8 FEN ETKINLIK CEVAP

8. Sınıf Basınç / Fiziksel Olaylar

➤➤ Sıvının yoğunluğu arttıkça kap içindeki sıvı ba- Açık hava basıncı
sıncı artar. Açık hava içerisinde bulunan cisimlere ağırlığın-
dan dolayı bir basınç uygular. Açık hava basıncının
hh nedeni Dünya’nın atmosfer tabakasında bulunan-
gazların ağırlığıdır.

Alkol Su

Not: Gazlarda sıvılar gibi temas ettikleri yüzeye
basınç uygular. Açık hava ve kapalı kapalı kaplar-
da gazlar, temas ettikleri yüzeyde basınç oluşturur.
Pascal Prensibi

F Açık hava basıncı deniz seviyesinden yükseklere
çıkıldıkça azalır.

Sıvı

➤➤ Bilim insanı Blaise Pascal (Bleyz Paskal) tara- ➤➤ Alman bilim insanı Otto Von Guericke (Otto Fon
fından şöyle ifade edilmiştir. “Kapalı bir kaptaki Gürrik) 1694 yılında Magdeburg şehrinde açık
sıvıya uygulanan basınç, bu sıvının her noktasına hava basıncını göstermek için yukarıdaki deneyi
ve kabın iç yüzeyinin her noktasına aynen iletilir.” yaptı.

➤➤ Sıvıların basıncı iletme özelliğinden günlük Bakırdan yapılmış iki büyük yarım küreyi birleşti-
hayatta arabaların hidrolik frenlerinde, çöp kam- rerek içindeki havayı boşalttı. Bu küreleri ayırmak
yonlarındaki sıkıştırma sistemlerinde, itfaiye için kürelere zıt yönde atlar bağlayarak atların
merdivenlerinde, berber koltuklarında, tulumba- kuvvet uygulamasını sağladı. Ancak atlar küreleri
larda, vinçlerde ve birçok alanda yararlanılır. birbirinden ayıramadı.
Yapılan bu deney açık basıncının varlığını kanıt-
lamıştır.

Oto tamirhanelerinde Arabaların hidrolik fren
arabaların kaldırılma- sistemlerinde
sında

İtfaiye arabalarında Berber koltuklarının
merdivenlerde yükselip alçalmasında

50

8. Sınıf Katı Basıncı

Etkinlik 1

F.8.3.1.1. Katı basıncını etkileyen değişkenleri deneyerek keşfeder.

1. Aşağıdaki cümlelerin doğru (D) veya yanlış (Y) olduğuna karar verip kutucukulara uy-
gun harfleri yazınız.

D/Y İfade

a. D Birim yüzeye etki eden dik kuvvete basınç denir.

b. D Katılar ağırlıklarından dolayı temas ettikleri yüzeyde basınç oluşturur.
c. D
d. Y Bir yüzeyde oluşan basınç, yüzeye gelen kuvvet/yüzey alanı ile bulu-
nur.

Basınç yüzeye gelen kuvvet ile ters orantılıdır.

e. Y Basınç yüzey alanı ile doğru orantılıdır.

f. Y Basınç birimi olarak sadece Pascal (Pa) kullanılır.
g. Y
h. Y Ağırlıkları aynı olan cisimlerin düz zeminde yaptıkları basınçlar daima
i. D aynıdır.
Yüzey alanları farklı olan cisimlerin düz bir zeminde yaptıkları basınçlar
daima farklıdır.

Katı cisimler üzerlerine uygulanan kuvveti aynı doğrultuda aynen iletir.

j. Y Katı cisimler üzerlerine etki eden basıncı aynı doğrultuda aynen iletir.

k. Y Sadece katı maddeler temas ettikleri yüzeylere basınç yapar.
l. D
m. Y Raptiye ve çivilerin uçlarının sivri olması basıncı artırarak yüzeylere
batmalarını kolaylaştırır.

Ağzı inceltilen bıçağın kesiciliği, uygulanan kuvveti artırdığı için artar.

n. Y Katı cisimlerin yere uyguladığı kuvvet yaptıkları basınca eşittir.

o. D Düz bir zeminde yuvarlanan kürenin zemine uyguladığı kuvvet sabittir.

p. Y Düz bir zeminde yuvarlanan kürenin zemine uyguladığı basınç zaman-
r. D la artar.

