8 FEN ETKINLIK CEVAP

AD, SOYAD:
OKUL:
SINIF:
NUMARA:

Bilginin efendisi olmak için çalışmanın uşağı olmak gerekir.
Balzac

Genel Yayın Yönetmeni
İbrahim Sakallıoğlu

Yayını Hazırlayan
Hız Yayımcılık Yayım Kurulu

Dizgi
Hız Yayımcılık Grafik ve Dizgi Servisi

Fotoğraflar ve Çizimler
Hız Yayımcılık Görsel Arşivi

Ağustos 2018

Sertifika No: 34917
Her hakkı saklıdır ve Hız Yayımcılık Basım Dağıtım Sanayi ve Ticaret AŞ'ye aittir.

İçindeki yazı, şekil, grafik ve tablolar yayınevinin izni olmadan alınamaz;
fotokopi, teksir, film şeklinde ve başka hiçbir şekilde çoğaltılamaz,
basılamaz ve yayımlanamaz.
Hız Yayımcılık Basım Dağıtım Sanayi ve Ticaret AŞ
İdealtepe Mah. Ali Reis Sok. No.: 18/A
Maltepe / İSTANBUL
Tel: 0 216 359 88 00
www.hizyayinlari.com
[email protected]
Baskı ve Cilt
Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.
Nasuh Akar Mahallesi 1404. Sok. No.:19
Çankaya / Ankara
Sertifika No.:16031

İstiklâl Marşı

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.
O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:
O benimdir, o benim milletimindir ancak. Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.

Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda?
Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şühedâ!
Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl... Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda,
Hakkıdır Hakk'a tapan milletimin istiklâl! Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüdâ.

Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Ruhumun senden İlâhi, şudur ancak emeli:
Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli.
Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Bu ezanlar-ki şehadetleri dinin temeli-
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli.

Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, O zaman vecd ile bin secde eder-varsa-taşım,
Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Her cerîhamdan İlâhi, boşanıp kanlı yaşım,
Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na'şım;
"Medeniyet!" dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman yükselerek arşa değer belki başım.

Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl!
Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl.
Doğacaktır sana va'dettiği günler Hakk'ın... Ebediyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl;
Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın. Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet;
Hakkıdır Hakk'a tapan milletimin istiklâl!

Mehmet Âkif Ersoy

Mustafa Kemal ATATÜRK

1881 - 1938

SUNUŞ

Değerli Öğretmenlerimiz;

Hız Yayımları olarak Fen Bilimleri Etkinlik Soru Kitabı ile siz değerli öğretmenlerimizin yanında
yer almaktan çok büyük mutluluk duymaktayız.

Fen Bilimleri Etkinlik Soru Kitabı oluşturulurken üç temel konu esas alınmıştır:
• Güncellenmiş müfredata uygunluk,
• Kazanımların dışına çıkmamak,
• Özgün ve çeşitli soru tarzları ile müfredatta belirtilen kazanımları eksiksiz bir şekilde ölçmek.

İyi bir eğitim - öğretimde “süreç” büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle kitabımızı müfre-
dat programındaki “kazanım sıralaması”na göre düzenledik. Öğrencilerimizin iki ya da üç derste
öğrendikleri kazanımları, kitabımızdaki ilgili etkinlik testleri ile pekiştirmesini amaçladık.

Hazırladığımız bu etkinlik kitabı ile Fen Bilimleri Dersi Öğretim Programı’nın temel amaçlarına
katkı sağlamayı ve sizlerin fen okuryazarı bireyler yetiştirmenize destek olmayı amaçladık.

Hazırladığımız Fen Bilimleri Etkinlik Soru Kitabımızda,

• Ünitelerin konu anlatım özetleri
• Ünite konularının kazanımlara parçalanmış şekilde etkinlikler ile sorgulanması
• Her etkinlik bitiminde kazanım kavrama testi

bulunmaktadır.

Bu kitabımız ile öğrencilerimize Fen ve mühendislik uygulamaları hakkında temel bilgiler ka-
zandırmayı hedefledik.

Eğitimin mutfağından filizlenen “Hız Yayımları” olarak, elinizdeki kitabımızla siz değerli meslek-
taşlarımızın ve sevgili öğrencilerimizin yanında olmaktan gurur duymaktayız.

HIZ YAYIMCILIK

İÇİNDEKİLER

1. ÜNİTE .........................................................

Mevsimler ve İklim / Dünya ve Evren.......................................................................................10
Mevsimlerin Oluşumu...............................................................................................................11
İklim ve Hava Hareketleri..........................................................................................................15

2. ÜNİTE .........................................................

DNA ve Genetik Kod / Canlılar ve Yaşam................................................................................22
DNA ve Genetik Kod................................................................................................................26
Kalıtım......................................................................................................................................32
Mutasyon, Modifikasyon ve Adaptasyon.................................................................................39
Biyoteknoloji.............................................................................................................................43

3. ÜNİTE .........................................................

Basınç / Fiziksel Olaylar...........................................................................................................49
Katı Basıncı..............................................................................................................................51
Sıvı Basıncı...............................................................................................................................55
Sıvı ve Gaz Basıncı...................................................................................................................59

4. ÜNİTE .........................................................

Madde ve Endüstri / Madde ve Doğası....................................................................................64
Periyodik Sistem......................................................................................................................68
Fiziksel ve Kimyasal Değişimler - Kimyasal Tepkimeler...........................................................74
Asitler ve Bazlar........................................................................................................................78
Maddenin Isı ile Etkileşimi........................................................................................................85
Isı - Sıcaklık ve Öz Isı...............................................................................................................88
Maddelerin Hâl Değişimi..........................................................................................................93
Maddelerin Hâl Değişim Grafikleri............................................................................................97
Türkiye’de Kimya Endüstrisi...................................................................................................101

5. ÜNİTE .........................................................

Basit Makineler / Fiziksel Olaylar...........................................................................................106
Makaralar...............................................................................................................................108
Kaldıraç..................................................................................................................................113
Eğik Düzlem...........................................................................................................................117
Çıkrık......................................................................................................................................121
Dişli Çark, Vida ve Kasnak.....................................................................................................124

6. ÜNİTE .........................................................

Enerji Dönüşümleri ve Çevre Bilimi........................................................................................129
Besin Zinciri ve Enerji Akışı....................................................................................................131
Fotosentez.............................................................................................................................135
Solunum.................................................................................................................................139
Madde Döngüleri ve Çevre Sorunları.....................................................................................143
Sürdürülebilir Kalkınma..........................................................................................................148

7. ÜNİTE .........................................................

Elektrik Yükleri ve Elektrik Enerjisi..........................................................................................153
Elektrik Yükleri ve Elektriklenme - Elektrik Yüklü Cisimler.....................................................155
Elektrik Enerjisinin Dönüşümü................................................................................................161

1. ÜNİTE

MEVSİMLER VE İKLİM

Mevsimlerin Oluşumu
İklim ve Hava Hareketleri

Kazanımlar

➢➢ F.8.1.1.1. Mevsimlerin oluşumuna yönelik tahminlerde bulunur.
➢➢ F.8.1.2.1. İklim ve hava olayları arasındaki farkı açıklar.
➢➢ F.8.1.2.2. İklim biliminin (klimatoloji) bir bilim dalı olduğunu ve bu alanda çalışan uzmanlara iklim bilimci (klimatolog) adı verildiğini söyler.

8. Sınıf Mevsimler ve İklim / Dünya ve Evren

Mevsimlerin Oluşumu İklim ve Hava Hareketleri

➤➤ Dünya’nın merkezi ile Kuzey ve Güney kutuplarını ➤➤ Bir bölgede uzun yıllar boyunca gözlemlenen hava
birleştiren hayali çizgiye eksen denir. Dünya bu olaylarının ortalama durumu o bölgenin iklimi ola-
eksende dönme hareketi yapmaktadır. Dünya’nın rak adlandırılır. Dünya üzerinde Kuzey Kutbu’nun
dönme ekseni 23°27′ (23 derece 27 dakika) bir açı soğuk, ekvator bölgelerinin sıcak olması bu böl-
ile eğik durmaktadır. gelerde yaşanan iklim koşullarından kaynaklanır.
➤➤ İklim: Geniş bölgelerde ve çok uzun zaman
Dönme ekseni içinde aynı kalan ortalama hava şartlarıdır.
Hava olayı: Belirli bir bölgede ve kısa bir süre
23°27' içinde etkili olan hava şartlarıdır.
➤➤ İklim: İklimi meydana getiren koşulları incele-
Ekvatoral yen ve araştıran bilim dalına “klimatoloji (iklim
düzlem bilim)” denir.
Hava olayı: Hava olaylarını inceleyerek hava
➤➤ Dünya bu eksen etrafında 24 saatte döner. Bu tahminleri yapan bilim dalına “meteoroloji”
dönüş sonucu gece gündüz oluşur ve günlük sı- denir.
caklık farkı meydana gelir. ➤➤ İklim: Klimatoloji alanında çalışan bilim insan-
larına “iklim bilimci (klimatolog)” denir.
➤➤ Dünya, Güneş etrafında eliptik bir yörüngede do- Hava olayı: Meteoroloji alanında çalışan uz-
lanır. Bu dolanımını 365 gün 6 saatte gerçekleştirir. manlara “meteorolog” denir.
Bu dolanım sonucu mevsimler oluşur. ➤➤ İklim: En az 30 – 35 yıllık hava durumuna ait
ortalama veriler sonucu belirlenir.
21 Mart Hava olayı: Günün farklı saatlerinde yapılan
4 günlük gözlemlerle belirlenir.

3 2 Küresel Isınma
6
➤➤ Dünya üzerindeki bölgelerde iklimler aynı kalma-
5 8 1 mış zamanla değişimlere uğramıştır. Milyonlarca
21 Haziran 21 Aralık yıl önce belki de birçok bölge günümüzdeki ik-
Gün dönümü 7 Gün dönümü lim özelliklerinden farklı iklim özelliklerine sahipti.
23 Eylül Günümüzde de iklim değişimi devam etmektedir.
Dünya’daki ortalama sıcaklık giderek artmaktadır.
➤➤ Güneş ışınları Dünya’nın bazı bölgelerine dik Küresel ısınma olarak adlandırılan bu değişime en
düşer. Dünya üzerinde birim yüzeye düşen ışık çok sera gazı miktarının artışının neden olduğu
miktarı fazla olur. Bu bölgelerde yaz mevsimi tahmin edilmektedir. Bilim insanları, sıcaklık artı-
yaşanır. Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanım ha- şının devam etmesi sonucu birçok bölgede kalıcı
reketinden dolayı bu bölgeler yıl içerisinde değişir. iklim değişikliklerinin meydana geleceğini söyle-
mektedirler.
➤➤ Güneş ışınları Kuzey Yarım Küre’ye dik olarak
geldiği zamanlarda, Güney Yarım Küre’ye eğik
bir şekilde gelir. Güneş ışınlarının dik geldiği za-
manlarda yaz mevsimi eğik geldiği zamanlarda kış
mevsimi yaşanır.

