางอื่น
240 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๙ พระพุทธรูปประธาน อุโบสถวัดวงศมูลวิหาร พุทธลักษณะแบบศิลปะรัตน โกสินทร์
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 241 ภาพที่ ๑๐ พระพุทธรูปขนาดเล็กบนฐานชุกชีพระประธานวัดวงศมูลวิหาร บางองค์ มีลักษณะคล้ายพระพุทธรูปศิลปะสุโขทัย อาจเคลื่อนย้ายจากที่อื่นมา
242 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๑๑ ซุ้มพระทรงฝรั่งยอดแหลมคล้ายศิลปะแบบโกธิค น่าจะสร้างขึ้นเมื่อคราว ปฏิสังขรณ์วัดวงศมูลวิหารจนแล้วเสร็จในสมัยรัชกาลที่ ๕
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 243 % ď Ē Ċ:*)?5&+8#+8 :!)=@ Ċ)&+8fi+%+9L - Ċ:*0<-#8Fก < 2+ Ċ: ffi Ċ/*3<!5 ĉ5!ffl<ffiก9"$!9 (:*G!#+8ffi<1:!&+8&@fi +A##+8fi9"*?!#: 3 Ċ:)2)@fi+ +5=/+D# đ!+<M/ ++):ffl<>L! ĉ:82+ Ċ:>M!&+ Ċ5)ก9!fi9M@ffi @Ċ)G!2)9*+9ก:-fi=L Y D&+:8)=5<fi <&-ffl8/9!fflก9ffiD! Ů(:&fi=L UUů วัดวงศมูลวิหาร เหĖนภาพตั้งĐต่ต้นจนจบ :ก Ċ5)A-fi:0<-#ก++)fi=Lก- ĉ:/):E- Ċ/!9M! 8D3K!Hffi Ċ/ ĉ:5:*@2)9* 5/9ffi/0)A-/<3:+25ffi+9"ก9"D5ก2:+#+8/9ffl<0:2ffl+ čfi=LH- ĉD+=*-Q:ffi9" /:)D# đ!):5/9ffi / ĉ:ก:+ก ĉ52+ Ċ:! ĉ:8D+<L)>M!+83/ ĉ: ĉ/#-:*+9ก:- fi=L W !ff> &Ŵ0Ŵ VXTT 29DกfflHffi Ċ:ก+A#E""55@F"2ffE""$2) $2:!G!2)9*+9ก:-!9M! E-83-9:ก!9M! ):D2+K2)"A+fl čG! ĉ/ffl Ċ! +9ก:-fi=L Y !HffiĊ+9"&+8+:fi:!/<2@ :)2=):G! &Ŵ0Ŵ VXU\ /9ffi/0)A-/<3:+>D# đ!/9ffi+ Ċ:D&=*H) ĉก=LE3 ĉfi=L&"#+8/9ffl<ก:+ กĉ52+Ċ: ก:+#<29+fl č ก:+&+8+:fi:!/<2@ :)2=): 2)fl09กffi<P $A Ċ +5/9ffi ก:+D#-=L*!E#-&?M!fi=LFffi*+5"H#!ff>#+8ก:0*@"/9ffi >L ก+8"/!ก:+fi9M3)ffiก<!D/-:ffl9MEffl ĉ ĉ/2)9*+9ก:-fi=L W Ů&Ŵ0Ŵ VWZ[ų VW]Xů !ff>+9ก:-fi=L Z Ů*@"/9ffi &Ŵ0Ŵ VXY]ů D#đ!+8*8+:/ \T # ā fi9M3)ffi!=M D&+:8D# đ!/9ffifi=L2+ Ċ:>M!Gก-:@)!ก+@+9ffl!Fก2<!fi+ č >LE) Ċ8D# đ!&?M!fi=Lfi=L)= /:)2Q: 9 Effl ĉ2@ffifi Ċ:*กKก-:*2(:&D# đ!/9ffi+ Ċ: ffiĊ/*ก:+D#-=L*!E#-&?M!fi=LGĊ:! Ů(:&fi=L UVųUXů 5*ĉ:H+ Kffi=/9ffi/0)A-/<3:+5:ff?5D#đ!/9ffi+Ċ:fi=L)= /:) D#đ!):E-8*9 2(:&2)"A+flč): fi=L2@ffiE3ĉ3!>LG!Dffl +@ Dfi&ฯ >L!9"D#đ!#+: :+flčfi=LD <ffi>M!H)ĉ"ĉ5*!9 2Q:3+9"Ċ5)A- 5/9ffi+Ċ:fi9L/H# 55" @fl ก+)5A ĉfi3:+D+?5fi=LG3 Ċ /:)5!@D +:83 čG!ก:+DกK" Ċ5)AE-8+8->กff> @fl2ุพจน ์ ลี0ิริอานนท ์ $A Ċ- ĉ/-9"H#E- Ċ/ fi=LHffi ĊD *9ก/! G3Ċ+ĉ/)2Q:+//9ffi/0)A-/<3:+G!F5ก:2>L3:HffiĊ*:ก*<L
244 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๑๒ การก่อสร้างอู่แห้งหมายเลข ๑ ชั้นใน กรมอู่ทหารเรือ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๘ อุโบสถวัดวงศมูลวิหารทางขวาของภาพ ที่มา : กรมอู่ทหารเรือ, ๑๐๐ ปี กรมอู่ทหารเรือ ๙ มกราคม ๒๕๓๓ (กรุงเทพฯ : อรุณการพิมพ์, ๒๕๓๓), น. ๕๐. ภาพที่ ๑๓ เรือหลวงตราด เรือตอร์ปิโดใหญ่เข้าอู่หมายเลข ๒ เห็นอุโบสถวัดวงศมูล วิหารอยู่ด้านหลังอู่ที่ ๒ ไปทางตะวันตก ถ่ายเมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๙ ที่มา : กรมอู่ทหารเรือ, ๑๐๐ ปี กรมอู่ทหารเรือ ๙ มกราคม ๒๕๓๓ (กรุงเทพฯ : อรุณการพิมพ์, ๒๕๓๓), น.๖๕.
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 245 ภาพที่ ๑๔ ภาพถ่ายมุมสูงอู่หมายเลข ๒ และวัดวงศมูลวิหาร เมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๒ ที่มา : กรมอู่ทหารเรือ, ๑๐๐ ปี กรมอู่ทหารเรือ ๙ มกราคม ๒๕๓๓ (กรุงเทพฯ : อรุณการพิมพ์, ๒๕๓๓), น. ๗๘.
246 วัดร้างในบางกอก เชิงอรรถ ๑ กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ทหาร, ๒๕๓๐), แผนที่แผ่นที่ ๒-๕.๒ กองวรรณคดีและประวัติศาสตร ์ กรมศิลปากร, ศิลปวัฒนธรรมไทย เล ่มที่ ๔ วัดส�าคัญ กรุงรัตนโกสินทร ์ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๒๕), น. ๒๕๗.๓ ราชสกุลวงศ ์ (บับแก ้ไขเพิ่มเติม) พิมพ ์เป ็นอนุสรณ ์ในงานพระราช ทานเพลิงศพ หม ่อมราชวงศ ์บุรับ พินิจชนคดี ท.จ. (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ ์ จันหว่า, ๒๕๒๕), น. ๘๖.๔ กรมอู ่ทหารเรือ, ๑๐๐ ป ā กรมอู ่ทหารเรือ ] มกราคม ๒Y๓๓ (กรุง เทพฯ : อรุณการพิมพ์, ๒๕๓๓), น. ๒๕๐-๒๕๕.๕ เรื่องเดียวกัน, น. ๒๕๓.๖ เรื่องเดียวกัน, น. ๒๕๑.๗ ศักดิ์ชัย สายสิงห ์, งานช ่างสมัยพระนั่งเกล ้าฯ (กรุงเทพฯ : มติชน, ๒๕๕๑), น. ๗๙-๘๐.
iวั|รÓo¨วÓ§วั|วo วัดรังษีสุทธาวาส วัดรังษีสุทธาวาส
248 วัดร้างในบางกอก 2(:&5/9ffi+ Ċ:H) ĉQ:D# đ!8ffl Ċ5Q:+@ffifi+@ffiFfi+)3+?5ก-:*D# đ! ก5ffi<!3<!5<#A!fi+:* D&+:8HffiĊ&"/ĉ:/9ffi+Ċ:":E3ĉ*9)=5 č#+8ก5" +"2)"A+fl č+/)ff>29:/:2fi=L)=&+8(<ก1@Q:&++1: :ffiEfflĉ2ff:!8 5 /:)D# đ!/9ffiffi Ċ/*ffl9/D5 D&+:8ffAก*@"G3 Ċก-:*D# đ!2 ĉ/!3!>L5/9ffi 5=กE3 ĉGก- Ċก9!fi=L)=!:ffiG3 ĉE-8)=ก:+fiQ:!@"Q:+@5*A ĉffl-5ffiD/-: fi9M!=M G!Dfflก+@Dfi&7 fi9M% ď Ē !"@+=E-8% ď Ē&+8! +*9 )=/9ffiD3- ĉ:!=Mfi=L 2(:&5*Aĉ E-8*9)=D5ก2:++8"@ /:)D#đ!):D#đ!H#HffiĊ9ffiD! 3!>LG!!9M! ?5 /9ffi+91=2@fi :/:2 fi=Lffl9M5*A ĉG!DfflกQ:E&&+8 ! +% ď Ēก+@Dfi&7 Fffi*fi=Lffl9M!9M!5*A ĉGก- Ċก9"E!/กQ:E&D)?5Dก ĉ: >!9" D# đ!/9ffifi=LDก<ffi:กก:+*:*ffl9/5&+8! +>M!H#fi:fi<0D3!?5 Ů(:& fi=L Uů คนกรุงเทพĂ ปัจจุบันไม่รู้ วัดรังษีสุทธาวาสอยู่ที่ไหน? ?L5/9ffi!=MH) ĉD# đ!fi=L @ Ċ!3A5$A Ċ !fi9L/H# #+8ก:+3!>LกKD&+:8D# đ! /9ffi+ Ċ:H#E- Ċ/ #+8ก:+fi=L V /9ffi!=MHffi Ċก-:*D# đ!5 č#+8ก5"2 ĉ/!3!>L 5/9ffi5?L!H#D2=*E-Ċ/ 3:กHffi Ċ-5Dffi<!D Ċ:H#(:*G!/9ffi"/+!<D/0+:/+/<3:+fi:% ď Ē ffl8/9!55กffl+-:!5ffi+ffGก- ĊF+D+=*!/9ffi"/+!<D/07 8&"5: :+ V 3-9fi=LffiAD3)?5!D# đ!5@F"2ffų/<3:+5*A ĉffl ĉ:3:ก fi9MJ fi=L/9ffi"/+!<D/07 D5 กK)=Dffl&@fi :/:25*A ĉE- Ċ/ ffl+!9M!D5 ?5"+<D/flfi=LD *D# đ!/9ffi5=ก/9ffi3!>L EfflĉHffiĊffAก*@"H#E-Ċ/ ?5 ß/9ffi+91=2@fi :/:2à !=MD5 G!E$!fi=Lก+@Dfi&7 "9"&<)& č+83/ ĉ: &Ŵ0Ŵ VXWUųVXYV *9+8"@fi=Lffl9M/9ffi+91=2@fi :/:25*A ĉ/ ĉ:D# đ!/9ffiffl ĉ:3:ก:ก/9ffi"/+!<D/07U ffl9//9ffiffl9M5*Aĉfi:ffl5!D3!?5#+8<ffiก9"กQ:E&&+8! + Ů(:&fi=L Vů # ď@"9! /9ffi+91=2@fi :/:2ก-:*D# đ!2 ĉ/!3!>L5/9ffi"/+!<D/0 +:/+/<3:+ "+<D/flfi=L+A Ċ9กก9!G!# ď@"9! ?5* ĉ:!":-Q:&A!9L!D5 Fffi* ffl9//9ffiffAก$!/กD# đ!2 ĉ/!ffl8/9!55ก5/9ffi"/+!<D/07 E-8D#đ! ß fl8 +91=à ffl:)ก:+E" ĉ fl8#ก +55/9ffi"/+!<D/07 !9L!D5 Ů(:&fi=L Wů