Trenlerin tekerlek sayısının çok olması, trenin ağırlığının çok sayıda teker-
lek üzerinde dağılmasını sağlayarak trenin raylara yaptığı basıncı azaltır.

51

8. Sınıf Katı Basıncı

Etkinlik 1

2. Aşağıda verilen durumlarda basıncın artırılıp azaltılmak istendiğini boşluklara yazınız.

a. Traktörde arka tekerleklerin yü- b. Baltanın ucunun ince olması basın-

zey alanının geniş olması basıncı cı artırmayı amaçlar.

artırmayı amaçlar.

c. Karda batmamak için kar ayakkabı- d. Tırlarda tekerlek sayısının fazla ol-

sı giyilmesi basıncı azaltmayı ması basıncı azaltmayı

amaçlar. amaçlar.

e. İş makinelerine palet takılması ba- f. Çivinin ucunun sivri olması basıncı

sıncı azaltmayı amaçlar. artırmayı amaçlar.

52

8. Sınıf Katı Basıncı

Etkinlik 1

3. Aşağıda ağırlıkları ve kenar uzunlukları verilen prizmaların zemine yaptıkları basınçları
hesaplayınız.

a. 18 N b. 18 N c. 18 N
3m
3m 3m
1m 1m
3m 3m 2m 2m Çözüm:
Çözüm: Çözüm:

Basınç: ....2...p...a...... Basınç: .....4..,.5...p..a... Basınç: ....1..8...p..a.....

4. Aşağıda özdeş küplerden meydana gelen durumlarda zemine yapılan basınçları he-
saplayınız.

P = 12 pa a. P = .....2..4....p..a. b. P = ..3..6....p..a....
c. P = ....1..2....p..a.. d. P = .....1..2...p...a. e. P = .....1...2...p..a.

f. P = .....1..8....p..a. g. P = .....2..4...p...a. h. P = .....2...0...p..a.

5. Şekilde K ve L prizmalarının yüzeye yaptığı basınçlar sırasıyla 10 pascal ve 20 pascal
olduğuna göre x ve y uzunluklarının kaç m olduğunu hesaplayınız.

P = 10 Pa G = 40 N P = 20 Pa G = 60 N

K L
y
x
2m 3m

x = 2 m y= 1m

53

8. Sınıf Katı Basıncı KKT - 1 

1. Birim yüzeye etki eden dik kuvvete ..................denir. 5. Özdeş tuğla ve süngerler ile aşağıdaki düzenekler
hazırlanıyor.

Yukarıdaki ifadede yer alan boşluk aşağıdaki
sözcüklerden hangisi ile tamamlanmalıdır?

A) ağırlık B) basınç
C) kütle D) Pascal

2. Aşağıda verilenlerden hangisi basınç birimi- 12
dir?
1. süngerde daha fazla sıkışma olduğuna gö-
A) Metre B) Kilogram re,
C) Newton D) Pascal
I. Katıların ağırlığı arttıkça yüzeye uyguladıkları
basınç artar.

II. Katıların yüzey alanı azaldıkça yüzeye uygula-
dıkları basınç artar.

III. Katı cisimlerin basıncı, cismin hacmine bağ-
lıdır.

verilen ifadelerden hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II
C) I ve III D) II ve III

3. Katı cisimlerin basıncı, 6. Bir çekiç yardımıyla tahtaya şekildeki gibi çivi ça-
kılıyor.
I. Cismin ağırlığına
II. Cismin taban alanına
III. Cismin hacmine

niceliklerinden hangilerine bağlıdır?

A) I ve II B) I ve III
C) II ve III D) I, II ve III

4. Ağırlıkları aynı olan aşağıdaki cisimlerden Buna göre bu durum ile ilgili,
hangisinin yere uyguladığı basınç en fazladır?
A) B) I. Çivinin baş kısmına uygulanan kuvvet, yönü
ve şiddeti değiştirilmeden çivinin uç kısmına
C) D) iletilir.

54 II. Çivinin baş ve uç kısmındaki basınçların
büyüklükleri eşittir.

III. Çivinin uç kısmındaki basınç, baş kısmındaki
basınçtan büyüktür.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) Yalnız II B) Yalnız III
C) I ve II D) I ve III

8. Sınıf Sıvı Basıncı

Etkinlik 2

F.8.3.1.2. Sıvı basıncını etkileyen değişkenleri tahmin eder ve tahminlerini test eder.