10

8. Sınıf Mevsimlerin Oluşumu

Etkinlik 12

F.8.1.1.1. Mevsimlerin oluşumuna yönelik tahminlerde bulunur.

1. Aşağıdaki şekilde Dünya üzerinde bazı doğrultular gösterilmiştir.

KL
S

M
N

Buna göre aşağıda verilen ifadelerde boş bırakılan yerleri tamamlayınız.

a. Dünya’nın dönme ekseni L doğrultusu ile gösterilmiştir.

b. S ile gösterilen açı eksen eğikliğini gösterir.

c. Dünya M ile gösterilen düzlem yörüngede Güneş çevresinde dolanır.

d. Kuzey Kutbu ve Güney Kutbu’ndan geçen doğrultu L ile gösterilmiştir.

e. Ekvator düzlemi N yörüngesi ile gösterilmiştir.

2. Dünya üzerinde K, L ve M noktalarına güneş ışığının gelişi şekilde verilmiştir.

K Güneş
L ışığı

M

Bu noktalarda ışığın birim zamanda yüzeylere bıraktığı ısı enerjisi miktarları arasında-
ki ilişkiyi yazınız.

L>M>K

11

8. Sınıf Mevsimlerin Oluşumu

Etkinlik 21

3. Dünya’nın hareketi ile ilgili verilen aşağıdaki olayların doğru ya da yanlış olduğuna
karar vererek uygun kutucuklara “✓” işareti koyunuz.

Doğru Yanlış Olaylar

a. ✓ Dünya’nın güneş ışığı alan bölümünde gündüz, güneş ışığı al-
mayan bölümünde gece yaşanır.
b.
✓ Dünya’nın dönme ekseninin eğik olması gece ve gündüzün
c. ✓
birbirini izlemesine neden olur.
d.
Dünya kendi ekseni etrafında döndüğü için üzerinde günlük
e. ✓ sıcaklık farkı meydana gelir.
f. ✓
g. ✓ ✓ Dünya, Güneş etrafında dairesel bir yörüngede dolanır.

h. Dünya’nın kendi etrafında dönme ekseni, Güneş etrafında
döndüğü yörünge düzlemine dik değil biraz eğiktir.
i. ✓
Dünya, Güneş çevresinde dönerken eksen eğikliğinden dolayı
j. Kuzey ve Güney Yarı Küre’de farklı mevsimler yaşanır.

Dünya’da Kuzey Yarı Küre’de yaz mevsimi yaşanırken Güney
Yarı Küre’de kış mevsimi yaşanır.

✓ Dünya’nın Güneş’i gören yüzeyindeki tüm alanlar eşit miktar-

da ışık alır.

Dünya’nın güneş alan yüzeyinde her noktaya ışık ışınları aynı
açı ile düşmez.

✓ Dünya’da güneş ışınlarının eğik düştüğü yüzeylerde sıcaklık

artışı daha yüksek olur.

4. Dünya’nın Güneş etrafında izlediği yörünge aşağıdaki şekilde verilmiştir.

4 1. .......Yaz.......... 2. Kış
3 4. İlkbahar
5 2 3. Sonbahar 6. Kış
8. Sonbahar
6 5. Yaz
8
1
7
7. İlkbahar

Buna göre 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8 ile gösterilen yerlerde yaşanan mevsimleri yazınız.

12

8. Sınıf Mevsimlerin Oluşumu

Etkinlik 12

5. Aşağıda verilen şekiller ile ilgili cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadeler ile ta-
mamlayınız.

a. Güneş ışınları 21 Haziran tarihinde öğle vakti
Kuzey Yarım Küre’ye dik olarak geldiği
enlem yengeç dönencesidir.

b. Bu tarihten ibaren Kuzey Yarım Küre’de
yaz , Güney Yarım Küre’de ise kış
mevsimi yaşanmaya başlar.

c. Kuzey Yarım Küre’de gündüzler kısalmaya,
geceler uzamaya ; Güney Yarım Küre’de
ise geceler kısalmaya , gündüzler uza-
maya başlar.

d. Güneş ışınları 21 Aralık tarihinde öğle vakti
Güney Yarım Küre’ye dik olarak geldiği
enlem Oğlak dönencesidir.

e. Bu tarihten ibaren Kuzey Yarım Küre’de
kış , Güney Yarım Küre’de ise yaz

mevsimi yaşanmaya başlar.

f. Güney Yarım Küre’de gündüzler kısalmaya ,
geceler uzamaya ; Kuzey Yarım Küre’de
ise geceler kısalmaya , gündüzler uzamaya
başlar.

g. Şekilde verilen konumda Dünya’nın her yerinde gece-gündüz eşitliği yani ekinoks
yaşanır.

13

8. Sınıf Mevsimlerin Oluşumu KKT - 1 

1. Dünya’nın Güneş çevresinde dolanım hareketi 4. Dünya’nın Güneş çevresinde dolanırken izlediği
sırasındaki konumu aşağıdakilerin hangisinde yörünge şekilde verilmiştir.
verilmiştir?
?
A) B)

C) D) Yörünge üzerinde “?” ile belirtilen konumda
Dünya’da Kuzey ve Güney Yarı Küre’de ya-
şanan mevsimler aşağıdakilerin hangisinde
verilmiştir?

Kuzey Yarı Küre Güney Yarı Küre

A) Yaz Kış

B) Kış Yaz

C) İlkbahar Sonbahar

D) Sonbahar İlkbahar

2. Dünya üzerinde aynı anda farklı bölgelerde farklı 5. Ülkemizede ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış olmak
mevsimler yaşanır. üzere farklı mevsimler yaşanmaktadır. Yaz mevsi-
minde hava çok sıcak, kış mevsiminde ise hava
Bu olayın nedeni aşağıdakilerin hangisinde çok soğuktur.
açıklanmıştır?
Ülkemizde mevsimler arası sıcaklık farkının
A) Dünya’nın Güneş’e uzak olmasından kaynak- olması,
lanır.
Özlem: Yerküre ekseninin, yörünge düzlemine
B) Dünya’nın çevresinde Ay’ın dolanmasından eğikliği
kaynaklanır.
Hacer: Yerkürenin Güneş’e yakınlığı
C) Dünya’nın eksen eğikliğinden kaynaklanır.
Kenan: Yerküre ve Ay arasındaki kütle çekim
D) Dünya’daki kara ve deniz oranının farkından kuvveti
kaynaklanır.
öğrencilerin hangilerinin ifadeleri ile açıklana-
3. Dünya üzerinde K, L ve M bölgelerinde yüzeye bilir?
ışık ışınlarının düşme açısı şekilde verilmiştir.
A) Yalnız Özlem
α 2α 3α B) Özlem ve Kenan
K LM C) Hacer ve Kenan
D) Özlem, Hacer ve Kenan
Buna göre bu yüzeylerde birim zamanda mey-
dana gelen sıcaklık artışları arasındaki ilişki
nedir?

A) K = L= M B) K > L > M
C) M > L > K D) L > K > M

14

8. Sınıf İklim ve Hava Hareketleri

Etkinlik 2

F.8.1.2.1. İklim ve hava olayları arasındaki farkı açıklar.
F.8.1.2.2. İklim biliminin (klimatoloji) bir bilim dalı olduğunu ve bu alanda çalışan uzmanlara iklim bilimci (klima-

tolog) adı verildiğini söyler.
1. Aşağıda verilen ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olmasına karar vererek kutucukları

uygun şekilde işaretleyiniz.

K bölgesi L bölgesi

Doğru Yanlış İfade

a. ✓ K bölgesinde ısınan hava yükselerek bulutları oluşturur.
b. ✓
L bölgesinde soğuyan hava aşağı yönde hareket eder.
c.
d. ✓ K bölgesinde yüksek basınç alanı oluşur.
✓ L bölgesinde alçak basınç alanı oluşur.
e. ✓
Rüzgâr L bölgesinden K bilgesine doğru eser.

2. Aşağıda verilen cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadeler ile tamamlayınız.

a. Bulutlardaki damlacıklar bir araya gelmesi sonucu yağmur tanecikleri yeryüzüne
iner.

b. Soğuk hava etkisiyle su buharı buz kristalleri hâline gelir. Buz kristallerinin birleşmesi

sonucu kar taneleri yeryüzüne iner.

c. Bulutlardaki damlacıklar bir araya gelerek soğuk hava etkisiyle donar. Donan bu damla-

cıklarda bir araya gelerek dolu şeklinde yeryüzüne iner.

d. Geceleyin hava havadaki su buharı yoğuşarak toprağın, ağaç yaprakların üzerinde
çiy adı verilen su damlacıkları halinde toplanır.

e. Geceleyin çok soğuk havalarda havadaki su buharı çiye dönüşmeden doğrudan dona-
rak kırağı olur.

15

8. Sınıf İklim ve Hava Hareketleri

Etkinlik 2

3. Tabloda verilen ifadelerin iklim ya da hava olayına ait olduğunu belirleyerek uygun
kutucuklara “✓” işareti koyunuz.

İfade İklim Hava
a. Ülkemizde en çok kar yağan illerden biri de Bitlis’tir. olayı
✓

b. Bolu’da yağan kar yağışı yolların kapanmasına neden oldu. ✓

c. İzmir’de yazlar sıcak kışlar ise ılık ve yağışlı geçer. ✓
✓
d. Penguenler soğuk bölgeleri sevdiklerinden kutup çevresinde ya-
şar. ✓

e. Arkadaşlar ile yaptığımız halı saha maçında yağmur yağdığı için ✓
ıslandık.

f. Rize ilimiz çok yağış aldığından yeşil bir bitki örtüsüne sahiptir.

g. Antalya’da oluşan hortum sera alanlarında zarara neden oldu. ✓
✓
h. Hava durumunu sunan spiker yarın İstanbul’da kar yağışı beklen-
diğini söyledi. ✓
✓
i. Dünya’da ekvator bölgesinde yer alan ülkelerde hava sıcaklığı da- ✓
ha yüksektir. ✓ ✓
✓
j. Ankara’da meydana gelen sis trafik kazalarına neden oldu. ✓

k. Ülkemiz yarından itibaren Balkanlardan gelen yağışlı havanın etki-
si altında kalacak.

l. Karadeniz bölgesinde yazlar serin ve yağışlı, kışlar ılık ve yağışlı
geçer.

m. Giresun’da hafta sonu hava sıcaklığı 36°C ye çıkacakmış.

n. Ankara’da meydana gelen fırtına sonrasında bazı evlerin çatıları
uçtu.

o. Ordu’da yağan yağmur derelerin taşmasına neden oldu.

