หนังสือรางวัลการวิจัยแห่งชาติ2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

ที่�่เกิิดจากปััจจััยภายในและภายนอกประเทศว่่าเหมืือนหรืือ • ช่่วงที่่� 5 คืือช่่วงสถาปััตยกรรมสมััยใหม่่ช่่วงที่่� 2
แตกต่่างกัันอย่่างไร (1926-1945) ตรงกัับปีแี รกของรัชั สมัยั โชวะของญี่่�ปุ่่�นจนถึึง
สิ้้�นสุุดสงครามโลกครั้�งที่่� 2 และรััชสมััยพระบาทสมเด็็จ
3. เพื่่�อเข้้าใจการสร้้างอััตลัักษณ์์ทางสถาปััตยกรรม พระปกเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว (1925-1935) ต่่อรััชสมััยพระบาท
ของทั้�ง 2 ประเทศ ที่่�เกิิดจากความขััดแย้้งในการรัับ สมเด็็จพระปรเมนทรมหาอานัันทมหิิดล (1935-1946)
วััฒนธรรมใหม่่และความต้้องการรัักษามรดกวััฒนธรรมเก่่า ของไทย
ศึึกษาการสร้้างสมดุุลของความขััดแย้้งผ่่านการสร้้างสรรค์์
สถาปััตยกรรม 2 แนวทางคืือ สมััยใหม่่และชาติินิิยมหรืือ
อนุุรัักษ์น์ ิยิ ม

5. ระยะเวลาที่่�ทำำการวิิจัยั
2 ปีี ตั้�งแต่่เดืือนกรกฎาคม พ.ศ. 2558 ถึึงเดืือน
กรกฎาคม พ.ศ. 2560

6. สรุุปผลการวิิจััย เมื่่�อเปรีียบเทีียบงานของทั้�ง 2 ประเทศแล้้วจะเห็็น
สถาปััตยกรรมยุุคสมััยใหม่่ของญี่�่ปุ่่�นและสยามคืือ ได้้ว่่าสถาปััตยกรรมของญี่�่ปุ่่�นนั้้�นพััฒนาไปไกลกว่่ามากทั้ �ง
ภาพสะท้อ้ นอุดุ มคติิแห่ง่ ยุคุ สมัยั ของชาติทิั้�ง 2 ในการสร้า้ ง ด้้านแนวคิิดและคุุณภาพ งานสากลนิิยมสมััยใหม่่ของญี่�่ปุ่่�น
ความเจริิญรุ่�งเรืืองและอััตลัักษณ์์ของตนเองในช่่วงเวลาใหม่่ เริ่�มต้น้ มาตั้�งแต่่ทศวรรษ 1920 สถาปนิกิ เหล่่านี้�ใช้้เวลากว่า่
ของประวััติิศาสตร์์โลกที่�่ครอบงำโดยวััฒนธรรมตะวัันตก 2 ทศวรรษในการเรีียนรู้้�ทฤษฎีีและการปฏิิบััติิทั้�งในและ
ตั้�งแต่่ทั้�ง 2 ประเทศถููกบีีบบัังคัับให้้เปิิดประเทศในกลาง นอกประเทศ การศึึกษาค้้นคว้้าสถาปััตยกรรมญี่�่ปุ่่�นทั้้�ง
ศตวรรษที่�่ 19 เจตจำนงที่�่จะเป็็นเอกราชและหลุุดพ้้นจาก ประเภทงานหลวงและงานพื้้�นถิ่่�นตั้้�งแต่่ปลายยุุคเมจิิ ทำให้้
สถานะประเทศชั้้�น 2 ทำให้ท้ั้�ง 2 ประเทศดำเนินิ การพััฒนา พวกเขาเข้า้ ใจสถาปัตั ยกรรมของตนเองลึึกซึ้�งขึ้้�นในเชิงิ ปรัชั ญา
ประเทศด้้านต่่าง ๆ อย่่างต่่อเนื่�่องตามบริิบททางสัังคม จนสามารถนำมาสร้้างเป็็นรููปธรรมใหม่่ที่่�เป็็นสากลได้้
วััฒนธรรมของแต่่ละประเทศจะอำนวยให้้ สถาปััตยกรรม นอกจากนี้�การที่ญ่� ี่ป�่ ุ่่�นพัฒั นาประเทศเป็น็ ชาติอิ ุตุ สาหกรรมนั้้�น
เป็็นหลัักฐานและอนุุสาวรีีย์์ของการเปลี่�่ยนแปลงครั้�งสำคััญ ก็็ช่่วยให้้งานก่่อสร้้างอาคารมีีคุุณภาพสููงตามขึ้้�นไปด้้วย
ทางประวััติิศาสตร์์ของทั้�ง 2 ประเทศนี้� แบ่่งเป็็น 5 ช่่วง เมื่อ�่ เปรีียบเทีียบกันั ปัจั จัยั เหล่า่ นี้�เป็น็ สิ่่ง� ที่ป่� ระเทศไทยยังั ไม่ม่ ีี
เวลา ดังั นี้� รููปแบบสถาปััตยกรรมสมัยั ใหม่ข่ องไทยในช่ว่ ง 1930-1940
• ช่่วงแรก ยุุคหน่อ่ อ่่อนของสถาปัตั ยกรรมตะวัันตก เ ป็็ น ก า ร น ำ เข้้ า ข อ ง ส ถ า ปนิิ ก ไ ท ย รุ่่�น ใ หม่่ ที่่� เ พิ่่� ง จ ะ เริ่ � ม มีี
(1850-1868) ประสบการณ์ก์ ารทำงาน ส่่วนเรื่�่องการหาอััตลัักษณ์์นั้้�นไทย
• ช่่วงที่่� 2 ช่ว่ งสถาปััตยกรรมแบบตะวัันตกยุคุ แรก ยังั ไม่เ่ ข้า้ ใจอะไรมากกว่า่ การผลิติ ซ้ำ้ อย่า่ งที่ร�่ ัฐั ไทยจะทำทุกุ ครั้�ง
(ปลายทศวรรษ 1860-1870) หรืือยุุคเปลี่่�ยนผ่่าน ซึ่�่งตรง ในการผลิิตซ้้ำ “ศาลาไทย” เพื่�่อส่่งไปแสดงในงานแสดง
กัั บ รัั ช ส มัั ย เ ม จิิ ใ นญี่�่ ปุ่่�น แ ล ะ รัั ช ก า ล พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็็ จ นิิทรรศการสากลตั้�งแต่่สมััยรััชกาลที่�่ 4 เพราะการศึึกษา
พระจุลุ จอมเกล้า้ เจ้้าอยู่่�หัวั ของสยาม สถาปััตยกรรมไทยอย่่างลึึกซึ้ �งยัังไม่่ได้้เริ่ �มจึึงไม่่ต้้องถามหา
• ช่่วงที่่� 3 คืือช่่วงสถาปััตยกรรมแบบตะวัันตก เรื่่�องการวิิเคราะห์แ์ ละสร้้างสรรค์์
ยุุคปฏิิรููป (ปลายทศวรรษ 1870-1910) ซึ่�่งต่่อเนื่่�องจาก
ช่่วงที่�่ 2 ไปจนสิ้้�นรัชั สมััยของรััชกาลทั้�ง 2 เป็็นยุคุ แห่ง่ การ
เปลี่�ย่ นแปลงคุณุ ภาพของทั้�ง 2 ประเทศ
• ช่่วงที่่� 4 คืือช่่วงสถาปััตยกรรมสมััยใหม่่ช่่วงแรก
(ประมาณ ค.ศ. 1910-1926) ซึ่�่งตรงกัับรััชสมััยไทโชใน
ญี่่�ปุ่่�นและรััชกาลพระบาทสมเด็็จพระมงกุุฎเกล้้าเจ้้าอยู่่�หััว
ของสยาม

200 รางวััลการวิิจััยแห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

ส่่วนในด้้านสถาปััตยกรรมชาติินิิยมก็็เช่่นเดีียวกััน 7. ประโยชน์์ที่่ไ� ด้ร้ ับั จากการวิจิ ัยั
ญี่่�ปุ่่�นศึึกษาประวััติิศาสตร์์สถาปััตยกรรมและเริ่ �มมีีทฤษฎีี 1. ตำราสถาปัตั ยกรรมยุคุ สมัยั ใหม่ข่ องประเทศไทย
ประวััติิศาสตร์์สถาปััตยกรรมชาติินิิยมของตนเองตั้ �งแต่่ (ประมาณ ค.ศ. 1850-1945) (หรืือรััชกาลที่่� 4 ถึึงรััชกาล
ปลายรััชสมััยเมจิิ และพััฒนาการออกแบบเรื่่�อยมาทั้�ง ที่�่ 8) อีีกเล่่มหนึ่�่งที่�่เป็็นการมองภาพตนเองผ่่านการ
ในแบบผลิิตซ้้ำ เช่่น แบบมงกุุฎจัักรพรรดิิและแบบเชิิง เปรีียบเทีียบกัับเพื่่�อนบ้้านทวีีปเอเชีียด้้วยกัันคืือ ญี่�่ปุ่่�น
สััญลัักษณ์์ตามทฤษฎีีสถาปััตยกรรมแบบ “วิิวััฒนาการ” ที่่�พััฒนาประเทศผ่่านความกดดัันจากภายในและภายนอก
ของอิิโตะ ชููตะ สถาปััตยกรรมชาติินิิยมของญี่่�ปุ่่�นจึึงเป็็น ประเทศที่�่คล้า้ ยคลึึงกันั แต่่ในที่�ส่ ุุดพััฒนาไปต่า่ งกันั มาก
ง า น อ อ ก แ บ บ ที่�่ มีี ฐ า นท ฤ ษ ฎีี ส นัั บ ส นุุ น อ ย่่ า ง มั่่� น ค ง 2. ภาพรวมพัฒั นาการออกแบบก่อ่ สร้า้ งสถาปัตั ยกรรม
แต่เ่ มื่อ่� เปรีียบเทีียบกับั ไทยแล้ว้ ต้อ้ งกล่า่ วว่า่ งานสถาปัตั ยกรรม ในประเทศไทยทั้�งแบบสมััยใหม่่ (ตะวัันตก) และแบบ
แนวอนุุรัักษ์์นิิยมของไทยก็็ทำได้้ดีีทีีเดีียว ทั้�งที่�่ไม่่มีี อนุุรัักษนิิยม (ชาติินิิยม) ในช่่วงยุุคสมััยใหม่่ (ประมาณ
ทฤษฎีีเป็็นหลัักเป็็นฐาน สถาปนิิกไทยแนวอนุุรัักษ์์นิิยม ค.ศ. 1850-1945) ที่�่ชััดเจนขึ้้�นผ่่านมุุมมองการวิิเคราะห์์
กลุ่ �มหนึ่่�งสามารถแหวกกรอบจารีีตของการออกแบบมาได้้ เชิงิ เปรีียบเทีียบและการวิพิ ากษ์ว์ ิิจารณ์ท์ ี่�่ตรงไปตรงมา
เป็็นขั้้�น ๆ ตั้�งแต่่ปลายสมััยรััชกาลที่่� 5 งานแบบชาติินิิยม 3. ยกระดัับคุุณภาพวิิชาการประวััติิศาสตร์์
สมบููรณาญาสิิทธิิราชย์์ในสมััยรััชกาลที่�่ 6 แม้้จะไม่่ได้้ สถาปััตยกรรมยุุคสมััยใหม่่ในประเทศไทย (ประมาณ ค.ศ.
ส่่งเสริิมการสร้้างสรรค์์อะไร แต่่ก็็ไม่่ได้้ขััดขวางให้้งาน 1850-1945) ให้้สููงขึ้้�นเมื่่อ� เทีียบกับั ระดัับสากล
แบบไทยสมััยใหม่่เกิิดขึ้้�นในช่่วงทศวรรษ 1930-1940 4. ตอบสนองความรู้้�ประวััติิศาสตร์์สถาปััตยกรรม
ดัังกล่่าวแล้้ว ปรากฏการณ์์นี้�แสดงให้้เห็็นถึึงศัักยภาพ ยุุคสมััยใหม่่ในประเทศไทย (ประมาณ ค.ศ. 1850-1945)
ในการพััฒนาตนเองแบบปััจเจกของสถาปนิิกไทยแนว ให้้กัับผู้�สนใจในหมู่่�นัักศึึกษา นัักวิิชาการ สถาปนิิก และ
อนุุรัักษนิิยมกลุ่ �มนี้ �ที่่�อาศััยการเรีียนรู้้�ร่่วมกัับผู้ �เชี่่�ยวชาญ นัักวิิชาชีีพสาขาอื่่�นที่�่เกี่่�ยวข้้อง ตลอดจนประชาชนทั่่�วไป
ต่่างประเทศตั้�งแต่ป่ ลายสมััยรัชั กาลที่่� 5 ให้ม้ ีีสููงขึ้้�นและกว้า้ งไกลขึ้้�น

รางวััลการวิจิ ัยั แห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565 201

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

8. ศักั ยภาพในการพััฒนาไปสู่�่ การใช้้ประโยชน์์ 10. ข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบายที่่เ� สนอแนะ
ในเชิิงสังั คม และ/หรืือ เชิงิ พาณิิชย์์ ให้้แก่ร่ ัฐั บาล/กระทรวงต่า่ ง ๆ และภาคเอกชน
ในเชิงิ สังั คมมีีศักั ยภาพสูงู ที่จ่� ะนำไปพัฒั นาเป็น็ เครื่อ�่ งมืือ เพื่อ�่ นำำไปใช้ว้ างนโยบาย พัฒั นา หรืือแก้ไ้ ขปัญั หา

บอกเล่่าประวััติิศาสตร์์ยุุคสมััยใหม่่ของไทย โดยเฉพาะเป็็น ภาครััฐ/กระทรวงต่่าง ๆ ควรศึึกษางานวิิจััยนี้�
ตำราเรีียนหรืือสื่�่อการสอนประเภทคลิิปวิิดีีโอสั้้�นหลาย ๆ เพื่่�อให้้เห็็นพััฒาการของไทยในอดีีตและทราบถึึงต้้นตอ
ตอน โดยมีีการเปรีียบเทีียบกัับญี่่�ปุ่่�นในยุุคเดีียวกััน สาเหตุุที่่�ทำให้้ประเทศไทยพััฒนาไปอย่่างเชื่�่องช้้า ขณะ
เดีียวกัันเพื่�่อให้้รู้ �ว่าประเทศไทยมีีสถานที่�่สำคััญหลายแห่่ง
ในเชิงิ พาณิชิ ย์ม์ ีีศักั ยภาพสูงู ในการนำไปทำภาพยนตร์์ ซึ่�่งเป็็นพยานแห่่งการพััฒนาประเทศให้้ทัันสมััยเมื่�่อร้้อยปีี
สารคดีีประวัตั ิศิ าสตร์ส์ มัยั ใหม่ข่ องไทยว่า่ ด้ว้ ยสถาปัตั ยกรรม ที่่�แล้้วและยัังคงอยู่� สมควรจะอนุุรัักษ์์ไว้้ไม่่ให้้ลืืมรากเหง้้า
และสถานที่่�ที่�่เกี่�่ยวข้้องกัับการเปลี่�่ยนแปลงทางการเมืือง ของตนเอง โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งสถานีีรถไฟหััวลำโพงและ
สัังคม-วัฒั นธรรมในแง่ม่ ุมุ ใหม่่ ๆ อาคารของการรถไฟฯ ซึ่่�งขณะนี้�กำลัังสุ่�มเสี่�่ยงต่่อการถููก
รื้�อถอนโดยไม่่มีีใครปกป้้อง
9. การนำำผลงานไปใช้้ประโยชน์ใ์ นมิิติิต่่าง ๆ
 เชิงิ ชุุมชน/สัังคม ภาคเอกชน ควรศึึกษาเพื่อ�่ เข้า้ ใจประเด็น็ เช่น่ เดีียวกับั
 เชิงิ พาณิิชย์์ ภาครัฐั และน่่าจะนำไปทำภาพยนตร์ส์ ารคดีีประวัตั ิศิ าสตร์์
 เชิงิ วิิชาการ ยุคุ แห่ง่ การเปลี่ย�่ นแปลงเป็น็ สมัยั ใหม่ข่ องไทยดังั ที่ก�่ ล่า่ วแล้ว้
 เชิงิ พื้้�นที่่� ข้้างต้น้
เชิิงชุุมชน/สัังคม ใช้้เป็็นสื่่�อเล่่าเรื่�่องราวของอาคาร

สถานที่่�สำคััญในชุุมชนต่่าง ๆ ที่่�เกี่�่ยวข้้องทั้�งกรุุงเทพฯ
และต่่างจัังหวััด ให้้ประชาชนในท้้องถิ่�นทราบความสำคััญ
ของรากเหง้้าที่�่มาของท้้องถิ่�นตนเอง สามารถสร้้างสำนึึก
รักั ถิ่�นฐานบ้า้ นเกิิดของตนเองมากขึ้้�น

เชิิงพาณิิชย์์ ใช้้เป็็นบทสร้้างภาพยนตร์์สารคดีี
ประวััติิศาสตร์์ในช่่วงยุุคแห่่งการเปลี่่�ยนแปลงเป็็นสมััยใหม่่
ของไทยที่เ�่ กี่ย�่ วกับั บ้า้ นเมืืองและสถาปัตั ยกรรมในแง่ม่ ุมุ ใหม่่
โดยการเปรีียบเทีียบกับั ญี่�่ปุ่่�นในยุุคเดีียวกััน

เชิิงวิิชาการ ใช้้เป็็นตำราเรีียนวิิชาประวััติิศาสตร์์
สถาปััตยกรรมสำหรัับนัักศึึกษาสาขาศิิลปะ สถาปััตยกรรม
และประวััติศิ าสตร์ท์ ั่่�วไป

202 รางวััลการวิิจัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

เกียี รติิคุณุ ประกาศ

รางวัลั การวิจิ ัยั แห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิจิ ััย
ประจำำปีงี บประมาณ 2565

รางวััลระดัับดีี

สาขาปรััชญา

เรื่�่อง
การพัฒั นาแผนที่่น� ููนต่ำ��ำ เพื่�อ่ นำำทางคนตาบอดในศููนย์ส์ ่ง่ เสริิมและ

พััฒนาคุณุ ภาพชีวี ิิตคนพิิการภาคตะวัันออกเฉีียงเหนืือ
Development of Bas-relief Map to Guide the Blind at Center of Quality
of Life Improvement for Disabled in the North-eastern Part of Thailand

โดย
ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์น์ ิิธิวิ ดีี ทองป้อ้ ง และ ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์ ดร.สัญั ชัยั สันั ติเิ วส

สำนักั งานการวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ (วช.) ได้พ้ ิจิ ารณาเห็น็ ว่า่ ผลงานวิิจััย เรื่อ่� ง “การพััฒนาแผนที่่น� ููนต่่ำเพื่่อ� นำทาง
คนตาบอดในศููนย์์ส่ง่ เสริมิ และพัฒั นาคุุณภาพชีีวิิตคนพิิการภาคตะวันั ออกเฉียี งเหนืือ” โดย ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์
นิธิ ิวิ ดีี ทองป้้อง และ ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์ ดร.สััญชััย สัันติเิ วส แห่่ง คณะสถาปัตั ยกรรมศาสตร์์ มหาวิิทยาลััย
ขอนแก่น่ เป็น็ ผลงานที่ม่� ีีคุณุ ภาพในระดับั ดีี มีีความชัดั เจน เหมาะสม และมีีประโยชน์์ ผลงานมีีกระบวนการดำเนินิ งาน
การศึึกษา บันั ทึึก วิิเคราะห์ข์ ้อ้ มููล เป็็นระบบทั้�งก่่อนการทดลอง ระหว่่างการทดลอง และการประเมินิ ผลการทดลอง
มีีการให้้ความสำคััญเรื่่�องจริิยธรรมการวิิจััยในมนุุษย์์อย่่างเคร่่งครััด ผลจากการศึึกษาทำให้้ได้้แนวความคิิด
เพื่�่อเป็็นแนวทางในการออกแบบและพััฒนาแผนที่่�นำทางในการเข้้าถึึงอาคารสำหรัับคนตาบอด และคนตาบอด
สามารถเคลื่่อ� นที่�ไ่ ปยัังเป้า้ หมายต่า่ ง ๆ ของอาคารและพื้้�นที่ภ�่ ูมู ิิทััศน์ด์ ้้วยตนเองโดยใช้ห้ ุ่่�นจำลองได้้อย่า่ งปลอดภััย

วช. จึงึ มีมี ติใิ ห้ผ้ ลงานเรื่อ�่ งนี้� ได้ร้ ับั รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำปีงี บประมาณ 2565
รางวััลระดัับดีี สาขาปรััชญา

รางวัลั การวิิจัยั แห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย ประจำำปีีงบประมาณ 2565 203

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

1. ชื่อ่� ผลงานวิจิ ััย ถ้้าสามารถเดิินทางไปยัังสถานที่่�ต่่าง ๆ ได้้ด้้วยตนเอง
ชื่อ�่ ผลงานวิจิ ัยั การพัฒั นาแผนที่น่� ูนู ต่่ำเพื่อ่� นำทางคนตาบอด ซึ่ง�่ ทักั ษะความคุ้้�นเคยกับั สภาพแวดล้อ้ มและการเคลื่อ่� นไหว
ในศููนย์์ส่่งเสริิมและพััฒนาคุุณภาพชีีวิิต เป็็นทัักษะที่่�คนตาบอดสามารถใช้้ทัักษะประสาทสััมผััส
คนพิกิ ารภาคตะวันั ออกเฉีียงเหนืือ การรัับรู้�ที่่�เหลืืออยู่่�ทำความเข้้าใจกัับสภาพแวดล้้อมรอบ ๆ
หััวหน้้าคณะ ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์น์ ิธิ ิิวดีี ทองป้อ้ ง ตัวั และสามารถเคลื่อ่� นไหวไปในสิ่่ง� แวดล้อ้ มนั้้�นได้อ้ ย่า่ งอิสิ ระ
สถานที่่ต� ิดิ ต่อ่ คณะสถาปัตั ยกรรมศาสตร์์ ปลอดภัยั และเป็น็ ไปตามวัตั ถุปุ ระสงค์ท์ ี่ต�่ ้อ้ งการในทุกุ สถานภาพ
มหาวิทิ ยาลััยขอนแก่่น เป็็นหลัักวิิชาในการสร้้างทัักษะ โดยการฝึึกฝนการสร้้าง
โทร. 08 5926 2400 ความคุ้้�นเคยกัับสภาพแวดล้อ้ มของคนตาบอด เช่น่ ในบ้า้ น
E-mail: [email protected] นอกบ้้าน ในโรงเรีียน เป็น็ ต้้น ใช้้การอ้้างอิิงด้ว้ ยบรรยากาศ
ผู้้�ร่่วมวิิจัยั ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์ ดร.สัญั ชััย สันั ติิเวส และสิ่�งแวดล้้อม ได้้แก่่ เสีียงของสิ่�งแวดล้้อม อุุณหภููมิิ
ของแสงแดดช่่วยบ่่งบอกทิิศทาง และประสบการณ์์ โดย
2. ความสำำคััญและที่่ม� าของการวิจิ ััย อาสาสมััครที่่�ไม่่เคยอยู่�ภายในศููนย์์ส่่งเสริิมฯ มาก่่อน
ศููนย์์ส่่งเสริิมและพััฒนาคุุณภาพชีีวิิตคนพิิการ ต้อ้ งใช้เ้ วลาในการทำความเข้้าใจและจดจำตำแหน่่งที่�่สำคััญ
ภาคตะวัันออกเฉีียงเหนืือ เป็็นหน่่วยงานภายใต้้สัังกััด เพื่่�อให้้สามารถนำทางตนเองไปยัังสถานที่่�ต่่าง ๆ ได้้อย่่าง
มูู ล นิิ ธิิ ธ ร ร มิิ ก ช น เ พื่่� อ ค นต า บ อ ด ใ นป ร ะ เ ท ศ ไ ท ย ปลอดภััย โดยไม่่จำเป็็นต้้องมีีผู้้�ช่่วยนำทาง คนตาบอด
ในพระบรมราชููปถััมภ์์ มีีภารกิิจในการฟื้้�นฟููสมรรถภาพให้้ มีีการวางแผนเลืือกเส้้นทาง เป้้าหมาย และการรัับรู้�ที่่�ว่่าง
กัับคนตาบอด โดยฝึึกทัักษะการสร้้างความคุ้้�นเคยกัับ กับั สภาพแวดล้้อมที่�ด่ ีี
สภาพแวดล้้อมและการเดิินทางหรืือการเคลื่่�อนไหว
(O&M: Orientation and Mobility) ซึ่่�งเป็็นวิิชาที่่�ใช้้ การทดสอบขั้ �นต้้นด้้วยหุ่่�นจำลองกระดาษแข็็งและให้้ข้้อเสนอแนะโดย
สอนคนตาบอดให้้สามารถพััฒนาพฤติิกรรมและบุุคลิิกภาพ บุุคลากรของศููนย์์ส่ง่ เสริิมฯ
โดยใช้้การรัับรู้�ที่่�เหลืืออยู่่�นำมาใช้้ช่่วยในการเดิินทางไป
สถานที่ต�่ ่า่ ง ๆ ได้ด้ ้ว้ ยตนเองอย่่างปลอดภััย ศูนู ย์ส์ ่่งเสริมิ ฯ การศึึกษานี้ �สอดคล้้องกัับแผนพััฒนาเศรษฐกิิจและ
ยังั ขาดอุปุ กรณ์ท์ ี่เ�่ ป็น็ แผนที่น�่ ูนู ต่่ำ เพื่อ่� ช่ว่ ยในการเรีียนรู้้�และ สังั คมแห่ง่ ชาติิ ฉบัับที่่� 12 (พ.ศ. 2560-2564) ยุทุ ธศาสตร์์
นำทางคนตาบอดด้้วยการสััมผััส เพื่่�อให้้คนตาบอดที่�่เข้้ามา ที่�่ 2 การสร้า้ งความเป็น็ ธรรมและลดความเหลื่อ่� มล้ำ้ ในสังั คม
รัับการฟื้�้นฟููได้้คุ้้�นเคยกัับสภาพแวดล้้อมของศููนย์์ส่่งเสริิมฯ ส่ง่ เสริมิ และจัดั หาโครงสร้า้ งพื้้�นฐานที่เ่� หมาะสมให้ป้ ระชากร
ได้้ง่่ายขึ้้�น ดัังนั้้�นเพื่�่อให้้แผนที่�่นููนต่่ำหรืือแผนที่�่ต่่างสััมผััส กลุ่�มต่่าง ๆ โดยเฉพาะกลุ่�มผู้�พิกิ าร เพื่่�อให้เ้ ข้า้ ถึึงบริิการและ
(Tactile maps) ดัังกล่่าวมีีความเหมาะสมและสอดคล้้อง โอกาสทางสังั คมได้อ้ ย่า่ งเท่า่ เทีียม มีีประชากรเป็น็ คนตาบอด
กัับเป้้าหมาย จึึงต้้องมีีการศึึกษาให้้มีีรููปแบบที่�่สามารถ ที่�่ได้้รัับคััดเลืือกให้้เป็็นกลุ่ �มตััวอย่่างโดยใช้้วิิธีีเฉพาะเจาะจง
ตอบสนองการใช้้งานของคนตาบอดภายในศููนย์์ส่่งเสริิมฯ ที่่�ได้้มาอยู่ �อาศััยหรืือใช้้สอยพื้้�นที่่�ในศููนย์์ส่่งเสริิมและพััฒนา
เป็น็ กรณีีศึึกษานำร่อ่ งและต่อ่ ยอดเพื่อ�่ เป็น็ แนวทางออกแบบ คุณุ ภาพชีีวิติ คนพิิการภาคตะวัันออกเฉีียงเหนืือ
งานสถาปััตยกรรมที่่�มีีความเหมาะสมแก่่คนตาบอดและ
ทุกุ คน (Universal design) ต่่อไป 3. แหล่่งเงิินทุุนสนับั สนุนุ ในการทำำวิจิ ััย
การรับั รู้้�ภูมู ิทิ ัศั น์แ์ ละทางสัญั จรในงานสถาปัตั ยกรรม กองทุุนสนัับสนุุนการวิิจััยและบริิการวิิชาการ
สามารถตอบสนองต่่อผู้�ใช้้งานที่�่มองเห็็น แต่่คนตาบอด
ซึ่ง�่ มองไม่เ่ ห็็นหรืือมองเห็น็ ได้ล้ ำบากนั้้�น จึึงจำเป็็นต้อ้ งได้ร้ ับั คณะสถาปััตยกรรมศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยขอนแก่่น
การช่่วยเหลืือด้้วยการออกแบบและกำหนดให้้มีีสิ่่�งอำนวย ประจำปีงี บประมาณ 2560
ความสะดวกเพิ่่�มเติิม เช่่น มีีอัักษรเบรลล์์นููนต่่ำบนป้้าย
ราวจัับเพื่่�อชี้้�นำทาง เป็็นต้้น การจััดให้้มีีผู้้�ช่่วยเหลืือ
คอยช่ว่ ยนำทางแก่ค่ นตาบอดเป็น็ สิ่่ง� ที่่�จำเป็น็ แต่ค่ นตาบอด
ส่่วนใหญ่่ที่่�ได้้ฝึึกฝนวิิชาความคุ้้�นเคยกัับสภาพแวดล้้อมและ
การเคลื่่�อนไหวมีีความรู้�สึ กสะดวกและปลอดภััยกว่่า

204 รางวัลั การวิจิ ััยแห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

4. วััตถุปุ ระสงค์์ของการวิิจััย ติิดตััวได้้สะดวก แต่่ตััวอาคารที่่�ถููกย่่อส่่วนลงมามีีขนาดเล็็ก
4.1 ศึึกษาข้้อมููลพฤติิกรรมการใช้้งานและการรัับรู้� จนไม่่สามารถสััมผััสรายละเอีียดได้้ สามารถรัับรู้�ได้้เฉพาะ
เพื่�อ่ เข้า้ ถึึงอาคารของคนตาบอด ตำแหน่ง่ ของอาคาร และไม่่สามารถติิดอักั ษรเบรลล์์
4.2 พััฒนาหุ่่�นจำลองของแผนที่่�นููนต่่ำต้้นแบบ
เพื่่�อใช้้เป็็นเครื่่�องมืือช่่วยนำทางคนตาบอดในการเข้้าถึึง
อาคารภายในบริิเวณศููนย์์ส่่งเสริิมและพััฒนาคุุณภาพชีีวิิต
คนพิิการภาคตะวัันออกเฉีียงเหนืือ
4.3 ประเมิินผลการใช้้งานหุ่่�นจำลองแผนที่�่นููนต่่ำ
ที่่�ถููกพััฒนาขึ้้�นและได้้นำไปใช้้งานกัับกลุ่ �มเป้้าหมายโดยไม่่มีี
ผู้้�ช่่วยนำทาง

5. ระยะเวลาที่่�ทำำการวิิจัยั การใช้หุ้่�นจำลองแผนที่�่นำทางทั้้�ง 3 ขนาด
12 เดืือน
กลุ่ �มตััวอย่่างสามารถรัับรู้ �เส้้นทางสััญจรของอาคาร
6. สรุปุ ผลการวิิจััย ในบริิเวณศููนย์์ส่่งเสริิมฯ ได้้ ทั้�งในรููปแบบของการเดิินทาง
การพััฒนาหุ่่�นจำลองของแผนที่�่นููนต่่ำต้้นแบบ เป็็นเส้้นตรงตามทางสััญจรหลััก ได้้แก่่ ถนน และทางเท้้า
เพื่�่อใช้้เป็็นเครื่่�องมืือช่่วยนำทางคนตาบอดในการเข้้าถึึง แล้้วยัังสามารถเดิินทางแบบตััดผ่่านทางสััญจรหลััก ได้้แก่่
อาคารภายในบริิเวณศููนย์์ส่่งเสริิมและพััฒนาคุุณภาพชีีวิิต การเดิินลััดสนาม การเดิินทางเป็็นแนวทแยงเพื่�่อไปยััง
คนพิิการภาคตะวันั ออกเฉีียงเหนืือ มีีอาสาสมัคั รคนตาบอด อาคารเป้้าหมายโดยตรง และสามารถบอกหรืือชี้้�ตำแหน่่ง
จากศููนย์์ส่่งเสริิมฯ จำนวน 14 คน แบ่่งเป็็น 4 กลุ่�ม ของตนเองในหุ่่�นจำลองได้้อย่่างถููกต้้องโดยไม่่ต้้องมีีผู้้�ช่่วย
ลักั ษณะ ได้้แก่่ คนตาบอดสนิทิ ตั้้�งแต่่กำเนิดิ ที่�เ่ คยอยู่�ภายใน คอยนำทางหรืือช่่วยเหลืือได้้ โดยกลุ่�มตััวอย่่างที่�่ไม่่เคยอยู่�
ศููนย์์ส่่งเสริิมฯ จำนวน 6 คน คนตาบอดสนิิทภายหลัังที่�่ ศููนย์ส์ ่ง่ เสริิมฯ มาก่อ่ นต้อ้ งใช้เ้ วลาในการทำความเข้้าใจและ
เคยอยู่�ภายในศูนู ย์ส์ ่่งเสริิมฯ จำนวน 3 คน คนตาบอดสนิทิ จดจำตำแหน่่งที่่ส� ำคััญเพื่่อ� นำทางตนเองไปยัังสถานที่ต�่ ่า่ ง ๆ
ตั้�งแต่่กำเนิิดที่ไ่� ม่่เคยอยู่�ภายในศูนู ย์์ส่่งเสริิมฯ จำนวน 3 คน ส่ว่ นกลุ่�มตัวั อย่า่ งที่เ�่ คยอยู่่�ศูนู ย์ส์ ่ง่ เสริมิ ฯ มาก่อ่ นเข้า้ ใจได้ง้ ่า่ ย
แ ล ะ ค นต า บ อ ด ส นิิ ท ภ า ย หลัั ง ที่่� ไ ม่่ เ ค ย อ ยู่ � ภ า ย ใ นศูู นย์์ และใช้้เวลาน้้อยกว่า่
ส่ง่ เสริมิ ฯ จำนวน 2 คน การศึึกษาได้้สร้้างหุ่่�นจำลองแผนที่�่
นำทางด้้วยเทคโนโลยีีเครื่่�องพิิมพ์์วััตถุุ 3 มิิติิ โดยขึ้้�นรููป การทดสอบเดินิ ทางด้ว้ ยหุ่่�นจำลองโดยมีีรููปแบบการสััญจรต่า่ งกััน
ความร้้อนด้้วยวััสดุุพอลีีแลคติิคแอซิิด (Polylactic Acid)
หรืือ PLA ซึ่ง�่ เป็น็ พลาสติกิ ที่ผ่� ลิติ จากข้า้ วโพดหรืือมันั สำปะหลังั
จึึงปลอดภัยั ต่อ่ การสร้า้ งชิ้้�นงานและการสัมั ผัสั ในการทดสอบมีี
3 ขนาด ได้้แก่่ หุ่่�นจำลองขนาดมาตราส่่วน 1 : 200
(80 x 60 cm) หุ่่�นจำลองมีีขนาดใหญ่ม่ าก และมีีน้ำ้ หนักั มาก
ต้อ้ งตั้�งวางแบบถาวรไว้ใ้ นบริเิ วณที่ส�่ ำคัญั เช่น่ โถงทางเข้า้ หลักั
บริเิ วณประตูทู างเข้า้ ออก เป็น็ ต้น้ แต่ข่ นาดหุ่่�นจำลองที่ใ�่ หญ่จ่ ึึง
ช่ว่ ยให้ส้ ัมั ผัสั รายละเอีียดของตัวั อาคารต่า่ ง ๆ เพื่อ่� การรับั รู้�ได้้
และติิดตั้้�งตััวอัักษรเบรลล์์ได้้ สามารถใช้้จััดวางแสดงเป็็น
หุ่่�นจำลองของโครงการศูนู ย์ส์ ่ง่ เสริมิ ฯ 1 : 400 (40 x 30 cm)
หุ่่�นจำลองมีีขนาดใหญ่่ แต่่น้้ำหนัักเบา สามารถถืือพกพา
ติิดตััวไปได้้ แต่่ไม่่ค่่อยสะดวกนััก ขนาดตััวอาคารต่่าง ๆ
ที่่�ถููกย่่อส่่วนยัังสามารถสััมผััสรายละเอีียดได้้บ้้าง และ
สามารถติิดตั้้�งตััวอัักษรเบรลล์์ได้้บางส่่วน และ 1 : 750
(25x20 cm) หุ่่�นจำลองมีีขนาดเล็็ก น้้ำหนัักเบา พกพา

รางวััลการวิิจัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิจิ ัยั ประจำำปีงี บประมาณ 2565 205

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

การพััฒนาหุ่่�นจำลองของแผนที่�่นููนต่่ำเพื่่�อใช้้เป็็น 7.2 คนตาบอดสามารถเคลื่อ�่ นที่ไ�่ ปยังั เป้า้ หมายต่า่ ง ๆ
เครื่�อ่ งมืือช่ว่ ยนำทางคนตาบอด ในการเข้้าถึึงอาคารภายใน ของอาคารและพื้้�นที่่�ภููมิิทััศน์์ด้้วยตนเองโดยใช้้หุ่่�นจำลองได้้
บริิเวณศููนย์์ส่่งเสริิมและพััฒนาคุุณภาพชีีวิิตคนพิิการ อย่่างปลอดภััย
ภาคตะวัันออกเฉีียงเหนืือ ในครั้�งนี้�แสดงให้้เห็็นว่่าสามารถ
ใช้้เทคโนโลยีีเครื่่�องพิิมพ์์วััตถุุ 3 มิิติิ มาใช้้ผลิิตหุ่่�นจำลอง 8. ศักั ยภาพในการพัฒั นาไปสู่�่ การใช้ป้ ระโยชน์์
ต้้นแบบได้้ แล้ว้ ยังั สามารถผลิติ ซ้ำ้ ได้้อีีกด้ว้ ย ในเชิิงสังั คม และ/หรืือ เชิิงพาณิชิ ย์์
8.1 ด้้านวิิชาการ เผยแพร่ผ่ ลการวิิจัยั นำเสนอสู่�เวทีี
การใช้เ้ ครื่�องพิมิ พ์ว์ ััตถุุ 3 มิติ ิิ ขึ้น� รูปู ทรงวัตั ถุุทีีละชั้�น
ด้้วยโปรแกรม 3 มิิติิ ในคอมพิวิ เตอร์์ ประชุมุ วิิชาการ และตีีพิมิ พ์์บทความระดับั ชาติิ
8.2 ด้้านสัังคม เป็็นแนวทางในการออกแบบและ
จากการศึึกษานี้� ทำให้้ได้้รัับแนวความคิิดเพื่่�อเป็็น
แนวทางในการออกแบบและพััฒนาแผนที่�่นำทางช่่วย พััฒนาแผนที่่�นำทางในการเข้้าถึึงอาคารสำหรัับคนตาบอด
คนตาบอดเดิินทางเพื่�่อเข้้าถึึงอาคาร โดยอาศััยการใช้้หลััก ให้้สามารถเคลื่�่อนที่�่ไปยัังเป้้าหมายต่่าง ๆ ของอาคารและ
ของ O&M สอดคล้้องกัับหลัักการที่�่สำคััญในการฝึึกทัักษะ พื้้�นที่�ภ่ ููมิิทัศั น์์ด้ว้ ยตนเองโดยใช้ห้ ุ่่�นจำลองได้้อย่า่ งปลอดภััย
ความคุ้้�นเคยกัับสภาพแวดล้้อมและการเคลื่�่อนไหว 3
ประการ คืือ เมื่อ่� สััมผัสั หุ่่�นจำลองทำให้ท้ ราบว่่า “ขณะนี้้�ฉันั 8.3 ด้้านนโยบาย ขยายผลการพััฒนาและผลิิต
อยู่�ที่�่ไหน” เพื่่�อให้้ผู้�พิิการทางสายตาได้้ทราบตำแหน่่งที่�่อยู่� หุ่่�นจำลองแผนที่น�่ ูนู ต่่ำเพื่อ�่ นำทางคนตาบอดในสถานที่ส�่ ำคัญั
ของตนเองในมิติ ิิ โดยจดจำร่อ่ งรอยหรืือทราบความแตกต่า่ ง หรืือพื้้�นที่�่สาธารณะอื่�่น ๆ ในระดัับนโยบายแก่่หน่่วยงานที่่�
ของแต่่ละพื้้�นที่่�ที่่�ตนอยู่่�หรืือเดิินทางไป หรืือเรีียกว่่า เกี่ย�่ วข้อ้ ง
“การค้น้ หาจุดุ จดจำ” จากนั้้�นเมื่อ�่ ต้อ้ งการไปยังั สถานที่อ�่ ื่น่� ๆ
จึึงต้อ้ งวางแผนเพื่อ่� ให้ท้ ราบว่า่ “เป้า้ หมายของฉันั อยู่�ที่ไ�่ หน” 9. การนำำผลงานไปใช้ป้ ระโยชน์ใ์ นมิติ ิติ ่า่ ง ๆ
เพื่่�อเดิินทางไปยัังที่ต�่ ่่าง ๆ ได้้โดยอาศััย “เส้้นแนวขอบทาง”  เชิิงสัังคม เป็็นทางในการออกแบบและพััฒนา
(Shoreline) เป็น็ ขอบหรืือแนวเชิงิ เส้น้ บางส่ว่ นหรืือโดยรอบ
อาคารที่ส่� ามารถใช้ก้ ำหนดให้เ้ ป็น็ เส้น้ นำทางจากที่แ่� ห่ง่ หนึ่ง่� แผนที่�่นำทางในการเข้้าถึึงอาคารสำหรัับคนตาบอดให้้
ไปสู่่�อีีกแห่ง่ หนึ่ง�่ เช่น่ ขอบทางเท้า้ แนวผนังั ราวจับั และอื่น่� ๆ สามารถเคลื่่�อนที่่�ไปยัังเป้้าหมายต่่าง ๆ ของอาคารและ
เป็็นตััวช่่วยในการนำทางตนเอง หรืือเรีียกว่่า “การค้้นหา พื้้�นที่่�ภููมิิทััศน์์ด้้วยตนเองโดยใช้้หุ่่�นจำลองได้้อย่่างปลอดภััย
เส้น้ นำทาง” และ “ฉันั จะไปถึึงเป้า้ หมายได้อ้ ย่า่ งไร” คนตาบอด ในสถานที่�ส่ ำคัญั หรืือพื้้�นที่่�สาธารณะอื่�น่ ๆ ในระดับั นโยบาย
ต้้ อ ง ว า ง แ ผ น ก า ร เ ดิิ นท า ง โ ด ย อ า ศัั ย ก า ร รัั บ รู้ � ที่่� เ หลืื อ อ ยู่ � แก่่หน่่วยงานที่่เ� กี่ย�่ วข้อ้ ง
เพื่อ่� ให้ส้ ามารถไปสู่่�จุดุ หมายได้ด้ ้ว้ ย “ความปลอดภัยั ” ดังั นั้้�น
การออกแบบงานสถาปััตยกรรมโดยคำนึึงถึึง “การเรีียนรู้้� 10. ข้อ้ เสนอแนะเชิงิ นโยบายที่่�เสนอแนะ
ระบบการนำทาง” (Wayfinding) ช่ว่ ยให้ค้ นตาบอดสามารถ ให้แ้ ก่ร่ ััฐบาล/กระทรวงต่่าง ๆ และภาคเอกชน
เคลื่อ่� นที่่ไ� ปยังั เป้้าหมายต่า่ ง ๆ ของอาคารและพื้้�นที่ภ�่ ููมิทิ ัศั น์์ เพื่อ่� นำำไปใช้ว้ างนโยบาย พัฒั นา หรืือแก้ไ้ ขปัญั หา
ด้้วยตนเองโดยใช้้หุ่่�นจำลองได้้อย่่างปลอดภััย ตามแนวคิิด
“จุดุ จำ นำทาง ปลอดภััย” 10.1 ควรส่่งเสริิมให้้มีีการออกแบบและจััดทำหุ่่�น
จำลองแผนที่ส่� ำหรับั คนตาบอดในพื้้�นที่ส�่ าธารณะ และตามบริเิ วณ
7. ประโยชน์ท์ ี่่ไ� ด้ร้ ัับจากการวิิจััย สำคัญั ของเมืือง เพื่�อ่ ให้้เกิดิ การเชื่�อ่ มต่อ่ แผนที่�่ระดับั เมืือง
7.1 ได้แ้ นวความคิดิ เพื่อ�่ เป็น็ แนวทางในการออกแบบ
และพัฒั นาแผนที่น่� ำทางในการเข้า้ ถึึงอาคารสำหรับั คนตาบอด 10.2 หุ่่�นจำลองที่ถ�่ ูกู ทำขึ้้�นจากเครื่อ�่ งพิมิ พ์ว์ ัตั ถุุ 3 มิติ ิิ
ควรมีีความละเอีียดมากกว่่านี้� แต่่ก็็ต้้องใช้้เวลาในการพิิมพ์์
วัตั ถุเุ พื่อ�่ ขึ้้�นรูปู จากเครื่อ่� งพิมิ พ์ว์ ัตั ถุุ 3 มิติ ิิ นานมากขึ้้�นเช่น่ กันั

