Slavomir Nastasijevic-Vitezi kneza lazara

3 DOMESTIK — upravnik dvora.

4 DESPOT — prvobitna titula u Vizantiji. U srednjem veku pojavljuje
se i u Srbiji. Makedoniji i Trakiji. Tu titulu mogao je dati samo car ili kralj,
a bila je po važnosti prva iza kraljevske.

5 ŠPANSKI KOVAČI — bili su u srednjem veku na glasu kao najbolji
majstori oružja.

6 TIPIK — pravilnik o dužnostima i obavezama kaluđera u
manastiru. Jedna vrsta ustava ta život i bogosluženje u manastirima.

7 LAUTA — žičani instrument bez gudala. Pojavio se krajem XIV
veka.

8 VUKAŠIN — »samozvani kralj« — U srednjem veku bilo je
uobičajeno da samo papa ili patrijarh mogu vladaru staviti krunu na
glavu i proglasiti ga za kralja ili cara. Stevan Prvovenčani, na primer,
morao je privremeno preći u katoličku veru da bi od pape dobio
kraljevsku krunu. Dušan je nezakonito morao da naimenuje patrijarha da
bi od njega u Skoplju dobio carsku krunu, itd. Međutim. Vukašin se
samozvano proglasio za kralja i zbog toga je bio potcenjivan. Osim toga,
više plemstvo s prezirom je gledalo na Vukašina, jer je bio prostog
porekla. Otac mu se zvao Mrnja ili Mrnjava. Bio je rodom iz Livna.

9 NOVI PAZAR — grad u Južnoj Srbiji, podignut na reci Raškoj u
blizini staroga Rasa, prve prestonice Nemanjića. U doba Vuka
Brankovića nazvan je Trgovište.

10 GRADAC — danas Čačak. U doba kneza Lazara postojalo je
naselje oko crkve koju je podigao Nemanjin brat Stracimir i posvetio je
Uspenju sv. Bogorodice. Crkva je bila podignuta u vizantijskom stilu. Ali
1735. god Turci su je pretvorili u džamiju, posle prvog svetskog rata
crkva je dovedena u prvobitno stanje.

11 TRGOVIŠTE — staro ime za Novi Pazar.

12 PRIBAC HREBELJANOVIĆ — otac kneza Lazara, bio logotet na
dvoru cara Dušana.

13 POKOJ — po staroj srpskoj azbuci slovo P. Za vreme gozbe

301

trpeza može biti postavljena na pokoj (П) ili na glagol (Г).

14 TRIBALI, PEONJANI, ARGIVCI — starosedeoci na Balkanskom
poluostrvu, Živeli su u Južnoj Srbiji, Makedoniji, Trakiji i na padinama
Rodopskih planina.

15 DRENOPOLJ — staro ime za grad Jedrene.

16 BASME — magijske reči za lečenje bolesti, neizlečivih rana,
rasterivanje zlih duhova i uroka.

17 JELENA — žena despota Uglješe. Kasnije, u monaštvu, dobila
kaluđersko ime Jefimija. Bila je u velikom prijateljstvu s kneginjom
Milicom. S njom je išla u Brusu sultanu Bajazitu prilikom zaključivanja
ugovora o vazalstvu. Izradila je pokrov knezu Lazaru izvezen zlatom.

18 KONSTANTIN DEJANOVIĆ — turski vazal od bitke na Marici.
Držao je oblast oko gradova Kratova, Kumanova. Štipa, oko reke
Strumice i ceo kraj do Velbužda (po njemu nazvanom Konstantinova
banja). Poginuo u bici na Rovinama 1394. god.

19 ZAVETI — Na grobove znamenitih ljudi stavljaju se predmeti,
razne zaloge radi sreće i napretka. Po predanju i kasnijim izvorima grob
despota Uglješe nalazi se kod Harmanlije, tridesetak kilometara
jugozapadno od mesta gde je bila bitka na Marici.