16

8. Sınıf İklim ve Hava Hareketleri

Etkinlik 2

4. İklim ile ilgili aşağıda verilen ifadeleri doğru (✓) ya da yanlış (✗) olarak değerlendirerek
kutucukları uygun işaretlerle doldurunuz.

✓/✗ İfade

a. ✓ Dünya üzerinde birbirinden farklı birçok iklim bulunmaktadır.

b. ✓ Ülkemizin farklı bölgelerinde aynı anda aynı iklim yaşanır.
c. ✓
Bir bölgede belirli zamanda yaşanan hava koşulları bir yıl sonra yaşana-
d. ✗ cak hava koşulları ile benzerdir.

e. ✓ İnsanların yeryüzüne yerleşmelerinde iklim koşullarının etkisi yoktur.
f. ✓
Dünya’nın farklı yerlerinde farklı kıyafetler giyilmesinde iklim koşulları
etkilidir.
İklim bilimi yeryüzündeki iklim tiplerinin özelliklerini ve insan yaşamı
üzerine etkilerini inceler.

5. Tabloda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun ifadelerle tamamlayınız.

a. İklim , geniş bölgelerde ve çok uzun zaman içinde aynı kalan ortalama hava şart-
larıdır.

b. Hava olayı , belirli bir yerde ve kısa bir süre içinde etkili olan hava şartlarıdır.

c. İklimi meydana getiren etkenler ile uğraşan bilim dalına klimatoloji denir.

d. Atmosfer içindeki hava olaylarını inceleyerek hava tahminleri yapan bilim dalına

meteoroloji denir.

e. İklim ile uğraşan bilim insanlarına klimatolog denir.

f. Bir bölgenin iklimi en az 30 – 35 yıllık hava durumuna ait ortalama veriler ile belirlenir.

g. Bir bölgenin hava olayı günün 07.00, 14.00 ve 21.00 olmak üzere farklı saat-

lerinde yapılan günlük gözlemlerle belirlenir.

h. İklimlerde değişkenlik az , hava olaylarında değişkenlik fazladır .

i. Sıcak, soğuk, kurak ve yağışlı gibi ifadeler ile iklim , güneşli, rüzgarlı ve yağmurlu

gibi ifadeler ile de hava olayı açıklanır.

17

8. Sınıf İklim ve Hava Hareketleri

Etkinlik 2

6. Aşağıdaki görsellerde küresel iklim değişikliği ile meydana gelen sorunlar gösterilmiştir.
Bu görsellerde anlatılmak istenilen sorunları görsellerin altlarında bulunan boşluklara
yazınız.
a. b.

Canlıların yok olması Hava kirliliği
c. d.

Çölleşme ve kuraklık Küresel ısınma
e. f.

Buzulların erimesi Sel ve fırtınalar
18

8. Sınıf İklim ve Hava Hareketleri KKT - 2 

1. Zehra ve Murat’ın Giresun ili ile ilgili ifadeleri aşa- 3. Ülkemizde yapılan “İklim Değişikliği Paneli”, in-
ğıda verilmiştir. san faaliyetlerinin atmosferde yarattığı etkinin
sonucunda küresel ortalama sıcaklıklarda artış
Giresun’da kışlar ılık ve yağışlı geçer. yaşandığını ortaya koymuştur.

Zehra İklim değişikliğini önlemek için,

Giresun’da havanın yarın yağmurlu I. Enerji verimliliğine yönelik önlemler almak
olacağı söylendi. II. Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını

Murat artırmak
III. Orman kaybını ve azaltılmasını durdurmak ve
Buna göre öğrencilerden hangileri iklime, han-
gileri hava olayına ait bilgi vermiştir? tersine hareket ettirmek

A) Her ikisi de iklime ait bilgi vermiştir. verilenlerden hangilerini yapmak uygun olur?
B) Her ikisi de hava olayına ait bilgi vermiştir.
C) Zehra iklime, Murat hava olayına ait bilgi ver- A) I ve II B) I ve III
C) II ve III D) I, II ve III
miştir.
D) Zehra hava olayına, Murat iklime ait bilgi ver-

miştir.

2. İklimi meydana getiren meteorolojik etkenlerin 4. İklim ve hava olaylarına ait bazı özellikler aşağıda
analizi ile uğraşan bilim dalına ..........I..........., bu verilmiştir.
alanda çalışan bilim insanlarına ............II..............
denir. Y : Özellikleri dar bir bölgede geçerlidir.

Yukarıda verilen ifadede boş bırakılan I ve II ▲ : Kısa sürede oluşan olaylardır.
numaralı yerlere aşağıda verilenlerden hangisi
yazılmalıdır? _ : Özellikleri geniş bir bölgede geçerlidir.

● : Özelliklerini araştıran bilim dalına klimatoloji
denir.

Bu özelliklerden hangilerinin iklim, hangile-
rinin hava olayına ait olduğu aşağıdakilerin
hangisinde verilmiştir?

I II İklim Hava Olayı
A) Y ▲
A) meteoroloji meteorolog B) _ ● _●
C) Y ● Y▲
B) sismoloji sismolog D) ▲ _ ▲_
Y●
C) klimatoloji klimatolog

D) radyoloji radyolog

19

2. ÜNİTE

DNA VE GENETİK KOD

DNA ve Genetik Kod
Kalıtım

Mutasyon ve Modifikasyon
Adaptasyon (Çevreye Uyum)

Biyoteknoloji

Kazanımlar

➢➢ F.8.2.1.1. Nükleotid, gen, DNA ve kromozom kavramlarını açıklayarak bu kavramlar arasında ilişki kurar.
➢➢ F.8.2.1.2. DNA’nın yapısını model üzerinde gösterir.
➢➢ F.8.2.1.3. DNA’nın kendini nasıl eşlediğini ifade eder.
➢➢ F.8.2.2.1. Kalıtım ile ilgili kavramları tanımlar.
➢➢ F.8.2.2.2. Tek karakter çaprazlamaları ile ilgili problemler çözerek sonuçlar hakkında yorum yapar.
➢➢ F.8.2.2.3. Akraba evliliklerinin genetik sonuçlarını tartışır.
➢➢ F.8.2.3.1. Örneklerden yola çıkarak mutasyonu açıklar.
➢➢ F.8.2.3.2. Örneklerden yola çıkarak modifikasyonu açıklar.
➢➢ F.8.2.3.3. Mutasyonla modifikasyon arasındaki farklar ile ilgili çıkarımda bulunur.
➢➢ F.8.2.4.1. Canlıların yaşadıkları çevreye uyumlarını gözlem yaparak açıklar.

➢➢ F.8.2.5.1. Genetik mühendisliğini ve biyoteknolojiyi ilişkilendirir.
➢➢ F.8.2.5.2. Biyoteknolojik uygulamalar kapsamında oluşturulan ikilemlerle bu uygulamaların insanlık için yararlı ve zararlı yönlerini tartışır.
➢➢ F.8.2.5.3. Gelecekteki genetik mühendisliği ve biyoteknoloji uygulamalarının neler olabileceği hakkında tahminde bulunur.

8. Sınıf DNA ve Genetik Kod / Canlılar ve Yaşam

DNA ve Genetik Kod Harf Temsil ettiği yapı
Adenin bazı
➤➤ Genetik özelliklerimiz hücrelerimizdeki çekirdek A Timin bazı
içinde bulunan kromozomlarla taşınır. Kromozom- T Guanin bazı
lar DNA ve özel proteinlerin birleşmesiyle oluşur. G Sitozin bazı
Fosfat
Hücre C
P Deoksiriboz (şeker)
Çekirdek Kromozom D

Sentromer

Guanin Adenin GEN

Sitozin Timin P A D
D C TP
➤➤ DNA, hücre içindeki yönetici moleküldür. Beslen-
me, solunum, üreme gibi tüm canlılık faaliyetlerini P G D
yönetir. D C P

➤➤ Gen, DNA üzerinde kalıtsal bilgilerimizin ortaya P G D
çıkmasını sağlayan parçalardır. DNA’nın yapısın- D P
da birden fazla sayıda gen bulunur. Kalıtsal bilgiler
genler tarafından taşınır. Nükleotid

➤➤ Nükleotid, DNA molekülünün temel yapı birimidir. DNA’nın Kendini Eşlemesi
Nükleotidin yapısında fosfat, şeker ve organik baz
yapıları bulunur.

➤➤ Organik bazlar adenin (A), timin (T), sitozin (C) ve
guanin (G)’dir.

Nükleotid = Fosfat + Şeker + Organik Baz

P A
D

Adenin Nükleotid

PD A ➤➤ DNA, iki iplikten oluşur. DNA’da, nükleotitler bir
iplik oluşturacak şekilde bir araya gelirler. Bu ip-
Fosfat Şeker Adenin bazı likte adeninin karşısına timin, sitozinin karşısına
guanin nükleotidi gelir. Birbirinin etrafında dolanan
➤➤ Nükleotitler hangi organik bazı içeriyorlarsa o bu iplikler, DNA’nın bükülmüş bir merdiven gibi
bazın ismiyle adlandırılır. Örneğin adenin bazını görünmesini sağlar. Bu şekil ikili sarmal olarak
içeren nükleotid “adenin nükleotid” olarak adlan- adlandırılır.
dırılır.