1. Sıvı basıncı ile ilgili aşağıda verilen ifadelerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olmasına karar
vererek uygun kutucukları işaretleyiniz.

İfade DY

a. Sıvılar ağırlıklarından dolayı konuldukları kabın tabanına kuvvet uygular. ✓

b. Sıvılar konuldukları kabın sadece taban yüzeyinde basınç oluşturur. ✓

c. Sıvıların basıncı sıvının derinliği ile doğru orantılıdır. ✓

d. Sıvıların basıncı sıvının yoğunluğu ile ters orantılıdır. ✓
✓
e. Sıvının kap tabanında oluşturduğu sıvı basıncı, yerçekimi ivmesine bağ- ✓ ✓
lıdır.

f. Sıvının içinde bulunduğu kabın iç yüzeyinde temas ettiği her noktaya
uyguladığı basınç aynıdır.

g. Sıvı basıncı, sıvının yüksekliği değişmediği sürece kabın taban yüzey ✓
alanına bağlı değildir.

f. Sıvı basıncı sıvının yüksekliği değişmediği sürece kaptaki sıvı miktarı
arttıkça artar.

2. Şekilde verilen kap içinde yarı yüksekliğine kadar su doludur.

Aşağıda yapılan işlemler sonucunda kap tabanındaki
sıvı basıncının nasıl değiştiğini boş bırakılan yerlere yazınız.

Su

a. Kaba su ilave edilirse artar

b. Kaptaki sıvının bir kısmı boşaltılırsa azalır

c. Kaba su ile karışmayan zeytinyağı ilave edilirse artar

d. Kaba su ile karışabilen alkol ilave edilirse artar

e. Kaba su içinde çözünen şeker ilave edilirse artar

f. Kaba suda batmayacak tahta parçası atılırsa artar

g. Kaba suda batacak demir bilye atılırsa artar

55

8. Sınıf Sıvı Basıncı

Etkinlik 2

3. Şekilde verilen kapta özdeş K, L ve M muslukları aynı anda açıldığında, musluklardan çıkan
suların izleyecek olduğu yörüngeleri çizerek soruların cevaplarını yazınız.

a.

K
L
Su M

b. Deneyin amacı nedir? Sıvı basıncının sıvı derinliği ile değişimini görmek

c. Deneydeki değişkenler nelerdir?

Bağımlı değişken : Sıvı basıncı

Bağımsız değişken : Sıvı derinliği

Sabit tutulan değişken : Sıvının cinsi

d. Bu deneyden ulaşılan sonuç nedir? Sıvının derinliği arttıkça basınç artar.

4. Aşağıda verilen kapların tabanlarındaki sıvı basınçları arasındaki ilişkiyi verilen boş-
luklara yazınız.

a. K L M

hd h 2d h 3d

K, L ve M kaplarının tabanlarındaki sıvı basınçları arasındaki ilişki: M > L > K

b. N P R

hd 2h 3h
d d

N, P ve R kaplarının tabanlarındaki sıvı basınçları arasındaki ilişki: R > P > N

c. S TZ

hd 2h 3d 3h
2d

S, T ve Z kaplarının tabanlarındaki sıvı basınçları arasındaki ilişki: Z = T > S

56

8. Sınıf Sıvı Basıncı

Etkinlik 2

5. Aşağıda verilen kaplarda yarı yüksekliğine kadar su bulunmaktadır.

Kaplar ters çevrildiğine kap tabanlarındaki sıvı basınç değişimleri ile ilgili cümlelerde-
ki boşlukları uygun ifadelerle tamamlayınız.

Kaplar Basınç değişimi

a. Kap tabanındaki sıvı basıncı ..................d..e..ğ..i.ş..m...e..z........... çünkü
Su ..................k.a..p...t.a..k.i..s..ı.v..ı.y..ü..k..s..e..k..l.iğ..i..d..e..ğ..i.ş..m...e..z......................................

b. Kap tabanındaki sıvı basıncı ..................a..z.a..l.ı.r.................. çünkü
Su ..................k.a..p...t.a..k.i..s..ı.v..ı.y..ü..k..s..e..k..l.iğ..i..a..z..a..l.ır.............................................

c. Kap tabanındaki sıvı basıncı ..................a..r.t.a..r................... çünkü
Su ..................k.a..p...t.a..k.i..s..ı.v..ı.y..ü..k..s..e..k..l.iğ..i..a..r.t.a..r..............................................

