หนังสือวัดร้างในบางกอก

86 วัดร้างในบางกอก 5*@ *:ffl5!ffl Ċ! >LHffi Ċ+9"5<fi <&-fi:+A#E"":ก&+8&@fi +A#0<-#8 2@Ffi9* +:/&@fi 0ffl/++1fi=L VTųVU 3+?5fi=L)9กD+=*กก9!/ ĉ:&+8&@fi +A# E""5Aĉfi5+@ĉ! WX 5* ĉ:H+กKffi= H) ĉ5:ffl+/25"&@fi -9ก1fl8Hffi Ċ):กก/ ĉ:!=MD&+:8 "!:!@ก=DfflK)H#ffi Ċ/*D+?L5"A: &+8&@fi +A#5 čD-Kก5 č! Ċ5*E-8 /9fflff@)-/:ก52@)ก9!5*A ĉ!DfflK) Effl ĉ*929DกfflHffi Ċ/ ĉ::!+5+9"3-/ & ĉ5ffiQ:!9M!D# đ!:!2<3 čfi=L)=:2<3 č*?ffi*:/ )=ก+89#+8ffi9" Ů(:&fi=L Zů D#đ!-9ก1fl8:!2<3čE""fi=L!<*)G!0<-#85*@ *:ffl5!#-:*-):Y ffi9!9M! 3:ก5:*@2)9*53-/& ĉ5ffiQ: /9ffi59ก@-:D# đ!H#ffl:)+A# E""0<-#ก++)E- Ċ/ กK825ffi- Ċ5ก9" ßกQ:2+/-2)@fi+à fi=L"9!fi>กff> @)!":+8):ffiG!2)9*ffl Ċ!5ก+@0+=5*@ *: +:/&@fi 0ffl/++1fi=L VTų VU D ĉ!ก9! E-8)=ก:+"A+fl8 ĉ5)E)/9ffi!=MD+?L5*):!ff>2)9*5*@ *: ˆาพที่ · ˆาพถ่ายpากดาวเทียมแสดงอาณาบริเวณปากคลองบางร˜มาดที่ต่อกับคลอง ชักพร˜ อันเป็นแม่น±้าเp้าพร˜ยาสายเดิม แล˜ที่ตั้งวัดอังก ลา ร้าง ที่ลึกเข้ามาใน คลองบางร˜มาด ที่มา  ปรับปร งpาก Google Earth

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 87 ภาพที่ ๔ ภายในอาคารใหม่ซึ่งสร้างทับฐานอุโบสถวัดอังกุลาได้รับการปรับปรุงให้เป็น ที่สักการะ มีผู้น�ำเอาเครื่องของบูชาและรูปเคารพมาวางจนเต็มหน้าฐานชุกชี แลเห็น พระพุทธรูปประธานโผล่ขึ้นมาด้านหลัง

88 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๕ หลวงพ่อด�ำ เป็นประธานในอุโบสถวัดอังกุลา มีเค้าโครงพระพุทธรูปหินทราย สมัยอยุธยา

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 89 ภาพที่ ๖ ร่องรอยปูนปั้นฐานสิงห์ชุกชีของหลวงพ่อด�ำ เทียบได้กับศิลปะสมัยอยุธยา ตอนปลาย

90 วัดร้างในบางกอก ffl5!#-:*ffiĊ/* !5ก:ก!=M*9Hffi Ċ&" Ċ5)A-D5ก2:+fi=L+8"@/ ĉ: *9)=&+8&@fi +A# 2Q:95=ก5 č>L59D<H#:ก/9ffi!=M ?5 ß3-/&ĉ5:/à #+8ffi<1:! 5*A ĉfi=L/<3:+/9ffi9!fi+ č#+8ffi<1:+:) Dffl(:1=D+<Z 29DกfflHffi Ċ/ ĉ:)=+A#E"" fi=LD#đ!&+8&@fi +A#3<!fi+:*2)9*5*@ *:ffiĊ/* Ů(:&fi=L [ů "!:!@ก=*9&"F"+:fl/9fflff@! ĉ:2!G ?5-Aก!<)<ffl2-9ก:ก 3<! ++):ffl< Ů(:&fi=L \ů 5<ก Ċ5!G3 ĉ>LD# đ!/92ffi@ก ĉ52+ Ċ:Dffi<) E-8 ก+8D"?M5D<:*2)9*5*@ *: Ů(:&fi=L ]ů D# đ!3-9ก:!" ĉ/ ĉ:Effl ĉDffi<) 5::+5@F"2ffDก ĉ:5/9ffi59ก@-:D*)@3-9:ffi Ċ/*ก+8D"?M5ก:"A 3+?5 ก+8D"?M5ก:"ก- Ċ/* ŮE""D#đ!-5!ů >Lff Ċ:2Q:+/->กD Ċ:H#G!-5": +8):ffi8&"/9ffiF"+:fl5=กE3 ĉfi=L*9G Ċก+8D"?M5E""!=M5*A ĉ ŮEffl ĉD#-=L*! D#đ!5G3)ĉE-Ċ/ů ?5 /9ffiก+89[ 5:2+@# Ċ5)A-3-9ก:!5/9ffi59ก@-:!=MHffi Ċ/ ĉ: ก:+&"&+8&@fi +A#3<!fi+:*E""5*@ *:ffl5!ffl Ċ!!9M!25ffi- Ċ5ก9"/:)Dก ĉ:Eก ĉ5@)! ":+8):ffifi=LffAกก- ĉ:/ff>G!/++flffi=D+?L5กQ:2+/-2)@fi+ 5=กfi9Mfi=Lffl9M5 /9ffi*95*A ĉ"!-5":+8):ffifi=LD# đ!2::5E) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:Dffi<)fi=L3ffi E"):D# đ!-59ก&+8 ffi9!9M!G!2)9*F"+:fl/9ffi59ก@-:>ffl9M5*A ĉH) ĉ 3 ĉ::ก+<)% ď ĒE) ĉ!QM:DĊ:&+8*: fi/ ĉ:ก:+D#-=L*!E#-fi:(A)<#+8Dfi0 3-9ก:+@ffi-5-9ffifi=L":ก5ก+:/ &Ŵ0Ŵ VT\\ fiQ:G3 Ċ/9ffi59ก@-:ก-:* D#đ!/9ffifi=Lffl9M3ĉ:Hก-5*AĉG!2ĉ/!fi=L->กDĊ:H#:กD2Ċ!fi:3-9ก!fi@ก/9!!=M ชื่อนี้ช่างĐปลกหู“อังกุลา” fi=L! ĉ:2!G5=ก#+8ก:+?5 ?L5 ß59ก@-:à !=MH) ĉ&"/:)3):* 9ffiD!!9ก Fffi*fi9L/H#Q:/ĉ: ก@-: D# đ!Q:fi=L!2*:)D+=*กE/ Ċ!D"ก5- 55<!Dffi=* 3+?5D+=*ก:/Hfi*G3 ĉfi=L)::กfi:-@ ĉ)!QM:2:-8/<!5&) ĉ:\ 3+?5)=5=กQ:>L- Ċ:*ก9"?L5/9ffi!=M?5 ß59ก8-@à D# đ!D+?L5ffi!ffl+= E""3!>L>L)::กfi:/: >LH) ĉ&"3-9ก:!/ ĉ:Dก=L*/ Ċ5ก9!Effl ĉ5* ĉ:Gffi 2ĉ/!Q:/ĉ: ß5@-=à 59!E#-/ĉ:!<M/)?5 กK)5H)ĉD3K!fi:8D#đ!H#HffiĊ

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 91 ภาพที่ ๗ หลวงพ่อขาว วัดจันทร์ประดิษฐาราม ภาษีเจริญ ซึ่งตามประวัติว่าได้อัญเชิญ  ไปจากวัดอังกุลา และนับถือกันว่าเป็นพระศักดิ์สิทธิ์เช่นเดียวกัน รูปแบบนั้นก็มีเค้า เป็นพระพุทธรูปหินทรายสมัยอยุธยาด้วย

92 วัดร้างในบางกอก G!fi=L!=M29!!<1:!/ ĉ: ff Ċ:3:ก?L559ก@-:H) ĉG ĉก:+D+=*กD&=M*!): :ก?L5Dffi<)>LH) ĉ+A Ċ/:)3):*ก9!E- Ċ/ D# đ!H#Hffi Ċ3+?5H) ĉ/ ĉ:D+=*กffl:) 5č&+8&@fi +A##+8 :!fi=L?L5 ß3-/&ĉ5ffiQ:à >LD#+=*"D3)?5!!$</ffiQ: 3+?5 ßก@-:à >LffiA8D# đ!ก:+Dffi:fi=L&585 <":*Hffi Ċ5* ĉ:)=3-9กก:+fi=L2@ffi Dfi ĉ:fi=L)=G!# ď@"9! fi9M!=M 5:*9)=$A Ċ+A Ċ/:)3):*+<G!@)!Eff"!9M! fflกĊ:ก9!5*AĉกKD#đ!HffiĊ Efflĉ*9H)ĉHffiĊ+9"Q:5 <":*G!#ď@"9! เหล่าบริวารของหลวงพ่อด�า % ď Ēfi<0ffl8/9!fflก55@F"2ffDก ĉ:)=ffl Ċ!Hfi+!:ffiG3 ĉ :/"Ċ:! !9"ff?5/ ĉ:D# đ! ßDĊ:E)ĉHfi+fi5à )=ก:+!Q:D5:$ Ċ:2H"):3 ĉ)G3 Ċfi=LF!ffl Ċ! D# đ!ก:+"A:ffl:)2)9*!<*) ffl Ċ!Hfi+!=M! ĉ:8Dก:85*A ĉก9"F+2+ Ċ:5::+ ˆาพที่ ¼ ลูกนิมิตสลักpากหิน€รรมชาติ

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 93 ภาพที่ ๙ ชิ้นส่วนกระเบื้องเชิงชายสมัยอยุธยาถูกน�ำมาวางรวมไว้ที่ฐานชุกชีหลวงพ่อ ดำ� เป็นหลักฐานยืนยันว่าวัดอังกุลานี้เก่าไปจนถึงกรุงศรีอยุธยาและเคยมุงหลังคาด้วย กระเบื้องแบบกาบกล้วยหรือกระเบื้องกาบู

94 วัดร้างในบางกอก 5@F"2ff/9ffi59ก@-:):!:!!ก+8fi9L)=-Q:fflĊ!!:ffiG3ĉ D ĉ!Dffi=*/ก9" F"+:fl2ff:!E3 ĉ5?L!J fi=L)9ก8)=ffl Ċ!H) Ċ+:กD-?M5*#ก-@) >LกKG3 Ċ"++*: ก:0+>)-9H#5=กE"" Ů(:&fi=L UTů 2<Lfi=LE#-กffl:5=ก5* ĉ:?5 -Aกffl8ก+ Ċ5Q:!/!):กfi=LE/!"!+9M/ -Aกก++5"5@F"2ff Ů(:&fi=L UUů $AĊ!Eff"!9M!5 <":*/ĉ: D#đ!-Aกffl8ก+Ċ5 fi=L!):"!":!0:-ก- ĉ:/ก9" ß&=L@ก &=LEก-8 &=LD# ā*à 59!D# đ!-Aก0<1* č 53-/& ĉ5ffiQ: ŮfiQ:!5Dffi=*/ก9"ก@):+fi5ů D)?L5D# đ!ffl:)fi=L"!H/ ĊกKD5: ffl8ก+Ċ5"Ċ: /ĉ:/"Ċ: ):ff/:*G3ĊEกĊ"!] fiQ:!58D# đ!5D- ĉ!G3 Ċก9" "+</:+fi=LffAก2+Ċ:(:&D#đ!DffiKกJ D3-ĉ:!9M! 29DกfflHffi Ċ/ ĉ:ffl8ก+ Ċ5fi=LE/!5*A ĉ)=Q:!/!):ก):*3-:*2<"-Aก E2ffi/ĉ:-Aก0<1*č3-/&ĉ5ffiQ:)=@flG!fi:G3ĊF-:(H)ĉ!Ċ5* ˆาพที่ µ´ กร˜ดานเขียนยอดเงินในการท±าบ uของช มชนที่วัดอังก ลาในวันที่ ¶ มกราคมท กปÊ ด้านขวามือเป็นโคนต้นไทร Äเp้าแม่ไทรทองÅ ที่มี„้าแพรห่มไว้