22

8. Sınıf DNA ve Genetik Kod / Canlılar ve Yaşam

DNA’nın kendisi eşlemesi sırayla Kalıtımla İlgili Kavramlar

➤➤ DNA’nın iki ipliği birbirinden ayrılmaya başlar. Kalıtım konusunda yapacak olduğumuz çapraz-
➤➤ Sitoplazmada serbest hâlde bulunan nükleotit- lamaların daha iyi anlaşılması için bazı kavramları
çok iyi bilmemiz gerekir.
ler çekirdeğin içerisine girer. ➤➤ Karakter: Canlıların sahip olduğu her bir özelliğe
➤➤ Eşleşme sırasında, adenin nükleotidin karşısı- karakter denir.

na timin nükleotid, sitozin nükleotidin karşısına ➤➤ Gen: Karakterlerin ortaya çıkmasını sağlayan DNA
da guanin nükleotid gelir. parçalarına gen denir.
➤➤ Sonuçta başlangıçtaki DNA molekülünün aynı-
sı olan bir DNA molekülü daha oluşur. ➤➤ Allel gen: Yavru canlıya biri anneden biri babadan
➤➤ Canlılarda DNA molekülündeki nükleotid sa- aktarılan gen çiftine allel genler denir.
yılarının ve dizilişlerinin farklı olması canlıların
birbirinden farkı olmasını sağlar. ➤➤ Baskın gen (Dominant gen): Canlıda taşıdı-
ğı özelliği oluşturabilen gene baskın gen denir.
Kalıtım (Genetik) Kalıtımla ilgili çaprazlamalarda büyük harflerle
gösterilir.(A, B, C, D genleri gibi )
➤➤ Kalıtım bilimi canlılar arasında oluşan benzerlik ve
farklılıkların ortaya çıkmasını sağlayan etkenleri ve ➤➤ Çekinik gen (Resesif gen): Canlıda taşıdığı
bunların kuşaktan kuşağa nasıl aktarıldığını ince- özelliği baskın genle eşleşmediği durumlarda
ler. gösterebilen gene çekinik gen denir. Kalıtımla ilgili
çaprazlamalarda küçük harflerle gösterilir.(a, b, c,
➤➤ Canlılarda çeşitliliğe neden olan özelliklere karak- d genleri gibi)
ter denir. Saç rengi, göz rengi, boy uzunluğu, kan
grubu insanda bulunan binlerce karakterden ba- Canlı Baskın özellik Çekinik özellik
zılarıdır.
Siyah saç Sarı saç
➤➤ Kalıtsal karakter: Kuşaktan kuşağa aktarılan ve
neslin devamında gözlenen karakterlerdir. Örne- Kahverengi göz Mavi göz
ğin kulak memesinin ayrık ya da yapışık olması,
ten rengi, dil yuvarlama, saç şekli vb. Kıvırcık saç Düz saç
İnsan Kalın dudaklılık İnce dudaklılık
➤➤ Kalıtsal olmayan karakter: Canlının sadece
kendi yaşamını ve kendi vücudunu etkileyen ka- Dil yuvarlayabilme Dil yuvarlayamama
rakterlerdir. Örneğin kilo, konuşma şekli, kas
yapısı vb. Ayrık kulak memesi Bitişik kulak memesi

➤➤ Kalıtsal çeşitliliğin temelini eşeyli üreme oluşturur. Yuvarlak (düz) tohum Buruşuk tohum
Eşeyli üremede anne ve babadan kromozomlar ile
gelen genler yavru bireye eşit miktarlarda aktarılır. Bezelye Sarı tohum Yeşil tohum
Bu genlerin etkileşmesi sonucu yavru bireyin özel- bitkisi Uzun boy Kısa boy
likleri ortaya çıkar.
Mor çiçek Beyaz çiçek

➤➤ Fenotip: Bir canlının genetik yapısına bağlı olarak
çevrenin de etkisiyle ortaya çıkan görünüşüne fe-
notip denir.

➤➤ Genotip: Bir canlının fenotipinin meydana gelme-
sini sağlayan genetik yapıya genotip denir.

➤➤ Melez (Heterozigot) döl: Bir karakter açısından
zıt yönde etki eden genleri taşıyan canlıya melez
döl denir.

➤➤ Arı (Homozigot) döl: Bir karakter açısından ay-
nı yönde etki eden genleri taşıyan canlıya arı döl
denir.

23

8. Sınıf DNA ve Genetik Kod / Canlılar ve Yaşam

Çaprazlama ➤➤ Bir ailede doğacak olan çocuğun cinsiyeti aşağı-
da verilen çaprazlama ile ortaya çıkar.

➤➤ Saf döl düz tohumlu bezelye (DD) ile buruşuk to-
humlu (dd) bezelyenin çaprazlanması ile oluşacak
birinci ve ikinci kuşak bireyleri aşağıda verilmiştir.

➤➤ Bezelyelerde düz tohumluluk buruşuk tohumlulu-
ğa baskındır.

Fenotip: Düz tohumlu x Buruşuk tohumlu
bezelye bezelye

Genotip: DD x dd Anne x Baba
XX XY
Dd Dd Dd Dd Birinci
Genotip: kuşak

Fenotip: Düz tohumlu XX XX XY XY
2/4 Kız 2/4 Erkek

➤➤ Birinci kuşakta oluşan bezelyelerin tamamı düz ➤➤ Doğacak çocuklardan 2/4’ü kız, 2/4’ü erkektir.
(Dd) tohumlu ve (Dd) melezdir. Bu kuşakta oluşan Buna göre çocuğun kız ya da erkek olma olasılığı
bezelyelerin kendi aralarında çaprazlanması so- daima %50’dir.
nucu ikinci kuşak bezelyeleri elde edilir.
Akraba Evlilikleri
Fenotip: Düz tohumlu x Düz tohumlu
➤➤ Aralarında kan bağı bulunan bireylerin evlenmesi
Genotip: Dd x Dd Birinci ile meydana gelir. Bu ailelerde genetik hastalıklar
Genotip: kuşak daha çok görülür. Bunun sebebi, yakın akrabaların
genetik özelliklerinin birbirine çok benzer olması-
DD Dd Dd dd İkinci dır. Bu da bu tür hastalıkları taşıyan genlerin bir
kuşak araya gelme ihtimalini artırır. Örneğin, Akdeniz
anemisi hastalığı genini taşıyan ve akraba olan
Fenotip: 3/4 1/4 bireylerin evlendiklerinde hasta çocuklarının ol-
Düz tohumlu Buruşuk ma olasılığı, akraba olmayan bireylere göre daha
tohumlu yüksektir. Bu nedenle yakın akraba evliliğinin ya-
pılmaması, akraba evliliği yapmış olanların ise
➤➤ İkinci kuşakta oluşan bezelyelerin % 75 i düz (DD, mutlaka genetik tarama testlerini yapması gerekir.
Dd, Dd) tuhumlu % 25 i buruşuk (dd) tohumludur.
Mutasyon ve Modifikasyon
➤➤ İkinci kuşakta oluşan bezelyelerin % 50 si saf (DD,
dd), % 50 si melez (Dd, Dd) dir. ➤➤ Hücre bölünmesi sırasında DNA molekülünde
bazı hatalar oluşabilir. Bu hatalar DNA dizilimini
İnsanlarda Cinsiyetin Belirlenmesi değiştirir. DNA dizilimindeki ve kromozomlardaki
değişikliklere mutasyon denir. Mutasyonlar can-
➤➤ İnsanlarda vücut hücrelerinde 46 kromozom bu- lılarda bazen olumlu bazen de olumsuz etkilere
lunur. Bu kromozomlardan 44 tanesi vücut ile ilgili yol açar. Radyasyon, bazı kimyasal maddeler ve
bilgileri taşırken 2 tanesi cinsiyet ile ilgili bilgileri X ışınları mutasyona sebep olabilir.
taşır. Cinsiyet kromozomları X ve Y’dir.
➤➤ Mutasyonlar canlılarda üreme hücrelerinde ya da
İnsanın kromozom sayısı 46 vücut hücrelerinde meydana gelebilir. Üreme hüc-
Erkek bireyin kromozom gruplandırması 44 + XY relerinde meydana gelen mutasyonlar kalıtsaldır.
Dişi bireyin kromozom gruplandırması 44 + XX Vücut hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar
kalıtsal değildir.

24

8. Sınıf DNA ve Genetik Kod / Canlılar ve Yaşam

Canlılarda görülen mutasyon örnekleri, ➤➤ Kurbağaların sinek yakalamak için dillerinin
uzun olması
➤➤ Hemofili, orak hücreli anemi, Down sendromu,
altı parmaklılık, albinoluk gibi hastalıklar ➤➤ Bukalemnun derisinin rengini değiştirerek bu-
lunduğu ortama uyum sağlaması
➤➤ Kanser türlerinden bazıları
➤➤ Van kedisinin iki gözünün farklı renkte olması ➤➤ Fillerin kulaklarının büyük olması
➤➤ Keçilerde dört boynuzluluk
➤➤ Tavuk ve koyunlarda kısa bacak oluşumu ➤➤ Kurak bölge ağaçlarının yapraklarının dar,
➤➤ Bitkilerden daha büyük meyve elde etme nemli bölge ağaçlarının yapraklarının geniş ol-
➤➤ Çekirdeksiz üzüm üretme ması

Canlılarda çevre şartlarının etkisi ile ortaya çıkan ➤➤ Kutup ayılarının kıllarının beyaz, ekvatorda ya-
ve kalıtsal olmayan değişikliklere modifikasyon şayan ayıların kıllarının siyah olması
denir. Modifikasyonlar besin, sıcaklık, ışık ve nem
gibi etkilerle ortaya çıkabilir. Canlılarda vücut hüc- ➤➤ Deve kuşlarının kuvvetli bacaklara sahip olma-
relerinde meydana geldiğinden bir sonraki nesle sı
aktarılmaz.
➤➤ Su kuşlarının perdeli ayaklara sahip olması
Canlılarda görünen modifikasyon örnekleri,
➤➤ Afrika’da yaşayan insanların koyu tenli, Avru-
➤➤ Spor yapan insanlarda kaslarının gelişmesi pa’da yaşayan insanların açık tenli olması
➤➤ İnsanlarda yazın güneş etkisi ile ten renklerinin
Biyoteknoloji
bronzlaşması
➤➤ Himalaya tavşanlarının ortam sıcaklığına bağlı ➤➤ DNA ve gen ile ilgili çalışmalar yapan bilim insanı-
na genetik mühendisi denir. Genetik mühendisleri
olarak ayak, burun ve kulak kıllarının renk de- tarım, endüstri, bitki ve hayvan ıslahı ve genlerde-
ğiştirmesi ki anormallikleri düzeltmek için çalışmalar yapar.
➤➤ Çiçek tozu ile beslenen arı larvalarından işçi Gen tedavileri ile insanların sağlık problemlerine
arılar, arı sütü ile beslenen larvalardan kraliçe çareler bulur. Bir canlıdan aldıkları bir geni klon-
arılar oluşması lama yöntemi ile başka bir canlıya aktarabilirler.
➤➤ Tek yumurta ikizlerinde görülen farklı özellikle- Genetik mühendisliğinin ilk uygulamaları bitkilerin
rin ortaya çıkması direncini artırmak amacıyla yapılmıştır. İlerleyen
yıllarda DNA parmak izi, klonlama ve gen tedavisi
Not: Mutasyonlar canlılarda genetik yapının de- gibi çalışmalar ile devam etmiştir.
ğişmesine neden olurken, modifikasyonlar genetik
yapının değişmesine neden olmaz. ➤➤ Bitki, hayvan ve bazı organizmaların genetik bil-
gilerinde istenilen yönde değişiklik yapmak için
Adaptasyon (Çevreye Uyum) kullanılan yöntemlere biyoteknoloji denir. Biyo-
teknolojik yöntemler ile canlı hücreler kullanılarak
Canlıların yaşadığı doğal ortama uyum yapması- sağlık, tarım, hayvancılık alanında kullanılmak
na adaptasyon denir. Canlılar; beslenme, barınma, üzere çeşitli maddeler üretilir. Birçok hastalığın
avlanma, üreme ve düşmanlarından korunmak için tedavisinde ve önlenmesinde kullanılacak olan
adaptasyon gösterirler. Adaptasyonu sağlayan özel- genetik ürünlerin elde edilmesinde biyoteknolojik
likler kalıtsal olduğundan nesilden nesile aktarılır. uygulamalar kullanılır. Hastalıklara karşı koyacak
proteinlerin üretimi, vitamin tabletleri, bitkilerde
Canlılarda görülen adaptasyon örnekleri nitelikli tohum ve fide üretimi biyoteknoloji uygu-
lamalarının örneklerindendir.
➤➤ Kaktüslerin diken şeklinde yapraklara sahip
olması ➤➤ Biyoteknolojik çalışmaların sağlık, tarım, hay-
vancılık, gıda üretimi ve birçok alanda topluma
➤➤ Çölde yaşayan develerin bol miktarda yağ de- faydası vardır. Fakat bu çalışmaların toplum üze-
polaması rinde istenmeyen etkileri de bulunur. Günümüzde
üretilen biyolojik silahlar, genetiği değiştirilmiş
➤➤ Çölde yaşayan tilkilerin kulaklarının geniş, ku- (GDO) sebze ve organizmalar bu alandaki çalış-
tupta yaşayan tilkilerin kulaklarının dar olması maların sonuçlarıdır.