6. Aşağıda verilen kaplar musluktan birim zamanda eşit miktarda akan su ile doldurulacaktır.
Buna göre kap tabanlarındaki sıvı basıncının zamanla değişim grafiklerini çiziniz.

a. Basınç b. Basınç

Zaman Zaman
Basınç
c. Basınç d.

Zaman Zaman

57

8. Sınıf Sıvı Basıncı KKT - 2 
1.
4. Taban alanları verilen aşağıdaki kaplarda farklı
yüksekliklerde belirtilen sıvılar bulunmaktadır.

alkol h/2 yağ h
S S
Sıvı dolu bir kabın tabanına etki eden basınç, I II

I. Sıvının cinsi su h yağ h/2
II. Sıvının derinliği S 2S
III. Sıvının hacmi III IV

niceliklerinden hangilerine bağlıdır?

A) I ve II B) I ve III
C) II ve III D) I, II ve III

2. Buna göre sıvı basıncının sıvının yoğunluğu-
Sıvılar, katılardan farklı olarak akışkandır. Konuldukları na bağlı olduğunu gözlemlemek isteyen bir
kabın şeklini alır ve konulduğu kabın ............................... öğrenci, yukarıdaki kaplardan hangilerini kul-
basınç uygular. lanarak deney yaparsa amacına ulaşabilir?

Yukarıdaki ifadede yer alan boşluk aşağıdaki- A) I ve II B) I ve III
lerden hangisi ile tamamlanabilir? C) II ve III D) I ve IV

A) sadece tabanına 5. K
B) sadece köşelerine L
C) sadece yan yüzeylerine
D) hem tabanına hem de yan yüzeylerine M

Denizin derinliklerinde yüzen K, L ve M canlı-
larına etki eden sıvı basınçları arasındaki ilişki
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

3. Bir kabın tabanına yapılan sıvı basıncı ile ilgili A) K = L = M B) K > L > M
aşağıdaki öğrencilerden hangisi yanlış yorum C) M > L > K D) L > M > K
yapmıştır?
A) 6. Taban alanları S ve 2S olan kaplarda eşit yüksek-
Sıvının yoğunluğu ile doğru orantılıdır. likte aynı cins sıvılar bulunmaktadır.

B) I II
Kabın şekline bağlı değildir.
S 2S
C)
Sıvının derinliği ile ters orantılıdır. I. kabın tabanındaki sıvı basıncı P kadar ol-
duğuna göre II. kabın tabanındaki sıvı basıncı
D) kaç P’dir?
Sıvının hacmine bağlı değildir.
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4

58

8. Sınıf Sıvı ve Gaz Basıncı

Etkinlik 3

F.8.3.1.3. Katı, sıvı ve gazların basınç özelliklerinin günlük yaşam ve teknolojideki uygulamalarına örnekler verir.
(Pascal prensibi ve gaz basıncı)

1. Aşağıda verilen ifadelerin doğru (✓) ya da yanlış (✗) olmasına karar vererek kutucukları
uygun semboller ile işaretleyiniz.

✓/✗ İfade
a. ✗
Kapalı bir kaptaki sıvıya uygulanan kuvvet, bu sıvının her noktasına ve
b. ✓ kabın iç yüzeyinin her noktasına dik olarak aynen iletilir. Bu ilke Pascal
c. ✗ Prensibi olarak adlandırılır.

Kapalı bir kaptaki sıvıya uygulanan basınç, bu sıvının her noktasına ve
kabın iç yüzeyinin her noktasına dik olarak aynen iletilir. Bu ilke Pascal
Prensibi olarak adlandırılır.

Kapalı bir kap içerisine hapsedilen gaz taneciklerinin ağırlığı çok az ol-
duğu için, gazlar kapalı kaplarda basınç oluşturmaz.

d. ✓ Kapalı bir kapta gaz basıncı kabın iç çeperlerinde her noktada aynıdır.

e. ✓ Kapalı bir kapta gazın yoğunluğu arttıkça basıncı da artar.