10.3 การสร้า้ งหุ่่�นจำลองและผังั บริเิ วณจำเป็น็ ต้อ้ งมีี
การดัดั แปลงรูปู ทรงบางส่ว่ น ซึ่ง่� หุ่่�นจำลองที่ไ�่ ด้อ้ าจไม่เ่ หมืือน
รููปทรงอาคารหรืือพื้้�นที่่�จริิงบางส่่วน เพื่�่อให้้เกิิดส่่วนสััมผััส
ที่ป่� ลอดภััย และมีีพื้้�นที่�ใ่ นการติดิ ป้้ายชื่อ่� หรืือคำอธิิบายด้ว้ ย
อัักษรเบรลล์น์ ููนต่่ำ

10.4 มีีการนำอุุปกรณ์์และเครื่่�องมืือเฉพาะทาง
สำหรัับคนตาบอดมาใช้้ประกอบหรืือติิดตั้้�งในหุ่่�นจำลอง
แผนที่�น่ ำทางจะช่่วยให้้การเรีียนรู้้�มีีประสิิทธิิภาพมากขึ้้�น

206 รางวััลการวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิจิ ััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

เกีียรติิคุุณประกาศ

รางวััลการวิิจัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจัยั
ประจำำปีงี บประมาณ 2565

รางวัลั ระดัับดีี

สาขาปรััชญา

เรื่�อ่ ง
การแสดงบทประพันั ธ์์เพลงสำำหรับั เดี่่�ยวเปีียโนจากวรรณคดีีไทย

Music Composition and Performance Project:
Ballades from Thai Literature for Piano Solo

โดย
ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ ดร.รามสููร สีตี ลายััน

สำนัักงานการวิิจััยแห่่งชาติิ (วช.) ได้้พิิจารณาเห็็นว่่าผลงานวิิจััย เรื่�่อง “การแสดงบทประพัันธ์์เพลง
สำหรับั เดี่่ย� วเปียี โนจากวรรณคดีไี ทย” โดย ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ ดร.รามสููร สีตี ลายันั แห่ง่ คณะศิลิ ปกรรมศาสตร์์
จุุฬาลงกรณ์์มหาวิิทยาลััย เป็็นผลงานที่�่มีีคุุณภาพในระดัับดีี มีีความชััดเจน เหมาะสม และมีีประโยชน์์
นัับว่่าเป็็นผลงานวิิจััยด้้านดนตรีีในอีีกแง่่มุุมหนึ่�่ง คืือ มีีความคิิดสร้้างสรรค์์ในการจััดการแสดง การศึึกษาวิิจััยด้้าน
การถ่า่ ยทอดบทเพลงในฐานะนักั แสดง (นักั ดนตรีี) ก่อ่ ให้เ้ กิดิ องค์ค์ วามรู้�ใหม่ท่ ี่เ่� ป็น็ ประโยชน์์ และเป็น็ งานวิจิ ัยั ต้น้ แบบ
ของงานสร้า้ งสรรค์ใ์ นสาขาดนตรีีคลาสสิกิ ร่ว่ มสมัยั นอกจากนั้้�น ยังั มีีการบันั ทึึกเสีียงบทเพลงชุดุ นี้้�พร้อ้ มกับั จัดั พิมิ พ์์
โน้ต้ เพลงและบทวิเิ คราะห์์ เพื่อ่� ใช้เ้ ผยแพร่ป่ ระกอบการจัดั งานเสวนาทางวิชิ าการ การแสดงสด และทางสื่อ�่ ออนไลน์์

วช. จึงึ มีมี ติใิ ห้ผ้ ลงานเรื่อ�่ งนี้� ได้ร้ ับั รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำปีงี บประมาณ 2565
รางวัลั ระดัับดีี สาขาปรััชญา

รางวััลการวิิจัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565 207

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

1. ชื่อ่� ผลงานวิิจััย ชาวรััสเซีีย วลาดิิเมีียร์์ โฮโรวิิทซ์์ ให้้เป็็นผู้้�แสดงบทเพลง
ชื่่�อผลงานวิจิ ััย บทประพัันธ์์เพลงสำหรับั เดี่่�ยวเปียี โน เปีียโนโซนาตาที่่�บาร์์เบอร์์เขีียนขึ้้�นใหม่่ ความสำเร็็จจาก
จากวรรณคดีีไทย การแสดงของโฮโรวิิทซ์์ ได้้ส่่งผลให้้บทเพลงเปีียโนโซนาตา
หััวหน้้าคณะ ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ ดร.รามสููร สีีตลายันั ของบาร์์เบอร์์ กลายเป็็นบทเพลงเปีียโนที่�่ได้้รัับความนิิยม
สถานที่่ต� ิิดต่่อ คณะศิลิ ปกรรมศาสตร์์ อย่่างสูงู สืืบต่่อมาจนถึึงปััจจุบุ ันั
จุุฬาลงกรณ์์มหาวิทิ ยาลััย
โทร. 08 1659 2229 กรณีที ี่่�สอง ซึ่ง�่ เป็็นแนวทางที่ผ�ู่้�วิิจััยต้อ้ งการนำเสนอ
E-mail: [email protected] ในโครงการนี้� คืือนัักแสดงเป็็นผู้้�ติิดต่่อให้้นัักประพัันธ์์เขีียน
เพลงขึ้้�นเพื่�่อให้้ตนออกแสดงโดยเฉพาะ โดยผู้�แสดงจะให้้
2. ความสำำคัญั และที่่�มาของงานวิิจััย โจทย์์หรืือแนวคิิดเพื่่�อเป็็นแนวทาง และผู้้�ประพัันธ์์ก็็เขีียน
ผู้ �วิิจััยมุ่ �งสร้้างงานวิิจััยชิ้้�นนี้้�ขึ้้�นเพื่่�อนำเสนอบทบาท เพลงออกมาโดยคำนึึงถึึงสิ่�งเหล่่านั้้�น บทเพลงลัักษณะนี้�จึ ง
และความสำคััญของนัักแสดง ในการแสดงนั้้�น ผู้�แสดงมีี เปรีียบเสมืือนการผสมผสานระหว่่างอััตลัักษณ์์ของผู้ �แสดง
หน้้าที่่�สำคััญคืือ เป็็นสื่่�อกลางระหว่่างผู้้�ประพัันธ์์และผู้�ชม และผู้้�ประพัันธ์์ ผลงานที่โ�่ ดดเด่น่ ในลัักษณะนี้� เช่น่ เซอร์์เก
ถึึงแม้้ว่่าผู้้�ประพัันธ์์จะเป็็นผู้้�รัังสรรค์์ผลงานขึ้้�น แต่่ศาสตร์์ คูสู เซวิทิ สกีีได้ว้ ่า่ จ้า้ งนักั ประพันั ธ์ช์ าวฮังั กาเรีียนเบลา บาร์ท์ ็อ็ ค
ด้้านศิิลปะการแสดง เช่่น ดนตรีี นาฏศิิลป์์ หรืือการละคร ให้เ้ ขีียนบทเพลง คอนแชร์โ์ ตสำหรับั วงดุรุ ิยิ างค์์ ซึ่ง�่ คูสู เซวิทิ สกีี
ล้ว้ นแต่ต่ ้อ้ งอาศัยั นักั แสดงเป็น็ ผู้้�ถ่า่ ยทอดผลงานนั้้�นไปสู่่�ผู้้�ชม ได้้นำออกแสดงเมื่่�อวัันที่�่ 1 ธัันวาคม ปีี ค.ศ. 1944 กัับ
ประเด็็นนี้้�จึึงทำให้้ดนตรีีแตกต่่างไปจากการสร้้างสรรค์์ วงบอสตััน ซิิมโฟนีี ออร์์เคสตรา และประสบความสำเร็็จ
ด้้านศิิลปะ เช่่น จิิตรกรรม ประติิมากรรม หรืือผลงาน อย่่างสููง บทเพลงนี้�ได้้เป็็นบรรทััดฐานของงานร่่วมสมััย
ประเภทวรรณกรรม ซึ่่�งผู้�ชมสามารถเสพงานได้้โดยตรง สำหรัับวงดุุริิยางค์์ ซึ่่�งความสำเร็็จนี้้�เกิิดขึ้้�นจากความ
ไม่่จำเป็็นต้้องมีีนัักแสดงเป็็นสื่�อ่ กลาง ร่่วมมืือกันั ของผู้้�ประพันั ธ์์และผู้�แสดง
นักั แสดงจึึงมีีบทบาทสำคัญั อย่า่ งยิ่ง� ต่อ่ การสร้า้ งสรรค์์
และเผยแพร่่ผลงานดนตรีี บทเพลงที่ย่�ิ่�งใหญ่อ่ าจไม่ส่ ามารถ ผู้ �วิิจััยซึ่่�งเป็็นนัักเปีียโนชาวไทยที่�่ได้้รัับการศึึกษา
แสดงศัักยภาพและสร้้างความประทัับใจได้้อย่่างเต็็มที่�่ และการฝึกึ ฝนในรูปู แบบของดนตรีีตะวันั ตก มีีความต้อ้ งการ
หากไม่่มีีผู้้�แสดงที่่�มีีความสามารถพอ ทั้�งในด้้านเทคนิิค ที่่�จะแสดงออกถึึงความสามารถ อัตั ลักั ษณ์์ และจิติ วิิญญาณ
การบรรเลง ด้า้ นการตีีความ และด้า้ นการถ่า่ ยทอดจิติ วิญิ ญาณ ของตนเอง ผ่่านทางรููปแบบการแสดงเปีียโน หากผู้�วิิจััย
ที่�่ลึึกซึ้�งของผลงานแต่่ละชิ้้�น นัักแสดงจึึงมีีความรัับผิิดชอบ ทำการฝึึกซ้อ้ มและค้้นคว้า้ ดนตรีีคลาสสิิกตะวัันตก ก็จ็ ะเป็็น
ที่่�สำคััญคืือ การถ่่ายทอดบทเพลงออกมาให้้ใกล้้เคีียงกัับ ผลงานในลัักษณะของการตีีความงานศิิลปะที่�่มีีรากฐาน
ความต้้องการของผู้้�ประพัันธ์์มากที่่�สุุด ในทางกลัับกััน จากวััฒนธรรมต่่างชาติิ ดัังนั้้�นจึึงมีีความจำเป็็นอย่่างยิ่�งที่่�
บุุคลิิกลัักษณะและจิิตวิิญญาณของผู้ �แสดงก็็เป็็นสิ่่�งที่่�ทำให้้ ผู้ � วิิ จัั ย ต้้ อ ง ห า บ ท เ พ ล ง ที่่� มีีลัั ก ษ ณ ะ เ ป็็ นดนตรีี ค ล า ส สิิ ก
การแสดงและการตีีความของนัักดนตรีีแต่่ละคนออกมา ร่่วมสมััยที่�่แต่่งขึ้้�นโดยใช้้หลัักวิิชาทฤษฎีีดนตรีีคลาสสิิก
ไม่่เหมืือนกััน ในการประพัันธ์์บทเพลงคลาสสิิกชิ้้�นสำคััญ มีีความยากและท้้าทายในแง่่เทคนิิคการบรรเลงเปีียโน
หลายบท ผู้้�ประพัันธ์์ทราบล่่วงหน้้าว่่าต้้องการให้้ใครเป็็น แต่่ในขณะเดีียวกัันก็็ถ่่ายทอดเอกลัักษณ์์และจิิตวิิญญาณ
ผู้�แสดง ดัังนั้้�นบุุคลิิกลัักษณะและความสามารถของผู้�แสดง ของความเป็็นไทย จึึงเป็็นที่�่มาของโครงการนี้� ที่�่จะเชิิญ
จึึงมีีอิิทธิิพลอย่่างมากต่่อผลงานชิ้้�นนั้้�น สาเหตุุที่่�ผู้้�ประพัันธ์์ นักั ประพันั ธ์ช์ าวไทยมาแต่ง่ เพลงที่ม�่ ีีจุดุ ประสงค์ต์ ามต้อ้ งการ
ทราบตััวผู้้�แสดงล่ว่ งหน้า้ อาจเกิดิ ได้ส้ องกรณีี ได้แ้ ก่่
กรณีีที่่�หนึ่่�ง ผู้้�ประพัันธ์์มีีโครงการจะประพัันธ์์เพลง
ที่ม่� ีีความยิ่ง� ใหญ่่ จึึงทาบทามนักั แสดงที่ม�่ ีีความสามารถสูงู ให้้
มารับั หน้า้ ที่แ�่ สดงผลงานนั้้�นในรอบปฐมทัศั น์์ เพื่อ่� ให้แ้ น่ใ่ จว่า่
บทเพลงที่�่ตนทุ่่�มเทเขีียนจะได้้รัับการนำเสนอโดยนัักแสดง
ที่ม�่ ีีความสามารถสูงู คู่�ควรกับั ความยิ่ง� ใหญ่ข่ องผลงาน เช่น่ ในปีี
ค.ศ.1949ซึ่ง่� เป็น็ วาระครบรอบ25 ปีขี องสมาคมนักั แต่ง่ เพลง
อเมริิกััน แซมมวล บาร์์เบอร์์ ได้้ทาบทามนัักเปีียโนเอก

208 รางวัลั การวิจิ ัยั แห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

ผู้�วิิจััยเลืือกบทเพลงประเภท “บาลาด” ซึ่่�งจััดเป็็น 4. วััตถุปุ ระสงค์ข์ องการวิจิ ัยั
เพลงประเภทบทเพลงพรรณนา เปรีียบเสมืือนการเล่า่ เรื่�่อง 4.1 เพื่อ�่ สร้า้ งสรรค์ผ์ ลงานการประพันั ธ์เ์ พลงสำหรับั
ที่่�ประกอบไปด้้วยตััวละครและเหตุุการณ์์ต่่าง ๆ บทเพลง เดี่�ย่ วเปีียโน ในรูปู แบบของดนตรีีคลาสสิิกร่ว่ มสมัยั ซึ่�่งได้้รัับ
ประเภทบาลาดเริ่�มได้้รัับความนิิยมในศตวรรษที่�่ 18 เป็็น แรงบัันดาลใจจากวรรณคดีีไทย
บทเพลงที่เ�่ ล่า่ เรื่อ่� ง มีีการร้อ้ งเพลงหรืือการบรรยายประกอบ 4.2 เพื่อ่� นำบทเพลงชุดุ นี้้�มาวิเิ คราะห์ต์ ามหลักั ทฤษฎีี
หรืืออาจเป็็นเพลงบรรเลงที่่�มีีลัักษณะเหมืือนการเล่่าเรื่่�อง ดนตรีีตะวันั ตก ในแง่ม่ ุมุ ของการใช้เ้ สีียงประสาน การพัฒั นา
บรรยายเหตุุการณ์์ ต่่อมาในศตวรรษที่่� 19 บาลาดเป็็นที่�่ ทำนอง สังั คีีตลัักษณ์์ และเทคนิคิ การบรรเลงเปีียโน
รู้�จัักในฐานะเพลงบรรเลงสำหรัับเปีียโน มีีลีีลาเหมืือน 4.3 เพื่อ�่ บัันทึึกเสีียง ผลิติ แผ่่นซีีดีี จััดพิมิ พ์์โน้้ตเพลง
การถ่า่ ยทอดเรื่อ่� งราว นักั ประพันั ธ์ห์ ลายคนเลืือกเขีียนบาลาด พร้อ้ มบทวิเิ คราะห์เ์ พื่่�อเผยแพร่่
เพื่่�อถ่่ายทอดความประทัับใจที่�่มีีต่่อบทกวีีหรืือแนวคิิด 4.4 เพื่อ่� จัดั งานเสวนาทางวิชิ าการและการแสดงสด
บางอย่า่ ง นักั ประพันั ธ์ท์ ี่เ�่ ขีียนบาลาด เช่น่ โยฮันั เนส บรามส์,์ 4.5 เพื่�่อเผยแพร่่ผลงานชุุดนี้้�ทางสื่่อ� ออนไลน์์
เอ็็ดเวิิร์์ด กรีีก, ฟรานซ์์ ลิิสท์์, เกเบรีียล ฟอเร แต่่ผลงาน
บาลาดสำหรัับเปียี โนที่โ่� ดดเด่น่ ที่�ส่ ุุด คืือบทประพัันธ์บ์ าลาด 5. ระยะเวลาที่่�ทำำการวิิจัยั
สำหรัับเดี่�่ยวเปียี โน 4 บท ของเฟรเดริกิ โชแป็็ง คีีตกวีีเอก 2 ปีี 1 เดืือน ตั้�งแต่ว่ ัันที่่� 27 มิถิ ุนุ ายน 2560 ถึึงวัันที่่�
ชาวโปแลนด์์ 26 กรกฏาคม 2562

ผู้ � วิิ จัั ย ต้้ อ ง ก า ร ใ ห้้ ว ง ก า ร ดนตรีี ค ล า ส สิิ ก ร่่ ว ม ส มัั ย 6. สรุุปผลการวิจิ ัยั
ของประเทศไทยมีีผลงานการประพัันธ์์เพลงสำหรัับการ โครงการวิิจััยเรื่�่อง บทประพัันธ์์เพลงสำหรัับ
เดี่่�ยวเปีียโนที่่�มีีมาตรฐานเป็็นที่�่ยอมรัับในระดัับสากล มีีชื่�่อ เดี่ย่� วเปียี โนจากวรรณคดีีไทย ประสบความสำเร็จ็ อย่า่ งดีีเยี่ย�่ ม
บทประพัันธ์์ที่�่สื่่�อความหมายถึึงความยากและความยิ่ �งใหญ่่ ด้ว้ ยความสนับั สนุนุ จากองค์ก์ รต่า่ ง ๆ ที่เ่� ล็ง็ เห็น็ ถึึงความสำคัญั
ของบทเพลง จึึงเลืือกใช้้ชื่่�อบทประพัันธ์์เพลงชุุดนี้้�ว่่า 4 ของการทำงานวิิจััยสร้้างสรรค์์ในรููปแบบของการประพัันธ์์
Ballades from Thai Literature for Piano Solo เพื่อ�่ และการแสดงดนตรีีคลาสสิกิ ร่ว่ มสมัยั ตลอดจนนักั ประพันั ธ์์
สื่่�อสารถึึงลัักษณะของบทประพัันธ์์เพลงสำหรัับเดี่่�ยวเปีียโน ทั้�งสี่ท่� ่า่ นที่ไ�่ ด้ทุ้่�มเทให้ก้ ับั การสร้า้ งผลงานการประพันั ธ์เ์ พลง
ที่่�เขีียนขึ้้�นโดยได้้รัับแรงบัันดาลใจจากวรรณคดีีไทย ลำดัับขั้้�นตอนการทำงานวิิจัยั สามารถสรุุปได้้ดัังนี้�
โดยงานวิิจััยชิ้้�นนี้้�จะนำเสนอในแง่่มุุมของการวิิเคราะห์์และ 6.1 ผู้้�วิิจััยกำหนดหััวข้้อและแนวคิิดของการ
ตีีความบทเพลง ไปจนถึึงการนำเสนอผลงานในรููปแบบของ ประพัันธ์์เพลง ให้้เป็็นเพลงเดี่่�ยวเปีียโนจากวรรณคดีีไทย
การบันั ทึึกเสีียง การจัดั งานเสวนาเชิงิ วิชิ าการและการแสดงสด ใช้้ชื่่�อสากลว่่า “Four Ballades from Thai Literature
for Solo Piano” เพื่อ�่ ให้้มีีความเหมาะสมและเข้า้ ใจได้้ง่า่ ย
บทประพัันธ์์เพลงชุุดนี้้�จะมีีคุุณค่่าอย่่างยิ่ �งต่่อวงการ เมื่่อ� นำเสนอบนเวทีีระดับั นานาชาติิ
ดนตรีีของประเทศไทย เพราะเป็น็ การสร้า้ งสรรค์ว์ รรณกรรม
เปีียโนเพลงไทยที่�่ประพัันธ์์ขึ้้�นในลัักษณะของเพลงคลาสสิิก
ร่ว่ มสมัยั มีีเรื่อ�่ งราวของวรรณคดีีไทยเป็น็ แก่น่ ของบทประพันั ธ์์
มีีความไพเราะ ความน่า่ สนใจ และความท้า้ ทายในด้า้ นเทคนิคิ
การบรรเลง เหมาะสมที่�่จะใช้้ในการแสดงคอนเสิิร์์ต
ทั้�งในประเทศและต่่างประเทศ แต่่ยัังแฝงไว้้ด้้วยเอกลัักษณ์์
และวัฒั นธรรมไทยซึ่ง่� ถ่า่ ยทอดผ่า่ นทางกระบวนการคิดิ วิเิ คราะห์์
ของผู้้�ประพัันธ์์ทั้�งสี่�่ท่่าน ผู้�วิิจััยมีีความมั่่�นใจว่่าบทประพัันธ์์
เพลงชุุดนี้้�จะเป็็นที่่�สนใจของคณาจารย์์ นัักเรีียน นัักศึึกษา
และผู้�ที่�่มีีความสนใจในดนตรีี และจะได้้รัับการเผยแพร่่
ออกไปอย่่างกว้้างขวาง เพื่�่อเป็็นการแสดงออกถึึงศัักยภาพ
ของศิลิ ปิินชาวไทยให้เ้ ป็็นที่ย่� อมรับั ในระดัับนานาชาติิ

3. แหล่่งเงิินทุนุ สนัับสนุุนในการทำำวิจิ ัยั
สำนักั งานการวิิจัยั แห่ง่ ชาติิ (วช.)

รางวััลการวิจิ ััยแห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำำปีงี บประมาณ 2565 209

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

6.2 ผู้้�วิิจััยศึึกษาผลงานของนัักประพัันธ์์เพลง 7.5 ได้เ้ ผยแพร่่ผลงานชุุดนี้้�ทางสื่อ�่ ออนไลน์์
คลาสสิิกร่่วมสมััยชาวไทยหลายท่่าน และเชิิญนัักประพัันธ์์
ที่ม่� ีีความสามารถและผลงานเป็น็ ที่ย�่ อมรับั ในระดับั นานาชาติิ 8. ศัักยภาพในการพัฒั นาไปสู่่�การใช้้ประโยชน์์
สี่่�ท่า่ นมาร่ว่ มโครงการวิิจัยั ในเชิิงสังั คม และ/หรืือ เชิิงพาณิชิ ย์์
ผลงานการประพัันธ์์ชุุดนี้้� และเทปบัันทึึกเสีียง
6.3 ผู้้�วิิจััยอธิิบายให้้ผู้้�ประพัันธ์์รัับทราบถึึงกรอบ
แนวคิดิ ของโครงการวิิจัยั ที่�่ผู้�วิิจััยได้้บรรเลงไว้้ จััดเป็็นสมบััติิทางศิิลปวััฒนธรรมของ
ประเทศไทย ที่่�แสดงออกถึึงศัักยภาพของนัักประพัันธ์์
6.4 ผู้้�ประพันั ธ์ค์ ัดั เลืือกวรรณคดีีไทยเรื่อ�่ งที่ต�่ นชื่น่� ชอบ เพลงและนัักเปีียโนชาวไทยที่�่มีีความสามารถทััดเทีียมกัับ
และนำมาพััฒนาเป็็นบทประพัันธ์์เพลง ศิิลปิินในระดัับนานาชาติิ ผลงานชุุดนี้้�จึึงมีีความเหมาะสม
อย่า่ งยิ่ง� ที่จ่� ะสามารถนำออกแสดงเผยแพร่ใ่ นเวทีีระดับั สากล
6.5 ผู้้�วิิจััยและผู้้�ประพัันธ์์สื่่�อสารและแลกเปลี่่�ยน ทั้�งในรูปู แบบของการแสดงคอนเสิริ ์ต์ หรืือการจัดั นิทิ รรศการ
มุมุ มองในการประพัันธ์์เพลงและการบรรเลง ทางศิิลปวััฒนธรรมที่�่มีีความเกี่่�ยวข้้องกัับประเทศไทย
ทั้ �งในประเทศและต่่างประเทศ
6.6 ผู้้�ป ร ะ พัั นธ์์ ส่่ ง ต้้ น ฉ บัั บ เ พ ล ง ใ ห้้ ผู้ � วิิ จัั ย น ำ ม า
วิิเคราะห์แ์ ละฝึึกซ้้อม 9. การนำำผลงานไปใช้้ประโยชน์์ในมิติ ิติ ่่าง ๆ
สามารถนำผลงานชุุดนี้้�ไปเป็็นงานต้้นแบบของงาน
6.7 ผู้้�วิจิ ัยั จัดั ทำแผ่น่ ซีีดีี โน้ต้ เพลงพร้อ้ มบทวิเิ คราะห์์
และสูจู ิบิ ััตรสำหรัับการแสดงคอนเสิิร์์ต ศิลิ ปกรรมสร้า้ งสรรค์ท์ างดนตรีีคลาสสิกิ ร่ว่ มสมัยั เพื่อ่� รณรงค์์
ให้้คนไทยมีีความภาคภููมิิใจในรากเหง้้าและศิิลปวััฒนธรรม
6.8 การจัดั หาสถานที่ส่� ำหรับั นำเสนอผลงาน อัันทรงคุุณค่่า ซึ่่�งเป็็นองค์์ประกอบที่�่สำคััญอย่่างยิ่�งในการ
6.9 การประชาสัมั พันั ธ์โ์ ครงวิจิ ัยั การผ่า่ นทางสื่อ�่ ต่า่ งๆ พัฒั นาประเทศ
6.10 การนำเสนอผลงานในรูปู แบบของการบรรยาย
ประกอบการแสดง การจัดั งานเสวนาวิชิ าการ การแสดงดนตรีี 10. ข้อ้ เสนอแนะเชิงิ นโยบายที่่เ� สนอแนะ
และการเผยแพร่่ทางสื่�อ่ ออนไลน์์ ให้แ้ ก่ร่ ัฐั บาล/กระทรวงต่่าง ๆ และภาคเอกชน
เพื่อ�่ นำำไปใช้ว้ างนโยบาย พัฒั นา หรืือแก้ไ้ ขปัญั หา
7. ประโยชน์์ที่่ไ� ด้้รัับจากการวิจิ ััย
7.1 เกิิดผลงานการประพัันธ์์เพลงสำหรัับเดี่่�ยว 10.1 เพิ่่ม� ชั่ว� โมงการเรีียนการสอนในหมวดวิชิ าดนตรีี
เปีียโน ในรููปแบบของดนตรีีคลาสสิิกร่่วมสมััย ซึ่่�งได้้รัับ สำหรัับโรงเรีียนในระดัับประถมศึึกษาและมััธยมศึึกษา
แรงบัันดาลใจจากวรรณคดีีไทย ทั่่ว� ประเทศ
7.2 ได้้นำบทเพลงชุุดนี้้�มาวิิเคราะห์์ตามหลัักทฤษฎีี
ดนตรีีตะวันั ตก ในแง่ม่ ุมุ ของการใช้เ้ สีียงประสาน การพัฒั นา 10.2 เพิ่่ม� กองทุนุ สำหรับั ส่ง่ เสริมิ ศิลิ ปิินชาวไทย
ทำนอง สัังคีีตลัักษณ์์ และเทคนิิคการบรรเลงเปีียโน เกิิด 10.3 จัดั สร้า้ งพื้้�นที่ใ�่ นการเผยแพร่ผ่ ลงานทางดนตรีี
องค์ค์ วามรู้�ใหม่ท่ ี่เ่� ป็น็ ประโยชน์แ์ ละเป็น็ งานวิจิ ัยั ต้น้ แบบของ และศิิลปะการแสดง เช่่น โรงละคร หรืือคอนเสิิร์์ตฮอลล์์
งานสร้า้ งสรรค์์ในสาขาดนตรีีคลาสสิิกร่่วมสมัยั ที่�่มีีมาตรฐานระดัับสากล
7.3 ได้้ทำการบัันทึึกเสีียง ผลิิตแผ่่นซีีดีี จััดพิิมพ์์
โน้ต้ เพลงพร้้อมบทวิเิ คราะห์เ์ พื่่�อเผยแพร่่
7.4 ได้จ้ ัดั งานเสวนาทางวิชิ าการและการแสดงสด

210 รางวัลั การวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

เกียี รติคิ ุุณประกาศ

รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจัยั
ประจำำปีีงบประมาณ 2565

รางวััลระดัับดีี

สาขานิิติศิ าสตร์์

เรื่อ�่ ง
สภาพปััญหาและลู่ท�่ างสนับั สนุนุ สิทิ ธิิในการรวมกลุ่่�มบนโลกไซเบอร์์
เพื่อ่� แสดงออกในประเด็็นฐานทรัพั ยากรธรรมชาติแิ ละสิ่่�งแวดล้้อม
The Problems and Prospects on Supporting the Right to Association in
Cyberspace for Expression in the Issues of Natural Resource and Environment

โดย
ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ ดร.ทศพล ทรรศนกุลุ พันั ธ์์

สำนักั งานการวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ (วช.) ได้พ้ ิจิ ารณาเห็น็ ว่า่ ผลงานวิจิ ัยั เรื่อ�่ ง “สภาพปัญั หาและลู่ท่� างสนับั สนุนุ สิทิ ธิิ
ในการรวมกลุ่�มบนโลกไซเบอร์์เพื่่�อแสดงออกในประเด็็นฐานทรััพยากรธรรมชาติิและสิ่ �งแวดล้้อม” โดย
ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ ดร.ทศพล ทรรศนกุุลพัันธ์์ แห่่ง คณะนิติ ิิศาสตร์์ มหาวิทิ ยาลัยั เชียี งใหม่่ เป็น็ งานวิิจัยั ที่ม่� ีี
คุุณภาพดีีและวิิเคราะห์์ประเด็็นที่�่เป็็นปััจจุุบััน โดยมีีข้้อเสนอแนะที่�่เป็็นรููปธรรมและเป็็นประโยชน์์ต่่อการพััฒนา
กฎหมายและนโยบาย ตลอดจนมาตรการต่่าง ๆ ในทางปฏิิบััติิ ซึ่�่งสะท้้อนให้้เห็็นปััญหาปััจจุุบัันในสัังคม โดยมีี
ข้้อเสนอแนะที่่�เป็็นรููปธรรมทั้�งในด้้านนิิติินโยบาย และการปรัับปรุุงกฎหมายที่�่เกี่�่ยวข้้อง เพื่�่อนำไปสู่่�การพััฒนา
กฎหมายและปรับั ใช้ก้ ฎหมายให้เ้ กิดิ ความสมดุุลในทางปฏิิบัตั ิริ ะหว่า่ งการเคารพเสรีีภาพของทุุกฝ่า่ ย และการบังั คัับ
ใช้้กฎหมายให้บ้ รรลุตุ ามเป้้าหมายและวััตถุุประสงค์์

วช. จึงึ มีมี ติใิ ห้ผ้ ลงานเรื่อ�่ งนี้� ได้ร้ ับั รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำปีงี บประมาณ 2565
รางวัลั ระดับั ดีี สาขานิิติศิ าสตร์์

รางวัลั การวิจิ ัยั แห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565 211

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

1. ชื่่�อผลงานวิจิ ััย 4. วััตถุปุ ระสงค์์ของการวิจิ ัยั
ชื่่�อผลงานวิจิ ััย สภาพปัญั หาและลู่่�ทางสนับั สนุนุ สิทิ ธิใิ นการ มุ่�งเน้้นการวิิจัยั และพัฒั นาองค์ค์ วามรู้�เพื่อ�่
รวมกลุ่�มบนโลกไซเบอร์์เพื่�่อแสดงออก 1) สร้้างองค์์ความรู้�เกี่ย่� วกับั นโยบาย กฎหมาย และ
ในประเด็็นฐานทรััพยากรธรรมชาติิและ กลไกเฝ้า้ ระวังั ป้อ้ งกันั และรับั มืือภัยั คุกุ คามต่อ่ การรวมกลุ่�ม
สิ่่ง� แวดล้อ้ ม และแสดงออกของชุุมชนเสมืือนในโลกไซเบอร์์ โดยเฉพาะ
หััวหน้า้ คณะ ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์ ที่่�เกี่่�ยวกัับประเด็็นฐานทรััพยากรธรรมชาติิและสิ่ �งแวดล้้อม
ดร.ทศพล ทรรศนกุุลพันั ธ์์ จากการถอดบทเรีียนกรณีีศึึกษาการตรวจ เฝ้้าระวััง
สถานที่่�ติิดต่อ่ คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิทิ ยาลััยเชีียงใหม่่ แจ้้งเตืือน ช่่วยเหลืือ การละเมิิดสิิทธิิในโลกไซเบอร์์ของ
ต่่างประเทศและภายในรัฐั ไทย
2. ความสำำคัญั และที่่�มาของการวิิจััย 2) สร้้างองค์์ความรู้�เกี่่�ยวกัับกลไกเยีียวยาสิิทธิิ
รััฐไทยมีีกฎหมายที่่�ให้้หลัักประกัันสิิทธิิในการ ที่่�จำเป็็นเมื่่�อประชาชนเผชิิญสถานการณ์์ละเมิิดสิิทธิิ
รวมกลุ่ �มและแสดงออกเ พื่�่อส่่งเสริิมการ มีีส่่วนร่่วมของ โดยออกแบบกฎหมายและกลไกป้อ้ งกันั การละเมิดิ สิทิ ธิจิ าก
ประชาชนในการเรีียกร้้องสิิทธิิในสิ่่�งแวดล้้อมและฐาน ภาครััฐและเอกชนโดยใช้้อำนาจโดยมิิชอบจำกััดเสรีีภาพใน
ทรััพยากร อย่่างไรก็็ดีียัังมีีกฎหมายที่�่ให้้อำนาจรััฐสอดส่่อง การรวมกลุ่�มและแสดงออกของประชาชนภายใต้ร้ ัฐั ธรรมนูญู
และควบคุุมการแสดงออกและการรวมกลุ่ �มของประชาชน และกฎหมายสิิทธิิมนุุษยชนระหว่่างประเทศที่่�ไทยเป็็นภาคีี
และมีีมาตรการทางปฏิิบััติิ คืือ การฟ้้องคดีีเชิิงยุุทธศาสตร์์ อัันเป็็นการเสริิมสร้้างขีีดความสามารถเพื่�่อพััฒนาสัันติิวิิธีี
เพื่�่อขััดขวางการมีีส่่วนร่่วมของสาธารณะโดยหน่่วยงานรััฐ ในยุุคดิจิ ิิทััล
และองค์์กรเอกชน ได้้สร้้างอุุปสรรคต่่อการรวมกลุ่�มในโลก โดยสามารถนำไปเป็็นแนวทางการพััฒนากฎหมาย
ไซเบอร์์เพื่�่อแสดงออกในประเด็็นนี้้� จึึงมีีความจำเป็็นต้้อง ระเบีียบ และกลไกบริิหารจััดการพื้้�นที่่�ไซเบอร์์ในยุุคดิิจิิทััล
แสวงหาแนวทางการพััฒนาหลัักประกัันสิิทธิิให้้ประชาชนมีี ระดับั ชาติิ ซึ่่�งเป็็นรากฐานในการก้า้ วไปสู่่�ประชาคมโลกของ
ส่ว่ นร่ว่ มโดยการศึึกษาเปรีียบเทีียบกฎหมายและกรณีีศึึกษา ผู้้�ประกอบการทางการเมืืองไทย
ทั้�งในไทยและต่่างประเทศ เพื่่�อสร้้างเป็็นข้้อเสนอแนะ
เชิิงนโยบาย 5. ระยะเวลาที่่�ทำำการวิิจัยั
ตุลุ าคม 2561 – พฤษภาคม 2562

3. แหล่่งเงินิ ทุุนสนับั สนุนุ ในการทำำวิจิ ัยั 6. สรุปุ ผลการวิจิ ััย
สถาบัันพระปกเกล้้า จากกรณีีศึึกษาในไทยและต่่างประเทศแสดงให้้เห็็น
ถึึงแนวทางในการขัับเคลื่�่อนขบวนการเรีียกร้้องสิิทธิิด้้าน
สิ่ �งแวดล้้อมที่�่ใช้้การรวมกลุ่ �มในโลกเสมืือนเพื่�่อขยายพลัังใน
การแสดงออกทางความคิิดไปสู่่�สัังคมอัันอาจเป็็นกลยุุทธ์์ที่�่
น ำ ม า ปรัั บ ใช้้ ก า ร ส นัั บ ส นุุ น ก ลุ่ � ม ไ ด้้ อ ย่่ า ง ป ล อ ดภัั ย แ ล ะ
มีีต้น้ ทุนุ ต่่ำ หากรัฐั กระทำการจำกัดั สิทิ ธิโิ ดยสอดส่อ่ งคุกุ คาม
หรืือฟ้้องร้้องประชาชน หรืือเพิิกเฉยละเลยไม่่ใส่่ใจต่่อ
การละเมิดิ สิทิ ธิพิ ลเมืืองโดยเอกชน ย่อ่ มเป็น็ ผลร้า้ ยต่อ่ การมีี
ส่ว่ นร่ว่ มของประชาชน แต่ก่ ็น็ ำมาสร้า้ งข้อ้ ระลึึกพึึงตระหนักั
เพื่�่อป้้องกัันการเกิิดซ้้ำได้้เช่่นกััน การศึึกษากฎหมายและ
มาตรการในต่่างประเทศเชิิงเปรีียบเทีียบยัังทำให้้พบ
หลัักประกัันสิิทธิิและกลไกคุ้ �มครองสิิทธิิที่่�ควรนำมาปรัับใช้้
ในรััฐไทยได้้ คืือ มาตรการป้้องกันั การฟ้้องคดีีตบปาก และ
การตรวจตราการสอดส่อ่ งโดยรััฐ

212 รางวััลการวิิจัยั แห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

7. ประโยชน์ท์ ี่่�ได้้รับั จากการวิิจััย 9. การนำำผลงานไปใช้้ประโยชน์ใ์ นมิิติิต่่าง ๆ
การสร้้างองค์์ความรู้�เพื่่�อปรัับเปลี่่�ยนนโยบายและ  เชิงิ ชุุมชน/สังั คม
ยุุทธศาสตร์์ไทยแลนด์์ 4.0 ให้้สอดคล้้องกัับบทบััญญััติิ  เชิิงพาณิชิ ย์์
รััฐธรรมนูญู โดยได้ช้ ุุดความรู้�ที่ป่� ระกอบด้ว้ ย  เชิิงวิิชาการ
1) เนื้�อหาของนโยบายและกฎหมาย รวมถึึง  เชิงิ พื้้�นที่่�
รููปแบบกลไกสนัับสนุุนการรวมกลุ่ �มและแสดงออกของ - มีีการตีีพิมิ พ์เ์ ป็น็ บทความวิจิ ัยั ในวารสารวิชิ าการ
ชุุมชนเสมืือนในโลกไซเบอร์์ โดยเฉพาะที่�่เกี่่�ยวกัับประเด็็น
ฐานทรััพยากรธรรมชาติิและสิ่ �งแวดล้้อมอย่่างเหมาะสม ในฐานข้้อมููล TCI Tier 1 ทศพล ทรรศนกุุลพัันธ์์. สภาพ
และมีีประสิทิ ธิภิ าพแล้ว้ เพื่อ�่ นำไปผลักั ดันั เข้า้ สู่�กระบวนการ ปััญหาและลู่่�ทางสนัับสนุุนเสรีีภาพในการรวมตััวบนโลก
ยกร่า่ งกฎหมายในหลายระดับั ออนไลน์์เพื่่�อแสดงออกเรื่�่องฐานทรััพยากรธรรมชาติิและ
2) แนวทางพััฒนากลไกเยีียวยาสิิทธิิที่�่จำเป็็น สิ่ง� แวดล้อ้ ม วารสารนิติ ิสิ ังั คมศาสตร์.์ เชีียงใหม่:่ 12 (1), 2562.
เมื่่�อประชาชนตกอยู่�ในภาวะเสี่�่ยงที่่�จะถููกละเมิิดสิิทธิิ โดย
ออกแบบกฎหมายและกลไกป้อ้ งกันั การละเมิดิ สิทิ ธิจิ ากภาค - มีีการจััดบรรยายและอภิิปรายเกี่�่ยวกัับเนื้ �อหา
รััฐและเอกชนโดยใช้้อำนาจโดยมิิชอบจำกััดเสรีีภาพในการ ของงานวิิจััยชิ้้�นนี้้� เช่่น “การรวมกลุ่�มออนไลน์์เพื่่�อผลัักดััน
รวมกลุ่ �มและแสดงออกของประชาชนภายใต้้รััฐธรรมนููญ นโยบายสาธารณะด้้านสิ่่ง� แวดล้อ้ ม” ในงาน Digital Grand
และกฎหมายสิิทธิิมนุุษยชนระหว่่างประเทศที่่�ไทยเป็็นภาคีี Prix ครั้�งที่�่ 1 วันั อาทิิตย์ท์ ี่�่ 10 มีีนาคม 2562 เวลา 13:00 –
เพื่่�อเพิ่่�มขีีดความสามารถของรััฐไทยในการส่่งเสริิมการมีี 16:00 น. ณ ห้้องประชุมุ 1 อาคารนิติ ิศิ าสตร์์ มหาวิิทยาลัยั
ส่ว่ นร่ว่ มของพลเมืืองเน็ต็ ในการพััฒนาอย่่างยั่ง� ยืืน เชีียงใหม่่ เป็น็ ต้น้

10. ข้อ้ เสนอแนะเชิิงนโยบายที่่เ� สนอแนะ
ให้้แก่่รััฐบาล/กระทรวงต่า่ ง ๆ และภาคเอกชน
เพื่อ�่ นำำไปใช้ว้ างนโยบาย พัฒั นา หรืือแก้ไ้ ขปัญั หา

หลัั ก ป ร ะ กัั นสิิ ทธิิ แ ล ะ ก ล ไ ก คุ้ � ม ค ร อ ง สิิ ทธิิ ที่่� ค ว ร
นำมาปรัับใช้้ในรััฐไทย คืือ กฎหมายและกลไกต่่อต้้านการ
ฟ้อ้ งคดีีเชิงิ ยุทุ ธศาสตร์ท์ ี่ข�่ ัดั ขวางการมีีส่ว่ นร่ว่ มของสาธารณะ
และระบบตรวจสอบถ่่วงดุุลการสอดส่่องกิิจกรรมในโลก
ไซเบอร์์โดยรััฐ

