ชีวประวัติและพระธรรมเทศนา พระเขมปตฺโต หลวงปู่หล้า

จงึ เตอื นเณรวา่ “เณรเอย๋ บดั นกี้ ผ็ า่ นอปุ สรรคอกี เพราะปา่ ดงพงไกลเงยี บไงเยน็ ปง๊ิ
พวกเราตัง้ ใจภาวนาตดิ ต่อทกุ ก้าวเดินนะเณร”

แต่พอไปถึงกลางดงก็เที่ยงวัน ชายหนุ่มขนาดอายุราวสามสิบปีขี่รถจักรยาน
สะพายปืนยาวคนละกระบอกตามก้นกันมาทางหน้าอย่างผึ่งผาย พอเห็นรถมาใกล้
ประมาณสบิ วา กใ็ ชอ้ บุ ายพาเณรวางบรขิ ารไวท้ ร่ี มิ ทาง แลว้ ไปไกลจากบรขิ ารประมาณ
สามวาแลว้ ใช้อุบายพดู ขนึ้ ว่า “เหน่ือยนัก ปผู า้ พกั กอ่ นเถิด”

สว่ นเขาเหลา่ นน้ั พอมาถงึ กห็ ยดุ รถพรอ้ มกนั อยา่ งผงึ่ ผาย จงึ หาอบุ ายพดู กบั เขาวา่
“พวกอาตมาเหนอ่ื ยมาพกั เสยี กอ่ น” พดู กบั เขาอกี วา่ “พวกคณุ จะไปไหนหนอ” เขาตอบ
แบบข้โี กงว่า “ไปเลน่ ” ไมม่ มี รรยาทเคารพเลยแมแ้ ต่นิดเดยี ว และเขาถามว่า “มผี ง้ึ
ไหมละ่ ” ตอบเขาวา่ “มอี ยเู่ ทา่ แมม่ อื อยใู่ นบาตร เอามาจากสามผง คณุ จะเอาไปทาํ อะไร”
ตอบขโ้ี กงวา่ “เอาไปตดิ รถ” ตอบเขาวา่ “ขอใหพ้ วกคณุ ตรวจเอาเองเถดิ เพราะอาตมา
เหนอื่ ย จะเอนกายสักหนอ่ ย”

เขาก็ค้นบริขารทุกอันอย่างพอใจเขา เขาหยิบเอาผึ้งนิดเดียวเท่าเม็ดข้าวโพด
พอเขาคน้ สง่ิ ของแลว้ เวลาทเี่ ขาจะผา่ นไปตามทางทเ่ี ราผา่ นมาแลว้ เขากก็ ราบลาแบบ
ออ่ นโยน พรอ้ มทง้ั ขออภยั ทไ่ี ดใ้ ชม้ รรยาทอนั ไมง่ าม ตอบเขาวา่ “ไมเ่ ปน็ ไรดอก จงพากนั
เป็นสุขอยู่ทุกเมอื่ เทอญ” แลว้ เขากข็ ้ึนรถสะพายปืนอยา่ งผึ่งผายจากไป

เขาไปไกลพอควรแลว้ กพ็ ดู กบั เณรวา่ “คงจะเปน็ พวกนเี้ องทจี่ ป้ี ลน้ กลางดงในทาง
เสน้ น้ี อนั เปน็ กง่ึ กลางแหง่ อำ� เภอทา่ อเุ ทนและจงั หวดั นครพนมทพ่ี ระอาจารยอ์ นุ่ สง่ั เสยี
พวกเราก่อนออกเดินทางวันน้ี แต่พวกเราคงไม่ได้สร้างกรรมสร้างเวรในส่วนนี้ไว้
แต่พวกเราคงได้ตรวจบริขารพระเณรกลางดงอย่างนี้ไว้แต่ชาติก่อนๆ ก็อาจเป็นได้
จะอยา่ งไรพวกเรากเ็ ชอื่ กรรมและผลของกรรมอยอู่ ยา่ งสนทิ แลว้ กรรมเกา่ แตภ่ พกอ่ นๆ
มองไมเ่ หน็ สว่ นกรรมใหมส่ ง่ิ ไหนไมด่ เี ราพยายามเวน้ ไปตะพดึ จนกวา่ จะถงึ ทส่ี ดุ ทกุ ข์
โดยชอบ” วา่ แลว้ กพ็ าสามเณรพลกิ ใจเขา้ หาภาวนาเดนิ ตามเคย ถงึ วดั ปา่ อรญั ญกิ าวาส
ค�่ำมืดพอดี

44

สมยั นน้ั พระอาจารยโ์ งน่ เปน็ เจา้ อาวาสอยทู่ น่ี น้ั พกั ทน่ี นั้ หนงึ่ คนื ตนื่ เชา้ บณิ ฑบาต
ฉันเสร็จ กราบลาเจ้าอาวาสออกเดินทาง ค่�ำพอดีพักวัดร้างบ้านดงสะพัง ต่ืนเช้า
บณิ ฑบาตฉนั เสรจ็ ลาญาตโิ ยม เดนิ ทางคำ�่ บา้ นแสนพนั หมนั หยอ่ น นอนวดั รา้ งหนง่ึ คนื
รุง่ เช้าบณิ ฑบาตฉันแลว้ เดนิ ทางถงึ ธาตุพนมเวลาเท่ียงวนั ไปพักวัดปา่ เกาะแก้ว

คราวน้ีพกั อยนู่ านบ้างเพราะเป็นฝีท่ีนอ่ ง ครั้นฝหี ายแลว้ ก็สง่ เณรฝากเณรคนื
อดุ รฯ พรอ้ มกบั พวกพระทม่ี าไหวธ้ าตพุ นม สว่ นขา้ พเจา้ กเ็ ดนิ ดว้ ยฝเี ทา้ ถงึ บา้ นนาโสก
พกั วดั ปา่ พระอาจารยส์ น พกั อยกู่ บั พระอาจารยส์ นสามคนื แลว้ กล็ าทา่ นไปถำ�้ พระเวส
องคท์ า่ นกลา่ ววา่ “เออ เรานอี้ ยใู่ กลถ้ ำ้� พระเวสเฉยๆ ไมไ่ ดข้ น้ึ ไปวเิ วก มวั แตบ่ รหิ ารพระ
เณรโชกโชนอยู่ บะ๊ เรากจ็ ะไปคน้ หาถำ�้ กอ่ นนา” และกต็ กลงไปในวนั นน้ั สว่ นขา้ พเจา้
ก็ไปถ�ำ้ พระเวสในวันนน้ั

45

ถงึ ถ�้ำพระเวส

พอไปถงึ ถำ�้ แลว้ จติ ใจกด็ ูดด่ืมทวี เกดิ ปีติน�้ำตาไหล จติ ใจ ออ่ นโยนศรัทธา
สงั เวชในพุทธ ธรรม สงฆ์ ย่ิงข้นึ ไม่มีทจี่ ะเปรยี บเทียบได้ นกึ ในใจวา่ คร้ังพทุ ธกาล
บรรดาทา่ นผมู้ นี สิ ยั ชอบภชู อบเขากจ็ ะพกั อยอู่ ยา่ งนแ้ี ลหนอ วา่ แลว้ ในใจนำ้� ตาไหลอกี
ตะพดึ ตะพอื ศรทั ธาองิ ปตี สิ งั เวช แตใ่ นขณะนน้ั กม็ ไิ ดส้ าํ คญั ตวั วา่ วเิ ศษวโิ สอนั ใดเลย
เพียงรตู้ ัวว่าศรทั ธาเราดงึ ดูดไม่ถอยหลงั รูอ้ ยเู่ ฉพาะตนเอง ไมส่ งสยั ในตอนนี้ และ
รสชาตทิ อี่ ยคู่ นเดยี วในภเู ขาปา่ เปลยี่ วไกลบา้ น เงยี บสงดั มแี ตเ่ สยี งสตั วป์ า่ เชน่ นกยงู
และไกเ่ ถอ่ื น เปน็ ตน้ รสจติ รสใจรสธรรมกด็ ี หากวเิ วกเอง มไิ ดท้ าํ ทา่ ทำ� ทางบงั คบั บญั ชา
มโนสติ วจีสติ แมป้ ญั ญากเ็ กดิ กายสตเิ ป็นกองทพั ธรรมรวมกนั เองก้าวไป ถอยกลบั
เหยยี ดคูแ้ ขนขา ก้าวไปแลหยุดอย่กู ็ดี ก็รเู้ องไมไ่ ด้บงั คับ จติ ใจเบา ไม่หนักเฉอื่ ยชา
นอ้ มไปโอนไปเอนไปในทางพ้นทกุ ข์ในสงสาร

สมยั นน้ั ปา่ รกชฏั ในบรเิ วณแถบนน้ั มากนกั หนา มสี ตั วป์ า่ นานาอเนกมากมายนกั
ข้าพเจ้าก็ประหยัดในข้อวัตรต่างๆ ผ้าอาบน�้ำยังเหลือผืนเดียว บ่ายสามโมงเย็น
กป็ ดั กวาดรอบบรเิ วณพอไดข้ อ้ วตั ร แลว้ กส็ รงนำ�้ เพราะนำ�้ นนั้ สะดวก อยใู่ กลไ้ หลรนิ อยู่
ไมข่ าดทหี่ นา้ ผา ตากผา้ ไวแ้ ลว้ เดนิ จงกรมจนถงึ มดื พอผา้ อาบนำ้� แหง้ แลว้ กเ็ อาปไู วน้ อน
ผ้าคลุมหมอนก็อยู่ในตวั หมอนกค็ อื ห่อผา้ สังฆาฏนิ นั่ เอง ผ้าอาบน้ำ� ท่ีปูนนั้ แหละเปน็
สาดนอน ครตุ กั นำ้� กค็ อื กา ไฟฉายและโคมไฟและเทยี นผงึ้ ไมต่ อ้ งถามหา ตอ้ งถามเอา
เดอื นกับดาว เห็นหรือมดื เป็นเรอื่ งของตา เดอื นดาวไมไ่ ดร้ ับผิดชอบด้วย มุ้งกลดก็

46

ไม่กางอีกเพราะหวั ชนก็อกๆ แกก๊ ๆ มันพอใจเองมนั เป็นเอง ไม่มีใครไปยุไปยอมนั
และมนั ไมไ่ ดอ้ ยเู่ อาวนั เอาคนื ไปอวดคน มนั รจู้ กั เจตนาของมนั พรอ้ มดว้ ย มนั ดดู เอง
เหมอื นแมเ่ หลก็ ดดู เขม็ หรอื เขม็ ดดู แมเ่ หลก็ สตไิ มข่ าดระยะอยกู่ บั ตวั เกดิ ความอมิ่ ใจ
น�ำ้ ตาไหลไม่ค่อยขาด ความยอมเป็นยอมตายกบั พุทธ ธรรม สงฆ์ แบบแยบคายน้ี
เปน็ รสชาตอิ อ่ นโยนเยน็ สงบ ไมเ่ หมอื นความยอมเปน็ ยอมตายดว้ ยความโมโหโทโสแบบ
มุทะลุ รสชาติจติ ใจไกลกันราวฟา้ กับดิน แมร้ สของภายนอกหยาบๆ เชน่ รสเปรีย้ ว
เผด็ เคม็ หวาน ขม เปน็ ตน้ เมอื่ ชวิ หาประสาทไมพ่ กิ าร ทา่ นผใู้ ดแตะเขา้ ในลนิ้ ของตน
น้อยหรือมากจึงจะร้รู สไดเ้ ป็นส่วนๆ ไป จึงจะหมดปัญหาของส่วนตวั เปน็ ตอนๆ ไป
เปน็ ปจั จตั ตงั จงึ จะหายกลา่ วตผู่ อู้ นื่ วา่ ขเ้ี ทจ็ ดว้ ยเปน็ บางตอน แตบ่ างทา่ นกข็ เ้ี ทจ็ จรงิ ๆ
ทา่ นผใู้ ดขเี้ ทจ็ ทา่ นผนู้ น้ั กห็ นกั ในอามสิ เปน็ เจา้ หวั ใจ อามสิ เปน็ สรณงั คจั ฉามิ ทา่ นผนู้ นั้
จะไมล่ วงโลกเพ่ืออามิสเปน็ ไม่มเี ลย จะไม่สะสมความชั่วก็เปน็ ไมม่ ีเลย และไกลจาก
พรหมจรรย์เบื้องต้นของพระพุทธศาสนาดว้ ย (ภาชนะน้ำ� เปล่า ราหุลสูตร ๑)

47

ปรากฏการณ์ทีถ่ ้ำ� พระเวส

คร้ันพักอยู่ถ�้ำพระเวสคืนท่ีหกน้ัน ลมเข้าออกแห่งอานาปานสติเวลาประมาณ
หา้ ท่มุ ลมละเอยี ดเขา้ ละเอียดเขา้ แหง่ หายใจออกเขา้ อนั ตง้ั สติจ้องอยู่ จนไม่ปรากฏ
หลอดลมทคี่ อหอย เพราะตง้ั สตไิ วท้ น่ี น้ั เสยี งระเบดิ ตมู ลงใกลใ้ ตท้ พ่ี กั ปรากฏวา่ ภพู าน
ทงั้ ลกู กระเดน็ กระเทอื น แตไ่ มข่ นพองสยองเกลา้ เลย ใจกเ็ ปน็ สมมตวิ า่ ใจอยตู่ ามเคย
เยน็ ๆ แลว้ หวนทวนถอยหลงั พจิ ารณาวา่ วนั นก้ี ด็ ี วนั อน่ื ๆ ลว่ งมาแลว้ กด็ ี ขอ้ วตั รของเรา
ไมว่ บิ ตั อิ นั ใดดอก นำ�้ กต็ กั ใสก่ าไวแ้ ลว้ ตาดกก็ วาดแลว้ จงกรมกเ็ ดนิ ภาวนาแลว้ ทำ� วตั ร
กท็ ำ� แลว้ การฉนั กฉ็ นั ในบาตรรวมภาชนะเดยี วทง้ั หวานทง้ั คาว ชอ้ นกไ็ มไ่ ดซ้ ดใหถ้ กู
กบั พญารสพญาลน้ิ นำ�้ แกงผกั หวานกไ็ มไ่ ดข้ โมยซดดอกเออ ทนี จี้ ะสมมตคิ นเปน็ สอง
ธรรมาสนน์ ะ

“มาอยนู่ ีเ้ พ่ือประสงคอ์ ะไร”
“เพ่ือพ้นทกุ ข์ในสงสาร”
“จรงิ หรอื ”
“จรงิ ซ”ี
“ไม่มาอยูพ่ อไดไ้ ปอวดคนหรือ”
“ไม่ ไม่ ไม่”

48

“เมอ่ื เทวดาเนรมติ พระพทุ ธรปู ทองคำ� ขน้ึ ตรงหนา้ กด็ ี หรอื มอี ยใู่ นถำ�้ นแ้ี ตเ่ ดมิ กด็ ี
จะไม่แอบคดิ วา่ เอาไปใหค้ นบูชากราบไหว้ดกี ว่าอยใู่ นถ้�ำเช่นนี้ จะไมน่ กึ อย่างนหี้ รอื ”

ตอบตนว่า “เปน็ บา้ รึ เป็นบ้ารึ เปน็ บ้ารึ จงึ จะคิดอยา่ งน้ัน”

เมอ่ื ถามตนตอบตนอยอู่ ยา่ งนนั้ ปตี ใิ หญเ่ กดิ ขน้ึ คลา้ ยๆ กบั วา่ จะชนภเู ขาทะลชุ วั่
ลดั นวิ้ มอื เดยี ว แตก่ ไ็ มห่ ลงตวั วา่ จะชนเพราะมสี ตปิ ญั ญาสมดลุ กนั อยวู่ า่ ปตี ๆิ อยู่ ไมห่ ลง
ลมื ตวั ได้งา่ ยๆ ร้จู กั ขม่ ปีติได้ เพราะสขุ กด็ ี อเุ บกขาก็ดี ปตี กิ ็ดี อยใู่ ตอ้ ำ� นาจอนิจจงั
เกดิ ขนึ้ แลว้ แปรดบั ทน่ี กี้ พ็ ดู กบั ตนตอ่ ไปวา่  “ถา้ ไมน่ กึ กลวั อะไรจรงิ กน็ อนซะ” แลว้ ก็
นอนหม่ ผา้ จวี รเฉวยี งบา่ แลว้ กน็ อนตะแคงขา้ งขวา กำ� หนดลมตอ่ ไปในอานาปานสติ
แลว้ กห็ ลบั สนทิ ไป ไมม่ ีนิมติ และไม่ฝนั เหน็ อะไร ตนื่ ตีสามโดยคาดคะเน เพราะไม่
มนี าฬกิ าฬแิ กเหมือนทุกวนั นี้ และเมือ่ ตนื่ แลว้ รา่ งกายและจิตใจกก็ ระปร้กี ระเปรา่
รสู้ ึกเบามาก

บางเวลากเ็ กิดปฏภิ าณขนึ้ วา่

อยูอ่ งค์เดยี วเปลย่ี วกายายง่ิ ยนิ ด ี พรากหม่มู าแสวงหาความสงบ

พบคูหาผาสงู จงู จติ คดิ สงั เวช เปน็ เหตุใหข้ ยันหมน่ั ภาวนา

แมจ้ ะโศกาในเวทนาทุกข์ ก็ภาวนาผอ่ นถอนอารมณไ์ ว้

เพราะหวังจะพ้นภัยในโลกสงสาร อุทศิ ต่อพระนพิ พานเป็นแมน่ มั่น

หนั หนา้ รบกับมารต่อต้านชิงชยั ใหก้ ิเลสมารหนีไปไมค่ ืนมา

ขันธมาร คือขันธ์ห้า นแี้ ลหรือมาร ศาสดาจารย์กล่าวไว้ไม่ถือมั่น

ใครถอื ม่นั เป็นของหนกั มักพาล้ม เที่ยวจำ� จมอยูใ่ นโคลนวนสงสาร

เพราะเหตุวา่ เดินตามมาร คลานตามโจร มนั ปลน้ สัตว์มัดไว้ให้โศกให้เศร้า

ร้อยเท่าพนั ทวีชาตภิ พนบั ไมค่ รบเลย

นกี้ จ็ ดั เขา้ แผนกปตี ิ เหมอื นจะเรยี กวา่ ปตี ฟิ งุ้ ซา่ นกถ็ กู จะวา่ ปตี ใิ หธ้ รรมแตกฉาน
กเ็ ชิงควร

49

พกั อยถู่ ำ�้ พระเวสนน้ั ดดู ดมื่ ไมถ่ อย จติ ใจโอนไปนอ้ มไปในทางพน้ ทกุ ขโ์ ดยดว่ น
ในปัจจุบันชาติ กลายเป็นเรื่องนึกถึงคุณพระนิพพานว่าเป็นเคร่ืองระงับกิเลสและ
กองทกุ ขไ์ ปในตวั แมอ้ ยา่ งตำ่� ไปอจุ จารกรรม ไปปสั สาวกจิ กว็ เิ วกไปในตวั แตม่ ไิ ดส้ ำ� คญั
ตนวา่ ประเสรฐิ เลศิ ลำ้� เกนิ ภมู ขิ องธรรมอนั ใดเลย ขออยใู่ ตอ้ ำ� นาจของพระพทุ ธ ธรรม
สงฆ์ เสมอไปผกู ขาดแลว้ เปน็ สจั จบารมสี มั ปนั โน เปน็ อธษิ ฐานบารมสี มั ปนั โน ขาดตวั
จติ ชนั้ นี้ ธรรมชน้ั นี้ เมอื่ อยใู่ นปา่ ในเขาองคเ์ ดยี ว วเิ วกวงั เวงคลา้ ยกบั วา่ ขา้ วกอ็ นั เกา่
กบั กอ็ นั เกา่ แตเ่ มอื่ เอาไปฉนั ในปา่ ในเขาเพราะหมดหวงั อาหารอน่ื ๆ กต็ อ้ งสนั โดษ อาหาร
ท่มี อี ยู่ซงึ่ หนา้ รสชาตอิ าหารกเ็ พิม่ ขนึ้ ทวี เหตนุ ้นั ธรรมะคำ� สัง่ ค�ำสอนจงึ หนักเนน้ ให้
ยนิ ดใี นทส่ี งดั ปา่ ดงพงเขา ไมไ่ ดไ้ ปสง่ เสรมิ ในทค่ี ลกุ คลแี ละทอี่ กึ ทกึ แตผ่ มู้ ไิ ดเ้ คยดมื่
กายวเิ วกแลว้ จติ ตวเิ วกกจ็ ะมาจากประตใู ด ยอ่ มเปน็ ไปไดย้ าก อปุ ธวิ เิ วกกโ็ ดยนยั เดยี วกนั
น้นั เอง

แตผ่ ไู้ มเ่ คยไดด้ มื่ รสวเิ วก ยอ่ มถอื วา่ ทอ่ี กึ ทกึ อากาศดถี กู กบั ขา้ เพราะขา้ เปน็ คน
ไมค่ บั แคบ หมขู่ องขา้ มมี าก เพราะขา้ เปน็ คนทนั สมยั ไมไ่ รญ้ าตมิ ติ รเลย ไมใ่ ชม่ ะพรา้ ว
ตาเดยี ว ไมใ่ ชค่ นออ่ นสงั คมเลย ไมเ่ กอ้ ไมเ่ ขนิ ในสงั คมเลย มกั ไดย้ นิ อยา่ งนเ้ี ปน็ สว่ นมาก
นกั หนา แตก่ ต็ อ้ งปลอ่ ยใหเ้ ปน็ เรอ่ื งของโลกสนั นวิ าสไป เพราะกรรมและผลของกรรม
แตล่ ะราย

ถา้ จะพจิ ารณาถงึ สตั วเ์ ดรจั ฉานบางจำ� พวกแลว้ เชน่ อง่ึ อา่ ง เปน็ ตน้ จะออกมาววิ นุ่
กป็ ลี ะครงั้ และกม็ เี วลาจำ� กดั อกี ดว้ ย เหลอื นนั้ ตอ้ งวเิ วกอยขู่ องใครของมนั กบกเ็ ชน่ กนั
เปน็ เรอ่ื งนา่ พจิ ารณาทง้ั นน้ั ผทู้ อ่ งเทย่ี วในสงสาร กรรมและผลของกรรมมอี ำ� นาจจำ� แนก
ใหด้ แี ละเลวตา่ งกนั ตามเหตแุ ละผลทเ่ี จา้ ตวั สรา้ งสรรคไ์ ว้ เมอื่ สรา้ งไวแ้ ลว้ ไมอ่ ยากรบั
กไ็ ดร้ บั จะรตู้ วั หรอื ไมก่ ไ็ มเ่ ปน็ ปญั หา ตอ้ งใหผ้ ลตามเหตทุ สี่ รา้ งไวไ้ มล่ ำ� เอยี ง ทางดกี ็
โดยนัย ทางชัว่ กโ็ ดยนยั