2. Aşağıda verilen durumlardan hangilerinde Pascal Prensibi’nden yararlanılır. Kutucuk-
lara “✓” işareti koyarak belirtiniz.

a. ✓ b. c. ✓

Oto tamirhanelerinde Uçan balonun gökyü- Arabaların hidrolik fren
arabaların kaldırılma- zünde yükselmesinde sistemlerinde
sında
e. ✓ f.
d. ✓

İtfaiye arabalarında Berber koltuklarının Fotokopi makinesinin
merdivenlerde yükselip alçalmasında çalışmasında

59

8. Sınıf Sıvı ve Gaz Basıncı

Etkinlik 3

3. Su dolu bardağı karton kâğıt ile kapatıp ters çevirdiğimizde suyun dökülmediğini görürüz.
Islak bir çay tabağı bazen bardak ile birlikte hareket eder.

Bu olayların meydana gelmesinin nedenini açıklayınız?

Açık havanın cisimler üzerinde yapmış olduğu basınç bardaktaki suyun dökülmesini engeller.
Açık hava basıncı aynı zamanda bardağın tabağının düşmesini engeller.

4. Aşağıda açık hava basıncı ile ilgili verilen cümlelerde boşlukları uygun ifadelerle ta-
mamlayınız.

M L
K

a. Dağ üzerindeki K, L ve M noktalarına açık hava basınç uygular

b. Dağ üzerinde açık hava basıncının en fazla olduğu nokta K

c. Dağ üzerinde açık hava basıncının en az olduğu nokta M

d. K noktasından L noktasına gidildikçe açık hava basıncı azalır

e. L noktasında M noktasına gidildikçe açık hava basıncı azalır

f. M noktasından K noktasına inildikçe açık hava basıncı artar

g. K noktasından L noktasına götürülen uçan balonun hacmi artar

h. M noktasından K noktasına götürülen uçan balonun hacmi azalır

60

8. Sınıf Sıvı ve Gaz Basıncı KKT - 3 

1. Aşağıda özdeş kaplarda yer alan sıvıların yoğun- 4. Aşağıdaki eşit bölmelendirilmiş kap bir sıvı ile do-
luk ve yükseklikleri gösterilmiştir. ludur.

d 2h 2d 2h M Kh
h

2d h h
L
I II III

Buna göre bu kapların tabanlarında oluşan sı- Buna göre kabın içindeki K, L ve M noktala-
vı basınçları arasındaki ilişki aşağıdakilerden rına etki eden sıvı basınçları arasındaki ilişki
hangisinde doğru verilmiştir? aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?

A) III > I > II B) III > I = II A) L > K = M B) L > K > M
C) III = I > II D) II > III > I C) K > L > M D) M > K > L

2. Sıvılar üzerine uygulanan basıncı her doğrultuda 5. Taban alanları eşit olan aşağıdaki kaplara eşit
iletir. Yaşamımızı kolaylaştıran pek çok araç, bu miktarlarda su konuluyor ancak üç kap da tama-
kuraldan faydalanılarak yapılmıştır. men dolmuyor.

Buna göre aşağıdakilerden hangisi bu araçlar-
dan bir değildir?

A) B)

I II III

Buna göre kapların tabanlarında oluşan sı-
vı basınçları arasındaki ilişki aşağıdakilerden
hangisindeki gibi olur?

Damperli kamyon Araç bakım istasyonu A) I = II = III B) I > II > III
C) III > II > I D) II > III > I
C) D)

Damacana pompası Araç hava yastığı 6. Açık hava basıncı, deniz seviyesine olan yüksek-
liğe bağlı olarak değişir.
3. Hava tabakası yani atmosfer, ağırlığı nedeniyle I
temas ettiği yüzeylere basınç uygular. Havanın II
uyguladığı bu basınç açık hava basıncı olarak ad-
landırılır. III

Buna göre açık hava basıncı aşağıdaki araç- Deniz
lardan hangisi ile ölçülür?
Buna göre I, II ve III konumlarına etki eden
A) Dinamometre açık hava basınçları arasındaki ilişki aşağıda-
kilerden hangisinde doğru verilmiştir?
B) Termometre
A) III > II > I B) I > II > III
C) Barometre C) III > I > II D) II > I > III