25

8. Sınıf DNA ve Genetik Kod

Etkinlik 1

F.8.2.1.1. Nükleotid, gen, DNA ve kromozom kavramlarını açıklayarak bu kavramlar arasında ilişki kurar.
F.8.2.1.2. DNA’nın yapısını model üzerinde gösterir.
F.8.2.1.3. DNA’nın kendini nasıl eşlediğini ifade eder.

1. Aşağıdaki şekilde hayvan hücresinin temel kısımları verilmiştir.
Çekirdek

Sitoplazma

Hücre zarı

Buna göre aşağıda verilen cümlelerde boşlukları uygun ifadeler ile tamamlayınız.

a. Hücrenin yönetimini çekirdek sağlar.

b. Hücrede yaşamsal olayların gerçekleştiği organeller ve çekirdek sitoplazmada
bulunur.

c. Hücreyi dış ortamdan ayıran ve madde alışverişini sağlayan yapı hücre zarıdır.

d. Bakteri gibi ilkel yapılı hücrelerde çekirdek bulunmaz.

e. İnsan ve hayvan hücrelerinde kalıtım maddesi çekirdek içinde bulunur.

f. Bakteri gibi ilkel yapılı hücrelerde çekirdek bulunmadığından kalıtım mad-

desi sitoplazma içinde bulunur.

g. Çekirdeği çıkartılmış olan bir hücre yaşamını sürdüremez.

26

8. Sınıf DNA ve Genetik Kod

Etkinlik 12

2. Aşağıdaki tabloda nükleotidi oluşturan bölümlerin şekli ve yapıyı simgeleyen harf verilmiştir.
Tablodaki boşluklara yapıların isimlerini yazınız.

Fosfat
Deoksiriboz

Sitozin
Guanin
Timin
Adenin

3. Şekilde DNA molekülünü oluşturan yapı birimlerinden biri verilmiştir.

P A
D

Bu yapı birimi ile ilgili aşağıdaki ifadelerde uygun olan kelimelerin altındaki rakamları
kutucuklara sırasıyla yazınız.

a. Bu nükleotid yapısında bulunan organik baza / şekere göre isimlendirilir.

1 2

b. Bu nükleotitde fosfat ve şeker yapıları arasında bağ vardır / bağ yoktur.

3 4

c. Bu nükleotitde şeker ve organik baz yapıları arasında bağ vardır / bağ yoktur.

5 6

d. Bu nükleotitde fosfat ve organik baz yapıları arasında bağ vardır / bağ yoktur.

7 8

Cevap:

1358

27

8. Sınıf DNA ve Genetik Kod

Etkinlik 21

4. DNA molekülünün yapı birimini oluşturan nükleotitlerin isimlerini altlarında bulunan
kutucuklara yazınız.

a. A b.
P D

D TP

Adenin nükleotid Timin nükleotid
d.
c. D
G P PC
D

Guanin nükleotid Sitozin nükleotid

5. Şekilde DNA zincirinde sayılar ile belirtilen yerlerin isimlerini kutucuklara yazınız.

a. c.
b.

d.

e.

f. h.

g. b. Deokrisiboz (Şeker)
d. Guanin bazı
a. Fosfat f. Sizotin bazı
c. Adenin bazı h. Hidrojen bağı
e. Timin bazı
g. Sitozin nükleotidi

28

8. Sınıf DNA ve Genetik Kod

Etkinlik 12

6. Hücre içinde bulunan kalıtım yapılarını isimleri ile uygun olarak eşleştirerek cümleler-
de boş bırakılan yerleri uygun ifadelerle tamamlayınız.

a. DNA molekülünün özel proteinler ile birleşerek oluşturduğu yapıya kromozom denir.

b. Kalıtsal özelliklerimizin ortaya çıkmasını sağlayan DNA parçalarına gen denir.

c. Hücre içinde yaşamsal olayları kontrol eden yönetici moleküle DNA denir.

d. DNA molekülünün yapı birimlerine nükleotid denir.

7. Aşağıda verilen DNA molekülünde meydana gelen kopmaların onarılıp onarılamaya-
cak olduğunu uygun kutucuğa “✓” işareti koyarak belirtiniz.

a. A G C A b. A A T T G C C

TCT

✓ Onarılır Onarılamaz ✓ Onarılır Onarılamaz

c. d. GG
TT G C A

C CT TA ✓ Onarılamaz
✓ Onarılır Onarılamaz Onarılır

29

8. Sınıf DNA ve Genetik Kod

Etkinlik 21

8. Aşağıda verilen ifadeleri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak değerlendirip uygun kutucu-
ğa “✓” işareti koyunuz.

DY İfade

a. ✓ DNA molekülü kendini eşler.

b. ✓ DNA molekülü tüm hücrelerde çekirdek içinde bulunur.

c. ✓ DNA molekülü çift zincirli ve sarmal yapıdadır.

d. ✓ DNA molekülünde beş çeşit nükleotid vardır.

e. ✓ DNA molekülü kendini hücre bölünmesinden sonra eşler.

f. ✓ Tüm canlı hücrelerde DNA eşlenmesi meydana gelir.
g.
h. ✓ ✓ DNA molekülünün kendini eşlemesi ile oluşan yeni DNA’ların öze-
i. likleri birbirinden farklıdır.
j.
k. ✓ DNA molekülü kendini eşlerken hücre sitoplazmasında bulunan
l. organik baz miktarı azalır.
m.
n. ✓ ✓ Canlıların birbirine benzememesinin nedeni, DNA’larında bulunan
organik baz çeşitlerinin farklı olmasıdır.

✓ DNA’nın eşlenmesi sırasında önce sitoplazmadaki serbest nükleo-
titler çekirdek içine girer sonra DNA zinciri arasındaki bağlar kopar.

DNA kendi zincirinde meydana gelen kopma ve hatalardan bazı-
larını onarabilir.

✓ DNA molekülünün tek ipliği organik bazlar arasında kurulan bağ
ile meydana gelir.

✓ DNA molekülünün tek ipliğindeki adenin sayısı daima timin sayı-
sına eşittir.

DNA molekülünün tek ipliğindeki şeker sayısı fosfat sayısına eşit-
tir.

30

8. Sınıf DNA ve Genetik Kod KKT - 1 
1.
4. Ayça ve Uraz aynı anne ve babadan dünyaya gel-
miş iki kardeştir.

Yukarıda gösterilen DNA molekülü ile ilgili aşa- Buna göre iki kardeşin DNA’larındaki hangi
ğıda verilenlerden hangisi söylenemez? özellik görünüşlerinin farklı olmasını sağla-
mıştır?
A) Hücrenin hayatsal faaliyetlerini yönetir.
B) Üzerinde kalıtsal özelliklerimizi belirleyen gen- A) İkili sarmal yapıda olması
B) Organik bazlarının farklı dizilişi
ler bulunur. C) Nükleotid çeşitlerinin farklı olması
C) Bütün canlılarda çekirdekte bulunur. D) DNA’larının kromozom içerisinde bulunması
D) Nükleotid adı verilen yapı birimlerinden oluşur.

5. Kendini eşleyebilir.

2. Aşağıda DNA molekülünün tek zincirine ait nükle- Yapı birimi Görev birimi
otid dizilimi gösterilmiştir. gendir. nükleotiddir.

A T TGACGGC Banu Deniz

Buna göre diğer zincirin nükleotid dizilimi aşa- Aslı
ğıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
Yukarıdaki öğrencilerin DNA ile ilgili verdikleri
A) T A A C T G C C G bilgilerden hangileri doğrudur?
B) T A A G T C G G C
C) A T T C A G C C G A) Yalnız Aslı B) Banu ve Aslı
D) A T T G A C G G C C) Banu ve Deniz D) Deniz ve Aslı

6. Aşağıdaki tabloda DNA molekülünü oluşturan ya-
pılar gösterilmiştir.

3. Aşağıda bir nükleotidi oluşturan yapılar verilmiştir. 1 2 3
A T P
Fosfat + Şeker + X = Nükleotid
Adenin bazı Timin bazı Fosfat
4G
5 6
Guanin bazı C D

Sitozin bazı Şeker

Buna göre X ile belirtilen molekül aşağıdaki- Buna göre hangi yapılar tüm DNA nükleotidle-
lerden hangisidir? rinde ortak olarak bulunur?

A) Kromozom B) Gen A) 2 ve 4 B) 3 ve 6
C) Organik baz D) DNA C) 1 ve 5 D) 3 ve 4

31

8. Sınıf Kalıtım

Etkinlik 12

F.8.2.2.1. Kalıtım ile ilgili kavramları tanımlar.
F.8.2.2.2. Tek karakter çaprazlamaları ile ilgili problemler çözerek sonuçlar hakkında yorum yapar.
F.8.2.2.3. Akraba evliliklerinin genetik sonuçlarını tartışır.