เรอ่ื งเหตๆุ ผลๆ น้ี แยกออกไดเ้ ปน็ สองทาง ทางหนง่ึ เปน็ ทางโลกยี ์ ทางหนง่ึ เปน็
ทางโลกตุ ตระ เหตผุ ลทางโลกยี น์ น้ั เหตใุ จผลใจหนกั ไปในทางวตั ถนุ ยิ มเปน็ เจา้ ใหญ่
นายโตของเจตนารมณ์ เหตผุ ลไปทางโลกุตตระนนั้ เหตใุ จผลใจหนกั ไปทางบรรเทา

50

และพยายามแกก้ เิ ลสและความหลงของเจา้ ตวั ไปเปน็ ตอนๆ จนถงึ ทสี่ ดุ แหง่ ความหลง
ส่งิ เหล่าน้ีตอ้ งขน้ึ อยกู่ ับเจ้าตัวจะรู้เจตนารมณ์ของตวั เอง มฉิ ะนนั้ การปฏบิ ัตธิ รรมก็
มั่วสุมไมแ่ จ่มแจง้ เฉพาะตนดว้ ย เพราะธรรมแทใ้ จแท้อนั ประกอบดว้ ยสติปัญญาอนั
ถูกต้องย่อมเป็นปจั จัตตงั

คราวท่ีพกั อย่ถู �้ำพระเวสน้นั น่าพิจารณาอยตู่ อนหนึง่ วา่ ไฉนญาตโิ ยมจึงไม่ร้จู ัก
ปวารณาไมข้ ดี ไฟ เทยี นไขบา้ ง ชะรอยจะเปน็ ดว้ ยวาสนาของตนเองกอ็ าจเปน็ ได้ หรอื
ชะรอยพระทไ่ี ปอยพู่ กั ทน่ี น้ั แตก่ อ่ นเครง่ ครดั ไมเ่ ผดยี งวจวี ญิ ญตั ิ แตก่ เ็ ปน็ การถกู ตอ้ ง
ดแี ลว้ แตเ่ ขาไมป่ วารณากไ็ มส่ งสยั วา่ จะเอย่ เลยี บเคยี งและโอภาส แทจ้ รงิ ขา้ พเจา้ กข็ าด
ไมข้ ดี ไฟและเทยี นจดุ ไตม้ านานแลว้ เสอื่ และหมอนกไ็ มไ่ ดเ้ จอมานานแลว้ แตอ่ ำ� นาจ
ความพอใจอนั ยอมเปน็ ยอมตายกบั พระพทุ ธศาสนาเพอ่ื พน้ ทกุ ข์ กเ็ ลยกลายเปน็ เรอื่ ง
เล็กนอ้ ยไป ไม่ได้เป็นอารมณห์ นกั ใจ

ยอ้ นคนื มาปรารภทไ่ี ปถงึ ถำ�้ พระเวสในวนั แรก ตอนกลางวนั พกั เอนกายลงครหู่ นง่ึ
ประมาณสองนาที ตาใสแจว๋ อยู่ มคี นผชู้ ายคนหนง่ึ สงู ผวิ ดำ� รา่ งใหญโ่ ต อายปุ ระมาณ
๔๐ ปกี วา่ นงุ่ ผา้ หยกั รง้ั และเหน็ ไกลจากทเี่ อนกายประมาณสองวา เดนิ เขา้ มาสองกา้ ว
กถ็ ึงอยา่ งผึ่งผายนัก แลว้ กก็ ำ� ลูกอณั ฑะทงั้ สองมอื ดงึ แล้วรสู้ กึ อ่อนเพลยี ลงมากโดย
เร็วพลัน มีสติระลึกหวนข้ึนในใจว่า “น้ีหรือเขาว่าผีอ�ำ” กล้ันใจยกขาซ้ายข้ึนถีบไป
อยา่ งแรง ยันไปอย่างแรงก็ว่า เวลายกขาคู้มาก็ว่าพุท ยนั ไปก็ว่าโธ ก็รู้สกึ หายวาบไป
มนษุ ยก์ ห็ ายไปพรอ้ มดว้ ย คงจะเปน็ ผปี ศี าจกอ็ าจเปน็ ได้ แตจ่ ติ ใจคำ� นงึ แบบเยน็ ๆ อยู่
ไม่นกึ กลัว กเ็ ลยเปน็ เหตใุ ห้รไู้ ด้ชัดวา่ ผีๆ น้มี จี รงิ แท้ แตน่ นั้ ไปกไ็ ม่ปรากฏเห็นอีก

51

สติตง้ั อยกู่ ับกายใจ

การไปบณิ ฑบาตไปบา้ นแกง้ ไกลรอ้ ยเสน้ ญาตโิ ยมเขาเหน็ วา่ ไกลเกนิ ไป เขาจงึ
จัดกันมาแบ่งวาระกันเป็นพวกมาลัดหนทางใส่บาตรที่ถ�้ำไทรและมีน้�ำสะอาดอยู่
นนั้ ดว้ ย จากบา้ นเขามา ๖๐ เสน้ พระไปจากถำ้� ๔๐ เสน้ และเขามาใสบ่ าตรแตล่ ะวนั
กม็ ผี ชู้ ายตามมาดว้ ยพรอ้ มทงั้ รเู้ ดยี งสา ไมใ่ ชผ่ ชู้ ายใบบ้ อดหนวกฟาง คมุ้ อาบตั พิ ระได้
ในยามปรารภธรรมะบา้ ง ฉนั เสรจ็ ในทน่ี นั้ กไ็ มม่ เี วลาสนทนาธรรมะนาน เพราะประหยดั
เวลาแต่ละวัน กลบั ถงึ ถ้ำ� ท่พี ักกเ็ กอื บ ๙ นาฬิกา

การปฏบิ ตั ภิ าวนากเ็ ปน็ ไปสมำ่� เสมอตดิ ตอ่ โดยมไิ ดบ้ งั คบั มนั เปน็ เอง มนั ดดู ดมื่ เอง
สตมิ ไิ ดเ้ ลอื นลาง ตง้ั อยกู่ บั กายใจเปน็ หลกั เหยยี ดแขนคแู้ ขนขา เหลอื บซา้ ยแลขวาอยู่
กบั ตวั อยกู่ บั ใจในปจั จบุ นั ทนั กาล เบากายเบาใจวเิ วกมาก รสชาตขิ องใจของธรรมชนดิ น้ี
จะพดู กไ็ มอ่ อกจะบอกกไ็ ม่ถกู เพราะของใครของมันในรสปรมตั ถ์ รสวเิ วก รสชาติ
วเิ วกสาม กายวเิ วก สงดั กาย จติ ตวเิ วก สงดั จติ  อปุ ธวิ เิ วก สงดั กเิ ลส เมอ่ื สมดลุ กนั
ในปจั จบุ นั ขณะเดยี วตดิ ตอ่ อยแู่ ลว้ จงึ เปน็ รสชาตขิ องวเิ วกทไ่ี มส่ ง่ สา่ ยบญั ญตั แิ ละเรยี ง
แบบกลมกลืนกนั อย่ใู นปจั จุบนั ทนั กาล

ผปู้ ฏบิ ตั พิ ระพทุ ธศาสนาแท้ จะแอบเอาแตค่ วามจำ� ไดห้ มายรทู้ ไี่ ดเ้ คยทอ่ งบน่ จำ� มา
เปน็ เครอ่ื งบรสิ ทุ ธขิ์ องตนโดยฝา่ ยเดยี ว แลว้ เทยี่ วกวาดตอ้ นใหค้ นเลอ่ื มใสเปน็ นายก
โฆษกเพอื่ ลาภและอามสิ เปน็ เจา้ หวั ใจแลว้ กใ็ บลานเปลา่ อยดู่ ๆี กนั นนั้ เอง แตก่ ย็ งั ดอี ยู่

52

เพราะดีกว่าจ�ำไมไ่ ด้ ผเู้ ขยี นนอ้ มมาเตอื นตนเพราะตนยงั ไมด่ พี อ เพราะการอยากดี
ยังมีอยู่ เพราะยงั ไมอ่ ่มิ มีความอยากดีออกหน้าอยู่ เพราะยงั ตอ้ งการเดนิ ทางไปหา
เมอื งอยคู่ อื เมอื งพอ ถา้ จะเดนิ ทางไปหาเมอื งพอภายนอกดว้ ยฝเี ทา้ หรอื ยนตย์ านพาหนะ
แลว้ กีก่ ปั กีก่ ลั ป์ ล้านๆ โกฏิๆ กไ็ ม่มวี นั เดือนปหี รือขณะจะถงึ ได้ เพราะเมอื งพอหรอื
เมอื งไม่พอมนั ต้ังอยู่ท่ีเมอื งใจแห่งเดยี ว เมอื งนอกคอื เมอื งกิเลส เมืองในคือเมืองใจ
แตเ่ มอื งนอกคอื เมอื งกเิ ลสชอบไปเกย ไปพาด ไปตงั้ เมอื งอยรู่ อบๆ เมอื งใจ เมอื งสนมิ
หรือไม่สนมิ ก็ต้ังอยทู่ ีเ่ มืองเหลก็ ถา้ มเี หล็กก็ต้องมสี นมิ ถา้ ไมม่ สี นมิ กไ็ มม่ เี หล็ก แต่
เหลก็ ดไี มค่ อ่ ยมีสนิม แต่เหลก็ ดีแทไ้ ม่มีสนมิ เลย ใจกโ็ ดยนยั เดียวกันนัน้ แลนา

แตใ่ จทมี่ ผี ยู้ ดึ ถอื เอาเปน็ เจา้ ของหวงแหนอยู่ จะเปน็ ของไมม่ โี ทษยอ่ มไมม่ ใี นโลก
อดตี โลกอนาคต และโลกปจั จบุ นั เมอ่ื ใจไมม่ ผี ยู้ ดึ ถอื เอาเปน็ เจา้ ของแลว้ ใจกย็ อ่ มเปน็
โสดโดดเดย่ี ว ยอ่ มไมม่ โี ทษใดๆ และจะบญั ญตั อิ ดตี อนาคต ปจั จบุ นั ใดๆ กไ็ มม่ โี ทษ
ไมม่ พี ิษอนั ใดแลนจิ จงั ย่ังยืน

53

อาลัยถ้�ำพระเวส

ครนั้ พกั อยถู่ ำ้� พระเวสคนเดยี วเปลยี่ วกายาเปน็ เวลาลว่ งมายส่ี บิ สองวนั แลว้ กห็ วน
ระลกึ ดว้ ยธรรมสงั เวชวา่ “เอะ๊ เรานจ้ี วนแจเวลาแลว้ เราตง้ั ใจจะไปหาหลวงปมู่ นั่ เพอื่
มอบกายถวายชวี ติ ผกู ขาด เราคา้ งทน่ี น้ั ทนี่ มี้ าเปน็ เวลานาน ชวี ติ สงั ขารเปน็ ของไมเ่ ทยี่ ง
บางทเี ราส้นิ ลมปราณกอ่ นท่าน บางทีองคท์ า่ นสิ้นลมปราณกอ่ นเรา”

เมอ่ื คดิ ดงั นแ้ี ลว้ มองดถู ำ้� และบรเิ วณทพ่ี กั ชำ� เลอื งไปมานำ�้ ตาไหลลงมาอาบแกม้
ควา้ เอาผา้ อาบนำ�้ เชด็ เพราะยงั อาลยั ในถำ้� อยู่ แลว้ กบ็ รรเทาไดด้ ว้ ยพลกิ ใจถงึ  นานาภาโว
วนิ าภาโว จะไดพ้ ลดั พรากจากไปตามธรรมชาตแิ หง่ สงั ขาร และนกึ ในใจตอ่ ไปวา่ “เทวดา
ดา้ วภผู ารกุ ขมาส จะไดย้ าตราลาจากพวกเจา้ ไปหนา้ ดว่ นหาย จะไปหาพระอาจารยม์ นั่
ขนั อาสาขออยู่ เพอ่ื จะไดร้ ธู้ รรมพระพทุ ธเจา้ ปฏบิ ตั เิ ขา้ สนู่ พิ พาน ขอใหพ้ ากนั อยสู่ วสั ดี
พรอ้ มในพทุ ธ ธรรม สงฆ์ อยู่ทกุ เม่ือ ไผไปถึงเร็วหรอื ชา้ ก็มงุ่ หน้าตอ่ นิพพานนั้นแล”

แลว้ กไ็ ปบณิ ฑบาต ฉนั เสรจ็ บอกญาตโิ ยมวา่ “พรงุ่ นถี้ า้ ไมม่ อี ปุ สรรคใด อาตมา
จะไดล้ งไปบณิ ฑบาตใหถ้ งึ บา้ น ไมต่ อ้ งมาลดั ทถี่ ำ้� ไทรดอก เพราะจะไดล้ าลอ่ งชายเขา
ภพู านไปหาพระอาจารยม์ น่ั ทวี่ ดั ปา่ บา้ นหนองผอื อำ� เภอพรรณา จงั หวดั สกลนคร เพราะ
เวลาจวนแจมากแล้วโยมเอ๋ย”

ครั้นต่ืนเช้าวันใหม่ก็ลงไปถึงบ้านแก้ง เขามารวมใส่บาตรในวัดป่าบ้านแก้ง
เป็นวัดร้างไม่มีพระ ฉันเสร็จก็ลาเดินทาง เขาไปส่งพอจะไม่หลงแล้วก็ให้เขากลับ

54

เดินคนเดยี วไม่เกยี่ วกบั เพอ่ื น ลอ่ งชายเขาตามทิศตะวนั ตก คำ่� บา้ นคอ้ พอดี ตื่นเชา้
บณิ ฑบาตฉันเสรจ็ เดนิ ทางตอ่ ค�ำ่ วัดปา่ สุทธาวาสพอดี พักอยู่ทน่ี นั้ ๓ คนื สมัยน้นั
พระอาจารย์กู่อยู่ที่นั้น ไปกราบองค์ท่าน องค์ท่านถามข่าวคราวรู้จักความหมาย
ทกุ ประการแลว้ องคท์ า่ นใหอ้ บุ ายวา่ “ใครจะไปหาองคท์ า่ นพระอาจารยม์ น่ั ตอ้ งยอมตวั
เป็นคนโง่ให้องค์ท่านเข่นจึงจะอยู่ได้ แม้ผมบางครั้งองค์ท่านดุด่าเหมือนเณรน้อย”
แลว้ องคท์ ่านย้อนถามคืนมาวา่  “คณุ มาพกั ขณะนี้ไดอ้ บุ ายอะไรบ้าง”

กราบเรยี นวา่ “ได้ คือการไปมอบกายถวายตัวเพอ่ื อย่กู บั พระอาจารยม์ ่นั อย่า
ส�ำคัญตัวว่าฉลาด ไมเ่ หมาะสมส่วนใดยอมให้องค์ท่านว่ากล่าวไดท้ ุกเมื่อ”

“เออ ดหี ละ ฟงั เทศนอ์ อกนะ ผมขออนโุ มทนาดว้ ย จงไปโดยเปน็ สขุ เถดิ แตข่ อ
ให้พกั ถ�ำ้ ผาแด่นกอ่ นสักคืนสองคืน เพราะได้มาใกล้แลว้ จะเสียเท่ยี ว จากน้ไี ปถึงถ�้ำ
ประมาณสิบสีก่ ิโลเมตรกวา่ ๆ”

ไดเ้ วลาสามคนื แลว้ ฉนั เสรจ็ กก็ ราบลาองคท์ า่ นไป ผา่ นบา้ นดงมะไฟถงึ บา้ นนากบั แก้
แล้วขน้ึ ภูถึงถ�้ำผาแด่นประมาณบ่าย ๔ โมงเย็น แตม่ หี ลวงพอ่ ศรกี ับเณรองค์หน่งึ
ประจำ� อยนู่ น้ั และทพี่ กั ถำ�้ นนั้ กพ็ อดสี ององคเ์ ทา่ นน้ั แตก่ ไ็ มไ่ ปเบยี ดเสยี ดทา่ น ไปหา
ที่พักเอง ไกลทา่ นตา่ งหาก รุกขมูลอย่รู ่มไม้ จิตใจก็สงบเยอื กเยน็ ไมไ่ ด้ร้องเรียกหา
ความกลวั มาเปน็ เจา้ หวั ใจพอทจ่ี ะเปน็ อปุ สรรคของภาวนา นกึ ในใจวา่ ถา้ เรามโี อกาส
มาพกั ขา้ งหนา้ เราจะมาพกั องคเ์ ดยี ว เพราะจติ ใจเราดดู ดม่ื สถานท่ี เพราะเปน็ ตน้ ไมส้ งู
รม่ รน่ื อากาศเยอื กเยน็ ดี หลงั พลาญหนิ ทอ่ี อกมารบั อากาศเปน็ บางครง้ั กโ็ ปรง่ ดี มเี นอ้ื ท่ี
ราบเรียบบ้าง

ถำ้� คำ� บงเปน็ ถำ้� มดื แตม่ นี ำ้� ไหลรนิ อยจู่ ากหนิ แตก สงู ประมาณสองเมตร เปน็ หอ้ งหนิ
สรงนำ�้ ในตวั กไ็ มไ่ กลจากทพ่ี กั ประมาณ ๓ เสน้ กร็ ไู้ ดช้ ดั วา่ สถานทน่ี ตี้ อ้ งเปน็ สถานท่ี
พักวิเวกเพียรธรรมของผู้หวังพ้นทุกข์ในสงสารโดยแท้ ไม่เป็นสถานท่ีของผู้มุ่งหวัง
ปัจจยั ส่อี ามสิ วตั ถนุ ิยมใดๆ ทั้งสิ้น แต่สถานทภ่ี ายในคอื สถานท่จี ิตใจอนั เปน็ มรดก
ดง้ั เดมิ นนั้ รดู้ อี ยขู่ าดตวั แลว้ จะไปไหนมาไหนกย็ กไปได้ เพราะเปน็ มรดกเบา ไมไ่ ดห้ าบ

55

ไมไ่ ด้ห้วิ ไมไ่ ดก้ ลวั ว่าโจรจะปลน้ เอาลกั เอา ไมก่ ลวั ปลวกจะกดั ไฟจะไหม้ แต.่ ..แต่
ตรงกนั ขา้ ม ถา้ ทำ� ใหห้ นกั กห็ นกั ได้ หนกั จนฆา่ กายแตกคอื ผกู คอตนตายกม็ ี เพราะตน
เปน็ ฝา่ ยสจั จะจรงิ ตามสมมติ จะคดั คา้ นเปน็ มะพรา้ วตาเดยี ว เปน็ กระตา่ ยยนื ขาเดยี ว
กไ็ มไ่ ด้ เพราะจะเปน็ ผไู้ มร่ จู้ กั สมมตไิ ป เมือ่ ไมร่ ้จู กั สมมติ จะรจู้ ักวิมตุ ติอยา่ งไรได้
เม่ือไมร่ ้จู กั รอ้ น จะร้จู กั เย็นไดอ้ ย่างไร เมือ่ ไม่รูจ้ ักได้ จะร้จู กั เสียอยา่ งไรได้ เมอื่ ไม่
รจู้ กั ถกู จะรจู้ กั ผดิ ไดอ้ ยา่ งไร เมอ่ื ไมร่ จู้ กั บาป จะรจู้ กั บญุ อยา่ งไรได้ เมอื่ ไมร่ จู้ กั ขอ้ ปฏบิ ตั ิ
จะปฏบิ ตั อิ ยา่ งไรได้ เมอ่ื ไมร่ จู้ กั ขอ้ เวน้ จะเวน้ อยา่ งไรได้ จะพรรณนาขอ้ นไี้ ปมากมาย
กม็ ีความหมายอันเดียวกัน

56

ความเหน็ เปน็ ยาเสพติด

ธรรมดาปถุ ชุ นคนหนายอ่ มเหน็ ผดิ เปน็ ชอบเปน็ นายหนา้ ของเจตนา ขนั ธสนั ดาน
เป็นยาเสพติดตราบใด เห็นโทษด้วยตนเองเป็นตอนๆ ไปจึงจะกลับได้ตราบนั้น
ตรงกนั ขา้ ม ธรรมดานกั ปราชญ์ย่อมเหน็ ชอบเปน็ ชอบไปเป็นตอนๆ คูณทวี เพราะ
ความเหน็ ชอบเปน็ นายหนา้ ของเจตนา เปน็ ยาเสพตดิ ไปในทางชอบ ไมล่ ำ� บาก แตข่ อ
ยกเวน้ พระอรหนั ต์ ไมค่ วรเอาองคท์ า่ นมาปนเปกบั ยาเสพตดิ ใดๆ เลย จะกลายเปน็ การ
กลา่ วตไู่ มร่ ตู้ วั เดยี๋ วกจ็ ะถกู กลา่ วตวู่ า่ เปน็ ยาเสพตดิ บณิ ฑบาต ฉนั ดม่ื พดู คดิ เทศน์
นงั่ นอน ยนื เดนิ สงบ รโู้ ตต้ อบอเุ บกขาสารพดั ธรรมดาปถุ ชุ นคนหนา (เวน้ พระโสดาบนั
เสยี เป็นตน้ ขึน้ ไป) ยอ่ มกล่าวตู่ พุทธ ธรรม สงฆ์ อยู่ในทางตรงๆ และทางอ้อม
ตดิ ขนั ธสนั ดานอยทู่ ง้ั กลางวนั และกลางคนื แบบรตู้ วั บา้ งไมร่ ตู้ วั บา้ ง ไมร่ ตู้ วั ทงั้ หมดเลย
ก็วา่ ไดไ้ ม่ผดิ

เช่น การฆา่ สตั วต์ ดั ชีวติ เขากต็ อบพทุ ธศาสนาวา่ “ฆา่ ตวั เลก็ ๆ มนั บาป เพราะ
กนิ ไมอ่ ิม่ ฆา่ ตัวโตๆ มันจงึ เป็นบุญเพราะบญุ ท้อง สุราเมรยะระยะนี้ กนิ เป็นระยะๆ
มันไมบ่ าปหรอก”

“อบายมุขทุกประเภทมันเป็นเหตุไม่ให้ฉิบหายอยู่ซึ่งหน้าซ่ึงตาดอก มันพอได้
แกแ้ คน้ อยู่นะ มึงว่ายงั ไง กกู ็ว่าอย่างนั้นแหละ”