D) Eşit kollu terazi

61

4. ÜNİTE

MADDE VE ENDÜSTRİ
1. BÖLÜM

Periyodik Sistem
Fiziksel ve Kimyasal Değişimler

Kimyasal Tepkimeler
Asitler ve Bazlar

2. BÖLÜM

Maddenin Isı ile Etkileşimi
• Isı ve Sıcaklık

• Sıcaklık Değişimi
• Hâl Değişimi

• Hâl Değişim Isıları
Türkiye’de Kimya Endüstrisi

Kazanımlar

➢➢ F.8.4.1.1. Periyodik sistemde, grup ve periyotların nasıl oluşturulduğunu açıklar.
➢➢ F.8.4.1.2. Elementleri periyodik tablo üzerinde metal, yarımetal ve ametal olarak sınıflandırır.
➢➢ F.8.4.2.1. Fiziksel ve kimyasal değişim arasındaki farkları, çeşitli olayları gözlemleyerek açıklar.
➢➢ F.8.4.3.1. Bileşiklerin kimyasal tepkime sonucunda oluştuğunu bilir.
➢➢ F.8.4.4.1. Asit ve bazların genel özelliklerini ifade eder.
➢➢ F.8.4.4.2. Asit ve bazlara günlük yaşamdan örnekler verir.
➢➢ F.8.4.4.3. Günlük hayatta ulaşılabilecek malzemeleri asit-baz ayracı olarak kullanır.
➢➢ F.8.4.4.4. Maddelerin asitlik ve bazlık durumlarına ilişkin pH değerlerini kullanarak çıkarımda bulunur.
➢➢ F.8.4.4.5. Asit ve bazların çeşitli maddeler üzerindeki etkilerini gözlemler.
➢➢ F.8.4.4.6. Asit ve bazların temizlik malzemesi olarak kullanılması esnasında oluşabilecek tehlikelerle ilgili gerekli tedbirleri alır.
➢➢ F.8.4.4.7. Asit yağmurlarının önlenmesine yönelik çözüm önerileri sunar.
➢➢ F.8.4.5.1. Isınmanın maddenin cinsine, kütlesine ve/veya sıcaklık değişimine bağlı olduğunu deney yaparak keşfeder.
➢➢ F.8.4.5.2. Hâl değiştirmek için gerekli ısının maddenin cinsi ve kütlesiyle ilişkili olduğunu deney yaparak keşfeder.

8. Sınıf Madde ve Endüstri / Madde ve Doğası

Madde ve Endüstri Metaller

Periyodik Sistem • Oda koşullarında civa elementi hariç hepsi katı
hâlde bulunur.
Element ve element atomları ile ilgili bilgiler içeren
çizelgeye periyodik sistem adı verilir. Periyodik sis- • Hepsi parlaktır ve ışığı yansıtır.
temde elementin adı, sembolü ve element atomunun
proton sayısı gibi bilgilere de yer verilmektedir. • Tel ve levha hâline getirilebilir, esnektir ve eğilip
bükülebilir.
Tarihsel Gelişimi
• Elektrik ve ısıyı iyi iletir.
➤➤ Johann Döbereiner bu konuyla ilgili ilk çalışmayı
1829 yılında, benzer özellik gösteren elementler- • Birbirleriyle bileşik yapamaz.
den üçlü gruplar oluşturarak gerçekleştirmiştir.
• Daima elektron vererek “+” yüklü iyon (katyon)
➤➤ Alexandre Beguyer de Chancourtois, benzer fi- oluşturur.
ziksel özellik gösteren elementleri dikey sıralarda
olacak şekilde sarmal olarak sıralamıştır. • Atomik yapıdadırlar.