1. Aşağıda verilen cümlelerde boş bırakılan yerleri verilen uygun ifadeler ile tamamlayı-
nız.

a. Canlıların sahip olduğu saç rengi, göz rengi, boy uzunluğu, kan grubu gibi özelliklere

karakter denir.

b. Canlıların sahip oldukları genetik yapılara genotip denir.

c. Canlılarda genetik yapı ve dış çevrenin etkileşimi ile oluşan dış görünüşe

fenotip denir.

d. AA kan grubu genotip örneğidir.

e. Siyah saç fenotip örneğidir.

f. Canlıya bir karakter için anne ve babadan aktarılan genler aynı özellikte ise canlı bu

karakter için saf döl özelliğe sahiptir.

g. Canlıya bir karakter için anne ve babadan aktarılan genler farklı özellikte ise canlı bu

karakter için melez döl özelliğe sahiptir.

h. Saf ve melez durumda etkisini gösteren gene dominant denir. Bu genler

büyük harf ile gösterilir.

i. Dış görünüşte etkisini sadece saf döl durumunda iken gösterebilen gene

resesif denir. Bu genler küçük harf ile gösterilir.

siyah saç AA kan grubu fenotip dominant

genotip küçük harf karakter resesif

saf döl büyük harf melez döl

32

8. Sınıf Kalıtım

Etkinlik 2

2. Aşağıdaki tabloda insanda bulunan bazı karakterler verilmiştir.
Bu karakterlerin baskın ya da çekinik özellik olduğuna karar vererek uygun kutucuk-
lara “✓” işareti koyarak belirtiniz.

✓ ✓
✓ ✓
✓ ✓
✓ ✓
✓
✓
✓ ✓
✓ ✓

33

8. Sınıf Kalıtım

Etkinlik 2

3. Tablodaki kutucuklarda bezelyelere ait bazı kavramlar numaralandırılarak verilmiştir.

1234 5 6
Ss Yeşil
S SS s Sarı tohum
tohum

Bu kavramlar ile aşağıda verilen kutuları doldurunuz.

a. b. c.

2 ve 5 4 ve 6 1 ve 3

4. Aşağıda bezelye bitkisinde bulunan karakterlerden bazıları verilmiştir.

Bu karakterlerin baskın ya da çekinik olma durumlarını uygun kutucuklara “✓” işareti
koyarak belirtiniz. Bu karakterlerin genotiplerini harfler kullanarak “A ve a’’ harflerini
kullanarak yazınız.

a. Karakter Baskın özellik Çekinik özellik Genotipi
✓ AA, Aa
b. Yuvarlak (Düz) tohum ✓ ✓ aa
aa
c. Buruşuk tohum ✓ AA, Aa
aa
d. Yeşil tohum ✓ AA, Aa
aa
e. Sarı tohum ✓ AA, Aa

f. Kısa boy

g. Uzun boy ✓

h. Beyaz çiçek

i. Mor çiçek ✓

34

8. Sınıf Kalıtım

Etkinlik 2

5. Aşağıda fenotip ve genotipleri verilen bezelyeleri 1. ve 2. kuşak bezelyeleri elde ede-
cek şekilde çaprazlayarak çaprazlama ile ilgili soruları cevaplayınız.

Fenotip: Uzun Kısa

Genotip: UU X
uu

Çözüm:

a. 1. kuşakta elde edilen bezelyelerin genotipleri nelerdir?
Uu

b. 1. kuşakta elde edilen bezelyelerin fenotipleri nedir?
Uzun boylu

c. 1. kuşakta elde edilen bezelyelerin uzun ve kısa olma ihtimali % kaçtır?
% 100 uzun

d. 1. kuşakta elde edilen bezelyelerin saf döl ve melez döl olma ihtimali % kaçtır?
% 100 melez (Uu)

e. 2. kuşakta elde edilen bezelyelerin genotipleri nelerdir?
UU, Uu ve uu

f. 2. kuşakta elde edilen bezelyelerin fenotipleri nedir?
Uzun boylu ve kısa boylu

g. 2. kuşakta elde edilen bezelyelerin uzun boylu ve kısa boylu olma ihtimali % kaçtır?
% 75 uzun boylu, % 25 kısa boylu

h. 2. kuşakta elde edilen bezelyelerin saf döl ve melez döl olma ihtimali % kaçtır?
% 50 Saf döl (UU, uu) ve % 50 melez döl (Uu)

35

8. Sınıf Kalıtım

Etkinlik 2

6. Melez sarı tohumlu bezelyeler ile (S , s) aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a. Genotiplerini yazarak çaprazlayınız.

Sarı tohumlu bezelye X Sarı tohumlu bezelye

Ss X Ss

Ss X Ss

SS Ss Ss ss

b. Çaprazlama sonucu elde edilen bireylerin genotiplerini yazınız
SS, Ss ve ss

c. Çaprazlama sonucu elde edilen bireylerin fenotiplerini yazınız.
Sarı ve yeşil tohumlu bezelye

d. Çaprazlama ile sarı tohumlu ve yeşil tohumlu bezelye oluşma ihtimallerini yazınız.
% 75 sarı tohumlu, % 25 yeşil tohumlu

7. Aşağıda anne ve babaya ait eşey kromozomlarını yazarak çocukların kız ya da erkek
olma ihtimalini çaprazlama yaparak açıklayınız.

Baba Anne

Eşey kromozomlar: XY x XX

Doğacak çocukların kız ya da erkek olma ihtimali % 50’dir.
36

8. Sınıf Kalıtım

Etkinlik 2

8. İnsanlarda meydana gelen üreme olayı ile ilgili aşağıdaki ifadelerin doğru “D’’ ya da
yanlış “Y’’ olmasına karar vererek uygun kutucuklara “✓” işareti koyarak belirtiniz.

DY İfade

a. ✓ İnsanlarda cinsiyeti belirleyen eşey kromozomları X ve Y’dir.

b. ✓ Erkek bireylerde eşey kromozomları XX şeklinde bulunur.

c. ✓ Dişi bireylerde eşey kromozomları XY şeklinde bulunur.

d. ✓ X, eşey kromozomu bulunduran bireyler dişidir.

e. ✓ Y, eşey kromozomu bulunduran bireyler erkektir.
f. ✓
g. Bir ailede doğacak çocuğun erkek ya da kız olma ihtimali daima
h. ✓ % 50 dir.
i. ✓ ✓ Bir ailede doğacak çocuğun cinsiyetini çocuğu doğuran anne be-
k lirler.

Babanın erkek çocuklarına aktardığı eşey kromozomu Y’dir.

Annenin erkek ve kız çocuklarına aktardığı eşey kromozomu X’
dir.

✓ Y kromozomu X kromozomuna göre daha büyüktür

9. Aşağıda verilen soruları “Evet ya da Hayır’’ olarak cevaplayınız.

a. Aralarında kan bağı bulunan bireylerin evlenmesi uygun mudur? Hayır

b. Akraba evliliklerinin yapıldığı ailelerde genetik hastalıklar daha az mı görülür? Hayır
c. Akraba evliliklerinde hastalıklı genlerin çocukta ortaya çıkma olasılığı daha fazla mıdır?

Evet
d. Akraba evliliği yapmış kimselerin genetik tarama testleri yaptırması gerekir mi?

Evet

37

8. Sınıf Kalıtım KKT - 2 

1. Aşağıda bazı kavramların tanımları yapılmıştır. 4. Bezelyelerde bulunan karakterlerden bazıları aşa-
ğıda verilmiştir.
Fenotip: Bir canlının genetik yapısına bağlı olarak
çevrenin de etkisiyle ortaya çıkan dış görünüşüne I. Düz tohum
denir.
II. Sarı tohum
Genotip: Bir canlının dış görünüşünün meydana
gelmesini sağlayan genetik yapıya denir. III. Kısa boy

Baskın gen: Hem saf döl hem de melez durumda IV. Beyaz çiçek
fenotipte etkisini gösteren gene denir.
Bu karakterlerin baskın ve çekinik olarak sınıf-
Çekinik gen: Bir canlıya ait karakterle ilgili anne landırılması aşağıdakilerin hangisinde doğru
ve babadan aktarılan genlerin farklı özellikte ol- yapılmıştır
masına denir.
Baskın Çekinik
Kalıtımla ilgili hangi kavramın tanımı yanlış karakter karakter
yapılmıştır?
A) I - II III - IV
A) Fenotip B) Genotip
C) Baskın gen D) Çekinik gen B) I - III II - IV

C) II - IV I - III

D) I - II - IV III

5.

2. Kalıtımla ilgili, Uzun boylu Kısaboylu
bezelye bezelye
I. Kalıtım genler ile sağlanır.
II. Canlılarda bulunan genlerin tamamı baskın Homozigot uzun boylu bezelye ve kısa boylu
bezelyenin çaprazlanması sonucu oluşacak
özelliktedir. olan oğul döller ile ilgili aşağıda verilen ifade-
III. Canlıların vücut hücrelerinde her bir karakter lerden hangisi yanlıştır?

ile ilgili iki adet gen bulunur.
IV. Canlıların fenotiplerine bakılarak genotipleri

hakkında kesin yargıya ulaşılır.

verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

A) I ve III B) III ve IV A) Fenotipleri aynıdır.
C) I, II ve IV D) I, II, III ve IV B) Genotipleri aynıdır.
C) Tamamı uzun boyludur.
D) Kısa boyluluk geni yoktur.

3. Aşağıdaki tabloda bazı çaprazlamalar verilmiştir.

I. Aa X aa II. Aa X Aa 6. Emre’nin hamile eşinin doğumuna çok az bir za-
man kalmıştır. İki erkek çocuğu olan Emre, kız
II. AA X Aa IV. AA X aa çocuğu olmasını çok istemektedir.

Bu çaprazlamalardan hangilerinin sonucunda Emre’nin doğacak 3. çocuğunun kız olma ihti-
homozigot bireyler elde edilebilir? mali nedir?

A) I ve II B) III ve IV A) % 0 B) % 25 C) % 50 D) % 75
C) I, II ve III D) I, II, III ve IV

38

8. Sınıf Mutasyon, Modifikasyon ve Adaptasyon

Etkinlik 32

F.8.2.3.1. Örneklerden yola çıkarak mutasyonu açıklar.
F.8.2.3.2. Örneklerden yola çıkarak modifikasyonu açıklar.
F.8.2.3.3. Mutasyonla modifikasyon arasındaki farklar ile ilgili çıkarımda bulunur.
F.8.2.4.1. Canlıların yaşadıkları çevreye uyumlarını gözlem yaparak açıklar.