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 249 ภาพที่ ๒ แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๔ ยังแสดงขอบเขตและที่ตั้งของวัดรังษีสุทธาวาส ไว้ชัดเจน ที่มา : กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ ทหาร, ๒๕๓๐). ภาพที่ ๑ ก�ำแพงและประตูเมืองกรุงเทพฯ ด้านทิศเหนือ ตั้งประจันหน้าอยู่กับวัดรังษี สุทธาวาสซึ่งกลายเป็นส่วนหนึ่งของวัดบวรนิเวศราชวรวิหาร
250 วัดร้างในบางกอก ประวัติวัดรังษีสุทธาวาส ðากไว้กับวัดบวรนิเวศĂ ffl:) Ċ5)A-:กก:+ Ċ! / Ċ:5fi:/9ffi"/+!<D/07 G!# ď@"9!V Hffi ĊG3 Ċ#+8/9ffl<5/9ffi+91=2@fi :/:2H/ Ċ Fffi*D5ก2:+9M!ffl Ċ!fi=LGก- Ċ<ffiก9" ffl9//9ffi):กfi=L2@ffi ?50<-::+>กfi=Lffl<ffiก9"$!95@F"2ff Ů(:&fi=L Xů +8"@ Ċ5 /:)/ĉ: “พร8พุท 0ักราล ่วง VWZZ พร8วษาป āม8แมนัก2ัตว เ"0ก 2มเดKจพร8เจ ้าน ้องยาเ อ จ ้าว' ้ากรมขุนอิ0ราณุรักษ ์ทรงพร8รา 0รัท า ถาป8นาจั"2 ้างพร8อารามนี้ ทรงพร8อุ2าห8กร8ท�าพร8องค์ เปนนาย ่าง "อกการงานGห ้แ""หย ่าง ตรวจตราติเตียนด ้วยพร8องค ์ เอง Z ปāจนแล้ว2�าเร ิP"ริ"Aรณ์ จ>LงGห้นามวัดรัง0รี2ุท าวาษ...” W D Ċ:!:*$A Ċ2+ Ċ:/9ffiE3 ĉ!=Mffl:):+>ก ?5 2)DffiK&+829)&9! /0 č D 5 D Ċ:' ą:ก+)@!5<0+:!@+9ก1 č ŮDก0ů Ů&Ŵ0Ŵ VWUZųVW[Wů fi+D#đ! F5+2G!2)DffiK&+8D Ċ:"+)/0 čD 5 D Ċ:' ą:ก+)&+80+=2@ffi:+9ก1 č 3+?5 าพที่ · เขตพ ทาวาสของวัดรังษีส ทาวาสที่เหลืออยู่ในปØpp บัน คืออ โบสถ jว แลวิหาร sÓย กันยายน ¶¹¹¶
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 251 ภาพที่ ๔ ศิลาจารึกการสร้างวัดรังษีสุทธาวาสภายในอุโบสถ ที่มา : www.watbowon.com/all/watrungsi
252 วัดร้างในบางกอก fi+D# đ!&+8D Ċ:3-:!D 5G!&+8":fi2)DffiK&+8&@fi *5ffi' ą:@4:F-ก +9ก:-fi=L U !9L!D5 2)DffiK&+829)&9! /0 čD 5 D Ċ:' ą:ก+)@!5<0+: !@+9ก1č fi+D#đ!fflĊ!+:2ก@- ß5<0+:กA+ fl 5*@ *:àX !5ก:ก!=M*92:):+ff+8"@Hffi Ċ/ ĉ:)=&+8Dff+8): +5/9ffi!=Mffl9MEffl ĉ E+ก2+Ċ: ?5 &+8)3:5*A ĉ D# đ!% Ą:* 9!ff @+8 E-8&+8)3:!: D#đ! % Ą:*/<# ď22!: @+8 E- Ċ/ff/:* !D# đ! Ċ:/9ffiQ:!/! X +9/D+?5!ffl:) ++)D!=*)ก:+ก9-#!:/9ffiG!2)9*F"+:fl ?L55D Ċ:5:/:2:กก:++/"+/)D5ก2:+ffl ĉ:J HffiĊ +ĉ:/J ffi9!=M ?5 UŴ &+8)3:5*Aĉ +5/9ffi &Ŵ0Ŵ VWZZ VŴ &+8#ď:/<1:Dff+ &Ŵ0Ŵ VW\Z WŴ &+8 +AH&0:-0=-/9ffl+ D-?L5! D# đ!&+8# ď:&<0:-Dff+8 &Ŵ0Ŵ VW]X XŴ &+8 ++)ก<ffl< &Ŵ0Ŵ VXW] YŴ &+8#-9ffi+ &Ŵ0Ŵ VXXX ZŴ &+8 +A =+:!9!fi)@!= &Ŵ0Ŵ VXX] [Ŵ &+8)3:QL: &Ŵ0Ŵ VXY\ ศิลปกรรมล�้าค่าของวัดรังษีสุทธาวาส !5ก:ก Ċ5)A-#+8/9ffl<E- Ċ/ 3-9ก:!ffi Ċ:!0<-#ก++) ?55: :+ ff:/+/9fflff@5/9ffi+91=2@fi :/:2Dfi ĉ:fi=L*9 D3-?5G3 ĊD3K! Dก:8ก-@ ĉ)ก9!5*A ĉ D#đ!Dffl&@fi :/:2Fffi*)=E$!$9fi=L5:ก-ĉ:/HffiĊ +ĉ:/J ffi9!=M 5"Dffl5/9ffi+91=2@fi :/:2&<:+fl:ffl:)ก:+/:ffl9/55: :+ 5*A ĉG!$9&?M!+A#2=LD3-=L*)ffi Ċ:!H) ĉDfi ĉ: /:ffl9/E!/!5!!:!ก9"fi<0ffl8/9! 55กųffl8/9!fflก !:ffiก/Ċ:ų*:/#+8):fl YTx ZT D)ffl+ (:*G!&?M!fi=L!=M )=5: :+2Q: 9 ?55@F"2ffE-8/<3:+ffl9M!:!Effl ĉD3-?L5)ก9!D-Kก! Ċ5* 39!3! Ċ:>M!fi:fi<0D3!?5D=*fi:ffl8/9!55ก ffi Ċ:!3-9/<3:+)=Dffi=* č
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 253 fi+D +?L52=LD3-=L*)* ĉ5)@)!:ffi* ĉ5) U 5 čffl9M5*A ĉ &?M!fi=Lffi Ċ:!fi<0D3!?5 5/9ffifi=LD# đ!-:!F- ĉ# ď@"9!G Ċ:!D# đ!-:!5ffi+ff Ů(:&fi=L Yů ff9ffi>M! H#5=กH) ĉHก-กK8D# đ!E!/กQ:E&E-8 AD)?55ก+@Dfi&7 G!2)9*E+ก E2ffi/ĉ:/9ffiE3ĉ!=Mffl9M5*AĉG!5"&+8! +2ĉ/!fi<0D3!?5 D!?L5:ก/9ffi+91=2@fi :/:2Hffi Ċ+9"ก:+ffiAE-Fffi*/9ffi"/+!<D/0+: /+/<3:+ >LD# đ!/9ffi2Q: 9 ffi9!9M!>&"/ ĉ:ff:/+/9fflff@(:*G!ffl9//9ffi+91= 2@fi :/:2Hffi Ċ+9"ก:+ffiAE-E-8#<29+fl č5*A ĉG!2(:&ffi=):Fffi*ffl-5ffi > 5:fiQ:G3 Ċ+:*-8D5=*ffi:!0<-#ก++)2)9*E+ก2+ Ċ:ffAกD#-=L*!E#-H# ffiĊ/* Efflĉ5*ĉ:H+กKffi=*9 3-D3-?5+A#E""G3Ċก-ĉ:/ff>HffiĊ5*Aĉ"Ċ: 5@F"2ff Ů(:&fi=L Zů D#đ!5: :+!:ffi [ 3Ċ5 ก ĉ55<ff?5#A! fi+F+ 3):*ff>5: :+$!9D +?L5ก ĉ5fi=L)=3-9 :-:ffi-):+ffi$!9 fi9M2=Lffi Ċ:!E-8ffl ĉ5>M!D# đ!3-9 :fi+9L/ffi Ċ:!"! 2Q:3+9"5@F"2ff/9ffi+91= 2@fi :/:2!=M!9"D# đ!5: :+fi+F+5* ĉ:&<D01 ?5)=$!9 V 9M! $!9 ffi Ċ:!!5ก!9M!D:8 ĉ53! Ċ:ffl ĉ:!:ffi ĉ5! Ċ:G3 ĉ-):Dก?5"+ffi&?M! 5: :+ fiQ:G3 ĊE-ffiAD3)?5!/ ĉ:ffl9/$!9D# đ!D2:&:H-- Ċ5)+5"$!99M!G!fi=L)= ĉ5#+8fflA3!Ċ:fflĉ:5=ก9M!3!>LH/Ċ >)=3!Ċ:fi=L -Ċ:*ก9"&:H-+5+9":* : Fffi*+5" -/ffi-:*#+8ffi9"":!#+8fflA3! Ċ:ffl ĉ:D# đ!+A#D +?L5+:A#F( 5 &+89ก+&++ffi<+: E-8D +?L5+:กก@ (9fl č >L-/ffi-:*#+8ffi9"":! #+8fflA3! Ċ:ffl ĉ:fi=LD! Ċ!29-9ก1fl č5ก19ffl+<* čD ĉ!!=M&" /:)!<*)ffl9MEffl ĉ ĉ/2)9*+9ก:-fi=L W -):!ff>2)9*+9ก:-fi=L Y Ů(:&fi=L [ů Ċ5! ĉ:29Dกffl ?5 ก:+2+ Ċ:5: :+fi+F+D# đ!fi=L!<*)G!ก-@ ĉ) 2ff:# ďffl*ก++)5 ĉ:/93! Ċ: >L25ffi - Ċ5ก9!ก9"$A Ċ2+ Ċ:E-8&?M!fi=Lffl9M 5/9ffi ก- ĉ:/ ?5#+8/9ffl<5/9ffifi=L#+:ก9ffiD!/ ĉ:/9ffi+91=2@fi :/:2!9M! 2+ Ċ:Fffi*2)DffiK&+829)&9! /0 čD 5 D Ċ:' ą:ก+)@!5<0+:!@+9ก1 č ŮDก0ů 59!D# đ!D Ċ:!:*2:*/93! Ċ: E-8fi=Lffl9M5/9ffiG!Dffl&+8! +ffi Ċ:!fi<0D3!?5 !9M!5*A ĉG! /:)ffiAE-5ก+)&+8+:/9"/+2ff:!) -):Fffi*ffl-5ffi Ů29DกfflHffi Ċ:ก?L55/9ffi"/+!<D/07 fi=LD:8/ ĉ:D# đ!/9ffifi=L2+ Ċ:>M!Fffi*