8. ศัักยภาพในการพัฒั นาไปสู่่�การใช้ป้ ระโยชน์์
ในเชิงิ สังั คม และ/หรืือ เชิงิ พาณิชิ ย์์
ข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบายสามารถเป็็นข้้อมููลและ

แนวทางในการทำความเข้้าใจต่่อการพััฒนามาตรการ
เพื่อ่� ส่ง่ เสริมิ สิทิ ธิใิ นการรวมกลุ่�มของประชาชนในโลกไซเบอร์์
เพื่�่อมีีส่่วนร่่วมขัับเคลื่่�อนประเด็็นฐานทรััพยากรและ
สิ่�งแวดล้อ้ ม

รางวััลการวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิจิ ัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565 213

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

เกีียรติิคุณุ ประกาศ

รางวััลการวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจััย
ประจำำปีีงบประมาณ 2565

รางวัลั ระดับั ดีี

สาขานิิติิศาสตร์์

เรื่�อ่ ง
โครงการพัฒั นากฎหมายเพื่อ่� คุ้้�มครองสวัสั ดิิภาพสตรีแี ละครอบครัวั :
ทบทวนกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการป้้องกันั และปราบปรามการค้า้ ประเวณีี (ระยะที่่� 1 และ 2)
Legal Development for the Protection of the Welfare of Women and
Family: Review of Laws on the Prevention and Suppression of

Prostitution (Phases 1 and 2)
โดย

รองศาสตราจารย์์ ดร.มาตาลัักษณ์์ เสรเมธากุุล และคณะ

สำนักั งานการวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ (วช.) ได้พ้ ิจิ ารณาเห็น็ ว่า่ ผลงานวิจิ ัยั เรื่อ่� ง “โครงการพัฒั นากฎหมายเพื่อ่� คุ้�มครอง
สวัสั ดิิภาพสตรีีและครอบครัวั : ทบทวนกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการป้้องกันั และปราบปรามการค้้าประเวณีี (ระยะที่่� 1
และ 2)” โดย รองศาสตราจารย์์ ดร.มาตาลัักษณ์์ เสรเมธากุุล และคณะ แห่่ง คณะนิิติิศาสตร์์ มหาวิิทยาลััย
ธรรมศาสตร์์ เป็น็ งานวิจิ ัยั ที่ม่� ีีข้อ้ มูลู เชิงิ ลึึกในต่า่ งประเทศ ทางการวิวิ ัฒั นาการทางสังั คมและกฎหมาย โดยค้น้ คว้า้ ข้อ้ มูลู
จากเอกสารของต่่างประเทศเพื่่�อสรุุปประเด็็นต่า่ ง ๆ ซึ่�่งทำได้้ละเอีียดและชัดั เจน มีีการวิิเคราะห์์เชิงิ ลึึกในกฎหมาย
ต่า่ งประเทศในการบังั คับั ใช้ก้ ฎหมาย งานวิจิ ัยั เป็น็ งานที่เ�่ สนอหลักั การในการปรับั ปรุงุ กฎหมายใหม่่ ๆ ซึ่ง�่ ในต่า่ งประเทศ
มีีความแตกต่า่ งกันั เป็น็ อย่า่ งมากได้อ้ ย่า่ งละเอีียดและลึึกซึ้�ง ซึ่ง่� เป็น็ ประโยชน์แ์ ละสามารถนำมายกร่า่ งเป็น็ กฎหมายได้้

วช. จึงึ มีมี ติใิ ห้ผ้ ลงานเรื่อ่� งนี้� ได้ร้ ับั รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำปีงี บประมาณ 2565
รางวััลระดัับดีี สาขานิติ ิิศาสตร์์

214 รางวััลการวิจิ ััยแห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจัยั ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

1. ชื่อ�่ ผลงานวิิจััย เป็็นสััญลัักษณ์์ที่่�แสดงถึึงความเสื่่�อมโทรมของสัังคม
ชื่อ่� ผลงานวิจิ ัยั โครงการพััฒนากฎหมายเพื่่�อคุ้�มครอง ซึ่ง่� เมื่อ�่ พิจิ ารณาประกอบกับั ค่า่ นิยิ มเกี่ย่� วกับั สิทิ ธิเิ สรีีภาพทาง
สวััสดิิภาพสตรีีและครอบครััว : ทบทวน เพศ โดยเฉพาะเมื่่�อพิิจารณาถึึงแนวคิิดดั้้�งเดิิมที่่�สตรีี
กฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการป้อ้ งกันั และปราบปราม ต้้องอยู่�ในกรอบของสถาบัันครอบครัวั แล้้ว ค่่านิิยมดัังกล่่าว
การค้้าประเวณีี (ระยะที่่� 1 และ 2) ย่่อมสะท้้อนให้้เห็็นถึึงโครงสร้้างทางสัังคมไทยที่่�เป็็นระบบ
หัวั หน้า้ คณะ รองศาสตราจารย์์ “ชายเป็น็ ใหญ่”่ ได้อ้ ย่่างชัดั เจน
ดร.มาตาลักั ษณ์์ เสรเมธากุลุ
สถานที่่�ติดิ ต่อ่ คณะนิติ ิศิ าสตร์์ มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ ทั้�งนี้� ในโครงการวิิจััยระยะที่่� 2 คณะผู้�วิิจััยได้้นำ
โทร. 081-374-5310 ผลสรุุปจากการศึึกษาวิิเคราะห์์กฎหมายของไทยในปััจจุุบััน
ผู้้�ร่่วมวิิจััย 1. ศาสตราจารย์์ระพีีพรรณ คำหอม ที่�่ได้้จากโครงการวิิจัยั ระยะที่�่ 1 มาใช้ป้ ระกอบการพิจิ ารณา
เพื่่�อแก้้ไขปรัับปรุุงและยกร่่างกฎหมายที่�่เหมาะสมและ
2. ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ สอดคล้้องกัับบริิบทของสัังคมไทย ซึ่่�งพบว่่ามีีกฎหมาย
ดร.กรศุุทธิ์์� ขอพ่่วงกลาง ที่�่เกี่่�ยวข้้องกัับการค้้าประเวณีีอยู่่�หลายฉบัับ ทั้�งที่่�เกี่�่ยวข้้อง
3. ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ โดยตรงและโดยอ้้อม ไม่่ว่่าจะเป็็นบทบััญญััติิในประมวล
ดร.เอมผกา เตชะอภัยั คุุณ กฎหมายอาญา ซึ่่�งได้้แก่่ บทบัญั ญััติวิ ่่าด้ว้ ยความผิิดทางเพศ
4. ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์สาวตรีี สุขุ ศรีี ตามมาตรา 282–286, 312–312 ตรีี, 320 และมาตรา 277
5. นายภัทั รพงษ์์ แสงไกร และความผิิดในฐานอื่�่น เช่่น ความผิิดต่่อร่่างกาย มาตรา
6. นายอััครวัฒั น์์ เลาวัณั ย์์ศิิริิ 295–300 ความผิดิ ต่่อเสรีีภาพ กักั ขัังหน่่วงเหนี่่�ยว มาตรา
309–319 การกระทำความผิิดเป็็นนายหน้้าเพื่่�อจััดหา
2. ความสำำคัญั และที่่ม� าของการวิจิ ัยั บุุคคลเพื่่�อสนองความใคร่่ของผู้�อื่�นตามมาตรา 282–283
ในปัจั จุบุ ันั การค้า้ ประเวณีีในประเทศไทยมีีหลากหลาย การกระทำความผิดิ เป็น็ นายหน้า้ เพื่อ�่ การพาไปเพื่อ�่ การอนาจาร
รููปแบบ ทั้�งเต็็มใจและถููกล่่อลวง หรืือถููกบัังคัับขู่�เข็็ญ มาตรา 283 ทวิ–ิ 284 การกระทำความผิิดเป็็นนายหน้้าเพื่อ่�
ซึ่ง่� ประเทศไทยเป็น็ ทั้้�งประเทศต้น้ ทาง ทางผ่า่ น และปลายทาง การค้้าคน มาตรา 312 การกระทำความผิิดเป็็นนายหน้้า
ของเส้้นทางการค้้ามนุุษย์์ โดยเฉพาะการค้้าประเวณีีและ เพื่�่อพาคนออกไปนอกราชอาณาจัักร มาตรา 320 การ
การบัังคัับใช้้แรงงานมาเป็็นระยะเวลายาวนาน ทั้�งนี้้�ปััญหา กระทำชำเราเด็็กตามมาตรา 277 การกระทำอนาจารแก่่
การค้้าประเวณีีไม่่ใช่่เรื่่�องใหม่่ โดยเฉพาะปััจจุุบัันเป็็น เด็็กอายุไุ ม่เ่ กิิน 15 ปีี ตามมาตรา 279 เป็็นต้้น
ยุุคสัังคมออนไลน์์ การค้้าประเวณีีจึึงมีีรููปแบบที่พ่� ััฒนาและ
ซับั ซ้้อนมากขึ้้�นกว่า่ ในอดีีต เช่่น การซื้�อขายบริิการทางเพศ 3. แหล่่งเงิินทุนุ สนัับสนุนุ ในการทำำวิจิ ัยั
ผ่า่ นอินิ เทอร์เ์ น็ต็ แคมฟรอก เฟซบุ๊๊�ก เป็น็ ต้น้ ซึ่ง�่ ปัญั หาดังั กล่า่ ว กรมกิิจการสตรีีและสถาบัันครอบครัวั
ทำให้เ้ กิดิ ความเสื่อ�่ มทรามทางศีีลธรรมและเกิดิ ปัญั หาสังั คม
อีีกหลายประการ รวมถึึงอาจส่่งผลกระทบต่่อภาพลัักษณ์์ 4. วััตถุปุ ระสงค์์ของการวิจิ ััย
ของประเทศไทยได้้อีีกด้้วย โครงการวิิจััยระยะที่่� 1
อย่่างไรก็็ตาม กฎหมายว่่าด้้วยการป้้องกัันและ
ปราบปรามการค้า้ ประเวณีีมีีความเกี่ย�่ วข้อ้ งอย่า่ ง ใกล้ช้ ิดิ กับั 1) เพื่�่อให้้ได้้หลัักการ แนวทาง และเนื้�อหาในการ
สัังคมและวััฒนธรรม ดัังนั้้�นการบัังคัับใช้้กฎหมายให้้เกิิด ปรัับปรุุงแก้้ไขกฎหมายว่่าด้้วยการป้้องกัันและปราบปราม
ผลสัมั ฤทธิ์์แ� ละประสิทิ ธิภิ าพสูงู สุดุ ผู้้�บังั คับั ใช้ก้ ฎหมายจำต้อ้ ง การค้้าประเวณีี
คำนึึงถึึงความเหมาะสมของโครงสร้้างทางสัังคม เศรษฐกิิจ
การเมืือง ศาสนา ค่่านิิยมและทััศนคติิของคนในสัังคม 2) เพื่�่อศึึกษาทบทวนกฎหมายคุ้�มครองสวััสดิิภาพ
ประกอบด้ว้ ยเสมอ สตรีีและครอบครััว : กฎหมายว่่าด้้วยการป้้องกัันและ
ในอดีีต อาชีีพค้้าประเวณีีในประเทศไทยเป็็นสิ่่�งที่่� ปราบปรามการค้้าประเวณีี ให้้เป็็นไปตามเจตนารมณ์์ของ
สัังคมไม่่ให้้การยอมรัับและปฏิิเสธสถานะความชอบ พระราชกฤษฎีีกาการทบทวนความเหมาะสมของกฎหมาย
ด้้วยกฎหมายอย่่างสิ้้�นเชิิง เพราะเหตุุผลทางศีีลธรรม โดย พ.ศ. 2558
เห็็นว่่าการค้้าประเวณีีเป็็นพฤติิกรรมสำส่่อนทางเพศและ
3) เพื่อ�่ เป็น็ การรับั ฟังั ความคิดิ เห็น็ ของผู้้�มีีส่ว่ นได้เ้ สีีย
ต่อ่ กฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการป้อ้ งกันั และปราบปรามการค้า้ ประเวณีี

รางวััลการวิิจัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิจิ ัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565 215

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

โครงการวิจิ ัยั ระยะที่่� 2 การค้า้ ประเวณีีเป็น็ ปรากฏการณ์ป์ กติติ ามธรรมชาติิ
1) เพื่่�อศึึกษาเปรีียบเทีียบกฎหมายว่่าด้้วยการ ของสัังคมที่่�ผู้้�ค้้าประเวณีีและผู้ �ใช้้บริิการมีีการแลกเปลี่่�ยน
ระหว่า่ งการตอบสนองความต้อ้ งการทางเพศกับั ผลประโยชน์์
ป้้องกัันและปราบปรามการค้้าประเวณีีของต่่างประเทศ ในรูปู แบบต่า่ ง ๆ ทั้�งนี้�ผู้�ค้า้ ประเวณีีในอดีีตส่ว่ นใหญ่เ่ ป็น็ สตรีี
ทั้ �งกลุ่ �มประเทศที่่�ใช้้ระบบกฎหมายแบบลายลัักษณ์์อัักษร เนื่�่องจากข้้อจำกััดทางการศึึกษา และทางเลืือกในการ
(Civil Law) และแบบจารีีตประเพณีี (Common Law) ประกอบอาชีีพรวมถึึงปัจั จัยั ที่ม�่ าจากปัญั หาความไม่เ่ ท่า่ เทีียม
ทางเพศซึ่�่งสวนทางกัับภาระหน้้าที่่�ของสตรีีตามค่่านิิยมของ
2) เพื่�่อจััดทำ (ร่่าง) กฎหมายว่่าด้้วยการป้้องกััน สัังคม เช่่น ในศตวรรษที่�่ 17 สังั คมญี่�่ปุ่่�นมีีการขายสตรีีชาว
และปราบปรามการค้้าประเวณีีให้้สอดคล้้องเหมาะสมกัับ ญี่่�ปุ่่�นให้้แก่่สถานค้้าประเวณีีเพื่�่อชดใช้้หนี้้�สิิน ตามค่่านิิยมที่�่
สัังคมไทย สตรีีต้อ้ งเสีียสละเพื่อ่� ประโยชน์ข์ องครอบครัวั หรืือในศตวรรษ
ที่�่ 19 สหราชอาณาจักั รเกิดิ ค่า่ นิยิ มเรื่อ�่ ง “สตรีีในบ้า้ น” ทำให้้
3) เพื่่�อดำเนิินการรัับฟัังความคิิดเห็็นของผู้้�มีีส่่วน สตรีีขาดทัักษะในการประกอบอาชีีพ และไม่่สามารถหา
ได้้เสีียต่่อกฎหมายว่่าด้้วยการป้้องกัันและปราบปราม รายได้ท้ ี่เ่� พีียงพอต่อ่ การดำรงชีีพได้้ ซึ่ง�่ ส่ง่ ผลให้ส้ ตรีีบางส่ว่ น
การค้้าประเวณีี ถูกู ผลักั เข้า้ สู่่�วงจรการค้า้ ประเวณีีทั้้�งโดยสมัคั รใจและไม่ส่ มัคั รใจ

5. ระยะเวลาที่่�ทำำการวิจิ ัยั (2) บทสรุปุ กฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการป้อ้ งกันั และปราบปราม
กันั ยายน 2558 – มิถิ ุุนายน 2562 การค้า้ ประเวณีีในประเทศกรณีีศึึกษา

6. สรุปุ ผลการวิิจััย กฎหมายว่่าด้้วยการป้้องกัันและปราบปรามการค้้า
โครงการวิจิ ัยั ระยะที่่� 1 ประเวณีีในประเทศต่่าง ๆ ล้้วนเกิดิ ขึ้้�นจากความพยายามใน
การจัดั การกับั ปัญั หาการค้า้ ประเวณีีในรูปู แบบที่แ่� ตกต่า่ งกันั
คณะผู้�วิจิ ัยั ได้ด้ ำเนินิ การศึึกษากฎหมายที่เ่� กี่ย�่ วข้อ้ งกับั ออกไป อย่่างไรก็็ตามผลจากการศึึกษาวิิจััยเชิิงวิิเคราะห์์
การค้า้ ประเวณีีในต่่างประเทศ โดยในลำดัับแรกคณะผู้�วิจิ ััย เปรีียบเทีียบทำให้้คณะผู้�วิิจััยพบว่่า สามารถจำแนกแนว
ได้้ทำการสำรวจกฎหมายต่่างประเทศในลัักษณะของการ นโยบายเกี่�่ยวกัับการค้้าประเวณีีในกลุ่ �มประเทศกรณีีศึึกษา
สุ่�มตัวั อย่า่ งประเทศกรณีีศึึกษาแบบกระจายไปตามทวีีปต่า่ ง ๆ ได้เ้ ป็็น 3 รููปแบบ 1) การห้้ามการค้า้ ประเวณีีโดยเด็็ดขาด
ซึ่�่งมีีความแตกต่่างหลากหลาย ทั้�งในแง่่ของโครงสร้้าง ได้้แก่่ ประเทศฝรั่�งเศสและประเทศญี่�่ปุ่่�น ซึ่�่งเมื่�่อพิิจารณา
พื้้�นฐานทางสัังคม เศรษฐกิิจและการเมืือง รวมถึึงความเชื่�่อ มาตรการทางกฎหมายของประเทศในกลุ่ �มนี้้�จะพบว่่าการ
ทางศาสนาและทััศนคติิ ค่่านิิยมของคนในสัังคม และ ดำเนิินการต่่อการค้้าประเวณีีมุ่่�งเน้้นการปราบปรามและ
ในลำดับั ต่อ่ มา คณะผู้�วิจิ ัยั ได้ด้ ำเนินิ การคัดั เลืือกกลุ่�มประเทศ กำหนดโทษเป็็นสำคัญั 2) การอนุุญาตให้ค้ ้า้ ประเวณีีได้ต้ าม
กรณีีศึึกษาเพื่�่อทำการศึึกษาเชิิงลึึกซึ้ �งโดยพิิจารณาจาก รูปู แบบที่ก�่ ฎหมายกำหนดไว้้ โดยเน้น้ การควบคุมุ กำกับั และ
เหตุุผลทางสัังคม เศรษฐกิิจ การเมืือง วััฒนธรรม ศาสนา ดูแู ล ซึ่ง�่ ประเทศที่ใ�่ ช้ร้ ูปู แบบนี้้�จะไม่ก่ ำหนดให้ก้ ารค้า้ ประเวณีี
ความเชื่�่อและค่่านิิยมท้้องถิ่�น รวมถึึงระบบกฎหมายที่�่มีี ให้้เป็็นเรื่่�องผิิดกฎหมายในตััวเอง แต่่จำกััดการอนุุญาตให้้มีี
ความสอดคล้้องเพีียงพอที่�่จะเป็็นต้้นแบบในการนำมาปรัับ การค้้าประเวณีีในรููปแบบใดรููปแบบหนึ่่�งระหว่่าง “การค้้า
ใช้ก้ ับั ประเทศไทยได้ซ้ ึ่ง�่ คณะผู้�วิจิ ัยั ได้ข้ ้อ้ สรุปุ เกี่ย�่ วกับั ประเทศ ประเวณีีแบบอิิสระ” (Freelance) หรืือ “การค้้าประเวณีีที่่�
กรณีีศึึกษาโดยแบ่่งกลุ่�มตามระบบกฎหมายออกได้้เป็็น 2 กระทำผ่่านนายหน้้า” (Agency) หรืือในบางประเทศอาจ
กลุ่�ม คืือ กลุ่�มประเทศในระบบกฎหมายแบบลายลักั ษณ์อ์ ักั ษร ใช้้รููปแบบผสมผสานตามคุุณลัักษณะเฉพาะของพื้้�นที่่�
(Civil law) ได้้แก่่ ประเทศฝรั่�งเศส ประเทศเบลเยีียม โดยกฎหมายจะบััญญััติิถึึงวิิธีีการดำเนิินการขึ้้�นทะเบีียน
ประเทศเยอรมนีี และประเทศญี่่�ปุ่่�น และกลุ่�มประเทศใน ตลอดจนพื้้�นที่ท่� ี่ส่� ามารถดำเนินิ การค้า้ ประเวณีีได้้ (Zoning)
ระบบกฎหมายแบบจารีีตประเพณีี (Common Law) ได้แ้ ก่่ ทั้ �งนี้ �การดำเนิินการขึ้้�นทะเบีียนผู้้�ค้้าประเวณีีนั้้�นเป็็นไป
ประเทศสหราชอาณาจัักร ประเทศเนเธอร์์แลนด์์ ประเทศ เพื่�่อให้้รััฐสามารถรัับรู้้�ข้้อมููลที่�่จำเป็็นเกี่�่ยวกัับธุุรกิิจดัังกล่่าว
สิิงคโปร์์ และประเทศนิิวซีีแลนด์์ ทั้�งนี้�ผลจากการศึึกษา และ 3) การอนุุญาตเปิิดเสรีีในการค้้าประเวณีีทุุกรููปแบบ
เชิิงเปรีียบเทีียบในรายงานการศึึกษาฉบัับสมบููรณ์์ (Final กล่า่ วคืือ เป็น็ การให้อ้ ิสิ ระในการค้า้ ประเวณีีในรูปู แบบต่า่ ง ๆ
Report) สามารถสรุุปผลของการศึึกษาในครั้�งนี้�ได้้เป็็น ทั้�งแบบดำเนินิ การด้ว้ ยตนเอง หรืือดำเนินิ การผ่า่ นนายหน้า้
2 ประการ ดัังนี้� โดยขึ้้�นอยู่่�กัับความประสงค์์ของผู้้�ค้้าประเวณีีเป็็นสำคััญ
ซี่่�งประเทศที่�่ดำเนิินนโยบายในแนวทางนี้� คืือ ประเทศ
(1) บทสรุุปสถานการณ์์การค้้าประเวณีีในประเทศ เนเธอร์แ์ ลนด์์ และนิวิ ซีีแลนด์์
กรณีีศึึกษา

216 รางวััลการวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

โครงการวิจิ ััยระยะที่่� 2 โดยเฉพาะเรื่อ�่ งของความปลอดภัยั ค่า่ ตอบแทน สวัสั ดิิการ
(1) ผลการรับั ฟังั ความคิดิ เห็น็ เพื่อ่� จัดั ทำกรอบและ เพีียงแต่ผ่ ู้้�ค้้าบริกิ ารอาจจะไม่ไ่ ด้้รายรัับอย่่างเต็ม็ ที่่�

แนวทางในการบัญั ญัตั ิกิ ฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการค้า้ ประเวณีใี น (3) การกำหนดพื้้�นที่�ก่ ารค้้าประเวณีี
ประเทศไทย การกำหนดพื้้�นการค้้าประเวณีีอย่่างจำกััดที่่�จะ
สามารถช่่วยควบคุุมโรคติิดต่่อที่�่อาจเกิิดขึ้้�น โดยทั้�งนี้�
จากการที่่�คณะผู้ �วิิจััยได้้นำข้้อมููลที่�่ได้้จากการศึึกษา ควรคำนึึงถึึงที่่�ตั้ �งที่่�อาจส่่งผลกระทบต่่อความสงบเรีียบร้้อย
กฎหมายของต่า่ งประเทศมาเป็น็ กรอบแนวทางในการบัญั ญัตั ิิ และศีีลธรรมอัันดีีของประชาชนเป็็นสำคัญั
กฎหมายโดยจัดั ให้ม้ ีีสัมั มนาและรวบรวมผลการสำรวจข้อ้ มูลู
ภาคสนาม และดำเนินิ การประมวลผลเพื่อ่� รับั ฟังั ความคิดิ เห็น็ 7. ประโยชน์์ที่่�ได้้รัับจากการวิจิ ััย
เกี่ย�่ วกับั แนวทางในการยกร่า่ งกฎหมายว่า่ ด้ว้ ยการค้า้ ประเวณีี คณะผู้�วิจิ ัยั ได้น้ ำประเด็น็ ที่ไ�่ ด้จ้ ากการศึึกษาวิเิ คราะห์์
ในประเทศไทย โดยแบ่่งเป็็นการจััดสััมมนาระดัับภููมิิภาค ถึึงความเหมาะสมและข้อ้ จำกัดั ในการบังั คับั ใช้ก้ ฎหมายการค้า้
และการจััดสัมั มนากลุ่�มย่่อย (Focus Group) ประเวณีีของแต่่ละประเทศกรณีีศึึกษา รวมทั้�งความเห็็น
ข้้อเสนอแนะต่่าง ๆ และผลการประชุุมระดมความคิิดเห็็น
(2) ผลการจััดสััมมนารัับฟัังความคิิดเห็็นในระดัับ ของคณะผู้�วิิจััยในเชิิงลึึก มาใช้้ในการกำหนดแนวทาง
ภููมิภิ าค การยกร่่างกฎหมายว่่าด้้วยการค้้าประเวณีีในประเทศไทย
และเสนอว่่าประเทศไทยมีีความเหมาะสมต่่อการดำเนิิน
คณะผู้�วิจิ ัยั ได้ด้ ำเนินิ การจัดั สัมั มนารับั ฟังั ความคิดิ เห็น็ นโยบายบััญญััติิกฎหมายให้้การค้้าประเวณีีโดยตััวเองเป็็น
ในสี่�่จัังหวััด ได้้แก่่ จัังหวััดชลบุุรีี จัังหวััดเชีียงใหม่่ จัังหวััด สิ่ง� ที่ก่� ระทำได้โ้ ดยไม่ผ่ ิดิ ต่อ่ กฎหมาย แต่ก่ ำหนดให้ก้ ารกระทำ
ขอนแก่่น และจัังหวััดสงขลา สามารถสรุุปความเห็็นและ บางประเภทที่เ่� กี่ย�่ วข้อ้ งกับั การค้า้ ประเวณีีอาจเป็น็ ความผิดิ ได้้
ข้อ้ เสนอแนะได้ด้ ัังต่อ่ ไปนี้้� โดยเสนอให้ย้ กร่า่ งพระราชบัญั ญัตั ิวิ ่า่ ด้ว้ ยการค้า้ บริกิ ารทางเพศ
ขึ้้�นมารัับรองสถานะและความชอบด้้วยกฎหมายของอาชีีพ
(1) การขึ้้�นทะเบีียน ดังั กล่า่ วด้ว้ ยการกำหนดให้ม้ ีีการให้ม้ ีีการลงทะเบีียนผู้้�ประกอบ
การขึ้้�นทะเบีียนเป็็นประเด็็นที่่�สำคััญที่�่สุุดสำหรัับ อาชีีพค้้าบริิการทางเพศ โดยเป็น็ รููปแบบผสมผสานระหว่่าง
การพิิจารณาปรัับปรุุงแก้้ไขตลอดจนการยกเลิิกกฎหมาย รูปู แบบการค้า้ ประเวณีีในลักั ษณะที่ไ�่ ม่ม่ ีีนายหน้า้ (Freelance)
ที่�่เกี่่�ยวข้้องกัับการป้้องกัันและปราบปรามการค้้าประเวณีี และรูปู แบบของสถานประกอบการภายใต้ก้ ารกำกับั ดูแู ลของรัฐั
เพราะเป็็นการนำผู้้�ประกอบอาชีีพการค้้าบริิการทางเพศ (Agency) โดยประเทศไทยอาจนำลักั ษณะของการ “กำกับั ดูแู ล”
เข้้ามาอยู่�ในปริิมณฑลของอำนาจตามกฎหมาย ทั้�งนี้้�ต้้อง ตามแนวทางของสหราชอาณาจัักรและเยอรมนีีมาปรัับใช้้
พึึงระลึึกว่่า การรัับรองความชอบด้้วยกฎหมายของการค้้า กับั รูปู แบบการค้า้ ประเวณีีแบบอิสิ ระซึ่ง่� ไม่ม่ ีีนายหน้า้ กล่า่ วคืือ
บริิการทางเพศนี้� ไม่่ได้้หมายความว่่ารััฐให้้การสนัับสนุุน มีีการอนุญุ าตให้ค้ ้า้ ประเวณีีได้ภ้ ายใต้ก้ ารควบคุมุ ตรวจสอบ
ให้้มีีการประกอบอาชีีพการค้้าประเวณีีแต่่อย่่างใด หากแต่่ และกำกัับดููแลของรััฐ และอาจนำลัักษณะของการควบคุุม
เป็็นการสร้้างฐานอำนาจแก่่รััฐในการเข้้าไปควบคุุมเพื่่�อให้้ ดููแลสถานค้้าบริิการทางเพศในประเทศเนเธอร์์แลนด์์และ
เกิิดประโยชน์์สููงสุุดแก่่สาธารณะแต่่เพีียงเท่่านั้้�น กล่่าวคืือ นิวิ ซีีแลนด์ม์ าปรับั ใช้ก้ ับั การค้า้ ประเวณีีในรูปู แบบที่ม่� ีีนายหน้า้ ได้้
การทำให้ป้ ัจั เจกชนมีีทางเลืือกในการประกอบอาชีีพมากขึ้้�น
พร้อ้ ม ๆ กับั การบริหิ ารจัดั การงานเพื่่อ� ความสงบเรีียบร้้อย 8. ศักั ยภาพในการพัฒั นาไปสู่่�การใช้ป้ ระโยชน์์
ของสัังคมอย่่างมีีประสิิทธิิภาพ อย่่างไรก็็ตาม การขึ้้�น ในเชิิงสัังคม และ/หรืือ เชิงิ พาณิชิ ย์์
ทะเบีียนผู้้�ประกอบการค้้าประเวณีีนั้้�นมีีข้้อพิิจารณาที่�่จะ ค ณ ะ ผู้ � วิิ จัั ย เ ห็็ นว่่ า ก ล ไ ก ข อ ง ข อ ง ต่่ า ง ป ร ะ เ ท ศ ที่�่
ต้้องมีีการอภิิปรายกัันอยู่� 3 ประการ คืือ
- การใช้้อำนาจของเจ้้าพนัักงานต่่อผู้้�ประกอบ สามารถนำมาปรับั ใช้้ในกฎหมายไทย มีีดังั นี้�
การค้า้ ประเวณีี - กำหนดเกณฑ์์อายุุขั้้�นต่่ำสำหรัับความยิินยอม
- หลักั ประกันั การรัักษาความลัับของผู้้�ค้้าประเวณีี
- การได้ร้ ับั ความคุ้�มครองตามกฎหมายแรงงาน ในการค้้าประเวณีีเพื่่�อป้้องกัันปััญหาการค้้าประเวณีีเด็็ก
(2) รูปู แบบการให้บ้ ริกิ ารผ่า่ นตัวั แทน (สถานบริกิ าร) และปัญั หาการค้า้ มนุุษย์์
หรืืออิสิ ระ
ก า ร ค้้ า ป ร ะ เ วณีี ที่่� ไ ด้้ ก ร ะ ท ำ โ ด ย อิิ ส ร ะ ไ ม่่ ผ่่ า น - กำหนดความผิดิ สำหรับั การซื้�อบริกิ ารจากผู้้�ค้าประเวณีี
สถานบริกิ าร ซึ่ง�่ จะมีีข้อ้ เสีียเรื่อ�่ งความปลอดภัยั และสวัสั ดิกิ าร บนถนนหรืือสถานที่�่สาธารณะเพื่�่อป้้องกัันไม่่ให้้เกิิดความ
ต่า่ ง ๆ แต่ส่ ่ง่ ผลให้ผู้้้�ค้าบริกิ ารมีีได้ร้ ายได้อ้ ย่า่ งเต็ม็ ที่่� ตรงกันั ข้า้ ม เดืือดร้อ้ นรำคาญ และรัักษาความสงบเรีียบร้อ้ ยในสังั คม
กรณีีสถานบริิการที่�่มีีความชััดเจน การดููแลผลประโยชน์์

รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิจิ ััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565 217

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

- กำหนดความผิิดไว้้โดยเฉพาะในลัักษณะที่�่ต้้อง 9. การนำำผลงานไปใช้ป้ ระโยชน์ใ์ นมิิติติ ่า่ ง ๆ
รัับโทษหนัักขึ้้�นหากเป็็นการค้้ามนุุษย์์โดยมีีวััตถุุประสงค์์  เชิิงชุุมชน/สังั คม
เพื่�่อสนองความใคร่่ของผู้�อื่�น และกำหนดบทลงโทษหลาย  เชิิงพาณิิชย์์
ทางเลืือกสำหรัับผู้้�ค้้าประเวณีีที่่�ฝ่่าฝืืนบทบััญญััติิกฎหมาย  เชิิงวิิชาการ
อาทิิ จำคุุก ปรัับ ออกคำสั่�งคุุมประพฤติิ หรืือให้้เข้้ารัับการ  เชิิงพื้้�นที่�่
บำบัดั ฟื้้�นฟูู เป็น็ ต้้น
10. ข้้อเสนอแนะเชิงิ นโยบายที่่เ� สนอแนะ
- กำหนดเขตพื้้�นที่�่ในการค้้าประเวณีี (Zoning) ให้แ้ ก่ร่ ัฐั บาล/กระทรวงต่า่ ง ๆ และภาคเอกชน
โดยอนุญุ าตให้ส้ ามารถค้า้ ประเวณีีได้ใ้ นพื้้�นที่�่ และระยะเวลา เพื่อ�่ นำำไปใช้ว้ างนโยบาย พัฒั นา หรืือแก้ไ้ ขปัญั หา
ที่ก�่ ำหนดโดยไม่ถ่ ืือว่า่ มีีความผิิดตามกฎหมาย
ใช้้เป็็นส่่วนหนึ่�่งของเครื่�่องมืือและมาตรการทาง
- ก่อ่ ตั้�งองค์ก์ รเพื่อ่� ทำหน้า้ ที่ใ่� นการรณรงค์เ์ พื่อ่� ลดทอน กฎหมายในการแก้้ปััญหา การคุ้�มครอง ป้้องกััน การแก้้ไข
ความเป็น็ อาชญากรรมของอาชีีพค้า้ ประเวณีี และให้ก้ ารรับั รอง ฟื้�้นฟููและการให้้ความช่่วยเหลืือผู้ �ที่่�เกี่�่ยวข้้องกัับการค้้า
สิทิ ธิใิ นการทำงาน รวมถึึงความปลอดภัยั ของผู้้�ประกอบอาชีีพ ประเวณีี และเป็น็ การเสริมิ สร้า้ งความเข้ม้ แข็ง็ ของครอบครัวั
ดัังกล่่าว ซึ่่�งการจััดตั้้�งองค์์กรเช่่นนี้้�ถืือว่่าเป็็นทางเลืือก เพื่อ�่ นำไปสู่่�ความเป็น็ ปึกึ แผ่น่ ของสถาบันั ครอบครัวั และความ
เพื่่อ� ป้อ้ งกันั ไม่่ให้้มีีการบัังคับั ให้ค้ ้้าประเวณีี มั่่น� คงทางสัังคมของประเทศไทยในอนาคตต่่อไป

- กำหนดเงื่�อนไขให้้ผู้้�ประสงค์์จะลงทะเบีียนเพื่่�อ
ค้า้ ประเวณีีต้อ้ งปฏิบิ ัตั ิิ อาทิิ ต้อ้ งตรวจสุขุ ภาพอย่า่ งสม่่ำเสมอ
โดยนำหลัักฐานมาแสดงตามระยะเวลาที่�่กำหนด หรืือ
ต้้องเข้้ารัับการอบรมในหลัักสููตรต่่าง ๆ เพื่�่อประโยชน์์ต่่อ
ตััวผู้้�ค้้าประเวณีี ผู้�ใช้้บริิการ และต่่อความสงบเรีียบร้้อย
ของสังั คม

- เพื่่�อเป็็นทางเลืือกให้้กัับผู้้�ค้้าประเวณีีที่�่ไม่่ต้้องการ
เปิิดเผยตััวตน เมื่่�อลงทะเบีียนกัับรััฐแล้้ว รััฐอาจนำระบบ
“ใบรับั รองในนามแฝง” มาประยุุกต์์ใช้ไ้ ด้้

218 รางวััลการวิจิ ััยแห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจัยั ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

เกีียรติคิ ุณุ ประกาศ

รางวัลั การวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย
ประจำำปีีงบประมาณ 2565

รางวัลั ระดับั ดีี

สาขาเศรษฐศาสตร์์

เรื่อ่� ง
การพััฒนาประสิิทธิิภาพทางการคลังั ที่่�ยั่่ง� ยืืนสำำหรับั ระบบหลัักประกัันสุขุ ภาพ และ

แบบจำำลองการจัดั สรรทรััพยากรกำำลัังคนด้้านสุขุ ภาพ
Questing for Sustainable Fiscal Space of Universal Health Coverage and

Simulation of Health Worker Network Redistribution
โดย

ดร.ทีปี กร จิิร์์ฐิิติกิ ุลุ ชััย

สำนักั งานการวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ (วช.) ได้พ้ ิจิ ารณาเห็น็ ว่า่ ผลงานวิจิ ัยั เรื่อ่� ง “การพัฒั นาประสิทิ ธิภิ าพทางการคลังั
ที่่�ยั่�งยืืนสำหรัับระบบหลัักประกัันสุุขภาพ และแบบจำลองการจััดสรรทรััพยากรกำลัังคนด้้านสุุขภาพ” โดย
ดร.ทีปี กร จิริ ์ฐ์ ิติ ิกิ ุลุ ชัยั เป็น็ ผลงานวิจิ ัยั ที่ม่� ีีคุณุ ภาพและมีีคุณุ ค่า่ ในเชิงิ วิชิ าการ มีีวัตั ถุปุ ระสงค์เ์ พื่อ่� ประมาณการช่อ่ งว่า่ ง
ในการกำหนดงบประมาณ (Fiscal Space) ของระบบหลัักประกัันสุุขภาพถ้้วนหน้้าและระบบสาธารณสุุข
และศึึกษาช่อ่ งว่า่ งอุปุ สงค์-์ อุปุ ทานของบุคุ ลากรทางการแพทย์เ์ ชิงิ พื้้�นที่แ่� ละพัฒั นาแบบจำลองในการจัดั สรรทรัพั ยากร
บุคุ คล เพื่อ�่ ลดปัญั หาความขาดแคลนบุคุ ลากรทางการแพทย์ใ์ นพื้้�นที่�่ และเพิ่่ม� ประสิทิ ธิภิ าพในการให้บ้ ริกิ ารสาธารณสุขุ
ต่อ่ ประชาชน ผู้�วิจิ ัยั ได้ใ้ ช้ร้ ะเบีียบวิธิ ีีวิจิ ัยั ที่ไ่� ด้ม้ าตรฐานสูงู และมีีการสร้า้ งองค์ค์ วามรู้�ใหม่่ รวมถึึงมีีการนำเสนอรูปู ภาพ
ประกอบได้ช้ ัดั เจน ผลการศึึกษาสามารถนำไปประยุกุ ต์์ใช้้ในเชิิงนโยบายทางด้้านระบบสาธารณสุขุ ของประเทศไทย

วช. จึงึ มีมี ติใิ ห้ผ้ ลงานเรื่อ�่ งนี้� ได้ร้ ับั รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำปีงี บประมาณ 2565
รางวััลระดัับดีี สาขาเศรษฐศาสตร์์

รางวัลั การวิิจััยแห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำำปีงี บประมาณ 2565 219

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

1. ชื่อ�่ ผลงานวิิจัยั ใน พ.ศ. 2558 (สํํานัักงานพััฒนานโยบายสุุขภาพระหว่่าง
ชื่�่อผลงานวิิจัยั การพััฒนาประสิิทธิิภาพทางการคลััง ประเทศ, 2561) และรายจ่่ายสุุขภาพของประเทศไทย
ที่่�ยั่�งยืืนสำหรัับระบบหลัักประกัันสุุขภาพ ในภาพรวมเพิ่่�มขึ้้�นจากร้้อยละ 3.5 ของผลิิตภััณฑ์์มวลรวม
และแบบจำลองการจััดสรรทรััพยากร ภายในประเทศ ใน พ.ศ. 2545 เป็น็ ร้อ้ ยละ 3.9 ใน พ.ศ. 2558
กำลัังคนด้้านสุขุ ภาพ (สํํานัักงานพััฒนานโยบายสุุขภาพระหว่่างประเทศ, 2561)
หััวหน้า้ คณะ ดร.ทีีปกร จิิร์์ฐิติ ิกิ ุลุ ชัยั โดยมููลค่่าปััจจุุบัันของรายจ่่ายสุุขภาพรวมประเทศไทย
สถานที่่�ติดิ ต่่อ คณะเศรษฐศาสตร์์ มีีอััตราการเติิบโตเฉลี่่�ยสะสมต่่อปีี (Compound Annual
มหาวิทิ ยาลัยั ธรรมศาสตร์์ Growth Rate) เฉลี่ย่� ประมาณร้อ้ ยละ 8 ต่อ่ ปีี ในช่ว่ งระหว่า่ ง
พ.ศ. 2545-2558 ซึ่�่งเป็็นอััตราการเพิ่่�มที่�่เร็็วกว่่าอััตรา
2. ความสำำคัญั และที่่ม� าของการวิิจััย การขยายตััวทางเศรษฐกิจิ ของประเทศ
ประเทศไทยเปน็ ตวั อยา่ งของความสำ�เรจ็ ในการพฒั นา
ระบบหลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า เพราะถึงแม้ว่า โดยเฉพาะอย่่างยิ่�ง การจััดสรรด้้านอุุปทานของ
จะเป็นประเทศกำ�ลังพัฒนาและมีระดับรายได้เฉลี่ยต่อหัว แพทย์เ์ ฉพาะทางให้ส้ อดคล้้องกับั อุปุ สงค์ห์ รืือความต้อ้ งการ
ระดับปานกลาง แต่ประเทศไทยก็สามารถสร้างระบบที่ ต่อ่ การรักั ษาพยาบาลระดับั สูงู จะทำให้เ้ กิดิ การบริหิ ารจัดั การ
คมุ้ ครองความเสย่ี งทางการเงนิ ดา้ นบรกิ ารสาธารณสขุ ใหก้ บั ระบบสาธารณสุขุ ที่ม�่ ีีประสิทิ ธิภิ าพสูงู ขึ้้�น อันั จะนำไปสู่่�ผลลัพั ธ์์
ประชาชนได้ โดยเป็นระบบหลักประกันสุขภาพแห่งชาติที่ คืือ ผลการรัักษาทางคลิินิิก (clinical outcomes) อัันพึึง
ไม่ต้องให้ประชาชนร่วมจ่าย ซึ่งความสำ�คัญในเรื่องระบบ ปรารถนา (Leelarasamee et al. 2017) ซึ่ง�่ Phanthunane,
หลกั ประกนั สขุ ภาพถว้ นหนา้ นี้ ในระดบั นานาชาตไิ ดน้ ำ�มาเปน็ Pannarunothai, และ Pagaiya (2017) พบว่า่ การคาดการณ์์
แนวทางของเป้าหมายของมนุษยชาติในการพัฒนาที่ย่ังยืน กำลัังคนและความต้้องการของบุุคลากรทางการแพทย์์
2030 และเป็นหัวข้อการประชุมนานาชาติรางวัลสมเด็จ เฉพาะทางในปีี พ.ศ. 2564 แสดงให้เ้ ห็น็ ถึึงการขาดแคลนแพทย์์
เจ้าฟา้ มหดิ ล ประจำ�ปี พ.ศ. 2563 หรอื Prince Mahidol เฉพาะทางอย่่างรุุนแรงเกืือบทุุกสาขาการแพทย์์เฉพาะทาง
Award Conference 2020 (PMAC 2020) อันั เป็็นผลมาจากสัังคมสูงู อายุุ เช่น่ ประเทศไทยขาดแคลน
อย่างไรก็ตาม ประเทศไทยกำ�ลังเผชิญกับความ หมอประสาทศัลั ยแพทย์์ (neurosurgeons) อีีก 200 FTE
ท้าทายในเร่ืองของสังคมผู้สูงอายุ โดยค่าใช้จ่ายของ และศััลยแพทย์์อีีก 800 FTE ดัังนั้้�น จึึงเป็็นเรื่่�องสำคััญ
การดูแลผู้สูงอายุระยะยาวในปี พ.ศ. 2560 มีมูลค่า เร่่งด่่วนในการจััดสรรทรััพยากรบุุคคลให้้มีีประสิิทธิิภาพ
6 หมื่นลา้ นบาท คดิ เปน็ ประมาณครง่ึ หนึ่งของคา่ ใชจ้ า่ ยรายหวั (allocative efficiency)
ในปี พ.ศ. 2560 ของสำ�นักงานหลกั ประกันสขุ ภาพแหง่ ชาติ
ดังนั้น ประเทศไทยควรจะเตรียมพร้อมกับการเพ่ิมข้ึนของ 3. แหล่่งเงินิ ทุนุ สนัับสนุุนในการทำำวิจิ ััย
ประชากรผู้สูงอายุ และค่าใช้จ่ายที่จะเพ่ิมข้ึนจากการดูแล สถาบันั วิิจััยระบบสาธารณสุขุ (สวรส.)
รกั ษาพยาบาลในระยะยาว (วรวรรณ ชาญด้วยวิทย์ และ
ยศ วัชระคุปต์, 2560) สำ�นักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจ 4. วััตถุปุ ระสงค์์ของการวิจิ ััย
และสังคมแห่งชาติ (“สภาพัฒน์ฯ”) ได้ประมาณการว่า 1) พื้้�นที่่�การคลัังสำหรัับระบบหลัักประกัันสุุขภาพ:
จำ�นวนผสู้ งู อายจุ ะเพม่ิ ขน้ึ จาก 13.1 ลา้ นคน (คดิ เปน็ รอ้ ยละ ประมาณการช่่องว่่างทางการคลััง (fiscal space) ของ
20 ของประชากรท้ังหมด) ในปี พ.ศ. 2564 เป็นจำ�นวน ระบบสาธารณสุุขไทย โดยเน้้นระบบหลัักประกัันสุุขภาพ
20.5 ล้านคน (คิดเป็นร้อยละ 32) ในปี พ.ศ. 2583 ถ้้วนหน้้า เพื่่�อศึึกษาแนวโน้้มค่่าใช้้จ่่ายสุุขภาพ ประเมิิน
หรอื อกี ประมาณ 20 ปีข้างหน้า เป้้าหมายตััวชี้้�วััดการคลัังสุุขภาพของประเทศ พิิจารณา
ดัังนั้้�น ถึึงแม้้ว่่าประเทศไทยจะมีีความสำเร็็จของ แนวทางการเพิ่่ม� ประสิทิ ธิภิ าพโดยบูรู ณาการ 3 กองทุนุ หลักั
ระบบหลัักประกัันสุุขภาพ แต่่ก็็มีีข้้อน่่ากัังวลในเรื่่�องของ และวิิเคราะห์์ความเป็็นไปได้้ทางเศรษฐศาสตร์์การเมืืองใน
ความยั่ง� ยืืนและความพอเพีียงทางการเงินิ การคลังั เนื่อ่� งจาก การหารายได้ท้ ี่เ่� พีียงพอและยั่ง� ยืืนสำหรับั ระบบหลักั ประกันั
ค่่าใช้้จ่่ายภาครััฐด้้านสุุขภาพได้้เพิ่่�มสููงขึ้้�นจากร้้อยละ 11 สุขุ ภาพถ้ว้ นหน้้า
ของค่่าใช้้จ่า่ ยภาครััฐทั้�งหมดใน พ.ศ. 2545 เป็็นร้อ้ ยละ 16 2) การจััดสรรกำลัังคนสุุขภาพในรููปเครืือข่่าย:
ศึึกษาช่่องว่่างอุุปสงค์์-อุุปทานของบุุคลากรทางการแพทย์์
และพััฒนาแบบจำลองเชิิงพื้้�นที่่�ในการจััดสรรทรััพยากร