➤➤ John Newlands o devirde bilinen 62 elemen- Ametaller
ti artan atom ağırlıklarına göre sıralamış, ilk 8
elementten sonra benzer fiziksel ve kimyasal özel- • Mattır.
liklerin tekrar ettiğini fark etmiştir.
• Oda sıcaklığında her üç hâlde de bulunur.
➤➤ Mendeleyev ve Meyer birbirlerinden habersiz,
aynı dönemde elementleri sınıflandırmış ve aynı • Elektron alarak “ -” yüklü iyon (anyon) olma eği-
sıralamayı bulmuşlardır. Ancak Meyer elementleri limindedir.
benzer fiziksel özelliklerine göre sıralarken, Men-
deleyev bu sıralamada atom ağırlığını göz önünde • Elektrik ve ısıyı iyi iletmez.
bulundurmuştur.
• Tel ve levha haline gelmezler.
➤➤ Henry Moseley adlı bilim insanı, elementleri,
element atomlarının proton sayılarına göre düzen- • Molekül yapılıdırlar.
lemiştir.
Yarı Metaller
Metal Ametal Yarı Metal
• Parlak veya mat olabilir.
➤➤ Periyodik sistemi oluşturan tabloda bulunan yatay
sıralara periyot adı verilir. 7 tane periyot vardır. • Elektrik ve ısıyı ametallerden daha iyi, metaller-
den daha az iletir.
➤➤ Yukarıdan aşağı doğru olan bu dikey sıralara grup
adı verilir. Periyodik sistemde toplam 18 grup • İşlenebilir.
vardır. Bu 18 grup “A Grubu” ve “B Grubu” ele-
mentleri olarak sınıflandırılır. • Tel ve levha haline gelebilir.

➤➤ Periyodik cetvelde elementleri metal, ametal ve • Kırılgan değildir.
yarı metal olarak sınıflandırabiliriz. ➤➤ 1A grubu elementleri “alkali metaller”, 2A gru-

bu elementleri de “toprak alkali metaller” olarak
adlandırılmıştır. Ametal sınıfındaki 7A grubunda
bulunan elementler “halojenler”, 8A grubunda
bulunan elementler de “soygazlar” veya “asal
gazlar” adını almıştır.

➤➤ He, Ne ve Ar elementleri soygazlar adını alır ve
kararlı yapıda bulunur.

64

8. Sınıf Madde ve Endüstri / Madde ve Doğası

Fiziksel ve Kimyasal Değişimler Kimyasal reaksiyonlarda daima,

➤➤ Maddenin dış yapısında meydana gelen değişme- • Molekül cinsi
lere fiziksel değişme adı verilir. Fiziksel değişme • Kimyasal ve fiziksel özellik
sonucunda maddenin kimliğinde ve tanecik yapı- değişir.
sında bir değişiklik olmaz.
Asitler ve Bazlar
➤➤ Suyun donması, mumun erimesi, şekerin suda
çözünmesi, odunun kırılması, sabunun elimizdeki Asitler
kirleri çıkartması vb. gibi olaylar fiziksel değişim Sudaki çözeltilerinde hidrojen (H+) iyonu oluşturan
ile gerçekleşir. bileşiklere asit adı verilir.

➤➤ Maddenin iç yapısında meydana gelen değişme- Yoğurt Limon Sirke
lere kimyasal değişme denir. Kimyasal değişme Laktik asit Sitrik asit Asetik asit
sonucu maddenin kimliğinde ve tanecik yapısında
değişim meydana gelir.

➤➤ Odunun yanması, sütün ekşimesi, demirin pas-
lanması, fotosentez, solunum, sindirim, boya ile
saç renginin değişmesi gibi olaylar kimyasal deği-
şim sonucu meydana gelir.

Kimyasal Tepkimeler

➤➤ Kimyasal değişimlerde kimyasal tepkimeler mey-
dana gelir.

➤➤ Kimyasal tepkimeler sonucu yeni maddeler ve bi-
leşikler meydana gelir.

➤➤ Aşağıda suyun oluşumunu gösteren kimyasal tep-
kimenin tanecik modeli gösterilmiştir.

+

Hidrojen Oksijen Su Elma Kolalı içecek Çilek
molekülü molekülü molekülü Malik asit Fosforik asit Folik asit

Kimyasal tepkimelerde daima,

• Toplam kütle

• Atom sayısı ve cinsi

• Toplam proton, nötron ve elektron sayısı

• Çekirdek yapısı Gazoz Üzüm Süt
korunur. Karbonik asit Tartarik asit Laktik asit

65

8. Sınıf Madde ve Endüstri / Madde ve Doğası

Yaygın olarak kullanılan bazı asitlerin piyasa adı, • Asitler bazlarla birleşerek tuz ve su oluştururlar.
sistematik adı ve formülü aşağıda verilmiştir. Bu olaya nötrleşme denir.