57

แลว้ กเ็ ทย่ี วเตรไ่ ปยงุ่ เหยงิ กบั พระ พระบางกลมุ่ บางบคุ คล บวชพน้ ฆราวาสแลว้
เพอื่ พน้ ทกุ ขใ์ นสงสาร คำ� สง่ั และคำ� สอนของทา่ นหนกั ไปในศลี ธรรมแท้ เมอ่ื ทา่ นเทศน์
คำ� ใด วรรคใด ตอนใด กไ็ ปผกู เอาเลขๆ ผาๆ เสยี เวลาทงั้ ทา่ นและผเู้ ขา้ ไปหา ทง้ั สอง
ฝ่ายไร้ประโยชน์ กับทั้งไม่มีสง่าราศีแก่ท่าน และส�ำนักของท่าน และผู้ไปหาด้วย
เหลา่ นแ้ี หละเรยี กวา่ กลา่ วตพู่ ระพทุ ธศาสนา พรอ้ มทง้ั เหยยี บยำ�่ ทำ� ลายพระพทุ ธศาสนา
โดยไมร่ ตู้ วั และถอื เป็นของสนุกอีก มนั เปน็ ปฏิปทาทกุ ข์ล้วนๆ แลว้ ไมม่ ีสุขมาเจอื ปน
พอทจี่ ะหลงเลย แตพ่ ระบางกลมุ่ บางจำ� พวกทบี่ วชเพอ่ื ปจั จยั ส่ี วตั ถนุ ยิ มเปน็ เจา้ หวั ใจ
กพ็ ลอยไปเปน็ พรรคดว้ ย พดู นอ้ ยไมพ่ อคาย พดู หลายตายโหง แผน่ ดนิ ทกุ หยอ่ มหญา้
แทนทจี่ ะเปน็ สถานทพี่ กั ภายนอกเพอ่ื บำ� เพญ็ พฒั นาสรา้ งคณุ งามความดเี พอื่ ใหพ้ น้ จาก
ความทกุ ขด์ า้ นจติ ใจ ใหส้ งู สง่ จากระดบั ทล่ี มุ่ หลงอยมู่ าเปน็ เวลาชา้ นาน กลายเปน็ หลมุ
ถา่ นเพลงิ พรอ้ มทงั้ ทงิ้ ฟนื ใสไ่ มห่ ยดุ ยงั้ ได้ ฟนื กเ็ ปน็ ฟนื ทพิ ย์ จติ ใจทหี่ า่ งเหนิ ออกจาก
ศีลธรรม เรยี กว่าพัฒนาฟนื ทพิ ย์เผาโลกโดยไม่รูต้ วั แตล่ ะรายแลว้

58

ไตรสกิ ขา

ไฟฟนื ทพิ ยเ์ ผากเิ ลสนน้ั จะเอามาจากไหนเลา่ พระบรมศาสนาและพระอรยิ สาวก
พระอรยิ สาวกิ าของพระองคท์ รงหาไวแ้ ลว้ จะเผาจะสมุ อยทู่ ง้ั หมดทว่ั ทงั้ ไตรโลกากไ็ ม่
หมดฟนื เปน็ ไฟกจ็ ะเผาโดยนยั เดยี วกนั คอื ศลี สมาธิ ปญั ญา ทชี่ ลี้ งสหู่ วั ใจทกุ ๆ รปู
ทกุ ๆ นาม อริยธมั เม ฐิโต นโร (อรยิ ธรรมต้งั อยู่ท่ีนรชน) ศีล สมาธิ ปัญญา ทาง
พระพทุ ธศาสนาน้เี อง จะวา่ เป็นกองดับเพลิงโลกกถ็ ูก จะวา่ เปน็ ยาโอสถกใ็ ช่ จะว่า
เป็นไฟเป็นฟืนเผากิเลสก็ถูก จะว่าเป็นแว่นส่องตาส่องใจไปสู่ทางร่มเย็นก็ได้ไม่ผิด
จะว่าศีลมรรค สมาธิมรรค ปญั ญามรรค ศีลผล สมาธผิ ล ปญั ญาผล ก็ไดท้ ้ังน้ัน
จะวา่ จติ มรรค จติ ผล กไ็ ดท้ งั้ นนั้ ใชส้ ำ� นวนโวหารหลายอนั แตม่ คี วามหมายเดยี วกนั
เหมือนแกงหม้อใหญ่ แต่เม่ือลงมือฉันแล้วก็มีความหมายว่าอ่ิมอยู่ที่ท้องขณะเมื่อ
ฉนั พอ ขนึ้ อยกู่ บั ภาพพจนข์ องจติ ทมี่ สี ตปิ ญั ญาจะรเู้ ทา่ ทนั เทยี มถงึ ศลี สมาธิ ปญั ญาน้ี
ปรารภเป็น ตกิ ะ หมวด ๓ ถ้าจะขยายเป็นมูลกระจายออกไป ก็ครบแปดหมื่นสพี่ นั
พระธรรมขนั ธ์ ถา้ จะยน่ ลงสน้ั กเ็ อกจติ เอกธรรมในปจั จบุ นั ถา้ จะยน่ ลง ๒ กก็ ายกบั ใจ
กว็ า่ ธรรมกบั วนิ ยั กว็ า่ รปู ขนั ธน์ ามขนั ธก์ ว็ า่ จะวา่ ไปนอ้ ยไปมากกอ็ อกจากผปู้ จั จบุ นั นี้
จกั นบั ไปกก่ี องกลี่ า้ นๆ โกฏๆิ อสงไขย กอ็ อกไปจากหนงึ่ ในปจั จบุ นั จะตามอดตี กพ็ งุ่
ออกไปจากปจั จบุ นั จะคาดหมายหรอื ทำ� นายทายทกั ในอนาคตกพ็ งุ่ ออกไปจากปจั จบุ นั
จะจรงิ เพยี งไหนหรอื ไมจ่ รงิ เพยี งไหน ขนึ้ อยกู่ บั ปจั จบุ นั จะรอบคอบ ไมเ่ ปน็ หนา้ ทจ่ี ะไป
จับผิดจับถูกกับอดีตอนาคตในทางธรรมฝ่ายปรมัตถ์อันลึกซึ้ง ผู้ไม่รู้จักรสชาติของ

59

ปจั จบุ นั จติ ปจั จบุ นั ธรรมแลว้ ยอ่ มหนกั ใจในการปฏบิ ตั ธิ รรมในพระพทุ ธศาสนา และ
กไ็ มร่ จู้ กั การขยายออก และกไ็ มร่ จู้ กั ยน่ เขา้ ผดิ หลกั ของสงั คโห คอื ยน่ เขา้ มา ผดิ หลกั
ของอสงั คโห ทไี่ มส่ งเคราะหย์ น่ หรอื ขยายออก เมอื่ รจู้ กั แลว้ จะขยายหรอื ไมข่ ยายกไ็ ม่
สงสัยในโวหารนอ้ ยและมาก

ย้อนคืนมากล่าวเร่ืองลาออกจากภูผาแด่น เดินทางต่อไปพักอยู่หน่ึงคืนแล้ว
บิณฑบาต ฉนั เสรจ็ แล้วเวลาประมาณบา่ ย ๒ กล็ า เดินทางลดั ไปค่�ำบ้านนานกเคา้
พอดีวันนไ้ี ด้พักนอนกลางทงุ่ ทางทิศตะวนั ออกบา้ นเขา แตอ่ ากาศก็มีหนาวซ�้ำท้ายฤดู
อยบู่ า้ ง ปผู า้ นอนลงบนแผน่ ดนิ โตง้ ๆ ไมม่ ใี บไมร้ อง ตองฟางกห็ า่ งลกั ลนั่ เพราะโคกระบอื
กดั กนิ หมด มงุ้ กไ็ มไ่ ดก้ าง กางแตก่ ลด แลว้ กว็ างกลดตะแคงลงใหเ้ ปน็ เงอ่ื มแลว้ ผนิ หวั ใส่
สว่ นกลางตวั และขากไ็ มห่ มุ้ นอนกำ� หนดลมหายใจออกเขา้ จติ ใจและสตอิ ยกู่ บั ลมอนั มา
ถกู ตอ้ งแบบเบาๆ ไมฟ่ งุ้ ซา่ นไปทางอน่ื เลย ตาใสแจว๋ ไมง่ ว่ งไมเ่ หงา คลา้ ยกบั วา่ ไมห่ ลบั
เพราะไมป่ รากฏวา่ ฝนั อะไร กายใจเบามาก แตผ่ า้ จวี รทหี่ ม่ เฉวยี งบา่ นน้ั ดา้ นกลางตวั
ลงไปถึงแข้งเปียกด้วยหมอกหมด ส่วนฝา่ เท้าไม่ได้เอาผ้าคลมุ เพราะเกรงจะสกปรก
เพราะเทา้ ไมไ่ ด้ล้าง

ตื่นเช้าได้เวลาเข้าไปบิณฑบาตบ้านนานกเค้า ออกมานอกริมบ้านเขาฉันเสร็จ
เรยี บรอ้ ยแลว้ ลาเขาเดนิ ทางตามชายเขา ตรงไปทศิ ตะวนั ตก ขา้ มหนทางรถยนตเ์ สน้
จังหวดั สกลนคร ผา่ นไปกาฬสนิ ธ์ุ สมยั นน้ั รถยนต์ยังไม่ได้แล่นไปกาฬสนิ ธ์ุ เพราะ
ทางยงั ไม่เสร็จ แลว้ ผ่านบ้านโพนงาม ถงึ บ้านพระค�ำภู ค�ำ่ มดื พอดี แลว้ พักวัดรา้ ง
เช้าบิณฑบาตฉันเสร็จ เดินทางต่อผ่านบ้านอูนดง ถึงวัดป่าบ้านหนองผือประมาณ
เทีย่ งวนั จิตใจก็เบาขน้ึ มากนกั

60

มอบกายถวายชีวติ ต่อพระอาจารย์ม่นั

ขณะนนั้ องคท์ า่ นกบั คณะสงฆก์ ำ� ลงั ทำ� ผา้ รองกน้ บาตร องคท์ า่ นพระอาจารยก์ ร็ บี
หม่ ผา้ เฉวยี งบา่ นง่ั เรยี บอยู่ วางบรขิ ารไวท้ ค่ี วรแลว้ กก็ ราบองคท์ า่ น องคท์ า่ นกรณุ าถาม
วา่ “มาจากไหน” กราบเรยี นวา่ “มาจากถำ้� พระเวส” ถามวา่ “ภาวนาเปน็ อยา่ งไร” กราบเรยี น
วา่ “ยังไม่เปน็ อะไร คงเปน็ เพยี งว่าศรัทธาเทา่ นน้ั ” แท้จริงอยากจะกราบเรยี นเรอื่ ง
เสียงตูมลงจนภูเขาทั้งลูกกระเด็นนั้นอยู่ แต่ไปใหม่ก็เก็บไว้เสียก่อน เพราะมีพระ
จอ้ งคอยฟงั ค�ำเรยี นถวายอยู่มาก เพราะยังไมค่ ุ้นไม่เชอื่ งกบั ทา่ นองค์ใด คลา้ ยกบั ว่า
อวดดเี กินไป พลิกจติ ต้ังใจดๆี แลว้ ก็หมอบลงจรดพน้ื กระดานศาลาไม่เงยหนา้ ขนึ้
กลา่ ววา่ “ขอมอบกายถวายชวี ติ ตอ่ พระอาจารย์ ผกู ขาดทกุ ลมปราณ ตลอดทง้ั คณะสงฆ์
ในทน่ี ที้ กุ ๆ องคด์ ว้ ย ขา้ นอ้ ยวา่ จะมาแตป่ กี ลายนี้ แตท่ า่ นเจา้ คณุ เทพกวบี อกวา่ ใหไ้ ป
หดั ภาวนากับหลวงพ่อบญุ มี วดั ป่าหนองนำ้� เคม็ เสยี ก่อนในปีนี”้

องคท์ า่ นไดฟ้ งั แลว้ กบ็ อกพระเณรเอาบรขิ ารไปทก่ี ฏุ ทิ วี่ า่ ง กราบแลว้ กต็ ามบรขิ าร
ไปทพี่ กั ขณะนนั้ เปน็ เดอื นเมษายนขา้ งขน้ึ แตล่ มื วนั ท่ี เพราะไมไ่ ดด้ ปู ฏทิ นิ เปน็ พ.ศ.
๒๔๘๙ ขณะนน้ั อาจารยม์ หาบวั กอ็ ยนู่ น้ั กอ่ นขา้ พเจา้ แลว้ พระอาจารยว์ นั กไ็ ปกอ่ นเดอื น
แตเ่ ปน็ พ.ศ. เดยี วกนั อาจารยท์ องคำ� กไ็ ปอยกู่ อ่ นพระอาจารยว์ นั แตเ่ ปน็ พ.ศ. เดยี วกนั อกี
เมอ่ื คดิ คืนหลงั แล้วเปน็ ธรรมสงั เวชถงึ ใจไมจ่ ดื จาง

เมอ่ื ลว่ งถงึ ๕ วนั แลว้ กเ็ ขา้ ไปกราบเทา้ ขอนสิ ยั องคท์ า่ นกไ็ ดก้ รณุ ารบั พระอาจารย์
มหาบวั ไดโ้ อกาสลบั หลงั หลวงปมู่ นั่ แลว้ กก็ รณุ าเตอื นวา่ “เอาใหด้ นี ะ เมอื่ คณุ ไดม้ อบกาย

61

ถวายตวั กบั องคท์ า่ นแบบแจบจมอยา่ งนแี้ ลว้ ตอ้ งเขน่ หนกั นะ เพราะองคท์ า่ นมคี วาม
หมายวา่ จะจรงิ เหมอื นทมี่ อบกายถวายตวั หรอื ไม่ หรอื เปน็ เพยี งมายาวา่ เปลา่ ๆ แลว้ จะ
แสดงการสขู้ อ้ ตอ่ ครเู หลา่ นเ้ี ปน็ ตน้ เพราะธรรมดาเหลก็ เมอื่ เอามาใหช้ า่ งตี ชา่ งกต็ อ้ งตี
พอจะเป็นมดี เป็นพรา้ กต็ ้องให้รูจ้ กั ถา้ เป็นเหล็กก้นเตาก็ใช้ไม่ได้ คนื ให้เจ้าของเดิม
ถา้ เปน็ เหลก็ แขง็ เผาไฟแดงๆ แลว้ กต็ ลี งไปอยา่ งหนกั นะทา่ น แตก่ ารตคี อ่ ย ตแี รง ไมเ่ ปน็
หน้าท่ีของเหล็กจะไปผูกขาดตั้งกฎไว้ผูกมัดช่างผู้จะตีนะท่าน ส่ิงเหล่านี้ท่านต้องรู้
ลว่ งหนา้ ไวน้ ะ ผมนกึ สงสารทา่ น เพราะเปน็ คนชาวอดุ รดว้ ยกนั แมต้ วั ของผม ทา่ นกเ็ ขน่
มามากแลว้ ดว้ ยอบุ ายตา่ งๆ ธรรมดาพอ่ แมถ่ งึ จะเขน่ ลกู ๆ เตม็ ภมู สิ กั เพยี งไรดว้ ยอบุ าย
ตา่ งๆ นานากด็ ี ยงั มเี มตตาอยู่เต็มภูมแิ ละถอื ว่าเป็นลูกๆ อยูเ่ ต็มภมู ินั้นเอง”

ในขณะทพี่ ระอาจารยม์ หาเทศนใ์ หอ้ บุ ายอยนู่ นั้ ขา้ พเจา้ ยกมอื ประนมฟงั นงั่ นงิ่
พจิ ารณาตามกระแสทเี่ ทศน์ พอเสรจ็ องคท์ า่ นกก็ ลบั ทพ่ี กั ของทา่ น เมอ่ื พจิ ารณาแลว้
องคท์ ่านบอกขุมทรพั ย์เอาเพชรเอาพลอยไวใ้ หเ้ ราเป็นทนุ องค์ท่านสมภมู ิเป็นมือขวา
ของหลวงปมู่ น่ั ในยคุ บา้ นหนองผอื แทๆ้ ครบู าอาจารยช์ ดุ ใหญอ่ งคอ์ น่ื ๆ มไิ ดเ้ ปน็ มอื ขวา
ดอกหรอื เปน็ อยเู่ ตม็ ภมู เิ หมอื นกนั แตว่ า่ องคท์ า่ นไปเปน็ หวั หนา้ อยอู่ าวาสอน่ื ๆ นห้ี มาย
เฉพาะในวงชุดยุควัดป่าหนองผือเท่าน้ัน มิได้หมายว่าจะลบหลู่ดูหมิ่นชุดก่อนเก่า
ไมเ่ ลยนา

เมอื่ กลา่ วถงึ ยคุ บา้ นหนองผอื ทขี่ า้ พเจา้ ไปมอบกายถวายชวี ติ อยดู่ ว้ ย กจ็ ำ� ไดก้ ลา่ ว
ปฏิปทาของพระอาจารย์ใหญ่มั่นและพระอาจารย์มหาบัวไปในตัว เพราะท้องเรื่อง
สมยั นน้ั สมั พนั ธก์ นั เหมอื นเดอื นดาวในทอ้ งฟา้ เพราะเปน็ ประวตั ขิ องตนทเ่ี หน็ ดว้ ยตา
พจิ ารณาดว้ ยใจ ไดป้ ฏบิ ตั ติ ามองคท์ า่ นตามสตปิ ญั ญาของตน แตจ่ ะเปน็ เหมอื นกาจบั
ภเู ขาทองหรอื กบเฝา้ ดอกบวั กเ็ ปน็ หนา้ ทขี่ องตนเองจะรตู้ วั เทา่ นน้ั และตอ้ งการเปน็ ศษิ ย์
ท่มี คี รูนอก ครใู น ครจู ติ ครูใจ ครปู รยิ ัติ ปฏิบัติ ปฏิเวธ มรรคผลนิพพาน เพราะ
ไมต่ อ้ งการครอู ตั โนมตั ิ บญั ญตั เิ อาเอง คนเราถา้ ขาดการฟงั การตรกึ ตรองใหร้ จู้ กั สง่ิ ทดี่ ี
หรอื ชวั่ โดยอบุ ายทชี่ อบแลว้ กจ็ ะเปน็ ไปไดย้ าก จะเปน็ เหลก็ ดสี กั เพยี งไรกต็ าม กต็ อ้ งได้
รับเขน่ รับฝน รับชุบ ลับคม จากหินก่อนจึงจะใช้ได้บ้าง มฉิ ะนน้ั แล้วไมส่ มบรู ณ์

62

บางทา่ นตนไมท่ นั ไดด้ พี อ กอ็ ยากจะใหค้ รบู าอาจารยย์ กยอทา่ เดยี วตลอดไป เรยี กงา่ ยๆ
วา่ บา้ ยอ กห็ าไดง้ า่ ย มอี ยมู่ ากหลายแตข่ ายไมอ่ อก ครบู าอาจารยด์ ตี อนใด ลกู ศษิ ยท์ ำ� ดี
ยอ่ มสง่ เสรมิ ตอนไหนทำ� ชว่ั ยอ่ มกดี กนั การกดี กนั ถกู กาลหรอื ไมถ่ กู กาล คอ่ ยหรอื แรง
แลว้ แตก่ รณี ไมเ่ ปน็ หนา้ ทขี่ องลกู ศษิ ยจ์ ะไปตง้ั กฎเกณฑผ์ กู มดั อาจารยไ์ ว้ ไมเ่ ปน็ หนา้ ท่ี
ของเหลก็ จะไปผกู มดั ชา่ งตไี วว้ า่ เมอื่ มผี มู้ าลอ้ มเตาอยมู่ าก อยา่ เผาขา้ นอ้ ยใหแ้ ดงมาก
และอย่าตีข้านอ้ ยให้แรงมากเน้อ มันจะเสยี มรรยาท ไม่เปน็ หนา้ ที่ของเหล็กจะมาต้งั
กฎเกณฑ์ได้ ชา่ งจะตีให้แขกเหน็ ความสามารถของชา่ งตีเหลก็ อีกซ้ำ� กไ็ ดเ้ ปน็ บางราย

เขาหกั รถเขา้ ทาง กห็ กั เวลากำ� ลงั เลย้ี วออกทาง ถา้ ไมอ่ ยา่ งนนั้ แลว้ กไ็ มท่ นั กบั เวลา
จติ ใจภายในกเ็ หมอื นกนั ขณะไหนพลกิ ไปทางกามวติ ก ตรกึ ไปทางกามกด็  ี พยาบาทวติ ก
ตรึกไปทางพยาบาท วิหิงสาวิตก ตรึกไปทางเบียดเบียน ต้องพลิกคืนสู่สภาพเดิม
มฉิ ะน้นั จะเย็นเกินไปจนบดู ฉนั ไม่ได้ เสยี ท้องปวดท้องต่างๆ

63

อาจริยวตั ร

กล่าวต่อไปในวาระที่อยู่ในยุคหนองผือ ข้อวัตรส่วนตัวขององค์ท่านท่ีท่านทำ�
อะไรบา้ งเหลา่ นเ้ี ปน็ ตน้ และสอนลกู ศษิ ยข์ นาดใด สอนญาตโิ ยมขนาดใด จะไดก้ ลา่ ว
ปะปนกนั ไป เพราะมิไดช้ �ำนาญในการเขียนและการเรียง ดังไดก้ ล่าวมาแล้วในตอน
ตน้ ๆ น้นั

ขอ้ วตั รประจำ� ตวั องคท์ า่ น ตอนกลางคนื ตสี าม ลา้ งหนา้ บว้ นปากใสก่ ระโถนปากกวา้ ง
แบบเงยี บๆ หม่ ผา้ เฉวยี งบ่า ไหว้พระสวดมนตเ์ งียบๆ ในหอ้ งขององค์ทา่ น บางวนั ก็
สวดนานประมาณสามสบิ นาที ไดย้ นิ เสยี งอยบู่ า้ ง แตไ่ มร่ วู้ า่ สตู รใดแท้ เพราะเปน็ ขโมย
แอบฟังท้ังกลวั ด้วย

ครนั้ สวดมนตเ์ สรจ็ แลว้ กน็ ง่ั ภาวนา ตะเกยี งเลก็ ๆ จดุ ไวน้ อกมงุ้ กลด ภาวนาไป
จนสว่างเป็นวันใหมไ่ ดอ้ รุณ ลกู ศิษยท์ ่ไี ปรวมกนั คอยรบั เพ่อื เอาขอ้ วตั รเชา้ ในยามจะ
ออกจากหอ้ ง ไปคอยอยแู่ บบเงยี บๆ มไิ ดพ้ ดู กนั ซบุ ๆ ซบิ ๆ เลย พอองคท์ า่ นกระแอม
เสียงเบาๆ กเ็ ปิดประตูคอ่ ยๆ เม่ือองค์ทา่ นเดินออกมาที่ระเบยี ง ต่างกเ็ อาข้อวัตรของ
ใครของมนั ผเู้ อาบาตรกเ็ อาแต่บาตร ผู้เอาจวี ร ผู้นงุ่ ผ้าถวาย ผู้รัดประคตเอว ผรู้ บั
ผ้าเช็ดหน้าออกจากมือองค์ท่าน ผลัดผ้านุ่งแล้วย่ืนถวายคืน ผู้เอากระโถนไปล้าง
ผกู้ วาดกฏุ ิ ผกู้ วาดทางขา้ งลา่ งชายคา ระเบยี งจงกรม ผคู้ อยใสร่ องเทา้ สวมถวายใกล้
ที่ลงบันได ผเู้ อาไมเ้ ทา้ ไปรอไว้ที่ศาลาฉันเพ่ือจะรอถวายในเวลาเข้าบณิ ฑบาต ผู้เอา