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 95 fi@ก/9!!=M*9)=ก:+fiQ:"@#+8Q:#ā5/9ffi59ก@-:G!/9!fi=L V Dffi?5! )ก+:)5fi@ก#ā Fffi*!<)!fflč&+82č:ก/9ffiGก-ĊD=*):#+8ก5"&< = : 3-9 :!fi=L -ĉ:/): &5fi=L8*?!*9!HffiĊ/ĉ:/9ffi59 @-:+Ċ: E3ĉ!=M)=5:*@2)9*D ĉ:E ĉ ĉ5! +@Dfi&ฯ3+?5": 5 !9"+Ċ5*J#ā G!*ĉ:!":+8):ffifi=L)=):E-Ċ/ffl9MEfflĉĉ/5*@ *:ffl5!fflĊ!E-8*9 )=/:)2Q:95*Aĉ!2<M!2)9*5*@ *:/9ffi!=M>HffiĊffA fi<M+Ċ:H#! H)ĉ)=$AĊGffiffiQ:D+?L5+://:)D#đ!):5/9ffiE3ĉ!=MHffiĊfl8fi=L2<L >LDĊ:):Efi!fi=L?5/:)09 ffi<P2<fi <P53-/&ĉ5ffiQ:E-85(<!<3:+ G!"++ffi:-A 0<1*č Ċ! @<fi=LHffiĊ+9"/:)!9"ff?5 9!G!@)! ˆาพที่ µµ ลูกต˜กร้อp±านวนมากที่„ู้คนน±ามาถวายแก้บนให้ Äพี่p ก พี่แกล˜ พี่เปÊยÅ ลูกิษยÖวัดอังก ลาของหลวงพ่อด±า

96 วัดร้างในบางกอก เชิงอรรถ ๑ ธนิต อยู ่โพธิ์, ประวัติและโคลงก�าสรวลศรีปราชญ ์ พร ้อมด ้วยบันทึก สอบทานและหมายเหตุ (พระนคร : กรมศิลปากร, ๒๕๑๓), น. ๔๓.๒ ประภัสสร ์ ชูวิเชียร, ßวัดโบราณในคลองบางระมาด,à เมืองโบราณ ๓๒, ๔ (ตุลาคม-ธันวาคม ๒๕๔๙) : ๗๓-๘๘.๓ ประยูร อุลุชาะ, ศิลปกรรมในบางกอก (พระนคร : ม.ป.ท., ๒๕๑๔), น. ๘๙.   ๔ ประทีป เพ็งตะโก, ßแบบพระพักตร์พระพุทธรูปหินทราย สมัยอยุธยา,à ใน รวมบทความ ๗๒ พรรษาท ่านอาจารย ์ ศาสตราจารย ์ หม ่อมเจ ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล (กรุงเทพฯ : มติชน, ๒๕๓๘), น. ๘๑-๘๓. ๕ สันติ เล็กสุขุม, ลวดลายปูนป ั ้นแบบอยุธยาตอนปลาย (พ.ศ. ๒๑๗๒- ๒๓๑๐) (กรุงเทพฯ : มูลนิธิเจมส์ ทอมปĈสัน, ๒๕๓๒), น. ๗๗-๗๘. ๖ กองพุทธศาสนสถาน กรมการศาสนา, ประวัติวัดทั่วราชอาณาจักร เล่ม ๒ (กรุงเทพฯ : กรมการศาสนา, ๒๕๒๕), น. ๕๐. ๗ ประยูร อุลุชาะ, ศิลปกรรมในบางกอก, น. ๘๔.๘ สุจิตต ์ วงษ ์เทศ, ร ้อยเอ็ด มาจากไหน?, พิมพ ์ครั้งที่ ๓ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๕๗), น. ๑๐๙.๙ ข ้อมูลจากการพูดคุยกับประชาชนที่ตั้งบ ้านอยู ่บริเวณติดกับลานของ วัด.

วัดโคกโพธิ์ราม วัดปู่เถร  วัดกระดังงา · วั|รӚoชšเ‰Ÿ•o‚šoi•i วัดโคกโพธิ์ราม วัดปู่เถร  วัดกระดังงา

98 วัดร้างในบางกอก *ĉ:!2/!->ก5%ďĒ !"@+=*ĉ:!ffl-<L9!DĊ:H#ffl:)-5":+8):ffi ":&+) ":!Ċ5* E-8":D?5ก3!9 *9)=/9ffi/:5:+:)fi=LHffi Ċ&"3-9ก:! Dก ĉ:Eก ĉE-82Q:9J ):ก):* Dĉ! 3)A ĉ&+8&@fi +A#3<!fi+:*G3 ĉFffl2)9* 5*@ *:fi=L/9ffi28&:! 3+?55@F"2ff59!ก8fi9ffi+9ffi! ĉ:+9กEffl ĉDfflK)H#ffi Ċ/*% ā)?5  ĉ:2)9*ffl Ċ!ก+@+9ffl!Fก2<!fi+ čfi=L/9ffiQ:#: -9ก1fl82Q:95(A)<#+8Dfi0 Eff"!=M?555ก:ก3-92/!fi>"& Ċ!E!/-5H#E- Ċ/8D# đ!fi@ ĉF- ĉ G! 5ffi=fflGĊfiQ:!:ก9!ffl:),ffiAก:- ffl:)+:*:!5 น. ณ ปากน�้า D)?L5 &Ŵ0Ŵ VYUW /9ffiG!Dffl Dก1ffl+ก++)Dกĉ:Eกĉ ŮE3ĉfiĊ:*Jů 5":ก5กD3- ĉ:!=M":/9ffi*9)=&+8 2čQ:&++1:5*Aĉ ":/9ffi+Ċ:H#E-Ċ/U G!Q:!/!!=M )=/9ffi+ Ċ:Q:!/! W E3 ĉfi=L/+"9!fi>กff> ?5 /9ffi FกF& <P+:) /9ffi#A ĄDff+ E-8/9ffiก+8ffi9: >LEfi"8H) ĉD3-?53-9ก:! F"+:flffi=GffiJ G3 ĊD3K!E- Ċ/ ":E3 ĉก-9"ffl9MD# đ!/9ffi>M!):5=ก"!&?M!fi=L Dffi<) Effl ĉ*9)=/:)2Q:9G!:!8fi=L" ĉ"5กfflQ:E3! ĉ5@)!F"+:fl >L*:*ffl9/D Ċ:H#G!2/!->กffl:)E!/-Q:-5fi=LD*D# đ!2::5E) ĉ!QM: D Ċ:&+8*:Dffi<)3+?5E) ĉ!QM:5 Ċ5)":ก5กfi=LD+=*กก9!/ ĉ: ß-59ก&+8à HffiĊ วัดโคกโพธิ์ราม โพธิ์ร้างอันโดดเดี่ยว /9ffi!=Mffl9M5*A ĉก-:fi@ ĉE-8D+?5ก2/!+83/ ĉ:-5":+8):ffi2:* -ĉ: Ů2:*"!ffl5!!=M":+9MD+=*ก/ ĉ: -5"Ċ:!Hfi+ů ก9"-5":&+) ffl+E!/ก9!ก9"/9ffi#+8ffiA ĉ3+?5/9ffi5<!fi+:/:2 )=fi:!QM:D-KกJ (:*G!D+?5ก 2/!>L+ก+ Ċ:E-8ffl?M!D<!H#Dก?5"3)ffiE- Ċ/ D&+:8#+:ก/ ĉ:@)!2)9* G3) ĉHffi Ċ+@ก?"D Ċ:):D# đ!Q:!/!):ก E) ĊEffl ĉffl9//9ffiFกF& <P+:)D5กK*9 ffl Ċ55:09*D2 Ċ!fi:ff!!D Ċ::กff!!&@fi )fl-2:* U Ů(:&fi=L Uů $ĉ:! 3)Aĉ"Ċ:!5"5@ĉ!E-83)Aĉ"Ċ:!D"-/=Dffi=*+č!ff>ffl9//9ffiD#đ!&?M!fi=LHĉEffifi=L-Ċ5) +5"ffiĊ/*@)!9ffi2++ ก:+2Q:+/G! &Ŵ0Ŵ VYX\ *9&"/ ĉ:/9ffiFกF& <P+:)*9D# đ! 2Q:!9ก2 č!:ffiD-Kก &?M!fi=LFffi*+5"D# đ!2/!E-8fi@ ĉF- ĉ2@ffi2:*ffl: Ů(:&

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 99 ภาพที่ ๑ ป้ายทางเข้าวัดโคกโพธิ์ราม ริมถนนพุทธมณฑลสาย ๑ ตัดผ่านหมู่บ้าน จัดสรรเข้าไป วัดแห่งนี้เคยรกร้างจนกลายสภาพเป็นเนินดิน ก่อนที่จะมีการบุกเบิก เป็นส�ำนักสงฆ์ในราว ๒๐ ปีที่ผ่านมา