1. Aşağıda verilen cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadeler ile tamamlayınız.
a. Canlıların DNA diziliminde ve kromozom sayısının değişiminde meydana gelen

değişikliklere mutasyon denir.

b. Canlılarda çevre şartlarının etkisiyle ortaya çıkan ve kalıtsal olmayan değişikliklere .

modifikasyon denir.

c. Canlıların belirli ortam koşullarında yaşama ve üreme şansını artıran fiziksel yapılar, dav-

ranışlar gibi kalıtsal özelliklere sahip olmasına adaptasyon denir.

2. Aşağıdaki resimlerden hangisinin mutasyona, hangisinin modifikasyona, hangisinin
adaptasyona örnek olduğunu belirleyerek altlarındaki kutucuklara yazınız.

Sporcunun kaslarını ge- Kaktüslerin yapraklarının Van kedisinin gözleri- Altı parmaklılık
diken şeklinde olması nin farklı renkte olması
liştirmesi

a. b. c. d.

Modifikasyon Adaptasyon Mutasyon Mutasyon

Orak hücreli anemi Nilüfer bitkisinin geniş Down sendromlu Çocuğun derisinin
hastalığının alyuvarı yazın bronzlaşması
yaprakları çocuk
e. h.
f. g.

Mutasyon Adaptasyon Mutasyon Modifikasyon

Köpek balıklarının sırt Develerin hörgüçlerin- Kutup ayılarının post Arı sütü ile beslenen
ve karın bölgelerinin de yağ depo etmeleri renklerinin beyaz larvalardan kraliçe arı
farklı renk olması oluşması
olması
i. l.
j. k.

Adaptasyon Adaptasyon Adaptasyon Modifikasyon

39

8. Sınıf Mutasyon, Modifikasyon ve Adaptasyon

Etkinlik 23

3. Mutasyon, modifikasyon ve adaptasyon ile ilgili ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y)
olmasına karar vererek uygun kutucuklara “✓” işareti koyunuz.

İfade DY
a. Radyasyon ve bazı kimyasal maddeler mutasyona neden olur. ✓

b. Mutasyonlar canlılarda sadece vücut hücrelerinde meydana gelir. ✓

c. Canlılarda üreme hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar kalıtsaldır. ✓

d. Canlılarda vücut hücrelerinde meydana gelen mutasyonlar dölden dö- ✓
le aktarılamaz. ✓

e. İnsanların genlerinde meydana gelen mutasyonlar genetik hastalıklara
neden olur.

f. Modifikasyonlar canlıların kalıtsal yapılarının değişimi ile ortaya çıkar. ✓

g. Canlılarda meydana gelen modifikasyonlar dölden döle aktarılamaz. ✓

h. Canlılarda meydana gelen modifikasyonlara çevre şartları neden ola- ✓
bilir.

i. Modifikasyonlar; sıcaklık, nem, ışık ve basınç gibi etkilerle ortaya çıkar. ✓

j. Canlıların gösterdiği adaptasyonlar kalıtsal değildir. ✓

k. Canlılar; beslenme, barınma, avlanma, üreme ve düşmanlarından korunma ✓ ✓
gibi yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmek için adaptasyon gösterirler. ✓ ✓

l. Aynı ekosistemde yaşayan farklı türdeki canlılar hayatta kalabilmek
için benzer adaptasyonlar gösterirler.

m. Kurbağaların sinek yakalamak için dillerinin uzun olması modifikasyon ör-
neğidir.

n. Bukalemunun bulunduğu ortama göre derisinin renginin değişmesi
modifikasyon örneğidir.

40

8. Sınıf Mutasyon, Modifikasyon ve Adaptasyon

Etkinlik 32

4. Aşağıda su ve kara kaplumbağasının resimleri verilmiştir.

Su kaplumbağası Kara kaplumbağası

Aynı türdeki bu canlıların vücut yapıları arasındaki farklılıkların yaşadıkları çevre ile
nasıl bir ilişkisi vardır? Açıklayınız.

Su kaplumbağasının üyeleri palet şeklinde, kara kaplumbağasında üyeler parmaklıdır. Farklı
ekosistemlerde yaşayan aynı tür canlılar farklı adaptasyonlar gösterirler.

5. Doğal seçilim nedir? Örnek vererek açıklayınız.

Doğaya uyum sağlayan canlıların yaşaması, uyum sağlayamayan canlıların ise yok olma-
sıdır.Çita tarafından kovalanan geyiklerden hızlı koşanların yaşamını sürdürmesi, yavaş
olanların yakalanması

6. Varyasyon nedir? Örnek vererek açıklayınız.

Bir türü oluşturan canlılar içindeki çeşitliliğe varyasyon denir.

Kara ve su kaplumbağası

7. Tabloda çölde yaşayan canlılarda gözlenen adaptasyonları uygun kutucuklara “✓”
işareti koyarak belirtiniz.

İfade Değerlendirme
a. Kaktüslerin yaprakların diken şeklinde olması ✓
b. Bitkilerin yapraklarının küçük olması ✓
c. Bitkilerin yapraklarının geniş yüzeyli olması
d. Farelerin vücut yüzeylerinin geniş olması ✓
e. Tilkilerin kulaklarının uzun olması ✓
f. Tilkilerin kalın postunun olması

41

8. Sınıf Mutasyon, Modifikasyon ve Adaptasyon KKT - 3 

1. Hücre bölünmesi sırasında kro- 4. Aşağıda canlılarda görülen bazı durumlar veril-
mozom sayılarında artma ya da miştir.
azalma şeklinde değişiklik meyda- I. Arı larvalarının beslenme şekline göre işçi arı
na gelebilir. ya da kraliçe arı olması
II. İnsanlarda Down sendromlu bireylerin oluş-
Elif ması

DNA diziliminde meydana gelen Bu durumlar için aşağıda verilen ifadelerden
değişiklik, farklı genetik özelliklerin hangisi doğrudur?
ortaya çıkmasına neden olabilir.
A) I. ve II. durum mutasyon olayıdır.
Cihan B) I. ve II. durum modifikasyon olayıdır.
C) I. durum mutasyon, II. durum modifikasyon ola-
Elif ve Cihan’ın hakkında bilgi verdiği kavram
aşağıdakilerinden hangisidir? yıdır.
D) I. durum modifikasyon, II. durum mutasyon ola-
A) Mutasyon B) Modifikasyon
C) Adaptasyon D) Varyasyon yıdır.

2. Mutasyonlar ile ilgili aşağıda verilen ifadeler- 5. Canlıların yaşama üreme şansını artıran özellikle-
den hangisi yanlıştır? re adaptasyon denir.

A) Mutasyonların etkileri olumlu ya da olumsuz Buna göre aşağıda verilenlerden hangisi
olarak ortaya çıkabilir. adaptasyon örneği değildir?

B) Hemofili, albinoluk ve altıparmaklılık gibi rahat- A) Kaktüslerin yapraklarının diken şeklinde olması
sızlıklar mutasyon sonucu oluşur. B) Kutuplarda yaşayan ayıların beyaz kıllı olması
C) Penguenlerin perdeli ayaklara sahip olması
C) İnsanlarda vücut hücrelerinde meydana gelen D) Spor yapan insanların kol kaslarının gelişmesi
mutasyonlar dölden döle aktarılır.
6. Çok sayıda bitki türünün yaşadığı nemli bir or-
D) X ışınları, radyasyon ve kimyasal maddeler man ekosisteminde zamanla yağış azalıyor ve
mutasyona yol açabilir. kuraklaşma başlıyor. Bu ortamda bir süre sonra
- - - - sonucu bazı bitkilerin elendikleri bazı bitki-
lerin ise yaşamaya devam ettikleri gözleniyor.

Yukarıda verilen ifadede boş bırakılan yer
aşağıda verilen kavramlardan hangisi ile ta-
mamlanmalıdır?

3. Modifikasyonlar ile ilgili, A) doğal seçilim B) varyasyon
C) mutasyon D) modifikasyon
I. Çevresel faktörlerin etkisi ile genlerin çalışma
şeklinin değişmesi sonucu ortaya çıkar. 7. Canlılarda meydana gelen adaptasyonlar ile
ilgili aşağıda verilen ifadelerden hangisi yan-
II. Çevresel faktörlerin etkisi ile DNA dizilimindeki lıştır?
değişmeler sonucu ortaya çıkar.
A) Canlıların beslenme ve üreme şansını artırır.
III. Kalıtsal değildir, nesilden nesile aktarılamaz. B) Kalıtsal özelliğe sahiptir.
C) Her canlıda benzer adaptasyonlar vardır.
verilen ifadelerden hangileri doğrudur? D) Canlıların yaşadıkları ortama uyum yapmasını

A) Yalnız I B) Yalnız II sağlar.
C) I ve III D) II ve III

42

8. Sınıf Biyoteknoloji

Etkinlik 42

F.8.2.5.1. Genetik mühendisliğini ve biyoteknolojiyi ilişkilendirir.
F.8.2.5.2. Biyoteknolojik uygulamalar kapsamında oluşturulan ikilemlerle bu uygulamaların insanlık için yararlı ve

zararlı yönlerini tartışır.
F.8.2.5.3. Gelecekteki genetik mühendisliği ve biyoteknoloji uygulamalarının neler olabileceği hakkında tahminde

bulunur.

1. Genetik mühendisliği ve biyoteknoloji ile ilgili aşağıdaki öğrencilerin ifadelerinin doğru
ya da yanlış olduğunu belirtiniz.

Genetik mühendisleri genlerin Tarım, hayvancılık, endüstri ve tıp
kopyalanması ve bir canlıdan alanlarında canlı hücreler kullanıla-
başka bir canlıya aktarımı ile ilgili rak çeşitli maddelerin üretilmesi ile
çalışmalar yapar. ilgili yapılan çalışmaların tamamı bi-
yoteknoloji olarak adlandırılır.

Genetik mühendislerinin yapmış
olduğu çalışmalar biyoteknolojik
çalışma olarak kabul edilemez.

Tuğba Nil Hüseyin

a. Tuğba’nın ifadesi doğrudur.

b. Nil’in ifadesi doğrudur.

c. Hüseyin’in ifadesi yanlıştır.