64

ไฟถ่านอั้งโล่ไปวางไว้ท่ีทางจงกรมหัวท้ายแห่งละอัน แล้วคอยสังเกตการณ์อยู่ตาม
บรเิ วณแถบน้นั เพราะเมอ่ื องค์ท่านไปศาลา จะไดเ้ อาตามไปถวายที่ศาลาฉนั อันหน่งึ
เตาหน่งึ จะไดร้ ีบเกบ็ ไว้

องคท์ า่ นเดนิ จงกรมกอ่ นไปบณิ ฑบาต ไมข่ าด ไดเ้ วลากเ็ ดนิ ไปศาลา ไกลจากกฏุ ิ
องค์ท่านประมาณหน่ึงเส้น ผู้รักษาไฟอ้ังโล่ก็ยกไฟตามหลังขึ้นไปไว้ท่ีใกล้องค์ท่าน
นง่ั ฉนั เพราะธาตไุ ฟออ่ น มอี าการหนาว และจะไดเ้ อาผา้ อาบและผา้ คลมุ ตกั มาองั และผงึ่
เพื่อได้รับไออนุ่ เพมิ่ ขึ้น

ให้เข้าใจว่าลูกศิษย์ท่ีถือนิสัยมีอยู่กี่องค์ ก็ต้องมีข้อวัตรกับองค์ท่านทุกๆ รูป
ไมส่ บั สนกา้ วกา่ ยกนั ของใครของมนั ทงั้ ตรงตอ่ เวลาดว้ ย เปน็ ระเบยี บเรยี บรอ้ ย เงยี บ
สงดั ไมเ่ กรยี วกราว เวน้ ไวแ้ ตอ่ งคน์ นั้ ๆ ปว่ ย กม็ อบใหอ้ งคอ์ น่ื ชว่ั คราว เมอื่ หายปว่ ยแลว้
กเ็ ข้าท�ำหน้าท่ีตามเคย

สว่ นงานส่วนรวม เช่น กวาดลานวัด ตกั น�้ำ รักษาโรงไฟ โรงฉนั ตา่ งๆ ตอ้ งเอา
ใจใสพ่ รอ้ มเพรยี งกนั ทงั้ นน้ั ไมต่ อ้ งมกี ารตรี ะฆงั นดั หมายใหเ้ ปน็ การบงั คบั รอ้ งเรยี กมา
เวลาของใครของมนั แลว้ แตจ่ ะสงั เกตไว้ ใครออ่ นแอเหลาะแหละ ตอ้ งถกู เขน่ ตอ่ หนา้
สงฆแ์ ละตอ่ หนา้ ญาตโิ ยมเสมอๆ องคท์ า่ นไมไ่ วห้ นา้ ใครเลย จะกลา่ วขา้ งหนา้ ปะปนกนั
ไปดอก

65

การซ้อนผ้าบณิ ฑบาต

จะกลา่ วการเตรยี มไปบณิ ฑบาต เมอื่ องคท์ า่ นเดนิ ไปถงึ บนั ไดศาลา กม็ ผี หู้ นงึ่ คอย
รบั ถอดรองเทา้ เอาเกบ็ ไวท้ คี่ วร ระวงั มใิ หน้ ำ�้ ถกู เพราะรองเทา้ หนงั องคห์ นงึ่ ถอื กระบวย
ลา้ งเทา้ ดว้ ยมอื ขวา มอื ซา้ ยถตู ามแขง้ และฝา่ เทา้ ทง้ั ใตฝ้ า่ เทา้ และหลงั เทา้ เทถเู ทถโู ดยเรว็
และไม่ให้กระทบกระเทือนด้วย และไม่แสดงมารยาทอันไม่ต้ังใจแลบออกมาให้
ปรากฏดว้ ย และมผี คู้ อยเชด็ เทา้ อกี ตอ้ งเชด็ เรว็ ๆ แตเ่ รว็ มสี ติ ไมใ่ หก้ ระเทอื นเกนิ ไป
ไม่ให้เบาเกินไป

องคท์ า่ นขนึ้ ไปถงึ ศาลาฉนั ไมไ่ ดน้ ง่ั ลงกราบ เพราะศาลาฉนั โตง้ ๆ ไมม่ พี ระพทุ ธรปู
(ศาลามีพระพุทธรูปลงอุโบสถต่างหาก) แล้วกซ็ อ้ นสงั ฆาฏถิ วายองค์ท่าน เวน้ ไว้แต่
ทา่ ทางฝนจะตก ขณะนต้ี อ้ งซอ้ นชว่ ยกนั สององค์ องคห์ นง่ึ มว้ นลกู บวบชว่ ยสองสามรอบ
แลว้ ปดิ รงั ดมุ คอถวาย องคห์ นงึ่ ปดิ รงั ดมุ ใตถ้ วาย การเขา้ บา้ นซอ้ นสงั ฆาฏกิ ลดั รงั ดมุ
ใตแ้ ละบนน้ี องค์ทา่ นถอื เคร่งมาก ตลอดถงึ การนุ่งสบงท่ีมขี ณั ฑเ์ ข้าไปธรุ ะบา้ น เชน่
บณิ ฑบาตและสวดมนต์ องคท์ า่ นกลา่ ววา่ “การหม่ ผา้ นงุ่ ผา้ พระลงั กาชอบเอาอนวุ าต
เขา้ ขา้ งในเพราะกนั ผนื เดมิ ไมใ่ หซ้ ยุ ผกุ อ่ นอนวุ าต จะเอาอนวุ าตเขา้ ขา้ งในหรอื ออกนอก
กไ็ มผ่ ดิ วนิ ยั จะผนิ เบอื้ งบนเบอื้ งลา่ งสลบั กนั ไปกไ็ มผ่ ดิ พระวนิ ยั เพราะทรี่ ะแขง้ จะได้
ทนหรือสึกหรอทันกัน”

องคท์ า่ นอธบิ ายอยา่ งนนั้ ผเู้ ขยี นไดฟ้ งั กบั ห ู เหน็ กบั ตา และชอบจำ� มา ถา้ ไมเ่ ขยี น
ใหล้ ะเอยี ดบา้ ง ยคุ วดั ปา่ บา้ นหนองผอื ของหลวงปมู่ น่ั กจ็ ะเลอื นราง ไมส่ มดลุ กบั ผเู้ ขยี น

66

ท่เี ปน็ กบไปเฝา้ ดอกบวั เปน็ กาไปจบั ภเู ขาทองสี่ปีเศษ เพราะยุควัดป่าบ้านหนองผอื
เปน็ ยคุ สดุ ทา้ ยแหง่ หลวงปมู่ น่ั และเกบ็ ลกู ศษิ ยก์ เ็ กบ็ ไวม้ ากกวา่ ยคุ ใดๆ ในสำ� นกั สง่ิ ใด
เปน็ ประโยชนแ์ กล่ กู ศษิ ย์ กท็ มุ่ เททอดสะพานใหไ้ มป่ ดิ บงั ไมว่ า่ แตเ่ ทา่ นี้ ผา้ สงั ฆาและ
จวี รขององคท์ า่ น ทา่ นใสร่ งั ดมุ ทงั้ ดมุ คอและดมุ ลา่ งทง้ั สองทาง วนั หนง่ึ หม่ ผนิ ทางหนง่ึ
ขนึ้ สลบั กนั เปน็ วนั ๆ ลกู ศษิ ยผ์ ไู้ ปซอ้ นไปหม่ ใหต้ อ้ งมสี ตจิ ำ� ไวจ้ งึ หม่ ถวายใหถ้ กู เปน็ วนั ๆ
จึงถกู กบั ธรรมประสงคข์ ององคท์ า่ น การจ�ำของกอ๊ กๆ แกก๊ ๆ ประสมประสานกันไว้
เปน็ ของประกอบปฏปิ ทาขององคท์ า่ นและลกู ศษิ ยด์ ว้ ยไวใ้ หส้ ำ� เหนยี กในปจั จบุ นั และ
อนาคตวา่ ลบเลอื นเปล่ียนแปลงมาตามยุคตามสมยั เพียงไรบ้างในข้อวัตร

ถา้ เขยี นขอ้ วตั รปฏบิ ตั พิ ระเถระฝา่ ยธดุ งคใ์ นอดตี กาลยคุ กรงุ เทพฯ กเ็ กรงวา่ จะ
กระเทอื นโลกปจั จบุ นั นแี้ ลว้ ผเู้ ขยี นกม็ ที อ่ี า้ งครงั้ พทุ ธกาลเปน็ ศาลพจิ ารณาวา่ เดด็ เดย่ี ว
ประเปรยี วเพยี งไร ม ี ภกิ ขเว ภกิ ขเว ออกหนา้ แลว้ หำ�้ ๆ หน่ั ๆ ซำ้� ๆ ซากๆ อยทู่ กุ บท
ทกุ ตอน การสำ� คญั ตวั วา่ ประพฤตเิ ครง่ ในปจั จบุ นั ของยคุ เดย๋ี วนกี้ ด็ ี คงจะพอเปน็ การ
พอใชไ้ ดใ้ นครงั้ พทุ ธกาลหรอื ประการใด การสำ� คญั ตวั วา่ เปน็ มชั ฌมิ า คงจะเปน็ จวนจะ
พอใชใ้ นครงั้ พทุ ธกาลกระมงั การสำ� คญั ตวั วา่ หยอ่ นบา้ ง คงจะเปน็ เหลวมากจนฉนั ไมไ่ ด้
ในครงั้ พทุ ธกาลกอ็ าจจะเปน็ ได้ ครง้ั พทุ ธกาลเดนิ จงกรมจนเทา้ แตกจงึ วา่ เครง่ จนเกนิ ไป
แต่ทกุ วนั นี้เดินไปชนหินตอเลอื ดออกบา้ ง กว็ ่าตนอดทนและเคร่ง ตนไม่มีสติก็ไม่วา่
เสียแลว้ น่าควรคดิ ไว้

ผเู้ ขยี นเลา่ ดขี นาดไหนละ่ ผเู้ ขยี นกไ็ มด่ ดี อก มแี ตค่ ำ� พดู แตเ่ ขยี นไวเ้ พอ่ื เตอื นตน
ในยามทค่ี วรเตอื น และการเขยี นการแตง่ หลวงปมู่ น่ั กไ็ มค่ อ่ ยสง่ เสรมิ เพราะองคท์ า่ น
ถือว่าพระพุทธเจ้าเขยี นแตง่ ไว้พอแล้ว

เรอ่ื งบณิ ฑบาต พอหกโมงเชา้ ธรรมเนยี มบา้ นหนองผอื เขากต็ ขี อไมต้ ะเคยี นเปน็
สญั ญาณดงั ไกลเปน็ สามบทตดิ ๆ กนั หมายความวา่ พอเตรยี มตวั ใสบ่ าตรแลว้ พวกเรา
ชาวบ้าน แต่พอพระผ่านละแวกบ้าน เขาก็ตีขออีกสามบท เขารวมกันเป็นกลุ่มยืน
เรียงรายกันเป็นทิวแถว แต่ละกลุ่มเขามีผ้าขาวปูม้ายาวๆ ไว้เรียบ ส่วนม้าน่ังของ
หลวงปู่ม่ัน เขาท�ำพิเศษต่างหากสูงกว่ากัน พอยืนรับบิณฑบาตแล้วก็น่ังให้พรเขา

67

พร้อมกนั ไปกลุม่ อน่ื อีกก็เหมือนกัน มสี ามกล่มุ แล้วก็กลับวัด หลวงปมู่ นั่ คอ่ ยกลบั
ตามหลงั กบั พระผตู้ ดิ ตามองคห์ นงึ่ ตามหลงั กลบั มาดว้ ย มโี ยมผชู้ ายรบั บาตรพระผใู้ หญ่
มาวดั วนั ละสห่ี า้ หกคนไมข่ าด ฝา่ ยพระผนู้ อ้ ยทกี่ ำ� ลงั ถอื นสิ ยั และเณรกด็ ี รบี กลบั ใหถ้ งึ
วดั กอ่ นเพอื่ จะไดท้ นั ขอ้ วตั รของครบู าอาจารย์ เปน็ ตน้ วา่ ลา้ งเทา้ เชด็ เทา้ รบั ผา้ สงั ฆาฯ
และจวี ร หรือเตรยี มแตง่ บาตรแตง่ พก เปน็ ตน้

แต่ในฤดพู รรษา พระเณรท้งั หลายเขา้ เขตวดั แล้วไมร่ บั อาหารอกี จะไดจ้ ัดแจง
แตง่ ถวายแตเ่ ฉพาะหลวงปู่ มบี ดอาหารใสค่ รกบา้ ง ซอยผกั บดในครกใหล้ ะเอยี ดบา้ ง
เพราะองคท์ า่ นจะเคยี้ วไมล่ ะเอยี ดเพราะไมม่ ฟี นั ใชฟ้ นั เทยี มแทน แลว้ กจ็ ดั ขา้ วใสบ่ าตร
องค์ท่านมีขา้ วเจ้าปนบา้ ง สว่ นกับนนั้ จัดใสภ่ าชนะถวายวางไวใ้ กล้ แลว้ องค์ทา่ นเอา
ใส่เอง องคท์ ่านฉันรวมในบาตรท้งั หวานและคาวดว้ ย ไม่ซดช้อนดว้ ย โอวัลตนิ น้นั
เอาใส่แก้วไม่ใหญโ่ ต ขนาดกลาง ใส่พอดีพอคร่ึงแกว้ ตง้ั ไว้มีฝาครอบ พอฉนั อาหาร
อ่มิ แลว้ องคท์ ่านก็ฉันประมาณสามสกี่ ลืน ไมห่ มดแก้วสกั วนั

แตก่ อ่ นจะลงมอื ฉนั กใ็ หพ้ รเปน็ พธิ พี รอ้ มกนั ธรรมดาบา้ ง สพั พพทุ ธาบา้ ง ถา้ วนั
ขา้ วประดบั ดนิ และวนั สารท สวดพาหงุ บา้ ง การใหพ้ รไมไ่ ดป้ ระนมมอื ทง้ั สวดพาหงุ
ทงั้ ใสบ่ าตรขณะเดียวกัน องคท์ ่านไม่พาทำ� เลย เพราะถือว่าไมเ่ ปน็ การเคารพธรรม
ใสบ่ าตรเรยี บรอ้ ยกอ่ นจงึ สวด ถา้ ไมส่ วด กใ็ หพ้ รธรรมดา และกอ่ นจะลงมอื ฉนั องคท์ า่ น
ก็ทอดสายตาลงพจิ ารณาอาหารในบาตรอยสู่ กั คร่พู อควร จงึ ลงมือฉนั และพระเณร
ยงั ไมเ่ สรจ็ ยงั จัดแจงของเจา้ ตวั แต่ละรายยงั ไมเ่ สรจ็ ตราบใด องคท์ ่านกย็ งั ไมล่ งมือ
ฉันก่อน เมื่อลงมือฉันแล้ว ถ้าไม่จ�ำเป็นจริงๆ องค์ท่านก็ไม่กล่าวไม่พูดอันใดข้ึน
ถา้ จำ� เปน็ จรงิ ๆ กลนื คำ� ขา้ วแลว้ จงึ พดู แตน่ อ้ ยทสี่ ดุ เปน็ ระเบยี บเรยี บรอ้ ยมาก มสี ตอิ ยู่
กบั ความเคลอ่ื นไหวของกายในการจะหยบิ จะวาง จะเหยยี ดแขนคแู้ ขน แลซา้ ยแลขวา

68

กิจวตั รประจ�ำวนั ขององค์หลวงป่มู ่ัน

ย้อนมาปรารภเร่ืองอาหารที่เข้ามาในวัดแล้วไม่รับในฤดูพรรษา เป็นมติของ
หลวงปมู่ หาพาหมทู่ �ำ เพ่อื ตดั รอนความยุง่ ยากจุกจิกออกจากหลวงปู่ม่นั หลวงปูม่ น่ั
เป็นเพียงปรารภว่า “อาหารท่ีได้มาเป็นธรรมตกลงในบาตรแล้ว พระจะแจกกัน
ในวัดหรอื นอกวดั กไ็ ม่เป็นไรหรอก ครง้ั พุทธกาลเบ้อื งตน้ ท่ีมสี าวกขน้ึ ใหมๆ่ หา้ องค์
มีโกณฑญั ญะ วปั ปะ ภัททิยะ มหานามะ อสั สชิ องค์หนงึ่ จัดให้เฝ้าบริขาร นอกนนั้
ไปบณิ ฑบาตมาเลีย้ งกันเปน็ บางคราว เมือ่ พระไมแ่ จกกันฉนั กันใช้ จะใหใ้ ครมาแจก
ให้เลา่ แต่เราไม่บงั คบั ในสว่ นนอกวัดและในวัด แล้วแต่ศรทั ธาเปน็ เอง” ดังน้ี

และการเวน้ ไมฉ่ นั อาหารยคุ หนองผอื หลวงปมู่ น่ั ไมค่ อ่ ยไดท้ ำ� กนั ถงึ มผี ทู้ ำ� กเ็ พยี ง
เวน้ วนั เดยี ว คอื ปี ๒๔๘๙ นน้ั เอง มสี บิ เอกผนั่ อดอาหารวนั หนง่ึ เทา่ นนั้ ชะรอยจะเปน็
เพราะขอ้ วัตรจำ� กัด ใครๆ กไ็ มอ่ ยากขาดขอ้ วัตรอันเกยี่ วกับหลวงปมู่ ่นั และส่วนรวม

เทา่ ทส่ี ังเกตดูในยคุ นน้ั ทา่ นพระอาจารย์มหาบวั ทีเ่ รียกเดย๋ี วน้วี า่  หลวงปูม่ หา
เวลาทอี่ ยกู่ บั หลวงปมู่ น่ั คงจะนกึ อยากจะเวน้ อาหารอยู่ แตม่ เี หตผุ ลในใจวา่  เราเปน็
พระผใู้ หญอ่ ย่กู ับองคท์ ่าน เราจะไดส้ ังเกตองค์ท่านว่าวนั หนงึ่ ๆ องคท์ า่ นฉันไดเ้ ท่าไร
ขา้ วหมดขนาดไหน กบั อะไรหมดขนาดไหน เราจะไดส้ งั เกตประจำ� วนั เพอ่ื จะจดั ถวาย
ใหถ้ ูกเทา่ ทมี่ มี าโดยเป็นธรรม แม้องค์ทา่ นหยบิ ใสบ่ าตรเองก็ดี เราจะสงวนรูว้ า่ หยิบ
อะไรบ้าง เพราะเราเป็นหว่ งองค์ทา่ นมาก เมอื่ องค์ท่านฉันได้บา้ ง เรากพ็ ลอยเบาใจ

69

เมอ่ื ฉนั ไมไ่ ด้ เรากส็ นใจในเรอื่ งนี้ หนั มาปรารภเรอ่ื งนตี้ ดิ ตอ่ กนั ไป หลวงปมู่ นั่ ฉนั อมิ่
ขนาดไหน ขนาดพอกลางๆ ถา้ อมิ่ เรว็ นกั พระเณรจะเดอื ดรอ้ น ถา้ อม่ิ ชา้ นกั พระเณร
จะเอาเปน็ ตวั อยา่ ง คงจะเปน็ แบบน้ี ทว่ี า่ นต้ี ามสงั เกตแลว้ เดากนั องคท์ า่ นอธบิ ายเปน็
เพยี งวา่ อดื อาดนกั กไ็ มด่ ี หวิ นกั กไ็ มด่ ี พอดขี องใครของมนั ใหส้ งั เกตเอา นงั่ นอน ยนื
เดิน กเ็ หมอื นกนั นง่ั หมายความวา่ นัง่ ภาวนา ยืน เดนิ นอน กเ็ หมือนกนั แตถ่ ้า
นอน หมายถงึ นอนหลับ วนั หนง่ึ คืนหนงึ่ หลบั สี่ช่ัวโมงพอดี แต่ฉันน้ัน ยงั อีกสี่หา้ คำ�
จะอิ่ม ใหห้ ยดุ เสยี ดม่ื น้ำ� แลว้ พอดี ส่วนเดนิ จงกรมนน้ั วันหน่งึ คนื หนง่ึ อย่างน้อยก็
สาม-ส-ี่ หา้ ชวั่ โมงกไ็ ด้ ทวี่ า่ มานห้ี มายความวา่ ปกติ ไมไ่ ดเ้ จบ็ ปว่ ย การเดนิ จงกรมนน้ั
บางทขี า้ พเจา้ แตห่ ้าโมงเยน็ ตลอดร่งุ ก็มี เดินภาวนา ไมใ่ ชเ่ ดนิ เอาเวลา

ปรารภเรอ่ื งฉนั อม่ิ เสรจ็ แลว้ ของหลวงปมู่ น่ั องคท์ า่ นเดนิ ไปสว้ ม พระเณรตอ้ งรบี
ลา้ งบาตรเกบ็ บรขิ ารใหท้ นั องคท์ า่ น การไปสว้ มกม็ ผี ตู้ ามไปรบั ใช้ เปน็ ตน้ วา่ รบี ไปเทนำ้�
ใสก่ ระบอกไว้ ถา้ อากาศหนาว กร็ บี เอานำ้� รอ้ นไปชงไวท้ กี่ ระบอกชำ� ระ หรอื ใสก่ ระปอ๋ ง
พเิ ศษ ชงแล้วตง้ั รอไว้ แล้วก็คอยอยูต่ ามบรเิ วณนัน้ เมอื่ ท่านออกมากไ็ ดร้ บี รับเอา
กระปอ๋ งกบั องคท์ า่ น การรบั ของจากมอื องคท์ า่ นกด็ ี การยน่ื อะไรๆ ถวายองคท์ า่ นกด็ ี
ตอ้ งสองมอื นอ้ มเคารพพอควร จะเหลาะแหละคนุ้ เชอ่ื งจนลมื ตนไมไ่ ด้ ถา้ เราพลกิ มารยาท
ประมาทแพลบ็ เดยี ว องคท์ า่ นกร็ ู้ ภายหลงั ไมใ่ หเ้ ขา้ ใกลเ้ ลย ใชอ้ บุ ายเขน่ ตา่ งๆ นานา
อเนก ถ้าแก้ตัวกลับประพฤติดีทันก็เป็นการดี ถ้าไม่แก้ตัวแล้วถูกไล่หนีไม่รอช้า
อนจิ จาเอย๋ อย่าไดน้ อนใจเลย อย่กู บั องค์ท่าน ถา้ เป็นชา่ งเหลก็ กไ็ มน่ อนเฝ้าเหลก็
อยเู่ ฉยๆ ตอ้ งตแี ละเขน่ ใหเ้ ปน็ มดี เปน็ จอบเปน็ สวิ่ เปน็ ขวาน ถา้ เปน็ เหลก็ กน้ เตาใชไ้ มไ่ ด้
ก็ขว้างทง้ิ เพราะเป็นเหล็กส่วนตวั