220 รางวััลการวิิจััยแห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

บุุคคล เพื่�่อลดปััญหาความขาดแคลนในพื้้�นที่�่ และเพิ่่�ม 2) ตีีพิมิ พ์ผ์ ลงานวิจิ ัยั ในวารสารวิชิ าการ และเผยแพร่่
ประสิิทธิิภาพในการให้้บริกิ ารสาธารณสุขุ ต่อ่ ประชาชน รายงานผลการวิจิ ัยั ฉบับั สมบูรู ณ์์ โดยหน่ว่ ยงานผู้้�ใช้ป้ ระโยชน์์
คืือ กระทรวงสาธารณสุุข และวงการวิิชาการ สามารถนำ
5. ระยะเวลาที่่ท� ำำการวิจิ ัยั ข้้อเสนอแนะในเชิิงนโยบายที่่�ระบุุไว้้ในรายงานการวิิจััย
1 ปีี 6 เดืือน 1 พฤศจิกิ ายน 2562 - 30 เมษายน 2564 นำไปประกอบการตัดั สินิ ใจในการบริหิ าร การนำไปกำหนด
นโยบาย มาตรการต่า่ ง ๆ เป็น็ ต้้น
6. ประโยชน์ท์ ี่่�ได้ร้ ับั จากการวิจิ ัยั
ด้า้ นนโยบาย–ช่ว่ ยสนับั สนุนุ ข้อ้ เสนอการคลังั สุขุ ภาพ 3) น ำ เ ส น อ ข้้ อ มูู ล ไ ปป ร ะ ก อ บ ก า ร ตัั ดสิิ น ใ จ
เพื่่�อความยั่�งยืืนของระบบหลัักประกัันสุุขภาพ (SAFE) บน ในการบริหิ าร/กำหนดนโยบาย โดยหน่ว่ ยงานผู้้�ใช้ป้ ระโยชน์์
พื้้�นฐานของข้้อมููล เพื่�่อให้้ประชาชนมีีความคุ้�มครองทาง คืือกระทรวงสาธารณสุขุ และหน่ว่ ยงานระดับั ประเทศที่เ่� กี่ย�่ วข้อ้ ง
การเงิินที่่�ดีีขึ้้�นจากระบบหลัักประกัันสุุขภาพที่�่มีีอย่่างยั่ �งยืืน ด้้านนโยบายเพื่่�อพััฒนาการคลัังสำหรัับระบบหลัักประกััน
และเพีียงพอต่อ่ ความต้อ้ งการ โดยเฉพาะอย่า่ งยิ่ง� การเพิ่่ม� ขึ้้�น สุขุ ภาพและการบริหิ ารจััดการกำลัังคนสุขุ ภาพ
ของประชากรผู้้�สูงู อายุุ รวมทั้�งช่ว่ ยให้ม้ ีีหลักั ฐานเชิงิ ประจักั ษ์์
เพื่อ่� ช่ว่ ยให้ม้ ีีแนวทางการจัดั สรรบุคุ ลากรทางการแพทย์ข์ อง 9. ข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบายที่่เ� สนอแนะ
กระทรวงสาธารณสุุขที่่ส� อดคล้้องต่อ่ ความต้้องการมากขึ้้�น ให้้แก่่รัฐั บาล/กระทรวงต่า่ ง ๆ และภาคเอกชน
ด้้านสาธารณสุุข–ประเทศไทยซึ่่�งมีีทรััพยากรทาง เพื่อ่� นำำไปใช้ว้ างนโยบาย พัฒั นา หรืือแก้ไ้ ขปัญั หา
สาธารณสุุขที่่�จำกััด จะสามารถบริิหารจััดการทางการเงิิน
การคลัังของระบบหลัักประกัันสุุขภาพได้้อย่่างยั่ �งยืืนและ ข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบายสำหรัับการวิิจััยหััวข้้อ
เพีียงพอต่่อความต้้องการของประเทศในอนาคต ในขณะที่่� “การคลัังที่ย่�ั่�งยืนื สำหรับั ระบบหลักั ประกัันสุขุ ภาพ”
การบริิหารจััดการบุุคลากรทางการแพทย์ข์ องกระทรวง
ด้้านวิิชาการ–ประเทศไทยในฐานะที่�่เป็็นตััวอย่่าง 1) กระทรวงสาธารณสุขุ สำนักั งานหลักั ประกันั สุขุ ภาพ
ของระบบหลัักประกัันสุุขภาพสามารถที่่�จะเป็็นแหล่่งของ แห่ง่ ชาติิ หน่ว่ ยงานที่เ�่ กี่ย�่ วข้อ้ งด้า้ นวิชิ าการและการขับั เคลื่อ�่ น
ความรู้�ใหม่่ทางวิิชาการที่�่จะทำให้้เกิิดประโยชน์์ในการสร้้าง นโยบาย และเครืือข่่ายภาคประชาชน ผลัักดัันกลยุุทธ์์
ความรู้�ในระเบีียบวิธิ ีีในการวิิเคราะห์์เชิิงปริิมาณ เพื่่�อศึึกษา “สามเหลี่�่ยมเขยื้�อนภููเขา” เพื่�่อเรีียกร้้องให้้รััฐบาลเพิ่่�ม
การบริิหารพื้้�นที่่�การคลัังของระบบหลัักประกัันสุุขภาพ งบประมาณด้้านสาธารณสุุข เพราะเป็็นการลงทุุนที่่�คุ้�มค่่า
และการบริิหารจััดการบุุคลากรทางการแพทย์์ โดยใช้้ ทำให้ค้ นไทยมีีสุขุ ภาพดีี และทำให้ผ้ ลิติ ภาพการทำงานสูงู ขึ้้�น
microdata มาร่่วมเป็็นพื้้�นฐานในการวิเิ คราะห์์ นอกจากนี้้�ยัังช่ว่ ยลดความเหลื่อ่� มล้้ำและความยากจน

7. ศักั ยภาพในการพััฒนาไปสู่่�การใช้้ประโยชน์์ 2) ประเทศไทยต้้องมีีการทำ earmarked tax จาก
ในเชิงิ สัังคม และ/หรืือ เชิิงพาณิิชย์์ การเพิ่่�มอััตราภาษีีมููลค่่าเพิ่่�ม (VAT) หรืือมีีการปฏิิรููปภาษีี
การใช้ป้ ระโยชน์ท์ ี่ค่� าดว่า่ จะได้ร้ ับั จากการวิจิ ัยั โครงการนี้� โดยเน้น้ การเก็็บภาษีีความมั่่�งคั่�งจากคนรวย เพื่่อ� นำรายได้้ที่่�
เพิ่่ม� ขึ้้�นนี้้�มาให้้ priority กับั ด้า้ นสาธารณสุขุ โดยเน้น้ เป้า้ หมาย
ที่�่สำคััญ คืือ ผลลััพธ์์ที่่�เกิิดขึ้้�นจากองค์์ความรู้�ที่่�ได้้รัับจาก ของการใช้เ้ งินิ ให้ค้ วามสำคัญั กับั ผู้�ที่ด�่ ้อ้ ยโอกาสทางเศรษฐกิจิ
การวิจิ ัยั สามารถนำไปขยายผลให้เ้ กิดิ การพัฒั นาในการบริหิ าร สัังคม ซึ่่ง� จะต้้องผลักั ดัันผ่่านกระบวนการทางการเมืืองตาม
จัดั การทางการเงินิ การคลังั ของระบบหลักั ประกันั สุขุ ภาพของ ระบอบประชาธิปิ ไตยที่�่ฟัังเสีียงของประชาชน
ประเทศ และการจััดสรรทรััพยากรบุุคลากรทางการแพทย์์
ของกระทรวงสาธารณสุุข 3) ผลการสััมภาษณ์์เชิงิ ลึึกจากผู้้�ทรงคุณุ วุฒุ ิทิ ุุกท่า่ น
เห็็นตรงกัันว่่า ควรจะมุ่�งเน้้นไปที่่�การพััฒนาประสิิทธิิภาพ
8. การนำำผลงานไปใช้ป้ ระโยชน์์ในมิิติิต่่าง ๆ และการลดความเหลื่�่อมล้้ำ โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งในระบบ
แผนการนำผลงานวิจิ ัยั ไปใช้้ประโยชน์์ ได้้แก่่ สวััสดิิการรัักษาพยาบาลข้้าราชการ ซึ่�่งมีีค่่าใช้้จ่่ายสููง และ
1) การนำเสนอผลงานวิจิ ัยั ที่�่ PMAC 2020 ประชาคม หลายท่่านยัังระบุุว่่า จะต้อ้ งแก้้การรั่ว� ไหลจากปัญั หาต้้นทุุน
และคุุณภาพการรัักษาพยาบาลที่�่แตกต่่างกััน (practice
เศรษฐศาสตร์์ และสาธารณะ โดยหน่่วยงานผู้้�ใช้้ประโยชน์์ variation) รวมทั้�งการใช้ย้ าและเทคโนโลยีีที่ไ่� ม่ม่ ีีความจำเป็น็
คืือ กระทรวงสาธารณสุขุ และหน่ว่ ยงานระดับั ประเทศและ
ระดับั นานาชาติทิ ี่�่สนใจ 4) พิิจารณาการทำ Risk Pooling ด้้านต้้นทุุน
โดยเฉพาะอย่่างยิ่�งจากผู้�ที่่�มีีกำลัังจ่่าย เช่่น จััดให้้มีีระบบ
ชุุดสิิทธิิประโยชน์์หลัักและชุุดสิิทธิิประโยชน์์เสริิม โดย
รับั ประกันั ความเป็น็ ธรรมให้ก้ ับั การเข้า้ ถึึงบริกิ ารสุขุ ภาพที่จ�่ ำเป็น็
มีีคุุณภาพ และคุ้�มค่่า ในขณะที่่�มีีความยืืดหยุ่่�นในการให้้
ทางเลืือกสิทิ ธิปิ ระโยชน์เ์ สริมิ สำหรับั ผู้�ที่ม่� ีีความสามารถร่ว่ มจ่า่ ย

รางวััลการวิจิ ััยแห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิจิ ัยั ประจำำปีงี บประมาณ 2565 221

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

5) ในระยะยาว ร่ว่ มมืือกับั องค์ก์ รปกครองส่ว่ นท้อ้ งถิ่น� 3. ปัจั จุบุ ันั มีีการจัดั เครืือข่า่ ยสุขุ ภาพอยู่�แล้ว้ ซึ่ง่� กลุ่�ม
(อปท.) เพื่่�อจััดสรรรายได้้ส่่วนเพิ่่�มที่�่ได้้จากภาษีีที่่�ดิินและ ตัวั อย่า่ งที่ต่� อบแบบสอบถามออนไลน์์ (N=146) ร้อ้ ยละ 95
สิ่�งปลููกสร้า้ ง เพื่อ่� การพัฒั นาบริิการสาธารณสุขุ ให้้กัับชุมุ ชน ระบุวุ ่า่ มีีการดำเนิินการจัดั เครืือข่า่ ยในพื้้�นที่�่ อย่่างไรก็ต็ าม
เช่น่ การส่ง่ เสริิมสุุขภาพ และ long-term care อย่า่ งไรก็็ดีี การที่จ่� ะพัฒั นาต่อ่ ไป มีีข้อ้ ควรคำนึึงบางประการ คืือ รูปู แบบ
ภาษีีที่่�ดิินและสิ่�งปลููกสร้้างมีีอััตราภาษีีที่�่ต่่ำเกิินไป และ การพััฒนาการจััดเครืือข่่ายสุุขภาพ จำเป็็นต้้องพิิจารณา
มีีช่่องโหว่่ในการเลี่�่ยงภาษีีได้้ง่่าย จึึงต้้องหามาตรการ ผลกระทบด้้านบวกและลบที่่�จะเกิิดขึ้้�นกัับบุุคลากรสุุขภาพ
เพื่�่อชดเชยในด้้านสาธารณสุุข เมื่่�อ อปท. ไม่่สามารถเก็็บ และแต่ล่ ะโรงพยาบาลภายในแต่ล่ ะพื้้�นที่ใ่� ห้ร้ อบคอบ ไม่ค่ วร
รายได้้ตามเป้้าหมาย ในขณะที่่�เครืือข่่ายสาธารณสุุขและ ใช้แ้ นวทางเดีียวกันั เหมืือนกันั ทั้้�งประเทศ (one-size fits all)
ประชาคมสุขุ ภาพ ควรช่ว่ ยกันั สนับั สนุนุ และเรีียกร้อ้ งให้ม้ ีีการ แต่่ให้้ทางระดัับเขตสุุขภาพ สาธารณสุุขจัังหวััด และ
การปฏิิรููปภาษีีเพื่�่อความเป็็นธรรมให้้มีีรายได้้รััฐมากขึ้้�น สาธารณสุุขอำเภอ เป็น็ ผู้้�ร่ว่ มตัดั สินิ ใจ
โดยกำหนดวััตถุปุ ระสงค์เ์ พื่อ่� ประโยชน์์ทางสาธารณสุุข
4. ส่่วนกลางควรเอื้ �ออำนวยด้้านการผ่่อนคลาย
6) ควรทบทวนเป้้าประสงค์์ของกรอบ SAFE และ กฎระเบีียบที่่�ไม่่จำเป็็นและเพิ่่�มแรงจููงใจสำหรัับตััวชี้้�วััด
เพิ่่ม� เติมิ ในแผนพัฒั นาสุขุ ภาพแห่ง่ ชาติิ ซึ่ง่� ในแผนปัจั จุบุ ันั คืือ เป้้าหมายที่่�ทำสำเร็็จ เพื่่�อส่่งเสริิมการกระจายอำนาจ
แผนพัฒั นาสุขุ ภาพแห่ง่ ชาติิ ฉบับั ที่�่ 12 มีีเป้า้ หมายและตัวั ชี้้�วัดั ให้ม้ ีีอิสิ ระในการตัดั สินิ ใจ (autonomy) พร้อ้ มกับั กำกับั ดูแู ล
ที่เ�่ กี่ย่� วข้อ้ งกับั การคลังั สุขุ ภาพเพีียงรายการเดีียว คืือ รายจ่า่ ย โดยมีีความรับั ผิดิ ชอบในการบริหิ ารจัดั การ (accountability)
ด้า้ นสุขุ ภาพไม่เ่ กินิ ร้อ้ ยละ 5 ของ GDP (THE ≤ 5% of GDP)
ภายใต้้ยุุทธศาสตร์์ที่�่ 4 คืือ พััฒนาและสร้้างความเข้้มแข็็ง 5. การจััดเครืือข่่ายบริิการสุุขภาพ เช่่น ในระดัับ
ในการอภิบิ าลระบบสุขุ ภาพ อำเภอ หรืือระดัับจัังหวััด จะเป็็นการเพิ่่�มภาระเรื่�่องการ
เดิินทางให้้กัับเจ้้าหน้้าที่่�ด้้านสุุขภาพ จึึงควรจะต้้องมีีการ
7) ควรมีีการโอนย้้ายการกำกัับนโยบายและการ พิจิ ารณานโยบายส่ง่ เสริมิ โดยให้แ้ รงจูงู ใจ รวมถึึงขยายโอกาส
กำกับั ดูแู ลทั้�ง 3 กองทุนุ ให้ม้ าอยู่�ภายใต้ก้ ระทรวงสาธารณสุขุ และยืืดหยุ่่�นด้้านความก้้าวหน้้าในอาชีีพ สร้้างการทำงาน
เพราะเป็็นผู้้�กำหนดนโยบายด้้านสาธารณสุุขของประเทศ เป็็นทีีมในพื้้�นที่�่ และมีีมาตรการเพิ่่�มสวััสดิิการด้า้ นที่�่พัักและ
เพื่่�อให้้การบริิหารจััดการระบบหลัักประกัันสุุขภาพที่่�มีี การเดิินทาง เพื่่�อช่่วยเอื้�อให้้สามารถพััฒนาระบบเครืือข่่าย
ความเป็็นบูรู ณาการ และสอดคล้้องกัับนโยบายสาธารณสุขุ สุขุ ภาพได้ใ้ นพื้้�นที่�่
ของประเทศ (เดืือนเด่น่ นิคิ มบริิรักั ษ์์ และคณะ, 2556)
6. ปรัับระบบให้้เน้้น Primary Care Services
ข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบายสำหรัับการวิิจััยหััวข้้อ และทำให้้เป็็นระบบที่�่มีี General Practitioner (GP)
“แบบจำลองการจััดสรรทรัพั ยากรกำลัังคนด้า้ นสุขุ ภาพ” ในระดัับชุุมชนเข้ม้ แข็็ง โดยควรที่่�จะใช้้วิิธีีเก็บ็ ค่า่ ธรรมเนีียม
ในโรงพยาบาลระดัับบน หากคนไข้้เข้้ามารัับการรัักษา
1. การแก้้ไขปััญหาการขาดแคลนบุุคลากร ซึ่่�งมีี โดยไม่ผ่ ่า่ น GP และไม่ใ่ ช่ก่ รณีีฉุกุ เฉินิ
ความขาดแคลนแตกต่่างกัันในแต่่ละวิิชาชีีพ ระดัับบริิการ
และพื้้�นที่่� ในขณะที่่�มีีการล้้นเกิินในบางระดัับบริิการ และ 7. เร่่งพััฒนาระบบ Telemedicine และโครงการ
บางพื้้�นที่�่ จึึงควรที่จ่� ะมีีการกระจายกำลังั คนไปยังั ที่ข�่ าดแคลน รัับยาใกล้้บ้้านสำหรัับผู้้�ป่่วยโรคเรื้�อรััง เพื่�่อลดความแออััด
หรืือการบริหิ ารจัดั การกำลังั คนร่ว่ มกันั ในรูปู ของเครืือข่า่ ย ซึ่ง�่ ของผู้้�ป่่วยในโรงพยาบาลให้ค้ รอบคลุุมทั้�งประเทศ
จำเป็น็ ต้้องพัฒั นาการกระจายอำนาจ (decentralization)
ออกไปให้้กัับพื้้�นที่�่ เพื่�่อให้้มีีอิิสระ (autonomy) ในการ 8. ประเทศไทยควรมีีการจััดทำแผนยุุทธศาสตร์์
บริิหารจััดการกำลังั คนสุขุ ภาพให้ม้ ีี ของระบบบริกิ ารสุขุ ภาพแบบเครืือข่า่ ยเชิงิ พื้้�นที่แ่� ละสำหรับั
ภาพรวมระดับั ประเทศที่ส่� อดคล้อ้ งกับั แผนการพัฒั นากำลังั คน
2. พัฒั นาระบบการติดิ ตามและประเมินิ ประสิทิ ธิภิ าพ ด้้านสุุขภาพ โดยระยะสั้้�นต้้องเร่่งแก้้ปััญหาวิิกฤตภาระงาน
ของเครืือข่า่ ยอย่่างต่่อเนื่�่อง ผ่า่ นระบบข้อ้ มูลู ทั้�งด้า้ นระบบ ของบุุคลากรในโรงพยาบาลสัังกััด สป.สธ. ส่่วนระยะยาว
รายงานข้อ้ มูลู ผู้้�ป่ว่ ยตามมาตรฐาน 43 แฟ้ม้ ระบบสารสนเทศ จะต้้องเพิ่่�มจำนวนบุุคลากรต่่อประชากรขึ้้�นมาอย่่างน้้อย
บุคุ ลากรสาธารณสุขุ ระบบสารสนเทศด้า้ นการเงินิ การคลังั และ ที่่ค� รึ่ง่� หนึ่ง่� ของระดับั ค่า่ เฉลี่ย�่ ของโลก
ระบบฐานข้อ้ มูลู อื่น่� ๆ ซึ่ง�่ ต้อ้ งระมัดั ระวังั การเพิ่่ม� ภาระในการ
ทำงานเอกสารโดยไม่จ่ ำเป็น็ ซึ่ง่� จะมีีผลกระทบต่อ่ ภารกิจิ หลักั 9. ในระยะยาวประเทศไทยมีีแนวโน้ม้ ที่จ�่ ะมีีข้อ้ จำกัดั
ของบุุคลากรสุุขภาพ แต่่ควรนำข้้อมููลที่่�มีีอยู่�แล้้วมา เรื่่�องการพััฒนาเศรษฐกิิจ ซึ่�่งจะมีีผลต่่องบประมาณภาครััฐ
ประมวลผลวิจิ ัยั เพื่อ่� สร้า้ งองค์ค์ วามรู้�ให้ก้ ับั การกำหนดนโยบาย ด้้านสาธารณสุุข ในขณะที่่�การผลิิตบุุคลากรทางการแพทย์์
พััฒนาและติิดตามแก้้ไขปัญั หาในเชิงิ ระบบอย่า่ งต่อ่ เนื่่�อง ก็ต็ ้อ้ งใช้ง้ บประมาณภาครัฐั ในการพัฒั นาบุคุ ลากร ซึ่ง�่ น่า่ จะมีี
ข้อ้ จำกัดั ด้า้ นงบประมาณมากขึ้้�น อันั เป็น็ ผลมาจาก COVID-19

222 รางวัลั การวิจิ ัยั แห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจัยั ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

ดัังนั้้�น ประเทศไทยควรวางแผนกำลัังคนสุุขภาพในรููปของ 10. ในระหว่า่ งที่ย่� ังั ไม่ส่ ามารถกำกับั ดูแู ลโรงพยาบาล
Public-Private Partnership ในระดับั บริกิ ารต่า่ ง ๆ เพื่อ่� มุ่�ง เอกชน สามารถประสานงานกัับสำนัักงานสถิิติิแห่่งชาติิ
ส่่งเสริิมให้้เป็็นระบบ Gatekeeper ที่�่แข็็งแรง สามารถ ในการเก็บ็ รวบรวมข้อ้ มูลู การประกอบการกิจิ การโรงพยาบาล
จััดสรรคนไข้้ไปยัังระดัับบริิการที่่�เหมาะสม อัันเป็็นการเพิ่่�ม และสถานพยาบาลเอกชน เพื่่�อให้้กระทรวงสาธารณสุุข
ประสิทิ ธิภิ าพของการใช้ท้ รัพั ยากรทางเศรษฐกิจิ ของประเทศ สามารถมีีข้้อมููลสถานพยาบาลเอกชน เพื่�่อใช้้ประกอบการ
วางแผนระบบสาธารณสุขุ โดยรวมของประเทศ
โดยผู้�วิจิ ัยั เสนอว่่า ควรที่่�จะมีีการจััดตั้้�ง Regulatory
Body เพื่อ�่ กำกับั ดูแู ลกิจิ การโรงพยาบาลเอกชน โดยควบคุมุ
ค่า่ รักั ษาพยาบาลและค่า่ ยาสำหรับั บริกิ ารให้ก้ ับั คนไทย และ
กำหนดเป็็นกฎหมายเพื่�่อเก็็บข้้อมููลราคา ต้้นทุุน บุุคลากร
ข้้อมููลองค์์กรและเครืือบริิษััท แผนธุุรกิิจ และอื่่�น ๆ เพื่�่อ
เป็็นข้้อมููลสำหรัับนโยบายกำกัับดููแลให้้มีีประสิิทธิิภาพและ
มีีความยุุติิธรรม รวมถึึงการกำหนดให้้มีี public service
obligation หรืือจััดเก็็บเป็็นค่่าธรรมเนีียมใบอนุุญาต เพื่�่อ
ช่่วยแบ่ง่ เบาภาระงานในการดููแลสุขุ ภาพประชากร เหมืือน
อย่่างหน่่วยงานกำกัับดููแลโทรคมนาคมไทยที่�่มีีการจััดเก็็บ
รายได้้และจััดสรรทรััพยากรสื่่�อสารและโครงข่่ายจาก
ผู้้�ประกอบกิิจการโทรคมนาคม เพื่่�อนำไปใช้้ในการจััดให้้มีี
บริิการโทรคมนาคมพื้้�นฐานโดยทั่่�วถึึงและบริิการเพื่�่อสัังคม
โดยสามารถกำกัับดููแลให้้มีีเงื่�อนไขและข้้อกำหนดที่่�จะมีี
ผลต่่อการขออนุุญาตเปิิดให้้บริิการหรืือการต่่อใบอนุุญาต
ประกอบกิิจการสถานพยาบาล

รางวััลการวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจััย ประจำำปีีงบประมาณ 2565 223

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

เกียี รติคิ ุณุ ประกาศ

รางวััลการวิิจัยั แห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย
ประจำำปีีงบประมาณ 2565

รางวัลั ระดัับดีี

สาขาเศรษฐศาสตร์์

เรื่่�อง
คลองในฐานะเส้้นทางคมนาคมกัับการพััฒนาเศรษฐกิจิ : หลักั ฐานจากคลองกัับสวน

ในกรุงุ เทพฯ ช่่วงคริสิ ต์ศ์ ตวรรษที่่� 19
Canals and Orchards: The Impact of Transport Network Access on

Agricultural Productivity in 19th-Century Bangkok
โดย

ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์ ดร.ธันั ยพร จันั ทร์ก์ ระจ่า่ ง และ
ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ ดร.เจสสิิกา แมรี่่� เวชบรรยงรัตั น์์

สำนักั งานการวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ (วช.) ได้พ้ ิจิ ารณาเห็น็ ว่า่ ผลงานวิจิ ัยั เรื่อ่� ง “คลองในฐานะเส้น้ ทางคมนาคมกับั การ
พััฒนาเศรษฐกิิจ : หลักั ฐานจากคลองกับั สวนในกรุงุ เทพฯ ช่่วงคริิสต์ศ์ ตวรรษที่่� 19” โดย ผู้้�ช่่วยศาสตราจารย์์
ดร.ธันั ยพร จันั ทร์ก์ ระจ่า่ ง และ ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ ดร.เจสสิิกา แมรี่� เวชบรรยงรััตน์์ แห่ง่ คณะเศรษฐศาสตร์์
จุุฬาลงกรณ์ม์ หาวิทิ ยาลัยั เป็็นผลงานวิจิ ััยที่ม่� ีีคุุณภาพ โดยผู้�วิิจัยั ได้้ใช้้ความพยายามอย่า่ งสููงในการค้น้ หาข้้อมูลู เชิิง
ประจักั ษ์จ์ ากหลักั ฐานบันั ทึึกทางประวัตั ิศิ าสตร์ใ์ นอดีีตที่ย่� าวนาน และได้ใ้ ช้ว้ ิธิ ีีการวิเิ คราะห์ป์ ระเด็น็ ทางเศรษฐศาสตร์์
รวมถึึงเครื่่�องมืือทางเศรษฐมิิติิมาใช้้ในการวิิเคราะห์์ ทำให้้ผลงานวิิจััยนี้�สามารถนำไปประยุุกต์์ใช้้ในเชิิงนโยบายที่่�จะ
ก่อ่ ให้เ้ กิดิ ประโยชน์ต์ ่อ่ คลองในชุมุ ชนด้า้ นการเกษตร อีีกทั้�งผลงานได้ถ้ ูกู เผยแพร่ต่ ีีพิมิ พ์ท์ั้�งในวารสารในระดับั ประเทศ
และต่า่ งประเทศ โดยเฉพาะได้ถ้ ูกู ตีีพิมิ พ์์ในวารสาร The Journal of Economic History ซึ่ง�่ ถืือว่า่ เป็น็ วารสารทาง
ด้้านเศรษฐศาสตร์ท์ ี่�ม่ ีีชื่อ่� เสีียง

วช. จึงึ มีมี ติใิ ห้ผ้ ลงานเรื่อ่� งนี้� ได้ร้ ับั รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำปีงี บประมาณ 2565
รางวัลั ระดับั ดีี สาขาเศรษฐศาสตร์์

224 รางวััลการวิจิ ัยั แห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

1. ชื่อ�่ ผลงานวิิจััย กล่่าวคืือ ผลกระทบของการมีีเครืือข่่ายคมนาคมในพื้้�นที่�่
ชื่อ่� ผลงานวิิจัยั คลองในฐานะเส้น้ ทางคมนาคมกับั การพัฒั นา ต่่อการพััฒนาเศรษฐกิิจในแง่่ต่่าง ๆ ถููกขัับเคลื่่�อนจาก
เศรษฐกิิจ : หลัักฐานจากคลองกัับสวน ผลของครัวั เรืือนหรืือกิจิ กรรมทางเศรษฐกิจิ ที่อ่� ยู่�บนเส้น้ ทาง
ในกรุงุ เทพฯ ช่่วงคริสิ ต์์ศตวรรษที่่� 19 คมนาคมโดยตรงมากเพีียงใด (spillover effect) นอกจากนั้้�น
หัวั หน้า้ คณะ ผู้้�ช่วยศาสตราจารย์์ดร.ธันั ยพร จันั ทร์ก์ ระจ่า่ ง งานวิิจััยชิ้้�นนี้้�ยัังช่่วยเพิ่่�มความเข้้าใจในการถกเถีียงทาง
สถานที่่�ติดิ ต่อ่ คณะเศรษฐศาสตร์์ จุฬุ าลงกรณ์ม์ หาวิทิ ยาลัยั วิิชาการว่่าการพััฒนาเศรษฐกิิจในประเทศกำลัังพััฒนานั้้�น
ผู้้�ร่ว่ มวิิจััย ผู้้�ช่ว่ ยศาสตราจารย์์ เกิิดขึ้้�นช้้าและน้้อย เพราะการลงทุุนในโครงสร้้างพื้้�นฐานที่่�
ดร.เจสสิกิ า แมรี่�่ เวชบรรยงรััตน์์ ไม่่เพีียงพอหรืือไม่่ โดยเฉพาะในแง่่ของประวััติิศาสตร์์
เศรษฐกิจิ ไทย เช่น่ ที่่� Feeny (1997) กล่า่ วว่า่ การมีีโครงสร้า้ ง
2. ความสำำคััญและที่่�มาของการวิจิ ััย พื้้�นฐานทางชลประทานไม่เ่ พีียงพอในอดีีต ทำให้ป้ ระสิทิ ธิภิ าพ
กรุุงเทพฯ ในสมััยก่่อนถููกเปรีียบเปรยว่่าเป็็นเวนิิส ในการผลิติ การเกษตรไม่ส่ ูงู ซึ่ง่� ข้อ้ สังั เกตนี้้� มองข้า้ มโครงสร้า้ ง
ตะวัันออก เพราะเป็็นเมืืองที่�่เต็็มไปด้้วยเครืือข่่ายคลอง พื้้�นฐานบางอย่่าง เช่่น คลองที่่�สร้้างเพื่�่อการคมนาคม
โดยเฉพาะอย่่างยิ่ �งในฝั่่�งธนบุุรีีที่่�เคยอุุดมไปด้้วยสวนผลไม้้ ที่�่ไม่่ได้้สร้้างเพื่�่อพััฒนาทางการเกษตร แต่่อาจจะสามารถมีี
ถ้้าพููดถึึงความสำคััญของคลองต่่อสวน สิ่�งแรกที่่�เรานึึกถึึง ผลทางอ้้อมต่่อการพััฒนาเศรษฐกิิจภาคเกษตรได้้หรืือไม่่
อาจเป็็นคลองในฐานะแหล่่งน้้ำ แต่ค่ ลองยังั ทำหน้า้ ที่ส�่ ำคััญ ดัังที่่เ� ราจะได้ค้ ้น้ หาคำตอบผ่่านงานวิจิ ััยชิ้้�นนี้้�
อีีกอย่่างก็็คืือ เป็็นเส้้นทางคมนาคม การเข้้าถึึงเครืือข่่าย
คมนาคมนั้้�น นัักเศรษฐศาสตร์์ถืือว่่ามีีความสำคััญต่่อ 3. แหล่ง่ เงิินทุนุ สนับั สนุุนในการทำำวิิจััย
การพััฒนาเศรษฐกิิจเป็็นอย่่างมาก เพราะช่่วยลดต้้นทุุน คณะเศรษฐศาสตร์์ จุฬุ าลงกรณ์ม์ หาวิิทยาลัยั
ในการทำกิิจกรรมทางเศรษฐกิิจ จะขนส่่งสิินค้้าก็็สะดวก
จะเข้า้ ถึึงตลาดก็ส็ ะดวกเช่น่ กันั ผู้้�ประกอบการที่เ�่ ชื่อ่� มโยงกับั 4. วััตถุุประสงค์์ของการวิิจัยั
เครืือข่่ายคมนาคม ย่่อมมีีแรงจููงใจที่่�จะเพิ่่�มการลงทุุนและ 1) เพื่่�อคำนวณค่่าประมาณของการลดค่่าใช้้จ่่าย
ผลิติ ภาพการผลิติ งานวิจิ ัยั ชิ้้�นนี้้�ได้ท้ ำการทดสอบสมมติฐิ านนี้้� ทางคมนาคม (transport cost saving) และการลดค่า่ ใช้จ้ ่า่ ย
ด้้วยหลัักฐานเชิิงประจัักษ์์ โดยใช้้ข้้อมููลประวััติิศาสตร์์ ทางค่่าแรง (labour cost saving) ของครััวเรืือนชาวสวน
เศรษฐกิิจจากต้้นขั้้�วโฉนดสวนในสมััยรััชกาลที่่� 5 ที่�่เป็็น จากการที่ส�่ วนผลไม้ต้ ิดิ กับั คลองที่ส�่ ามารถใช้ใ้ นการขนส่ง่ ผลไม้้
หลัักฐานทางประวััติิศาสตร์์เชิิงปริิมาณในระดัับครััวเรืือน 2) เพื่�อ่ วิิเคราะห์ว์ ่่าการเข้้าถึึงคลองในฐานะเส้้นทาง
ซึ่�ง่ ถืือว่่าเก่า่ แก่ท่ ี่่ส� ุดุ ในประเทศไทยและในภูมู ิิภาค คมนาคมมีีต่่อผลผลิิตทางการเกษตรของสวนผลไม้้หรืือไม่่
หลัักฐานเชิิงปริิมาณระดัับครััวเรืือนนี้้�ยัังช่่วยตอบ และถ้้ามีี มีีอย่่างไร และมากน้้อยเพีียงใด
คำถามทางวิิชาการ ที่�่ข้อ้ มููลระดับั พื้้�นที่่� (aggregate data) 3) เพื่อ่� หาค่า่ ประมาณของผลของการเข้า้ ถึึงคลองต่อ่
จากประเทศต่่าง ๆ จากงานวิิจััยที่�่มีีอยู่�ไม่่สามารถตอบได้้ ความกินิ ดีีอยู่่�ดีีหรืือคุณุ ภาพชีีวิิตของครััวเรืือนชาวสวน

รางวััลการวิิจััยแห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565 225

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

5. ระยะเวลาที่่�ทำำการวิจิ ััย เป็น็ เหตุผุ ลได้้ว่่า การมีีคลองคมนาคมตัดั ผ่า่ นเป็็นเหตุุทำให้้
5 ปีี 3 เดืือน ตั้�งแต่ว่ ันั ที่่� 27 กุมุ ภาพันั ธ์์ พ.ศ. 2558 แรงงานในครััวเรืือนที่�่อยู่ �ติิดคลองมีีแรงจููงใจปลููกผลไม้้ได้้
ถึึงวันั ที่่� 26 พฤษภาคม พ.ศ. 2563 มูลู ค่า่ มากกว่่าถ้้าอยู่�ในครัวั เรืือนที่ไ่� ม่่ติดิ คลอง

6. สรุุปผลการวิิจััย

1) จากการคำนวณค่่าประมาณทางประวััติิศาสตร์์ 3) จากการหาค่่าประมาณของผลของการเข้้าถึึง
โดยใช้้บัันทึึกของชาวสวนทุุเรีียน เราพบว่่าการมีีคลอง คลองต่่อความกิินดีีอยู่่�ดีีหรืือคุุณภาพชีีวิิตของครััวเรืือน
คมนาคมเพีียง 500 เมตร สามารถทำให้ป้ ระหยัดั เวลาในการ ชาวสวน เราพบว่า่ ครัวั เรืือนที่ต่� ิดิ คลองมีีผลกำไร 32.24 บาท
ขนทุุเรีียนเป็็นปริมิ าณเท่่ากับั การขนโดยเรืือแจว 1 ลำ ได้้ถึึง หรืือเทีียบเท่่ากัับค่่าจ้้างแรงงานในสมััยนั้้�นเป็็นเวลาถึึง
ประมาณ 85 ถึึง 135 นาทีี หรืือเทีียบเท่า่ เป็็นการประหยัดั ประมาณ 43 วันั มากกว่า่ ครัวั เรืือนที่ไ�่ ม่ต่ ิดิ คลอง และสามารถ
ค่า่ ใช้จ้ ่า่ ยในการซื้�อข้า้ วที่เ่� พีียงพอกับั การบริโิ ภคของคนผู้้�ใหญ่่ เลี้�ยงดููผู้�คนได้้เพิ่่�มขึ้้�นถึึง 4 คน ในแต่่ละปีีเมื่�่อเทีียบกัับ
ได้ถ้ ึึง 10.61 หรืือ 16.85 วันั บ่ง่ ชี้้�ว่าคลองในฐานะเส้น้ ทาง ครััวเรืือนที่�่ไม่ต่ ิดิ คลอง
คมนาคมมีีความสำคััญในการลดต้้นทุนุ การขนส่ง่ สิินค้า้

2) จากการวิิเคราะห์์ว่่าการเข้้าถึึงคลองในฐานะ
เส้้นทางคมนาคมมีีต่่อผลผลิิตทางการเกษตรของสวนผลไม้้
หรืือไม่่ และถ้า้ มีี มีีอย่า่ งไร และมากน้อ้ ยเพีียงใด ด้ว้ ยหลักั ฐาน
เชิิงประจัักษ์์จากครััวเรืือนสวนในสมััยรััชกาลที่�่ 5 และวิิธีี
ทางเศรษฐมิติ ิิ สวนที่อ่� ยู่�ติดิ กับั คลองที่ส�่ ามารถใช้เ้ ป็น็ เส้น้ ทาง
คมนาคม มีีผลผลิิต (ประสิิทธิิภาพในการผลิิตของแรงงาน)
สููงกว่่าสวนที่�่ไม่่ได้้อยู่ �ติิดคลองอย่่างมีีนััยสำคััญทางสถิิติิ
ถึึงประมาณ 10.7 เปอร์เ์ ซ็น็ ต์แ์ ละจากการวิิเคราะห์์เพิ่่�มเติิม
โดยใช้้วิธิ ีีที่่น� ำเสนอใน Oster (2019) พบว่า่ ผลที่�่พบข้า้ งต้้น
สามารถแปลว่า่ เป็น็ ผลความสัมั พันั ธ์อ์ ย่า่ งเป็น็ เหตุเุ ป็น็ ผลได้้
เพราะโดยการประมาณค่่าและหาทิิศทางของ unobserva-
able selection จากวิิธีีของ Oster (2019) เราพบว่่า
เพื่่�อที่�่จะทำให้้การเข้้าถึึงคลองคมนาคมไม่่สามารถอธิิบาย
การเพิ่่�มผลิิตภาพแรงงานข้้างต้้นได้้ คำอธิิบายผลิิตภาพ
แรงงานที่ส�่ ูงู ขึ้้�นจะต้อ้ งมาจาก positive sorting เราจึึงทำการ
ทดสอบต่่อว่่า positive sorting ในบริิบทนี้้�เป็็นไปได้้ไหม
โดยมีีสมมติฐิ านว่่า ที่่�ที่่�ประชากรหนาแน่่นน้อ้ ยกว่า่ การย้า้ ย
ไปอยู่�ติิดคลองน่่าจะทำได้้ง่่ายกว่่า ถ้้า positive sorting
เกิิดขึ้้�นจริิง เราก็็น่่าจะพบว่่าชาวสวนที่�่อยู่�ติิดคลองในที่่�
ประชากรหนาแน่่นน้้อยกว่่า มีีผลิิตภาพแรงงานมากกว่่า
ชาวสวนที่�่อยู่ �ติิดคลองในที่�่ที่่�ประชากรหนาแน่่นมากกว่่า
ซึ่�่งเราใช้้ความหนาแน่่นของวััดในแต่่ละตำบลมาเป็็นตััวแปร
ประมาณค่า่ ความหนาแน่น่ ประชากรที่ไ่� ม่ม่ ีีข้อ้ มูลู ในสมัยั นั้้�น
เพราะวัดั ถืือว่า่ เป็น็ ศูนู ย์ก์ ลางชุมุ ชน แต่เ่ ราพบว่า่ ไม่ม่ ีี sorting
ชนิิดใดอย่่างมีีนััยสำคััญ จึึงทำให้้สามารถสรุุปความ