254 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๖ อุโบสถของวัดรังษีสุทธาวาส เป็นแบบพระราชนิยมสมัยรัชกาลที่ ๓ ซึ่งมี ลักษณะศิลปะจีนผสมอยู่ ภาพที่ ๕ ภาพถ่ายจากดาวเทียมแสดงต�ำแหน่งที่ตั้งของวัดรังษีสุทธาวาส ตั้งอยู่ทาง ตะวันออกของเขตพุทธาวาสวัดบวรนิเวศฯ ไม่ไกลนัก อาคาร ๒ หลังคืออุโบสถและ วิหารตั้งขนานกัน หันหน้าขึ้นไปทางทิศเหนือเพื่อรับกับแนวก�ำแพงเมืองและคูเมือง (คลองบางล�ำพูในปัจจุบัน) ที่มา : ปรับปรุงจาก Google Earth
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 255 ภาพที่ ๗ บางส่วนของลวดลายสลักไม้บนบานประตูอุโบสถ เป็นรูปช้างต้นคู่บารมีพระ จักรพรรดิราช ซึ่งรวมอยู่ในชุดภาพเครื่องราชูปโภคบนบานประตูหน้าต่างของอุโบสถ วัดรังษีสุทธาวาส
256 วัดร้างในบางกอก /93!Ċ:ů -9ก1fl8fi:2ff:# ďffl*ก++)5=ก5* ĉ:55@F"2ff ?5ก:+ก ĉ53! Ċ: "9!>M!H#D# đ!fi+9L/ :"#A!D+=*" H) ĉ)=:!#+8ffi9"GffiJ 3-9 :G Ċ ก+8D"?M5-5!:"#A!E""=! >L25ffi - Ċ5ก9"+A#E""2ff:# ďffl*ก++) G!&+8+:!<*)5+9ก:-fi=L W 59!D# đ! ĉ/+8*8D/-:ก:+2+ Ċ:/9ffi!=M >M!ffiĊ/* Effl ĉ5* ĉ:H+กKffl:) 5: :+3-9!=ME) Ċ8D+=*กก9!):/ ĉ:5@F"2ff Efflĉ กKH)ĉ&"+ĉ5+5*3-9ก:!5G"D2):Efflĉ5*ĉ:Gffi &+8&@fi +A##+8 :!(:*G!5@F"2ffD# đ!&+8&@fi +A##:2): < Ů(:&fi=L \ů >LffAก+9ก1:5*A ĉG!2(:&ffi= D?L5/ ĉ: # ď ē!3- ĉ5>M!G!2)9*E+ก 2+ Ċ:/9ffiD ĉ!ก9! >Lffl+ก9"+A#E""fi=L)=&+8&9กffl+ čก-) !<LE""fi=LD+=*ก/ ĉ: 3! Ċ:3@ ĉ! :*29:<D# đ!E$ ĉ!*:/&:ffi:ก&+8592: Ċ:*-):D# đ!E!/ ffl+ก-:&+85@+8 59!D# đ!(:&+/)5&+8&@fi +A#0<-#8+9ffl!Fก2<!fi+ č ĉ/+9ก:-fi=L VųWY &+8&@fi +A#5 č!=MD#+=*"Dfi=*"Hffi Ċก9"&+8&@fi +A# #+8 :!5/9ffi+:F5+2>L3- ĉ5G! &Ŵ0Ŵ VWZY 59!D# đ!+8*8D/-:Gก- Ċ D =*ก9"ก:+2+Ċ:/9ffi+91=2@fi :/:2ffiĊ/* /<3:+ Ů(:&fi=L ]ů ffl9Mfi:fi<0ffl8/9!55ก55@F"2ff D#đ!5: :+ fi+Hfi*#+8D&fl= !:ffi Y 3Ċ5 3-9 :9M!Dffi=*/ )=3-9 :# āก!ก25 Ċ:)= 9!fi/*+9" #+8ffi9" ĉ5' ą: G"+8ก: 3:32č ffi Ċ:!3! Ċ:D# đ!)@Fff >L)=3! Ċ:"9!2-9กH) Ċ#+8ffi9"ก+8ก-:*ffi5กH) ĊG"H) ĊG!ก+5"+A#2:) D3-=L*) V 9M! Ů(:&fi=L UTů ก+89:!&+8fi=LGffl Ċ3! Ċ:9L/D# đ!ก+89+/! Hffi Ċ3-@ffi+ ĉ/-D2=*):กE- Ċ/ Effl ĉ:กก:+"A+fl8 +9M3-92@ffiกKHffi Ċffl ĉ5Dffl<) ! +"2)"A+flč &<:+fl::ก+A#E""2ff:# ďffl*ก++)8D3K!/ ĉ:)=-9ก1fl8E""Hfi* #+8D&fl=>L5:กQ:3!ffi5:*@2)9*Hffi Ċ*:ก Effl ĉ:ก+A#E""53! Ċ:"9!2-9ก H) Ċ#+8ffi9"ก+8ก2=+A#ffi5กH) ĊG"H) ĊD# đ!fi=L!<*)ก9!2)9*+9ก:-fi=L W -): D ĉ!Dffi=*/ก9"+8""ก:+E" ĉ3! Ċ:"9!D# đ!+A#2:)D3-=L*) Ċ5!ก9!!9M!กKHffi Ċ&" G!5: :+2)9*+9ก:-fi=L W ffiĊ/* Dĉ! 3!Ċ:"9!55@F"2ff/9ffi&+8Dffl@&!7 fi=L2+ Ċ:>M!G3) ĉfi9M3-9G!2)9*+9ก:-fi=L W D ĉ!ก9! กK25ffi - Ċ5ก9!ffi=ก9"
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 257 ภาพที่ ๙ วิหารวัดรังษีสุทธาวาสเป็นแบบไทยประเพณี มีมุขโถงต่อออกมาด้านหน้า คล้ายอาคารโบสถ์-วิหารในสมัยรัชกาลที่ ๔ ภาพที่ ๘ พระพุทธรูปประธานภายในอุโบสถวัดรังษีสุทธาวาส พุทธศิลป์แบบรัตน โกสินทร์
258 วัดร้างในบางกอก าพที่ µ´ หน้าบันสลักไม้ของวิหารวัดรังษีส ทาวาส เป็นลวดลายดอกไม้ใบไม้ใน กรอบสามเหลี่ยมซึ่งพบในช่วงสมัยรัชกาลที่ · ¸ กันยายน ¶¹¹¶ #+8/9ffl<ก:+2+Ċ:/9ffi>M!G!2)9*!9M!Dĉ!Dffi=*/ก9! Dffi=*čŮ(:&fi=L UUů ffl9M5*A ĉ3-9/<3:+ D# đ!Dffi=* čfi+D +?L5* ĉ5)@) H) Ċ2<"25 )=5 č#+8ก5"fi:2ff:# ďffl*ก++) ?5:!2<3 čQ:!/! X :! Ċ5!-ffi3-9L!ก9! ffl ĉ5ffi Ċ/*:!"9/-AกEก Ċ/5กHก ĉ "9/fi+ -@ ĉ)5 č+89 "9--9ก č E-8"9/fi+ -@ ĉ)Dff: >L-9ก1fl8ffi9fi=L/ ĉ:):!=M)=ก:+ -=L -:*:ก Dffi=* čfi+D +?L5fi=L2+ Ċ:ก9!fi9L/H#G!2)9*ffl Ċ!ก+@+9ffl!Fก2<!fi+ čfi=L#กffl<8)= :!2<3 čD&=* W :!Z ก:+D&<L):!2<3 čD# đ! X :!D&?L5*?ffiG3 Ċfi+/ffi fi+5Dffi=* č!9M!G3 Ċ2AD&+=*/>M! 5:D&+:8ffl Ċ5ก:+G3 ĊD# đ!Dffi=* č3-9ก fi=L29)&9! čก9"Eก!fi<05/<3:+ffi Ċ/* 2 ĉ/!&?M!G Ċ:!Dffi<)55@F"2ffE-8 Dffi=* č!9M!fflQL:ก/ ĉ:&?M!# ď@"9! D&+:82 ĉ/!:!5: :+!9M!)-H#Gffl Ċffi<! !29DกfflHffiĊ Ů(:&fi=L UVů >D3K!Hffi Ċ/ ĉ:5: :+3-9กJ (:*G!/9ffi+91=2@fi :/:2!9M!#+8ก5" H#ffi Ċ/*5: :+fi9ME""Hfi*#+8D&fl=E-8&+8+:!<*)2)9*+9ก:-fi=L W >LHffiĊ&"fi9L/H#G!ก+@Dfi&7 E-839/D)?5fi=L)=#+8/9ffl<ก:+ĉ5)2+Ċ:"A+fl8
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 259 sÓย าพที่ µµ เpดียÖทรงเครื่องย่อม มไม้สิบสองด้านหลังวิหาร รูปแบบสมัยรัตน โกสินทรÖ jว าพที่ µ¶ ฐานของอ โบสถวัดรังษีส ทาวาสที่pมลงในพื้นดิน แสดงว่าพื้นใช้งาน สมัยแรกสร้างวัดนั้นต±่ากว่าปØpp บันมากแลมีการถมปรับพื้นในสมัยหลัง /9ffiG!2)9*!=M 5* ĉ:H+กKffi=)= Ċ529DกfflD-Kก! Ċ5*Dก=L*/ก9"+A#E""5/<3:+ >L5:- ĉ:3-9-):D-Kก! Ċ5* D&+:8+A#E""ก:+2+ Ċ:)@Ffffi+9L/ffl ĉ5 55ก):ffi Ċ:!3! Ċ:5: :+D# đ!+A#E""fi=L)9ก&"G!2)9*+9ก:-fi=L X D ĉ!fi=L /<3:+3-//9ffi2@fi90!Dfi&/+:+:) 5=กfi9M+A#E""5Dffi=* čfi+D +?L5 fi=L)=+8D"=*"$<ffiH#:ก ĉ/2)9*+9ก:-fi=L UųW E-8 /:)!<*)ก-9"): 2+ Ċ:Dffi=* čD# đ!Eก!3-9ก5/9ffi>LD+<L)#+:ก5=ก +9MG!2)9*+9ก:-fi=L X Dĉ!ก9!