70

การฉันในวดั ป่าบ้านหนองผือ

ยอ้ นมาปรารภในการเตรยี มจะฉนั หรอื ฉนั อยกู่ ด็ ี ธรรมดานอกพรรษา ตอ้ งมกี าร
แจกอาหารในศาลาโรงฉันจิปาถะขลุกขลุ่ย พระองค์ใดเป็นห่วงบาตรตนเองในยาม
เตรียมจัดแจงกัน ไมป่ ระเปรียวหหู ลกั ตาไวชว่ ยแจก เกรงแตห่ ม่ไู มใ่ ห้ นัง่ เฝา้ บาตร
องคน์ น้ั แหละตอ้ งถกู เทศนอ์ ยา่ งหนกั ในขณะนน้ั ดว้ ย ถา้ องคไ์ หนยอมเสยี สละในใจวา่
ถา้ หมไู่ มพ่ อใจเอาใสใ่ หเ้ รา เรากไ็ มต่ อ้ งฉนั เราจะพอใจชว่ ยแจกชว่ ยทำ� กจิ อนั เกยี่ วกบั
พระอาจารย์และหมู่เพ่ือนให้เรียบร้อย เสร็จแล้วจึงมานั่งเฝ้าบาตรตน ผู้ใดปฏิบัติ
อยา่ งน้ัน เปน็ มงคลในสำ� นัก แม้ถงึ คราวพลาดถกู เทศน์ในเร่อื งอ่ืนๆ กไ็ มถ่ กู แรงนัก
เพราะอำ� นาจความกวา้ งขวางในสำ� นกั เปน็ เครอื่ งดงึ ดดู ทำ� ใหเ้ รอ่ื งอนื่ ผอ่ นคลายไปในตวั
และกเ็ ปน็ ทส่ี ะดวกของครบู าอาจารยแ์ ละหมเู่ พอื่ นดว้ ย แมป้ จั จยั สี่ จวี ร เสนาสนะ เภสชั
เจา้ ตวั กต็ อ้ งปลอ่ ยใหเ้ ปน็ เรอ่ื งของครบู าอาจารยแ์ ละหมเู่ พอ่ื นจะสงเคราะหต์ นโดยตน
ไมต่ ้องพถิ ีพิถัน ภกิ ษุสามเณรใดปฏบิ ตั แิ บบน้ใี นส�ำนัก เปน็ ธรรมวินยั อันลึกซงึ้ ดว้ ย
เป็นที่เกรงขามของหมู่เพื่อนในตอนนอ้ี กี

จะกล่าวถึงในเวลาก�ำลังแจกอาหารอีก สภาพศาลาฉันในวัดป่าบ้านหนองผือ
สมัยนัน้ เปน็ ศาลามุงหญา้ คาและปูฟาก กวา้ งประมาณสเ่ี มตร ยาวประมาณหา้ เมตร
ใชก้ ระโถนกระบอกไมไ้ ผบ่ า้ น เวลากำ� ลงั แจกอาหาร ตอ้ งนอนกระโถนไวเ้ รยี บๆ กอ่ น
แจกอาหาร แลว้ จงึ ตง้ั กระโถนขนึ้ ได้ เพราะฟากขลกุ ขลกั เดนิ ไปมากระโถนจะลม้ ในขณะ
กำ� ลงั ฉนั เงยี บสงดั มาก ไมม่ อี งคใ์ ดจะเคยี้ วฉนั อนั ใดใหม้ เี สยี งกรอ๊ บๆ แกรบ๊ ๆ เลย เชน่

71

ถว่ั มะเขอื แดง ทไ่ี ดฉ้ นั เปน็ บางยคุ บางสมยั เมอ่ื เฉอื นเปน็ ชน้ิ ๆ แลว้ กต็ าม เมอื่ มอื หยบิ
สง่ เขา้ ประตปู ากแลว้ กต็ อ้ งสำ� นกึ วา่ เมอ่ื เราเคย้ี วพรวดลงทเี ดยี วจะมเี สยี งกรอ๊ บหรอื ไม่
ถา้ เหน็ วา่ จะไมม่ เี สยี งกรอ๊ บแลว้ เราจงึ เคยี้ วพรวดลงทเี ดยี ว ถา้ เหน็ วา่ จะมเี สยี งกรอ๊ บ
กค็ อ่ ยเนน้ ลงใหบ้ บุ กอ่ นจงึ เคย้ี วตอ่ ไป ขอ้ นพี้ ระอาจารยม์ หาบวั บอก ขา้ พเจา้ จงึ ไดร้ วู้ ธิ ี
ปฏิบัติ พระวนิ ยั กบ็ อกไว้ไม่ให้ฉันดงั จบ๊ั ๆ หรือซูด้ ๆ แตด่ ังกรอ๊ บมันก็ผิดเหมือนกัน
เพราะมันคงเหมือนหมาเคีย้ วกระดูกและเสือกดั กระดูก

ปรารภเรอื่ งนซ้ี �ำ้ ๆ ซากๆ อีกก่อน เพราะยังไม่ละเอียดดี ตอนฉนั อาหารเสรจ็
พระอาจารยใ์ หญไ่ ปสว้ มถา่ ย สว้ มนนั้ เปน็ สว้ มแบบโบราณ ขดุ หลมุ ลกึ ประมาณสามเมตร
ถวายเฉพาะองคท์ า่ น กวา้ งเมตรเจด็ สบิ หา้ เซน็ ต์ สว้ มแบบโบราณ มรี างปสั สาวะ ครน้ั
องคท์ า่ นเขา้ ไปถา่ ย ถอดรองเทา้ เรยี งคไู่ วเ้ รยี บๆ ไมผ่ นิ หนา้ ผนิ หลงั เปดิ ประตแู บบมสี ติ
ไมต่ ึงตัง ปสั สาวะลงในรางปัสสาวะแลว้ เทน้�ำลงลา้ ง ถา่ ยเสรจ็ แลว้ ชำ� ระด้วยใบตอง
กล้วยแห้งท่ีพันไวเ้ ป็นกลมๆ ยาวคืบกวา่ ทลี่ ูกศิษยจ์ ดั ท�ำไว้ เพราะองค์ทา่ นเป็นโรค
ริดสีดวงทวาร

ในยคุ นน้ั ไมม่ กี ระดาษชำ� ระ กระดาษทม่ี หี นงั สอื ชาตใิ ดๆ กต็ าม องคท์ า่ นไมเ่ หยยี บ
ไมเ่ อาลงในกระโถน ไมเ่ อาเชด็ ทวารหนกั ทวารเบา องคท์ า่ นเคยอธบิ ายบอ่ ยๆ วา่ หนงั สอื
ชาติใดกต็ าม สามารถจารกึ ค�ำสอนของพระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ ไดท้ ัง้ นนั้ จึงควรเคารพ
ย�ำเกรง

เมอื่ ถา่ ยเสรจ็ แลว้ องคท์ า่ นปดั กวาดเรยี บ คอ่ ยเปดิ ประตเู บาๆ ออกมาโดยสภุ าพ
ไมต่ งึ ตงั นา่ เลอ่ื มใสถงึ ใจมาก เมอ่ื พจิ ารณาไปกค็ ลา้ ยกบั วา่ ชมทรพั ยเ์ ศรษฐี แตช่ มทรพั ย์
เศรษฐยี งั มดี กี วา่ ชมทรพั ยโ์ จรทเี่ ขาปลน้ มาได้ ถา่ ยเสรจ็ เรยี บรอ้ ยทกุ ประการกก็ ลบั พกั
กุฏขิ ององคท์ ่าน ท�ำกจิ ธรุ ะดา้ นภาวนาเฉพาะองคท์ า่ น

72

ข้อปฏบิ ตั ิตอ่ หลวงปู่ม่ัน

คร้ันถึงเวลาบ่ายหนึ่งโมงกว่าๆ องค์ท่านก็ลงจากกุฏิเปลี่ยนอิริยาบถบ้าง
บา่ ยประมาณสโ่ี มงเยน็ กก็ วาดลานวดั พรอ้ มกนั ไมม่ อี งคใ์ ดจะใชก้ ลเมด็ หลกี เลย่ี งได้
เวน้ แตป่ ว่ ยไข้ไม่สบาย หรือไดเ้ ฝา้ พยาบาลภกิ ษไุ ข้อยู่เท่านนั้ กวาดลานวัดแลว้ กร็ ีบ
หามน้�ำฉันน้�ำใช้ไว้เต็มตุ่มไหประมาณวันละส่ีสิบปี๊บเป็นเกณฑ์ วันซักผ้าและวันมี
อาคันตุกะมาพกั มากกต็ กั มากกวา่ รีบหามเรียบร้อยแลว้ กร็ ีบไปสรงถวายหลวงปู่มนั่
เสรจ็ แลว้ กลบั ไปสรงกฏุ ใิ ครกฏุ มิ นั ไมไ่ ดร้ วมกนั ไปสรงทบ่ี อ่ แตบ่ อ่ นำ�้ กไ็ มไ่ กล อยใู่ นวดั
รมิ วดั นำ้� ในบอ่ กไ็ มข่ าดแหง้ เลยสกั ที เปน็ นำ�้ จดื สนทิ ดี พรอ้ มทง้ั ใสสะอาดเยอื กเยน็ ดว้ ย
มรี างไมก้ วา้ งๆ เทใสร่ าง มผี า้ กรอง พระอาจารยม์ หาบวั ไดด้ แู ลเปน็ หวั หนา้ แตม่ ไิ ดใ้ ห้
องคท์ า่ นตกั และหาม เพยี งเปน็ นายหมวดนายหมดู่ แู ล ในตอนทว่ี า่ นำ้� ๆ ฟนื ๆ กเ็ หมอื นกนั

และการสรงนำ�้ หลวงปู่ ถงึ เวลาเณรและตาปะขาวตม้ รอไวแ้ ลว้ พระเณรผปู้ ระจำ�
สรงน�้ำไม่ได้เปลี่ยน เว้นไว้แต่ผู้ถูแข้งถูขาถวาย ส่วนผู้นุ่งผ้าผลัดผ้าถวายและผู้ชง
นำ�้ รอ้ นสรง และผเู้ กบ็ ตงั่ ทนี่ ง่ั สรงนนั้ กด็ ี ผรู้ กั ษาไฟองั้ โลก่ ด็ ี ผรู้ อสวมรองเทา้ ถวายกด็ ี
ไมไ่ ดถ้ กู เปลย่ี น ขา้ พเจา้ กไ็ มไ่ ดถ้ กู เปลย่ี นเลยเพราะมขี อ้ วตั รเกย่ี วกบั สรงนำ�้ ถวายอยู่
และมขี อ้ วัตรอนั อ่ืนเกย่ี วอยู่หลายๆ อัน เฉพาะวันหน่ึงคืนหนงึ่ เปน็ นิจวตั ร ใครเคย
ถวายขอ้ วตั รแผนกไหน กต็ อ้ งทำ� แผนกนนั้ เปน็ ประจำ� จะกา้ วกา่ ยสบั สนอลหมา่ นแยง่ กนั
ทำ� ไมไ่ ด้ (สว่ นขอ้ วัตรส่วนรวมด้านอน่ื เปน็ อีกอยา่ งหน่งึ ) ขอ้ วตั รเกยี่ วกบั ลกู ศิษยท์ �ำ
ถวายองค์ทา่ นประจ�ำวันประจ�ำคืนจะกา้ วก่ายกนั ไมไ่ ด้ ของใครของมัน

73

ขา้ พเจา้ มขี ้อวตั รโชกโชนอยูก่ ับองค์ท่านหลายอย่างอยู่มาก คอื

๑. ตน่ื ขึ้นมาแตเ่ ช้า รบี ติดไฟอัง้ โลเ่ ข้าไปไว้ใต้ถุนองคท์ ่านให้ไอไฟสง่ ขึน้ เพอ่ื ไล่
อากาศหนาวเยน็ ไปบ้าง

๒. เม่อื องค์ท่านวิการในธาตขุ ันธ์ผดิ ปกติ ได้ถ่ายตอนกลางคนื ลงที่หลุมใตถ้ ุน
ไดร้ บี เกบ็ ดว้ ยมอื คอื เอามอื กอบใสบ่ งุ้ กที๋ เี่ อาใบตองรองแลว้ เอาขเ้ี ถา้ รองอกี กอบอจุ จาระ
จากหลมุ มาใสบ่ งุ้ กนี๋ นั้ สว่ นหลมุ นนั้ เอาเถา้ รองหนาๆ ไวแ้ ลว้ มฝี าปดิ ไวต้ อนกลางวนั
ค�่ำมืดแล้วรีบไปเปิดไว้ เช้ามืดรีบไปตรวจดูแบบเงียบๆ เม่ือเห็นรอยถ่ายก็รีบเก็บ
รบี ลา้ งมอื ดว้ ยขเี้ ถา้ และนำ้� มนั กา๊ ด ตดั เลบ็ มอื ไวใ้ หเ้ รยี บ ขอ้ ทเี่ อามอื กอบออก หลวงปมู่ หา
บอก แตว่ า่ ไมไ่ ดบ้ อกตอ่ หนา้ หลวงปมู่ นั่ บอกวา่  “ครบู าอาจารยช์ น้ั นแ้ี ลว้ ไมค่ วรเอาจอบ
เสยี มนะ ควรเอามือกอบเอา” ดงั น้ี ยอ่ มเปน็ มงคลล�้ำค่าของขา้ พเจา้

๓. เมอ่ื ทา่ นออกจากหอ้ งตอนเชา้ รบี ยกองั้ โลจ่ ากใตถ้ นุ ขน้ึ ไปรอรบั ทรี่ ะเบยี ง ทง้ั คอย
รับผ้าเช็ดหน้าองค์ท่านท่ีท่านถือมาจากห้องนอน พอครูบาวันนุ่งผ้าถวายเสร็จแล้ว
ยกสองมอื สง่ องคท์ ่านคืน

๔. เมอื่ องคท์ า่ นลงเดนิ จงกรมตอนเชา้ รบี เอาไฟตามไปไวท้ หี่ วั จงกรมและคอย
ดูแลอยูต่ ามแถบนนั้ เพราะเกรงท่านจะลม้ ใสไ่ ฟ

๕. เมอื่ องคท์ า่ นไปศาลาเตรยี มตวั ไปบณิ ฑบาต จงึ ยกอง้ั โลต่ ามหลงั ไปดว้ ย ตงั้ ไว้
ใกล้ท่อี งคท์ า่ นนงั่ พอสมควร

๖. กลบั บณิ ฑบาตแลว้ รบี มาตรวจดไู ฟองั้ โล่ แลว้ รบี ดอู าหารของตนวา่ อนั ไหนท่ี
บณิ ฑบาตมาไดพ้ อจะถกู กบั ธาตอุ งคท์ า่ น และรบี ชว่ ยหมเู่ พอ่ื นในเรอื่ งอาหาร อยา่ นงั่
เฝ้าบาตรของตนอยู่เหมือนกบงอยฝ่งั

๗. ฉนั เสรจ็ แลว้ รบี ลา้ งบาตรตน รบี เชด็ เอาไปไวก้ ฏุ ติ น ตอนเทย่ี งโอกาสวา่ งจงึ
ตากบาตร

๘. รีบเอาบาตรท่านอาจารยม์ หาบัวไปไว้กฏุ ทิ ่าน ทา่ นจะตากเอง

74

๙. รบี กลบั มาเอาอง้ั โลข่ นึ้ ไปทพ่ี กั ขององคห์ ลวงปใู่ หท้ นั กบั เวลา อยา่ ใหอ้ งคท์ า่ น
ข้นึ ไปกอ่ นอ้งั โล่

๑๐. จงสงั เกตใหด้ วี า่ องคท์ า่ นรอ้ นแลว้ หรอื หนาวอยู่ อยา่ รบี ดว่ นแตท่ างจะเอามา
ดบั ท่าเดยี ว

๑๑. บางวันองคท์ า่ นหนาวจัด แตพ่ ักอยู่เตียงนอกหอ้ ง ท่านนอนอยแู่ ต่ไมห่ ลบั
ภาวนาอยนู่ ง่ิ ๆ ตอ้ งขยบั ไฟเขา้ หาใกลเ้ ตยี ง ถา้ ทา่ นหา้ ม จงึ ถอยไฟออก ถา้ ทา่ นไมห่ า้ ม
ทา่ นนงิ่ ภาวนาอยู่ เราตอ้ งนงั่ เฝา้ อยใู่ กลเ้ ตยี งนน้ั นง่ั อยู่ ถา้ หากวา่ องคท์ า่ นพดู ถามอะไร
เราตอบเฉพาะตรงคำ� ถาม อย่าลาม และก็ไม่แนน่ อน บางทีได้เฝ้าอยู่จนเท่ยี งวันก็มี
ตอนหวั คำ�่ กต็ อ้ งไดจ้ ดุ ไดร้ กั ษาวนๆ เวยี นๆ อยนู่ น้ั แหละ สง่ิ เหลา่ นม้ี ใิ ชอ่ งคท์ า่ นและสงฆ์
บังคบั ตนมศี รัทธาเอง

๑๒. เมอื่ คราวซกั หรอื ยอ้ มถวายองคท์ า่ น เรากต็ อ้ งอยกู่ องยอ้ ม กองซกั กองตาก
กองพบั ไว้ กองตดั หลวงปมู่ หา กองเยบ็ ทา่ นอาจารยว์ นั กองถวายยาแกโ้ รค ทา่ นอาจารยว์ นั
อาจารยท์ องค�ำ ปูท่ีนอนและเอาบาตรไว้ อาจารยว์ ัน อาจารยท์ องคำ�

หลวงปใู่ หอ้ บุ ายขา้ พเจา้ ปทู น่ี อนตอ่ หนา้ อาจารยว์ นั วา่ “ทา่ นหลา้ ปทู นี่ อนกบั เขา
ไมเ่ ป็น เอาแต่ของหยาบๆ หนักๆ” พดู เย็นๆ เบาๆ แตข่ ้าพเจ้าก็เกบ็ ไว้เฉพาะส่วนตัว
ในสมยั นนั้ ถา้ หากวา่ เลา่ ใหอ้ าจารยม์ หาฟงั ทา่ นอาจารยม์ หากจ็ ะตอ้ งใหป้ จู รงิ ๆ มอี ยู่
ขอ้ หนง่ึ ทอ่ี ดไม่ได้ ไดเ้ ล่าถวายท่านอาจารย์มหาฟงั คอื มพี ระองค์หน่งึ ปทู น่ี อนถวาย
หลวงปมู่ นั่ ทง้ั ปทู ง้ั เหยยี บไปมาเตม็ เทา้ บรขิ ารขององคท์ า่ นบางชนดิ เชน่ กระปอ๋ งยาสบู
ก็ข้ามไปมา ข้าพเจ้าอดไม่ได้ ก็เล่าถวายท่านอาจารยม์ หา ท่านอาจารย์มหาก็หาอุบาย
สงั เกต กพ็ บจรงิ จงึ พดู ขนึ้ วา่ “หมทู่ ำ� แบบไมม่ สี งู มตี ำ่� แบบนี้ ผมไมเ่ หมาะหวั ใจ ปลอ่ ยให้
คนทเี่ ขาเคารพกวา่ นมี้ าทำ� จะเปน็ มงคล ทำ� ขวางหมเู่ ฉยๆ” ดงั นี้ แตน่ น้ั มาพระองคน์ น้ั
กเ็ ขด็ หลาบ

การปทู นี่ อนขณะนนั้ มสี ามองค์ คอื อาจารยท์ องคำ� อาจารยว์ นั คณุ สหี า (คณุ สหี า
เปน็ หลานอาจารยว์ นั ) เมอื่ อาจารยว์ นั ปู ปกู บั คณุ สหี า เพราะจบั คนละทางเพอ่ื ใหผ้ า้ ตงึ

75

แลว้ จงึ ยดั เยยี ดตามรมิ ใหต้ งึ อกี บางทอี าจารยท์ องคำ� มาแอบปู แตห่ ลวงปคู่ งเขา้ ใจวา่
อาจารยว์ ันกับคุณสีหาเท่านนั้ ช่วยกันปู ข้อวัตรเฉพาะอันนก้ี า้ วก่ายกนั อยู่ทางลบั ๆ

มปี ญั หาวา่ เวลาลกู ศษิ ยป์ ทู นี่ อนนน้ั หลวงปไู่ ปอยไู่ หน หลวงปกู่ ำ� ลงั ถา่ ยอยทู่ สี่ ว้ ม
ตอนหลังฉันจังหันเสร็จเป็นส่วนมาก ถ้าถ่ายเวลาผิดนั้นแล้ว เรียกว่าธาตุไม่สบาย
เฉพาะองคท์ ่าน การทำ� ขอ้ วัตรถวายหลวงปูป่ ระจำ� วนั คนื ไมใ่ ห้หลวงปู่หาอบุ ายคอย
ลกู ศษิ ย์ มแี ตล่ กู ศษิ ยค์ อยเทา่ นน้ั ตอนนนั้ พระอาจารยม์ หาไดเ้ ทศนห์ มใู่ นยคุ หนองผอื
ลบั หลงั หลวงปซู่ ำ�้ ๆ ซากๆ เสมอๆ แมต้ วั ของผเู้ ขยี นอยนู่ กี้ ด็ ี ถา้ ไมม่ หี ลวงปมู่ หาควบคมุ
ในยคุ นนั้ กม็ กั จะตคี วามหมายไมอ่ อกหลายเรอ่ื งอยู่ เพราะบางเรอ่ื งลกึ ลบั จนมองไมอ่ อก
เมือ่ องคท์ า่ นมโี อกาสลับหลังมาอธิบายใหฟ้ งั ก็เท่ากบั ของคว�่ำอยู่แลว้ หงายขึ้น