100 วัดร้างในบางกอก fi=L Vů )=0:-:5D!ก#+82 čfi+Hfi*#+8*@กffl č V 9M!fi=LD&<L2+ Ċ: ก-: /9ffi)=2+8!QM:!:ffiG3ĉ fi:fi<0ffl8/9!fflก52+8!QM:)=ffl Ċ!F& <P Ů(:&fi=L Wů ffl+F!กĉ5Efiĉ!:!5<"-K5ก=D)!fflč/:&+8&@fi +A#E-8+A#D:+&2)9* G3)ĉ >LกKHffi Ċ&"D015<ก5Dก-?L5!ก-:ffi D# đ!5<!:ffiG3 ĉ)=Eก-" Ċ:/ #!E""5<2)9*5*@ *:&+ Ċ5)fi9M<M!2 ĉ/!F"+:fl/9fflff@?5&+8&<)& čE"" fi=LD+=*ก/ ĉ:&+8F!2)52)9*5*@ *:ffl5!#-:*Q:+@ffiEfflก39ก5*A ĉ5 č3!>L Ů(:&fi=L Xů >LH)ĉfi+:"/ĉ:D#đ!5fi=L&":ก(:*G!/9ffi3+?5!Q:)::กfi=L5?L! Gก- Ċก9!)= ß0:-ffl:#A Ą*:*#A Ąà D# đ!2<L09กffi<P2<fi <P#+8Q:5*A ĉ ffl Ċ!F& <P!=MD# đ! H)Ċ2Q:9fi=LD#đ!fi=L):5?L5/9ffi Ċ5)A-:ก ß@)fi:ffl-<L9!à 59!D# đ!:!2Q:+/Ċ!/Ċ:5 วิดา ทองแดง E-8 0รัณย ์ ทองปาน G!ĉ/ &Ŵ0Ŵ VYX[ &"/ĉ: Dffi<)!Dก ĉ:Eก ĉD+=*กก9!/ ĉ: ßFก/9ffià >L3):*ff>D!<!F"+:fl2ff:! E-8)=ffl Ċ!F& <P>M!D# đ!3):* E-8ก-9"):)=&+82 čQ:&++1:D)?L5&+8 5::+*čfi5G" ff:!fflBFffl :ก/9ffi5<!fi+:/:2 Ů#+8ffiA ĉů Hffi ĊD+<L)):fiQ: ก<ก++)fi:0:2!:E-8# ďกก-ffi5*A ĉ"+<D/fl/9ffi+ Ċ:E3 ĉ!=MG! &Ŵ0Ŵ VYWY ก ĉ5!8ffl9M>M!D# đ!2Q:!9ก2 čG! &Ŵ0Ŵ VYWZV Fffi* Ċ5)A-:ก3!92?5 5!@2+fl č:!:#!ก<0&&+85::+* čfi5G" ff:!fflBFffl +8"@/ ĉ:ก5fi9& 52)DffiK&+8D Ċ:ffl:ก2<!D**ก):&9ก&-"+<D/fl-:!ffl Ċ!F& <P(:*G! /9ffiffiĊ/* 2 ĉ/!F"+:fl/9fflff@fi=L&"(:*G!"+<D/fl!=M )=Q:&/ก(:!8ffi<!D$: 3<!ffi@ >L":<M! D ĉ! (:!8ffi<!D$:)=-:*กffi#+8fi9"+A#ก+893+?5+A# - Ċ:*G"D2):3 Ċ5*39/-W fi=L5:D# đ!D+?L5# ď ē!ffi<!D$::กDffl:" Ċ:!":#A! 2@&++fl"@+=X 5:*@2)9*5*@ *:+:/&@fi 0ffl/++1fi=L VT -): 5*ĉ:H+ กKffl:) *9H) ĉHffi Ċ&"3-9ก:!fi=LกQ:3!ffi5:*@Hffi Ċ9ffiD!E! ĉ!5!ก/ ĉ:!=M D&+:8 ffl9//9ffiHffiĊ&9fi-:*!)=2(:&D#đ!D&=* ßFกà Dfiĉ:!9M! Ċ5)A-:กก:+2Q:+/D&<L)Dffl<)G! &Ŵ0Ŵ VYYZ #+:ก/ĉ:0:-: ก:+D#+=*2+ Ċ:D2+K2)"A+fl čE- Ċ/E-8Hffi ĊD+<L)2+ Ċ:5@F"2ff>M!fi:fi<0 D3!?552+8!QM: Ů(:&fi=L Yů "+<D/flffl Ċ!F& <P)=2<Lก ĉ52+ Ċ:D&<L)):ก>M!

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 101 ภาพที่ ๓ ต้นโพธิ์และต้นตาล อันเป็นหลักหมายส�ำคัญของวัดโคกโพธิ์รามจากเมื่อ ครั้งเป็นวัดร้างที่มีเพียงเนินดินซากวัดกับต้นโพธิ์ ภาพที่ ๒ ทิวทัศน์รอบๆ วัดโคกโพธิ์ราม (เมื่อ พ.ศ. ๒๕๔๘) ยังเป็นทุ่งและสวนโล่ง สุดสายตา

102 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๔ อิฐขนาดใหญ่กับพระพิมพ์โคนสมอพบที่ต้นโพธิ์ใหญ่ของวัดโคกโพธิ์ราม อาจบ่งบอกได้ว่ามีอายุสมัยอยุธยา และเป็นหลักฐานที่ไม่ชัดเจนนักในการช่วยก�ำหนด  อายุสมัยของวัดร้างแห่งนี้

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 103 ภาพที่ ๕ อุโบสถใหม่ของวัดโคกโพธิ์ราม ก�ำลังอยู่ระหว่างการก่อสร้าง (กันยายน พ.ศ. ๒๕๕๖) 

104 วัดร้างในบางกอก E-8DfflK)H#ffi Ċ/*/9fflff@)-ffl ĉ:J ):ก):* E2ffi/ ĉ:/:)09กffi<P2<fi <P5 /9ffi!=M*9$Aก&9!ก9"0A!*čก-:Dffi<)?5 ßFกF& <Pà 5*ĉ:D3!=*/E!ĉ! 5:2+@#Hffi Ċ/ ĉ: /9ffiFกF& <P+:))=5:*@Dก ĉ:Eก ĉff>2)9*5*@ *: +:/ &@fi 0ffl/++1fi=L VT -): Fffi*&<:+fl::ก3-9ก:!fi:F"+:flffi= fi=L&" Dĉ! D01(:!8ffi<!D$::กE3- ĉDffl:" Ċ:!":#A! Effl ĉ5* ĉ:H+กKffl:) /9fflff@ffi9ก-ĉ:/D#đ!2<LD-?L5!*Ċ:*HffiĊE-8fi=Lffl9M5/9ffi!9M!->กDĊ:):ffl:)-5 2::5-5":+8):ffiE-8":&+) !5:ก- ĉ:/Hffi Ċ/ ĉ:D# đ!@)! fi=LDก<ffi>M!(:*3-9#+8):fl2)9*5*@ *:ffl5!ก-:ff>#-:*?5&@fi 0ffl/++1fi=L VVųVW E-Ċ/ วัดปู่เถร (วัดตะเข้โคกพระเถร)  มีต�านานนายทหารพระเจ้าตากกับเศษอิã ffl:) Ċ5)A-ก:+2Q:+/5วิดา ทองแดง E-80รัณย ์ ทองปาน &"/ ĉ:Dffi<)D# đ!2Q:!9ก2 čfi=Lffl9M>M!D)?L5+:/ &Ŵ0Ŵ VYWZ Fffi*&+8#+=: :+@/QF2 D+<L):กก:+)=&+8 @ffi č):# ďกก-ffiQ:&++1:(:*G!&?M!fi=L/9ffi+ Ċ: E-Ċ/)=!<)<fflff> ß!:*&9!2@+<*8à fi3:+52)DffiK&+8DĊ:ffl:ก2<!)3:+: D+=*กก9!/ ĉ: ß3-/#A ĄDff+à 3-9:กก+@EfflกHffi Ċ3!=):&Q:!9ก*9/9ffiE3 ĉ!=M "Ċ:กK/ĉ:D)?L5$-9ffiE$ĉ!ffi<!กK):"/ff?50=-D#đ!Dff+5*Aĉfi=L/9ffi!=MY :ก!9M!>D+<L)&9!:>M!D# đ!2Q:!9ก2 č!# ď@"9!Hffi Ċ+9"ก:+>M! fi8D"=*!D# đ!/9ffi5* ĉ:ffAกffl Ċ5ffl:)ก3):*:ก2Q:!9ก&+8&@fi 0:2!: E3 ĉ:ffl<D)?L5+:/ &Ŵ0Ŵ VYYV E-8ffAกD#-=L*!?L5:กfi:+:ก:+D# đ! ß/9ffiffl8D Ċà 3+?5 ßFก&+8Dff+à Ů(:&fi=L Zů Fffi*:กก:+25"ff:)&+8 (<ก1@(:*G!/9ffiE-8:/" Ċ:!>L5:09*G!"+<D/fl/9ffiกK*9H) ĉfi+:"2:D3ffl@ 5ก:+ffl9M?L5ffi9ก- ĉ:// ĉ:)=fi=L)::ก58H+Z Effl ĉD?L5/ ĉ:?L5Dffi<)5/9ffi!=M +<J ?5 ß/9ffi2:)2+8à[ >LD# đ!/9ffiE3 ĉDffi=*/ก9!ก9"fi=L น. ณ ปากน�้า  D*ก- ĉ:/ff>?L5/ ĉ: ß/9ffi2:)09กffi<Pà G! &Ŵ0Ŵ VYUW !9M!ก-:*D# đ!/9ffi+ Ċ: H#E-Ċ/\

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 105 fi=Lffl9M5/9ffiE3ĉ!=M5*Aĉ(:*G!3)Aĉ"Ċ:!)3:ffiHfi* V >LDĊ::กfi: ff!!":+8):ffifi=LE*ก:กff!!&@fi )fl-2:* U H#D?L5)ก9"ff!! ก:!:(<D1ก Effl ĉFffi*fi:(A)<0:2ffl+ čE- Ċ/5*A ĉ"!% ď Ēffl8/9!55ก5 -5-9ffiffl:D3!=*/>LD#đ!-5/:/:ffl9/E!/D3!?5ųGfflĊ D?L5)+83/ ĉ: -5":&+)ก9"-5":+8):ffifi=L*:/ffl:)ffl8/9!55กųffl8/9!fflก -5-9ffiffl:D3!=*/!=MD# đ!fi=L+A Ċ9กก9!ffi=G!# ď@"9!?5ffl-:ffi!QM:-5-9ffi )8*) D# đ!E3- ĉfiĉ5Dfi=L*/2Q:95Dfflffl-<L9! !9กfi ĉ5Dfi=L*//9กH/ĉ G!/9!2@ffi29#ffi:3č Ů(:&fi=L [ů fi+:"/ ĉ:&?M!fi=L5/9ffifi9M3)ffiDffi<))=5*A ĉff> WZ H+ĉ >L#+8<ffi ffl<ffiก9"E!/-5-9ffi)8*) E-8/9ffi!9M!39!3! Ċ:--5 Ů(:&fi=L \ů Effl ĉffl9/2<Lก ĉ52+ Ċ:ffl ĉ:J 5/9ffiHffi Ċ2+ Ċ:55ก):fi:ffl8/9!55ก5-5 ˆาพที่ º ทางเข้าสู่วัดปูÍเถร หรือชื่อเป็นทางการว่า วัดต˜เข้ pากหมู่บ้านมหาดไทย ¶ เป็นวัดร้างอีกแห่งในย่านตลิ่งชันที่ถูก‡ÌÜน‡ูpนกลับมาเป็นวัดที่มีพร˜สงnÖอีกครั้ง ทว่า หลักฐานทางโบราณคดีสูuหายไปเกือบหมดแล้ว

106 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๗ คลองลัดตาเหนียวหรือที่รู้จักกันว่าตลาดน�้ำลัดมะยม เป็นคลองขุดลัด ระหว่างคลองบางพรม คลองบางระมาด และคลองอื่นๆ พื้นที่เดิมของวัดปู่เถรตั้งอยู่ ริมคลองเส้นนี้เหนือตลาดน�้ำในปัจจุบันขึ้นไปไม่ไกล ภาพที่ ๘ พื้นที่ที่กล่าวกันว่าเป็นเขตของวัดปู่เถรเดิม อยู่ทางทิศตะวันตกของตัววัด ปัจจุบัน แนวต้นไม้คือแนวคลองลัดตาเหนียว สังเกตเห็นหมู่บ้านจัดสรรเริ่มล้อม เข้ามาทุกทาง