260 วัดร้างในบางกอก Đล้วความร่วงโรยกĖมาถĉง fl ยุบรวมกับวัดบวรนิเวศĂ /9ffi+91=2@fi :/:2)=&+82 čQ:&++1:):!ff>2)9*+9ก:-fi=L Z >Lfl8!9M!2(:&5/9ffiHffi Ċfi+@ffiFfi+)-):กE- Ċ/ D# đ!H#Hffi Ċ/ ĉ:D&+:8ffl9M 5*AĉH)ĉHก-:ก/9ffi3-/!:ffiG3ĉ ?5/9ffi"/+!<D/07 >L2+Ċ:G!(:*3-9 ก/ĉ:H)ĉ!:! /9ffi+91=2@fi :/:2>H) ĉHffi Ċ+9"ก:+ffiAE-Dfi ĉ:fi=L /+ D&+:8DĊ:!:* E-8$A Ċ ! Dfi /:)2Q: 9G3 Ċก9"/9ffi"/+!<D/07 ):กก/ĉ: fi:ก:+> #+8ก:0*@"/9ffi+91=2@fi :/:2D2=*G3 Ċ+/)ก9!ก9"/9ffi"/+!<D/07 E-Ċ/E#- 2(:&D#đ! ß fl8+91=à 59!D# đ!2 ĉ/!3!>L5 fl8#ก +52 č(:*G! /9ffi"/+!<D/07 H#G! &Ŵ0Ŵ VXY\[ :ก Ċ5)A-fi9MD5ก2:+E-83-9ก:!0<-#ก++)fi=Lก- ĉ:/): &5 2+@#G3 ĊD3K!Hffi Ċ/ ĉ: /9ffi+91=2@fi :/:2D+<L)2+ Ċ:>M!+:/ &Ŵ0Ŵ VWZT Fffi* 2)DffiK&+829)&9! /0 čD 5 D Ċ:' ą:ก+)@!5<0+:!@+9ก1 č ŮDก0ů 59!D# đ! D Ċ:!:*% Ą:*/93! Ċ: E- Ċ/D2+KD)?L5 &Ŵ0Ŵ VWZZ G!2)9*+9ก:-fi=L W E3 ĉก+@+9ffl!Fก2<!fi+ č >L25ffi - Ċ5ffl+ก9!ก9"+A#E""0<-#ก++)fi=L)= fi9ME""&+8+:!<*)G!2)9*!9M!E-8E""Hfi*#+8D&fl=>L5:D# đ!:! 2)9*+9ก:-fi=L X /9ffi!=M)=&+82 čQ:&++1:5*A ĉ!ff>2)9*+9ก:-fi=L Z ff Ċ:G Ċ3-9ก:!fi=Lก- ĉ:/ff>D Ċ:5:/:2+A#2@ffifi Ċ:*fi=L +5/9ffi!=M5*A ĉG! &Ŵ0Ŵ VXY\ กKE2ffi/ ĉ:5:*@ก:+G Ċ:!ffl9MEffl ĉE+ก2+ Ċ:/9ffi!fi<M+ Ċ:>fflก5*A ĉ G!+:/ UTT #ā /9ffi+91=2@fi :/:2G!# ď@"9!>)=2(:&D# đ!Dffl&@fi :/:2D&:8 5 fl8+91=G!/9ffi"/+!<D/07 E-8ffAก"A+fl8+9ก1:G3 Ċ5*A ĉG!2(:&ffi= $<ffiก9"D)?L5 +9M*9 +52ff:!8D# đ!/9ffi5*A ĉffl ĉ:3:ก>L)=$-G3 ĊffAก#- ĉ5* #-8-8D-*!ก+8fi9Lffl Ċ5*@"/9ffi-D2=* /9ffiE3 ĉ!=M>:ffiD&=*2ff:!8 /:)D#đ!/9ffi5ffl!D5Fffi*D5กDfi0Dfiĉ:!9M! 5!>LD#đ!fi=L!ĉ:29D ffl/ĉ:G!2)9*+9 :-fi=LZ!=M)=/9ffi3-:* E3ĉfi=LffA *@"3+?5 -:*2(:&D#đ!/9ffi+Ċ:3+?5D#-=L*!2ff:!8D#đ! 5?L!H#DĊ:G/ĉ:!ĉ:8):: E!/ /:) <ffi :+#<+A#F +2+Ċ:
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 261 :+# +5fi:&@fi 0:2!:52)DffiK&+8)3:2)flDĊ: +) &+8*:/<+:fl/F++2Ů(:&fi=L UWů 2)DffiK&+829+:G!2)9* !9M!>LD#đ!2:D3ffl@ :+fi<M+Ċ:5/9ffiG! +@Dfi&ฯE-839/D)?5 3-:*E3ĉffiĊ/*Dĉ! 9! าพที่ µ· สมเด«pพรมหาสมณเp้า กรมพรยาวชิรuาณวโรรส สมเด«pพรสังnราช ู้ทรงปwิรูปการาสนาในสมัยรัชกาลที่ º โดยทรงpัดการย บวัดหลายแห่งเพื่อง่ายต่อ การดูแล มีลให้หลายวัดในสมัยนั้นกลายเป็นวัดร้างดังเช่นวัดรังษีส ทาวาส ที่มา www.dhammajak.net
262 วัดร้างในบางกอก เชิงอรรถ ๑ กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ทหาร, ๒๕๓๐), แผนที่แผ่นที่ ๒-๕.๒ ข ้อมูลส ่วนให ่ของวัดรังษีสุทธาวาสึ่งได ้รับการค ้นคว ้าโดยละเอียด มีอยู่ที่ www.watbowon.com/all/watrungsi ๓ www.watbowon.com/all/watrungsi ๔ ราชสกุลวงศ ์ (ฉบับแก ้ไขเพิ่มเติม) พิมพ ์เป ็นอนุสรณ ์ในงานพระราช ทานเพลิงศพ หม ่อมราชวงศ ์บุรับ พินิจชนคดี ท.จ. (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ ์ จันหว่า, ๒๕๒๕), น. ๔.๕ ศักดิ์ชัย สายสิงห ์, พระพุทธรูปในประเทศไทย รูปแบบ พัฒนาการ และความเชื่อของคนไทย (กรุงเทพฯ : สมาพันธ์, ๒๕๕๖), น. ๕๑๖-๕๑๗.๖ ศักดิ์ชัย สายสิงห ์, งานช ่างสมัยพระนั่งเกล ้าฯ (กรุงเทพฯ : มติชน, ๒๕๕๑), น. ๑๖๙.๗ www.watbowon.com/all/watrungsi
วั|รÓoÒioiรเปี¬ย¥ปojooii วัดบวรสถานสุทธาวาส วัดบวรสถานสุทธาวาส
264 วัดร้างในบางกอก &?M!fi=L5ก+@+9ffl!Fก2<!fi+ č9M!G!fi=L#+8ก5"H#ffi Ċ/*&+8)3: #+:2:fi+:/9 /9ffi/:5:+:)2Q: 9 +/)ff>* ĉ:!@)!+ Ċ:!ffl-:ffifi=L5@ ĉ!3!: %: 9L!9M! *9)=/9ffi+Ċ:E3ĉ3!>Lfi=LEfi+กffl9/5*Aĉfiĉ:)ก-:DfflD)?5E-8*9)= 2(:&2)"A+flč!H)ĉ!ĉ:D?L5/ĉ:D#đ!/9ffi+Ċ: /9ffi!=Mffl9M5*A ĉG!fi=Lfi=LD *D# đ!Dffl+F3:!5ก+)&+8+:/9"/+ 2ff:!) -3+?5/93!Ċ:G!5ffi=ffl ?5 /9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2 3+?5fi=LD+=*ก ก9!ffl<ffi#:ก/ ĉ: /9ffi&+8Eก Ċ//93! Ċ: Ů(:&fi=L Uů D&+:8D# đ!/9ffi(:*G!&+8 +:/9E-8H) ĉ)=&+82 čQ:&++1:D ĉ!Dffi=*/ก9"/9ffi&+80+=+9ffl!0:2ffi: +:)ų/9ffi&+8EกĊ/G!/93-/ D!?L5:กHffi Ċ)=$A ĊD=*!ff> Ċ5)A-&?M!:!):E- Ċ/Q:!/!3!>L G!fi=L!=M >D# đ!ก:+DกK"G /:)E-8+:*-8D5=*ffi":#+8ก:+fi=L" ĉff> /:)2Q: 9 5/9ffi+Ċ:E3ĉ!=M เหตุที่จะเปŦนวัด Effl ĉDffi<)&?M!fi=Lfi=LD# đ!&+8+:/9"/+2ff:!7 !9M! ?52 ĉ/!fi=LD# đ!39/ E3-)fi:fi<0D3!?55D)?5 !"@+= ffi Ċ/*D3ffl@fi=L)=E!/5"5 -5 AD)?5Dffi<)fi=L@ffiE*ก:กE) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:-):fi:fi<0Gffl ĊD# đ!5"Dffl 5D)?5 !"@+=% ď Ēffl8/9!55ก >L- Ċ/!E- Ċ/Effl ĉD# đ!fi=L-@ ĉ)fflQL: ffl ĉ5):D)?L5 >M!2)9*+9ffl!Fก2<!fi+ č>ffAกD-?5กD# đ!&?M!fi=L/93! Ċ: Ů(:&fi=L Vů # ď@"9! "+<D/fl!=M ?5D<28&:!2)DffiK&+8# Ā Ē!Dก- Ċ:fi:% ď Ē&+8! + (:*G! 5:fl:Dffl5F+-8 +E3 ĉ:ffl<E-82ff:"9!"9fl<ffl&9!0<-# Ĉ ก+) 0<-#:ก+ D+:5:-Q:ffi9" ĉ/+8*8D/-:ก:+G Ċ:!5&?M!fi=L5/9ffi"/+2ff:! 2@fi :/:2HffiĊffi9!=M ĉ5!&Ŵ0Ŵ VWVY D# đ!&?M!fi=L(:*G!ก+@ !"@+=% ď Ēffl8/9!55ก ffiĊ:!D3!?5 *9H)ĉ#+:ก3-9ก:!GffiJ &Ŵ0Ŵ VWVY 2)9*+9ก:-fi=L U 2ff:#!:ก+@+9ffl!Fก2<!fi+ č
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 265 &?M!fi=L!=Mก-:*D# đ!&+8+:/9"/+2ff:!) - Ů(:&fi=L Wů @ffifi=L8D# đ! /9ffi&+8EกĊ//93!Ċ:*9D#đ!&+8fflQ:3!9กG!2/!5/93!Ċ: 3-9&Ŵ0Ŵ VWVY ก+)&+8+:/9"/+)3:2@+2<3!:fiHffi Ċ 5@fi<0fi=Lffi<!5fflQ:3!9กD&?L52+ Ċ:/9ffiG3 Ċก9"D3- ĉ:!:=:/ก9)&A:fi=LD# đ! D +?5:ffl<5!9ก5 č5=E-8!9ก5 čD(:2!)D5กU 3-9&Ŵ0Ŵ VWYV /9ffi3-/=ffAก+?M5fiQ:D#đ!2/!ก+8fflĉ:* G! 2)9*ก+)&+8+:/9"/+)3:D2!:!@+9ก1č 3-9&Ŵ0ŴVWZ\ ก+)&+8+:/9"/+)3:09กffi<&-D2& fi+ 2+Ċ:/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2>M!ffl+2/!ก+8fflĉ:* &Ŵ0Ŵ VW[Y ก+)&+8+:/9"/+)3:09กffi<&-D2&2/++ ffl &+8":fi2)DffiK&+8# Ā Ē!Dก- Ċ:D Ċ:5*A ĉ39/fi++9":!2+ Ċ:/9ffi"/+2ff:! 2@fi :/:2ffl ĉ5!2/++ fflG! &Ŵ0Ŵ VXT] าพที่ µ อ โบสถวัดบวรสถานส ทาวาส ายในพื้นที่ของสถาบันบัณyิตพัzนิลปÑ กรมิลปากร ปØpp บันก±าลังอยู่รหว่างการอน รักษÖในฐานโบราณสถานของชาติ
266 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๒ แผนที่แสดงอาณาเขตของพระราชวังบวรสถานมงคล (วังหน้า) ที่จัดท�ำขึ้น ในสมัยรัชกาลที่ ๖ ระบุที่ตั้งวัดบวรสถานสุทธาวาสไว้ทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ ที่มา : สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาด�ำรงราชานุภาพ, “ต�ำนานวังหน้า ใน กรุงรัตนโกสินทร์” ใน ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ ๑๓ พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานพระราช ทานเพลิงศพ พลโท พระยาศรีสรราชภักดี (พระนคร : โรงพิมพ์ตีรณสาร, ๒๕๐๙).