สำ� หรบั องคท์ า่ นในสมยั นน้ั ตอ้ งมภี าระหนกั ใจกวา่ องคอ์ นื่ แตด่ ว้ ยความศรทั ธา
และพอใจ ก็เลยกลายเป็นเบาลง

ก. ด้านธรรมะสว่ นตัว เพราะเราหลายพรรษา ท้ังชือ่ ใหญ่เป็นมหาดว้ ย
ข. ดา้ นเกยี่ วกบั หลวงปู่ เพราะเราเคารพและรักท่านมากๆ
ค. ดา้ นบรหิ ารหมู่ เพ่อื แบง่ เบาหลวงปู่
ง. ดา้ นญาติโยม เพื่อให้รู้จักความหมายของหลวงปู่ จิปาถะสารพดั ทุกๆ ด้าน

ทา่ นเคยเลา่ ใหผ้ เู้ ขยี นฟงั บอ่ ยๆ ในยคุ นน้ั เพราะเขา้ ใกลพ้ ระอาจารยใ์ หญข่ นาดไหน
ก็เข้าใกล้หลวงปู่มหาขนาดนั้น องค์ท่านฉลาดมาก บอกไว้ว่า ถ้าวันไหนจะไม่ทัน
หลวงปมู่ นั่ ในขอ้ วตั รขององคท์ า่ น อยา่ มาลา้ งกระโถนผม อยา่ มาเอาบาตรผมลงไปศาลา
จงรีบให้ทันข้อวัตรขององค์หลวงปู่ก็แล้วกัน เพราะองค์ท่านจะวิจารณ์ว่ามาเป็น
คณาจารยแ์ ขง่ กนั เพราะขอ้ วตั รขององคท์ า่ นมมี าก แตอ่ งคท์ า่ นฉลาด รบี ออกหอ้ งกอ่ น
หลวงปมู่ นั่ ตอนเชา้ เรามเี วลาไปลา้ งกระโถนไมไ้ ผถ่ วายให้ และไดเ้ อาบาตรลงมาไวศ้ าลา
ถวาย สว่ นบาตรตนเองเอาลงไปกอ่ นแตย่ งั ไมไ่ ดอ้ รณุ ตอ้ งคลอ่ งวอ่ งไวจงึ ได้ วชิ าเกยี จครา้ น
วชิ าหลบั กลางวนั วชิ าเกรงจะไมไ่ ดฉ้ นั ของดๆี และมากๆ และเกรงจะไมไ่ ดใ้ ชบ้ รขิ ารดๆี
กไ็ มม่ ีในสมยั นัน้

76

หนง่ึ ทมุ่ ประชุมกนั ท่ีกฏุ หิ ลวงปูม่ นั่

ผู้ท่ีไปท�ำแต่ข้อวัตรครูบาอาจารย์และส่วนรวมบริบูรณ์ก็ตาม ถามเร่ืองภาวนา
ไมไ่ ดค้ วามกถ็ กู เทศนห์ นกั อกี ผเู้ ขยี นปแี รกถกู เทศนห์ นกั สามครง้ั แตค่ นละเรอื่ งมใิ ช่
เรอื่ งเกา่ ปที ส่ี องทสี่ ามทส่ี ี่ เงยี บ ไมม่ เี ลยกว็ า่ ได้ แตธ่ รรมเนยี มนกั ปฏบิ ตั ยิ อ่ มถอื กนั วา่
ถา้ เทศนอ์ งคใ์ ดเปน็ ตน้ เหตุ กใ็ หถ้ อื วา่ เทศนห์ มดวดั ถา้ ไมน่ อ้ มลงอยา่ งนน้ั แลว้ มานะ
ความถือตัวจะก�ำเริบโดยไม่รู้ตัว แม้เมื่อถูกชมก็เหมือนกัน ถือว่าชมหมดท้ังวัด
นอ้ มอยา่ งไรจงึ ไดค้ วามอยา่ งนนั้ นอ้ มอยา่ งนี้ คอื ถา้ ใครทำ� อยา่ งนก้ี จ็ ะตอ้ งถกู ตเิ ตยี น
อย่างนี้ไม่เลือกหน้า ถ้าใครถูกอย่างนี้ก็ต้องถูกชมอย่างน้ี เรียกว่าน้อมลงมาใส่ตน
นี้ทห่ี ลวงป่มู หาเคยอธบิ ายในยุคนนั้

และปรารภตอ่ ไปวา่ เมอื่ สรงนำ�้ ถวายองคท์ า่ นแลว้ องคท์ า่ นกเ็ ขา้ ทางจงกรมตอ่
ไปจนถึงมืดค�ำ่ พระเณรในวัดนัน้ กเ็ ชน่ กัน ราวท่มุ หน่งึ กไ็ ปประชุมกนั ทก่ี ฏุ อิ งคท์ ่าน
จดุ ตะเกยี งโปะ๊ กลมเลก็ ๆ กราบแลว้ นงั่ พบั เพยี บเรยี บรอ้ ยสงบอยู่ องคท์ า่ นหากเทศนเ์ อง
โดยอสิ ระ เห็นสมควรอันใดด้านศลี สมาธิ ปัญญา ประเภทใดๆ องค์ท่านก็เทศน์
อย่างจใุ จของผหู้ วังอรรถหวังธรรม ด้านศีล องค์ท่านกลา่ วเป็นล�ำดับทง้ั พทุ ธบญั ญตั ิ
และอภสิ มาจารอยา่ งแยบคาย ทงั้ ยน่ และขยายหลายรอ้ ยหลายพนั นยั ยน่ ลงในเอกศลี
ในปจั จบุ นั ทนั กาล พรอ้ มทง้ั สมาธิ ปญั ญา ใหส้ มดลุ กนั ไปเปน็ ชนั้ ๆ จนถงึ โลกตุ ตรศลี
โลกตุ ตรสมาธิ โลกตุ ตรปญั ญา อบุ ายขององคท์ า่ นแตกฉานในอรรถในธรรม พทุ ธประวตั ิ
ของพระองค์ ตลอดพระสาวก สาวกิ า จบั มายกเปน็ ตวั อยา่ งใหก้ ลุ บตุ รกลุ ธดิ าปลกุ ใจให้
ศรทั ธายงิ่ ขน้ึ ตลอดถงึ องคท์ า่ นวยั หนมุ่ ไดข้ น้ึ เขาลงหว้ ย สนั โดษมกั นอ้ ย ขยนั หมน่ั เพยี ร
มอบเปน็ มอบตายตอ่ การปฏิบัติ ปลกุ จิตใจใหเ้ หน็ ภัยในสงสาร

77

ภยั กบั ไฟกบั กเิ ลสกม็ คี วามหมายอนั เดยี วกนั แหง่ รสชาติ มไี ฟหลงกบั ไฟอวชิ ชา
ท่ีท�ำให้เป็นไฟก็มีความหมายอันเดียวกัน นอนเน่ืองอยู่ในขันธสันดานของปวงสัตว์
ผู้ที่หนักไปในโลกิยสมบัติวัตถุนิยมจนกลายเป็นยาเสพติดของเจตนาอันมุ่งหมาย
จนกวา่ อรยิ มรรคอรยิ ผลเบอื้ งตน้ จะปรากฏเดน่ ชดั ในตน จงึ จะไมเ่ ดนิ วนขอบกระดง้
จึงจะพอใจเดินผ่าศูนย์กลางกระด้ง ข้ามฟากขอบกระด้งไปฟากโน้น คือฟากโลภ
ฟากโกรธ ฟากหลง และถา้ ไมย่ อมขเี่ รอื อสภุ ะอสภุ งั ขา้ มฟาก คอื หนงั หมุ้ อยโู่ ดยรอบน้ี
กย็ ากจะขา้ มทะเลราคะได้ และยากจะบรรเทาราคะไดอ้ กี ผมู้ รี าคะมหี ลงหนงั ฯลฯ อยู่
กเ็ หมอื นไมท้ ม่ี ยี าง ทงั้ แชอ่ ยใู่ นนำ�้ จะสใี หเ้ กดิ ไฟจนแขนขาดยอ่ มเกดิ ไฟขน้ึ ไมไ่ ดเ้ ลย
ผคู้ อยแตจ่ ะเอาโกรธออกหนา้ ถา้ ไมห่ นกั ไปทางเมตตาตน เมตตาสตั วอ์ น่ื ใหเ้ สมอภาค
กนั แลว้ โกรธกย็ งิ่ จะบวก โกรธคณู โกรธทวี ไมผ่ อ่ นปรนลงได้ ผไู้ มม่ สี ตลิ มื ๆ หลงๆ
เปน็ เจา้ ใหญน่ ายโตของขนั ธสนั ดานแลว้ ไมพ่ อใจกำ� หนดลมออกเขา้ ความลมื ๆ หลงๆ
นน้ั เลา่ กย็ ง่ิ บวกทวคี ณู ทวหี นกั เขา้ กรรมฐานแตล่ ะอยา่ งๆ มพี ระคณุ อยกู่ จ็ รงิ ยาแกโ้ รค
แตล่ ะอยา่ งๆ มคี ณุ อยกู่ จ็ รงิ ถา้ วางยาไมถ่ กู กบั โรคแลว้ โรคกห็ ายยากดว้ ย ขอ้ นตี้ อ้ ง
ขึ้นอยกู่ ับเจ้าตวั ของใครของมัน จะสังเกตรเู้ องส่วนตวั

การประชุมก็หน่ึงทุ่มไปหาสี่ทุ่มเป็นส่วนมาก เสร็จแล้วบางทีก็จับเส้นถวาย
การจบั เสน้ ไมไ่ ดพ้ ดู ไมไ่ ดค้ ยุ กนั เลย บางทจี บั เสน้ ไปไมน่ านเทา่ ใด องคท์ า่ นบอกหยดุ แลว้
กส็ ง่ องคท์ า่ นเขา้ หอ้ ง องคท์ า่ นกก็ ราบพระภาวนาตอ่ ไป และบางวนั องคท์ า่ นกเ็ ขา้ หอ้ ง
เรว็ กว่านั้นบ้าง แต่การตื่นนอนลา้ งหนา้ น้ัน มีเกณฑต์ ีสามอย่แู ลว้

ปี ๒๔๘๙ กด็ ี ๒๔๙๐ กด็ ี สามวนั ประชมุ คราวหนง่ึ ตลอดทง้ั แลง้ และฝน แตฤ่ ดแู ลง้
ก็ไม่แน่นอน เพราะพระอาคันตุกะมาบ่อยๆ ๒๔๙๑ เจ็ดวันประชุมคราวหนึ่ง
๒๔๙๒ สิบวันบา้ ง กวา่ บา้ ง จึงประชมุ เพราะชราภาพหนกั เข้า

ในยคุ หนองผอื องคท์ า่ นใหโ้ อกาสพเิ ศษแตล่ ะบคุ คล ใครขดั ขอ้ งจำ� เปน็ ใหเ้ ขา้ หาได้
เปน็ พเิ ศษ การเปดิ โอกาสรบั แขกประจำ� วนั เชา้ ออกหอ้ งแลว้ รบั แขกประมาณหา้ หกนาที
เพราะจวนลงจงกรมกอ่ นบณิ ฑบาต ตอนฉนั เสรจ็ ถา่ ยสว้ มแลว้ รบั แขกทก่ี ฏุ ทิ า่ น หา้ หรอื
สบิ นาที บา่ ยหนงึ่ โมงตอนกลางวนั รบั แขกอยปู่ ระมาณยส่ี บิ นาที องคท์ า่ นตรงตอ่ เวลา
ขององค์ทา่ นมาก

78

ผจู้ ะตอ้ งถูกเขน่ อยา่ งหนกั

การเขยี นประวตั ติ น ประวตั อิ งคห์ ลวงปู่ ครบู าอาจารย์ และหมเู่ พอ่ื นในยคุ หนองผอื
ไมใ่ หล้ กั ๆ ลนั่ ๆ กเ็ ปน็ ของทำ� ไดย้ าก เพราะสมยั นน้ั ไมม่ เี ทป เปน็ เพยี งตา่ งคนตา่ งจำ� ได้
เท่าน้นั ผู้ไมส่ นใจบ้างก็จ�ำไมไ่ ด้เลยพอที่จะสมเหตุสมผลทต่ี นไปอาศยั อยู่

แตอ่ ยา่ งไรกต็ าม ธรรมเทศนาขององคท์ า่ นทกุ ๆ อบุ าย ทกุ ๆ กณั ฑ์ ไมว่ า่ สว่ นรวม
หรอื เฉพาะบคุ คล แสนๆ นยั ลา้ นๆ นยั กต็ าม หนกั เนน้ ลงไมใ่ หเ้ นน่ิ ชา้ ในสงสาร เขยา่
อยู่เสมอวา่ มใิ ช่บวชเล่น มใิ ชป่ ฏบิ ัติเลน่ เพื่อลวงโลก เพื่ออามสิ หรอื เพ่ือธรรมเนยี ม
หรือเพอื่ เปล่ยี นชือ่

คนนอนหลบั แตห่ วั คำ�่ คนหลบั กลางวนั ตนื่ ใหญๆ่ คนนอนตนื่ สายหลงั ตสี าม คนทำ�
ข้อวตั รแตภ่ ายนอกลวงอาจารย์ คนมกั อวดดที ะเลาะกับเพือ่ นฝูง คนฉลาดแกมโกง
คนพูดธรรมสงู แต่ขอ้ วตั รเหลวไหล คนไมเ่ คารพไมเ่ จียมตวั คนวางเฉยหลอกลวง
ท�ำทา่ วา่ จิตตนสูง คนไปเท่ียววิเวกเลน่ แต่เนือ้ เรือ่ งเขา้ ไปวิวุ่นไมต่ ัง้ ใจปฏบิ ัตภิ าวนา
คนไปเทย่ี ววเิ วกเด็ดเดยี่ วในปา่ ในเขาจรงิ แต่เมื่อเขาท�ำร้านให้พักแล้ว ก็ตดิ ต่อกับ
ญาติโยมจนไม่มีเวลาท�ำความเพียร เม่ือกลับเข้าส�ำนักแล้วไปคุยอวดหมู่ว่าตนเก่ง
ได้วิเวกดี

ทงั้ หลายทบี่ รรยายมานี้ ตอ้ งถกู เขน่ จากองคห์ ลวงปทู่ ง้ั นนั้ และกไ็ มไ่ ดอ้ ยกู่ บั องค์
ท่านพอพรรษา ไมเ่ หตุอันหน่งึ กอ็ นั หน่งึ พระธรรมบันดาลให้ร้อนใจอยูก่ บั องคท์ า่ น
ในสำ� นักไม่ได้

79

ข้ออนื่ ยงั มอี ยอู่ ีก พระเณรบางองค์ทำ� อะไรตามอตั โนมัติ เช่น ท�ำกลดท�ำรม่ กด็ ี
ยอ้ มผ้าผา่ แก่นขนนุ ก็ดี ไมไ่ ด้กราบศึกษาขอโอกาส ผดิ ประเพณีขององคท์ า่ นทงั้ น้นั
สง่ เสยี งกบั เพอื่ นกฏุ อิ น่ื กด็ ี มกั คยุ แตเ่ รอ่ื งโลกกด็ ี ชอบตดิ ตอ่ กบั ญาตโิ ยมประจบประแจง
กด็ ี เมอ่ื องค์ทา่ นเรยี กใช้องคใ์ ด พระเณรองค์น้ันไปใช้ผอู้ ่ืนอกี ตอ่ หน่ึงกด็ ี ไม่ใชใ้ คร
ตอ่ ดอก แตไ่ มเ่ อาใจใส่ ลงมอื ทำ� งา่ ยกด็ ี ลงมอื ทำ� อยแู่ ตท่ ำ� แบบมกั งา่ ยกด็ ี จบั สง่ิ ของ
ไมม่ สี ตปิ ก๊ เปก๊ ตงึ ตงั กด็ ี หม่ ผา้ ตลี กู บวบใกลค้ ณะสงฆห์ รอื พระปฏมิ ากรกด็ ี สะบดั ผา้
และตหี มอนตากหมอนดงั ตมู ๆ ตามๆ กด็ ี ลา้ งเทา้ แลว้ เชด็ ไมด่ ี มรี อยนว้ิ เทา้ ทศี่ าลาและ
กฏุ กิ ด็ ี มดี พรา้ ขวานเสยี ม คานหามนำ้� เครอ่ื งใชส้ ว่ นตวั สว่ นรวม ไมเ่ กบ็ เปน็ ระเบยี บกด็ ี
เคารพท�ำดีแต่บริขารส่วนตัว ของสงฆ์ของส่วนรวมไม่เคารพรักสงวนก็ดี มีดพร้า
ขวานสว่ิ เลอื่ ยไมค่ ม ไมม่ ใี ครลบั คมเลยกด็ ี ดา้ มพรา้ ดา้ มขวานแตกหกั ไมม่ ใี ครสงวน
บรู ณะกด็ ี จอบเสยี มขดุ ดนิ แลว้ ไมล่ า้ งกด็ ี เครอื่ งเหลก็ ทใี่ ชด้ ว้ ยสงวนคมตากแดดนาน
ไมม่ ใี ครเกบ็ กด็ ี รม่ เปยี กมาแลว้ ไมเ่ ชด็ ไมต่ ากกด็ ี ตากแดดนานจนเปราะกด็ ี รม่ กางอยู่
แตเ่ อยี งวางทางหนงึ่ ใหถ้ งึ ดนิ กด็ ี โรงไฟรกรงุ รงั มเี ถา้ ถา่ นเกลอ่ื นกลาดกด็ ี ใตร้ า้ นเกบ็ ฟนื
รกรงุ รงั ก็ดี ฝาต่มุ นำ้� ไม่ปิดก็ดี ผา้ เชด็ เท้านานๆ ซกั กด็ ี

ทพี่ รรณนามานี้ หลวงปตู่ อ้ งเขน่ แบบเผด็ ๆ รอ้ นๆ ทง้ั นนั้ ยงั อยอู่ กี มากมายนกั
ถ้าจะเขียนให้หมด ก็กลายเป็นบุพพสกิ ขาหรือมหาขันธ์ ผไู้ ปอย่กู บั องค์ท่านจะอวด
ฉลาดไมไ่ ด้ ต้องยกธงขาววา่ ข้าน้อยมาเกดิ ชาตใิ หม่

การรบั คนเข้าสำ� นัก องคท์ ่านแนบเนียนจำ� กดั มาก แม้จะเป็นมายาออ่ นโยนแต่
ภายนอก แตภ่ ายในแข็งกระดา้ ง ตีเสมอยกตนเทียบหรือสูงกวา่ องคท์ า่ น องค์ทา่ น
ก็ไม่รับไว้ เพราะไม่สุ่มส่ีสุ่มห้า มีทั้งตาเนื้อภายนอกและมีท้ังตาในแห่งปัญญาด้วย
พอจะสง่ั จะสอนได้ องคท์ า่ นจงึ รบั ไว้ เพราะไมม่ ใี ครจะไปจบั มอื ทา่ นเซน็ ไดใ้ นตอนน้ี

พระอาจารยเ์ นตรพูดกับข้าพเจา้ ว่า “หล้าเอย๋ ท่านมีวาสนากว่าผม ท่านเขา้ มา
คราวเดยี วไดอ้ ยเู่ลย ผมนเี้ วยี นอยสู่ ามปจี งึ ไดอ้ ยนู่ ะหลา้ ผมมาปที แี รก เทศนผ์ มวา่ เนตรเอย๋
ผมกบั ทา่ นเทศนไ์ มไ่ ดผ้ ลดอก จงหนไี ปวเิ วกเสยี วา่ สองสามครง้ั ตดิ ๆ กนั ผมกเ็ ลยไป มาปี
ทส่ี องกเ็ ทศนแ์ บบเกา่ เทศนแ์ บบเยน็ ๆ เจบ็ ในมาก ผมกไ็ ดอ้ อกไป มาปที สี่ ามนแี้ หละ

80

ไดแ้ บบฝืดๆ แต่ไม่ร้วู นั ไหนจะไล่แบบเย็นๆ อกี ” พดู แล้วท่านก็ย้มิ แมก้ ุฏิจะว่าง
สกั เพยี งไรกต็ าม ถา้ ไมพ่ อจะสอนได้ องคท์ า่ นกไ็ มร่ บั เทศนใ์ หฟ้ งั แลว้ สามวนั เจด็ วนั
กไ็ ลอ่ อกไป องคท์ า่ นใชค้ ำ� วา่ “เออ เราเทศนเ์ ดด็ ๆ ใหแ้ ลว้ รบี ออกไปวเิ วกนะ อยา่ อย”ู่
บางรายเข้าไปไมถ่ ูกระเบียบเหมอื นมาจากนรก กเ็ ลยไล่หนแี บบขู่ๆ เข็ญๆ ในวนั น้นั
กม็ ีมาก

สมยั ยคุ หลวงปมู่ นั่ ยคุ บา้ นหนองผอื มไิ ดเ้ อาใจใสส่ ขุ ทกุ ขแ์ ขกทางไกลในการดม่ื
กนิ พกั ผอ่ นหลบั นอนนนั้ เพราะเหตวุ า่ สมยั นน้ั โจรผรู้ า้ ยไมค่ อ่ ยมี อะไรๆ สะดวกมาก
แตท่ กุ วนั นต้ี อ้ งดแู ลทกุ ๆ ดา้ น เพอ่ื ความปลอดภยั และใหค้ วามอบอนุ่ ทกุ ๆ ดา้ น เพราะ
บา้ นเมืองคับขันตามสตกิ �ำลงั เทา่ ทจ่ี ะเป็นไปได้

และวนั วสิ าขะ วนั มาฆะ และวันสารท อนั เปน็ วันส�ำคญั ของชาวพทุ ธ องค์ท่าน
หลวงปู่ม่นั ก็พาพทุ ธบรษิ ัทในสังคมปฏบิ ตั ติ ามประเพณี

การสวดมนตป์ ระจำ� วนั เชา้ เยน็ เอาของใครของมนั เงยี บๆ มใิ หใ้ ชเ้ สยี งกระเทอื นกนั
สวดน้อยสวดมากแล้วแต่อิสระของแต่ละท่าน แต่ให้หนักไปในทางจงกรมภาวนา
(นัน่ คือ มหาสวดมนต)์ ซงึ่ ผพู้ ิจารณาไตรลกั ษณ์อยู่ไมม่ กี ลางวันกลางคืนกเ็ รยี กวา่
สวด “อนตั ตลกั ขณสตู ร” อยไู่ มม่ กี ลางวนั กลางคนื แลว้ เปน็ ตน้ แตว่ นั มาฆะ วนั วสิ าขะ
ตอ้ งสวดพรอ้ มกนั ทงั้ ญาตโิ ยม วนั เขา้ พรรษา ออกพรรษา วนั อโุ บสถ สวดแตพ่ ระ เขา้ พรรษา
ออกพรรษา สามเณรก็สวดด้วย คือสวดมนต์แล้วก็สมาทานพรรษา กลางพรรษา
นอกจากวนั อุโบสถกข็ องใครของมัน