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 107 D# đ!+8*8fi:&52)/+D&+:8)=ก:+D# Āffifi:D Ċ::ก3)A ĉ" Ċ:!G!(:*3-9 "5กD- ĉ:ก9!/ ĉ:ffl+fi=L2+ Ċ:/9ffiG3) ĉ>M!!=M! ĉ:8D# đ!# Ą: Ċ:Dก ĉ: D&+:8ffl9M5*A ĉ 3-9/9ffi!9L!D5 E-8Dffi<)*9)=2+8!QM:3-:*2+8Efflĉff)H#!3)ffiE-Ċ/ :กก:+2Q:+/G! &Ŵ0Ŵ VYX\ &"/ ĉ:"+<D/fl5/9ffi*9)=2<L #-Aก2+ Ċ:H) ĉ):ก!9ก D&=*0:-#+8ffi<1:!+A#/:ffi ß3-/#A ĄDff+à Ů(:& fi=L ]ųUTů Ů(:*3-9)=+A## ď ē!ffi Ċ/*ů "@-G!fflQ:!:!59!D# đ!ffl Ċ!D Ċ:5 ก:+2+ Ċ:/9ffi )=/<3:+&+829ก9:*! čE-8D Ċ:E) ĉก/!5<) ffiĊ:!Ċ:0:- 3-/#A ĄDff+)=0:-D&=*ffl:2+ Ċ:ffi Ċ/*H) Ċ V 3-9 3-93!>L/: ß#-9ffi<กà !:ffiG3 ĉQ:!/! V 5č 5=ก3-93!>L)=D2:ffl5H) Ċ$@&9!$ Ċ:2= DĊ:G/ĉ: D#đ!509กffi<P2<fi <Pffl:)/:)D?L55$AĊ!Eff"!9M! Ů(:&fi=L UUů fi=L2Q:9?5&"+ ĉ5+5*5D015< ก+8D"?M5)@3-9:E-8 D+?L5# ď ē!ffi<!D$:ก+89ffiก+8:*5*A ĉ"!&?M!ffi<!"+<D/fl/9ffiEff"Gก- Ċ0:- #AĄDff+ Ů(:&fi=L UVů ffl+/25"E- Ċ/! ĉ:8)=5:*@+:/2)9*5*@ *:-): #+8):fl&@fi 0ffl/++1fi=L VTųVX E-8:ก3!92?5 ß@)fi:ffl-<L9!à ก- ĉ:// ĉ:Hffi Ċ&"&+8&@fi +A##:5@ Ċ)":ffl+ ŮQ:+@ffiů :ก2+8!QM:G!/9ffiffi Ċ/*] &<:+fl::ก+A#E""5:D# đ!&+8&@fi +A#0<-#82)9*5*@ *:ff>ffl Ċ!+9ffl! Fก2<!fi+č +:/&@fi 0ffl/++1fi=L VUųVX Effl ĉ:กก:+2Q:+/D&<L)Dffl<)G! &Ŵ0Ŵ VYYZ Efi"H) ĉD3-?53-9ก :!5F"+:fl/9fflff@2ff:!5/9ffi#A ĄDff+G3 ĊD3K!5=ก &?M!fi=LF- ĉ(:*G!/9ffi ffAก2+ Ċ:5::+ff:/+/9fflff@3-:*E3 ĉD"=*ffiD2=*ffiก9! Dĉ! 0:-:Fff 3Ċ5 DกK"5 ก@<3 Ċ5Eff/ E-8*9)=" Ċ:!D+?5!+@ก?"D Ċ:):#+8<ffiE!/5" /9ffiFffi*+5" *กD/ Ċ!% ď Ēffl8/9!fflกD# đ!fi=L-@ ĉ)*:/H#+ffi-5>LD?L5/ ĉ:D# đ! &?M!fi=L/9ffiEfflĉDffi<) !5ก:ก!=M*9)=5<ก53!>Lfi:ffiĊ:!3-90:-3-/#AĄDff+ Ů(:&fi=L UWů fi=L&+8(<ก1@(:*G!/9ffiก- ĉ:// ĉ:Hffi Ċ:กก:+@ffi>M!)::กffi<! fi=LD*)=Dffi=* č+5"J 2+8!QM:(:*G!/9ffi >L)=3-:*2+8 2+8E3 ĉ3!>L!9M! ก-:*D# đ!fi=Lffl9M0:-:Fff!:ffiG3 ĉ2+ Ċ:>M!+:/ &Ŵ0Ŵ VYYU 2+8!QM:!=M 5:D# đ!fi=L):5?L5Dffi<)?L53!>L5/9ffi#A ĄDff+ffl:) Ċ5)A-2Q:!9ก&+8&@fi 0:2!:E3ĉ:ffl</ĉ: ß/9ffi2:)2+8à

108 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๙ บริเวณวัดปู่เถร (พ.ศ. ๒๕๔๘) ยังมีเพียงศาลหลวงปู่เถรเป็นหลัก พื้นที่ รอบข้างยังเป็นที่ลุ่มรกร้าง สิ่งก่อสร้างยังไม่มีมาก ภาพที่ ๑๐ ภายในศาลปู่เถรประดิษฐานรูปวาดและรูปปั้นปู่เถร ซึ่งเชื่อว่าเป็นนายทหาร  ของสมเด็จพระเจ้าตากสินที่มาตั้งอยู่ที่วัดแห่งนี้และมีนิมิตกับพระสงฆ์ที่ธุดงค์มา จ�ำพรรษาที่วัดร้างนี้เป็นครั้งแรกๆ

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 109 ภาพที่ ๑๑ ศาลเจ้าที่ที่มี “ปลัดขิก” ขนาดใหญ่และวัตถุศักดิ์สิทธิ์หลากหลายในวัด ปู่เถร

110 วัดร้างในบางกอก ก- ĉ:/Fffi*2+@# /9ffi#A ĄDff+ų2:)2+8ųffl8D ĊųFก&+8Dff+E3 ĉ!=M D# đ!/9ffifi=L)=):5* ĉ:! Ċ5*G!2)9*5*@ *: +:/&@fi 0ffl/++1fi=L VVųVX :ก3-9ก:! Dĉ! D015< ก+8D"?M5 E-8(:!8ffi<!D$: ffl9M5*A ĉ"!D2 Ċ! fi:-5-9ffifi=LD?L5)+83/ ĉ:-5":&+)E-8-5":+8):ffi ?5 -9ffi)8*) ก:+&"3-9ก:!fi=L/9ffi#A ĄDff+5: ĉ/*กQ:3!ffi5:*@D2 Ċ!fi:-5 -9ffiffl:D3!=*/3+?5-9ffi)8*)Hffi Ċ/ ĉ:D# đ!-5@ffi-9ffifi=LDก ĉ:ff>2)9*5*@ *: ffiĊ/* 2ĉ/!fflQ:!:!5&9!2@+<*8 E!ĉ!5!/ĉ:D#đ!H#D&?L5ก:+2+Ċ:2<fi < 59!5" ++)":#+8ก:+2Q:3+9"ก:+D Ċ:):' ă ē!'A/9ffi+ Ċ:E3 ĉ!=MG!2)9* 3-9 Fffi*ก:+G3 Ċ2)DffiK&+8D Ċ:ffl:ก2<!$A Ċfi+D# đ!/=+"@+@15:/% ď Ē !"@+=D Ċ:):)=2 ĉ/!Dก=L*/ Ċ5 G3 ĊDก<ffi/:)09กffi<P2<fi <Pfi=L- ĉ/-8D)<ffi)<Hffi Ċ ˆาพที่ µ¶ ก้อนอิฐแล˜เษˆาชน˜ดินเ„ามีลายกดปร˜ทับ เข้าใpว่าเป็นของสมัย อย €ยา พบเรี่ยรายบนพื้นดินในวัดปูÍเถร พ ¶¹¸¼

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 111 ภาพที่ ๑๓ กองอิฐด้านหลังศาลหลวงปู่เถร ที่พระภิกษุในวัดปู่เถรกล่าวว่าขุดขึ้นมา จากดินภายในวัด

112 วัดร้างในบางกอก วัดกระดังงา อาการหนักสุดเพราะเหลือĐต่ชื่อ +:*:!5 น. ณ ปากน�้า G! &Ŵ0Ŵ VYUW +8"@/ ĉ:*9&5)=! ffiQ:?L55/9ffiก+8ffi9:Hffi Ċfi9MJ fi=Lก-:*D# đ!E$ ĉ!ffi<! ß+:"D+=*"à H# D2=*3)ffiE- Ċ/UT E$!fi=Lก+@Dfi&7 "9"Dก ĉ:J 5* ĉ:! Ċ5*"9"fi=LfiQ:>M! G! &Ŵ0Ŵ VXXY 2)9*+9ก:-fi=L Y /9ffiก+8ffi9:กKffAก+8"@/ ĉ:D# đ!/9ffi+ Ċ: E- Ċ/UU )=fflQ:E3! ĉfi=Lffl9M5*A ĉ+83/ ĉ:/9ffiQ:#:ก9"/9ffi)8ก5กfi:% ď Ēfi<0Gffl Ċ 5-5":+8):ffiD ĉ!ก9! -5":+8):ffi!=M Ů(:&fi=L UXů D#đ! -52Q:92:*3!>Lfi=LE*ก:กE) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:Dffi<)fi=LE"-D# đ!-5 9ก&+8 ffl:)-Q:-5!=M&"/9ffi/:5:+:)F"+:fl)=5:*@Dก ĉ:Eก ĉffl9MEffl ĉ2)9* 5*@ *:3-:*ffl ĉ53-:*/9ffi /9ffi59ก@-: Ů+Ċ:ů fi=L)=3-9ก:!2)9*ffl Ċ!5*@ *: กKffl9M5*Aĉ+<)%ďĒ-5!=MDĉ!ก9! ก:+2Q:+/2?"3:/9ffiก+8ffi9:D)?L5 &Ŵ0Ŵ VYX\ &""+<D/flfi=L D*D# đ!/9ffiก+8ffi9: >L*9)=!" ĉ=MHffi Ċ/ ĉ:5*A ĉff9ffi:ก/9ffiQ:#:D&=* Ċ:) -Q:AD-KกJ 55กH#fi:fi<0ffl8/9!fflกD-Kก! Ċ5* >LกK)=" Ċ:!D+?5!$A Ċ!D Ċ:H# ffl9Mfi9"5*A ĉ +/)fi9Mก-:*D# đ!+ ĉ52/!H#!3)ffi Ů(:&fi=L UYů :กก:+ &Affi@*ก9"$A Ċ2A5:*@>LD Ċ:):5:09*5*A ĉG!"+<D/flffi9ก- ĉ:/H) ĉ! Ċ5*ก/ ĉ: XT #ā):E-Ċ/ ก- ĉ:// ĉ:H) ĉD*&"D3K!+ ĉ5+5*GffiJ fi=L" ĉ/ ĉ:)=2<Lก ĉ52+ Ċ:E) ĊEffl ĉ D015<D01#A! Effl ĉ)=2(:&D# đ!# Ą:+กE-8fi Ċ5+ ĉ52/!):ffl9MEffl ĉ2)9*!9M! E-Ċ/ >H) ĉ5:2?" Ċ!3-9ก:!GffiJ 5/9ffiก+8ffi9:Hffi Ċ):กก/ ĉ:!=M !5ก :ก"+<D/flfi=Lffl9M5/9ffi /9ffiก+8ffi9:>D3-?5D&=*?L5D+=*ก&?M!fi=L/ ĉ:D#- ĉ: ŮE-8" Ċ:!D+?5! D+?5ก2/!ů >Lffl ĉ5H#G!5!:ffl5:D#-=L*!E#-H#ffl:)ก:+G Ċ:!&?M!fi=L Eff"!=M Dĉ! ก-:*D# đ!@)!9ffi2++ ก:+"9!fi>กff>fi=Lffl9M:ก/:)fi+Q: 5!G!fi Ċ5ff<L!D5:H/ Ċ>D# đ!D+?L5fi=LQ:D# đ!ก ĉ5!3-9ก:!5/9ffiก+8 ffi9:83:*H#+<J !H)ĉD3-?5E)ĊEfflĉ?L5G3Ċ"5กก9!HffiĊ