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 267 &Ŵ0Ŵ VXT]&+8":fi2)DffiK&+85)Dก- Ċ:D Ċ:5*A ĉ39/fi+ #<29+fl č/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2ffl ĉ5!2Q:D+KD+=*"+ Ċ5*V fi9M!=M # āfi=L2+ Ċ:/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2 /+D# đ! ĉ/3-9 &Ŵ0Ŵ VWZ\ D&+:83:กD?L5/ ĉ:/9ffi!=M2+ Ċ:D&?L5D-<)&+8*03+?5Eก Ċ"! +:/ D2ffiKfi9&H#D/=*9!E- Ċ/ ffl Ċ5D# đ!ffl9MEffl ĉ &Ŵ0Ŵ VW[T D#đ!fflĊ!): D&+:8 :!0>กD/=*9!!9M!D+<L)ffl9MEffl ĉ &Ŵ0Ŵ VWZ]W E-8/9ffiE3 ĉ!=M*9 Ċ:ก:+ 2+Ċ:fflĉ5-):*9/93!Ċ:&+85 č3-9 ffi9!9M!ก:+D+<L)กĉ52+Ċ:>fflĊ5)=>M! กĉ5!#ā2/++ ffl5ก+)&+8+:/9"/+)3:09กffi<&-D2& Ů&Ŵ0Ŵ VW[Yů H)ĉ!:! าพที่ · าพถ่ายทางอากาโดยวิลเลียม ันทÖŮĿőŔŔőʼnŕİŝŖŜů แลเห«นบริเวณของ วังหน้า มีอ โบสถวัดบวรสถานส ทาวาสตั้งอยู่โดดเด่นริมแม่น±้าเp้าพรยา ที่มา หอpดหมายเหต แห่งชาติ
268 วัดร้างในบางกอก ศิลปกรรมวัดบวรสถานสุทธาวาส ðŖมือวังหน้า 3-9ก:!D&=*5*ĉ:Dffi=*/fi=L*9D3-?55*Aĉ5/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2 !9L! ?55@F"2ffG!:!2:*2ก@- ĉ:/93! Ċ: 59!5:ก- ĉ:/ff>+A#E""0<-# ก++)HffiĊffi9!=M 5@F"2ffD#đ!5: :+กĉ55<ff?5#A!fi+9ffl@+)@ Ů(:&fi=L Xů ?555ก 3! Ċ:9L/2=Lffi Ċ:!D# đ!$9ก:ก":fi )=D2:&:H-Fffi*+5"+5+9":* : D#đ! D2:D3-=L*)fi>"H)ĉ)="9/39/D2:59!D#đ!+A#E"":!F +2+Ċ:G!2)9*+9ก:- fi=L W D +?L5"!E""#+8D&fl=)=D +?L5-Q:*5>L! ĉ:29Dกffl/ ĉ:D# đ!!: 28ffi@ ĊE""/93-/)<G ĉ+/*+8ก:E5 ĉ!F Ċfi=LD+=*ก ß+/*+8ก:)5à ffl:) !"5/93! Ċ:X >L5:Dก<ffi:กก:+ ĉ5)D#-=L*!E- Ċ/ 3-9 :-ffi9M! 3! Ċ:"9!2-9กH) ĊE" ĉ&?M!fi=LD# đ!ก+5"2:)D3-=L*) W +A# Ċ5!ก9! #+8ffi9" าพที่ ¸ อ โบสถวัดบวรสถานส ทาวาสอยู่ในังpัต รม ข โดยม ขด้านทิเหนือ ใต้p สั้นกว่า หลังคาปรดับรวยรกาแลซ้อนชั้นแบบปรเพณี มีช่อÎานาคเบือนแบบ ปากปลาตามแบบสก ลช่างวังหน้า
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 269 ก+8ก-:*ffi5กH)ĊE-8&++fl&,ก1: +83/ ĉ:3-9 :9L/ก9":* : 9L! ffi Ċ/* 525*ก2AD# đ!D +?L5ก ĉ5#+8ffi9"#A!# ď ē!+A#&/5@"8):-9*3 Ċ5* - Ċ:*fi=L#+:กfi=L 5255&+8fi=L!9L&@fiH 2/++* čfi=LHffi Ċ+9"ก:+ ĉ5)E#- +9MG3 ĉG!2)9*ก+)&+8+:/9"/+)3:09กffi<&-D2&!=MD ĉ!ก9! @ Ċ)#+8fflA 3! Ċ:ffl ĉ:# ď ē!#A!# Āffifi5-:*5* ĉ:Dfi0D ĉ!Dffi=*/ก9":!E""&+8+:!<*) G!2)9*+9ก:-fi=L W D- ĉ:ก9!):/ ĉ:Effl ĉE+ก!9M!5@F"2ffE3 ĉ!=M8fiQ:*5ffiE3-)>M!D# đ! &+8)3:#+:2:fiff>ก9"#+@ffl9/D +?L5H) ĊE- Ċ/ Effl ĉ+9ก:-fi=L W fi+&+8 +:fi:!3 Ċ:)H/ Ċ/ ĉ:H) ĉ)=G! ++)D!=*)/93! Ċ:fi=L8fiQ:*5ffi#+:2:fiE"" /93-/ >HffiĊ+89"H/ĊY +A#D#đ!9ffl@+)@ffi9fi=LD3K!fi@ก/9!!=M D+?L5*5ffi#+:2:fi5/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2!=MD# đ!3!>LG! /:) H)ĉ-+5*ก9!+83/ĉ:/93!Ċ:ก9"/93-/fi=L)=5*AĉD!?5J G! +9Mfi=L)=fflQ:E3!ĉ ก+)&+8+:/9"/+2ff:!) -2)9*fflĊ!ก+@+9ffl!Fก2<!fi+č 5* ĉ:H+กKffi= 8D3K!Hffi Ċ/ ĉ::!ก ĉ52+ Ċ:5@F"2ff/9ffi"/+2ff:!2@fi : /:2fi=LE2ffi55กff>-9ก1fl8G!2)9*E+ก HffiĊEกĉ D2:&:H-D3-=L*)fi>"E-8 525*ก2A#+8ffi9"#A!# ď ē!59!#+:ก+ ĉ/)2)9*ก9":!G!&+8+:!<*) 5&+8":fi2)DffiK&+8!9LDก- Ċ:D Ċ:5*A ĉ39/>L+A#E""!=M8)=5*A ĉG!:! ĉ: /93! Ċ:+8*8!9M!ffi Ċ/*D ĉ!ก9! G!E ĉ5$9&?M! 5@F"2ffE3 ĉ!=M)= /:) - Ċ:* ->ก9!ก9"5@F"2ffų /<3:+5/9ffi"/+!<D/07 fi=L2+ Ċ:>M!G!2)9*ก+)&+8+:/9"/+)3:09กffi< &-D2&ffiĊ/*Z !9L! ?5ก:+G Ċ5: :+fi=L)=$9ffl9ffi/:Eก!fi<0ก9! ffl ĉ:D&=* $9&?M!55@F"2ffų/<3:+/9ffi"/+!<D/07 !9M!D# đ!E""ffl+=)@ )=5: :+ /:ffi Ċ:!3-9D# đ!/<3:+E-8G3 Ċ)@55กfi:fi<0D3!?5D# đ!5@F"2ff 2ĉ/! 5@F"2ff/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2!9M!D# đ!+8""9ffl@+)@ 2+ Ċ:ก+8D#:8)@ D3!?5ųGffl Ċ29M!J 55ก:ก5: :+fi=L/:ก:+G Ċ:!ffl:)Eก!fi<03-9ก ?5fi<0 ffl8/9!fflกųffl8/9!55ก D3K!Hffi Ċ:ก&+8&@fi +A##+8 :!(:*G!fi=L#+8fi9" *?!5<$!93@ Ċ)ก-5% ď Ēffl8/9!fflก55: :+Fffi*39!&+8&9กffl+ čH#fi:fi<0 ffl8/9!55ก ffi9!9M!>ffiAD2)?5!)@fi9M25ffl9ffiEก!fi<0ก9!ก9"&?M!fi=LGก-: 5: :+>LH) ĉHffi ĊD# đ!0A!* čก-:#+8 :!55@F"2ff Effl ĉก-9"5*A ĉfi=L&+8
270 วัดร้างในบางกอก &@fi +A##+8 :!fi=L#+8fi9"*?!#:3 Ċ:)2)@fi+G!"@1"ก Ů(:&fi=L Yů >L)= &@fi -9ก1fl8Dfi=*"Hffi Ċก9"&+8&@fi +A#G!0<-#8+9ffl!Fก2<!fi+ č ĉ/+9ก:- fi=L W /:)9" Ċ5!5+8""$9D ĉ!!=MD5! ĉ:8D# đ!-9ก1fl8fi=LDก<ffiG! 2ff:#ďffl*ก++)2ก@-ĉ:/93!Ċ: 3+?5H)ĉ5=ก#+8ก:+!ĉ:8D#đ!D&+:85@F"2ff E3 ĉ!=M2+ Ċ:ffl ĉ5ก9!):3-:*2)9* >)=ก:+#+9"D#-=L*!$9&?M!E-8ก:+G Ċ :!):Fffi*ffl-5ffi ffi9D ĉ!G!2)9*+9ก:-fi=L X >L)=&+8+:ffiQ:+<8F#+ffi G3 Ċ* Ċ:*&+8&@fi 2<3< čD Ċ:):#+8ffi<1:!(:*G!5@F"2ff!=M ff>!:ffi/:ffi (:&<ffl+ก++)%:$!92 ĉ/!3!>LD# đ!D+?L5!<fi:!