ถา้ พระเณรขดั ขอ้ งทางภาวนาหรอื มธี รุ ะดว่ นๆ เชน่ เจบ็ ปว่ ยขนึ้ สดๆ รอ้ นๆ องคท์ า่ น
กท็ รงอนญุ าตใหเ้ ข้าหากราบเรยี นพเิ ศษได้โดยทกุ เมือ่ ตามกาละเทศะ

เรื่องธรรมช้ันสูงขององค์หลวงปู่มั่นที่องค์ท่านยืนยันว่า ไม่ว่าธรรมะส่วนใด
ถา้ สำ� คญั ตนวา่ เสวย กเ็ ปน็ อนั ผดิ ทง้ั นนั้ ถา้ ผชู้ อบแยง้ กจ็ ะมขี อ้ แยง้ วา่ เพราะมใี นปฐม-
สมโพธแิ ละในพทุ ธประวตั วิ า่ พระพทุ ธเจา้ สำ� เรจ็ เปน็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา้ อยา่ งเตม็ ท่ี
แลว้ กท็ รงเสวยวมิ ตุ ตสิ ขุ แหง่ ละ ๗ วนั รวมเปน็ ๔๙ วนั เพราะนางสชุ าดาถวายอาหาร

81

คือข้าวมธุปายาสทัง้ ถาดน้นั แบง่ ออกได้เปน็ ๔๙ ค�ำ คงไปไดว้ ันละคำ� ก็กล่าวค�ำว่า
เสวยวมิ ตุ ตสิ ขุ โตง้ ๆ แตผ่ เู้ ขยี นเพอื่ แบง่ เบาหลวงปมู่ น่ั วา่ ชะรอยเกจอิ าจารยผ์ กู สมมตขิ น้ึ
เพอ่ื ใหผ้ ฟู้ งั รจู้ กั ความหมายวา่ พระองคเ์ สวยวมิ ตุ ตสิ ขุ คำ� วา่ “เสวยวมิ ตุ ตสิ ขุ ” นนั้ ออกจาก
พระโอษฐ์ของพระองค์โดยแท้ หรือหากว่าเกจิอาจารย์ผูกสมมติเพื่อให้ผู้ฟังเข้าใจ
ก็อาจเป็นไปได้ ผู้เขียนเข้าใจว่าพระองค์ส�ำคัญตัวว่าอยู่ในท่ีไหนยังไงก็ไม่ทราบได้
เพราะรสจติ ใจและธรรมะของพระองคไ์ มเ่ ปน็ ฐานะของสาวกจะรไู้ ดท้ กุ แงท่ กุ มมุ เชน่
พระอนรุ ทุ ธตามพระองคไ์ ดใ้ นเวลาเขา้ นโิ รธสมาบตั ิ กค็ งตามไดเ้ ปน็ บางครง้ั บางคราว
จะให้เทา่ เทยี มถึงพระองคย์ อ่ มเปน็ ไปไมไ่ ด้ ถ้าไมอ่ ย่างนั้นแลว้ สาวกก็ตอ้ งตเี สมอ
เหมอื นพระองค์ไดท้ ัง้ นัน้ เชน่ ทรงสรรเสรญิ พระมหาสารบี ตุ รทรงมพี ระปญั ญามาก
กต็ าม แตค่ งไมถ่ ึงเสีย้ วของพระองค์เลย แม้พระสิวลีมีลาภมาก ก็คงไม่ถึงเส้ียวของ
พระองคอ์ ีกดว้ ย

อีกประการหน่ึงที่น่าควรคิดเช่น นางธรรมทินนาภิกษุณีเข้านิโรธสมาบัติแล้ว
วิสาขคฤหบดีไปทรงเรียนถามนางธรรมทินนาว่า “ในขณะท่ีเข้านิโรธสมาบัติอยู่น้ัน
ไดส้ ำ� คญั ตวั วา่ อยทู่ ไี่ หนหรอื ไม”่ นางกต็ อบวา่ “มไิ ดส้ ำ� คญั ตวั วา่ อยใู่ นนโิ รธสมาบตั ิ และ
ไมส่ ำ� คญั ว่าตวั อยู่นอกนโิ รธสมาบัติ หรอื อาการใดๆ ทัง้ สนิ้ ” เหลา่ นีเ้ ปน็ ต้น

เมื่อเปน็ ดงั นก้ี ็ตรงกบั คำ� ของหลวงปมู่ ัน่ ท่ีว่า ไม่วา่ ธรรมสว่ นใด ถ้าสำ� คัญตนวา่
เสวย เปน็ สำ� คญั ผดิ ทง้ั นนั้ นเ้ี ปน็ ธรรมชน้ั สงู ของพระพทุ ธศาสนา ถา้ จะอาจเออ้ื มแซง
ค�ำเทศนข์ องหลวงปมู่ ่นั ในขณะน้ี ก็ต้องพจิ ารณาให้รอบคอบดังกลา่ วมาแล้วน้ัน

82

กรรมฐานทหี่ ลวงปู่ม่ันสอน

ดา้ นภาวนา สอนใหเ้ ลอื กเอาตามจรติ นสิ ยั ทสี่ ะดวกของจติ เปน็ ทสี่ บายของจรติ
ในกรรมฐานสสี่ บิ หอ้ ง อนั ใดอนั หนงึ่ แลว้ แตส่ ะดวก เมอื่ บรกิ รรมและเพง่ อยพู่ อ กล็ งไป
ปรากฏรสชาติอันเดียวกัน เช่น ขณิกสมาธิ รวมลงไปขณะหนึ่งแล้วถอนออกมา
อปุ จารสมาธิ รวมลงไปแลว้ มกั จะมนี มิ ติ ตา่ งๆ เชน่ แสงเดอื นหรอื ดวงอาทติ ย์ ดวงดาว
ควนั ไฟ เมฆหมอก กงจักร ดอกบวั เทวบุตร เทวดา หรือร่างของตนปรากฏวา่
พองขนึ้ หรอื เหีย่ วลง หรือปรากฏว่าเหาะเหินเดินอากาศโลดโผนต่างๆ นานา เหลา่ น้ี
เปน็ ต้น เรยี กว่าอปุ จารสมาธทิ ั้งนนั้ “จาระ” แปลวา่ ไปตามนมิ ติ แขกทม่ี าเกยมาพาด
ภายหลงั จากนมิ ติ เดมิ ทเ่ี พง่ ไว้ “ฌานงั ” แปลวา่ เพง่ อยู่ อปุ จารสมาธนิ ี้ หมดกำ� ลงั กถ็ อน
ออกมาเหมอื นกัน

อปั ปนาสมาธิ เขา้ ไปละเอยี ดกวา่ นน้ั อกี แตไ่ มม่ นี มิ ติ แขกมาเกยมาพาด เปน็ แตร่ วู้ า่
จติ อยู่ ไมว่ อกแวกไปทางใด และไมส่ งสยั วา่ ขณะนจ้ี ติ เราเปน็ สมาธหิ รอื ไมห่ นอ ยอ่ มไม่
สงสัยในขณะน้ัน ไม่ปรากฏว่ามีกาย ปรากฏแต่ว่ามันรู้อยู่เท่านั้น ไม่ได้วิตกวิจาร
อนั ใดเลย แตห่ มดกำ� ลงั กถ็ อนออกมาอกี แตน่ านกวา่ อปุ จารสมาธิ เพราะความหยดุ อยู่
แน่วแนน่ งิ่ กว่ากนั

ขณกิ สมาธิ นี้ ภวงั คบาทกว็ ่า ขณิกภาวนากว็ ่า ขณิกฌานกว็ า่ อปุ จารสมาธิ นี้
ภวงั คจลนะกว็ า่ อปุ จารภาวนากว็ า่ อปุ จารฌานกว็ า่ อปั ปนาสมาธิ น้ี ภวงั คปุ จั เฉทะกว็ า่
อัปปนาภาวนากว็ า่ อัปปนาฌานก็วา่

83

แต่การเรียกชื่อใส่ช่ือลือนามน้ันเป็นรสชาติอย่างหน่ึง ส่วนรสชาติของสมาธิ
แตล่ ะชน้ั กเ็ ปน็ รสชาตไิ ปอยา่ งหนงึ่ คลา้ ยกบั ลนิ้ จบิ๊ แกงนอ้ ยกร็ จู้ กั รสนอ้ ย จบิ๊ มากกร็ จู้ กั
รสมาก แต่มิได้สอนให้ติดอยู่เพียงแค่นี้ เพราะสมาธิช้ันน้ีอยู่ใต้อ�ำนาจไตรลักษณ์
มี อนิจจัง เป็นต้น แต่จัดเปน็ ฝ่ายเหตุ ฝา่ ยมรรค ฝา่ ยผล ของเหตุผลของมรรคเป็น
ปญุ ญาภสิ งั ขารทงั้ นน้ั เปน็ ของจรงิ ขนาดไหนละ่ จรงิ ตามฐานะแตล่ ะชน้ั แตล่ ะชน้ั เชน่
หนงั กจ็ รงิ ตามฐานะของหนงั เนอ้ื กจ็ รงิ ตามฐานะของเนอ้ื เอน็ กจ็ รงิ ตามฐานะของเอน็
กระดกู กจ็ รงิ ตามฐานะของกระดกู เปน็ ตน้ จรงิ ตามสมมตทิ ใี่ สช่ อื่ ลอื นาม จรงิ ตามปรมตั ถ์
เสมอภาค คอื เกดิ ขนึ้ แลว้ แปรปรวนแตกสลายไป ไมเ่ กรงขาม ไมไ่ วห้ นา้ ใครๆ ทง้ั นน้ั
สติปัญญาชั้นนี้ก็ต้องพิจารณาให้แยบคายให้รู้ตามความเป็นจริงในช้ันน้ีลึกลงไปอีก
มฉิ ะนน้ั ความหลงไมม่ หี นทางจะรอ่ ยหรอไป เพราะความหลงเปน็ แมท่ พั ของกเิ ลสชนั้
ทหี่ นง่ึ อนั มอี ำ� นาจเหนอื กเิ ลสใดๆ ทงั้ สนิ้ จงึ บญั ญตั วิ า่ อวชิ ชา เพราะไมใ่ ชว่ ชิ า แตเ่ ปน็
วิชชาที่พาทอ่ งเทยี่ วเสวยสรรพทกุ ข์ เปน็ วชิ ชาของกเิ ลสมาร เพราะกเิ ลสมารมอี �ำนาจ
เหนือมารใดๆ ทงั้ ส้นิ

ยอ้ นมาปรารภเรอ่ื งกรรมฐานอกี หลวงปมู่ นั่ ยนื ยนั วา่ กรรมฐานสสี่ บิ หอ้ งเปน็ นอ้ ง
อานาปานสติ อานาปานสตเิ ปน็ ยอดมงกฎุ ของกรรมฐานทง้ั หลายอยแู่ ลว้ ศาสนาอน่ื ๆ
นอกจากพทุ ธศาสนาแลว้ ไมไ่ ดเ้ อามาสงั่ สอนใหห้ ดั ปฏบิ ตั กิ นั เลย เพราะกรรมฐานอนั นี้
บรบิ ูรณพ์ รอ้ มทง้ั สตปิ ัฏฐาน ๔ ไปในตัวดว้ ย และเป็นแม่เหล็กทีม่ กี �ำลงั ดงึ กรรมฐาน
อนื่ ๆ ใหเ้ ขา้ มาเปน็ เมอื งขนึ้ ของตวั ได้ เชน่ พระมหาอนนั ตคณุ ของพทุ โธ ธมั โม สงั โฆ
สโี ล จาโค กายคตา แก่ เจบ็ ตาย รปู เวทนา สญั ญา สงั ขาร วญิ ญาณ เหลา่ นเ้ี ปน็ ตน้
ยอ่ มมอี ยจู่ รงิ อยพู่ รอ้ มทกุ ลมออกเขา้ แลว้ แปดหมน่ื สพ่ี นั พระธรรมขนั ธย์ อ่ มจรงิ ยอ่ มมี
อยูท่ กุ ลมออกเข้าแล้ว ไม่ต้องไปคน้ ไปหา ไปจด ไปจำ� ไปบน่ ไปทอ่ งทางอน่ื ก็ได้
ถา้ ไมห่ ลงลมเขา้ ลมออกแลว้ โมหะ อวชิ ชา วฏั จกั ร มนั จะรวมพลมาจากโลกหนว่ ยไหนละ่
หลงลมออกเขา้ กห็ ลงหนงั เหมอื นกนั ถา้ ไมห่ ลงหนงั กไ็ มห่ ลงลมออกเขา้ โดยนยั เดยี วกนั
ดโู ลกกด็ ทู ุกข์ ดูทุกข์ก็ดูโลก ดูสังขารก็ดูทกุ ข์ ดูทกุ ข์ก็ดสู ังขาร พ้นโลกกพ็ น้ ทกุ ข์
พน้ ทกุ ขก์ พ็ น้ โลก พน้ สงั ขารกพ็ น้ ทกุ ข์ พน้ ทกุ ขก์ พ็ น้ สงั ขาร มคี วามหมายอนั เดยี วกนั
ทัง้ น้ันไมผ่ ดิ รลู้ มออกเข้าในปัจจุบัน รู้ลมออกเขา้ ในอดีต รู้ลมออกเข้าในอนาคต รู้

84

ผรู้ ู้ในปัจจบุ นั รู้ผรู้ ู้ในอดีต รู้ผู้ร้ใู นอนาคต แล้วไม่ติดข้องอยใู่ นผูร้ ูท้ ัง้ สามกาล ผู้นน้ั
กด็ ับรอบแลว้ ในโลกทัง้ สามดว้ ยในตัว อวิชชาและสงั ขารเป็นต้นกด็ ับไป ณ ทน่ี น้ั เอง
ไฟโลภ ไฟโกรธ ไฟหลง กด็ บั ไป ณ ทน่ี นั้ เอง กองทพั ธรรมมกี ำ� ลงั สมดลุ ดว้ ยสตปิ ญั ญา
กองทพั อวชิ ชา ตณั หา อุปาทาน เป็นตน้ ยอ่ มแตกสลาย ไม่ตอ้ งพูดไปหลายเรอ่ื ง
หลายแบบก็ได้ พระอาทติ ยส์ ่องแสงจา้ มดื นน้ั นาไม่ได้สง่ั ลา หายวบั ไป ณ ท่นี ้ัน

85

การลาไปวเิ วกของหลวงปมู่ หา

พอถงึ เดอื นพฤศจกิ ายน ๒๔๘๙ นน้ั เอง พระอาจารยม์ หาบวั กด็ ำ� รจิ ะออกวเิ วก
โครงการขององคท์ า่ นจะไมไ่ ปไกล เพราะจะได้ฟังข่าวสขุ ทุกข์ของหลวงป่ทู กุ ประการ
จะได้เปน็ ผูก้ ลับเขา้ กลบั ออกอยู่ ไม่ไปแบบเตลดิ เปิดเปงิ และหวังจะได้ธรรมะพิเศษ
มาศกึ ษากราบเรยี นเพม่ิ เขา้ เพราะอายพุ รรษากม็ ากเขา้ สบิ หา้ พรรษาแลว้ และกอ็ าลยั
หลวงปู่ เกรงผูอ้ ยขู่ ้างหลังจะปฏบิ ัตใิ นสำ� นกั บกพร่อง ทำ� ให้หลวงปไู่ ม่สะดวกธรรมะ
ทกุ ๆ กรณใี นส�ำนกั แต่ลงท้ายกเ็ ลยตกลงใจไป

ฝา่ ยขา้ พเจา้ กน็ กึ อยากจะไปกบั องคท์ า่ นดว้ ย หลวงปกู่ ร็ จู้ กั แลว้ และหลวงปไู่ ดเ้ ทศน์
อยบู่ อ่ ยๆ วา่ ใครออกวเิ วกปนี ก้ี ลบั มา เมอื่ ถกู ถามไมไ่ ดค้ วามในดา้ นภาวนา จะไมใ่ หอ้ ยู่
จำ� พรรษาดว้ ยตอ่ ไปในอนาคต ถา้ ไปวเิ วกจรงิ ถามกต็ อ้ งไดค้ วามแท้ ไมน่ อ้ ยกต็ อ้ งมาก
แตไ่ ปวิว่นุ เปน็ สว่ นมากเพราะไปเทีย่ วเล่นตามส�ำนกั เฉยๆ

การไปวเิ วกในสมยั นนั้ ไปในดง ในปา่ ในโคก ในดอน ในภเู ขา ไดท้ ง้ั นน้ั เพราะไมม่ ี
สง่ิ ทสี่ งสยั กนั ในการเมอื ง ขอแตก่ ลา้ หาญ ไมก่ ลวั เสอื สตั วป์ า่ นานาชนดิ เทา่ นนั้ การไป
องคเ์ ดยี วเปน็ ชนั้ ทหี่ นง่ึ ไปสององคเ์ ปน็ ชนั้ ทส่ี อง ไปสามองคเ์ ปน็ ชน้ั ทส่ี าม ไปเหลอื นนั้
(มากกว่าน้ัน) อยวู่ ดั ดกี ว่า เพราะถือกนั วา่ ววิ นุ่ ไมส่ ะดวกได้

มปี ญั หาวา่ พระอาจารยม์ หาบวั นน้ั หลวงปมู่ น่ั กเ็ กรงวา่ จะไปเทยี่ วเลน่ ดอกหรอื
จงึ ปรารภอยา่ งนนั้ แกว้ า่ ปรารภเพอื่ พวกอน่ื บคุ คลอน่ื ตา่ งหาก เพราะปนี นั้ จะออกวเิ วก

86

หลายพวกอยู่ ครั้นล่วงเวลามาอีก ๒-๓ วัน ท่านอาจารย์มหาขึ้นไปกราบเรียน
หลวงปมู่ น่ั วา่ “เกลา้ นกึ จะไปเทย่ี ววเิ วกจะเปน็ ประการใด และการงานทจ่ี ะใชเ้ กลา้ พาหมู่
ทำ� นน้ั ยงั มอี ะไรอยบู่ า้ งหนอ เกลา้ จะพาหมทู่ ำ� เสรจ็ แลว้ จงึ จะไดไ้ ป ถา้ มงี านจำ� เปน็ อยู่
เกล้าจะรออยูก่ อ่ น”

หลวงปตู่ อบวา่ “จวี รกาลเรากเ็ สรจ็ แลว้ ฟนื เรากบ็ รบิ รู ณแ์ ลว้ แตบ่ รู ณะกฏุ ิ ซอ่ มแซม
หลังคาและเอาฟนื เดือนกุมภาพนั ธจ์ งึ พากันจดั ท�ำ วาระน้จี ะไปกไ็ ปได้”

พระอาจารยม์ หาเรยี นวา่ “ถา้ ไปจะไปวนั ไหน และทศิ ทางใดหนอจงึ จะวเิ วกพอควร”
หลวงป่ตู อบวา่ “ถา้ สะดวกใจตน จะไปวันไหนก็ได้ ไปทางทศิ ตะวันออกก็มที ว่ี เิ วกดี
พอควรอยู่นะ” แล้วพระอาจารย์มหาก็กราบลากลับกุฏิของตน แต่ไม่ถึงวันจะไป
เป็นเพยี งไปกราบศึกษาให้หลวงป่มู ีสิทธิ วันจะไปจงึ ไปกราบลาใหม่

ขา้ พเจา้ ไดส้ ำ� เหนยี กวา่ ลกู ศษิ ยท์ ม่ี คี รู ไปลาอาจารยเ์ พอ่ื เทยี่ ววเิ วกเปน็ ธรรมะลกึ ซงึ้
เป็นเชงิ ปรกึ ษาให้เกียรตอิ าจารย์ ใหค้ วามเป็นใหญไ่ ว้เสมอดว้ ยเคารพ ไม่ตดั สนิ เอา
แตต่ วั ตามอตั โนมตั ิ เปน็ เยยี่ งอยา่ งอนั ดขี องฝา่ ยปฏบิ ตั ิ ไมข่ า้ ม ไมเ่ กนิ ไมอ่ วดดอี ะไร
อาจารยก์ น็ กั ปราชญ์ ลกู ศษิ ยก์ บ็ ณั ฑติ สมยั ปจั จบุ นั นห้ี าไดย้ ากแทๆ้ หนอ เพราะโดยมาก
ลูกศิษยต์ กลงเอาเองหมดแลว้ เปน็ เพียงมาลาไปเฉยๆ บางรายกรนุ่ ใหอ้ าจารยอ์ ย่าง
ไมอ่ าย เวลาไปไมม่ าลาอกี ซำ้� กลายเปน็ ปฏบิ ตั แิ บบเปรตแบบผไี ปอกี ผเู้ ขยี นนกึ ๆ แลว้
ก็นา่ สงั เวชมาก

หลวงปมู่ น่ั มรณธรรมไป ๓๐ ปกี วา่ เทา่ นนั้ ฝา่ ยปฏบิ ตั ทิ กุ วนั นไี้ กลกนั ขนาดไหน
หนอ ไมต่ อ้ งกลา่ วไปไยในครงั้ พทุ ธกาล เพยี งเทา่ นกี้ ไ็ กลกนั ขนาดนี้ แตธ่ รรมวนิ ยั นนั้
อนั เก่าอยู่ ผู้ปฏบิ ตั ิเลือนลางตา่ งหาก แต่กเ็ ป็นเรื่องอจินไตย ถา้ พิจารณาไปก็ฟุ้งซ่าน
กล่าวไว้พอไดเ้ ทียบเคียงบา้ ง

87

ขา้ พเจ้าขอตดิ ตามไปดว้ ย

กล่าวการไปเที่ยวต่อไป ล่วงมาจากการที่พระอาจารย์มหาไปกราบเรียนศึกษา
หลวงปมู่ นั่ ประมาณ ๓ วนั พระอาจารยม์ หากไ็ ปกราบลาองคท์ า่ นเตรยี มเดนิ ทาง ขา้ พเจา้
ก็เตรียมพร้อมแลว้ เรียนท่านอาจารย์มหาวา่ “กระผมจะต้องขนึ้ ไปกราบลาหลวงปู่
หรอื ไมห่ นอ” พระอาจารยม์ หาตอบวา่ “ถา้ ไปกราบลาแตผ่ ม มนั กถ็ กู แตผ่ ม สว่ นทา่ น
กผ็ ดิ เพราะเรอื่ งของใครของมนั ”