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 113 ภาพที่ ๑๔ แผนที่กรุงเทพฯ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๔๕ สมัยรัชกาลที่ ๕ เขียนที่ตั้งของ วัดกระดังงาไว้ชัดเจนบนคลองบางระมาดเส้นบนอยู่ระหว่างวัดจ�ำปากับวัดมะกอก ซ�้ำยังระบุด้วยว่า “ร้าง” แล้วในขณะนั้น ที่มา : กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรม แผนที่ทหาร, ๒๕๓๐). ภาพที่ ๑๕ พื้นที่ที่เคยเป็นวัดกระดังงา อยู่ถัดจากวัดจ�ำปาออกมาทางตะวันตกไม่ไกล ไม่เหลืออะไรที่เคยบ่งได้ว่าเป็นวัดมาก่อน เพราะถูกเปลี่ยนแปลงจากการท�ำสวนและ สร้างบ้านเรือน มีเพียงความทรงจ�ำของคนเก่าแก่ที่ยังพอบอกได้ว่าบริเวณนี้เคยเป็น วัดมาก่อน (พ.ศ. ๒๕๔๘) 

114 วัดร้างในบางกอก Đม้เปŦนวัดร้าง Đต่หลักãานเก่ากว่ากรุงเทพĂ ที่รุกคืบเข้ามาทีหลัง /9ffi+ Ċ:fi9M W E3 ĉ!=M E) Ċ/ ĉ: Ċ5)A-3-9ก:!8H) ĉ9ffiD!D&+:8 :ก5::+ff:/+/9fflff@+/)H#ff>0<-#/9fflff@&/ก&+8&@fi +A# 2ffA#Dffi=* č H) ĉ3-D3-?55*A ĉE- Ċ/กKffl:) fflQ:E3! ĉfi=Lffl9M5/9ffifi=L2:):+ff+8"@Hffi Ċ59!)= /:)29)&9! čก9"D2 Ċ!fi:-Q:!QM:-Q:-5E-83-9ก:!D-KกJ !Ċ5*J fi=L*9 &53-D3-?5G3 ĊD3K! Dĉ! D015< D01(:!8ffi<!D$: กKfiQ:G3 Ċ2+@#Hffi Ċ/ ĉ: /9ffiD3- ĉ:!=M)=5:*@+ ĉ/)2)9*ก9!G!+:/2)9*5*@ *:ffl5!ก-:ff>#-:* #+8):fl&@fi 0ffl/++1fi=L VUųVW -): ":/9ffi5:)=ก:+G Ċ:!ffl ĉ5 D!?L5):!ff>2)9*+9ffl!Fก2<!fi+ č Effl ĉกK+ก+ Ċ:-H#ก ĉ5!3! Ċ:2)9*+9ก:- fi=L Y E$!fi=LfiQ:>M!G!2)9*!9M!*?!*9!/ ĉ:D# đ!/9ffi+ Ċ:H#E- Ċ/ E-8fi=LH) ĉ+8"@ ff>D-*D&+:8+Ċ:H#!H)ĉ+AĊ9กก9!E-Ċ/กK)= D)?L5&<:+fl::ก2<Lfi=Lก- ĉ:/): 5:ก- ĉ:/Hffi Ċ/ ĉ:&?M!fi=Lffl9MEffl ĉE*ก -5":+8):ffi2:*"! Ů-5"Ċ:!Hfi+ů E-8-5":+8):ffi2:*-ĉ: D# đ!@)!fi=Lก+8:*ffl9/ก9! ĉ5! Ċ:9ffiD! D&+:829DกfflHffi Ċ:ก/9ffifi=Lffl9M D+=*ffl<ffi<ffiก9! ?5 /9ffiQ:#: /9ffiก+8ffi9: Ů+Ċ:ů /9ffi)8ก5ก /9ffiF& <P "!-5":+8):ffi E-8/9ffiFกF& <P+:) Ů+Ċ:ů 5*A ĉ9L!93/8"!&?M!fi=L ก-: Fffi*)=D2 Ċ!fi:-5":+8):ffiE-8-5":&+)D# đ!Eก!3-9ก +83/ ĉ:-5fi9M25กK)=-5-9ffiD-Kก! Ċ5*D?L5)ff>ก9! 2 ĉ/!fi=Lff9ffi:ก /9ffi#A ĄDff+55กH#fi:ffl8/9!fflกกKH) ĉ&"+ ĉ5+5*5/9ffiGffiJ 5=ก E2ffi/ĉ: "+<D/fl!=M5:D# đ!@)!fi:% ď Ēffl8/9!fflก2@ffifi=L*:*55ก)::กE) ĉ!QM: 5Ċ5)":ก5กffl+":+8):ffių":&+) >!9"D# đ!2 ĉ/! ß:*5"à 5 ":ก5ก):EfflĉF"+:flกKD#đ!HffiĊ Ů(:&fi=L UZů # ď@"9!5:fl:"+<D/fl2/!:!D)?5* ĉ:!ffl-<L9!59!D# đ!fi=Lffl9M/9ffi D3- ĉ:!=M)=-9ก1fl8ffl+ก9! Ċ:)5* ĉ:2@ffi9M/ ?53)A ĉ" Ċ:!9ffi2++fi=L2+ Ċ:ffl:) ก:+*:*ffl9/5@)!D)?5fi=Lffl Ċ5ก:+fi=L5*A ĉ5:09*):ก>M! Hffi ĊEfi+ก>) $@ffiF$- ĉ>M!ffl:)25% ď Ēff!!3-:*2:*fi=Lffl9ffi$ ĉ:ก-:* ĉ:!2/!Dก ĉ: Ů(:& fi=L U[ů ก9"2 ĉ/!fi=LD# đ!&?M!fi=L5!@+9ก1 č?5*9)=-Q:-5E-8E)กH) Ċfi=LD+<L))=

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 115 ภาพที่ ๑๖ ภาพถ่ายจากดาวเทียมชี้ต�ำแหน่งของวัดร้างทั้งสามคือ วัดโคกโพธิ์ราม วัด ปู่เถร และวัดกระดังงา ตั้งอยู่ในระยะทางเท่าๆ กัน แสดงถึงการกระจายตัวของชุมชน ในเขตปลายแดนของบางกอกออกมา ซึ่งหลักฐานบ่งว่าอาจเก่าถึงสมัยอยุธยาด้วย ที่มา : ปรับปรุงจาก Google Earth ภาพที่ ๑๗ ย่านเกษตรกรรมของกรุงเทพฯ แถบตลิ่งชัน ก�ำลังถูกชุมชนเมืองสมัยใหม่ ที่ขยายตัวรุกคืบเข้ามาเรื่อยๆ (ระหว่างคลองบางน้อยและคลองบางเชือกหนัง มกราคม  ๒๕๕๘) 

116 วัดร้างในบางกอก ก:+9ffiEffl ĉG3 Ċ5*A ĉG!"++*:ก:05 ßffl-:ffi!QM:à * Ċ5!*@3-:*E3 ĉ D&?L5ffl5"2!5!9M!ก-:$A Ċ ßF3*3:5ffi=fflà E-8)=กQ:-9?M52A -9ก1fl8 25E""G!&?M!fi=LDffi=*/ก9!28fi Ċ5!/:)D# đ! ß:*5"à fi=LDก<ffi>M!2)9* #ď@"9!E""Dffi=*/ก9"E3ĉ5?L!J  8ffi=3+?5H)ĉ 3: /9ffi+Ċ:D3-ĉ:!=M8ffA fiQ:G3Ċ -:*D#đ! fi+9&*: +fi:/9! ++)E-8#ď:G! :+D+=*!+AĊD =L*/ 9"/:) D#đ! ß": 5 à fi=L!": 5 fi@ /9!!=MfflĊ5*Ċ5! -9"):9"ĉ:* 5ffi=ffl5ffl!D5 -9"H#5*ĉ:@Ċ)ĉ:): /ĉ:fi=LD#đ!5*Aĉ

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 117 เชิงอรรถ ๑  ประยูร อุลุชาะ, ศิลปกรรมในบางกอก (พระนคร : ม.ป.ท., ๒๕๑๔), น. ๘๑-๑๐๗.๒ วิชดา ทองแดง และ ศรัณย ์ ทองปาน, ชุมทางตลิ่งชัน (กรุงเทพฯ : เมืองโบราณ, ๒๕๕๕), น. ๒๔๓.๓ เรื่องเดียวกัน. ๔ จารึก วิไลแก้ว, แหล่งเตาเผาบ้านบางปูน (กรุงเทพฯ : กองโบราณคดี กรมศิลปากร, ๒๕๓๑), น. ๖๑.๕ วิชดา ทองแดง และ ศรัณย ์ ทองปาน, ชุมทางตลิ่งชัน, น. ๒๔๖- ๒๔๗.๖  สัมภาษณ ์ พระภิกษุลูกวัด วัดตะเข ้ (วัดปู Ąเถร-โคกพระเถร) แขวงบาง ระมาด เขตตลิ่งชัน กรุงเทพมหานคร วันที่ ๑๗ พฤศจิกายน ๒๕๕๖๗ วิชดา ทองแดง และ ศรัณย์ ทองปาน, ชุมทางตลิ่งชัน, น. ๒๔๗.๘ ประยูร อุลุชาะ, ศิลปกรรมในบางกอก (พระนคร : ๒๕๑๔), น. ๘๙. ๙ วิชดา ทองแดง และ ศรัณย์ ทองปาน, ชุมทางตลิ่งชัน, น. ๒๔๗.๑๐ ประยูร อุลุชาะ, ศิลปกรรมในบางกอก (พระนคร : ๒๕๑๔), น. ๘๙.๑๑ กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ทหาร, ๒๕๓๐), แผนที่แผ่นที่ ๓.