226 รางวััลการวิจิ ััยแห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจัยั ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

7. ประโยชน์ท์ ี่่�ได้้รับั จากการวิจิ ัยั 9. การนำำผลงานไปใช้ป้ ระโยชน์ใ์ นมิติ ิติ ่า่ ง ๆ
ผลวิิจััยจากงานวิิจััยชิ้้�นนี้้�ชี้้�ให้้เห็็นถึึงบทบาทสำคััญ  เชิงิ ชุมุ ชน/สังั คม
ของการขยายเครืือข่่ายคลองในฐานะเส้้นทางคมนาคม  เชิงิ พาณิิชย์์
ซึ่�่งช่่วยลดต้้นทุุนในการขนส่่งสิินค้้า ทำให้้เกิิดการเพิ่่�มแรง  เชิงิ วิิชาการ
จููงใจในการผลิิตและเพิ่่�มประสิิทธิิภาพในการผลิิตสิินค้้า  เชิงิ พื้้�นที่่�
โดยเฉพาะสิินค้้าที่่�ไม่่สามารถเก็็บไว้้ได้้เป็็นเวลานาน เช่่น
ผลไม้้ นอกจากนั้้�นผลวิจิ ัยั ยังั ชี้�ให้เ้ ห็น็ ว่า่ ประโยชน์ท์ ี่ไ่� ด้ม้ าจาก 10. ข้อ้ เสนอแนะเชิงิ นโยบายที่่เ� สนอแนะ
การที่่�เข้้าถึึงเส้้นทางคมนาคมโดยตรง กล่่าวคืือ กิิจกรรม ให้แ้ ก่่รัฐั บาล/กระทรวงต่่าง ๆ และภาคเอกชน
ทางเศรษฐกิิจที่่�เกิิดอยู่ �บนเส้้นทางคมนาคมได้้รัับประโยชน์์ เพื่อ�่ นำำไปใช้ว้ างนโยบาย พัฒั นา หรืือแก้ไ้ ขปัญั หา
มากกว่่าการอยู่ �เพีียงในพื้้�นที่่�หรืือเขตที่่�มีีเส้้นทางคมนาคม
ตััดผ่่าน ฉะนั้้�นงานวิิจััยชิ้้�นนี้้� ยัังแสดงให้้เห็็นความสำคััญ ในการสร้า้ งเครืือข่่ายทางการคมนาคม ควรคำนึึงถึึง
ของปัญั หาไมล์ส์ ุุดท้้าย (the last-mile problem) ที่เ�่ ป็็น การเข้า้ ถึึงเครืือข่า่ ยของผู้�ใช้ส้ ุดุ ท้า้ ยที่แ�่ ท้จ้ ริงิ เพราะหากเพีียง
ประเด็็นทั้้�งในเชิิงวิิชาการและเชิิงนโยบาย ว่่าการสร้้าง แค่ข่ ยายเส้น้ ทางไปยังั พื้้�นที่ใ่� หม่่ ๆ แต่ผู่้�ใช้ส้ ุดุ ท้า้ ยไม่ส่ ามารถ
เครืือข่่ายทางการคมนาคม ถ้้าหากไม่่สามารถทำให้้ผู้�ใช้้ ใช้้เส้้นทางนั้้�นโดยง่่าย เช่่น ทางรถไฟใหม่่ไปถึึงอำเภอ
สุุดท้า้ ยที่่�แท้้จริงิ (final users) เข้า้ ถึึงได้้ง่า่ ย ประโยชน์จ์ าก แต่ข่ าดการปรับั ปรุงุ ถนนจากสถานีีไปยังั หมู่่�บ้า้ นก็อ็ าจทำให้้
เครืือข่า่ ยนั้้�นก็็อาจจะไม่่เกิดิ สูงู สุดุ ไม่เ่ กิดิ ประโยชน์ส์ ูงู สุดุ จากการใช้เ้ ครืือข่า่ ยการคมนาคมนั้้�น ๆ

8. ศักั ยภาพในการพัฒั นาไปสู่่�การใช้้ประโยชน์์
ในเชิงิ สัังคม และ/หรืือ เชิงิ พาณิชิ ย์์
เนื่่�องจากกรุุงเทพฯ ยัังคงมีีเครืือช่่ายลำคลองที่่�

สามารถใช้้เป็็นเส้้นทางคมนาคมได้้ อาจมีีการพััฒนาการ
คมนาคมทางลำคลองให้้กลัับมาอีีกครั้�ง เพื่�่อลดค่่าใช้้จ่่าย
ในการเดิินทางของผู้�ที่่อ� าศัยั อยู่�ใกล้เ้ ครืือข่า่ ยคลองเหล่่านั้้�น

รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565 227

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

เกีียรติิคุณุ ประกาศ

รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย
ประจำำปีีงบประมาณ 2565

รางวัลั ระดัับดีี

สาขาเศรษฐศาสตร์์

เรื่่�อง
ส่อ่ งผ่า่ นเพดานแก้้ว : ผู้้�บริหิ ารหญิงิ กัับความไม่เ่ ท่า่ เทียี มทางเพศ

Shining Through the Glass Ceiling:
Female Managers and Gender Inequality

โดย
รองศาสตราจารย์์ ดร.เนตรนภา ยาบุชุ ิติ ะ

สำนักั งานการวิิจััยแห่ง่ ชาติิ (วช.) ได้พ้ ิจิ ารณาเห็น็ ว่า่ ผลงานวิจิ ัยั เรื่่�อง “ส่่องผ่า่ นเพดานแก้ว้ : ผู้�บริหิ ารหญิงิ
กัับความไม่่เท่่าเทียี มทางเพศ” โดย รองศาสตราจารย์์ ดร.เนตรนภา ยาบุชุ ิติ ะ แห่ง่ คณะพาณิชิ ยศาสตร์แ์ ละ
การบััญชีี มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ เป็็นผลงานที่่�มีีคุุณภาพ โดยมีีวััตถุุประสงค์์เพื่่�อรวบรวมองค์์ความรู้�เกี่่�ยวกัับ
ผู้�บริหิ ารหญิงิ ของประเทศไทยอย่า่ งเป็น็ ระบบ ที่จ่� ะแสดงให้เ้ ห็น็ ถึึงปัญั หาความไม่เ่ ท่า่ เทีียมทางเพศในสถานที่ท�่ ำงาน
โดยเฉพาะในตำแหน่่งบริิหารระดัับสููงในบริิษััทเอกชนไทย ในวงการการเมืือง และราชการ โดยใช้้ระเบีียบ
วิธิ ีีการวิจิ ััย 3 รูปู แบบ คืือ การเก็บ็ ข้อ้ มููลสถิติ ิจิ ากฐานข้้อมูลู ทุุติยิ ภููมิิ การวิจิ ัยั เชิงิ ปริมิ าณ และการวิจิ ััยเชิงิ คุณุ ภาพ
ผู้�วิิจััยได้้นำเสนอข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบายระดัับชาติิ และระดัับองค์์กร ได้้แก่่ มาตรการส่่งเสริิมโอกาสการจ้้างงาน
ที่่�เท่่าเทีียมกััน มาตรการส่่งเสริิมผู้้�หญิิงในงานบริิหาร และมาตรการสร้้างสมดุุลชีีวิิตกัับการทำงาน รวมถึึงมีี
การวิิเคราะห์์ประเด็็นที่่�น่่าสนใจและได้้สร้้างองค์์ความรู้�ใหม่่ เนื่�่องจากในประเทศไทยยัังมีผู้�สนใจในประเด็็นศึึกษานี้�
ค่่อนข้้างน้้อย ผลงานได้้รัับการตีีพิิมพ์์ในวารสาร และในรููปแบบของหนัังสืือ ผู้�วิิจััยใช้้ระเบีียบวิิธีีวิิจััยที่�่มีีมาตรฐาน
อีีกทั้�งผลงานการศึึกษาสามารถนำไปประยุุกต์ใ์ ช้้ได้ใ้ นเชิิงวิชิ าการอย่่างกว้า้ งขวาง

วช. จึงึ มีมี ติใิ ห้ผ้ ลงานเรื่อ่� งนี้� ได้ร้ ับั รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำปีงี บประมาณ 2565
รางวัลั ระดัับดีี สาขาเศรษฐศาสตร์์

228 รางวััลการวิิจัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิจิ ัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

1. ชื่อ่� ผลงานวิจิ ัยั งานวิิจัยั ชิ้้�นนี้้� มาจากความตั้�งใจที่่อ� ยากให้ง้ านศึึกษา
ชื่อ�่ ผลงานวิจิ ััย ส่อ่ งผ่่านเพดานแก้ว้ : ผู้�บริิหารหญิงิ กัับ ผู้�บริิหารหญิิง เป็็นเสมืือนภาพสะท้้อนปััญหาด้้านหนึ่�่งใน
ความไม่เ่ ท่า่ เทีียมทางเพศ สัังคมสููงวััยระดัับสุุดยอด อัันเป็็นปััญหาสำคััญที่่�ผู้�กำหนด
หัวั หน้า้ คณะ รองศาสตราจารย์์ นโยบายและสัังคมต้้องตระหนััก แม้้ผู้้�หญิิงไทยไม่่อาจ
ดร.เนตรนภา ไวทย์์เลิิศศัักดิ์� (ยาบุชุ ิิตะ) ทลายเพดานแก้้ว เพื่�่อให้้เท่่าเทีียมกัับผู้�ชายได้้ทั้�งหมด
สถานที่่�ติดิ ต่อ่ คณะพาณิิชยศาสตร์แ์ ละการบััญชีี แต่่หากสัังคมช่่วยกัันส่่งเสริิมความเท่่าเทีียมทางเพศ
มหาวิทิ ยาลััยธรรมศาสตร์์ ตามเป้้าหมายการพััฒนาที่�่ยั่�งยืืน (SDGs) ข้้อที่�่ 5 ความ
2 ถนนพระจัันทร์์ เขตพระนคร เท่่าเทีียมทางเพศ ข้้อที่�่ 8 การจ้้างงานที่�่มีีคุุณค่่าและ
โทร. 085-808-2344 การเจริิญเติิบโตทางเศรษฐกิิจ และข้้อที่�่ 10 การลดความ
E-mail [email protected] เหลื่อ่� มล้ำ้ ขององค์ก์ ารสหประชาชาติิ ก็น็ ่า่ จะกะเทาะให้เ้ กิดิ
รอยร้า้ ว พอที่�่จะส่อ่ งแสงเจิดิ จรัสั (shining) ผ่า่ นเพดานแก้้ว
2. ความสำำคััญและที่่ม� าของการวิจิ ัยั นั้้�นได้้ ซึ่�่งจะช่ว่ ยสร้้างสังั คมไทยให้้เข้ม้ แข็ง็ ได้้
ง า น วิิ จัั ย ชิ้้�นนี้้� เ กิิ ดจ า ก แร ง บัั นด า ล ใจ ข อ ง ผู้ � วิิ จัั ย
ที่�่อยากเล่่าความจริิงเกี่่�ยวกัับผู้ �บริิหารหญิิงไทยเพื่่�อกระตุ้้�น 3. แหล่่งเงิินทุุนสนัับสนุุนในการทำำวิิจััย
เตืือนสัังคมไทยให้้เตรีียมรัับมืือกัับสึึนามิิสัังคมสููงวััย ภายใต้้โครงการวิิจััย เรื่่�อง “ความสมดุุลชีีวิิตกัับ
ระดัับสุุดยอด (super-aged society) ที่�่จะมาถึึงภายใน
พ.ศ. 2574 ผู้�เขีียนเริ่�มตระหนัักถึึงปััญหานี้� ขณะที่�่เขีียน การทำงานของผู้�บริหิ ารหญิงิ ในบริษิ ัทั เอกชนไทย : มาตรการ
หนัังสืือเรื่่�อง “ถอดบทเรีียนจ้้างงานและบริิหารทรััพยากร สนัับสนุนุ เพื่�่อรองรัับสังั คมผู้้�สููงอายุ”ุ ทุนุ วิจิ ััยจากสำนัักงาน
มนุษุ ย์ข์ องญี่ป่� ุ่่�น ยุคุ สูงู วัยั ระดับั สุดุ ยอด” ตีีพิมิ พ์ใ์ น พ.ศ. 2559 คณะกรรมการวิิจััยแห่่งชาติิ (วช.) ปีีงบประมาณ 2560
(ได้ร้ ับั รางวัลั TTF Award ของมูลู นิธิ ิโิ ตโยต้า้ แห่ง่ ประเทศไทย ผ่่านสถาบัันเสริิมศึึกษาและทรััพยากรมนุุษย์์ มหาวิิทยาลััย
สาขาสัังคมศาสตร์์ 2560) เห็็นภาระอัันหนัักหน่่วง ธรรมศาสตร์์ และทุุนอุุดหนุุนการจััดทำผลงานทางวิิชาการ
ของผู้้�หญิิงญี่่�ปุ่่�น ภายใต้้นโยบาย “เศรษฐกิิจพลัังผู้้�หญิิง ประเภทหนัังสืือโมโนกราฟ จากคณะพาณิิชยศาสตร์์และ
(womenomics)” ที่ร่� ัฐั บาลญี่ป�่ ุ่่�นใช้เ้ พื่อ่� แก้ป้ ัญั หาขาดแคลน การบััญชีี มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ พ.ศ. 2562
แรงงาน โดยที่�่ความไม่่เท่่าเทีียมทางเพศในสัังคมญี่�่ปุ่่�นยัังมีี
อยู่่�สูงู มาก ผลลััพธ์ท์ ี่�่ได้้ คืือ อัตั ราเจริญิ พันั ธุ์์�รวมที่�่ต่่ำลง และ 4. วััตถุุประสงค์ข์ องการวิิจัยั
ความเหนื่อ�่ ยล้า้ ของคนหนุ่่�มสาว ส่ง่ ต่อ่ เป็น็ วงจรเลวร้า้ ยของ มีี 5 ประการด้ว้ ยกันั คืือ
กัับดัักสัังคมสููงวััยระดัับสุุดยอด หรืือผู้้�สููงอายุุมากขึ้้�น เด็็ก
และหนุ่่�มสาวน้้อยลง ซึ่่�งประเทศไทยเองกำลัังเดิินรอยตาม ประการแรก เพื่�่อรวบรวมองค์์ความรู้�เกี่�่ยวกัับ
ในลัักษณะเดีียวกััน ผู้�บริหิ ารหญิงิ ไทยอย่า่ งเป็น็ ระบบ อุดุ ช่อ่ งว่า่ งของงานวิชิ าการ
ด้้านสตรีีศึึกษา ที่่�มัักเน้้นแรงงานระดัับชนชั้้�นล่่างและกลุ่�ม
ชายขอบ เรื่�่องการย้้ายถิ่�นของแรงงานหญิิงในชนบทเข้้ามา
ทำงานในเมืืองใหญ่่ โรงงาน แรงงานนอกระบบ และปััญหา
ค้้ามนุุษย์์ ทั้�งที่่�ตั้�งแต่่ทศวรรษ 1980 ผู้้�หญิิงเข้้าสู่่�ตลาด
แรงงานระดัับกลางและบน ในตำแหน่่งพนัักงานสำนัักงาน
และผู้�บริหิ ารมากขึ้้�น โดยเฉพาะผู้�ที่ไ�่ ด้ร้ ับั การศึึกษาสูงู แต่ง่ าน
ศึึกษาแรงงานหญิิงกลุ่�มนี้้�มีีไม่่มากนััก มัักถููกสอดแทรกเป็็น
ตอนสั้้�น ๆ ในหนังั สืือการบริหิ ารทรัพั ยากรมนุษุ ย์ห์ รืือภาวะผู้้�นำ
ซึ่่�งเส้้นทางชีีวิิตของพวกเธอเหล่่านั้้�น สะท้้อนปััญหาความ
ไม่่เท่่าเทีียมทางเพศที่่�ยัังคงดำรงอยู่�ในสัังคมไทย ไม่่ได้้
ยิ่�งหย่่อนไปกว่่ากััน โดยเฉพาะในองค์์กรธุุรกิิจและ
หน่ว่ ยงานราชการ

รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565 229

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

ประการที่่�สอง เพื่�่อให้้สัังคมตระหนัักว่่าผู้�ที่่�ได้้รัับ 5. ระยะเวลาที่่�ทำำการวิจิ ัยั
ผลกระทบมากที่่�สุุดในสัังคมสููงวััยระดัับสุุดยอดที่่�จะมา 2 ปีี 9 เดืือน ตั้�งแต่่วัันที่่� 1 เดืือนตุุลาคม 2559
พร้้อมกัับวิิกฤตแรงงานภายใน พ.ศ. 2574 ก็็คืือผู้้�หญิิง ถึึงวัันที่�่ 30 เดืือนมิิถุุนายน 2562 ตีีพิิมพ์์ผลงานวิิจััยใน
ที่่�ต้้องแบกรัับภาระ 4 เรื่่�องพร้้อมกััน คืือ ทำงานที่่�ได้้รัับ พ.ศ. 2564
ค่า่ จ้า้ ง (งานนอกบ้า้ น) และทำงานที่ไ่� ม่ไ่ ด้ร้ ับั ค่า่ จ้า้ ง (งานบ้า้ น
งานดููแลบุุตร และงานดููแลผู้้�สููงอายุุ) จำเป็็นต้้องกระตุ้้�น 6. สรุุปผลการวิิจััย
เตืือนสัังคมไทยให้้เตรีียมตััวกัับเรื่�่องนี้�ในวงกว้้าง และ สัั ง ค ม ไ ท ย เ ป็็ นสัั ง ค ม ที่�่ มีี ค ว า ม เ หลื่่� อ ม ล้้ ำ สูู ง
ให้้กำลัังใจผู้้�หญิิงที่�่ต้้องเผชิิญกัับศึึกหนัักนี้ �มากกว่่าผู้ �ชาย ไม่่เพีียงแต่่ความเหลื่่�อมล้้ำทางเพศ ยัังมีีความเหลื่�่อมล้้ำ
เห็น็ ได้จ้ ากตัวั อย่า่ งของรัฐั บาลญี่ป�่ ุ่่�นและเกาหลีีใต้ท้ ี่ไ่� ด้ช้ ูเู รื่อ่� ง ด้้านรายได้้ การศึึกษา และสุขุ ภาพ ความเหลื่�่อมล้ำ้ นี้้�จะยิ่ง�
“เศรษฐกิจิ พลังั ผู้้�หญิงิ ” เพื่อ�่ แก้้ไขปััญหา เพิ่่ม� ขึ้้�น เมื่อ่� สังั คมผู้้�สูงู อายุเุ ข้้าสู่�ภาวะวิิกฤตมากขึ้้�น งานวิิจัยั
ชิ้้�นนี้้�ชี้้�ปััญหาความไม่่เท่่าเทีียมทางเพศในสถานที่�่ทำงาน
ประการที่่�สาม เพื่่�อนำเสนอข้้อมููลยืืนยัันว่่า โดยเฉพาะตำแหน่่งบริิหารระดัับสููงในบริิษััทเอกชนไทย
หนึ่ง�่ ในความเหลื่อ่� มล้ำ้ ที่ย่� ังั คงฝังั รากลึึกอยู่�ในไทย คืือ “ความ ในราชการและการเมืือง
เหลื่่�อมล้้ำทางเพศ” เป็็นอุุปสรรคสำคััญของการพััฒนา ผลการศึึกษาสถิิติิด้้านแรงงาน พบว่่าอุุปสงค์์ต่่อ
ประชาธิิปไตย และการพััฒนาเศรษฐกิิจ ให้้หลุุดพ้้นจาก แรงงานหญิิงยัังคงสููงต่่อเนื่�่อง โดยอััตราการมีีส่่วนร่่วมใน
กับั ดัักประเทศรายได้ป้ านกลาง แม้ท้ ี่่ผ� ่า่ นมาสื่�อ่ หลายสำนััก กำลัังแรงงานหญิิงคงอยู่�ที่่�ร้้อยละ 60 ซึ่่�งถืือว่่าค่่อนข้้างสููง
ออกรายงานสำรวจโอกาสการทำงานของผู้้�หญิิงทั่่�วโลก เมื่่�อเทีียบกัับประเทศอื่่�น ๆ เมื่�่อดููสถานภาพการทำงาน
ต่า่ งจัดั ให้ไ้ ทยอยู่�ในอันั ดับั ต้น้ ๆ ชื่น�่ ชมว่า่ สังั คมไทยให้โ้ อกาส แรงงานหญิงิ ย้า้ ยจากประเภททำงานให้ค้ รอบครัวั โดยไม่ไ่ ด้ร้ ับั
ผู้้�หญิงิ ก้้าวหน้้าทัดั เทีียมกัับผู้�ชายก็ต็ าม แต่่ผลการวิจิ ััยแสดง ค่่าจ้า้ งไปสู่่�ประเภทลูกู จ้า้ งรัฐั บาล และบริิษััทเอกชนเพิ่่ม� ขึ้้�น
ให้้เห็็นถึึงภาวการณ์์อัันย้้อนแย้้งว่่า ในความเป็็นจริิงแล้้ว แต่่เมื่�่อดููอาชีีพพบว่่า สัังคมไทยมีีแนวโน้้มแบ่่งแยกอาชีีพ
ผู้�บริิหารระดัับสููงหญิิงกลัับไม่่ได้ส้ ููงขึ้้�น หรืือไม่ถ่ ึึงร้อ้ ยละ 20 หญิิงชาย มีีอคติิทางเพศ เห็็นว่่าอะไรเหมาะกัับผู้้�หญิิง
และยิ่ง� ในวงการการเมืืองและราชการนั้้�น เรีียกได้ว้ ่า่ ตกอันั ดับั อะไรเหมาะกัับผู้�ชาย โดยผู้้�หญิิงจะกระจุุกตััวในอาชีีพการ
ในทุุกดััชนีีวััด ซึ่�่งชี้�ให้้เห็็นว่่า เพศภาวะยัังคงเป็็นเงื่่�อนไข ให้้บริิการและงานในโรงงานที่�่ใช้้ทัักษะไม่่สููงมากนััก
สำคััญที่�่ควบคุุมกำกัับความสััมพัันธ์์ระหว่่างผู้้�หญิิงกัับงาน เมื่�่อเทีียบกัับอาชีีพบริิหารและช่่างที่่�ใช้้ทัักษะขั้้�นสููงกว่่า
และทิิศทางการเลื่่อ� นชั้้�นสถานะของผู้้�หญิิงไทย ของผู้�ชาย และผลของความหนาแน่่นในอาชีีพที่�่มีีผู้้�หญิิง
เป็็นหลััก ทำให้้ผู้้�หญิิงมีีแนวโน้้มได้้รัับค่่าจ้้างต่่ำกว่่าชาย
ประการที่่�สี่� เพื่่�อนำเสนอข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบาย ที่น�่ ่า่ สนใจคืือ เมื่อ�่ ดูอู ัตั ราการมีีส่ว่ นร่ว่ มในกำลังั แรงงานหญิงิ
เกี่�่ยวกัับมาตรการส่่งเสริิมโอกาสการจ้้างงานที่�่เท่่าเทีียมกััน ตามช่่วงอายุุ พบว่่าเส้้นกราฟไม่่ได้้เป็็นเส้้นตััวอัักษร M
มาตรการส่่งเสริิมผู้้�หญิิงในงานบริิหารและมาตรการสร้้าง กล่่าวคืือ แรงงานหญิิงไทยยัังคงทำงานในช่่วงวััยเจริิญพัันธุ์์�
สมดุุลชีีวิติ กับั การทำงาน นโยบายของรัฐั บาลไทยที่่�ส่่งเสริมิ มีีแนวโน้้มจบการศึึกษาระดัับปริิญญาตรีีก่่อนเข้้าสู่่�ตลาด
การมีีบุตุ รของคนหนุ่่�มสาว มักั เน้น้ ความช่ว่ ยเหลืือทางการเงินิ แรงงานเพิ่่�มขึ้้�น และมีีแรงงานหญิิงสููงอายุเุ พิ่่�มขึ้้�น
เช่น่ การลดหย่อ่ นภาษีีเงินิ ได้บ้ ุคุ คลธรรมดา หรืือเงินิ อุดุ หนุนุ สิ่�งที่่�น่่าเป็็นห่่วง เมื่่�อสัังคมผู้้�สููงอายุุพััฒนาเป็็นสัังคม
ค่า่ เลี้�ยงดูบู ุุตร หลายประเทศเคยประกาศใช้แ้ ล้ว้ แต่่ไม่ไ่ ด้ผ้ ล สูงู วัยั ระดับั สุดุ ยอด ก็ค็ ืือผู้้�หญิงิ จะต้อ้ งแบกรัับภาระสองเท่า่
จำเป็็นต้อ้ งมีี “มาตรการทางสังั คม” ร่ว่ มด้ว้ ย สามเท่่ากัับงานที่่�ได้้รัับค่่าจ้้าง (นอกบ้้าน) และงานที่�่ไม่่ได้้
รับั ค่า่ จ้า้ ง (งานบ้า้ น งานดูแู ลบุตุ รและผู้้�สูงู อายุ)ุ เพราะสังั คม
ประการที่่�ห้้า เพื่่�อสร้้างการตระหนัักรู้�เรื่่�องงาน ไทยยัังคงมีีอคติิทางเพศว่่างานเหล่่านี้ �เป็็นงานของผู้้�หญิิง
ที่่�มีีคุุณค่่าขององค์์การแรงงานระหว่่างประเทศ เป้้าหมาย หากไม่่มีีมาตรการสร้้างสมดุุลชีีวิิตกัับการทำงาน จะทำให้้
การพััฒนาที่�่ยั่�งยืืน (SDGs) ขององค์์การสหประชาชาติิ ผู้้�หญิงิ ต้อ้ งออกจากตลาดแรงงาน ซึ่ง่� ขัดั แย้ง้ กับั ความต้อ้ งการ
นำพาสัังคมไทยไปสู่่�ความเท่่าเทีียมทางเพศ ตลอดหลายปีี แรงงานหญิิงที่�่เพิ่่�มขึ้้�น เพื่่�อทดแทนแรงงานหนุ่่�มสาว
ที่่�ผ่่านมาประเด็็นเกี่�่ยวกัับความสมดุุลชีีวิิตกัับการทำงาน ที่�ข่ าดแคลนในสัังคมผู้้�สูงู อายุุ ที่ว่� ิิกฤตกว่า่ นั้้�นคืือ เมื่อ�่ ผู้้�หญิิง
ได้ร้ ับั ความสนใจมากขึ้้�นทั่่ว� โลก โลกาภิวิ ัตั น์แ์ ละความก้า้ วหน้า้ รู้�สึกเหนื่อ่� ยล้า้ ก็อ็ าจจะเลืือกไม่แ่ ต่ง่ งานหรืือไม่ม่ ีีบุตุ รอัตั ราการเกิดิ
ด้า้ นเทคโนโลยีี ทำให้เ้ ส้น้ แบ่ง่ ระหว่า่ งงานกับั บ้า้ นเลืือนรางไป ที่่�ต่่ำลงจะยิ่�งทำให้เ้ ข้้าสู่่�สังั คมสููงวัยั ในอััตราเร่ง่ มากขึ้้�น
พนักั งานต้อ้ งเผชิญิ กับั ความขัดั แย้ง้ ระหว่า่ งชีีวิติ กับั การทำงาน
ผู้้�หญิิงออกไปทำงานนอกบ้้านมากขึ้้�นกว่่าในอดีีต ขณะที่่�
กำลังั แรงงานมีีอายุเุ ฉลี่่ย� มากขึ้้�น

230 รางวัลั การวิิจัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

ผลการสำรวจข้้อมููลทุุติิยภููมิิเกี่่�ยวกัับประวััติิของ ภาพตัดั อีีกด้า้ นหนึ่ง�่ ที่น่� ่า่ สนใจพบว่า่ ผู้้�หญิงิ ในแวดวง
ผู้้�หญิิงในคณะกรรมการบริิษััท และคณะกรรมการบริิหาร ราชการและการเมืืองมีีเพดานแก้้วของความเป็็นเพศที่�่
ของบริิษััทจดทะเบีียนในตลาดหลัักทรััพย์์ฯ พบว่่าแม้้สตรีี เหนีียวแน่น่ มากกว่า่ ในภาคเอกชนอย่า่ งมาก การวิเิ คราะห์ว์ ่า่
จะมีีสััดส่่วนเพิ่่�มขึ้้�นก็็ตาม แต่่ปััญหาท่่อน้้ำรั่�ว (leaking เพราะเหตุใุ ดจึึงเป็น็ หััวข้อ้ วิิจััยที่ค่� วรศึึกษาต่่อในอนาคต
pipeline) หรืือจำนวนผู้้�หญิงิ ที่ล่� ดน้อ้ ยลงเมื่อ่� ตำแหน่ง่ สูงู ขึ้้�น
ในองค์ก์ าร เพดานแก้้ว (glass ceiling) หรืืออุุปสรรคต่า่ ง ๆ 7. ประโยชน์ท์ ี่่ไ� ด้ร้ ับั จากการวิิจัยั
ที่่�มองไม่่เห็็นกีีดกัันโอกาสก้้าวหน้้าสู่่�ตำแหน่่งระดัับสููง และ ด้้านนโยบาย เสนอข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบาย
กำแพงแก้้ว (glass wall) หรืือการแบ่่งแยกกลุ่�มอาชีีพ สนัับสนุุนภาครััฐและเอกชน และสถาบัันครอบครััวในการ
บริหิ ารตามเพศ เมื่อ่� ผู้้�หญิงิ ขึ้้�นสู่่�ตำแหน่ง่ ระดับั สูงู มีีแนวโน้ม้ สร้้างความเข้้มแข็็งของสัังคม ในรููปแบบของหนัังสืือและ
กระจุุกตััวในกลุ่ �มอาชีีพบริิหารบางอย่่างอย่่างเห็็นได้้ชััด บทความเผยแพร่่ให้ก้ ัับผู้�ที่่�เกี่�่ยวข้้อง เช่น่ กระทรวงแรงงาน
รวมถึึงลัักษณะเด่่นของ “เพดานแก้้วสองชั้้�น (double กระทรวงการพััฒนาสัังคมและความมั่่�นคงของมนุุษย์์
glass-ceiling)” ที่่�สะท้้อนโอกาสก้้าวหน้้าในงานบริิหาร สำนัักงานคณะกรรมการข้า้ ราชการพลเรืือน สภาอุตุ สาหกรรม
ที่่�แตกต่่างกัันระหว่่างผู้�บริิหารหญิิงที่่�เป็็นสมาชิิก กัับไม่่ได้้ แห่ง่ ประเทศไทย หอการค้า้ แห่ง่ ประเทศไทย ตลาดหลักั ทรัพั ย์์
เป็็นสมาชิกิ ครอบครััวเจ้้าของ แห่่งประเทศไทย สถาบัันการศึึกษา และองค์ก์ รอื่น่� ๆ
1. แก้้ปััญหาและพััฒนาประเทศตามประเด็็น
นอกจากนี้� ผลการสำรวจด้้วยแบบสอบถามและ ยุุทธศาสตร์์การพััฒนาประเทศ ตามแผนพััฒนาเศรษฐกิิจ
การสััมภาษณ์์ผู้�บริิหารของบริิษััทเอกชนไทย ได้้ข้้อสรุุปว่่า และสังั คมแห่ง่ ชาติิ ฉบับั ที่�่ 12 (พ.ศ. 2560-2564) ยุทุ ธศาสตร์์
บริษิ ัทั เอกชนไทยไม่ไ่ ด้ม้ ีีวิธิ ีีการปฏิบิ ัตั ิทิ ี่ก่� ีีดกันั โอกาสก้า้ วหน้า้ การสร้้างความเป็็นธรรมและลดความเหลื่่�อมล้้ำในสัังคม
ในงานของผู้้�หญิิง บริิษััทส่่วนใหญ่่เปิิดโอกาสให้้ทุุกคน เตรีียมรับั มืือกับั สังั คมผู้้�สูงู อายุุ โดยเฉพาะสังั คมสููงวัยั ระดับั
ไม่่ว่่าหญิิงชายที่่�มีีความรู้�ความสามารถก้้าวขึ้้�นสู่่�ตำแหน่่ง สุดุ ยอดในอีีก 15 ปีีข้า้ งหน้า้ (สัดั ส่ว่ นผู้้�สููงอายุุ 60 ปีีขึ้้�นไป
บริิหารระดัับสููงขององค์์การได้้ทั้�งสิ้้�น อย่่างไรก็็ดีีแต่่ละ มากกว่า่ ร้อ้ ยละ 30 ของประชากรทั้�งหมด) ผ่า่ นการวิเิ คราะห์์
บริิษััทไม่่ได้้มีีมาตรการสร้้างสมดุุลชีีวิิตกัับการทำงานของ บทบาทของผู้ �บริิหารหญิิง
ผู้้�หญิิงอย่่างเป็็นรููปธรรม สวััสดิิการส่่วนใหญ่่ยัังคงเน้้น 2. แก้้ปััญหาและพััฒนาประเทศตามนโยบายและ
ตามกฎหมายคุ้�มครองแรงงาน ในเรื่่�องวัันลาก็็มีีแต่่ลาป่่วย ยุทุ ธศาสตร์ก์ ารวิจิ ัยั ของชาติิ (พ.ศ. 2560-2579) ยุทุ ธศาสตร์์
ลากิิจ ลาเพื่่�อกิิจกรรมทางศาสนาเท่่านั้้�น การลาเพื่่�อดููแล การวิิจััยที่่� 2 การวิิจััยและนวััตกรรมเพื่่�อการพััฒนาสัังคม
บุุตรหรืือผู้้�สููงอายุุในครอบครััวยัังคงใช้้การลากิิจเป็็นหลััก และสิ่ง� แวดล้อ้ ม การสร้า้ งความเข้า้ ใจในสถานการณ์แ์ รงงาน
สวััสดิิการที่�่เพิ่่�มขึ้้�นบางอย่่างก็็เพื่่�อดึึงดููดพนัักงานหนุ่่�มสาว สตรีี บทบาทของสตรีีในตลาดแรงงาน ความจำเป็น็ ที่จ�่ ะต้อ้ ง
รุ่่�นใหม่่ให้้อยู่่�กัับองค์์การเท่่านั้้�น ซึ่�่งส่่วนมากเป็็นสวััสดิิการ มีีมาตรการสนับั สนุนุ เพื่อ่� ขจัดั ความเหลื่อ่� มล้ำ้ ทางเพศในภาค
ด้้านการออกกำลังั กาย ดููแลสุุขภาพ ท่่องเที่ย�่ ว สันั ทนาการ ธุรุ กิิจ การเมืือง และราชการ
3. ก่อ่ ให้เ้ กิดิ มูลู ค่า่ เพิ่่ม� ทางเศรษฐกิจิ และคุณุ ค่า่ เพิ่่ม�
ทางสัังคมและวััฒนธรรม ก่่อให้้เกิิดความตระหนัักเกี่่�ยวกัับ
ความเสมอภาคทางเพศ สนับั สนุนุ การสร้า้ งสมดุลุ ชีีวิติ กับั การ
ทำงาน การมีีส่่วนร่่วมในกำลัังแรงงานบนแนวคิิดเศรษฐกิิจ
พอเพีียง และเศรษฐศาสตร์์เรื่อ�่ งความสุุข

8. ศัักยภาพในการพัฒั นาไปสู่่�การใช้ป้ ระโยชน์์
ในเชิงิ สัังคม และ/หรืือ เชิงิ พาณิชิ ย์์
ด้า้ นวิชิ าการ นำเสนอทฤษฎีีและบทวิเิ คราะห์เ์ กี่ย�่ วกับั

โอกาสการจ้้างงานที่่�เท่่าเทีียมกััน และการสร้้างสมดุุลชีีวิิต
กับั การทำงานของพนักั งาน เพื่อ่� สร้า้ งความเท่า่ เทีียมทางเพศ
และงานที่่�มีีคุุณค่า่

รางวัลั การวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565 231

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

ด้้านเศรษฐกิิจ/พาณิิชย์์ ข้้อเสนอแนะต่่อภาค นโยบายระดับั ชาติิ
รััฐและเอกชนให้้เกิิดความตระหนัักถึึงความสำคััญของ 1. รวบรวมและวิเิ คราะห์ส์ ถิติ ิิแยกมิติ ิหิ ญิงิ ชาย
การสนัับสนุุนพนัักงานหญิิงและผู้�บริิหารหญิิง และดำเนิิน 2. ส่ง่ เสริมิ บทบาทของผู้้�หญิงิ ในการเมืืองและราชการ
มาตรการอย่า่ งเป็็นรููปธรรม 3. ขยายวันั ลาคลอดบุตุ รของมารดาแบบได้ร้ ับั ค่า่ จ้า้ ง
4. การส่่งเสริิมการมีีส่่วนร่่วมของบุุตรชาย สามีี
ด้้านอุุตสาหกรรม ข้้อเสนอแนะต่่อภาครััฐและ และบิิดา
เอกชนเกี่่�ยวกัับการจััดเตรีียมโครงสร้้างพื้้�นฐานที่�่ครอบคลุุม 5. เพิ่่�มการลาเพื่�่อเลี้�ยงดููบุุตร ดููแลบุุพการีี และ
ระบบสวััสดิิการเข้้มแข็็ง ในการดููแลเด็็กและผู้้�สููงอายุุ คนในครอบครัวั
เพื่่อ� สนับั สนุุนผู้้�หญิงิ ทำงานและให้โ้ อกาสก้้าวหน้า้ ในอาชีีพ 6. จััดบริิการสถานรัับเลี้�ยงเด็็ก หรืือให้้เงิินชดเชย
เพื่่อ� การเลี้�ยงดููบุตุ ร และศููนย์ด์ ููแลผู้้�สูงู อายุุ หรืือ เนิริ ์ส์ ซิ่�งโฮม
ด้้านสัังคมและชุุมชน ข้้อเสนอแนะต่่อครอบครััว 7. จััดสภาพแวดล้้อมเมืืองใหม่่เหมาะกัับครอบครััว
ชุมุ ชน และนักั เรีียน นักั ศึึกษา เกี่ย�่ วกับั การสร้้างสมดุุลชีีวิิต ที่่ม� ีีบุตุ ร
กับั การทำงาน การสร้า้ งจิติ สำนึึก (mindset) ของการมีีสังั คม 8. ส่่งเสริิมบริิษััทเอกชนให้้มีีมาตรการสร้้างสมดุุล
ที่่�เข้ม้ แข็็งและการใช้้ชีีวิิตอย่่างสมดุลุ ชีีวิิตกับั การทำงานของพนัักงาน
9. ส่่ ง เ ส ริิ ม บ ริิ ษัั ท เ อ ก ช น ใ ห้้ มีี ก า ร ตั้ � ง เ ป้้ า ห ม า ย
9. การนำำผลงานไปใช้้ประโยชน์ใ์ นมิิติิต่า่ ง ๆ ด้้านความหลากหลาย และมีีโปรแกรมพี่่�เลี้�ยง โค้้ชชิ่�ง และ
 เชิงิ ชุุมชน/สังั คม สร้า้ งเครืือข่า่ ยสำหรับั พนัักงานหญิงิ
 เชิิงพาณิิชย์์ 10. ส่่งเสริิมบทบาทสื่�่อมวลชนในการนำเสนอข่่าว
 เชิงิ วิิชาการ รายการ และสาระข้้อมููลต่่าง ๆ
 เชิิงพื้้�นที่่� หน่่วยเศรษฐกิิจที่่�มีผู้�บริหิ ารหญิิง มาตรการระดัับองค์์การ
1. มาตรการส่ง่ เสริมิ โอกาสการจ้า้ งงานที่เ�่ ท่า่ เทีียมกันั
10. ข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบายให้้แก่ร่ ััฐบาล/ 2. มาตรการส่ง่ เสริมิ ผู้้�หญิงิ ในงานบริหิ าร
กระทรวงต่า่ ง ๆ และภาคเอกชน เพื่่อ� นำำไปใช้้ 3. มาตรการสร้า้ งสมดุุลชีีวิิตกับั การทำงาน รวมทั้�ง
ข้้อเสนอแนะเกี่�่ยวกัับงานวิิจััยในอนาคต อาทิิ งานวิิจััย
วางนโยบาย พัฒั นา หรืือแก้้ไขปััญหา เกี่�่ยวกัับปััญหาครอบครััวและสัังคมไทย แรงงานหญิิง
บทสรุุปท้้ายเล่่ม ผู้�วิิจััยนำเสนอข้้อเสนอแนะเชิิง และแรงงานผู้้�สููงอายุุ กรรมการและผู้�บริิหารระดัับสููงหญิิง
นโยบาย 2 กลุ่�มหลััก คืือ นโยบายระดับั ชาติิ และนโยบาย พนัักงานหญิิง วิเิ คราะห์์เปรีียบเทีียบกลุ่�มอายุุ เป็็นต้้น
ระดัับองค์ก์ าร

232 รางวัลั การวิจิ ัยั แห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

เกียี รติิคุุณประกาศ

รางวััลการวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจัยั
ประจำำปีีงบประมาณ 2565

รางวััลระดับั ดีี

สาขาสัังคมวิทิ ยา

เรื่�่อง
การเสริมิ สร้้างทุนุ ทางสัังคมเพื่่�อการพัฒั นาเมืืองอย่่างยั่่�งยืืน
An Enhancing of Social Capital for Sustainable Urban Development

โดย
รองศาสตราจารย์์ ดร.ภาวิิณีี เอี่่�ยมตระกููล

สำนัักงานการวิิจััยแห่่งชาติิ (วช.) ได้้พิิจารณาเห็็นว่่าผลงานวิิจััย เรื่�่อง “การเสริิมสร้้างทุุนทางสัังคมเพื่�่อ
การพััฒนาเมืืองอย่่างยั่�งยืืน” โดย รองศาสตราจารย์์ ดร.ภาวิิณีี เอี่�ยมตระกููล แห่่ง คณะสถาปัตั ยกรรมศาสตร์์
และการผัังเมืือง มหาวิิทยาลััยธรรมศาสตร์์ เป็็นผลงานที่่�มีีคุุณภาพ โดยเป็็นการศึึกษาแนวผัังเมืืองที่่�ละเอีียด
ในเชิิงข้้อมููลและสถิิติิพรรณนา และมีีความพยายามในการทำความเข้้าใจการเปลี่�่ยนแปลงทางกายภาพของการ
ใช้้ประโยชน์์จากพื้้�นที่�่ โดยสััมพัันธ์์กัับพลวััตของทุุนทางสัังคมประเภทต่่าง ๆ เป็็นผลงานวิิจััยที่�่ใช้้ประโยชน์์
ทางภููมิิศาสตร์์และสัังคมได้้เป็็นอย่่างดีี มีีระเบีียบวิิธีีวิิจััยและการเผยแพร่่ทางวิิชาการที่�่ดีี ผลงานวิิจััยทำในพื้้�นที่่�
จัังหวัดั เดีียวแต่เ่ ป็็นประโยชน์ท์ ี่จ�่ ะสร้้างแนวทางให้เ้ กิิดผลกระทบในระดับั ประเทศอย่า่ งเป็น็ ที่ป�่ ระจักั ษ์์