20 MAKANJA — nežno, bolešljivo i slabo ješno dete.

21 EVRENOS-BEJ — Vizantinac poturčenjak. Jedan od
najsposobnijih vojskovođa u doba Murata I i Bajazita Munjevitog.
Učestvovao u bici na Marici, na Pločniku, na Kosovu polju, kod Nikopolja
i kod Angore. On je rodonačelnik Evrenezovića, koji se kasnije nalaze
među Turcima i Južnim Slovenima. Uz Evrenosa pominju se i drugi
slavni turski emiri: Lala-Šahin (soko), Saridže (koji je zarobio kneza
Lazara), Timurtaš (gvozdeni kamen), Balaban, Feriz, Ali-paša, Kurd-aga
i drugi.

22 PROKLETSTVO SV. SAVE — Postojalo je mišljenje u Srbiji u XIV
veku da je samo loza Nemanjića blagoslovom božjim predodređena da
vlada Srbijom. Smatralo se da svaki vladar koji se proglasio za kralja ili
cara, a nije Nemanjić, greši protiv boga i da na njega pada prokletstvo
svetog Save, koji je dinastiju Nemanjića blagoslovio. Zato je docnije

302

pisano u Carostavniku da se Vukašin »na kraljevstvo drznuo, ništa ne
mareći za prokletstvo sv. Save«. Bojeći se toga prokletstva, knez Lazar
se nije krunisao, mada je on vladao Srbijom. Zbog toga se i saglasio sa
krunisanjem Tvrtka za kralja Srbije i Bosne, jer je Tvrtko po ženskoj liniji
poticao od Nemanjića.

23 PAPIRUS — biljka od čijih se listova još u doba starih Rimljana
pravila jedna vrsta materije slična hartiji.

24 LOGOTET — kancelar (služba ustanovljena na srpskom dvoru u
doba cara Dušana). Savetnik vladara, šef dvorske kancelarije i glavni
upravitelj crkvenih poslova.

25 ALIDŽA-HISAR — šareni grad. Tako je u srednjem veku nazivan
grad Kruševac, jer je sav bio u cveću. Ovaj izraz prvi pominje Ašik-paša
Zade Fara-bej u svojoj hronici od 1390 god.

26 ALVALUK — čašćavanje posle dobra pazara.

27 PATARENI — (bogumili ili bogomili) verska sekta nastala u 10.
veku. Propagirala je jednakost među ljudima i antifeudalizaciju. U 12.
veku gube antifeudalni karakter, pomažući borbu protiv stranih
zavojevača. Nemanja ih je proterao iz Srbije. Našli su utočište u Bosni,
gde su pomagali borbu Kulina bana protiv mađarskog feudalizma i
zapadne crkve. I sam Kulin ban pripadao je ovoj sekti.

28 DOHODAK O SV. DIMITRIJU — Dubrovčani su svake godine o
Svetom Dimitriju plaćali porez srpskim vladarima. Porez je iznosio
2.000 srebrnih perpera, a uzimao ga je onaj vladar koji drži Konavlje,
Trebinje i Dračevicu (Herceg-Novi). Ta vrsta poreza potiče od doba cara
Dušana.

29 DIČINA i DESPOTOVICA — reke koje teku u području planine
Rudnika. Despotovica se uliva u Dičinu, a Dičina u Zapadnu Moravu kod
Čačka.

30 VUJAN — južni ogranak planine Rudnika. U jednoj kotlini nalazi
se manastir posvećen svetom Arhangelu Mihailu. U tom manastiru
ikonostas su radili zografi Stojan i Jeremija. U manastiru je sahranjen
čuveni junak iz Prvog ustanka Lazar Mutap, rodom iz sela Prislonice.

31 CAR UROŠ je umro u Nerodimlju 4. decembra 1371.

303

32 TURSKI ODREDI — redovno su upadali u zemlje koje sultan ili
njegove vojskovođe nameravaju da napadnu. Manji i veći odredi su slati
da pljačkaju, pale, ubijaju i robe stanovništvo da bi stvorili strah i paniku.

33 MIHAILO MUCAVI — vizantijski car.

34 JAKOG ANÐELA — po starom verovanju svaki čovek ima anđela
čuvara.

35 MALOSHIMNICI — shimnici, monasi.

36 LJUBOSTINJA — manastir kod Trstenika. Podigla ga je kneginja
Milica i u njemu sahranjena 1408. god. Sazidao ga je Rade Borović
(Rade Neimar). Crkva je posvećena Uspjeniju sv. Bogorodice. Ime je
dobio po predanju: »Ljubve stan« — mesto gde su se prvi put sreli
kneginja Milica i knez Lazar.