วัดใหม่เชิงเลน วั|รӚoี¬~ูiสรӚojž­§“‰Ò วัดใหม่เชิงเลน

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 119 )=/9ffi3-:*E3 ĉfi=L)=?L5>M!ffl Ċ!ffi Ċ/*Q:/ĉ: ß/9ffiG3) ĉà fi=L@ Ċ!D*ก9! Dĉ! /9ffiG3) ĉ&<D+!fi+ č /9ffiG3) ĉ5)ffl+2 /9ffiG3) ĉfi5D2! /9ffiG3) ĉ*:*!@ Ċ* /9ffiG3) ĉ*:*E# ą! 7-7 fi=LD# đ!ffi9!=M! ĉ:8D# đ!D&+:8/9ffi!9M!2+ Ċ:5*A ĉG!fi=L fi=LD*)=/9ffiffl9M5*A ĉE- Ċ/ 3+?5D# đ!/9ffifi=L2+ Ċ:>M!"!&?M!fi=Lfi=L"@กD"<ก>M! > D+=*กก9!ffl:)(:1:#:ก/ ĉ:/9ffi ßG3)ĉà G!fl8fi=L/9ffi ßG3)ĉà ":E3 ĉ)= 5:*@!9"+ Ċ5*# ā!ก-:*D# đ!Dก ĉ:3+?5fi<M+ Ċ:H#E- Ċ/กK*9D+=*กก9!ffi Ċ/*/:) D*<!/ĉ: ß/9ffiG3)ĉà ffl-5ffiก:-5*Aĉ5*ĉ:!9M!D5 ที่ลุ่มบนðัŧงĐม่น�้าเก่า E) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:2:*Dffi<)fi=L5 Ċ5)F Ċ"+<D/fl":ก5ก3+?5ก+@Dfi&7 D)?L5)=ก:+@ffi-9ffiffl+55ffi!*:*ก-:*D# đ!E) ĉ!QM:H#E- Ċ/กK3ffiE" -ก-:*D#đ!-5U  ĉ/3!>LD+=*ก/ ĉ: ß-59ก&+8à >LH3-$ ĉ:!* ĉ:! ffl-<L9!ų":ก5ก! Ċ5* Ů(:&fi=L Uů ก:+fi=LE) ĉ!QM:ffl?M!D<!E"-!9M!fiQ:G3Ċ Dก<ffiE$ ĉ!ffi<!5ก55ก):D# đ!fi=L-@ ĉ)fflQL:25':ก% ď ĒHffi Ċก-:*D# đ!fi=Lffl9Mff<L!:! @)!HffiĊ ":E3ĉ*9)=2(:&ก>L&?M!ffi<!?5 )=!QM:E-8ffl8ก5!95*Aĉ):ก "+<D/fl-59ก&+8!=M829DกfflD3K!HffiĊ/ĉ:fi:%ďĒffl8/9!55ก8*9 D# đ!&?M!fi=L+ก+ Ċ:E-8-@ ĉ)fflQL:DĊ:H#:ก%ďĒ-5):ก D# đ!D&+:8&?M!ffi<! ffl+!9M!Dก<ffi:กE) ĉ!QM:Dffi<)fi=L3ffiE"D Ċ:):>*9)=-9ก1fl8D# đ!&?M!F-! 5 ĉ5!!@ ĉ)E-8)=!QM:9 >Efi"H) ĉ#+:ก+ ĉ5+5*5@)!+<)% ď Ē-5 fi=L8)=/9ffi/:5:+:)ffl9M5*A ĉ Effl ĉ/9ffiF"+:flD3- ĉ:!9M!8ffl9M5*A ĉ->กD Ċ:H#):ก Dĉ! /9ffi)8-< /9ffiH*fi<0 >L! ĉ:8ffl9M5*A ĉ"!:*5"% ď ĒE) ĉ!QM:DĊ:&+8*: ):EfflĉDffi<) "!&?M!fi=L-@ ĉ)+<)-59ก&+8!=MD5 Hffi Ċ)=/9ffiE3 ĉ3!>Lfi=L! ĉ:8ffAก 2+ Ċ:>M!E-8G Ċ:!D# đ!+8*8D/-:29M!J G!5ffi=fflก ĉ5!8ffAกfi<M+ Ċ:H# E-8 HffiĊ+9"ก:+'ăē!'A):D#đ!/9ffi5=ก+9MG!2)9*#ď@"9! ?5 /9ffiG3)ĉD<D-! fi=Lffl9M5/9ffiG3) ĉD<D-!#+:กG!E$!fi=Lก+@Dfi&7 fi=L9ffi&<)& č G!ĉ/+:/ &Ŵ0Ŵ VXXTųVX[X 5*A ĉ+<)-59ก&+8% ď Ēffl8/9!55ก

120 วัดร้างในบางกอก ff9ffi:ก#:ก-5":+8):ffi-):fi:Gffl ĊD*?M5ก9"/9ffiD+H+% ď Ēffl+ Ċ:) H)ĉHก-V #ď@"9!?5&?M!fi=LE/":@!0+= Dffl":ก5ก!Ċ5* Ů(:&fi=L Vů (:&ffĉ:*:กffi:/Dfi=*) Ů(:&fi=L Wů E2ffiG3ĊD3K!/ĉ:5:fl:"+<D/fl /9ffi!9M!!5ก:กfi:fi<0ffl8/9!fflกfi=Lffl<ffiE!/-59ก&+8E- Ċ/ &?M!fi=L 2 ĉ/!5?L!D# đ!fi=L-@ ĉ)fflQL:!QM:9E-8D# đ!2/!3):ก$-H) Ċ>L)=" Ċ:!D+?5!ffl9M5*A ĉ #+8#+:* E2ffiff>(A)<#+8Dfi0fi=LDก<ffi:กก:+ffl?M!D<!5E!/E) ĉ!QM:Dกĉ: ffi9fi=LHffi Ċก- ĉ:/): fi:fi<0D3!?55/9ffi*9)=E!/-5D-KกJ D+=*ก/ ĉ: ß-5D<D-!à fi=L- Ċ:*-Q:ก+8Fffi@ffiffl+ffi<LD&?L59ก!QM:DĊ:H#GĊG!2/! ffiĊ:!G! Ů(:&fi=L Xů ˆาพที่ µ คลองชักพร˜บริเวณวัดเรไร…ØÛงตรงข้ามกับที่ตั้งของวัดใหม่เชิงเลน ซึ่งเป็น แนวแม่น±้าอ้อมเก่า ขอบตลิ่งนั้นงอกออกมาเพรา˜แม่น±้าตื้นเขินลงหลังpากการข ดลัด แม่น±้าที่บางกอกในสมัยอย €ยา สังเกตได้ว่ามีความแคบpนไม่เหลือร่องรอยแม่น±้าอยู่ เลย

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 121 ภาพที่ ๒ แผนที่กรุงเทพฯ ฉบับ พิมพ์ พ.ศ. ๒๔๗๔ ระบุที่ตั้งของ วัดใหม่เชิงเลนอยู่บนฝั่งตะวันออก ของคลองชักพระ ตรงข้ามกับวัด เรไร ที่มา : กรมแผนที่ทหาร, แผนที่ กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ทหาร, ๒๕๓๐). ภาพที่ ๓ ภาพถ่ายจากดาวเทียมแสดงต�ำแหน่งที่ตั้งของวัดใหม่เชิงเลน (วัดป่าเชิงเลน) สังเกตเห็นภูมิประเทศเป็นที่ลุ่มและสวนซึ่งเกิดจากการตื้นเขินของแม่น�้ำเจ้าพระยา สายเก่ามาเป็นคลองชักพระ ที่มา : ปรับปรุงจาก Google Earth

122 วัดร้างในบางกอก สร้างขĉ้นเมื่อไหร่? ไม่มีใครรู้ :กก:+ Ċ!/ Ċ:D5ก2:+G!# ď@"9! *9H) ĉ&"#+8/9ffl<ก:+2+ Ċ:5 /9ffiE3 ĉ!=M/ ĉ:2+ Ċ:>M!D)?L5Gffi Effl ĉffi9fi=LHffi Ċก- ĉ:/E- Ċ// ĉ:G!E$!fi=Lก+@Dfi&7 fi=L9ffi&<)& č ĉ/+:/ &Ŵ0Ŵ VXXTųVXYT Ůffl+ก9"2)9*+9ก:-fi=L Yů !9M! #+:ก?L5 /9ffiG3)ĉD<D-! ffl+ก9!ก9""+<D/flfi=LD# đ!/9ffi#Ą:D<D-! fi@ก/9!!=M E-8*9H) ĉ+8"@/ ĉ:D# đ!/9ffi+ Ċ:D ĉ!Dffi=*/ก9"/9ffi5?L!fi=L5*A ĉFffi*+5" >ก- ĉ:/Hffi Ċ/ ĉ:/9ffi!=M)=5*A ĉE- Ċ/G! ĉ/2)9*+9ก:-fi=L Y G!fl8fi=LH) ĉ#+:ก ?L5/9ffi!=MG!fiQ:D!=*"fflQ:!:!&+85:+:)>LD Ċ:&+8*:/<<ffl/0 č/@<Hก+ D2!:"ffi=ก+8fi+/ ++)ก:+Hffi ĊD+=*"D+=*>M!G!2)9*+9ก:-fi=L YW >! ĉ: 8)=2ff:!8D# đ!/9ffi+:1+ č!:ffiD-KกJ fi=L2+ Ċ:ก9!>M!G!fi Ċ5ff<L!Fffi*)<Hffi Ċ ˆาพที่ ¸ ทางเดินเลียบคลองเชิงเลนเข้าสู่บริเวณวัดใหม่เชิงเลน ยามน±้าลงp˜เห«น ÄเลนÅ ที่พื้นคลองชัดเpน

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 123 ff/:*>M!D#đ!&+85:+:)3-/ffi9Dĉ!/9ffiG!-8E/กDffi=*/ก9!3-:*E3ĉ 2 ĉ/! Ċ5)A-:กD/K"Hffl č5/9ffi# Ą:D<D-! (www.watpachoeng lane.com) G3 Ċ Ċ5)A-fi=L! ĉ:2!GDก=L*/ก9"/:)D# đ!):5/9ffiE3 ĉ!=MD)?L5 Hffi Ċ+9"ก:+#<29+fl č>M!G3) ĉD)?L5+:/ &Ŵ0Ŵ VYWV /ĉ:!Dĉ:!EกĉG! Eff"!9M!*9Q:Hffi Ċ/ ĉ:D)?L5ffl!Dก<ffi):กKD3K!/9ffiG!2(:&+ก+ Ċ:D2=*E- Ċ/ E-8 ! ĉ:8)=5:*@Dก<! X 9L/!>M!H# >29!!<1:!Hffi Ċ/ ĉ: /9ffiE3 ĉ!=M)=5*A ĉE- Ċ/ G!2)9*+9ก:-fi=L Y E-8fi<M+ Ċ:H#G! ĉ/Gffi ĉ/3!>L+83/ ĉ:+:/3-9 &Ŵ0Ŵ VXYT -):!ff> &Ŵ0Ŵ VYWV fi=Lก-9"):ffl9MD#đ!/9ffi>M!G3)ĉX Ċ5)A-:กD/K"Hffl č5fi:/9ffiD ĉ!ก9!Hffi Ċก- ĉ:/ffl ĉ5):/ ĉ: E+กD+<L) D)?L5)=ก:+2Q:+/&"/9ffiE3 ĉ!=M#+:ก3-9ก:!D&=*5@F"2ff!:ffiD-Kก fi=LD3-?5:!E-8$!9&9fi-:* )=Dffi=* č U 5 č5*A ĉ+<)!QM:>L8#+:กffl ĉ5 D)?L5!QM:G!-5-ffi- E-8)=&+8&@fi +A# W 5 č>LffAก-9กffl9ffiD0=*+H# fi9M3)ffi Effl ĉD)?L5Hffi ĊD+<L)-)?5#<29+fl č/9ffi!9M!)=$A Ċ!Q:D5:D0=*+&+8&@fi +A# ):G3 Ċ>Lffl ĉ5ffl<ffiก9!&5ffi=ก9"5 č&+8>Hffi Ċ ĉ5)E)>M! &+ Ċ5)ก9"&9!: &?M!fi=L+5"/9ffiG3 Ċก-:*D# đ!2ff:!#<"9ffl< ++)E-8)=&+82 čQ:&++1: 5=ก+9Mffl9MEffl ĉDffi?5!ก@)(:&9! č &Ŵ0Ŵ VYWW D#đ!fflĊ!):Y ร่องรอย Đละหลักãานของ “วัดใหม่” /9ffiG3) ĉD<D-! :กก:+2Q:+/ffl9MEffl ĉD)?L5 &Ŵ0Ŵ VYX[ &?M!fi=L Fffi*+5"/9ffi*9D# đ!fi=L-@ ĉ)fflQL:)=!QM:9D# đ!">!:ffiG3 ĉ Ů(:&fi=L Yů ก:+ D Ċ:ff>ffl Ċ5-9ffiD-:8fi:ffl+5ก5*:กff!!+92!<fi/0 č5* W[ DĊ: ):$ ĉ:!fi:/9ffiD&-/<# ď22!: Fffi*5:09*# ą:*D-KกJ D# đ!D+?L5"5กfi: !ก+8fi9Lff>28&:!H) Ċfi=Lfi5ffi Ċ:)">G3 ĉD Ċ:):ff>"+<D/fl/9ffifi=L#+9"#+@ G3 Ċ5*A ĉG!2(:&+ ĉ)+?L! &+ Ċ5)# ą:*Eก82-9ก:ก3<!Eก+!<ffl/ ĉ: ß/9ffi# Ą:D< D-!à >L$2)ก9!+83/ ĉ:?L5G3) ĉfi=LffAก2ff:#!:G3 Ċ/9ffi!=MD# đ! ß/9ffi# Ą:à ก9" ?L5Dffi<) ?5 ßD<D-!à Ů(:&fi=L Zů 5::+#+8 :!5/9ffi?55@F"2ff!:ffiD-Kก Ů(:&fi=L [ů ffl9M5*A ĉ "!ffi5!- Ċ:*Dก:8fi=L#A&?M!5<"-K5ก 5@F"2ff!=M39!3! Ċ:H#fi:fi<0ffl8/9!