วช. จึงึ มีมี ติใิ ห้ผ้ ลงานเรื่อ�่ งนี้� ได้ร้ ับั รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำปีงี บประมาณ 2565
รางวััลระดัับดีี สาขาสัังคมวิิทยา

รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ััย ประจำำปีีงบประมาณ 2565 233

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

1. ชื่�อ่ ผลงานวิจิ ััย เชิิงพื้้�นที่่� (Spatial Statistics) เพื่่�อการบููรณาการในการ
ชื่�่อผลงานวิิจััย การเสริมิ สร้า้ งทุนุ ทางสังั คมเพื่อ่� การพัฒั นา อธิิบายปรากฏการณ์์ดัังกล่่าวได้้อย่่างเป็็นรููปธรรม ซึ่่�งช่่วย
เมืืองอย่่างยั่�งยืืน ให้ท้ ราบถึึงปัจั จัยั ที่ม�่ ีีอิทิ ธิพิ ลต่อ่ การเปลี่ย่� นแปลงของวิถิ ีีชีีวิติ
หัวั หน้้าคณะ : รองศาสตราจารย์์ ดร.ภาวิณิ ีี เอี่่�ยมตระกูลู และสังั คมอัันได้ร้ ัับผลมาจากการพััฒนาเมืือง ตลอดจนเป็็น
สถานที่่�ติดิ ต่่อ : คณะสถาปัตั ยกรรมศาสตร์แ์ ละการผังั เมืือง แนวทางที่ส�่ ามารถเข้า้ ใจถึึงแก่น่ แท้ข้ องการเพิ่่ม� ประสิทิ ธิภิ าพ
มหาวิทิ ยาลััยธรรมศาสตร์์ ต่่อการประเมิินสถานการณ์์เชิงิ ลึึกของทุนุ ทางสังั คม

2. ความสำำคัญั และที่่�มาของการวิิจัยั 3. แหล่ง่ เงิินทุนุ สนับั สนุนุ ในการทำำวิจิ ััย
ตลอดระยะเวลาที่ผ�่ ่า่ นมา การพัฒั นาเมืืองในมิติ ิติ ่า่ ง ๆ สำนัักงานคณะกรรมการส่่งเสริิมวิิทยาศาสตร์์
ทั้�งทางด้า้ นเศรษฐกิจิ และสังั คมอันั ส่ง่ ผลต่อ่ การเปลี่ย่� นแปลง
ทางด้้านกายภาพของเมืืองเปลี่�่ยนแปลงไปตามยุุคสมััย วิิจััยและนวััตกรรม (สกสว.) งบประมาณสนัับสนุุนปีี
ของแผนและนโยบาย ดัังจะเห็็นได้้จากการเจริิญเติิบโต พ.ศ. 2553 – 2555
ของเมืืองที่ผ่� ่า่ นมาแปรผันั ตามการเจริญิ เติบิ โตของเศรษฐกิจิ
และประชากร การเพิ่่ม� ขึ้้�นของประชากรในกรุงุ เทพมหานคร 4. วััตถุุประสงค์ข์ องการวิิจัยั
และพื้้�นที่ใ�่ กล้เ้ คีียงนั้้�นมีีแนวโน้ม้ เพิ่่ม� สูงู ขึ้้�นตั้้�งแต่ป่ ีี พ.ศ. 2523 1) เพื่�่อศึึกษาปััจจััยที่�่เกี่�่ยวข้้องกัับการสร้้างทุุนทาง
ถึึงปีี พ.ศ. 2552 ส่่งผลให้้การขยายตััวของผลิิตภััณฑ์์มวล สังั คมของเมืือง ในมิติ ิทิ างด้า้ นกายภาพของเมืือง โครงสร้า้ ง
รวมประชาชาติิ (Gross Domestic Product: GDP) ทางกายภาพ และปััจจััยด้้านสังั คมในเขตพื้้�นที่�่เมืือง
ซึ่่�งมีีอััตราการเพิ่่�มสููงขึ้้�น และยัังส่่งผลให้้เกิิดการขยายตััว 2) เพื่�่อวิิเคราะห์์องค์์ประกอบปััจจััยที่�่เกี่่�ยวข้้อง
ของพื้้�นที่่�เมืืองในฐานะของการเป็็นแหล่่งงาน แหล่่งที่�่อยู่� กัับทางด้้านพฤติิกรรม สภาพสัังคมและเศรษฐกิิจของผู้�อยู่�
อาศััย และแหล่่งพาณิิชยกรรม ซึ่่�งเป็็นจุุดรวมของประชากร อาศััยในพื้้�นที่่�ศึึกษาที่�่เกี่่�ยวข้้องกัับการสร้้างทุุนทางสัังคม
ที่�่มีีความต้้องการ ภููมิิหลััง การดำรงชีีวิิต และข้้อจำกััด ในพื้้�นที่่เ� มืือง
ในการใช้้ชีีวิิตที่�่แตกต่่างกััน อัันจะส่่งผลต่่อการสร้้างทุุน 3) เพื่อ�่ วิเิ คราะห์ค์ วามสัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ งปัจั จัยั เชิงิ พื้้�นที่�่
ทางสัังคมที่�่แตกต่่างกัันด้้วย ซึ่่�งปััญหาและข้้อจำกััด ปััจจััยเชิิงสัังคม และปััจจััยเชิิงพฤติิกรรมของผู้�อยู่�อาศััย
ในด้า้ นต่า่ ง ๆ ล้ว้ นมีีรูปู แบบและสาเหตุทุ ี่แ่� ตกต่า่ งกันั ออกไป ต่อ่ ระดัับของการสร้า้ งทุุนทางสังั คมในพื้้�นที่�่ชุมุ ชนเมืือง
ตามบริิบทของพื้้�นที่่� ดัังนั้้�นจะเห็็นได้้ว่่าการเปลี่่�ยนแปลง 4) เพื่�่อเสนอแนะแนวทางการวางแผนรููปแบบการ
ลัักษณะทางกายภาพของเมืืองนัับว่่ามีีความเชื่�่อมโยงกัับ พัฒั นาเมืืองทางกายภาพในการเสริิมสร้า้ งทุนุ ทางสังั คม
รููปแบบทางสัังคมที่่�เปลี่่�ยนแปลงไปตามรููปแบบทางสัังคม
ของชุุมชนเมืืองและชุุมชนชนบทอย่่างมีีนััยสำคััญ ซึ่่�งมีี 5. ระยะเวลาที่่�ทำำการวิจิ ัยั
ความแตกต่่างกััน อาทิิ การมีีปฏิิสััมพัันธ์์ การรวมกลุ่�ม ระยะเวลาการทำวิิจััยจำนวน 2 ปีี ตั้�งแต่่เดืือน
ทางสัังคม ความไว้้เนื้�อเชื่�่อใจ เป็็นต้้น ซึ่่�งภาวะของทุุนทาง สิงิ หาคม พ.ศ. 2553 – เดืือนสิิงหาคม พ.ศ. 2555
สัังคมนั้้�นมีีความผกผัันกัับการเจริิญเติิบโตของเมืืองอย่่างมีี
นััยสำคััญ จึึงเป็็นไปได้้ว่่าการเจริิญเติิบโตของเมืืองที่่�มีีผล 6. สรุปุ ผลการวิิจััย
ต่อ่ การเปลี่ย�่ นแปลงรููปแบบทางกายภาพเมืือง ส่่งผลให้้เกิิด 1) สรุุปประเด็็นที่่�เกี่�ยวข้้องในด้้านกายภาพ
การเปลี่่�ยนแปลงรููปแบบทางสัังคม อัันมีีอิิทธิิพลสำคััญต่่อ ศัักยภาพเชิงิ พื้�นที่่ข� องพื้�นที่่�ศึึกษา
ภาวะทุุนทางสัังคม โดยองค์์ประกอบด้้านสิ่่�งแวดล้้อมทาง เมื่�่อพิิจารณาถึึงศัักยภาพของพื้้�นที่�่ศึึกษา พบว่่า
กายภาพมีีอิทิ ธิิพลต่่อปััจจััยด้้านสังั คมในมิติ ิิต่า่ ง ๆ พื้้�นที่ศ�่ ึึกษาเขตเทศบาลเมืืองท่า่ โขลง จังั หวัดั ปทุมุ ธานีี นั้้�นมีี
งานวิิจััยนี้�จึ งเล็็งเห็็นถึึงความสำคััญของการอธิิบาย โครงข่่ายการเข้้าถึึงทางกายภาพสู่่�โครงสร้้างพื้้�นฐานสำคััญ
รููปแบบความสััมพัันธ์์ทางกายภาพเมืืองที่�่มีีอิิทธิิพลต่่อทุุน ต่่าง ๆ ของชุุมชนโดยใช้้การสััญจรทางถนนเป็็นหลััก
ทางสัังคมที่่�มีีความซัับซ้้อนและหลากหลายศาสตร์์ ซึ่่�ง ที่�่ตั้�งสาธารณููปการ ได้้แก่่ โรงพยาบาล สถานศึึกษา และ
ขึ้้�นอยู่่�กัับสภาพแวดล้้อมและพื้้�นฐานทุุนทางสัังคมในแต่่ละ ศาสนสถานนั้้�นมีีระยะการให้บ้ ริกิ ารที่ค�่ รอบคลุมุ พื้้�นที่ส�่ ่ว่ นใหญ่่
บริิบทที่่�แตกต่่างกััน ตลอดจนการสัังเคราะห์์องค์์ความรู้� ของเมืือง มีีศัักยภาพด้้านการเข้้าถึึงทั้�งการโดยสารด้้วย
จากความสััมพัันธ์์ดัังกล่่าวด้้วยการประยุุกต์์ใช้้เทคนิิคสถิิติิ รถโดยสารสาธารณะ นอกจากนี้� เมื่่�อวิิเคราะห์์ด้้วยระบบ
ภููมิิศาสตร์์สารสนเทศแล้้ว พบว่่า พื้้�นที่่�ศึึกษามีีจุุดดึึงดููด

234 รางวัลั การวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย ประจำำปีีงบประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

ให้้เกิิดการเข้้ามาใช้้พื้้�นที่่� ดัังนั้้�น พื้้�นที่่�ศึึกษาจึึงมีีความ 6) การเดินทางทำ�กจิ กรรมในชุมชน
หลากหลายทั้�งทางด้้านสัังคม เศรษฐกิิจ และทััศนคติิของ 7) การใชบ้ รกิ ารพาณชิ ยกรรมประเภทสนิ คา้ ฟมุ่ เฟือย
ผู้�อยู่�อาศัยั ซึ่ง่� ส่่งผลต่่อการสร้า้ งทุนุ ทางสังั คมที่�แ่ ตกต่่างกันั นอกชุมชน และ
8) ความสำ�คัญและทศั นคติที่มีต่อเพื่อนบา้ น
2) สรุปุ ประเด็น็ ที่่�เกี่ย� วข้อ้ งกัับด้้านเศรษฐกิิจสัังคม โดยกลุ่ �มที่�่มีีค่่าความแปรปรวนร่่วมในปััจจััยสููงที่�่สุุด
ของกลุ่�มตัวั อย่า่ ง คืือ ปััจจััยที่�่เกี่่�ยวข้้องกัับความไว้้เนื้�อเชื่่�อใจเพื่่�อนบ้้าน
ในขณะที่ป�่ ัจั จัยั ที่เ�่ กี่ย�่ วข้อ้ งกับั การเดินิ ทางเพื่อ่� ทำธุรุ กรรมใน
ผลจากการลงพื้้�นที่�่เพื่่�อรวบรวมข้้อมููลและสำรวจ พื้้�นที่่�นอกชุุมชนเป็็นปััจจััยที่่�มีีค่่าความแปรปรวนน้้อยที่่�สุุด
ด้ว้ ยแบบสอบถามในพื้้�นที่ศ่� ึึกษาจำนวน 400 ชุดุ โดยทำการ เมื่่�อทำการวิิเคราะห์์ด้้วยวิิธีีการจำแนกตััวแปร โดยที่่�ผล
กระจายการสำรวจตามกริิดสำรวจ (1,000*1,000) และ จากการวิิเคราะห์์องค์์ประกอบนั้้�นสามารถอธิิบายปััจจััย
ทุุกกลุ่�มประเภทของการใช้้ประโยชน์์ที่�่ดิิน ซึ่่�งผลการศึึกษา ให้้มีีความถููกต้้องแม่่นยำได้้เท่่ากัับร้้อยละ 63.99 ซึ่�่งพบว่่า
พบว่่า กลุ่�มตััวอย่่างส่่วนมากเป็็นกลุ่�มตััวอย่่างที่�่อยู่�อาศััยใน ในมิิติิของการวิิเคราะห์์ด้้านทุุนทางสัังคมนั้้�น นอกเหนืือ
ที่�่อยู่�อาศััยประเภทบ้้านเดี่่�ยว โดยกลุ่�มตััวอย่่างส่่วนมาก จากปััจจััยด้้านปฏิิสััมพัันธ์์เชิิงสัังคม หรืือลัักษณะทางสัังคม
เข้้าร่่วมกิิจกรรมชุุมชนค่่อนข้้างน้้อย และส่่วนมากได้้รัับ เศรษฐกิิจแล้ว้ พบว่่าพฤติิกรรมในการเข้้าใช้พ้ ื้้�นที่่� การเลืือก
ความช่ว่ ยเหลืือจากเพื่อ่� นบ้า้ นมากกว่า่ ที่จ�่ ะได้ร้ ับั การช่ว่ ยเหลืือ รูปู แบบของการเดินิ ทางในชีีวิติ ประจำวันั ต่า่ งส่ง่ ผลต่อ่ ปัจั จัยั
จากหััวหน้้าชุุมชนหรืือผู้้�นำชุุมชน นอกจากนี้้�รููปแบบ ที่�เ่ กิดิ ทุนุ ทางสัังคมที่�แ่ ตกต่า่ งกันั ด้้วย
การช่ว่ ยเหลืือเพื่อ�่ นบ้า้ นที่ก่� ลุ่�มตัวั อย่า่ งดำเนินิ การปฏิบิ ัตั ินิ ั้้�น - การจ�ำ แนกกลุ่มตัวอยา่ ง (Cluster Analysis)
ส่่วนมากจะเป็็นการให้้ความช่่วยเหลืือด้้านแรงงานและ ผลจากการบูรู ณาการระหว่า่ งข้อ้ มูลู ทัศั นคติขิ องกลุ่�ม
การให้ค้ ำปรึึกษา มากกว่่าที่�จ่ ะให้้ความช่ว่ ยเหลืือด้้านเงิิน ตััวอย่่าง ข้้อมููลด้้านพฤติิกรรมการเดิินทาง และลัักษณะ
ทางกายภาพของพื้้�นที่�่ศึึกษา พบว่่า ในกริิดสำรวจบางกริิด
3) สรุุปประเด็น็ ที่่เ� กี่ย� วข้้องกับั ทััศนคติิ พฤติิกรรม นั้้�นมีีลัักษณะกลุ่�มที่�่เป็็นกลุ่�มที่่�เด่่นชััด (Dominant
ของกลุ่�มตััวอย่่างที่่ม� ีตี ่อ่ ประเด็น็ การสร้า้ งทุนุ ทางสัังคม Cluster) จำนวน 25 กริิด กลุ่�มกริิดที่ม่� ีีลักั ษณะที่ไ่� ม่เ่ ด่น่ ชัดั
(Sub-Dominant Cluster) จำนวน 20 กริิด และกลุ่�ม
จากการสำรวจด้้วยแบบสอบถามเพื่่�อสอบถาม ที่�่มีีความหลากหลาย (Multi-Cluster) จำนวน 17 กริิด
ทััศนคติิของกลุ่�มตััวอย่่างที่�่มีีต่่อสภาพแวดล้้อม ตลอดจน โดยผลจากการวิเิ คราะห์์พบว่่า กลุ่�มกริดิ ที่่�ไม่่มีีความเด่่นชััด
พฤติิกรรมของกลุ่ �มตััวอย่่างต่่อการสร้้างทุุนทางสัังคมพบว่่า ในพื้้�นที่�ศ่ ึึกษามีีการใช้ป้ ระโยชน์พ์ ื้้�นที่�่ที่่�หลากหลาย จึึงส่ง่ ผล
กลุ่�มตัวั อย่า่ งมีีทััศนคติิด้้านความพึึงพอใจต่่อสภาพแวดล้อ้ ม ต่่ อ ทัั ศ น ค ติิ ข อ ง ก ลุ่ � ม ตัั ว อ ย่่ า ง ที่่� มีี ค ว า ม แ ต ก ต่่ า ง กัั น แ ล ะ
แ ล ะ ที่�่ อ ยู่ � อ า ศัั ย ข อ ง ตน ใ น ร ะ ดัั บ ป า น ก ล า ง ถึึ ง ร ะ ดัั บ สูู ง ไม่่สามารถจำแนกให้้เห็็นได้้อย่่างชััดเจน โดยกลุ่�มที่่�มีี
แต่่ในด้้านของการมีีส่่วนร่่วมในกิิจกรรมต่่าง ๆ ของชุุมชน ความหลากหลายนั้้�นเป็็นกลุ่ �มที่่�มีีลัักษณะของการใช้้อาคาร
ระดัับความปลอดภััยของชุุมชนในภาพรวมอยู่ �ในระดัับต่่ำ ที่่�หลากหลาย มีีลัักษณะเป็็นชุุมชนขนาดใหญ่่ เป็็นพื้้�นที่่�
โดยพบประเด็น็ ที่ม�่ ีีปััญหาคืือ ระดัับความปลอดภัยั ในชุมุ ชน ที่่�เป็็นชุุมทางของการสััญจรจำนวนมาก ในอีีกทางหนึ่่�ง
(กลุ่�มอันั ธพาลในชุมุ ชน) ซึ่ง�่ มีีผลของค่า่ ความพึึงพอใจต่่ำที่ส�่ ุดุ ส ำ หรัั บ ก ลุ่ � ม ที่�่ มีี ค ว า ม เ ด่่ นชัั ดนั้้�นจ ะ เ ป็็ น ก ลุ่ � ม ชุุ ม ช น ที่�่ ตั้ � ง
โดยปััจจััยดัังกล่่าวส่่งผลกระทบด้้านลบต่่อทััศนคติิของ อยู่่�ข้า้ งพื้้�นที่แ�่ หล่ง่ งาน หรืือเป็น็ ชุมุ ชนที่ต่�ั้�งขึ้้�นอยู่่�ค่อ่ นข้า้ งห่า่ ง
ผู้�อยู่�อาศััยที่�่มีีต่่อพื้้�นที่่�มากที่�่สุุด นอกจากนี้�การพึ่่�งพาการ จากชุมุ ชนขนาดใหญ่่ ซึ่ง่� ผลการศึึกษาพบว่า่ ในคนกลุ่�มนี้้�จะมีี
เดินิ ทางด้้วยยานพาหนะส่ว่ นบุุคคล ส่ง่ ผลต่่อความต้้องการ ทัศั นคติิ ปัญั หา และความต้อ้ งการที่เ่� ป็น็ ไปในทิศิ ทางเดีียวกันั
ในการใช้้รถใช้้ถนนอย่่างหลีีกเลี่�่ยงไม่่ได้้ อัันเป็็นสาเหตุุของ อนึ่ง่� กลุ่�มที่ม�่ ีีลักั ษณะที่ไ่� ม่เ่ ด่น่ ชัดั นั้้�นจะมีีลักั ษณะของ
ความเสี่�่ยงด้้านอุุบััติิเหตุุ และการจราจรติิดขััดตามมา การรวมกลุ่�มที่�่มากกว่่าหนึ่่�งกลุ่�ม ซึ่�่งเริ่�มแสดงให้้เห็็นถึึง
การวิิเคราะห์์องค์์ประกอบ (Factor Analysis) สามารถ ความหลากหลายของทััศนคติิและการใช้้งานพื้้�นที่�่ ความ
จััดกลุ่�มตัวั แปรที่�่ใช้้ในการอธิิบายได้้เป็็น 8 ตััวแปร ได้้แก่่ หลากหลายดัังกล่่าวที่�่เกิิดขึ้้�นในพื้้�นที่�่ต่่าง ๆ นั้้�นสามารถ
พััฒนาให้้เกิิดการสร้้างทุุนทางสัังคมได้้แตกต่่างกััน โดย
1) ความไว้เนื้อเช่อื ใจเพื่อนบ้าน แนวทางของการสร้้างทุุนทางสัังคมที่่�เหมาะสมนั้้�นสามารถ
2) ความพึงพอใจในสงิ่ แวดล้อมและการอยอู่ าศยั สร้้างหรืือกำหนดนโยบายที่�่เหมาะสมได้้ตามสภาพของ
3) การเขา้ ถึงพืน้ ที่ตา่ ง ๆ ตามระดับทุนทางสังคม ชุมุ ชน (Condition) ทััศนคติิ (Attitude) และความต้้องการ
4) ปัจจัยด้านเศรษฐกิจและสงั คมของผู้อยู่อาศยั (Preferences) ของคนในพื้้�นที่�เ่ ป็น็ สำคัญั
5) การใชบ้ รกิ ารพาณชิ ยกรรมประเภทสนิ คา้ ฟมุ่ เฟือย
ในชุมชน

รางวััลการวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจัยั ประจำำปีงี บประมาณ 2565 235

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

4) สรุปุ ประเด็น็ การวิเิ คราะห์ค์ วามสัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ ง - นอกจากนี้้�จากการวิิเคราะห์์พบว่่า พื้้�นที่่�ชุุมชนหรืือ
กลุ่�มปััจจัยั ทางด้า้ นกายภาพ กลุ่�มปัจั จััยเชิงิ สัังคม ที่่ม� ีตี ่่อ หมู่่�บ้า้ นจัดั สรรบางแห่ง่ ในเขตเทศบาลเมืืองท่า่ โขลงนั้้�น
การสร้้างระดับั ของทุุนทางสัังคมในมิติ ิติ ่า่ ง ๆ มีีโอกาสการเกิดิ ทุนุ ทางสังั คมในด้า้ นความปลอดภัยั ที่ต่� ่่ำ
ในด้า้ นความไว้เ้ นื้�อเชื่อ�่ ใจเพื่อ�่ นบ้า้ น และหัวั หน้า้ ชุมุ ชน
ในการวิิเคราะห์์ความสััมพัันธ์์ระหว่่างกลุ่ �มปััจจััย ซึ่ง�่ เป็น็ ปัญั หาที่พ่� บโดยทั่่ว� ไปในพื้้�นที่ศ�่ ึึกษาซึ่ง่� มีีลักั ษณะ
ทางกายภาพ กลุ่�มปััจจััยทางสัังคม การศึึกษานี้�ได้้ทำการ ที่ค�่ ล้้ายคลึึงกันั
จำแนกประเภทของทุุนทางสัังคมออกเป็น็ 6 มิิติิ อัันได้้แก่่
7. ประโยชน์์ที่่ไ� ด้้รับั จากการวิจิ ัยั
1) เครืือข่า่ ยทางสัังคม แบ่่งออกเป็น็ 2 ระดับั ประกอบด้ว้ ย
2) ความพึึงพอใจและความสุขุ - ระดับั จังั หวัดั (Provincial Administration) ได้แ้ ก่่
3) ความรู้�สึกการเป็็นเจ้า้ ของชุุมชน กรมโยธาธิิการจัังหวััดปทุุมธานีี สำนัักงานจัังหวััดปทุุมธานีี
4) ความรู้�สึกปลอดภัยั ในชุุมชน ในส่่วนงานการกำหนดแผนพััฒนาเมืืองด้้านกายภาพของ
5) ความไว้เ้ นื้�อเชื่�่อใจต่อ่ เพื่่อ� นบ้้าน และ เมืือง ตลอดจนการกำหนดนโยบายของเมืือง ที่่�จะช่่วยให้้
6) ความไว้เ้ นื้�อเชื่อ่� ใจต่อ่ หัวั หน้า้ ชุมุ ชนและผู้้�นำชุมุ ชน เกิดิ ความสมดุลุ ของการพัฒั นาทั้�งเชิงิ พื้้�นที่แ่� ละเชิงิ ต้น้ ทุนุ ทาง
โดยนำเข้้าปััจจััยด้้านกายภาพเพื่่�อการวิิเคราะห์์ สัังคมของจังั หวัดั ปทุุมธานีี เป็น็ ต้น้
อันั ได้แ้ ก่่ การกระจุกุ ตัวั ของอาคารพาณิชิ ยกรรม ที่พ่� ักั อาศัยั - ระดับั ท้้องถิ่น� (Local Administration) สามารถ
อาคารอุุตสาหกรรม การใช้้ประโยชน์์อาคารประเภท นำข้อ้ สรุปุ ตลอดจนข้อ้ เสนอแนะไปใช้ใ้ นการแก้ไ้ ขปัญั หาทุนุ
ผสมผสาน ระยะการให้้บริิการของการให้้บริิการประเภท ทางสังั คมได้อ้ ย่า่ งตรงจุดุ และมีีประสิทิ ธิภิ าพ และสามารถนำ
สถานพยาบาล และระดับั การเข้า้ ถึึงของโครงข่่ายถนน และ ปัจั จัยั ที่ม�่ ีีผลกระทบต่อ่ การเปลี่ย�่ นแปลงของเมืืองและชุมุ ชน
ปัจั จัยั เชิงิ สังั คมของผู้�อยู่�อาศัยั อาทิิ พฤติกิ รรมการปฏิสิ ัมั พันั ธ์์ ไปใช้ใ้ นการคาดการณ์ผ์ ลกระทบของการวางแผนในอนาคต
ระหว่่างคนในชุุมชน พฤติิกรรมการเข้้าใช้้พื้้�นที่่� ระยะเวลา ตลอดจนนำมาใช้้ในการส่่งเสริิมลัักษณะที่่�แตกต่่างกัันของ
ในการอยู่�อาศััยในพื้้�นที่่� ทััศนคติิด้้านความสำคััญในการให้้ แต่ล่ ะพื้้�นที่�่ เพื่อ่� สร้า้ งความโดดเด่น่ และรักั ษาความเป็น็ พื้้�นที่่�
ความช่่วยเหลืือเพื่�่อนบ้้าน ระดัับการศึึกษา ความมั่่�นคง
ทางอาชีีพ และจำนวนเพื่อ�่ นบ้า้ นที่ส�่ ามารถให้ค้ วามช่ว่ ยเหลืือได้้ 8. ศัักยภาพในการพัฒั นาไปสู่�่ การใช้้ประโยชน์์
โดยทำการวิิเคราะห์์ด้้วยสมการถดถอยแบบโลจิิสติิกส์์ ในเชิงิ สัังคม และ/หรืือ เชิิงพาณิชิ ย์์
(Binomial Logistic Regression Model) ซึ่ง่� สามารถอภิปิ ราย การสร้้างสรรค์์ประโยชน์์ของผลงานวิิจััยจำเป็็น
ผลการวิิเคราะห์ไ์ ด้้ ดัังนี้�
- การวิิเคราะห์์ลัักษณะเชิิงพื้้�นที่่�ต่่อการสร้้างโอกาส ต้อ้ งตอบโจทย์ป์ ัญั หาของสังั คมที่ผ�ู่้�คนกำลังั เผชิญิ เพื่อ่� ให้เ้ กิดิ
ในการสร้้างทุุนทางสัังคม โดยพิิจารณาจากปััจจััย การนำไปปรับั ใช้ใ้ ห้เ้ กิดิ ประโยชน์ส์ ูงู สุดุ ดังั นั้้�นผลงานวิจิ ัยั ชิ้้�นนี้้�
เชิิงกายภาพต่า่ ง ๆ ได้แ้ ก่่ การกระจุุกตััวของอาคาร ได้้ค้้นพบนััยสำคััญของการพััฒนาเมืืองที่่�ส่่งผลกระทบต่่อ
ประเภทต่่าง ๆ ระยะการเข้้าถึึงโดยถนน ซึ่่�งพบว่่า สังั คม ดัังนี้�
ลักั ษณะทางพื้้�นที่ท�่ ี่แ�่ ตกต่า่ งกันั ส่ง่ ผลต่อ่ การสร้า้ งทุนุ
ทางสังั คมที่�แ่ ตกต่า่ งกััน 1) ระดับั ของทุนุ ทางสังั คมที่เ�่ กิดิ ขึ้้�นในพื้้�นที่ช่� านเมืืองนั้้�น
- พื้้�นที่ท่� ี่ม่� ีีการใช้ป้ ระโยชน์ท์ ี่ด่� ินิ ประเภทแหล่ง่ งาน ได้แ้ ก่่ มีีความแตกต่่างตามประเภทการใช้้ประโยชน์์ที่่�ดิินอย่่าง
ชุุมชนนิิคมอุุตสาหกรรมนวนคร ชุุมชนบางขัันธ์์ มีีนัยั สำคัญั ทางสถิิติิ
มีีลักั ษณะเป็น็ พื้้�นที่ท�่ ี่ม�่ ีีการรวมกลุ่�มกิจิ กรรมมากส่ง่ ผล
ต่อ่ โอกาสในการสร้า้ งทุนุ ทางสังั คมประเภทเครืือข่า่ ย 2) พื้้�นที่ท่� ี่ม่� ีีการกระจุกุ ตัวั ของอาคารประเภทต่า่ ง ๆ
- ในขณะที่�่พื้้�นที่�่ชุุมชนริิมมหาวิิทยาลััยนั้้�นเป็็นพื้้�นที่�่ มีีส่ว่ นช่ว่ ยสร้้างโอกาสในการสร้า้ งทุนุ ทางสังั คมในมิติ ิติ ่่าง ๆ
ที่่�มีีโอกาสเกิิดทุุนทางสัังคมประเภทความพึึงพอใจ อย่า่ งมีีนัยั สำคัญั ทางสถิติ ิิ ทั้�งนี้้�ขึ้้�นอยู่่�กับั ลักั ษณะการกระจายตัวั
และความสุขุ มากกว่า่ พื้้�นที่�่อื่น่� ๆ ของการใช้้ประโยชน์์อาคารที่�่มีีลัักษณะเฉพาะ และมิิติิของ
- ในด้้านความรู้�สึ กเป็็นเจ้้าของชุุมชนพบว่่า พื้้�นที่�่ ทุุนทางสัังคม
ที่ม�่ ีีการกระจายตัวั ของอาคารที่พ�่ ักั อาศัยั นั้้�น จะมีีโอกาส
กระตุ้้�นให้้ผู้ �อยู่ �อาศััยนั้้�นเกิิดทุุนทางสัังคมประเภท 3) ทุุนที่่�มีีลัักษณะเชิิงปััจเจก (Personal Capital)
ความรู้�สึกเป็น็ เจ้า้ ของชุมุ ชน โดยในส่ว่ นของการเกิดิ ทุนุ ส่่งผลต่่อการสร้้างทุุนทางสัังคมที่�่ชััดเจนมากกว่่าลัักษณะ
ทางสังั คมในด้า้ นของความปลอดภัยั ขึ้้�นอยู่่�กับั ลักั ษณะ พฤติิกรรมเชิิงปฏิิสััมพัันธ์์ทางสัังคม (Social Behavior)
พื้้�นที่่� และมีีโอกาสส่่งผลต่่อการสร้้างทุุนทางสัังคมทั้ �งด้้านบวก
และด้้านลบ และลักั ษณะของปฏิิสัมั พันั ธ์ท์ างสังั คม (Social

236 รางวัลั การวิิจัยั แห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย ประจำำปีีงบประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

Interaction) ส่่งผลต่่อโอกาสหรืือความเป็็นไปได้้ในการ ยกระดับั ทุุนทางสังั คม ซึ่่�งผลจากการศึึกษาได้เ้ กิิดข้้อค้้นพบ
สร้้างทุุนทางสังั คมที่ส�่ ููงกว่่าลัักษณะทางกายภาพ ถึึงนััยสำคััญของการเปลี่�่ยนแปลงเชิิงกายภาพและเชิิงสัังคม
ซึ่�่งเป็็นประโยชน์์ทางวิิชาการอย่่างมากที่่�สามารถตอบโจทย์์
4) บทบาทการพััฒนาเชิิงพื้้�นที่่�และพฤติิกรรมเชิิง ของการพััฒนาเชิิงสัังคมให้้สามารถนำไปใช้้ในการประยุุกต์์
สัังคม ส่่งผลเชิิงบวกต่่อการสร้้างทุุนทางสัังคมในด้้านหนึ่่�ง เข้้ากัับแผนพัฒั นาเมืือง
และอาจส่ง่ ผลเชิงิ ลบต่อ่ การสร้า้ งทุนุ ทางสังั คมในอีีกมิติ ิหิ นึ่ง�่
 เชิงพื้นที่
ทั้�งนี้� ข้้อค้้นพบดัังกล่่าวเป็็นประโยชน์์อย่่างยิ่�งต่่อ พื้้�นที่่�เทศบาลเมืืองท่่าโขลง จัังหวััดปทุุมธานีี ถููกใช้้
การนำไปต่่อยอดการศึึกษา และการวางแผนพััฒนาเมืือง
ในมิติ ิขิ องการยกระดับั ทุนุ ทางสังั คม ซึ่ง�่ เป็น็ ช่อ่ งว่า่ งที่ส่� ำคัญั เป็็นพื้้�นที่�่ศึึกษาของงานวิิจััยชิ้้�นนี้้� เนื่่�องจากมหาวิิทยาลััยซึ่่�ง
ของการลดความเหลื่อ�่ มล้ำ้ ทางสังั คม และเพิ่่ม� ระดับั คุณุ ภาพ เป็็นศููนย์์กลางของกิิจกรรมที่�่ผสมผสานให้้เกิิดรููปแบบของ
ชีีวิิตของผู้ �คน เมืืองใหม่ท่ ี่ส�่ ร้า้ งผลกระทบต่อ่ ชุมุ ชนโดยรอบให้เ้ ปลี่ย่� นแปลง
จากวิิถีีชีีวิิตเดิิมจากพื้้�นที่่�ชุุมชนขนาดเล็็ก กลายเป็็นพื้้�นที่่�
9. การนำำผลงานไปใช้ป้ ระโยชน์์ในมิติ ิติ ่่าง ๆ ชุุมชนมหาวิิทยาลััยที่่�รองรัับนัักศึึกษาและบุุคลากรกว่่า
 เชิงชุมชนสงั คม 40,000 คน อย่่างเด่่นชััด ในการวิิจััยนี้้�จึึงวิิจััยเพื่�่อศึึกษา
ผลกระทบดัังกล่่าว และสรุุปข้้อค้้นพบของการวิิจััย เพื่�่อให้้
ผลจากการพัฒั นาเชิงิ พื้้�นที่ท�่ ี่แ�่ ตกต่า่ งกันั นั้้�นส่ง่ ผลต่อ่ เป็น็ ส่ว่ นหนึ่ง่� ของการนำไปปรับั กับั การพัฒั นาเชิงิ พื้้�นที่ต่� ่อ่ ไป
ลักั ษณะของผู้�อยู่�อาศัยั และความหลากหลายของผู้�อยู่�อาศััย
ซึ่ง่� ผลจากการศึึกษาพบว่า่ ลักั ษณะของความหลากหลายของ 10. ข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบายที่่�เสนอแนะให้้
ผู้�อยู่�อาศััยนั้้�นขึ้้�นอยู่่�กัับสภาพของพื้้�นที่�่ การเข้้าถึึงพื้้�นที่�่ แก่่รััฐบาล/กระทรวงต่่าง ๆ และภาคเอกชน
พฤติิกรรม ทััศนคติิที่�่มีีต่่อความปลอดภััย ทััศนคติิที่�่มีีต่่อ เพื่อ�่ นำำไปใช้ว้ างนโยบาย พัฒั นา หรืือแก้ไ้ ขปัญั หา
เพื่อ�่ นบ้า้ นและผู้้�นำชุมุ ชน การเข้า้ ใช้พ้ ื้้�นที่ต�่ ่า่ ง ๆ จุดุ ประสงค์ข์ อง
การเข้า้ ใช้พ้ ื้้�นที่�่ การรวมกลุ่�มหรืือการเกาะกลุ่�มของตัวั อาคาร จากการศึึกษาพบว่่า ความหลากหลายนั้้�นเป็็นส่่วน
ซึ่�่ ง เ ป็็ น ก ลุ่ � ม ปัั จ จัั ย ที่�่ บ่่ ง ชี้ � ค ว า ม แ ต ก ต่่ า ง ข อ ง พ ฤ ติิ ก ร ร ม สำคััญการบ่่งชี้้�ถึึงความสำเร็็จของการสร้้างและรัักษา
การรวมกลุ่�ม ดัังนั้้�นประเด็็นดัังกล่่าวจึึงควรนำไปประยุุกต์์ ระดัับของทุุนทางสัังคมในแต่่ละบริิบทพื้้�นที่่� โดยการ
ใช้้ในการกำหนดกรอบการพััฒนาแผนพััฒนาในเชิิงพื้้�นที่�่ กระจายแหล่ง่ ดึึงดูดู ให้เ้ กิดิ ปฏิสิ ัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ งกันั เป็น็ สิ่่ง� สำคัญั
เพื่อ�่ ตอบสนองต่อ่ ความต้อ้ งการที่ห�่ ลากหลายของผู้�อยู่�อาศัยั ดัังนั้้�นในการพััฒนาพื้้�นที่่�ซึ่่�งเกี่่�ยวข้้องกัับการวางแผนและ
และก่่อให้้เกิิดการมีีส่่วนร่่วมของชุุมชนอย่่างเด่่นชััดเพื่่�อ พััฒนาเมืืองนั้้�นควรสนัับสนุุนการพััฒนาพื้้�นที่่�ในลัักษณะ
ความยั่ง� ยืืน ของศููนย์์ชุุมชนย่่อย เพื่่�อให้้เกิิดการดึึงดููดผู้้�อยู่�อาศััยให้้เกิิด
การเข้้าใช้้งาน พร้้อมการวางโครงสร้้างพื้้�นฐานให้้เกิิด
 เชิงพาณิชย์ ความเหมาะสมในการใช้้ชีีวิิตของชุุมชน อัันจะช่่วยส่่งเสริิม
การลงทุุนพััฒนาพื้้�นที่่�จำเป็็นต้้องเข้้าใจบริิบทของ ให้เ้ กิดิ ปฏิสิ ัมั พันั ธ์ร์ ะหว่า่ งกันั การสร้า้ งความรู้�สึกเป็น็ เจ้า้ ของ
พื้้�นที่ผ�่ ่า่ นกิจิ กรรมชุมุ ชน อาสาสมัคั ร การมีีส่ว่ นร่ว่ ม ช่ว่ ยเหลืือ
การพััฒนาเมืืองในพื้้�นที่�่โดยรอบ และธรรมชาติิพฤติิกรรม และเกื้�อกูลู กันั จะช่ว่ ยให้เ้ กิดิ การยกระดับั ทุนุ ทางสังั คมในพื้้�นที่่�
ของผู้�คน เพื่อ่� นำมาใช้ใ้ นการวางแผนกลยุทุ ธ์ข์ องการบริหิ าร ซึ่�่งเป็็นสิ่่�งที่�่ควรคำนึึงในการพััฒนาโดยเฉพาะพื้้�นที่�่ที่�่มีีความ
จััดการในเชิิงพาณิชิ ย์ท์ ี่�่ส่ง่ เสริมิ ความยั่�งยืืนของการลงทุุน หลากหลายของผู้�อยู่�อาศััย จะมีีส่่วนสำคััญที่�่จะช่่วยให้้เกิิด
การสร้้างทุุนทางสัังคมในด้้านความไว้้เนื้ �อเชื่่�อใจระหว่่าง
 เชงิ วชิ าการ ผู้�อยู่�อาศััยในชุุมชน และประเด็็นที่�่จำเป็็นต้้องคำนึึงถึึง
การวิจิ ัยั และพัฒั นา (Research and Development) ในการพััฒนาเมืืองผ่่านกลไกการพััฒนาเชิิงพื้้�นที่�่ (Spatial
Development) และส่่งเสริิมพฤติิกรรมเชิิงสัังคม (Social
ถืือเป็็นรากฐานที่่�สำคััญของการพััฒนาเมืือง กล่่าวคืือ Behavior) ควบคู่่�กััน เพื่่�อสร้้างความสมดุุลของการพััฒนา
การกำหนดทิศิ ทางความเป็็นเมืืองที่่โ� ดดเด่น่ นโยบายที่ช่� ่่วย ทั้ �งมิิติิของการพััฒนาเชิิงเศรษฐกิิจและมิิติิของการพััฒนา
ในการส่ง่ เสริมิ คุณุ ภาพชีีวิติ ของผู้�อยู่�อาศัยั ในเมืือง และการรักั ษา คุุณภาพชีีวิิตที่ต�่ ้้องสร้้างให้้เกิิดขึ้้�นร่ว่ มกันั อย่่างยั่ง� ยืืน
อััตลัักษณ์์ของพื้้�นที่�่ ล้้วนแล้้วแต่่เป็็นการดำรงอยู่�ซึ่่�งสัังคม
และวััฒนธรรมที่�่มีีค่่าของแต่่ละพื้้�นที่�่ ดัังนั้้�นด้้วยผลจากการ
ศึึกษาที่่�พบว่่าปััจจััยทางกายภาพที่�่มีีผลต่่อทุุนทางสัังคมนั้้�น
นอกจากจะช่่วยเสริิมช่่องว่่างของการปััญหาในการพััฒนา
พื้้�นที่�่แล้้ว ยัังช่่วยยกระดัับคุุณภาพชีีวิิตของผู้�คนผ่่านการ

รางวััลการวิจิ ััยแห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565 237

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

เกีียรติคิ ุณุ ประกาศ

รางวััลการวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิจิ ััย
ประจำำปีงี บประมาณ 2565

รางวััลระดับั ดีี

สาขาสังั คมวิิทยา

เรื่�อ่ ง
การบริิโภคละครไทยผ่า่ นเว็บ็ ไซต์์ในกลุ่่�มประเทศอาเซียี นและจีีน :

กรณีศี ึึกษาประเทศเวียี ดนาม ฟิลิ ิปิ ปิินส์์ อิินโดนีเี ซียี และจีนี
Consumption of Thai Television Dramas through Websites in ASEAN and

China: Case Studies of Vietnam, the Philippines, Indonesia and China
โดย

รองศาสตราจารย์์ ดร.อัมั พร จิิรััฐติิกร

สำนัักงานการวิิจััยแห่่งชาติิ (วช.) ได้้พิิจารณาเห็็นว่่าผลงานวิิจััย เรื่่�อง “การบริิโภคละครไทยผ่่านเว็็บไซต์์
ในกลุ่�มประเทศอาเซีียนและจีีน : กรณีีศึึกษาประเทศเวีียดนาม ฟิิลิิปปิินส์์ อิินโดนีีเซีีย และจีีน” โดย
รองศาสตราจารย์์ ดร.อัมั พร จิิรััฐติกิ ร แห่ง่ คณะสังั คมศาสตร์์ มหาวิทิ ยาลััยเชีียงใหม่่ เป็็นผลงานที่�่มีีคุณุ ภาพ
โดยใช้้ระเบีียบวิิธีีการวิิจััยเชิิงคุุณภาพ มีีการตีีพิิมพ์์เผยแพร่่บทความ วารสารต่่างประเทศและไทยอย่่างแพร่่หลาย
มีีการจัดั เวทีีระดมสมอง ฝึึกอบรม สััมมนา ทบทวนวรรณกรรม เก็็บข้อ้ มููล การสััมภาษณ์์เชิงิ ลึึก และมีีการนำเสนอ
พัฒั นาการการบริโิ ภคละครไทยใน 4 ประเทศได้ด้ ีี รวมทั้�งพฤติิกรรมในการรับั ชม รสนิิยม พฤติกิ รรมการบริโิ ภคและ
ปฏิิสััมพัันธ์์ของผู้�ชม นอกจากนี้้�ยัังมีีการสััมภาษณ์์กลุ่�มผู้�ผลิิตสถานีีโทรทััศน์์ และผู้้�นำเข้้าละครไทยในการนำเสนอ
ปััญหา อุุปสรรค ความชอบ และรสนิิยมในการนำเข้้าละครไทย และแนวโน้้มความนิิยมละครไทย มีีการเผยแพร่่
ผลการศึึกษาหลายรูปู แบบและเป็น็ ประโยชน์ต์ ่อ่ การพัฒั นาและสนับั สนุนุ กลุ่�มผู้้�ประกอบกิจิ การด้า้ นการบันั เทิงิ ของไทย