&+8&@fi 2<3< č Ůffl:) "9"5&+8F& <+92=D)?5D=*G3) ĉfi=L#+8&9! čD5:H/ ĊD)?L5 &Ŵ0ŴU]ZTů Dffl+=*)D5:H/Ċ[ <ffl+ก++)D- ĉ:D+?L5&+8&@fi 2<3< čG!5@F"2ff/9ffi"/+2ff:!2@fi : /:2 Ů(:&fi=L Zů 9"ffl9MEffl ĉffl5!D+<L)ffl Ċ!fi=Lก19ffl+<* č W 5 čE3 ĉ-9ก:+ ĉ/) ก9!2+ Ċ:5 č&+8&@fi 2<3< č Ů3+?5G!D!?M5 /:)D+=*ก ß&+82<3-#<):à ffl:)?L5Dก:8-9ก:59!D# đ!fi=L):ů ก:+59D<&+8&@fi 2<3< čD Ċ:):*9 ffi<!Effi!2*:) D/=*!ก9!H##+8ffi<1:!E3 ĉffl ĉ:J !" /:)G!!<fi:! &+8&@fi 2<3< č E- Ċ/*9ffl ĉ5ffi Ċ/*D+?L5+ ĉ/)2)9* ?5 D)?L5ก+)&+8+:/9 "/+)3:2@+2<3!:fifi+*กfi9&H#ffl=D)?5D=*G3) ĉE- Ċ/59D<&+8 &@fi 2<3< č-):ก+@Dfi&7 G!2)9*ffl Ċ!ก+@+9ffl!Fก2<!fi+ č <ffl+ก++)5?L!J !5ก:ก!<fi:!&+8&@fi 2<3< čE- Ċ/ *9)=(:& 9ก+/:-&+ Ċ5)Dfi/ffi:ก9"/<):!D# đ!:ก3-95&+8&@fi +A##+8 :! E-8D+?L55ffi=ffl&@fi #+8/9ffl< V\ 5 č/:ffiH/ Ċfi=L"!$!92ก9ffi)@fi<0ffl8/9!fflก E-8"!":!#+8fflA3! Ċ:ffl ĉ:ffi Ċ:!G!D# đ!(:&Dfi&D Ċ:G!0:2!:&+:3)fl č ffl:)-9ก1fl8fi:#+8ffl<):!/<fi*:E""Hfi* /:ffiH/ ĊD# đ! A ĉJ G3 ĊD2)?5!Dfi& $A Ċ&<fi9ก1 č0:2!2ff:!\ Ů(:&fi=L [ů ก- ĉ:/ก9!/ ĉ:&+8D Ċ:+:/+/0 čD 5 D Ċ:' ą:5<0+:&0 č7 G!ก+)&+8+:/9"/+)3:09กffi<&-D2&9ffi3: ĉ: ):/:ffi ff?5D#đ!ก:++/)ĉ:%ā)?5Dffiĉ!G!2)9*+9ก:-fi=L X 2<Lก ĉ52+ Ċ:Fffi*+5"5@F"2ffG!# ď@"9!&"D&=*@ Ċ)D2):*5ffi #+: čfi+/ffifi+2AD&+=*/ Ů(:&fi=L \ů fi=LffAกG ĊE/!+89 G!fl8fi=L)=
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 271 ภาพที่ ๕ ภายในอุโบสถวัดบวรสถานสุทธาวาส ประดิษฐานพระพุทธรูปประธานประทับ ยืนปางห้ามญาติภายในบุษบกทางผนังด้านสกัดฝั่งตะวันตก (ถ่ายเมื่อมกราคม ๒๕๕๘ อยู่ระหว่างการอนุรักษ์)
272 วัดร้างในบางกอก าพที่ º pิตรกรรมเล่าเรื่องนิทานพรพ ทสิหิงคÖในอ โบสถวัดบวรสถานส ทาวาส Êมือช่างสมัยรัชกาลที่ ¸ 3-9ก:!(:&ff ĉ:*Dก ĉ:E-8D5ก2:++8"@/ ĉ:D *)=2<Lก ĉ52+ Ċ:fi=L2Q: 95=ก 3-:*3-9>LH)ĉ#+:ก5*AĉG!#ď@"9!E-Ċ/ ?5 35&+8)flD=*+ ++) D# đ!5: :+fi+Dก Č=! 2+ Ċ:>M!&+ Ċ5) ก9"/9ffiE-8G ĊD# đ!2ff:!fi=LDกK"+9ก1:&+859<D Ċ:!:*/93! Ċ:ffl:)E""35 &+8!:กG!&+8"+))3:+:/9] 5: :+fi+D Č=! #+8Q:)@):!H&fi=5@F"2ff DĊ:G/ĉ:2+Ċ:>M! +:/Dffi=*/ก9! 3+?5)<8!9M!ffl Ċ52+ Ċ:D&<L)>M!G! ĉ/+9ก:-fi=L X fi=Lก:+ ก ĉ52+ Ċ:/9ffiffiQ:D!<!*9H) ĉE- Ċ/D2+K D&+:8)=E$!$9 - Ċ:*ก9"0:-: X 3-9 "!:!H&fi=/<3:+3-//9ffi2@fi90!Dfi&/+:+:)fi=LDffl<)>M!G!2)9*+9ก:- fi=L X ! ĉ:8D# đ!Dก Čfi=L2)DffiK7 ก+)&+8*:ffiQ:++::!@(:&fi+5 <":*/ ĉ: GĊffl9M&+80&DĊ:!:*/93!Ċ:D3)?5!5*ĉ:35 ++)29D/G!/93-/UT
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 273 ภาพที่ ๗ ภาพเทพเจ้าในศาสนาฮินดูวาดเป็นทวารบาลบนบานหน้าต่างของอุโบสถ วัดบวรสถานสุทธาวาส
274 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๘ ซุ้มเสมายอดปรางค์แปดเหลี่ยม ปัจจุบันมีการน�ำระฆังไปแขวนไว้
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 275 @Ċ)#+8fflAfi+D Č=!*5ffiD =M*/ G!(:&ffĉ:*Dกĉ:#+:ก +ĉ5) 5*A ĉ"!กQ:E&Eก Ċ/:!H&fi=fi:fi<0Gffl Ċ >L5:D *)=ffi Ċ:!5?L!ffi Ċ/* E-8 (:&ff ĉ:*Dก ĉ:":(:&*9E-D3K!@ Ċ)#+8fflAกQ:E&Eก Ċ/9M!!5กfi:fi<0 ffl8/9!55ก Ůħů D# đ!fi+Dก Č=!D ĉ!ก9! Ů# ď@"9!กQ:E&Eก Ċ/fi=L- Ċ5)Dffl &@fi :/:2กKH)ĉD3-?5+ĉ5+5*E-Ċ/ů Ů(:&fi=L ]ů )fl#*5ffiDffi=*č:ก(:&ff ĉ:*D3K!D# đ!5: :+D +?L5ก ĉ5$9 2=LD3-=L*)9ffl@+92 )= ĉ53! Ċ:ffl ĉ:/F ĊE "2A 3-9 :-:ffi2=Lffi Ċ:!ffl ĉ5ffi Ċ/* Dffi=* čfi+D +?L5!:ffiD-KกD# đ!*5ffi -9ก1fl8 - Ċ:*ก9")fl#*5ffiDffi=* č /9ffiF#+ffiDก0D1:+:) Effl ĉH) ĉ)=&:H-+5" fi=L! ĉ:2!G ?5/9ffiF#+ffiDก0 D1:+:)!=Mffl9M5*A ĉGก- Ċก9"/9ffiH&*!ffl č&-D2&* č >LD# đ!/9ffifi=L/93! Ċ: &+85 čDffi=*/ก9!!=Mfi+2+ Ċ:>M! Dffi=*č0<-#8-:/ 3+?5&+8 :ffl@&!)Q:-5 Ů(:&fi=L UTů ffl9M5*A ĉ Gก- Ċ)fl#*5ffiDffi=* č )=+A#E"" - Ċ:*&+8 :ffl@&!)Effl ĉ)=!:ffiD-Kกก/ ĉ: ):ก ?5)=D+?5! :ffl@ Ċ5!ก9! V 9M! *5ffiD# đ!"9/D3-=L*) >Lก:+#+:ก Dffi=*č-:/G!Dffl&+8+::!5/93!Ċ:!=M5:)=!9**82Q: 9 59!HffiĊEกĉ #+8ก:+E+ก Ċ5fi=LD?L5ก9!/ĉ:ก+)&+8+:/9"/+)3:09กffi<&-D2& fi+2+ Ċ:/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2D-<)&+8*0 +:/H#ffl=D/=*9! >5: )=ก:+!Q:H&+ ĉ:/-:/):D# đ!E+:!G!ก:+ก ĉ52+ Ċ:/9ffiE3 ĉ!=Mffi Ċ/* 5:)= &+8"/++::!@:fflG3 ĊE+:!D3- ĉ:!9M!ก ĉ52+ Ċ: :ffl@Dffi=* č59!D# đ!fi=LD :+& 5ffl!>M!ffiĊ/*กKD#đ!HffiĊ 5=ก#+8ก:+ ?5 /9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2!9M!*92+ Ċ:ffl ĉ5-):G! 2)9*&+8":fi2)DffiK&+8# Ā Ē!Dก- Ċ:D Ċ:5*A ĉ39/ >Lfi+:"ก9!ffi=/ ĉ:fi+F#+ffi :+=ffl5* ĉ:-:/UU +/)ff>fi+)=" ĉ:/H&+ ĉ"+</:+G!29ก9ffiD# đ!-:/Q:!/! ):ก Ů>LกK D# đ!$-fflก Ċ::กก:+H#ffl=D/=*9! +9Mก+)&+8+:/9 "/+)3:09กffi<&-D2&!9L!D5ů 2<Lก ĉ52+ Ċ:D3- ĉ:!=M":3-9 Dĉ! 35&+8)flD=*+ ++)E-8Dก Č =! &"5*A ĉG!(:&ff ĉ:*>L)=5:*@-):!ff> &Ŵ0Ŵ VX\] E2ffi/ ĉ:3-9 :กfi=Lfi:+:ก:+Hffi ĊD Ċ:):#+9"#+@&?M!fi=L/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2D# đ!