124 วัดร้างในบางกอก 55ก ก:+"A+fl8G!# ď@"9!5fi:/9ffi*9:ก:!E-8$!9ก ĉ55<Dffl=M*J fi:% ď Ēfi<0D3!?5H/ ĊD# đ!3-9ก:! Ů(:&fi=L \ů E-8)=ก:+#A&?M!ffi Ċ/*3<!5 ĉ5! ก9"2+Ċ:5::+Fff-@)H/ĊD&?L5GĊD#đ!fi=L#+8ก5"0:2!ก< 2 ĉ/!5&+8&@fi +A##+8 :!>L! ĉ:82+ Ċ:>M!G3) ĉ!:ffiG3 ĉ #+8ffi<1:!G!3 Ċ5ก+8ก&+ Ċ5)ก9"&+8&@fi +A#!:ffi* ĉ5) W 5č fi=L Ċ!&"(:*G!/9ffiE-8Hffi Ċ+9"ก:+"A+fl85*A ĉG!2(:&-+9ก# Āffifi55* ĉ: 2)"A+fl č Ů(:&fi=L ]ů 3-9ก:!Dfi ĉ:fi=Lก- ĉ:/):!=MH) ĉ)=+A#E""0<-#ก++) fi=L&58 ĉ/*กQ:3!ffi5:*@2)9*5/9ffiE3 ĉ!=MHffi Ċ G!fl8fi=L:กก:+2Q:+/ !9M!)=G"D2):!:ffiD-KกQ:!/!3!>Lfi=LffAก!Q:):ffl9MH/Ċ+5"5@F"2ff D?L5/ĉ:D#đ! G"D2):Dffi<)5/9ffiE3 ĉ!=Mfi=LHffi Ċ Ċ!&":กก:+#<29+fl č D# đ!3-9ก:! 2Q:9G!ก:+" ĉ"5กff>+8*8D/-:fi=L)=ก:+ก ĉ52+ Ċ:/9ffiG3) ĉD<D-!Hffi Ċ ˆาพที่ ¹ บึงใหu่ด้านหลังวัดใหม่เชิงเลน น่าp˜เกิดpากการที่เคยเป็นแนวแม่น±้า เp้าพร˜ยาเก่ามาก่อน

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 125 ภาพที่ ๖ ป้าย “วัดป่าเชิงเลน” ในปัจจุบัน

126 วัดร้างในบางกอก ภาพที่ ๗ อุโบสถของวัดใหม่เชิงเลน ปัจจุบันถูกบูรณะโดยสร้างหลังคาครอบและ ปูพื้นหินอ่อน แต่ยังคงสภาพของผนังอาคารเก่าไว้เป็นหลักฐานให้เห็นด้วย ภาพที่ ๘ แนวผนังฝั่งทิศเหนือของอุโบสถวัดใหม่เชิงเลนที่เหลืออยู่

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 127 ภาพที่ ๙ พระพุทธรูปประธาน (ใหม่) ของวัดป่าเชิงเลน สังเกตเห็นพระพุทธรูปขนาด  เล็ก ๓ องค์ด้านหน้าซึ่งคงเป็นพระพุทธรูปเดิมที่พบภายในวัดและพระเศียรหายไป ภายหลังมีผู้น�ำมาคืนให้

128 วัดร้างในบางกอก 5* ĉ: ĉ5! Ċ:9ffiD! G"D2):ffi9ก- ĉ:/&"5*A ĉQ:!/! X G" # ďก5*A ĉffi Ċ:!3! Ċ:5@F"2ff U G" fi=L)@)ffi Ċ:!3-95@F"2ff)@)-8G"E-8ffAก!Q:H#/:H/ ĊF!ffl Ċ!F& <P Ċ:5@F"2ff5=ก U G" D# đ!G"D2):!:ffiD-Kก2A#+8):fl YT )Ŵ +/) Dffi?5*fi=L# ďก 2-9ก:ก3<!Q:&/ก3<!Eก+!<ffl H)ĉ3!:):ก :!D2):2-9ก -:*D2 Ċ!2=LD3-=L*)!)D# ā*ก#A!D+=*ก9! )=D2 Ċ!Eff"ก-:D2): #+8ffi9" -:*ffi5ก2=Lก-="fi=L*5ffiE-85กD2): 2 ĉ/!ก+83!กD2):25 Ċ:ffl/9ffi5! >M!):D#đ!)/ffifflĉ5*5ffiffiĊ/*-:*G"H)ĊE""%+9L Ů(:&fi=L UTů D2):E""!=M?5E""fi=L น. ณ ปากน�้า 3+?55::+* čปร8ยAร อุลุ า8 D+=*กffl:)(:1:5fi ĉ:!/ ĉ: ßD2):F3-àZ >L)=5:*@G!+:/2)9* +9ก:-fi=L XųY E-8Hffi Ċ&"5*A ĉffl:)/9ffi/:5:+:)fi=L)=#+8/9ffl<ก:+2+ Ċ:3+?5  ĉ5)G!2)9*!9M!D2=*D# đ!2 ĉ/!G3 ĉ G"D2):fi=L&"!=M>D# đ!&*:!/9fflff@ 3-9ก:!fi=L ĉ/**?!*9! ĉ/D/-:ก:+2+ Ċ: Ů3+?5#<29+fl čG!5ffi=fflů 5 /9ffiG3) ĉD<D-!/ ĉ:fflก5*A ĉG! ĉ/+9ก:-fi=L XųY 3+?5#+8):flffl9MEffl ĉ &Ŵ0Ŵ VW]W !ff>ก ĉ5! ĉ/ &Ŵ0Ŵ VXXT fi=LE$!fi=Lก+@Dfi&7 G!2)9* !9M!+8"@/ĉ:)=/9ffi!=M>M!E-Ċ/ 5=ก#+8ก:+3!>L ?L5 ß/9ffiG3) ĉD<D-!à *9ffl5ก*QM:/ ĉ:/9ffiE3 ĉ!=M 2+ Ċ:>M!G3) ĉ ŮG!2)9*+9ก:-fi=L XųYů fi ĉ:)ก-:/9ffi/:5:+:)F"+:fl fi=LE/ffi- Ċ5)G!5:fl:"+<D/flDffi=*/ก9! H) ĉ/ ĉ:8D# đ!/9ffiH*fi<0 /9ffi)8-< /9ffiD+H+ /9ffi ĉ:D3-Kก >L- Ċ/!)=3-9ก:!Dก ĉ:Eก ĉffl9MEffl ĉG!+:/2)9*5*@ *: -):ff>ffl5!ffl Ċ!ก+@+9ffl!Fก2<!fi+ č E-8fi=Lffl9M5/9ffi>L5*A ĉ+<)-59ก &+8G!2 ĉ/!fi=LD# đ!&?M!ffi<!Dก<ffiG3) ĉ:กก:+ffl?M!D<!55ก)::กE!/% ď Ē E) ĉ!QM:5 Ċ5)Dก ĉ:(:*3-9:กfi=L)=ก:+@ffi-5-9ffi":ก5กG!2)9*5*@ *: -):!:!):กE-Ċ/ กKD# đ! Ċ5)A-2!Dfi0ffi Ċ:!(A)<0:2ffl+ čfi=L ĉ/*5 <":* ก:+2+ Ċ:/9ffiE3 ĉ!=MG!(:*3-9:กก:+D#-=L*!E#-fi: +fl=/<fi*:5 29!% ď ĒE) ĉ!QM:fi=Lก-:*):D# đ!fi=L-@ ĉ)fflQL: DfflK)H#ffi Ċ/*F-!D-!!ก-:*): D#đ!?L5fi=LD+=*กก9!ffl:)-9ก1fl8fi=Lffl9M/9ffi/ĉ: ßD<D-!à *9)=/9ffi5=กE3 ĉfi=L?L5D+=*ก- Ċ:*ก9!?5 ß/9ffiD<D-!à 3+?5/9ffi ffl=!D-! fi=Lffl9M5*A ĉ"+<D/fl#:ก-5F5 ĉ5 ĉ:3+?5-5AD)?55ก+@Dfi&7

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 129 ภาพที่ ๑๐ ใบเสมาของวัดใหม่เชิงเลน เป็น “เสมาโหล” ราวสมัยรัชกาลที่ ๔-๕ คือ หลักฐานไม่กี่ชิ้นที่ช่วยยืนยันอายุการสร้างวัดใหม่เชิงเลน