วช. จึงึ มีมี ติใิ ห้ผ้ ลงานเรื่อ่� งนี้� ได้ร้ ับั รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำปีงี บประมาณ 2565
รางวััลระดัับดีี สาขาสังั คมวิิทยา

238 รางวัลั การวิจิ ัยั แห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

1. ชื่�่อผลงานวิจิ ััย อย่่างไร ผู้�ชมนอกประเทศชื่�่นชอบละครไทยเหมืือนหรืือ
ชื่อ่� ผลงานวิจิ ัยั การบริิโภคละครโทรทััศน์์ผ่่านเว็็บไซต์์ ต่่างจากผู้�ชมชาวไทยอย่่างไร การศึึกษาเจาะลึึกถึึงรสนิิยม
ในกลุ่�มประเทศอาเซีียนและจีีน: กรณีีศึึกษา ความชอบ การสร้้างความหมายใหม่ใ่ ห้้กับั ละครไทย รวมถึึง
ประเทศเวีียดนาม ฟิิลิิปปิินส์์ อิินโดนีีเซีีย ปฏิบิ ัตั ิกิ ารที่แ่� ฟนคลับั ละครไทยในต่า่ งประเทศมีีต่อ่ ละครไทย
และจีีน จะช่่วยทำให้้เข้้าใจว่่าการบริิโภคสื่�่อข้้ามพรมแดนมีี
หััวหน้้าคณะ รองศาสตราจารย์์ ดร.อััมพร จิิรััฐติกิ ร ความสำคัญั ต่อ่ ชีีวิติ พวกเขาอย่า่ งไร เนื้�อหาของสื่อ่� ละครไทย
สถานที่่ต� ิดิ ต่่อ คณะสังั คมศาสตร์์ มหาวิทิ ยาลััยเชีียงใหม่่ ถููกแปลและแปรความหมายโดยผู้ �ชมต่่างวััฒนธรรมอย่่างไร
รวมทั้�งการบริโิ ภคละครโทรทัศั น์ไ์ ทยของผู้�ชมต่า่ งวัฒั นธรรม
จะมีีส่่วนเพิ่่�มพููนในการสร้้างความใกล้้ชิิดทางวััฒนธรรม
ระหว่่างประเทศไทยกัับประเทศเพื่�่อนบ้้านในอาเซีียน
และจีีนให้้เกิิดขึ้้�นได้้หรืือไม่่อย่่างไร นอกจากนี้�ผลของ
งานวิิจััยยัังสามารถใช้้เป็็นแนวทางส่่งเสริิมและผลัักดััน
ละครโทรทัศั น์ไ์ ทยให้ไ้ ปสู่่�ตลาดสากลได้ม้ ากยิ่�งขึ้้�น

2. ความสำำคััญและที่่ม� าของการวิิจัยั 3. แหล่่งเงินิ ทุนุ สนัับสนุุนในการทำำวิิจัยั
ในช่่วงหลายปีีที่่�ผ่่านมา การไหลเวีียนของสิินค้้า สำนัักงานคณะกรรมการส่่งเสริิมวิิทยาศาสตร์์ วิิจััย
วััฒนธรรมของไทย โดยเฉพาะละครโทรทัศั น์์ไทย ออกไปสู่่�
ภูมู ิภิ าคอาเซีียน รวมถึึงประเทศอื่น่� ๆ ในทวีีปเอเชีีย เกิดิ ขึ้้�น และนวััตกรรม (สกสว.)
ผ่า่ นช่อ่ งทางทั้�งที่เ�่ ป็น็ ทางการ คืือการนำเข้า้ ไปแพร่ภ่ าพทาง
สถานีีโทรทััศน์์ในประเทศนั้้�น ๆ และช่่องทางแบบไม่่เป็็น 4. วััตถุุประสงค์์ของการทำำวิิจััย
ทางการ คืือการรับั ชมผ่า่ นเว็บ็ ไซต์ท์ ี่ม�่ีีผู้้�ชื่น่� ชอบละครโทรทัศั น์์ 1) เพื่อ่� ศึึกษารูปู แบบอุตุ สาหกรรมวัฒั นธรรมในการ
ไทยนำไปแปลใส่่คำบรรยายให้เ้ ป็น็ ภาษาของประเทศนั้้�น ๆ ผลิติ ละครโทรทััศน์์ไทยในภาพรวม และพััฒนาการของการ
แต่ใ่ นปัจั จุบุ ันั พบว่า่ การบริโิ ภคละครไทยผ่า่ นช่อ่ งทางออนไลน์์ ผลิติ ละครโทรทััศน์ไ์ ทยเพื่�อ่ มุ่�งไปสู่่�การส่ง่ ออกในปัจั จุบุ ััน
ก้้าวเข้้ามาแทนที่�่การบริิโภคทางโทรทััศน์์มากขึ้้�นทุุกขณะ 2) เพื่�่อศึึกษารสนิิยมในการบริิโภคและการสร้้าง
นอกจากนี้�ในส่ว่ นของผู้�ผลิติ ละครโทรทัศั น์ไ์ ทยก็เ็ ริ่ม� แสวงหา ความหมายจากละครโทรทััศน์์ไทยของกลุ่ �มผู้ �ชมในประเทศ
ช่่องทางเข้า้ ถึึงผู้�บริิโภคผ่่านช่อ่ งทางออนไลน์์เพิ่่ม� มากขึ้้�น เวีียดนาม อิินโดนีีเซีีย ฟิลิ ิปิ ปิินส์์ และจีีน
แม้ว้ ่า่ จะเกิดิ ปรากฏการณ์ท์ ี่ส�่ ินิ ค้า้ วัฒั นธรรมของไทย 3) เพื่อ่� ศึึกษากระบวนการผลิติ และสร้า้ งความหมาย
เริ่ม� ได้ร้ ับั ความนิยิ มนอกประเทศมากขึ้้�นในช่ว่ งหลายปีที ี่ผ่� ่า่ นมา จากสื่่�อละครโทรทััศน์์ไทยของผู้ �แปลคำบรรยายละครไทย
แต่ป่ ระเทศไทยเองก็ย็ ังั ไม่ต่ ื่น�่ ตัวั ในการศึึกษาวิจิ ัยั เรื่อ�่ งนี้�เท่า่ ไรนักั ในประเทศเวีียดนาม อิินโดนีีเซีีย ฟิิลิิปปิินส์์ และจีีน
การไหลเวีียนข้้ามพรมแดนออกนอกประเทศของสิินค้้า กระบวนการนี้ �รวมถึึงการเลืือกสรรละครไทยเพื่�่อนำไปแปล
วััฒนธรรมของไทยทำให้้เกิิดคำถามตามมาว่่า ผู้�ชมนอก กระบวนการแปลและใส่่คำบรรยายเพื่่�อบรรจุุลงเว็็บไซต์์
ประเทศเสพสื่่�อบัันเทิิงไทยอย่่างไร สื่่�อละครไทยที่่�ผู้�คน และกิิจกรรมอื่�่น ๆ ที่�่กลุ่�มเหล่่านี้�สร้้างสรรค์์ขึ้้�นเพื่�่อนำพา
จำนวนมากมองว่า่ “น้ำ้ เน่า่ ” เนื่อ�่ งมาจากพล็อ็ ตเรื่อ่� งที่ซ�่ ้ำ้ เดิมิ ละครไทยไปสู่่�สายตาผู้�ชมในภาษาอื่่�น ๆ
ถููกนำไปสร้้างความหมายใหม่่โดยผู้ �ชมนอกประเทศอย่่างไร
และผู้�ชมเหล่่านี้้�รัับรู้� “ความเป็็นไทย” จากสื่่�อละครไทย

รางวััลการวิจิ ัยั แห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ััย ประจำำปีีงบประมาณ 2565 239

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

4) เพื่่�อศึึกษากิิจกรรมการมีีส่่วนร่่วมของผู้�ชมต่่อ Netflix ในการนำเนื้�อหาสื่�่อบัันเทิิงไปใส่่ในแพลตฟอร์์ม
ละครโทรทัศั น์ไ์ ทยที่น่� อกเหนืือไปจากการรับั ชมผ่า่ นเว็บ็ ไซต์์ ดัังกล่่าว รวมทั้�งร่่วมมืือในการผลิิตเนื้�อหาสื่่�อบัันเทิิงเฉพาะ
กิิจกรรมดัังกล่่าวรวมไปถึึงการสนทนาแสดงความคิิดเห็็น กลุ่�มด้้วย สำหรัับตลาดต่่างประเทศ ผู้�ผลิิตเริ่�มปรัับตััว
เกี่่�ยวกัับละครไทยในเว็็บไซต์์ต่่าง ๆ รวมทั้�งปฏิิสััมพัันธ์์ที่่�ผู้� เพื่่�อไปสู่่�การขายเนื้ �อหาบัันเทิิงเพื่�่อการรัับชมทางเว็็บไซต์์
ชมในภููมิิภาคมีีต่่อดารานัักแสดงของไทย และกิิจกรรมของ มากขึ้้�น รวมไปถึึงการร่่วมผลิิตหรืือการนำดารานัักแสดง
แฟนคลัับในรููปแบบต่า่ ง ๆ ของไทยออกไปแสวงหาช่อ่ งทางการตลาดในต่า่ งประเทศมากขึ้้�น
การปรับั ตัวั ของผู้�ผลิติ ของไทยนั้้�นเป็น็ การปรับั ตัวั เชิงิ โครงสร้า้ ง
5. ระยะเวลาที่่ท� ำำการวิจิ ััย เพื่่�อทลายกำแพงภููมิิวััฒนธรรมเดิิม ๆ ซึ่่�งเกิิดขึ้้�นจากการที่�่
9 มกราคม 2560 – 8 มกราคม 2562 อุตุ สาหกรรมบันั เทิงิ ในประเทศถูกู ผลักั ให้ต้ ้อ้ งแสวงหาตลาด
ต่า่ งประเทศเพื่่�อชดเชยกำไรที่�่ขาดหายไปอัันเป็็นผลมาจาก
6. สรุปุ ผลการวิิจััย ตลาดในประเทศที่ห�่ ดตััวลง
ผลของงานวิิจััยพบว่่า ความนิยิ มละครโทรทัศั น์ไ์ ทย
ในสี่่�ประเทศอยู่�ในระดัับที่่�แตกต่่างกััน ในกรณีีของประเทศ ในส่่วนของการบริิโภคละครไทยจากช่่องทางไม่่เป็็น
เวีียดนาม ละครไทยได้้ก้้าวเข้้ามาเป็็นส่่วนหนึ่�่งของชีีวิิต ทางการพบว่่า กลุ่�มแฟนซัับ คืือกลุ่�มแฟนคลัับละครไทยที่�่
ประจำวัันของวััยรุ่่�นชาวเวีียดนามจำนวนมาก ช่่องทางการ รวมตััวกันั ทำคำบรรยายละครโทรทัศั น์์ไทยเป็น็ ภาษาต่า่ ง ๆ
รัับชมมีีหลากหลาย ทั้�งจากเว็็บไซต์์ที่�่มีีกลุ่�มแฟนคลัับแปล เพื่อ่� เผยแพร่ใ่ ห้แ้ ฟนคนอื่น�่ ได้ร้ ับั ชมด้ว้ ย เป็น็ ผู้้�มีีบทบาทอย่า่ ง
คำบรรยายเป็น็ ภาษาเวีียดนาม และจากทางสถานีีโทรทัศั น์์ สำคััญในการนำพาละครไทยไปสู่่�สายตาผู้ �ชมนอกประเทศ
ที่่�ซื้�อลิิขสิิทธิ์์�ละครไทยไปแพร่่ภาพออกอากาศ ส่่วนใน อย่่างไรก็็ตามกลุ่ �มแฟนซัับในประเทศเหล่่านี้้�ต้้องเผชิิญกัับ
ประเทศฟิลิ ิิปปิินส์์และอินิ โดนีีเซีีย ความนิิยมละครไทยยัังมีี อุปุ สรรคในแง่ข่ องกฎหมายลิขิ สิทิ ธิ์์แ� ละการถูกู ควบคุมุ โดยรัฐั
จำกัดั มีผู้�เสพจำนวนน้อ้ ย ผู้�ชมทั้�งหมดรับั ชมจากทางเว็บ็ ไซต์์ การศึึกษาเรื่อ่� งกลุ่�มแฟนซับั ชี้�ให้เ้ ห็น็ ว่า่ อุปุ สรรคในทางกฎหมาย
ที่�่มีีกลุ่ �มแฟนคลัับนำไปแปลคำบรรยายเป็็นภาษาอัังกฤษ และเศรษฐกิจิ ของสินิ ค้า้ ทางวัฒั นธรรมของไทยที่เ่� ริ่ม� มีีมูลู ค่า่
หรืือรัับชมโดยตรงจากการที่�่สถานีีโทรทััศน์์ของไทย สูงู ขึ้้�น รวมทั้�งอุปุ สรรคทางด้า้ นภาษา และข้อ้ ห้า้ มในแต่ล่ ะสังั คม
บางสถานีีมีีการใส่่คำบรรยายเป็็นภาษาอัังกฤษบรรจุุลงใน เช่่น ข้้อห้้ามเรื่่�องการเผยแพร่่เนื้�อหาเกี่่�ยวกัับรัักร่่วมเพศ
เว็็บไซต์์หลัังออกอากาศทางโทรทััศน์์ในประเทศไทยแล้้ว ชี้�ให้เ้ ห็น็ ว่า่ กลุ่�มผู้�บริโิ ภคและกลุ่�มแฟนซับั ที่ส�่ ่ว่ นใหญ่เ่ ป็น็ วัยั รุ่่�น
ในประเทศจีีน ความนิิยมละครโทรทััศน์์ไทยในปััจจุุบััน และเป็็นชนชั้้�นกลาง ยิินดีีที่�่จะต่่อสู้้�กัับอุุปสรรคเหล่่านี้�
เป็็นยุุคของการรัับชมทางอิินเทอร์์เน็็ต ซึ่่�งเริ่�มต้้นในราวปีี เพื่่�อให้้ได้้มาซึ่่ง� ความบัันเทิิงข้้ามพรมแดนที่่ต� นชื่�น่ ชอบ และ
พ.ศ. 2557 ต่่อเนื่่�องมาจนถึึงปััจจุุบััน ความนิิยมละครไทย ที่ส่� ำคัญั กลุ่�มแฟนซับั เหล่า่ นี้�เป็น็ ตัวั แทนของวัยั รุ่่�นในภูมู ิภิ าค
มีีอยู่�เฉพาะในกลุ่�มวััยรุ่่�นวััยหนุ่่�มสาว ช่่องทางการรัับชม ที่่�ใช้้การบริิโภคเป็็นส่่วนหนึ่่�งของการแสวงหาอััตลัักษณ์์
มีีสองช่อ่ งทาง คืือ จากช่อ่ งทางไม่่เป็็นทางการ โดยมีีกลุ่�ม ซึ่�่งอาจมองได้้ว่่าเป็็นอััตลัักษณ์์จากการบริิโภคสิินค้้าทาง
แฟนคลัับนำละครไทยไปแปลใส่่คำบรรยายเป็็นภาษาจีีน วััฒนธรรมที่่�แตกต่่างจากสิินค้้าที่�่เผยแพร่่ในตลาดทั่่�วไป
และจากช่่องทางแบบเป็็นทางการ โดยเว็็บไซต์์ใหญ่่ ๆ หรืือเป็็นอััตลัักษณ์์ที่�่ท้้าทายสัังคมหรืืออำนาจรััฐ เช่่น
ของจีีนซื้้�อลิขิ สิทิ ธิ์์ไ� ปแพร่ภ่ าพทางผ่า่ นทางเว็บ็ ไซต์์ กรณีีของการเลืือกแปลละครแนวชายรักั ชายหรืือแนววาย
กล่า่ วโดยสรุปุ พบว่า่ ละครไทยเริ่ม� เป็็นที่่�รู้�จักั มากขึ้้�น
ในกลุ่�มผู้�ชมนอกประเทศ ผู้�ผลิติ ละครไทยเองก็เ็ ริ่ม� มีีการปรับั ตัวั 7. ประโยชน์ท์ ี่่�ได้ร้ ับั จากการวิิจัยั
เพื่�่อมุ่ �งไปสู่่�การขายลิิขสิิทธิ์์�ละครไทยในตลาดต่่างประเทศ องค์์ความรู้�โดยละเอีียดในแง่่ของเงื่�อนไขทางธุุรกิิจ
มากขึ้้�น มีีการปรัับตััวเชิิงเนื้�อหาที่�่ทำให้้เกิิดรููปแบบละคร สัังคม วััฒนธรรม และการเมืือง ของแต่่ละประเทศที่ส่� ่่งผล
ที่�่หลากหลายมากขึ้้�น การปรับั ตััวเชิงิ เทคโนโลยีี มีีการสร้้าง ต่่อการนำเข้้าละครไทยไปแพร่ภ่ าพออกอากาศ อันั สามารถ
แพลตฟอร์์มใหม่่ ๆ เพื่่�อให้้มีีการไหลเวีียนของเนื้�อหาใน จ ะ น ำ ไ ปพัั ฒ น า เ พื่่� อ มุ่ � ง ไ ปสู่่� ก า ร ผ ลัั ก ดัั น ใ ห้้ สิิ นค้้ า ท า ง
สื่�่อหลากหลายแพลตฟอร์์มมากขึ้้�น ผู้�ผลิิตมีีการสร้้าง วััฒนธรรมของไทยให้ไ้ ปสู่่�ตลาดสากลมากยิ่ง� ขึ้้�น
application ของตััวเองขึ้้�นเพื่�่อให้้เนื้�อหาบัันเทิิงไหลเวีียน องค์์ความรู้ �ด้้านรสนิิยมของผู้ �ชมในแต่่ละประเทศ
ผ่า่ นทางช่อ่ งทางออนไลน์์มากขึ้้�น มีีการร่ว่ มมืือกัับผู้้�นำด้้าน ในการรับั ชมละครไทย รสนิยิ มดัังกล่่าวเกิิดขึ้้�นภายใต้บ้ ริบิ ท
เทคโนโลยีีที่่ม� ีีฐานผู้้�ใช้้งานจำนวนมาก เช่่น LINE TV หรืือ ทางสังั คม วัฒั นธรรม และการเมืืองที่แ่� ตกต่า่ งกันั อันั ส่ง่ ผลต่อ่
การเปิดิ รับั และแปลความหมายละครไทยแตกต่า่ งกันั ออกไป
องค์์ความรู้้�ดัังกล่่าวจะเป็็นประโยชน์์ต่่อผู้�ผลิิต ผู้้�ส่่งออก

240 รางวััลการวิจิ ััยแห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิจิ ััย ประจำำปีีงบประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

ผู้้�วางแผนนโนบาย ในการนำไปวางแผนพััฒนาเพื่่�อมุ่�งไปสู่่� 9. การนำำผลงานไปใช้้ประโยชน์์ในมิติ ิิต่า่ ง ๆ
การผลัักดัันให้้สิินค้้าทางวััฒนธรรมของไทยได้้รัับความนิิยม  ดา้ นนโยบาย
เพิ่่�มมากขึ้้�น ได้้เข้้าใจถึึงปััญหาและอุุปสรรคสำคััญที่่�ทำให้้
ละครไทยยัังไม่่สามารถพััฒนาไปสู่่�การเป็็นสิินค้้าส่่งออก 1. นำข้้อค้้นพบจากการวิิจััยไปจััดเวทีีระดมสมอง
ในตลาดต่่างประเทศได้้อย่่างประสบความสำเร็็จเท่่าที่่�ควร โดยมีีผู้้�ประกอบการและภาครััฐ มาร่่วมบููรณาการกัันผ่่าน
องค์ค์ วามรู้้�ดังั กล่า่ วได้น้ ำไปใช้ส้ ร้า้ งข้อ้ เสนอแนะเชิงิ นโยบาย เวทีีระดมสมอง เพื่�่อแสวงหาแนวทางส่่งเสริิมและผลัักดััน
ที่�่ภาครััฐและภาคส่่วนต่่าง ๆ ที่�่เกี่�่ยวข้้องจะสามารถนำไป ละครโทรทััศน์์ไทย ภาพยนตร์์ไทย และนัักแสดงของไทย
ใช้้วางแผนในการดำเนิินงานอย่่างเข้้าใจสถานการณ์์ และ ไปสู่่�สากลมากขึ้้�น รวมทั้�งทำความเข้า้ ใจปัญั หาและอุุปสรรค
แก้ไ้ ขปัญั หาอุปุ สรรคที่�เ่ กิดิ ขึ้้�นได้้ ในการผลักั ดันั ให้ส้ ื่อ�่ บันั เทิงิ ไทยออกไปสู่่�สากลจากมุมุ มองของ
ผู้�ที่�่เกี่�่ยวข้้องทั้�งภาครััฐและเอกชน เวทีีระดมสมองได้้จััดขึ้้�น
8. ศัักยภาพในการพััฒนาไปสู่่�การใช้้ประโยชน์์ ในวัันที่่� 30 ตุุลาคม 2562 โดยมีีตััวแทนจากภาคส่่วนต่า่ ง ๆ
ในเชิงิ สังั คม และ/หรืือ เชิิงพาณิชิ ย์์ เข้้าร่ว่ มประมาณ 60 คน
ข้้อค้้นพบจากงานวิิจััย ชี้�ให้้เห็็นถึึงโอกาสในการที่่�
2. นำข้้อค้้นพบจากการวิิจััยไปสร้้างข้้อเสนอแนะ
สิินค้้าทางวััฒนธรรมของไทยจะได้้รัับการพััฒนาเพื่่�อมุ่ �งไปสู่่� เชิงิ นโยบาย ซึ่ง�่ ข้อ้ เสนอแนะดังั กล่า่ วได้จ้ ัดั พิมิ พ์อ์ อกมาในชื่อ่�
การส่ง่ ออกที่ม่� ีีเสถีียรภาพมากขึ้้�น การที่ส�่ ินิ ค้า้ ทางวัฒั นธรรม “ละครโทรทัศั น์ไ์ ทยสู่่�ตลาดโลก : ข้อ้ เสนอแนะเชิงิ นโยบาย”
ของไทยได้ร้ ับั ความนิยิ มในภูมู ิภิ าคนั้้�น นอกจากจะก่อ่ ประโยชน์์ จััดพิิมพ์์โดยชุุดโครงการ “จัับตาอาเซีียน” โดยสำนัักงาน
ด้า้ นเศรษฐกิจิ โดยตรงในแง่ข่ องการส่ง่ ออกและทางอ้อ้ มจาก คณะกรรมการส่่งเสริิมวิิทยาศาสตร์์ วิิจััยและนวััตกรรม
การที่�่ผู้ �ได้้รัับชมละครไทยนิิยมเดิินทางเข้้ามาท่่องเที่�่ยวใน (สกสว.) ทั้�งนี้�สำนักั งานปลัดั กระทรวงวัฒั นธรรม ฝ่า่ ยเลขานุกุ าร
ประเทศไทยแล้ว้ ยังั มีีส่ว่ นเพิ่่ม� พูนู ความรู้�สึกเชื่อ่� มโยงใกล้ช้ ิดิ คณะกรรมการภาพยนตร์์และวีีดิิทััศน์์แห่่งชาติิ กระทรวง
ทางวััฒนธรรมให้้มากขึ้้�นจากการบริิโภคละครไทย อัันเป็็น วัฒั นธรรมได้น้ ำเสนอข้อ้ เสนอแนะดังั กล่า่ วเสนอต่อ่ ที่ป่� ระชุมุ
ประโยชน์์มหาศาลที่่�ไม่่อาจประมาณเป็็นตัวั เลขได้้ คณะกรรมการภาพยนตร์์และวีีดิิทััศน์์แห่่งชาติิ ในวัันที่่� 15
ธัันวาคม 2563 ณ ทำเนีียบรัฐั บาล
องค์์ความรู้�ที่่�ได้้จากงานวิิจััยชิ้้�นนี้้�ชี้้�ให้้เห็็นว่่า
การรับั ชมละครไทยนำไปสู่่�การสร้า้ งการรับั รู้้�ต่อ่ ประเทศไทย  ประโยชนด์ ้านสาธารณะ
ในเชิิงบวก ภาครััฐควรเล็็งเห็็นความสำคััญของการใช้้ 1. นำข้้อค้้นพบจากงานวิิจััยไปจััดเวทีีฝึึกอบรม
ตลาดสินิ ค้า้ ทางวัฒั นธรรมในการประชาสัมั พันั ธ์ภ์ าพลักั ษณ์์
ของประเทศไทย รวมถึึงการนำภาพลัักษณ์์ที่�่ดีีจากละคร อบรมนัักศึึกษา ผู้�เขีียนบทละคร หรืือภาคเอกชนที่�่สนใจ
โทรทััศน์์ไทยไปส่่งเสริิมและขยายตลาดการท่่องเที่�่ยว ในการผลิิตเนื้ �อหาละครไทยเพื่่�อป้้อนตลาดต่่างประเทศ
ประเทศไทยในกลุ่ �มประเทศอาเซีียนและจีีน โดยได้้ร่่วมกัับสถานีีโทรทัศั น์์ Thai BPS ในการจัดั ฝึึกอบรม
เชิิงปฏิิบััติิการ “Creative Writing เขีียนบทละครไทยให้้
ดัังไกลสู่�สากล” ขึ้้�นเพื่�่อสร้้างบุุคลากรที่�่มีีบทบาทในการ
สร้า้ งสรรค์บ์ ทละครโทรทัศั น์์ อันั เป็น็ หัวั ใจสำคัญั ของการที่จ่� ะ
ผลักั ดันั ละครโทรทัศั น์ไ์ ทยให้ไ้ ปสู่่�สากล การผึึกอบรมดังั กล่า่ ว
มีีขึ้้�นในวัันที่่� 20-21 พฤศจิกิ ายน 2562 เวลา 9.00-17.00 น.
มีผู้�เข้้าร่่วมฝึึกอบรม 40 คน

2. บรรยายในโครงการสัมั มนาประจำปีีของสถาบััน
เอเชีียตะวัันออกศึึกษา มหาวิทิ ยาลััยธรรมศาสตร์์ ในหััวข้้อ
“วััฒนธรรมร่่วมไทย อาเซีียน จีีน : ทำไมละครไทยดัังใน
จีีนและอาเซีียน” วัันที่�่ 20 มีีนาคม 2562 ที่ส�่ ถาบันั เอเชีีย
ตะวัันออกศึึกษา มหาวิิทยาลัยั ธรรมศาสตร์์

3. บรรยายในงานสััมมนา Policy Forum หััวข้้อ
Branding Thailand เรื่่�อง “รสนิิยมของผู้�ชมรุ่่�นใหม่่
ในประเทศเวีียดนาม ฟิลิ ิิปปิินส์์ อิินโดนีีเซีีย และจีีน ในการ
รัับชมละครไทย” จััดโดยโครงการจัับตาอาเซีียน สกว. วันั ที่�่
25 เมษายน 2562

รางวัลั การวิิจััยแห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565 241

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

4. ตีีพิิมพ์์บทความเรื่่�อง “ละครไทยไม่่ได้้เพิ่่�งจะ 10. ข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบายที่่�เสนอแนะให้้
โกอิินเตอร์์ แต่่ทำอย่่างไรให้้ไปได้ส้ ุุด ๆ” ในนิิตยสารมติิชน แก่ร่ ััฐบาล/กระทรวงต่่าง ๆ และภาคเอกชน
สุดุ สััปดาห์์ ฉบับั วันั ที่่� 13 เมษายน 2561 เพื่อ่� นำำไปใช้ว้ างนโยบาย พัฒั นา หรืือแก้ไ้ ขปัญั หา

5. ให้ส้ ัมั ภาษณ์์ The Momentum เรื่อ�่ ง “ละครไทย 1) ควรมีีการจัดั ตั้้�งหน่ว่ ยงานกลางเพื่อ�่ ทำหน้า้ ที่ด�่ ูแู ล
ไปได้้ดีีไหมในสากล? คุุยกับั ผศ. ดร.อััมพร จิริ ัฐั ติกิ ร ผู้�ศึกษา และส่่งเสริิมอุุตสาหกรรมวััฒนธรรมไทย เพื่�่อให้้ภาครััฐ
ละครไทยในตลาดต่า่ งประเทศ” เผยแพร่่ 2 กัันยายน 2562 สามารถขัับเคลื่�่อนอุุตสาหกรรมวััฒนธรรมไทยอย่่างเป็็น
ระบบ ไม่ซ่ ้ำ้ ซ้อ้ น หน่ว่ ยงานดังั กล่า่ วควรเป็น็ หน่ว่ ยงานเดีียว
 ด้านวชิ าการ ในลัักษณะ One-stop service ทำหน้้าที่�่ในการพััฒนา
1. ตีีพิิมพ์์บทความในหนัังสืือรวมบทความระดัับ ส่่งเสริมิ อุุตสาหกรรมวัฒั นธรรมไทย ทั้�งในการประสานงาน
เพื่่�อการถ่่ายทำภาพยนตร์์ หรืือวีีดิิทััศน์์ของต่่างประเทศ
นานาชาติิ ในไทย เป็็นตััวกลางในการให้้คำแนะนำดููแลหรืือเชื่�่อมโยง
Amporn Jirattikorn. 2018. “Thai Television ประสานกัับบุุคลากรในประเทศในการผลิิตเนื้ �อหาให้้กัับ
ต่า่ งประเทศ ทำหน้า้ ที่ใ่� นการสร้้างฐานข้้อมููล (databases)
Dramas, a New Player in Asian Media Circulation: เช่่น ฐานข้้อมููลเกี่�่ยวกัับคนเขีียนบท ผู้�กำกัับละครและ
A Case Study of Full House Thai” in Nobuko ภาพยนตร์์ไทย หรืือฐานข้้อมูลู ด้า้ นการทำ CG (Computer
Kawashima and Hye-Kyung Lee (eds.) Asian Cultural Generated) ซึ่่ง� เป็น็ ที่ต่� ้อ้ งการอย่า่ งมากในปััจจุุบััน
Flows: Cultural Policies, Creative Industries, and
Media Consumers. Singapore: Springer, pp.167-182. 2) ในแง่่ของการส่่งเสริิมการท่่องเที่�่ยว พบว่่า
การรับั ชมละครไทยนำไปสู่กู� ารสร้า้ งการรับั รูู้�ต่อ่ ประเทศไทย
2. ตีีพิิมพ์์บทความทางวิิชาการ ในเชิิงบวก ภาครััฐควรเล็็งเห็็นความสำคััญของการใช้้
อััมพร จิิรััฐติิกร. 2561. “เศรษฐกิิจเชิิงอารมณ์์ ตลาดสินิ ค้า้ ทางวัฒั นธรรมในการประชาสัมั พันั ธ์ภ์ าพลักั ษณ์์
ของละครไทยในกััมพููชาและจีีน” วารสารสัังคมวิิทยาและ ของประเทศไทย รวมถึึงการนำภาพลัักษณ์์ที่�่ดีีจากละคร
มานุุษยวิทิ ยา 37(2): 97-128. โทรทััศน์์ไทยไปส่่งเสริิมและขยายตลาดการท่่องเที่�่ยว
3. ตีีพิมิ พ์บ์ ทความทางวิชิ าการ ประเทศไทยในกลุุ่�มประเทศอาเซีียนและจีีน
Amporn Jirattikorn. 2021. “Between ironic
pleasure and exotic nostalgia: audience reception 3) ผลของงานวิิจััยชี้�ให้้เห็็นว่่าละครไทยสามารถใช้้
of Thai television dramas among youth in China” เป็็นสื่่�อเพื่�่อส่่งเสริิมความเข้้าใจอัันดีีระหว่่างประเทศสมาชิิก
Asian Journal of Communication 31(2): 124-143 อาเซีียนและจีีน ภาครััฐควรสนัับสนุุน ส่่งเสริิมภาคเอกชน
4. ตีีพิมิ พ์ห์ นังั สืือ ในการร่ว่ มมืือพัฒั นาเนื้�อหาวัฒั นธรรมบันั เทิงิ กับั ประเทศอื่น่�
อัมั พร จิริ ัฐั ติกิ ร. 2563. รสนิยิ ม และแฟนคลับั ละครไทย ในภูมู ิภิ าค รวมถึึงการไปถ่า่ ยทำหรืือสร้า้ งเนื้�อหาของบทละคร
ในอาเซีียนและจีีน: การตลาดและการเมืืองเรื่�่องอารมณ์์ ให้้เกิิดขึ้้�นในสถานที่่�ของประเทศต่่าง ๆ ในภููมิิภาค หรืือ
ในโลกออนไลน์.์ เชีียงใหม่:่ คณะสังั คมศาสตร์์ มหาวิิทยาลััย สร้้างเนื้ �อหาละครที่่�เชื่่�อมโยงที่่�ทำให้้คนในภููมิิภาครู้ �สึ กเป็็น
เชีียงใหม่่. เจ้้าของร่่วมกััน ตลอดจนส่่งเสริิมการแลกเปลี่�่ยนศิิลปิิน
5. คณะสังั คมวิทิ ยาและมานุษุ ยวิทิ ยา มหาวิทิ ยาลัยั และศิิลปวััฒนธรรมระหว่่างประเทศในภููมิิภาค เพื่�่อ
ธรรมศาสตร์์ นำหนังั สืือเรื่อ�่ ง “รสนิยิ ม และแฟนคลับั ละคร ให้้มีีการแลกเปลี่�่ยนเรีียนรู้้�ระหว่่างประเทศอาเซีียน
ไทยในอาเซีียนและจีีน” ไปใช้้ประกอบการสอบคััดเลืือก ก า ร ส่่ ง เ ส ริิ ม นี้ � อ า จท ำ ไ ด้้ โ ด ย ก า ร ที่่� ภ า ค รัั ฐ อ อ ก น โ ย บ า ย
เข้า้ เป็็นนักั ศึึกษาปริญิ ญาโทและเอกของคณะฯ ส่่งเสริิมและสร้้างแรงจููงใจแก่่ภาคเอกชนโดยมาตรการ
เชิิงภาษีี ความช่่วยเหลืือทางด้้านศุุลกากร หรืือแม้้กระทั่่�ง
การเจรจาระหว่า่ งรััฐต่อ่ รัฐั

242 รางวััลการวิจิ ัยั แห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำำปีงี บประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

เกียี รติคิ ุุณประกาศ

รางวัลั การวิจิ ััยแห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจัยั
ประจำำปีีงบประมาณ 2565

รางวัลั ระดัับดีี

สาขาสัังคมวิิทยา

เรื่�่อง
ครรภ์์ของชาติิ : การสร้า้ งวิินัยั การเจริิญพัันธุ์์�และประวัตั ิิศาสตร์์ว่า่ ด้ว้ ย

รััฐกับั เพศวิิถีีของผู้้�หญิิงในไทย
Wombs of the Nation: Disciplining Reproduction and
the History of State and Women’s Sexuality in Thailand

โดย
รองศาสตราจารย์์ ดร.ปิ่่น� แก้้ว เหลืืองอร่า่ มศรีี

สำนัักงานการวิิจััยแห่่งชาติิ (วช.) ได้้พิิจารณาเห็็นว่่าผลงานวิิจััย เรื่�่อง “ครรภ์์ของชาติิ : การสร้้างวิินััย
การเจริิญพัันธุ์�และประวััติิศาสตร์์ว่่าด้้วยรััฐกัับเพศวิิถีีของผู้�หญิิงในไทย” โดย รองศาสตราจารย์์ ดร.ปิ่่�นแก้้ว
เหลืืองอร่่ามศรีี แห่่ง คณะสัังคมศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยเชีียงใหม่่ เป็็นผลงานที่�่มีีคุุณภาพ โดยนำเสนอการมอง
ความหมายของการเคลื่�่อนย้้ายของร่่างกายสตรีีในฐานะที่�่เป็็นบ่่อเกิิดของชีีวิิตใหม่่และพลเมืือง นัับแต่่ช่่วงก่่อเกิิด
รััฐชาติิสมััยใหม่่จนถึึงปััจจุุบััน ภายใต้้กรอบทฤษฎีี ชีีวอำนาจ และชีีวการเมืือง ผลงานวิิจััยเป็็นประโยชน์์ในด้้าน
องค์ค์ วามรู้�เกี่ย่� วกับั การจัดั การอนามัยั เจริญิ พันั ธุ์์�ที่เ�่ กี่ย�่ วข้อ้ งสัมั พันั ธ์ก์ ับั นโยบายการสร้า้ งชาติสิ มัยั ใหม่่ ความย้อ้ นแย้ง้
และปััญหาที่�่เกิิดขึ้้�นในตลอดช่่วงประวััติิศาสตร์์ที่�่ผ่่านมา ตลอดจนภาวะที่่�นำมาสู่่�ปััญหาการขาดความสมดุุล
ในประชากรในปััจจุุบััน ทำให้ผ้ ลงานวิิจััยเป็น็ ประโยชน์์ในวงกว้า้ ง

วช. จึงึ มีมี ติใิ ห้ผ้ ลงานเรื่อ�่ งนี้� ได้ร้ ับั รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำปีงี บประมาณ 2565
รางวััลระดัับดีี สาขาสังั คมวิิทยา

รางวัลั การวิิจัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565 243

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

1. ชื่�่อผลงานวิจิ ััย ในประวััติิศาสตร์์ความสััมพัันธ์์อัันพลิิกผัันระหว่่างรััฐชาติิ
ชื่�่อผลงานวิิจัยั ครรภ์ข์ องชาติิ : การสร้า้ งวินิ ัยั การเจริญิ พันั ธุ์์� และผู้้�หญิิงครรภ์์และมดลููกของผู้้�หญิิงได้้ถููกเปลี่�่ยนให้้เป็็น
และประวัตั ิศิ าสตร์ว์ ่า่ ด้ว้ ยรัฐั กับั เพศวิถิ ีีของ “ทรัพั ยากรทางเศรษฐกิจิ ” ที่ซ�่ ึ่ง�่ การส่ง่ เสริมิ การตั้�งครรภ์แ์ ละ
ผู้้�หญิิงในไทย การควบคุุมมิิให้้ตั้ �งครรภ์์สองขั้้�วตรงข้้ามของการควบคุุม
หัวั หน้า้ คณะ รองศาสตราจารย์์ ดร.ปิ่่น� แก้ว้ เหลืืองอร่า่ มศรีี เพศวิิถีีของผู้้�หญิิงได้้ผลััดกัันเป็็นปััจจััยสำคััญในการตััดสิิน
สถานที่่�ติิดต่อ่ ภาควิิชาสัังคมวิิทยาและมานุุษยวิิทยา ความเจริิญของชาติิ ทั้�งนี้�การผลิิตซ้้ำและไม่่ผลิิตซ้้ำของ
คณะสัังคมศาสตร์์ มหาวิิทยาลััยเชีียงใหม่่ ผู้้�หญิิงได้้ถููกให้้นิิยามความหมายที่�่สลัับเปลี่�่ยนไปมาระหว่่าง
อำเภอเมืือง จังั หวัดั เชีียงใหม่่ 50200 ความเป็น็ “แม่พ่ ันั ธุ์์�ของชาติ”ิ ที่ส�่ ร้า้ งกำลังั แรงงานให้ก้ ับั ชาติิ
กับั การเป็น็ สาเหตุขุ องความยากจนภายใต้ว้ าทกรรม “ลูกู มาก
2. ความสำำคััญและที่่�มาของการวิจิ ััย ยากจน” ทั้�งนี้้�หลัังยุคุ แห่่งการพัฒั นา การควบคุุมและสร้้าง
เพศและเพศวิิถีีมีีบทบาทสำคััญต่่อการร่่างสร้้าง วิินััยให้้กัับครรภ์์ผู้้�หญิิงยัังคงเป็็นไปอย่่างแข็็งขััน ปััจจุุบััน
รััฐชาติิสมััยใหม่่ ความเชื่�่อมโยงระหว่่างการเจริิญพัันธุ์์� ครรภ์์ของผู้้�หญิิงได้้ถููกเชิิญชวนให้้กลัับมาทำหน้้าที่�่เพื่�่อชาติิ
ของผู้้�หญิิงกัับความรุ่�งโรจน์์ของชาติิเป็็นใจกลางสำคััญ อีีกครั้�งหนึ่่�ง หลัังจากถููกส่่งเสริิมให้้ปิิดอู่่�มากว่่าห้้าทศวรรษ
ของการสร้า้ งชาติมิ านับั เนื่อ�่ งแต่ป่ ระวัตั ิศิ าสตร์์ ดังั ที่น�่ ักั สตรีีนิยิ ม ภายใต้้นโยบาย “มีีลููกเพื่�่อชาติิ” หรืือนโยบายตามแผน
ได้้เคยเสนอไว้้ว่่า อุุดมการณ์์ว่่าด้้วยชาติิกัับการสร้้าง ยุุทธศาสตร์์การพััฒนาอนามััยการเจริิญพัันธุ์์�แห่่งชาติิ
รััฐชาติิ เกี่่�ยวข้้องโดยตรงกัับความสามารถของรััฐในการ อันั เป็น็ ความร่ว่ มมืือระหว่า่ งกระทรวงสาธารณสุขุ กระทรวง
ควบคุมุ การเกิดิ ของพลเมืือง และการที่่�ผู้้�หญิิงจะถูกู อนุญุ าต ศึึกษาธิิการ กระทรวงการพััฒนาสัังคมและความมั่่�นคงของ
หรืือถูกู ห้า้ มมิใิ ห้ม้ ีีบุตุ ร(Halkias2004,Meyer2004,Thomas มนุุษย์์ และกระทรวงแรงงาน อย่่างไรก็็ตามความสััมพัันธ์์
2003, Spreng 2004) การควบคุุมของรััฐต่่อร่่างกายของ ระหว่่างรััฐชาติิกัับครรภ์์ของผู้้�หญิิงกลัับมิิได้้ดำเนิินไปบน
ผู้้�หญิิงและการสืืบพัันธุ์์�ของผู้้�หญิิงเป็็นความพยายามที่�่ ตรรกะทางเศรษฐกิิจ ในการสร้้างร่่างกายของพลเมืืองที่่�
เกิิดขึ้้�นตลอดช่่วงประวััติิศาสตร์์ของรััฐชาติิสมััยใหม่่ซึ่�่งใน ตอบสนองต่่อการผลิิตของชาติิเพีียงถ่่ายเดีียว หากแต่่
หลายแห่่งดำเนิินมาตั้ �งแต่่ยุุครััฐอาณานิิคมซึ่�่งชี้ �ให้้เห็็นว่่า ในทััศนะของรััฐชาติิแล้้ว ครรภ์์ของผู้้�หญิิงยัังเป็็นแหล่่งที่�่ตั้�ง
เพศวิิถีีและความสััมพัันธ์์ทางเพศทั้ �งส่่งผลต่่อการสร้้างชาติิ ของ “ศีีลธรรม” ของชาติิที่�่สำคััญอีีกด้้วย ในแง่่นี้�แม้้ว่่ารััฐ
และทั้�งเป็็นผลพวงมาจากอุุดมการณ์์ว่่าด้้วยชาติิ ในขณะ ในยุุคเริ่ �มต้้นพััฒนาจะส่่งเสริิมให้้มีีการลดจำนวนประชากร
เดีียวกัันปฏิิสััมพัันธ์์ดัังกล่่าว ยัังสะท้้อนด้้านที่�่เป็็นการเมืือง ผ่่านการคุุมกำเนิิดด้้วยเทคโนโลยีี และวิิธีีการหลากหลาย
ของการเจริิญพัันธุ์์�และความสััมพัันธ์์ทางเพศที่่�เชื่่�อมโยง ประเภท หรืือในยุคุ ปลาย ยุคุ การพัฒั นาที่ร่� ัฐั กลับั มาส่ง่ เสริมิ
ร่า่ งกายของผู้้�หญิงิ วงจรชีีวิติ และการสืืบพันั ธุ์์� และการมีีหรืือ การเพิ่่�มประชากรอีีกครั้�ง แต่่รััฐไทยกลัับใช้้อำนาจในการ
ไม่่มีีบุุตร เข้้ากัับความสััมพัันธ์์ทางอำนาจกัับรััฐชาติิ ดัังที่�่ กดบัังคัับการผลิิตซ้้ำ และไม่่ผลิิตซ้้ำของผู้้�หญิิงที่่�เกิิดขึ้้�น
Lynn Thomas เรีียกว่า่ การเมืืองของมดลูกู (Politics of the นอกกรอบแนวทางของรัฐั อย่า่ งเข้้มงวด ไม่่ว่า่ จะเป็น็ การยุุติิ
womb) ทั้�งนี้�แม้ว้ ่า่ การประกอบสร้้างความหมายของชาติิ การตั้ �งครรภ์์ด้้วยการทำแท้้งและการตั้ �งครรภ์์หรืือปฏิิสนธิิ
(Nation) และความเป็น็ ชาติิ (Nationhood) จะเกี่่ย� วข้้อง แทนคู่่�สมรส (Surrogacy) หรืือที่เ่� รีียกกันั โดยทั่่ว� ไปว่า่ อุ้�มบุญุ
กับั ความหมายเฉพาะของความเป็น็ ผู้้�หญิงิ (Womanhood) ภายใต้้อุุดมการณ์์ทางศีีลธรรมและครอบครััว ในแง่่นี้�แล้้ว
ร่่างกายของผู้้�หญิิงก็็เป็็นปริิมณฑลแห่่งการโต้้แย้้งของ ประวัตั ิศิ าสตร์ก์ ารจัดั การพลเมืืองของรัฐั ไทย จึึงมิไิ ด้ด้ ำเนินิ ไป
วิิถีีที่่�ชาติิถูกู สร้้างเช่น่ เดีียวกััน เพีียงบนตรรกะเชิงิ การผลิติ ของร่า่ งกายของประชากรเท่า่ นั้้�น
สำหรัับในไทยนั้้�น การพยายามควบคุุมกำกัับมดลููก หรืือถูกู ผลักั ดันั ด้ว้ ยปัจั จัยั เชิงิ โครงสร้า้ งของเศรษฐกิจิ การเมืือง
ของหญิงิ ไทยโดยรัฐั มีีความเปลี่ย�่ นแปลง ลักั หลั่่น� และไม่ล่ งรอย ในแต่่ละยุุคสมััยเพีียงอย่่างเดีียว หากแต่่ยัังมีีฐานที่่�มาจาก
มาตลอดช่ว่ งประวัตั ิศิ าสตร์ซ์ ึ่ง่� สะท้อ้ นการเปลี่ย่� นแปลงวิธิ ีีคิดิ อุุดมการณ์์เชิิงศีีลธรรมที่�่รััฐมีีต่่อร่่างกาย เพศวิิถีี และ
ในการมองร่า่ งกายของผู้้�หญิงิ ของรัฐั ไทย และการเปลี่ย่� นแปลง การเจริิญพัันธุ์์�ของผู้้�หญิิง ซึ่่�งได้้ทำให้้ครรภ์์ของผู้้�หญิิง
เป้า้ หมายการพัฒั นาเศรษฐกิจิ ที่ม�่ ีีจำนวนประชากรเป็น็ ปัจั จัยั กลายเป็น็ ทั้้�งปริมิ ณฑลของการสร้า้ งความเจริญิ ทางเศรษฐกิจิ
กำหนดที่�ส่ ำคัญั ตลอดจนการเมืือง และความขััดกัันภายใน ของชาติิ และการธำรงรัักษาอุุดมการณ์์เชิิงศีีลธรรม
กลุ่�มผู้�บริิหาร และเทคโนแครตของไทยที่่�มีีต่่อนโยบาย โดยเฉพาะอย่า่ งยิ่ง� อุดุ มการณ์ศ์ าสนาและอุดุ มการณ์ค์ รอบครัวั
การบริิหารจััดการประชากรของประเทศ (ชััยยนต์์ 2542) ซึ่�่งได้ส้ ร้า้ งภาวะที่่�ย้อ้ นแย้ง้ ขึ้้�นภายในรัฐั เอง