ข้าพเจ้ายิ่งเพ่ิมเห็นความเป็นธรรมะระหว่างพระอาจารย์มหาย่ิงข้ึนเป็นอันมาก
แลว้ กข็ นึ้ ไปกราบลาพรอ้ มกนั องคท์ า่ นหลวงปกู่ ใ็ ชม้ ารยาทอนั ละมนุ ละไมแบบเมตตา
กราบลาแลว้ เตรยี มเดนิ ทางไปทางทศิ ตะวนั ออกของวดั ตามทางคนบา้ ง ทางเกวยี นบา้ ง
มปี า่ ดงเปน็ ทวิ แถวมีทุง่ นาสลับเลก็ น้อย มุง่ ตรงไปวดั ป่าบา้ นพระค�ำภู อนั เปน็ วดั รา้ ง
เปน็ ปา่ เตง็ รงั สงู ๆ ขณะนนั้ กำ� ลงั หนาวจดั เรมิ่ เขา้ ขา้ พเจา้ กข็ อนสิ ยั กบั พระอาจารยม์ หา

ทา่ นใหโ้ อกาสสงั่ สอนประทบั ใจวา่ “เออ เดยี๋ วนเี้ ราออกมาวเิ วกไกลจากครบู าอาจารย์
เราท�ำความเพียรขนาดอยู่วัดมันก็ไม่สมกับค�ำที่ว่ามาวิเวก เพราะการอยู่วัดก็เป็น
ธรรมดาของคนมาก กต็ อ้ งมงี านจกุ ๆ จกิ ๆ อนั นนั้ บา้ ง อนั นบ้ี า้ ง นสี้ องคนเทา่ นี้ ตอ้ งตดั
ขอ้ วตั รใหน้ อ้ ยลงเพอื่ ใหม้ เี วลาภาวนาตดิ ตอ่ ไมข่ าดวรรคไมข่ าดตอน สว่ นนำ�้ ลา้ งบาตร
และนำ�้ ทผี่ มจะสรงนนั้ ใหค้ ณุ คอนมาไวท้ ไี่ หใหเ้ ตม็ สว่ นนำ้� ดม่ื นำ�้ ฉนั นนั้ ขอใหค้ ณุ ไป
ตกั มาไวใ้ สก่ าใสต่ มุ่ ใหเ้ รยี บรอ้ ย สว่ นลา้ งบาตรนนั้ โยมเขาตามมาลา้ งเอง แลว้ ผมเชด็

88

ใส่ถลกเอง คณุ จงึ เอาไปผึง่ แล้วเก็บไว้ให้เรียบรอ้ ย สรงน�ำ้ ก็ดี ปัดที่อยู่ปูท่ีนอนกด็ ี
ผมทำ� เอง ทพ่ี กั เรากอ็ ยไู่ กลกนั พอควรแลว้ คอื กฏุ มิ งุ หญา้ กนั้ ใบไมต้ องกงุ ปฟู ากแคบๆ
พอดมี งุ้ มอดเจาะมอดไชทงั้ ฟากและใบตองกนั้ และขอใหค้ ณุ ตง้ั ใจทำ� ความเพยี รนะ
ไม่จ�ำเป็นอยา่ พูดกับผมนะ และอยา่ เข้าใจวา่ ผมรงั เกยี จ ไปบิณฑบาต ผมไม่ให้ทา่ น
รับดอก เพราะทา่ นสามส่วี ันก็จบั ไข้ มันเป็นเร้ือรังมาแตก่ ลางพรรษา”

แล้วก็พักอยู่น้ันเกือบเดือน นำ้� ใช้นำ�้ ฉันไปตักเอาท่ีห้วย เขาทดไว้ไกลจากวัด
ประมาณสามเสน้ ขา้ พเจา้ ไปคอนมาไวแ้ ตต่ สี ่ี ตอนกลางคนื งมมดื ไป ไมไ่ ดจ้ ดุ ไฟเลย
เพราะโคมไฟไมม่ ี ทา่ นพาทำ� ความเพยี รไมห่ ยดุ หยอ่ น ไมม่ กี ลางวนั กลางคนื แตข่ า้ พเจา้
มกั จบั ไขต้ อนเทยี่ งหรอื บา่ ยหนงึ่ หนงึ่ ชวั่ โมงกส็ รา่ ง แตป่ วดหวั อยมู่ บั ๆ แตฉ่ นั ได้ ไปได้
ไมเ่ พลียนกั ๒-๓ วันครงั้ หนง่ึ แต่ตอนกลางคืนไม่ค่อยไข้

วนั หนงึ่ พระอาจารยม์ หาเอายาควนิ นิ เคลอื บนำ้� ตาลใหฉ้ นั กเ็ ลยฉนั ๖ เมด็ ทเี ดยี ว
หดู บั อยทู่ งั้ วนั เลยไมฉ่ นั อาหาร ปลอ่ ยใหย้ าออกฤทธิ์ คมุ้ ได้ ๑๕ วนั ไขอ้ กี อยอู่ ยา่ งนน้ั
แตต่ กั นำ�้ กวาดลานวดั อยู่ พาไขเ้ ดนิ จงกรมอกี ไขแ้ บบนนั้ กม็ ี ถา้ ไขร้ ากสาดมทุ ะลแุ บบนี้
ก็คงจะตายกนั

ครนั้ พกั ทำ� ความเพยี รอยนู่ นั้ ประมาณเกอื บเดอื น พระอาจารยม์ หาพายา้ ยทเ่ี ขา้ ไป
ในดง ไกลจากทพี่ กั เดมิ ประมาณ ๑๓ เสน้ สว่ นนำ้� นน้ั มาตกั เอาทเี่ กา่ ไปบณิ ฑบาตบา้ น
พระคำ� ภตู ามเดมิ เขามาทำ� รา้ นให้ ปไู มก้ ลมเลก็ ๆ กวา้ งพอดกี ลด ไกลจากพระอาจารยม์ หา
ประมาณ ๒ เสน้ แตก่ รรมบนั ดาลอกี เขาเอาไมก้ ลมเลก็ มาปตู า่ งฟากใหน้ นั้ มไี มน้ ำ�้ เกลย้ี ง
ปนอยู่ ๒-๓ ทอ่ น พอพกั ได้ ๓-๔ วนั หนา้ บวมขนึ้ เห็นหน่วยตาลูกตาพอรบิ หร่ี
พระอาจารย์มหาหวั เราะแล้วพดู วา่ “ยง่ิ ขี้รา้ ยก็ยิ่งต่ืม (เพม่ิ ) ตดเหม็น” แลว้ องค์ทา่ น
ไปตรวจดรู ้าน ก็เหน็ ไมน้ ำ�้ เกลี้ยง ๒-๓ ท่อน เขาเอามาลาดปูนอนให้ปนกบั ไมอ้ ื่นอยู่
จงึ คมุ ใหโ้ ยมถอดทง้ิ เอาใหมแ่ ทน เมอื่ พจิ ารณาแลว้ เขาไมไ่ ดแ้ กลง้ ทำ� เพราะเปน็ เวลา
ใบไม้ร่วง เขาไม่รู้จักว่าไม้อะไร เห็นเกลี้ยงกลมแล้วก็เอากัน ท้ังท�ำด่วนด้วย
ไมไ่ ดก้ น้ั ไมไ่ ดม้ งุ อะไรหรอก เชา้ มามงุ้ กเ็ ปยี ก กลดกเ็ ปยี ก ตากกบั ทเ่ี ลย นก้ี ารเทย่ี วใน
สงสารแหง่ ชาติๆ ภพๆ มันเป็นอย่างนี้

89

ดา้ นภาวนา กอ็ าจารยล์ มออกเขา้ เปน็ หลกั รวมหรอื ไมร่ วมกส็ ะดวกอยา่ งนนั้ จะตี
ปัญหาไปน้อยมากต�ำ่ สงู จับอันน้ีเป็นหลักอยนู่ นั่ เอง พจิ ารณาอันอื่นดวู า่ ไม่อร่อยเท่า
พระอาจารยอ์ งคล์ ม เวน้ ไวแ้ ตเ่ ดนิ จงกรมเทา่ นน้ั จงึ ตงั้ อนั อนื่ เปน็ หลกั คอื ตงั้ ไวก้ บั ขากา้ ว
ส่วนนอนและนั่งต้องลมเป็นหลกั ถ้าพิจารณาอะไรพร้อมกบั ลมออกเข้าแลว้ ถือวา่ ชดั
ในสว่ นตวั และไม่สงสยั อีกดว้ ย ส่วนทา่ นผู้อืน่ น้นั ชัดแยบคายดว้ ยวธิ ใี ด แล้วแต่ของ
ใครของมนั ไมค่ ดั คา้ น จะสมถะกเ็ อาลมเปน็ หลกั จะวปิ สั สนากเ็ อาลมเปน็ หลกั จะพน้
หรอื ไมพ่ น้ ตอนใดๆ กเ็ อาลมเปน็ หลกั อบุ ายของใครของมนั อบุ ายพระบญุ ทนั ตา่ งหาก
ความถอื วา่ เปน็ ของยากของงา่ ยยอ่ มไมต่ รงกนั หมด ความอดทนกม็ ยี ง่ิ มหี ยอ่ นกวา่ กนั
เมือ่ ศรัทธาความเชือ่ วิริยะความเพียร สติความระลกึ ได้ สมาธิตั้งมนั่ ปญั ญารอบรู้
สมดลุ เสมอกนั ยงิ่ ในขณะเดยี วทง้ั ๕ นแ้ี ลว้ ในปจั จบุ นั ทนั กาล กจ็ ะเปน็ ใจเปน็ ธรรม
อนั มกี ำ� ลงั พละพลงั ไมม่ ปี ระมาณแล ผใู้ ครค่ รวญธรรมเปน็ ผเู้ จรญิ ตรงกนั ขา้ มเปน็ ผู้
เสื่อมถอย

ผเู้ พลนิ ในโลกมากจะเป็นผู้เศรา้ โศกมาก
ผู้เพลนิ ในธรรมมากจะน�ำความเศร้าโศกออกมากมาย
ผู้เหน็ ภัยในสงสารผู้ไมไ่ ว้ใจในสงสาร
ก็คือผ้ถู ือกญุ แจเปดิ ประตพู ระนพิ พานน้นั แล
ใจใดไม่ตดิ อยู่ในผู้ร้เู ปน็ ตวั เหตุ
ใจนอกเหตกุ ็ไม่ตอ้ งไดห้ าใจน้ันแลนามไิ ดท้ อ่ งเทีย่ ว
ใจเดียวธรรมเดียวทรงนอกเหตุ
หมดประเภทใจอน่ื จะตามหา
ใจนนั้ ข้ามโลกาไปแล้วไม่มีรอยแล
ใจใดไมร่ ู้จักใจ ใจนั้นก็ไปพบแตภ่ ยั
ยิง่ ไปเทา่ ใดก็ย่ิงพบแตภ่ ยั ลา้ นๆ อสงไขย กไ็ ม่พบสุข

90

ลาท่านอาจารยม์ หาไปวิเวกบ้านโพนงาม

ครน้ั พกั ปฏบิ ตั อิ ยกู่ บั พระอาจารยม์ หาประมาณสองเดอื นแลว้ การจบั ไขก้ ย็ งั คนื
มาขบถอยไู่ มพ่ อจะขาดแท้ มนั แบบโบราณวา่ ไขพ้ อ่ ตารงั เกยี จ ไขแ้ ตงโมกายเยน็ กนิ ได้
ไขห้ มากไมก้ ายรอ้ นกนิ เยน็ ไขน้ อนกลางวนั สายณั หต์ ะวนั บา่ ยสามถามกนิ สมอขามปอ้ ม
ไข้ข้ีเกียจซักย้อมตากก็ล�ำบากทางกลิ่นเหม็น เม่ือเป็นดังนี้จ�ำเป็นต้องลาองค์ท่าน
พรากไปปฏบิ ตั คิ นละแหง่ องคท์ า่ นกเ็ หน็ ดดี ว้ ย แลว้ องคท์ า่ นทง้ั หวั เราะทง้ั พดู วา่ ใหอ้ อก
ไปทงุ่ ทางสกลนคร ให้ไปกางกลดกางมงุ้ อยกู่ ลางทุ่ง เดนิ จงกรมภาวนาตากแดดอยู่
ชะรอยธาตขุ นั ธม์ ันจะชอบอากาศโปรง่ ว่าแล้วองคท์ า่ นกห็ ัวเราะอีก ข้าพเจา้ อดไม่ได้
กเ็ ลยหวั เราะไปตาม ดคู ำ� เทศนข์ ององคท์ า่ นขนั มาก เปน็ คตไิ ปแบบลกึ ๆ ชวนใหห้ วนคดิ
พจิ ารณาจบั ใจ จงึ ไดจ้ ำ� ไวไ้ มล่ มื เลย เพราะธรรมดาองคท์ า่ นปรารภอะไรเปน็ อบุ ายให้
ผฟู้ งั มคี ติท้งั นัน้ ไม่ใช่พูดแบบคตโิ ลกล้วนๆ มีลีลานัยอยู่ในตัว

แบบหยิกแกมหยอกแบบน้ี ถา้ ผู้ฟังล้อเข้าไปแบบเลยี ปาก จะถูกศอกกลบั หลัง
เขา่ พรอ้ มนบั สิบไม่ลุก

แบบบรรจงตรงไปตรงมา นกี้ แ็ บบหนงึ่ แบบนจี้ ะฝนื กระเบยี ดหนง่ึ ไมไ่ ด้ เพราะ
ได้ทมุ่ เทแบบบรรจงแลว้

แบบขู่ท�ำท่าท�ำทาง แบบน้ีต้องนิ่งฟังโดยเคารพ จะอุทธรณ์หรือพูดแก้ตัวใน
ขณะน้ันไม่ได้ ตอ้ งแกค้ วามประพฤตขิ องตัวลับหลงั ท่านหากสังเกตเองวา่ ท่านเทศน์
เผด็ ๆ รอ้ นๆ แลว้ มนั ไดผ้ ลไหม ทา่ นตอ้ งสงั เกตอยหู่ ลายวนั แตผ่ ใู้ ดโงก่ เ็ ขา้ ใจวา่ ทา่ น
ไม่สงั เกต

91

แบบปลอบโยนนิ่มนวล แบบนี้มี ๒ นัย นัยหนง่ึ หมดหวังหมดวชิ าแล้ว ถ้าไม่
นมิ่ นวลไว้ มนั จะเพง่ โทษมากมนั จะเปน็ บาป แตต่ ดั ทง้ิ ไมย่ อมสอนอกี ตอ่ ไป นมิ่ นวล
แบบหนงึ่ ยงั จะสอนตอ่ ไปอกี อยู่

แบบทำ� กริ ิยาขึงอยู่เปน็ นจิ แบบนเี้ ราตอ้ งทำ� ท่าไมส่ นใจวา่ ทา่ นขึงใสเ่ รา เราทำ� ดี
เรื่อยไปหากแกต้ กอยใู่ นตัว

แบบหนงึ่ วางเฉยไมพ่ ดู ดว้ ย แตไ่ มข่ งึ ไมบ่ งึ้ แบบนเ้ี ราแกเ้ ราไปกห็ าย ผเู้ ขยี นไดย้ นิ
กบั หทู หี่ ลวงปมู่ น่ั เทศนว์ า่ “ลกู ศษิ ยร์ อ้ ยคนกต็ อ้ งใชอ้ บุ ายรอ้ ยนยั เพราะนสิ ยั ตา่ งกนั ”

หนั มาปรารภจะไปวเิ วกคนละแหง่ ใหเ้ หมาะสมกบั ผไู้ ขเ้ รอ้ื รงั ครนั้ บณิ ฑบาตฉนั
เสรจ็ แลว้ องคท์ า่ นกเ็ ขยี นจดหมายฝากเจา้ ตวั ผจู้ ะไป จา่ หนา้ ซองวา่  สง่ ทา่ นมหาผาน
บา้ นโพนงาม วัดปริยัตธิ รรม เน้อื ความในจดหมายวา่

ท่านมหาผานที่นับถอื พระองค์ท่ีถวายจดหมายน้ี ออกจาก
ส�ำนักหลวงปู่ม่ันมาวิเวก ต้องการพักวิเวกอยู่ในเขตบ้านนี้บ้าง
ตามสมยั เทา่ ท่จี ะเป็นไปได้ และก็มีหวงั จะกลบั เข้าสำ� นักเดิมแหง่
หลวงปู่ม่ันอยู่ ฉะนั้น จงกรุณาให้โยมท�ำท่ีพักให้ช่วยเท่าที่เห็น
สมควรวา่ แห่งใดจะวิเวกพอ

ขอแสดงมาด้วยความนับถือ บวั ป.

รบั จดหมายจากพระอาจารยม์ หา กราบลาเดนิ ทาง องคท์ า่ นใหโ้ ยมไปสง่ ประมาณ
หนงึ่ เสน้ กบ็ อกใหโ้ ยมกลบั เพราะทางเสน้ นไ้ี ดร้ จู้ กั จำ� ไดแ้ ลว้ แตเ่ ขา้ ไปหาหลวงปแู่ ตแ่ ลง้
ปีกลายน้ี เดินคนเดยี วไปตามสายปา่ พอเทยี่ งวันก็ถงึ เขา้ ไปกราบทา่ น

โอ ตอนนตี้ กไป ขออภยั ตอ่ ทา่ นผอู้ า่ นผฟู้ งั บา้ ง คอื ตอนจะออกจากพระอาจารย์
มหาบัว ไดก้ ราบวิงวอนองคท์ ่านว่า “เม่อื พระอาจารย์กลับถึงหลวงปูม่ นั่ ก่อนกระผม
กรณุ ากราบเรยี นหลวงปวู่ า่ คณุ หลา้ ไดล้ าเกลา้ ไปทอี่ น่ื เพราะเกรงใจเกลา้ เพราะ ๔-๕ วนั
จบั ไข้ อกี อนั หนงึ่ จะลองดตี นวา่ จะกลา้ เปน็ กลา้ ตายตอ่ พระศาสนาเพยี งไร ดงั นี้ หรอื

92

พระอาจารย์เห็นดีอันใดเหมาะสมตามเป็นจริง ก็แล้วแต่จะกรุณากราบเรียนเทอญ”
พระอาจารยม์ หายอ้ นถามคนื วา่ “คณุ เหน็ ประโยชนย์ งั ไง จงึ ใหผ้ มกราบเรยี นหลวงปมู่ น่ั
อยา่ งนั้น” เรยี นพระอาจารยม์ หาวา่ “เพราะเกรงหลวงปู่จะเขกวา่ คณุ หลา้ ไปวิเวกกบั
คณุ มหา แลว้ แตกหนจี ากคณุ มหา เพราะไมล่ งคณุ มหา ทฐิ มิ ากเหลอื เกนิ เราจะไมใ่ ห้
คุณหล้าอยู่กับเราอีกต่อไปด้วย” ดังนี้ “ก็อาจเป็นได้ครับ” พระอาจารย์ยิ้มแล้ว
พูดว่า “เออ คุณพูดมีเหตุผลดี ผมจะกราบเรยี นหลวงปู่ตามคำ� สตั ยข์ องคุณนน้ั เอง”

กลา่ วตอ่ เร่ืองการไปถงึ บ้านโพนงามต่อไปอีก เมอ่ื ถงึ แลว้ กย็ ่ืนถวายจดหมาย
โดยเคารพแกท่ ่านอาจารยม์ หาผาน พอทา่ นอ่านจบแลว้ ท่านกบ็ อกโยมบดิ าของทา่ น
ประกาศแกญ่ าตโิ ยมโดยดว่ น ญาตโิ ยมกอ็ อกมา ๓๐ คน เพราะเปน็ เวลาเทยี่ งวนั เศษๆ
แลว้ เขาปรึกษากนั โดยด่วนว่า เอาทา่ นไปพักปฏิบัตธิ รรมทีโ่ คกต้มุ นกกระทา อนั เป็น
ผบี งั บด ถา้ หลงมาจงึ เหน็ ตมุ้ คอื กรงนกกระทาขนั แกก๊ ๆ อยู่ มนั มผี ดี มุ ากในโคกนน้ั
แลว้ เขากท็ ำ� กระต๊อบให้ มุงฟางกน้ั ฟาง มสี ้วมหลมุ ตลอดรางปัสสาวะ ทางจงกรม
เสร็จในวันน้ัน มีน�้ำบ่ออยู่ที่น้ันด้วย ไกลบ้านประมาณหนึ่งกิโลเมตรก็คงจะไม่พอ
คงเพยี งยสี่ บิ กวา่ เสน้ เทา่ นนั้ เปน็ ปา่ ไมเ้ ตง็ รงั สงู ๆ ถๆ่ี ความสะดวกทางบณิ ฑบาตกพ็ อ
เปน็ ไปได้ บคุ คลกเ็ ปน็ ทส่ี บายพอควร สว่ นการจบั ไขน้ น้ั กเ็ วน้ ๒ วนั ๓ วนั กเ็ ปน็ ไข้
แตฉ่ นั กพ็ อฉนั ได้ แตไ่ มห่ ายปวดหวั วนั ไหนไข้ เขาจะมาเฝา้ กไ็ มใ่ หเ้ ขามา เขาจะมาฝนยา
ใหป้ ระจำ� วนั กไ็ มใ่ หเ้ ขามา ถงึ คราวไขก้ ไ็ ขอ้ ยอู่ งคเ์ ดยี ว เปน็ เพยี งใหเ้ ขาเอาหนิ กบั รากยา
ไวใ้ ห้ จะฝนเองดอก ดังนี้

สว่ นมหาผาน ๗ ประโยคนั้น ทา่ นเปน็ ธรรมยุต ลูกศิษยท์ ่านเจ้าคณุ เทพกวี
วดั โพธสิ มภรณ์ อดุ รธานี มีอปุ ชั ฌาย์เดยี วกันทา่ น มาพักเยีย่ มบา้ นของทา่ นเฉยๆ
เปน็ วดั รา้ ง ทา่ นอยกู่ บั เดก็ ชายลกู หลาน และทา่ นกก็ วา้ งขวางมาก ทา่ นใหโ้ ยมบดิ าของ
ทา่ นมาปฏบิ ตั ติ อนเชา้ ฉนั เสรจ็ จงึ กลบั บา้ น ทา่ นบอกไวว้ า่ “วนั ลงอโุ บสถปารสิ ทุ ธิ จะมา
ลงดว้ ย เพราะผมอยากจะมาตา่ งวเิ วกบา้ ง คณุ ไมต่ อ้ งเขา้ ไปหาผมดอก ผมจะออกมา
หาเอง” ดังนี้ พอถึงวนั ทา่ นก็มาจรงิ ๆ ไมถ่ ือตนไมถ่ อื อะไรเลย แตท่ า่ นก�ำลงั ด�ำริวา่
จะสรา้ งร้ัววัดดว้ ยไมเ้ ป็นเสาเล่ือยเอง

93