130 วัดร้างในบางกอก fi:%ďĒGfflĊ D# đ!ffi Ċ/*2(:&(A)<#+8Dfi0fi=Lffl9MD# đ!ffi<!F-!- Ċ:*ก9! +/)fi9M*9D*)=ffl-:ffi Ċ:/9ffiD+=*กก9!/ ĉ: ßffl-:ffiD<D-!à Effl ĉ/9ffiE3 ĉ!=M ffAก"A+fl8>M!G3) ĉG!2)9*+9ก:-fi=L U Fffi*ก+)&+8+:/9"/+2ff:!&<)@ Ů/93-9ů E-Ċ/D#-=L*!?L5D#đ! ß/9ffi"&<ffl+&<)@/+/<3:+à[ ):!fi@ก/9!!=M เมื่อ “วัดใหม่” ถูกทิ้งให้ร้างĐล้วสร้างใหม่ /9ffiG3) ĉD<D-!ffAกfi<M+ Ċ:H#G! ĉ/3-9 &Ŵ0Ŵ VXYT D!?L5 :กE$!fi=Lก+@Dfi&7 fi=L9ffi&<)& čG!+8*8!9M!*9+8"@/ ĉ:2ff:!8D# đ!/9ffi 5*A ĉ D)?L5ffiA:ก Ċ5)A-ffl ĉ:J E- Ċ/*9H) ĉfi+:"2:D3ffl@5ก:++ Ċ:H# 5: D#đ!H#HffiĊ V ก+fl= ?5ก+fl=E+ก /9ffi!=M:ffi$A Ċ5@#ff9)( č#+8ก5"ก9"D# đ! &?M!fi=Lfi=L#+82"# ď3::ก!QM:fi ĉ/)D&+:8D# đ!fi=L-@ ĉ)fflQL:fiQ:G3ĊD2!:2!8G! /9ffiQ:+@ffiD2?L5)2(:&H) ĉ2:):+ffG Ċ:!Hffi Ċ28ffi/ก E-8ffi Ċ/*/:)fi=LD# đ! /9ffi!:ffiD-Kก &+82 č)=5*A ĉD&=*H) ĉก=L+A# !D)?L5/9ffi+ ĉ/F+*5* ĉ:fi=L2@ffi >E*ก*Ċ:*H#Q:&++1:*9/9ffi5?L!J !fi<M+Ċ:H#G!fi=L2@ffi 5=กก+fl=?5 /9ffiE3 ĉ!=M2+ Ċ:*9H) ĉfi9!D2+K2<M!กKffAก#- ĉ5*fi<MH/ Ċ D!?L5ffi Ċ/*2:D3ffl@Dffi=*/ก9!ก9" Ċ5E+ก?5&?M!fi=LD# đ!fi=L-@ ĉ)):ก!:! ก ĉ52+ Ċ:H) ĉ#+82"/:)2Q:D+K Effl ĉ5* ĉ:H+กKffl:) ก:+&"?L5/9ffi!=MG! E$!fi=LกK! ĉ:8D# đ!H#Hffi Ċ/ ĉ:/9ffiG3) ĉD<D-!)=ก:+2+ Ċ:E- Ċ/D2+K&+ Ċ5) 2ff:#!:>M!D#đ!/9ffi G!fl8fi=LĊ5)A-5fi:/9ffiก-ĉ://ĉ:!Dกĉ:EกĉG!*ĉ:! !9M!*9ffiQ:ก9!H) ĉHffi Ċ/ ĉ:fi<M+ Ċ:ก9!):ffl9MEffl ĉD)?L5H3+ ĉ 5:D#đ!D&+:8 /9ffi!=M)=5:*@ก:+G Ċ:!29M!):ก 5=กfi9M*9H) ĉ)=D5ก2:+3+?5ffl9/"@-GffiJ fi=LDก=L*/Ċ5ก9"/9ffi!=MFffi*ffl+ /:)fi+Q:Dก=L*/ก9"/9ffi!=M>2A3:*2?"Ċ! H) ĉHffi ĊE) ĊQ:"5กD- ĉ:กKffl:) E- Ċ/!):ffAก Ċ!&"G! &Ŵ0Ŵ VYWV >Hffi Ċ D+<L)#+9"#+@!)=2(:&D# đ!/9ffi>M!):5=ก+9M3!>L Fffi*+:*-8D5=*ffiG! ก:+' ă ē!'A/9ffiG3) ĉD<D-!!=M)=ก- ĉ:/H/ ĊFffi*-8D5=*ffiG! Ċ5)A-2:+2!Dfi0?5 D/K"Hfflč5fi:/9ffi >!9"/ ĉ: ß/9ffiG3) ĉD<D-!à D# đ!/9ffi+ Ċ:fi=L)=)<ffl<ก:+G Ċ:!fi=L! ĉ:2!G ?5Dffi<)D# đ!/9ffifi=L2+ Ċ:>M!G3) ĉE- Ċ/ffAกfi<MG3 Ċ+ก+ Ċ:H#9L/+8*8D/-:3!>L

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 131 กĉ5!8ffAก#+9"#+@G3Ċก-9"):D#đ!/9ffi ßG3)ĉà 5=ก+9M #ď@"9!/9ffiG3)ĉD<D-!ffA D#-=L*!?L5D+=* D#đ! ß/9ffi#Ą: D<D-!à 52Q:!9 2:*/<#ď22!: ++):! ffiĊ/*&?M!fi=Lfi=L+ĉ)+?L! D=*"29ffi 3ĉ:H -: /:)D+< E)Ċ8ffl9M5*AĉG!&?M!fi=LD ?5" -: @)!D)?5ß": 5 à5 +@Dfi&ฯfi:%ďĒ !"@+=

132 วัดร้างในบางกอก เชิงอรรถ ๑  สุจิตต ์ วงษ์เทศ, กรุงเทพฯ มาจากไหน? (กรุงเทพฯ : ดรีม แคชเชอร์, ๒๕๕๕), น. ๓๓.๒ กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ทหาร, ๒๕๓๐), แผนที่แผ่นที่ ๓-๕.๓ เจ ้าพระยาวิชิตวงษ ์วุฒิไกร, ต�านานพระอารามแลท�าเนียบสมณศักดิP, พิมพ ์ครั้งที่ ๒ ที่ระลึก พระสมุหวรคณิสสรสิทธิการ (สิงห ์ไชย สิริวณBโณ) ๕ ธันวาคม ๒๕๔๓ (กรุงเทพฯ : วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม, ๒๕๔๓), น. ๒๓- ๕๑.๔ www.watpachoenglane.com. ๕ เรื่องเดียวกัน. ๖  ศรันย ์ ทองปาน. ßส�ารวจวัดในเขตแม ่น�้าอ้อม นนทบุรี,à เมืองโบราณ ๒๓, ๓ (กรกาคม-กันยายน ๒๕๔๐) : ๓๐.๗ กองวรรณคดีและประวัติศาสตร ์ กรมศิลปากร, ศิลปวัฒนธรรมไทย เล ่มที่ ๔ วัดส�าคัญ กรุงรัตนโกสินทร ์ (กรุงเทพฯ : กรมศิลปากร, ๒๕๒๕), น.  ๒๓๔.

วัดสุวรรณคีรี วั|รӚo‚เสӁšoสšยเiҚ วัดสุวรรณคีรี

134 วัดร้างในบางกอก 3:กD5ĉ*?L5/9ffi?L5 ß2@/++fl=+=à !3-:*fiĊ5ff<L!5:@Ċ!D*E-8 +A Ċ9ก/ ĉ:D# đ!/9ffi2Q:95@)!ffl!D5 H) ĉ/ ĉ:8D# đ!/9ffi2@/++fl=+=fi=L5*A ĉ fi:% ď Ē39/D:EffiD)?5Dก ĉ:2-: 3+?5ff Ċ:G!ก+@Dfi&7 $A Ċfi=L5*A ĉEff"* ĉ:! #ĀĒ!Dก-Ċ:ų2:*GfflĊ ŮDffi<)ů ffl Ċ5D*Hffi Ċ*<!?L5/9ffi2@/++fl=+=fi=L)=?L5Dffi<)/ ĉ: /9ffi=MD3-Kก ffl9M5*A ĉ+<)-5":ก5ก! Ċ5*ffl+fi:E*ก-59ก&+8 >L)= :!0<-#ก++)ffi:)G3ĉFfflffl:)E""ĉ:ก+@+9ffl!Fก2<!fi+č Effl ĉ/9ffi2@/++fl=+=fi=LกQ:-98ก- ĉ:/ff>G!fl8!=M 3):*ff>/9ffiE3 ĉ 3!>Lfi=L# ď@"9!H) ĉ)=!+A Ċ9ก?L5+<D2=*E- Ċ/ D&+:8Hffi ĊffAกfi<M+ Ċ:):!:! H)ĉfflQL:ก/ĉ: YT #āD#đ!5*ĉ:!Ċ5* เส้นทางโบราณย่านเก่าĐก่ของบางกอก  ล�าน�้าที่กลายเปŦนล�าคลอง ก:+ Ċ!3:/9ffiE3 ĉ!=MD+<L):ก Ċ529Dกffl:กE$!fi=Lก+@Dfi&7 "9" fi=L&<)& čDก ĉ:J 59!D# đ!@)-9G!ก:+2?"3:/9ffi+ Ċ:G!":ก5ก Dĉ! E$!fi=L G! &Ŵ0Ŵ VXYW *9)=+8"@fflQ:E3! ĉ/9ffiE3 ĉ3!>L>LG!E$!fi=L# ď@"9!H) ĉ)= 5*AĉE-Ċ/?L5 /9ffi2@/++fl=+="ĉ"5กHffiĊ/ĉ:ffl9M5*Aĉ+<)%ďĒffl8/9!fflก5-5 9ก&+8GfflĊ/9ffiA3:2/++č 3+?5/9ffi0:-:2=L3!Ċ:-):H)ĉHก-U Ů(:&fi=L Uů ffl Ċ5ก- ĉ:/fi"fi/!29ก!<ffi/ ĉ: -59ก&+8 Ů(:&fi=L Vů !=MEfi Ċ +<?5 E!/E) ĉ!QM:D Ċ:&+8*:Dffi<)fi=LD*H3-:กffl+D<28&:!2)DffiK &+8#ĀĒ!Dก-Ċ:DĊ:-5":ก5ก!Ċ5* F Ċ>M!H#E- Ċ//ก-fi:Gffl Ċ $ĉ:! 2Q:!9ก:!Dfflffl-<L9! -5":+8):ffi ":&+) ":D?5ก3!9 ": E/ก !):ff>/9ffiA3:2/++ č E- Ċ/ffl=F Ċก-9"H#fi:ffl8/9!fflก$ ĉ:!/9ffi !/-!+ffi<0 /9ffi#:ก!QM:(:1=D+< ffl-:ffi&-A":*=LD+?5 D+<&:2! č 55ก2A ĉE) ĉ!QM:G3 ĉ5=ก+9M Ċ:/9ffiก9-*:fl)<ffl+ E!/E) ĉ!QM:fi=L5 Ċ5)F ĊHก-!=M D# đ!2:D3ffl@G3 Ċ+:2Q:!9กก+@0+=5*@ *:52)DffiK&+8H*+:: fflĊ5 ):@ffi-9ffiD&?L5* ĉ!+8*8ก:+)!:)+83/ ĉ:#:ก5 ĉ:/fi8D-ก9"&+8!+ 0+=5*@ *:G!+:/ &Ŵ0Ŵ VT\\

ประภัสสร์ ชูวิเชียร 135 ภาพที่ ๑ แผนที่กรุงเทพฯ ฉบับพิมพ์ พ.ศ. ๒๔๕๓ มีชื่อของวัดสุวรรณคีรีตั้งอยู่ริม คลองชักพระฝั่งตะวันตกใต้วัดคูหาสวรรค์ลงมา แต่ปัจจุบันไม่มีวัดนี้ปรากฏอยู่แล้ว  ที่มา : กรมแผนที่ทหาร, แผนที่กรุงเทพฯ พ.ศ. ๒๔๓๑-๒๔๗๔ (กรุงเทพฯ : กรมแผนที่ ทหาร, ๒๕๓๐). ภาพที่ ๒ คลองชักพระบริเวณใกล้วัดคูหาสวรรค์ มีชุมชนหนาแน่นสองฝั่ง ในขณะที่ คลองซึ่งเคยเป็นแม่น�้ำเจ้าพระยาสายเก่าหดแคบเข้ามามากจนไม่เหลือเค้าของล�ำน�้ำ ใหญ่