2. Aşağıda verilen cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kavramlar ile tamamlayınız.

a. İnsanlar tarafından daha verimli bitki ve hayvan ırklarının elde edilmesi ıslah
çalışması olarak adlandırılır.

b. Bitkilerde aşılama yöntemi, bir bitkiden alınan parçanın, başka bir

bitkiye kaynaştırılması olarak açıklanabilir

c. Bir canlının hücrelerine başka bir canlının DNA’sının belli bölümlerinin yerleştirme işle-

mine gen aktarımı denir.

d. Kalıtsal hastalıkları iyileştirmek için geliştirilen ve kullanılan yöntemlere gen

tedavisi denir.

43

8. Sınıf Biyoteknoloji

Etkinlik 24

3. Aşağıdaki şekilde koyunlarda yapılan klonlama işlemi sonucu meydana gelen üreme gös-
terilmiştir.

K

L

X hücresi

M
N

Embriyo

Bu olay ile ilgili aşağıda verilen ifadeleri doğru (D) ya da yanlış (Y) olarak değerlendi-
riniz.

İfadeler DY

a. Klonlama işleminde K koyununun çekirdeği kullanılmıştır. ✓

b. Klonlama işleminde L koyununun yumurta hücresi ve çekirdeği ✓
kullanılmıştır. ✓

c. Oluşturulan X hücresi dış ortamda bölünmeye başlayarak embriyo
oluşturmuştur.

d. Embriyo taşıyıcı olan M koyununun rahmine yerleştirilmiştir. ✓

e. Embriyo gelişimini M koyununda tamamlamıştır. ✓

f. M ve N koyunlarının genetik özellikleri aynıdır. ✓

g. N koyununun biyolojik anne ve babası sırasıyla L ve K koyunlarıdır. ✓
✓
h. N koyununun kalıtsal özelliği ile K koyununun kalıtsal özelliği ay-
nıdır.

44

8. Sınıf Biyoteknoloji

Etkinlik 42

4. Günümüzdeki bazı biyoteknoloji uygulamaları aşağıda verilmiştir.
Bu uygulamaların insanlık için olumlu ya da olumsuz olduğunu altlarına yazınız.

a. Kanser hastalıklarıyla ilgili gen tedavisi uygulamalarının geliştirilmesinde kullanılır.

Olumlu
b. Biyolojik silah geliştirilmesinde kullanılır.

Olumsuz .

c. Buğday, pamuk, yağ bitkileri, domates gibi bitkilerin melezleme yöntemi ile yeni çeşitleri

elde edilmekte kullanılır.

Olumlu .
d. Genetiği değiştirilmiş sebze ve meyve üretiminde kullanılır.

Olumsuz .

e. Hayvanların daha verimli, daha sağlıklı, daha kaliteli üremelerini sağlamak için kullanılır.

Olumlu .

f. Genetiği değiştirilmiş ürünlerin ekili olduğu alanlardan genetiği değiştirilmiş polenler;

rüzgâr ile taşınmakta ve buradaki ekinlerde DNA kirliliği oluşturmaktadır.

Olumsuz
g. Sağlığa zararlı gıda üretiminin tespiti, önlenmesine ve gıdada zararlı maddeleri bulmaya

yarayan yöntemlerin geliştirilmesine çalışır.

Olumlu .

h. Büyük tarımsal çiftliklerin ve şirketlerin kurulmasına yol açarak, daha küçük ölçekli çiftlik

ve şirketlerin kapanmasına neden olur.

Olumsuz .
i. Sebze ve meyvelerde raf ömrünün uzatılmasını sağlar.

Olumlu .

j. İnsanlar üzerinde yapılacak olan klonlama gibi çalışmalar sosyal kurallar ile bağdaşma-

yan amaçlar için kullanılabilir.

Olumsuz .

k. Tarımda yapılan uygulamalar sonucunda bazı yararlı böcek ve solucan gibi canlıların yok

olmasına neden olur.

Olumsuz .

l. Parazit canlılara karşı dayanıklı bitkiler elde edilerek tarımda ilaç kullanımı engellenir.

Olumlu .

5. Gelecekteki genetik mühendisliği ve biyoteknoloji uygulamalarının neler olabileceğini

yazınız.

İnsanların DNA parmak izlerinin tamamen açıklanması, insanlarda oluşan tüm hastalıklara
karşı çözüm üretilmesi, insanların uykuda eğitilmesi, insanların ömrünün çok daha uzun ol-
ması, çevre kirliliğinin tamamen ortadan kalması vb..

45

8. Sınıf Biyoteknoloji KKT - 4 

1. Aşağıda verilenlerden hangisi biyoteknolojik 4. Biyoteknoloji alanında yapılan çalışmalar ile
çalışmaların faydaları arasında değildir? aşağıda verilenlerden hangisi söylenemez?

A) Genetik hastalıkların azaltılması ve önlenme- A) Biyoteknoloji ile endüstride yeni ürünler gelişti-
sinde etkili olmaktadır. rilebilir.

B) Birçok besin zincirinin bozulmasına neden ol- B) Biyoteknoloji, tıp ve eczacılıkta kullanılabilir.
maktadır.
C) Biyoteknoloji ile her zaman sağlıklı gıdalar üre-
C) Aşıların geliştirilmesi ve hormonların üretimin- tilir.
de kullanılmaktadır.
D) Biyoteknoloji, tarımsal mücadelede kullanılabi-
D) Sağlığa zararlı gıda üretiminin engellenmesin- lir.
de etkili olmaktadır.

2. Domates normalde otsu gövdeye sahip ve yerde 5. Biyoteknoloji alanında yapılan çalışmalardan biri
yetişen bir bitki iken biyo-teknolojik yöntemlerle aşağıda özetlenmiştir.
asma hâline getirilmiştir.
Tuzlu olan topraklarda yetişemeyen domates
Yapılan bu yöntem ile, bitkisine tuza dayanıklılık geni aktarılmıştır. Gen
aktarımı yapılan bitkilerin tuzlu ve normal toprak-
I. Domates bitkisinin daha fazla meyve vermesi larda yetiştiği, gen aktarımı yapılmayan bitkilerin
II. İnsanların besin ihtiyacının karşılanması ise tuzlu topraklarda yetişmediği normal toprak-
III. Domates bitkisinin beslenme şeklinin değiş- larda yetiştiği gözlenmiştir.

mesi Bilim adamlarının yapmış olduğu bu çalışma
ile aşağıdaki sonuçlardan hangisine ulaşıla-
verilenlerden hangileri amaçlanmıştır? maz?

A) Yalnız I B) I ve II A) Gen aktarımı yapılan domates bitkisi daha ge-
C) II ve III D) I, II ve III niş alanlarda yetiştirilebilir.

B) Gen aktarımı yapılan domates bitkisi sadece
tuzlu topraklarda yetişebilir.

C) Bir gen farklı canlılarda aynı işlevi görebilir.

D) Biyoteknolojik çalışmalarda farklı canlılar ara-
sında gen aktarımı yapılabilir.

3. Bilim insanlarının yapmış olduğu çalışmalardan 6. Biyoteknoloji alanında yapılan çalışmalara,
biri aşağıda açıklanmıştır.
I. Mikroorganizmalara ve böceklere karşı dirençli
* Yün verimi yüksek, et verimi düşük olan bir ko- olan bitkilerin üretilmesi
yun ile yün verimi düşük, et verimi yüksek olan bir
koyunun çiftleşmesinden yün ve et verimi yüksek II. Bazı hastalıkların tedavisi için ilaçların gelişti-
koyun üretilmiştir. rilmesi

Bu çalışma aşağıda verilen biyoteknolojik ça- III. Gıda olarak kullanılan bazı bitkilerin genetik
lışmalardan hangisine örnek gösterilebilir? yapısının değiştirilmesi

IV. Besin, vitamin, protein tabletlerinin üretilmesi

verilenlerden hangileri örnek gösterilebilir?

A) Islah B) Aşılama A) I ve II B) III ve IV
C) Gen aktarımı D) Klonlama C) I, II ve III D) I, II, III ve IV

46

3. ÜNİTE

BASINÇ

Katı Basıncı
Sıvı Basıncı
Sıvı ve Gaz Basıncı

Kazanımlar

➢➢ F.8.3.1.1. Katı basıncını etkileyen değişkenleri deneyerek keşfeder.
➢➢ F.8.3.1.2. Sıvı basıncını etkileyen değişkenleri tahmin eder ve tahminlerini test eder.
➢➢ F.8.3.1.3. Katı, sıvı ve gazların basınç özelliklerinin günlük yaşam ve teknolojideki uygulamalarına örnekler verir.

8. Sınıf Basınç / Fiziksel Olaylar

Basınç ➤➤ Traktörlerin tekerlekleri geniştir. Yüzeye yapılan
basınç azaltılarak traktörün çamura batması
➤➤ Birim yüzeye etki eden dik kuvvete basınç adı ve- engellenir.
rilir.

Kuvvet birimi N, yüzey alanı birimi m2 alınırsa ba-
sınç birimi N/m2 olur.
N/m2 birimi Paskal (Pa) olarak adlandırılır.

• Basınç uygulanan kuvvet ile doğru orantılıdır. ➤➤ Trenlerin tekerlek sayısının çok olması, tren
• Basınç yüzey alanı ile ters orantılıdır. ağırlığının çok sayıdaki tekerlek üzerinde pay-
Katı Basıncı laşılmasını sağlayarak basıncı azaltır. Böylelikle
rayların bozulması önlenir.
➤➤ Katı cisimlerin bulundukları yüzeye uyguladıkla-
rı basınç, ağırlıklarının temas ettiği yüzey alanına
bölünmesi ile bulunur.

G ➤➤ Fil, gergedan ve deve gibi hayvanların ayak
S taban alanlarının büyük olması da onların ye-
re uygulayacakları basıncı küçültür. Hayvanlar
➤➤ Aynı ağırlıktaki tavuk ve ördekten, tavuğun toprak veya kum zeminde batmadan yürür.
yüzeye yaptığı basınç fazla, ördeğin yüzeye
yaptığı basınç daha azdır. Sıvı Basıncı

➤➤ Çivi ve raptiyenin yüzeye girmesi için uç kısım- ➤➤ Katı maddelerin ağırlıkları olduğu gibi sıvı
ları sivri yapılır. Böylece basınç artmış olur. maddelerin de ağırlıkları vardır. Sıvılar akışkan ol-
duklarından dolayı içine konuldukları kabın temas
ettiği her noktasına basınç yapar. Sıvı basıncı sıvı-
nın derinliğine ve sıvının yoğunluğuna bağlıdır.

➤➤ Sıvı basıncı sıvı içinde derinlere doğru inildikçe
artar.

L

K 2
Sıvı

1

K noktası, L noktasından daha derinde olduğundan,
K deliğinden çıkan su yatayda daha fazla yol alır.

49