37 KINJENI MANASTIRSKI BRAT — satirična pesma vizantijskog
pesnika Teodora Prodroma iz XII. veka, preveo Ðorđe Trifunović.

38 BOGORODIČINA CRKVA U PARIZU — počeo da je zida
francuski kralj Filip Avgust u čast i slavu Bogorodice što mu je pomogla
da se vrati iz krstaškog rata iz Palestine (3. krstaški rat poveli su Filip II,
Ričard Plantagenet — Lavlje srce i Fridrih Barbarosa).

39 SPAHI-OGLANI — »gospodski sinovi«. To su bili sinovi visokih
plemića u Turskoj. Oni su služili sultanu kao telesna garda. Pominju se
pod imenom »peta četa«.

40 APOKRIFNE KNJIGE — knjige koje je u srednjem veku crkva
odbacila kao štetne po veru (jeretičke).

41 GLORIA DOMINI DEO — (latinski) slava gospodu bogu.

42 PEMBAVA BOJA — neodređena nijansa između sivog i crnog.

43 DIZDAR — (turski) zapovednik grada; ćehaja je njegov pomoćnik.

44 KUZUN-SAHIBIJA — na turskom kuzun — jagnje, sahibija —
gospodar.

304

45 ARSLAN — (turski) zmaj.

46 TIMARI — turske spahije u Anadoliji i Maloj Aziji. Bili su nestalni
prema svojim feudalnim gospodarima. Često nisu odgovarali obavezama
prema sultanu, izneveravali ga i dizali pobune. Pred bitku kod Angore,
na primer, izdali su Tamerlana i prešli Bajazitu. Međutim, u toku bitke
izdali su Bajazita i prešli na Tamerlanovu stranu.

47 KOPRIJAN — grad južno od Niša. Podigao ga je knez Lazar. U
niškom lapidarijumu nalazi se kamen dovratak sa gradske kapije, na
kome je urezan natpis: »Az Nenada sin kaznaca Bogdana sazidah sii
grad Koprijan v dni blagovernago gospodina mi kneza Lazara v leto
1372.« Jasno je da je posle poraza na Marici knez Lazar bio uveren da
će Turci navaliti na Srbiju.

48 SOFIJA — grad u Bugarskoj. U srednjem veku zvala se Sardec
(od antičkog Sardica). Od XIV veka Sofija.

49 ARVUNI — staro ime za grad Pirot.

50 IĆINDIJA — muslimanska molitva pred zalazak sunca.

51 POKLISAR KNEZA LAZARA — O drskosti ovoga poklisara pisalo
je nekoliko turskih hroničara (na primer Muhamed Mula Nešrija).

52 PARES ERGA PAREM — (latinski) jednaki prema jednakom.

53 ARGUSOVE OČI — Argus je mitsko čudovište sa sto očiju.

54 SAMODREŽA — crkva na reci Samodreži, šest kilometara Južno
od Vučitrna. Prema predanju tu se pričestila srpska vojska pred polazak
u bitku na Kosovu.

55 JANJIČARI — (turski jeni-čer, novi čovek). Služili su pešadiji, u
prvo vreme bez plate.

56 ANADOLIJA — jedan deo Turske. Glavni grad u srednjem veku
bio je Angora, danas Ankara.

57 RUMELIJSKI — Rumelija je bila deo evropske Turske.
Obuhvatala je oblasti južno od planine Balkana: Trakiju. Makedoniju i
deo Albanije. Prema tome, rumelijska vojska bila je sastavljena od

305

Turaka naseljenih na Balkanskom poluostrvu.
58 JURUCI I KONJARI — Juruci: turkmenska plemena poreklom iz

Male Azije. Bilo ih je u krajevima oko Bitolja. Ovčeg polja, Tikveša,
Velesa, Strumice i Bregalnice. Živeli su nomadski baveći se
stočarstvom. (Juruk — turski pešak, onaj koji mnogo ide). Konjari —
poreklom od Konja — Vilajeta (Konija) u Maloj Aziji. Bilo ih je znatno
manje nego Juruka.

59 MAZULI — bogataši, spahije koji padnu u nemilost kod sultana.
Njihova imanja se konfiskuju.

60 ASAPI — odabrana turska pešadija.

306