276 วัดร้างในบางกอก าพที่ ½ าพถ่ายเก่าที่ปรากwสิ่งก่อสร้างายในบริเวณวัดบวรสถานส ทาวาส คือ หอพรมณเyียรรรม io แลาลาทรงเกÕงpีนบนฐานไพทีอ โบสถ ที่มา หอpดหมายเหต แห่งชาติ 3! ĉ/*:!+:ก:+ Hffi Ċ+?M5ff5!5: :+55กH#!3-D3-?5Effl ĉ5@F"2ff Dfiĉ:fi=LD3K!G!#ď@"9! เหตุที่จะทิ้งร้าง D!?L5:ก/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2ffAก55กE""2+ Ċ:G3 ĊD# đ!&@fi : /:2G!Dffl&+8+:)flD=*+2ff:! >H) ĉ)=&+8(<ก1@ +5/9ffiffl9MEffl ĉE+ก 2+Ċ:E-Ċ/ ก:+8!9"/ ĉ:/9ffiE3 ĉ!=MffAกfi<M+ Ċ:กK /+!9"D5:+8*8D/-:fi=L ffl9ffi:ffi:กก:+5@#ff9)( čFffi*D Ċ:!:*%Ą:*/93! Ċ: E-8D-<กG ĊD# đ!&?M!fi=L #+8ก5"&< =ก++)D!?L5G!0:2!:H#E- Ċ/ Fffi*5:ffiAHffi Ċffl:)-Q:ffi9"D/-:!=M &Ŵ0Ŵ VXV\ ก+)&+8+:/9"/+/<H*:fi</ ffl *กD-<ก
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 277 fflQ:E3! ĉ&+8+:/9"/+2ff:!) - &Ŵ0Ŵ VXXW )=ก:+G Ċ5@F"2ff/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2D# đ!&+8 D)+@&<):!52)DffiK&+8"+)F5+2: <+: D Ċ:' ą:)3:/<+@fl3<0 2*:) )ก@+:ก@):+ Ů(:&fi=L UUů E-8D Ċ:!:*5=ก3-:*&+85 čffl ĉ5:ก!9M!5=ก &Ŵ0Ŵ VXY]&+85 č3</9!fi+ čG!&+8":fi2)DffiK&+8 # Ā Ē!Dก- Ċ:D Ċ:5*A ĉ39/ >LD# đ!D Ċ:!:*% Ą:*G!/93! Ċ:&+85 č2@ffifi Ċ:*fi=L*9 #+8fi9"5*Aĉfi=L&+8+:/9"/+2ff:!7 2<M!&+8!)čUV &Ŵ0Ŵ VXZT &+8":fi2)DffiK&+8)ก@Dก- Ċ:D Ċ:5*A ĉ39/F#+ffi G3 Ċ59D<&+8"+)59<E-8&+859<5D Ċ:!:*/93! Ċ:fi9M#/):#+8ffi<1 :!*9/9ffi&+80+=+9ffl!0:2ffi:+:) E-8":2 ĉ/!!Q:H#"++@H/ Ċ3-9&+8 #+8 :!/9ffi!82 +:)UW าพที่ µ´ าพถ่ายเก่าที่ปรากwสิ่งก่อสร้างายในบริเวณวัดบวรสถานส ทาวาส pi sÓย¨ปjว คือ ซ ้มปรตูทรงpีน มณyปยอดเpดียÖ แลพราต พนมp±าลอง ตามล±าดับ ที่มา หอpดหมายเหต แห่งชาติ
278 วัดร้างในบางกอก าพที่ µµ าพถ่าย Äพรเมร พิมานÅ ในงานพรราชทานเพลิงพรพของสมเด«p พรบรมโอรสาิราช เp้าÎามหาวชิร ณหิ สยามมก vราชก มาร เมื่อปÊ พ ¶¸¸· สมัยรัชกาลที่ ¹ สังเกตเห«นว่าตัวพรเมร ที่ถวายพรเพลิงพรพต่อยื่นออกมาpาก อ โบสถวัดบวรสถานส ทาวาสทางทิตวันตก ที่มา UUU KMLLSR AMK ffi9!9M!5:!9"Hffi Ċ/ ĉ:3-9:ก &Ŵ0Ŵ VXZT D#đ!fflĊ!): ff?5D# đ! ĉ/ fi=L/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2Hffi Ċfi<M+ Ċ:H# ffi Ċ/*2:D3ffl@ ?5 UŴ D Ċ:!:*/93! Ċ:fi=LD3-?55*A ĉHffi ĊD2ffiK-H##+8fi9"fi=L&+8"+) )3:+:/9 Dfi ĉ:ก9"&?M!fi=L/93! Ċ:3*@ffiก:+G Ċ:!Fffi*2<M!D< VŴ ก:+59D<&+8"+)59<5ก+)&+8+:/9"/+7 H#*9/9 3-/ Dfi ĉ:ก9"*กD-<ก&?M!fi=Lfi:&< =ก++)5/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2fi=L)= 3! Ċ:fi=LDกK"+9ก1:&+8"+)59<5/93! Ċ: ŮE-85:8*9D *G Ċ#+8ก5" &< ="Q:D&K&+8+:ก@0-5*Aĉ"Ċ:3-9*@"fflQ:E3!ĉ/93!Ċ:ů E-8G!fi=L2@ffiD)?L5 &Ŵ0Ŵ VXZ\ 5:fl:"+<D/fl/93! Ċ:5*A ĉG! /:) ffiAE-5ก+8fi+/ก-:F3) E- Ċ/:ก!9M!>ffAก#+9"D# đ!&<&< (9fl2ff:!
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 279 G!2)9*+9ก:-fi=L [ >LกKfflก5*AĉG! /:)ffiAE-5ก+)0<-#:ก+ >LDĊ:): G Ċ"+<D/fl/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2D# đ!&?M!fi=L5!:ffi@+<*: 0<-# Ĉffl9MEffl ĉ +:/ &Ŵ0Ŵ VYTT D#đ!fflĊ!): 5!>L )="9!fi>กffi Ċ/*/ ĉ:5@F"2ffHffi ĊffAก+8D"<ffiD2=*3:*":2 ĉ/! Ů3-9 :ů +83/ ĉ:2 +:)F-ก +9Mfi=L V G! &Ŵ0Ŵ VX\]UX E-8)=/9ffi ":E3 ĉfi=LffAก(9*fi:5:ก:0&9fi-:*2A3:*D# đ!/9ffi+ Ċ:H#ffi Ċ/* Dĉ! /9ffi!Ċ5*fi55*Aĉfi:%ďĒ !"@+=ffl+Ċ:)ก9"/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2&5ffi= วัดพระĐก้ววังหน้าวันนี้ D!?L5:กก:+D#-=L*!E#-&?M!fi=LG Ċ:!:ก/9ffiG!&+8+:/9 "/+) -2ff:!):D#đ!3!ĉ/*:!+:ก:+ ":*@ 2)9*>)= /:)Q:D#đ! าพที่ µ¶ าพถ่ายpากดาวเทียมเห«นว่าในปØpp บันอ โบสถวัดบวรสถานส ทาวาส มีอาคารสิ่งก่อสร้างสมัยใหม่ล้อมรอบบริเวณพื้นที่เดิมของวัดอันเป็นส่วนหนึ่งของ วังหน้าpนเกือบหมด ที่มา ปรับปร งpาก Google Earth
280 วัดร้างในบางกอก fi=L8ffl Ċ5+?M5ff5!2<Lก ĉ52+ Ċ:fi=LQ:+@ffi3+?5ก=ffi/:ก:+G Ċ#+8F*! č55ก /9ffi&+8Eก Ċ//93! Ċ:>D3-?5D&=*5@F"2fffi=LffAกG ĊG!&< =5fi:+:ก:+ D&=* +9M +:/ - ĉ:2@ffiG! ĉ/ &Ŵ0Ŵ VYYZųVYY[ กKHffi Ċ)=ก:+0>ก1: "A+fl#<29+fl č5@F"2ff/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:25* ĉ:D# đ!fi:ก:+(:*Gffl Ċ /:)+9"$<ffi5"5ก+)0<-#:ก+ 5@F"2ff/9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2G!#ď@"9! Ů(:&fi=L UVů K *9 ffA 3Ċ5)-Ċ5)ffiĊ/*5: :+2A2)9*G3)ĉ!Efi"8ffiA3)ffi /:) 2Q: 9E-8ffl9ffi:ffi: "+<"fiG!fi:#+8/9ffl<0:2ffl+č5?L!J(:*G! /93!Ċ:+/)ff>E)ĉ!QM:DĊ:&+8*:59!D#đ!(A)<fi90!č5 +@Dfi&ฯ): ffl9MEfflĉ2)9*E+ 2+Ċ:
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 281 เชิงอรรถ ๑ กองวรรณคดีและประวัติศาสตร ์ กรมศิลปากร, ศิลปวัฒนธรรมไทย เล ่มที่ ๔ วัดส�าคัญ กรุงรัตนโกสินทร ์ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๒๕), น. ๑๗๔.๒ เรื่องเดียวกัน. ๓ เจ ้าพระยาทิพากรวงศ ์, พระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร ์ รัชกาล ที่ ๓ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๓๘), น. ๒๑. ๔ สงวน รอดบุ, พุทธศิลปรัตนโกสินทร ์ (กรุงเทพฯ : โรงพิมพ ์รุ ่งวัฒนา, ๒๕๒๖), น. ๒๔.๕ กองวรรณคดีและประวัติศาสตร ์ กรมศิลปากร, ศิลปวัฒนธรรมไทย เล่มที่ ๔ วัดส�าคัญ กรุงรัตนโกสินทร์, น. ๑๗๔.๖ เรื่องเดียวกัน, น. ๑๗๑.๗ เรื่องเดียวกัน, น. ๑๗๔.๘ ดู อรุณศักดิ์ กิ่งมณี, “เทวประติมาน ในงานจิตรกรรม Ģ ศึกษาเฉพาะ กรณีเทพผู ้พิทักษ ์อุโบสถและวิหาร สมัยรัตนโกสินทร ์” วิทยานิพนธ ์ศิลปศาสตร มหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร ์ศิลปะ บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัย ศิลปากร, ๒๕๔๐, น. ๑๒๓-๑๔๒.๙ สมเด็จพระเจ ้าบรมวงศ ์เธอ กรมพระยาด�ารงราชานุภาพ, ßต�านานวัง หน้าà ใน ประชุมพงศาวดาร เล ่มที่ ๑๑ (ภาคที่ ๑๓-๑๔) (พระนคร : คุรุสภา, ๒๕๐๗), น. ๑๒๘-๑๒๙.๑๐ เรื่องเดียวกัน. ๑๑ เรื่องเดียวกัน, น. ๙๕.๑๒ เรื่องเดียวกัน, น. ๑๑๗-๑๑๘. ๑๓ เรื่องเดียวกัน, น. ๑๒๘-๑๒๙.๑๔ กองวรรณคดีและประวัติศาสตร ์ กรมศิลปากร, ศิลปวัฒนธรรมไทย เล่มที่ ๔ วัดส�าคัญ กรุงรัตนโกสินทร์, น. ๑๗๕.