244 รางวัลั การวิิจัยั แห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิจิ ััย ประจำำปีีงบประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

3. แหล่่งเงินิ ทุนุ สนัับสนุนุ ในการทำำวิจิ ัยั ทางการเมืืองและเศรษฐกิิจ 2) ครรภ์์ทางศีีลธรรม และ
สำนัักงานกองทุุนสนัับสนุุนการวิิจััย (สกว.) ภายใต้้ 3) ครรภ์์ในฐานะสิินค้า้ เชิงิ พาณิิชย์์ โดยความสนใจในครรภ์์
ของเพศหญิิงในฐานะทรััพยากร โดยรััฐสยามเริ่�มต้้นขึ้้�นใน
ชุุดโครงการ “มุ่�งเป้้าฯ มนุุษยศาสตร์์” (รหััส โครงการ ต้น้ พุุทธศตวรรษที่�่ 24 เมื่�่อวิิทยาศาสตร์์การแพทย์ส์ มััยใหม่่
RDG61H0026) ซึ่�่งนำเข้้ามาโดยมิิชชัันนารีีตะวัันตก มีีบทบาทสำคััญในการ
รัักษาชีีวิิตของพลเมืือง ซึ่่�งได้้ทำให้้ครรภ์์และการดููแลครรภ์์
4. วััตถุปุ ระสงค์ข์ องการวิิจัยั หลัังคลอด กลายเป็็นปริิมณฑลแห่่งการคััดง้้างอย่่างเข้้มข้้น
1) เพื่่�อศึึกษาประวััติิศาสตร์์ความสััมพัันธ์์ระหว่่าง ระหว่่างการแพทย์์สมััยใหม่่ กัับการดููแลครรภ์์แบบพื้้�นบ้้าน
การก่อ่ ร่า่ งสร้า้ งชาติสิ มัยั ใหม่ก่ ับั การเมืืองของการเจริญิ พันั ธุ์์� โดยที่ศ�่ าสตร์ข์ องสูตู ินิ รีีเวชแบบแรกนั้้�นอยู่�ภายใต้อ้ ำนาจทาง
และการควบคุุมเพศวิิถีีของเพศหญิิงจากยุุคของการเร่่งรััด ความรู้้�ทางการแพทย์ท์ ี่น�่ ำโดยเพศชาย ในขณะที่ก่� ารผดุงุ ครรภ์์
การเพิ่่�มประชากรในช่่วงเริ่ �มต้้นของรััฐพััฒนาจนถึึงยุุคการ แบบพื้้�นบ้้านนั้้�นเป็็นปริิมณฑลทางอำนาจของเพศหญิิง
ควบคุุมประชากรและการส่่งเสริิมให้้เพิ่่�มประชากรอีีกครั้�ง วิิทยาการการแพทย์์สมััยใหม่่ ยัังได้้เปลี่�่ยนครรภ์์ให้้กลาย
ในปััจจุุบััน โดยวิิเคราะห์์ให้้เห็็นถึึงตรรกะและการสร้้าง เป็็นวััตถุุอัันโปร่่งใสที่�่สามารถถููกเพ่่งมองและจััดการ
ความหมายประเภทต่า่ ง ๆ ของร่า่ งกายผู้้�หญิงิ ในฐานะที่เ�่ ป็น็ ได้้ด้้วยเทคโนโลยีีและเครื่�่องมืือทางการแพทย์์ ผลที่่�เกิิดขึ้้�น
ครรภ์์เศรษฐกิิจและมิิติิของการเมืืองเพศวิิถีีที่่�สะท้้อนผ่่าน จึึงได้แ้ ก่ก่ ารที่ค่� รรภ์ไ์ ด้ถ้ ูกู แยกออกจากร่า่ งกาย และความเป็น็
บทบาทและความรู้�ที่ผ�่ ลิติ โดยการแพทย์ส์ มัยั ใหม่่ เทคโนโลยีี ตััวแทนของเพศหญิิงโดยสมบููรณ์์ ในพุุทธศตวรรษที่�่ 25
ทางการแพทย์์ กลไกด้า้ นสาธารณสุุขและกลุ่�มองค์์กรต่่าง ๆ โดยเฉพาะในยุคุ สมัยั จอมพล ป. พิบิ ูลู สงคราม เมื่อ่� การสร้า้ ง
2) เพื่่�อวิิเคราะห์์ให้้เห็็นถึึงมิิติิการเมืืองด้้านศีีลธรรม ชาติทิ ี่ม่� ีีแสนยานุภุ าพ ได้ถ้ ูกู เชื่อ่� มโยงเข้า้ กับั จำนวนประชากร
ที่�่แสดงออกผ่่านการควบคุุมการเจริิญพัันธุ์์�นอกกรอบคิิด ที่�่มีีภายในชาติิ ครรภ์์ในยุุคสมััยดัังกล่่าว จึึงถููกกำหนดให้้
ของรััฐชาติิสมััยใหม่่ อัันได้้แก่่ การยุุติิการตั้�งครรภ์์ด้้วย ทำหน้า้ ที่ใ่� นการเพิ่่ม� จำนวนประชากรให้ก้ ับั รัฐั การใช้อ้ ำนาจ
การทำแท้้ง ภายใต้้กรอบคิิดว่่าด้้วยครรภ์์เชิิงศีีลธรรม และ ชีีวญาณของรัฐั ไทยได้แ้ ทรกซึึมไปยังั วิถิ ีีความสัมั พันั ธ์ท์ างเพศ
การตั้�งครรภ์แ์ ทน หรืือครรภ์เ์ ชิงิ พาณิชิ ย์์ และแสดงให้เ้ ห็น็ ถึึง นับั ตั้�งแต่ก่ ่อ่ นกระบวนการเจริญิ พันั ธุ์์� ไปจนกระทั่่ง� การสมรส
ความย้อ้ นแย้ง้ ในวิธิ ีีคิดิ ว่า่ ด้ว้ ยร่า่ งกายและเพศวิถิ ีีของรัฐั ไทย และการคลอดบุุตร อีีกทั้�งยัังใช้้กลไกของรััฐในหลากหลาย
3) เพื่�่อเปิิดเผยให้้เห็็นถึึงมิิติิด้้านประสบการณ์์เชิิง ลัักษณะเพื่�่อจููงใจให้้กระบวนการเจริิญพัันธุ์์�ดำเนิินไปอย่่าง
อััตวิิสััยของผู้้�หญิิงที่�่ได้้เข้้ามาเกี่่�ยวข้้องกัับการเมืืองว่่าด้้วย กว้า้ งขวางและครอบคลุมุ กลุ่�มเป้า้ หมายเพศหญิงิ โดยเฉพาะ
การเจริญิ พันั ธุ์์� และความหมายที่ผ�่ ู้้�หญิงิ เหล่า่ นี้้�มีีต่อ่ เทคโนโลยีี อย่่างยิ่�งในช่่วงวััยเจริิญพัันธุ์์�ที่่�สมบููรณ์์ อย่่างไรก็็ตาม
การควบคุมุ ประชากรของรััฐ การยุุติิการตั้�งครรภ์์ ตลอดจน ความพยายามในการใช้้ครรภ์์เพื่่�อนำมาสนัับสนุุนแนวทาง
การตั้�งครรภ์์แทน ทั้�งในแง่่ที่่�เป็็นประสบการณ์์โดยตรง ชาติินิิยมประชากรของรััฐในยุุคดัังกล่่าวกลัับไม่่ประสบ
ที่่�เกิิดกัับร่่างกายตนเอง และประสบการณ์์การเคลื่่�อนไหว ผลสำเร็็จนักั
รณรงค์ข์ องกลุ่�มผู้้�หญิงิ ในพื้้�นที่�ส่ าธารณะ
7. ประโยชน์์ที่่ไ� ด้้รัับจากการวิจิ ััย
5. ระยะเวลาที่่ท� ำำการวิิจััย การศึึกษาประวััติิศาสตร์์ความสััมพัันธ์์ระหว่่างรััฐ
ระยะเวลาดำเนินิ การ 1 ปีี (15 สิิงหาคม 2561 - 15 กัับการควบคุุมการเจริิญพัันธุ์์�ของเพศหญิิงนั้้�นได้้ช่่วยทำให้้
สิิงหาคม 2562) เข้้าใจมิิติิของการเมืืองที่่�กระทำต่่อร่่างกายของเพศหญิิงที่�่
ดำเนินิ มาเป็น็ เวลานานนับั ศตวรรษ อีีกทั้�งยังั สะท้อ้ นให้เ้ ห็น็ ถึึง
6. สรุปุ ผลการวิิจััย การเปลี่ย่� นแปลงไปมา และการขาดความคงเส้น้ คงวาเกี่ย�่ วกับั
ในการสืืบสาวประวััติิศาสตร์์ของการสร้้างชาติิ นโยบายประชากรของรััฐไทยในตลอด 5 ทศวรรษที่่�ผ่่านมา
สมััยใหม่่ ผ่่านการควบคุุมครรภ์์และการเจริิญพัันธุ์์�ของ ดังั จะเห็น็ ได้จ้ ากนโยบายการเพิ่่ม� ประชากรในปลายทศวรรษ
ผู้้�หญิงิ โดยรัฐั ไทยนั้้�น งานวิจิ ัยั ชิ้้�นนี้้�พบว่า่ รัฐั ชาติไิ ทยประกอบ ที่่� 2490 - ต้้นทศวรรษที่่� 2500 ที่�่ถููกแทนที่�่ด้้วยนโยบาย
สร้้างความเป็็นชาติิ ผ่่านการเปลี่่�ยนและสร้้างวิินััยเหนืือ การคุมุ กำเนิดิ และลดการเพิ่่ม� ของประชากรในต้น้ ทศวรรษที่่�
ร่่างกายของผู้้�หญิิงภายใต้้ความหมายและการควบคุุมครรภ์์ 2500 - กลางทศวรรษที่่� 2530 และกลัับมาสู่่�นโยบาย
3 ประเภทด้้วยกััน ได้้แก่่ 1) ครรภ์์ในฐานะทรััพยากร การเพิ่่ม� ประชากรอีีกครั้�งในกลางทศวรรษที่่� 2550 เป็็นต้น้

รางวััลการวิิจััยแห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565 245

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

การเปลี่่�ยนแปลงนโยบายด้้านประชากรดัังกล่่าวเป็็น 9. การนำำผลงานไปใช้ป้ ระโยชน์ใ์ นมิติ ิติ ่่าง ๆ
ผลมาจากทั้ �งเงื่�่อนไขภายในประเทศในการต้้องการควบคุุม  เชิิงชุุมชน/สัังคม
ทรััพยากรมนุุษย์์ และจากเงื่�อนไขภายนอก โดยเฉพาะ  เชิิงพาณิิชย์์
เงื่�อนไขทางการเมืืองในยุุคสงครามเย็็น ซึ่�่งมีีบทบาทสำคััญ  เชิิงวิชิ าการ
อย่่างยิ่�งในการใช้้มดลููกของเพศหญิิง และการคุุมกำเนิิด  เชิิงพื้้�นที่่�
เป็น็ เครื่อ่� งมืือสำคัญั ในการลดจำนวนประชากรในภาคชนบท
ซึ่ง่� รัฐั เห็น็ ว่า่ เป็น็ เครื่อ่� งบ่ง่ ชี้�ถึงความเจริญิ และเป็น็ เครื่อ�่ งมืือ 10. ข้อ้ เสนอแนะเชิงิ นโยบายที่่�เสนอแนะ
ในการป้้องกัันการขยายตััวของภััยคอมมิิวนิสิ ต์์ สิ่ง� ที่่ร� ัฐั ไม่ไ่ ด้้ ให้แ้ ก่่รัฐั บาล/กระทรวงต่่าง ๆ และภาคเอกชน
ตระหนัักถึึงในการวางนโยบายประชากรที่�่เกี่�่ยวข้้องกัับ เพื่อ�่ นำำไปใช้ว้ างนโยบาย พัฒั นา หรืือแก้ไ้ ขปัญั หา
การควบคุุมมดลููกของเพศหญิิงนั้้�น ได้้แก่่ ข้้อเท็็จจริิงที่่�ว่่า
นโยบายดัังกล่่าวไม่่ได้้มีีผลต่่อเพีียงมิิติิทางกายภาพในการ งาน วิิ จัั ย ชิ้้�นนี้้�จ ะ เ ป็็ นป ร ะ โ ย ช น์์ ต่่ อ ทั้ � ง หน่่ ว ย ง า น
ควบคุุมตััวเลขของประชากรเท่่านั้้�น หากแต่่การคุุมกำเนิิด สถาบัันวิิชาการและองค์์กรพััฒนาเอกชนที่�่ทำงานด้้าน
เพศหญิิงได้้ยัังผลให้้อุุดมการณ์์ว่่าด้้วยครอบครััวขนาดเล็็ก ประชากรและการส่่งเสริิมสิิทธิิของผู้้�หญิิงด้้านอนามััย
แผ่ข่ ยายไปยังั ครอบครัวั ชนชั้้�นกลาง ตลอดจนในชนชั้้�นอื่น่� ๆ เจริญิ พันั ธ์ุุ� เพื่อ่� สร้า้ งความเข้า้ ใจในประวัตั ิศิ าสตร์์ และปัญั หา
ในสัังคม ที่�่ดำเนินิ ควบคู่�ไปกัับการเปลี่ย�่ นวิธิ ีีคิิดที่่�มีีต่อ่ มดลููก ความสััมพัันธ์์ระหว่่างรััฐกัับการควบคุุมการเจริิญพัันธุ์์�ของ
ของผู้้�หญิิงเอง มดลููกในยุุคสมััยใหม่่จึึงไม่่จำเป็็นต้้องมีี ผู้้�หญิิง และได้้เรีียนรู้้�ในบทเรีียนของการเมืืองของการ
ความหมายในการผลิิตลููกเพื่�่อสร้้างครอบครััว หรืือกระทั่่�ง เจริิญพัันธุ์์�และการควบคุุมประชากรที่่�รััฐได้้เปลี่่�ยนครรภ์์
สร้้างชาติิอีีกต่่อไป การเปลี่�่ยนแปลงทััศนคติิของผู้้�หญิิง ของผู้้�หญิิงให้้เป็็นวััตถุุของการพััฒนา ซึ่่�งก่่อให้้เกิิดปััญหา
(และของผู้�ชาย) ที่่�มีีต่่อมดลููกและการมีีบุุตรได้้ทำให้้การ การลดลงของประชากรที่ต่� ่่ำกว่า่ ระดับั การทดแทนในปัจั จุบุ ันั
พยายามที่่�จะส่่งเสริิมให้้ผู้้�หญิิงในยุุคปััจจุุบััน กลัับมาสร้้าง ผลจากงานวิิจััยชิ้้�นนี้้� จะช่่วยนำไปสู่่�การแสวงหาแนวทาง
ครอบครััวด้้วยการมีีบุุตรอีีกครั้�ง กลายเป็็นเรื่�่องที่่�เป็็นไปได้้ ในการสร้า้ งนโยบายการพัฒั นาประชากรและเสริมิ สร้า้ งสิทิ ธิิ
ไม่่ง่่ายนักั ในอนามััยเจริิญพัันธุ์์�ของผู้้�หญิิงที่�่มีีคุุณภาพกว่่าที่�่ผ่่านมา
ที่�่ให้้ความสำคััญต่่อสิิทธิิและเสีียงของผู้้�หญิิงในร่่างกาย
8. ศักั ยภาพในการพัฒั นาไปสู่่�การใช้้ประโยชน์์ ของตนในความสัมั พันั ธ์์กัับการสร้้างรััฐชาติิสมััยใหม่่
ในเชิงิ สัังคม และ/หรืือ เชิิงพาณิิชย์์
เป็็นงานวิิจััยที่่�จะช่่วยเสริิมสร้้างความเข้้าใจในสิิทธิิ

ของเพศหญิิงต่่อร่่างกายและการเจริิญพัันธุ์์�ในกลุ่ �มองค์์กร
พััฒนาเอกชนที่�่ทำงานด้้านสิิทธิิสตรีี ตลอดจนหน่่วยงาน
ของรัฐั ที่ท�่ ำงานในการส่ง่ เสริมิ สิทิ ธิสิ ตรีี เช่น่ กระทรวงพัฒั นา
สังั คมและความมั่่น� คงของมนุษุ ย์์

246 รางวััลการวิิจััยแห่ง่ ชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย ประจำำปีีงบประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

เกีียรติคิ ุณุ ประกาศ

รางวััลการวิจิ ัยั แห่่งชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั
ประจำำปีีงบประมาณ 2565

รางวััลระดับั ดีี

สาขาสังั คมวิิทยา

เรื่อ�่ ง
โครงการศึกึ ษาศักั ยภาพชุมุ ชนด้า้ นสมาร์ท์ เทคโนโลยีกี ารท่อ่ งเที่่ย� วเพื่่อ� ประเมิินและพััฒนาศัักยภาพ

ชุมุ ชนด้้านดิจิ ิิทััลที่่จ� ำำเป็น็ สำำหรับั การจััดทำำข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบายการจััดการการท่อ่ งเที่่ย� ว
โดยชุมุ ชนภายในท้้องถิ่่น� ตามนโยบายรััฐบาล 4.0 ในเขตพื้้น� ที่่ร� ะเบีียงเศรษฐกิิจตะวัันออก
The Potential Community Assessment of Smart Tourism Technology and
Developing Required Digitalization for Policy Suggestions of Community
Area-based Tourism toward 4.0 Governmental Policy in Eastern Economic

Corridor (EEC)
โดย

รองศาสตราจารย์์ ดร.พัทั รีียา หลักั เพ็ช็ ร

สำนัักงานการวิิจััยแห่่งชาติิ (วช.) ได้้พิิจารณาเห็็นว่่าผลงานวิิจััย เรื่�่อง “โครงการศึึกษาศัักยภาพชุุมชน
ด้า้ นสมาร์ท์ เทคโนโลยีกี ารท่อ่ งเที่่ย� วเพื่อ�่ ประเมินิ และพัฒั นาศักั ยภาพชุมุ ชนด้า้ นดิจิ ิทิ ัลั ที่่จ� ำเป็น็ สำหรับั การจัดั ทำ
ข้อ้ เสนอแนะเชิงิ นโยบาย การจัดั การการท่อ่ งเที่่ย� วโดยชุมุ ชนภายในท้อ้ งถิ่น� ตามนโยบายรัฐั บาล 4.0 ในเขตพื้้�นที่่�
ระเบียี งเศรษฐกิิจตะวัันออก” โดย รองศาสตราจารย์์ ดร.พัทั รีียา หลัักเพ็ช็ ร แห่ง่ คณะการจัดั การการท่อ่ งเที่่ย� ว
สถาบันั บัณั ฑิติ พัฒั นบริหิ ารศาสตร์์ เป็น็ ผลงานที่�ม่ ีีคุณุ ภาพ ผลการวิิจััยสามารถตอบวัตั ถุปุ ระสงค์์ได้เ้ ป็น็ อย่า่ งดีีและ
เป็น็ รูปู ธรรม งานวิจิ ัยั ได้แ้ สดงถึึงข้อ้ เสนอแนะเชิงิ นโยบายและแนวทางการพัฒั นาศักั ยภาพชุมุ ชนด้า้ นสมาร์ท์ เทคโนโลยีี
การท่่องเที่่�ยวจากการประเมิินและพััฒนาศัักยภาพชุุมชนด้้านดิิจิิทััลที่�่จำเป็็น เพื่�่อประกอบการตััดสิินใจด้้านการ
วางแผนยุุทธศาสตร์์การพััฒนาและการจััดการการท่่องเที่�่ยวโดยชุุมชนภายในท้้องถิ่�น ตามนโยบายรััฐบาล 4.0
ทั้�งนี้้�หน่่วยงานต่่าง ๆ สามารถนำผลการวิิจััยใช้้ประโยชน์์และส่่งเสริิมการนำการตลาดดิิจิิทััลและเทคโนโลยีี
นำไปสู่่�การบ่่มเพาะวิิสาหกิิจชุุมชน และพััฒนาศัักยภาพวิิสาหกิิจชุุมชนที่่�มีีอยู่�เดิิมเชื่�่อมโยงการท่่องเที่�่ยววิิถีีชุุมชน
การท่อ่ งเที่�่ยวเชิิงวััฒนธรรม และเชิิงเกษตร

วช. จึงึ มีมี ติใิ ห้ผ้ ลงานเรื่อ�่ งนี้� ได้ร้ ับั รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิจิ ัยั ประจำปีงี บประมาณ 2565
รางวัลั ระดับั ดีี สาขาสัังคมวิทิ ยา

รางวัลั การวิจิ ัยั แห่ง่ ชาติิ : รางวัลั ผลงานวิิจััย ประจำำปีีงบประมาณ 2565 247

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

1. ชื่อ่� ผลงานวิจิ ััย เศรษฐกิิจฐานราก การยกระดัับชุุมชนด้้วยเทคโนโลยีีและ
ชื่�่อผลงาน โครงการศึึกษาศัักยภาพชุุมชนด้้านสมาร์์ท นวััตกรรมจึึงเป็็นภารกิิจสำคััญที่�่หน่่วยงานต่่าง ๆ จะต้้อง
เทคโนโลยีีการท่่องเที่�่ยวเพื่�่อประเมิินและ บููรณาการต่่อยอดอย่่างสร้้างสรรค์์ สร้้างมููลค่่าเพิ่่�มร่่วมกัับ
พััฒนาศัักยภาพชุุมชนด้้านดิิจิิทััลที่�่จำเป็็น นวััตกรรมผลิติ ภัณั ฑ์์จากภูมู ิปิ ััญญา และทุุนวััฒนธรรมอื่�่น ๆ
สำหรัับการจััดทำข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบาย ร่่วมกัับการพััฒนาตลาดท่่องเที่่�ยว 4.0 ยุุคใหม่่ ที่่�นำระบบ
การจััดการการท่่องเที่่�ยวโดยชุุมชนภายใน เทคโนโลยีีสารสนเทศมาปรัับใช้้เพื่่�อการประชาสััมพัันธ์์
ท้อ้ งถิ่น� ตามนโยบายรัฐั บาล 4.0 ในเขตพื้้�นที่�่ การทำธุรุ กรรม การตลาด การท่อ่ งเที่�่ยว ซึ่ง่� ช่ว่ ยขัับเคลื่�อ่ น
ระเบีียงเศรษฐกิจิ ตะวัันออก การส่ง่ มอบผลิติ ภัณั ฑ์ก์ ารท่อ่ งเที่ย�่ วและบริกิ ารตลอดห่ว่ งโซ่่
ชื่่�อผู้้�วิิจััย รองศาสตราจารย์์ ดร.พัทั รีียา หลักั เพ็็ชร คุุณค่่า เพิ่่�มรายได้้ทางการท่่องเที่่�ยวและส่่งเสริิมภาค
สถานที่่ต� ิิดต่่อ คณะการจัดั การการท่่องเที่่ย� ว เศรษฐกิิจชุุมชน โดยมีีกระบวนการขัับเคลื่่�อนสำคััญคืือ
สถาบัณั ฑิติ พััฒนบริิหารศาสตร์์ การส่ง่ เสริมิ ให้้ “ชุมุ ชนมีีศักั ยภาพความรู้� ความสามารถทักั ษะ
โทร. 081-349-8146 ด้้านดิิจิิทััลที่�่จำเป็็นและสามารถใช้้ประโยชน์์จากทัักษะ
E-mail : [email protected] ด้้านดิิจิิทััลที่�่จำเป็็นในการจััดการการท่่องเที่่�ยวในชุุมชน”
ได้้อย่า่ งเหมาะสม
2. ความสำำคััญและที่่ม� าของการวิจิ ััย
การพััฒนากลุ่ �มจัังหวััดในเขตพื้้�นที่�่ระเบีียงเศรษฐกิิจ อย่่างไรก็็ตาม ผลสำรวจการใช้้เทคโนโลยีีในสถาน
ตะวัันออก (Eastern Economic Corridor: EEC) เป็็น ประกอบการปีี พ.ศ. 2558 โดยสำนัักสถิิติแิ ห่ง่ ชาติิ พบว่่า
นโยบายส่่งเสริิมการพัฒั นาเมืืองให้ม้ ีีศัักยภาพในการรองรัับ วิิสาหกิจิ ขนาดกลางและขนาดย่่อม (Small and Medium
การลงทุนุ และเพิ่่ม� ขีีดความสามารถในการแข่ง่ ขันั ของประเทศ Enterprises: SMEs) ตลอดจนกลุ่�มวิสิ าหกิจิ ชุุมชนมีีการใช้้
โดยมุ่ �งเน้้นการกระจายโอกาสทางเศรษฐกิิจและสัังคม เทคโนโลยีีดิิจิิทััลในระดัับน้้อยมาก ซึ่่�งเป็็นอุุปสรรคสำคััญ
เช่่นเดีียวกัับทิิศทางการพััฒนาประเทศไทย 4.0 ซึ่่�งมุ่�งเน้้น ต่่อการส่่งเสริิมและกระตุ้้�นกลุ่ �มผู้้�ประกอบการในชุุมชน
ให้้ประเทศไทยหลุุดพ้้นจากกัับดัักรายได้้ปานกลาง ท่่องเที่�่ยวเข้้าสู่ �ระบบการค้้าดิิจิิทััลและการส่่งผ่่านข้้อมููล
ความเหลื่่�อมล้้ำทางสัังคม และความไม่่สมดุุลในการพััฒนา ระหว่า่ งกลุ่�มผู้้�มีีส่ว่ นได้ส้ ่ว่ นเสีีย ตลอดจนสร้า้ งรายได้จ้ ากการ
โดยการปฏิริ ูปู โครงสร้า้ งเศรษฐกิจิ ให้เ้ ป็น็ เศรษฐกิจิ ที่ข�่ ับั เคลื่อ่� น เติิบโตของอุุตสาหกรรมการท่่องเที่�่ยวและการพััฒนาเชิิง
ด้้วยนวััตกรรม มีีความสมดุุลตามหลัักปรััชญาเศรษฐกิิจ พื้้�นที่โ�่ ดยการเชื่อ�่ มโยงระบบเทคโนโลยีีการท่อ่ งเที่ย�่ วเชิงิ ระบบ
พอเพีียงผ่่านกลไกประชารััฐ โดยบููรณาการความร่่วมมืือ ที่่�บููรณาการเทคโนโลยีีร่่วมกัันด้้วยระบบอิินเทอร์์เน็็ต
ระหว่่างภาครััฐ ภาคเอกชน ภาคประชาสัังคม และภาค จากข้า้ งต้น้ จะเห็็นได้้ว่่า การส่่งเสริมิ การท่อ่ งเที่�ย่ วและความ
การศึึกษาในทุุกระดัับ นโยบายของรััฐบาลในข้้างต้้นนั้้�น ร่่วมมืือในระดัับท้้องถิ่ �นของผู้้�ประกอบการและผู้้�มีีส่่วนได้้
ส่่งเสริิมการขัับเคลื่�่อนเศรษฐกิิจโดยอาศััยความร่่วมมืือและ ส่ว่ นเสีียที่เ่� กี่ย่� วข้อ้ ง พร้อ้ มทั้�งการสนับั สนุนุ ให้เ้ กิดิ การพัฒั นา
เริ่ �มต้้นขัับเคลื่่�อนการพััฒนาตั้ �งแต่่ระดัับฐานรากหรืือใน สมาร์ท์ เทคโนโลยีีการท่อ่ งเที่ย�่ วเพื่อ่� เพิ่่ม� โอกาสทางการตลาด
ระดับั ชุมุ ชน ให้้มีีความเข้้มแข็ง็ จากภายใน เป็็นภููมิิคุ้�มกันั ให้้ การท่่องเที่่�ยวและยกระดัับอุุตสาหกรรมการท่่องเที่่�ยวเป็็น
สามารถพึ่ง่� พาตนเองของคนในชุมุ ชนและสามารถแข่ง่ ขันั ได้้ ประเด็น็ เร่ง่ ด่ว่ นซึ่ง�่ จะต้อ้ งพัฒั นาไปควบคู่่�กับั การเติบิ โตด้า้ น
ซึ่�่งชุุมชนจำเป็็นต้้องได้้รัับการพััฒนาศัักยภาพความรู้� โครงสร้้างพื้้�นฐานและเทคโนโลยีีของเมืืองและการเตรีียม
ความสามารถและเปิิดโลกทััศน์์เพื่่�อให้้ทัันกัับกระแส ความพร้อ้ มให้ก้ ับั ชุมุ ชนเศรษฐกิจิ ฐานรากของไทยให้เ้ ข้ม้ แข็ง็
การเปลี่ย่� นแปลงทางด้า้ นเทคโนโลยีีและความเป็น็ สังั คมเมืือง และปรัับตัวั สู่่�การเปลี่ย�่ นแปลงด้้านเทคโนโลยีีได้้
แก่่นแท้้ดั้�งเดิิมของชุุมชน ทั้�งนี้�การพััฒนาเศรษฐกิิจชุุมชน
โดยอาศััยการท่่องเที่่�ยวเป็็นกลไกสำคััญในการขัับเคลื่่�อน 3. แหล่ง่ เงิินทุนุ สนัับสนุนุ ในการทำำวิจิ ัยั
กลุ่�มคลัสั เตอร์์เศรษฐกิจิ สร้้างสรรค์์ วััฒนธรรม และบริิการ ทุุนสนัับสนุุนการวิิจััย สำนัักงานคณะกรรมการวิิจััย
ที่่�มีีมููลค่่าสููง โดยมีีแนวคิิดการปรัับเปลี่�่ยนจากเศรษฐกิิจที่่�
ขัับเคลื่่�อนด้้วยประสิิทธิิภาพมาสู่ �เศรษฐกิิจที่�่ขัับเคลื่่�อนด้้วย แห่่งชาติิ (วช.) ประจำปีงี บประมาณ พ.ศ. 2562
นวัตั กรรมซึ่ง�่ การที่จ่� ะบรรลุวุ ัตั ถุปุ ระสงค์ข์ ้า้ งต้น้ “การท่อ่ งเที่ย่� ว
โดยชุุมชน” สามารถเป็็นฟัันเฟืืองสำคััญในการเสริิมสร้้าง 4. วััตถุปุ ระสงค์ข์ องการวิิจัยั
1) เพื่่�อพััฒนาดััชนีีชี้้�วััดศัักยภาพชุุมชนด้้านสมาร์์ท
เทคโนโลยีีการท่อ่ งเที่ย่� วเมืืองอัจั ฉริิยะ

248 รางวััลการวิิจัยั แห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจัยั ประจำำปีีงบประมาณ 2565

สำ�นักงานการวิจัยแห่งชาติ

NATIONAL RESEARCH COUNCIL OF THAILAND

2) เพื่่�อประเมิินศัักยภาพชุุมชนด้้านสมาร์์ท มาตรฐานดัังกล่่าวให้้ดำรงไว้้จะต้้องอาศััยความร่่วมมืือ
เทคโนโลยีีการท่่องเที่ย�่ วเมืืองอััจฉริยิ ะ จากทุุกภาคส่่วนเพื่่�อขัับเคลื่�่อน การใช้้เทคโนโลยีีให้้อยู่�ใน
ระดัับที่่�มีีการแบ่่งปัันข้้อมููลซึ่่�งกัันและกัันผ่่านเครืือข่่าย
3) เพื่่�อจััดทำข้้อเสนอแนะเชิิงนโยบายการจััดการ การตลาดออนไลน์์ในหลากหลายช่่องทาง ในระดัับของ
การท่่องเที่่�ยวโดยชุุมชนภายในท้้องถิ่ �นเขตพื้้�นที่่�ระเบีียง การบูรู ณาการข้้อมููลด้้วยนวััตกรรมและเทคโนโลยีี รวมทั้�ง
เศรษฐกิิจตะวัันออก ได้แ้ ก่่ จัังหวัดั ระยอง ฉะเชิงิ เทรา และ การแบ่่งปัันข้้อมููลร่่วมกััน (Dynamic sharing) การเข้้าถึึง
ชลบุุรีี ตามนโยบายรััฐบาล 4.0 ข้อ้ มูลู แบบออนไลน์แ์ บบทันั ทีีทันั ใด การพัฒั นานวัตั กรรมและ
ใช้้เทคโนโลยีีสนัับสนุุนการประกอบธุุรกิิจรููปแบบใหม่่ โดย
5. ระยะเวลาที่่ท� ำำการวิจิ ััย ใช้้ประโยชน์์จากเทคโนโลยีีในการวิิเคราะห์์และประมวลผล
ระยะเวลาทำวิิจััย ตั้�งแต่่เดืือนสิิงหาคม 2562 ถึึง เพื่�่อการตัดั สินิ ใจ ซึ่ง่� เป็น็ ระดัับเทคโนโลยีี 4.0 หรืือ 4 ดาว
เดืือนกันั ยายน 2563 เพื่�่อสร้้างให้้เกิิดการใช้้เทคโนโลยีีให้้เป็็นส่่วนหนึ่�่งของ
ชีีวิิตประจำวัันของชุุมชนเพื่�่อพััฒนาศัักยภาพของชุุมชน
6. สรุุปผลการวิิจััย ในด้า้ นต่า่ ง ๆ อย่า่ งต่่อเนื่�อ่ ง
ผลการวิิจััยตามวััตถุุประสงค์์การวิิจััยที่�่ 1 และ
วััตถุุประสงค์์ข้้อที่�่ 2 พบว่่า โมเดลองค์์ประกอบของดััชนีี 7. ประโยชน์ท์ ี่่ไ� ด้้รับั จากการวิจิ ัยั
ชี้้�วััดศัักยภาพชุุมชนด้้านสมาร์์ทเทคโนโลยีีการท่่องเที่่�ยว ผลที่่�คาดว่่าจะได้้รัับจากงานวิิจััยคืือ ข้้อเสนอแนะ
เมืืองอัจั ฉริยิ ะที่พ่� ัฒั นาปรับั ปรุงุ ขึ้้�นด้ว้ ยเทคนิคิ การวิเิ คราะห์ข์ อง เชิิงนโยบายและแนวทางการพััฒนาศัักยภาพชุุมชน
องค์์ประกอบเชิิงยืืนยันั อัันดัับสองประกอบด้้วย 55 ตัวั ชี้้�วััด ด้้านสมาร์์ทเทคโนโลยีีการท่่องเที่�่ยวจากการประเมิิน
ใน 8 องค์์ประกอบ ได้้แก่่ 1) ปััจจััยพื้้�นฐานด้้านสถานะ และพััฒนาศัักยภาพชุุมชนด้้านดิิจิิทััลที่�่จำเป็็นเพื่่�อประกอบ
ทางทรัพั ยากรเทคโนโลยีีเพื่อ่� อำนวยความสะดวกแก่ก่ ารท่อ่ งเที่ย่� ว การตััดสิินใจด้้านการวางแผนยุุทธศาสตร์์การพััฒนาและ
(Smart Infrastructure) (6 ตััวชี้้�วัดั ) 2) นวััตกรรมโมเดล การจััดการการท่่องเที่�่ยวโดยชุุมชนภายในท้้องถิ่�น ตาม
ธุรุ กิจิ จากความสามารถในการแข่ง่ ขันั และการรวมเครืือข่า่ ย นโยบายรััฐบาล 4.0 ในเขตระเบีียงเศรษฐกิจิ ตะวันั ออก
ระดับั พหุภุ าคีี (Smart Ecosystem) (3 ตัวั ชี้้�วัดั ) 3) ระบบ
เศรษฐกิิจ ทรััพยากร เงิินลงทุุน และการพััฒนาเทคโนโลยีี 8. ศักั ยภาพในการพััฒนาไปสู่�่ การใช้ป้ ระโยชน์์
การผลิิตสิินค้้าและบริิการ (Smart Economy) (4 ตัวั ชี้้�วััด) ในเชิิงสังั คม และ/หรืือ เชิงิ พาณิชิ ย์์
4) ความพร้้อมด้้านการเดิินทางท่่องเที่่�ยวในเขตพื้้�นที่่� หน่ว่ ยงานที่เ่� กี่ย�่ วข้อ้ งควรผลักั ดันั แนวทางการบูรู ณาการ
ท่อ่ งเที่ย่� ว (Smart Mobility) (8 ตััวชี้้�วัดั ) 5) ศักั ยภาพของ
ทรััพยากรมนุุษย์์ด้้านการท่่องเที่่�ยวและบริิการ (Smart ทางด้้านนโยบายและแผนระหว่่างกระทรวงคมนาคม
People) (3 ตัวั ชี้้�วัดั ) 6) บรรยากาศการดำเนินิ ธุรุ กิจิ (Smart หน่่วยงานด้้านนโยบายการพััฒนา (กรมพััฒนาชุุมชน
Environment) (10 ตัวั ชี้้�วัดั ) 7) การสร้้างประสบการณ์จ์ าก ผู้้�ว่า่ ราชการจังั หวััด องค์ก์ รปกครองส่ว่ นท้อ้ งถิ่น� กระทรวง
นัักท่่องเที่่�ยว (Smart Experience) (9 ตััวชี้้�วััด) และ พาณิชิ ย์แ์ ละกระทรวงการท่อ่ งเที่ย่� วและกีีฬา) ในการพัฒั นา
8) การส่ง่ เสริมิ สนับั สนุนุ การปรับั ใช้เ้ ทคโนโลยีีของภาครัฐั ภายใน เส้้นทางขนส่่งและคมนาคมเชื่่�อมโยงแหล่่งท่่องเที่่�ยวหลััก
พื้้�นที่�่ (Smart Governance) (12 ตัวั ชี้้�วััด) โดยการประเมิิน
ศัักยภาพชุุมชนด้้านสมาร์์ทเทคโนโลยีีการท่่องเที่�่ยวเมืือง
อััจฉริิยะในแต่่ละด้้านขององค์์กรตััวอย่่างในพื้้�นที่่�จัังหวััด
ระยอง ชลบุุรีี ฉะเชิิงเทรา โดยคำนวณจากอััตราร้้อยละ
ของผลคููณระหว่่างค่่าน้้ำหนัักองค์์ประกอบในรููปคะแนน
มาตรฐานกับั คะแนนดิบิ มาเป็น็ ตัวั กำหนด 1) ระดับั เทคโนโลยีี
1.0 (1 ดาว) 2) ระดัับเทคโนโลยีี 2.0 (2 ดาว) 3) ระดัับ
เทคโนโลยีี 3.0 (3 ดาว) และ 4) ระดัับเทคโนโลยีี 4.0
(4 ดาว) ซึ่ง�่ ประยุุกต์จ์ ากเกณฑ์ป์ ระกาศของสำนักั ทะเบีียน
ธุรุ กิจิ นำเที่ย�่ วและมัคั คุเุ ทศก์ พบว่า่ แต่ล่ ะพื้้�นที่ม่� ีีระดับั การใช้้
เทคโนโลยีีในภาพรวมในระดัับ 2-3 ดาว ทั้�งนี้�การพััฒนา

รางวัลั การวิจิ ััยแห่่งชาติิ : รางวััลผลงานวิิจััย ประจำำปีงี บประมาณ 2565 249