ส่งท้ายเรื่องราวหลากหลาย จากวัดร้างในบางกอก ส่งท้ายเรื่องราวหลากหลาย จากวัดร้างในบางกอก
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 283 ß/9ffi+ Ċ:à Fffi* /:)3):* ?50:2!2ff:!fi=L3)ffi3! Ċ:fi=LG Ċ:! 5*ĉ:D#đ!fi:ก:+H#E-Ċ/ )=ffl9MEffl ĉก:+:ffi&+82 čQ:&++1:#+8Q:/9ffi ก:+ffAก*@"+/)ก9"/9ffi5?L!J H#!ff>ffAกfiQ:-:*Fffi*(9*3:*!8 2 +:) !ก+8fi9Lก-:*D# đ!D01:กF"+:fl2ff:! ":E3 ĉD3-?5H/ ĊD&=*?L5E-8 fflQ:E3!ĉfi=LffiQ:fflĉ5J ก9!): D+:5: @ Ċ!D *ก9" ß/9ffi+ Ċ:à G!+A#E""5:ก5<#A! 2ffA#Dffi=* č fi=Lก+89ffiก+8:*ffl:)D)?5F"+:fl Dĉ! 2@Ffi9* 0+=29!:-9* -&"@+= 5*@ *: Effl ĉ2Q:3+9"G!Dfflก+@Dfi&)3:! +fi9M25% ď ĒE) ĉ!QM:D Ċ:&+8*: ?5 % ď Ē !"@+=E-8% ď Ē&+8! + 59!D# đ!D)?53-/5#+8Dfi0Hfi*G!# ď@"9! !9M!*9)= ß/9ffi+ Ċ:à fflก Ċ:5*A ĉG!* ĉ:!@)!ffl ĉ:J ):ก):* >LD# đ!fi=L+A Ċ9ก ก9!2Q:3+9" !G!fi Ċ5ff<L! Effl ĉ2Q:3+9" !fi9L/H#E- Ċ/!9"D# đ!D+?L5 ĉ5! Ċ: Hก-ffl9/E-8D Ċ:ff>*:ก ก:+#+:ก/9ffi+ Ċ:5*A ĉG!Dfflก+@Dfi&7 ĉ/**QM: Dffl?5!G3 ĊD+:fi+:"ff>5:*@ก:+G Ċ:!E-8ก:+D#-=L*!E#-5&?M!fi=Lfi=L*:/ !:!9"Ċ5!3-:*2)9* ffi9!9M!ก+@Dfi&7 กĉ5!ก:+D#đ!ก+@Dfi&7 >D#đ! @)!fi=L)=$A Ċ !5*A ĉ5:09*ก9!ffl ĉ5D!?L5-):H) ĉ! Ċ5*ก/ ĉ:5:*@2)9*5 /:) D#đ!+: :!= ก:+2Q:+/0>ก1:/9ffi+ Ċ:G!ก+@Dfi&7 fi=L*93-D3-?5+ ĉ5+5*G3 Ċ ffiAHffi Ċ!9M! 5:!9"Hffi Ċ/ ĉ: ĉ/*Dffl<)DfflK) Ċ5)A-5@)!ffl9MEffl ĉ2)9*ก ĉ5!ก:+ Dก<ffiก+@+9ffl!Fก2<!fi+ č-):!ก+8fi9Lff>2)9*fi=L" Ċ:!D)?5*:*ffl9/55ก H#:ก0A!* čก-: fiQ:G3 ĊDก<ffiก:+D#-=L*!E#-ก:+G Ċ&?M!fi=L59!D# đ!3!>LG! 2:D3ffl@3-:*#+8ก:+fi=L)=2 ĉ/!fiQ:G3 Ċ0:2!2ff:!3-:*E3 ĉffl Ċ5fi<M+ Ċ:- :ก/9ffi+ Ċ:ffl ĉ:J !9"2<"/9ffifi=Lก- ĉ:/ff>):!9M!5:)5ff>#+8DffiK!2Q: 9 HffiĊffi9!=M การทิ้งร้างคือการหยุดการใช้งานของวัด สามารถพิสูจน์ก�าหนดอายุสมัยทางศิลปกรรมได้ /9ffi+ Ċ:":E3 ĉfiQ:G3 Ċ2:):+ff&<2A! č5:*@2)9*fi:ffi Ċ:!+A#E"" 0<-#ก++)Hffi Ċ9ffiD!ก/ ĉ:/9ffifi=L*9)=ก:+G Ċ:!ffl ĉ5D!?L5fi=L8)=ก:+ ĉ5)
284 วัดร้างในบางกอก #<29+fl č-):E) Ċ!# ď@"9! fl8fi=L/9ffi+ Ċ:!9M!83*@ffiก<ก++)ffl ĉ:J D5:H/ Ċ5* ĉ:! Ċ5*!ff>2)9*fi=Lfi<M+ Ċ:3+?5ffAก*@":ก /:)D# đ!/9ffi D&+:8 8H)ĉDก<ffiก<ก++)fi=LfiQ:G3Ċ)=ก:+"Q:+@+9ก1:0:2!2ff:!5=กfflĉ5H# D/Ċ!D2=* Effl ĉD# đ!:!5:/" Ċ:!fi=LD Ċ:):#+9"#+@ 8D3K!Hffi Ċ:ก/9ffi+ Ċ:":E3 ĉ fi=L*9 )=:!% ā)?5 ĉ:3-/5*A ĉ Effl ĉD)?L5fi<M+ Ċ:H#E- Ċ/กK:ffiก:+ ĉ5)E) fiQ:G3 Ċ*9#+:ก3-9ก:!0<-#ก++)G! ĉ/+8*8D/-:3!>L9ffiD!Fffi* H)ĉffAก+"ก/!):ก Dĉ! /9ffi(@)+<!fi+č+:#ď 1= fi=L*9 )=/<3:+ V 3-9 #+:ก+A#E""0<-#ก++)+@ ĉ!5*@ *:ffl5!#-:*ųffl Ċ!+9ffl!Fก2<!fi+ čD5:H/ Ċ 5* ĉ: ĉ5! Ċ:2)"A+fl č G!fl8fi=L/9ffiGก- ĊD =* ?5/9ffiffi@2<ffi:+:)!9M!ffAก "A+fl8ffl ĉ5D!?L5!H) ĉ2:):+ff9"+:*-8D5=*ffiHffi Ċ/ ĉ:D# đ!:!2)9*E+ก2+ Ċ: +< 2 ĉ/!2(:&fi=LQ:+@ffi5/9ffi+ Ċ:fiQ:G3 ĊD$*+ ĉ5+5*5:!#<29+fl č G!2)9*F"+:fl +/)fi9MDfi !< ก:+ก ĉ52+ Ċ:F"+:fl55ก):G3 ĊD3K! >L8 H) ĉ)=fi:&"D3K!G!/9ffifi=L*9+9ก1:2(:&D5:H/ Ċ Dĉ! ก+fl=55@F"2ff/9ffi 2/!2/++ č":*=L9! fi=L#A!:"$!9(:*!5ก3-@ffi+ ĉ/-fiQ:G3 ĊD3K! Dfi !< ก:+#<29+fl čG!5ffi=ffl2)9*3-9:กก:+2+ Ċ:/ ĉ:)=ก:+G Ċก Ċ5!5< ก ĉ5# Āffi59ffi3! Ċ:ffl ĉ:":":!D5:H/ ĊE- Ċ/:"#A!# Āffifi>" fiQ:G3Ċĉ53!Ċ:fflĉ: H)ĉ+9"ก9"ĉ/D2:ffl<ffi$!9 >L3:ก/9ffi!=M*9H)ĉfi<M+Ċ:กK *:ก8D3K!+ĉ5+5* ffi9ก-ĉ:/ D ĉ!Dffi=*/ก9"F"+:fl/9fflff@Q:&/ก&+8&@fi +A##A!# ď ē!3+?53<!fi+:* 3:กffAกfi<M8fiQ:G3 Ċ*:+9กfi5 Q:D#-/3+?5#A!fi=L# ď ē!:"H/ Ċ3-@ffi+ ĉ/55ก ): D$*G3 ĊD3K!&@fi -9ก1fl8ffi9MDffi<) D ĉ! /9ffi59 @-: ":+8):ffi /9ffi &< @-G!":"Q:3+@ กK*9&5fiQ:G3 Ċ/<D +:83 č5:*@2)9*5/9ffiHffi Ċ/ ĉ:Dก ĉ:Eก ĉ ก ĉ5!ก+@Dfi&7 >M!H#!ff>2)9*ก+@0+=5*@ *: D$*G3 ĊD3K!&@fi -9ก1fl8 5#+8ffl<):ก++)2)9*5*@ *:ffl5!ffl Ċ! +/)ff>3-/& ĉ5fi5 Q:/9ffi Hffl+)<ffl+7 >LEffl ĉDffi<)#+8ffi<1:!fi=L/9ffiFffl!:+:)Ů/9ffi&+8*:H +ů D)?L5/9ffifi<M+ Ċ:กKffAก59D<):!#A!ก8Dfi:855ก fiQ:G3Ċ&"/ĉ:D#đ! &+8&@fi +A#fi5 Q:0<-#82@Ffi9*!:ffiG3 ĉ E-8)= /:)2Q: 9):! fi@ก/9!!=M + ĉ5+5*D3- ĉ:!=MD# ĀffiF5ก:2G3 Ċ2:):+ffffl+/25"5:*@2)9*E+ก
ประภัสสร์ ชูวิเชียร 285 2+ Ċ:E-8ก:+ ĉ5)E)G!2)9*3-9Hffi Ċ 59!8D# đ!#+8F*! čffl ĉ5ก:+ กQ:3!ffi5:*@0<-#ก++)D# đ!5* ĉ:):ก G!fi:ก-9"ก9!กK)=/9ffi+ Ċ:fi=LH) ĉ&"3-9ก:!GffiJ E-Ċ/ Effl ĉ*9)= !ffiQ:?L5E-8fflQ:E3!ĉ5*ĉ:ก/Ċ:J HffiĊ Dĉ! /9ffi +8ffi9: G! -5 ":+8):ffi Ċ:/9ffiQ:#: >Lก-:*D# đ!2/!E-8" Ċ:!D+?5! !H#3)ffiE- Ċ/ 5* ĉ:H+กKffl:) /9ffi+ Ċ:3-:*E3 ĉ Fffi*D&:8fi=L5*A ĉG!5:fl:Dffl 0A!* čก-:ก+@Dfi&7 *9 ffAกG Ċ:!ffl ĉ5):G!:!85?L!J E-8*9Hffi Ċ+9" ก:+ ĉ5)E)G3 Ċ5*A ĉG!2(:&ffi=ffl-5ffi): Ů!ffiAEfi"H) ĉD3)?5!/9ffi+ Ċ:ů ": +9M>*:ก8=M9ffiHffi Ċ/ ĉ:D# đ!:!G!2)9*E+ก2+ Ċ:+<D&+:8ffAก ĉ5) ffl:)E""Dffi<)!)=2(:&ffi= ffi9D ĉ! /9ffi"/+2ff:!2@fi :/:2 Ů5*A ĉG! &?M!fi=L2ff:"9!"9fl<ffl&9!0<-# Ĉ ก+)0<-#:ก+ů /9ffi+91=2@fi :/:2 Ů*9+/)5*A ĉD# đ! fl83!>L(:*G!/9ffi"/+!<D/0+:/+/<3:+ů /9ffi/0)A- /<3:+ ŮD#đ!0:2!2ff:!5ก5fi9&D+?5(:*G!ก+)5Aĉfi3:+D+?5ů คนสมัยหลังที่เข้ามาใช้พื้นที่ท�าพิธีกรรมในวัดร้าง ความเชื่อ ความศักดิ์สิทธิ์ Đละพิธีกรรมนอกกรอบ ffl<Dก=L*/ก9" /:)09กffi<P2<fi <P5&?M!fi=L/9ffi+ Ċ:*9 fflกffl8ก5!5*A ĉ G!$A Ċ !@)!Fffi*+5"/9ffi+ Ċ:":E3 ĉ fiQ:G3 Ċ/9ffi+ Ċ:D3- ĉ:!9M!ffAก ß#-@กà >M!):G3 Ċก-:*D# đ!&?M!fi=L&< =ก++)5=ก +9M3-9:กfi=Lfi<M+ Ċ:fiQ:-:*H#! Dก?5"3)ffi2(:&E- Ċ/ fi9M!=M5:D# đ!D&+:8 /:)-952ff:!fi=L3+?5 +A#D :+&fi=L*9 5*A ĉ(:*G!/9ffi+ Ċ:!9M! Dĉ! ß3-/& ĉ5ffiQ:à /9ffi59 @-: ":+8):ffi >L:/" Ċ:!G!* ĉ:!ffi9ก- ĉ:/fi@ก/9!!=M*9!9"ff?5/ ĉ:09กffi<P2<fi <P E-8)="+</:+D# đ!ก@):+fi5 ß&=L@ก &=LEก-8 &=LD# ā*à >LG3 Ċ @flffi Ċ:!ก:+ "!":!0:-ก-ĉ:/!D)?L52Q:D+Kffl:)2<Lfi=L"!H/ĊกK8EกĊ"!ffiĊ/*/9fflff@) - fflĉ:J Dĉ! /ĉ:/ ffl8ก+Ċ5 3+?5 ß3-/&ĉ5:/à E3 ĉ/9ffi+ Ċ:":"5! E-8 ß3-/&ĉ5Effià E3 ĉ/9ffi!: fi=L*9ffAกก+:"H3/ Ċ"A:"!":!Fffi*$A Ċ ! fi9MGก- ĊHก-ffi Ċ/* /:)09กffi<P2<fi <Pfi=LD-?L5-?5H# "++*:ก:0D ĉ!!=MH) ĉ5: 3:HffiĊก9"/9ffi+Ċ:fi=LffAก9ffiก:+G3ĊD#đ!F"+:fl2ff:!Fffi*fi:ก:+