Piyasa Adı : Tuz ruhu Asit + Baz nötrleşme Tuz + Su

Sistematik Adı : Hidroklorik asit

Formül : HCI • Metaller ve mermer üzerinde aşındırıcı etkisi
vardır.
Banyo ve tuvaletlerin temizliğin-
de kullanılır.

• Sulu çözeltilerine çinko, magnezyum gibi metal-
ler atılınca hidrojen gazı açığa çıkar.

Piyasa Adı : Zaç yağı

Sistematik Adı : Sülfürik asit

Formül : H2SO4 Bazı Asitler ve İyonlaşmaları

Boya sanayinde ve patlayıcı
yapımında kullanılır.
Bileşiğin adı İyonlaşma
Piyasa Adı : Kezzap Hidroklorik asit
Nitrik asit HCI → H+ + CI–
Sülfürik asit
HNO3 → H+ + (NO3)–
H2SO4 → 2H+ + (SO4)2–

Sistematik Adı : Nitrik asit

Formül : HNO3

Mermeri aşındıracak kadar kuv-
vetli bir asittir.

Bazlar
Sulu çözeltilerinde hidroksit (OH–) iyonu oluşturan
bileşiklere baz adı verilir.

Asitlerin özellikleri Diş macunu Sabun
• Sulu çözeltilerinde hidrojen (H+) iyonu vardır. Çamaşır suyu Şampuan
• Asitlerin sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
• Sulu çözeltilerinin tadı ekşidir.
• Mavi turnusol kağıdını kırmızıya dönüştürürler.

66

8. Sınıf Madde ve Endüstri / Madde ve Doğası

Yaygın olarak kullanılan bazı bazların piyasa adı, Bazı bazların iyonlaşmaları aşağıda verilmiştir.
sistematik adı ve formülü aşağıda verilmiştir.

Bileşiğin adı İyonlaşma

Piyasa Adı : Sönmüş kireç Sodyum hidroksit NaOH → Na+ + (OH)–

Sistematik Adı : Kalsiyum hidroksit Potasyum hidroksit KOH → K+ + (OH)–

Formül : Ca(OH)2 Kalsiyum hidroksit Ca(OH)2 → Ca2+ + 2(OH)–

Deri üretiminde, kireç ve çimento
yapımında kullanılır.
Ayıraçlar
Piyasa Adı : Potas-kostik
Aşağıda asit ve bazları birbirinden ayırmak için
Sistematik Adı : Potasyum hidroksit kullanılan bazı ayraçlar verilmiştir.

Formül : KOH pH Kâğıdı
Nötr
Deterjan üretiminde, gübre ve pil
yapımında kullanılır. Asit Baz

Piyasa Adı : Sud-kostik

Sistematik Adı : Sodyum hidroksit

Formül : NaOH

Endüstride birçok kimyasal madde- Madde Asidik Nötr Bazik
nin yapımında, yapay ipek, sabun,
kağıt, tekstil, boya, deterjan endüst- pH değeri 0 – 7 7 7 – 14
risinde ve tıkanmış boruların açılma-
sında kullanılır. Ayıraç Asit Baz
Turnusol Kırmızı Mavi
Metil oranj Kırmızı Sarı
Fenolftalein Renksiz Kırmızı

Bazların Özellikleri Asit Yağmurları

• Sulu çözeltilerinde hidroksit (OH)– iyonu vardır. ➤➤ Asidik özellik taşıyan bazı gazlar, bulut oluştur-
• Bazların sulu çözeltileri elektrik akımını iletir. duğunda yağan yağmur asit yağmuru olarak
• Sulu çözeltilerinin tadı acımsıdır. adlandırılır.
• Sulu çözeltileri ele kayganlık hissi verir.
• Kırmızı turnusol kâğıdını maviye dönüştürürler. ➤➤ CO2, NO2 ve SO2 gibi gazlar asit yağmurlarının
• Cam ve porselenlerde aşındırıcı etkisi vardır. oluşumunda etkilidir.
• Fenolftalein damlatıldığında kırmızı renk alırlar.
• Asitlerle birleşerek tuz ve su oluştururlar. ➤➤ Asit yağmurları toprağa, suya, bitki ve hayvanlara
zarar verir.

➤➤ Asit yağmurlarını önlemek için yenilenebilir enerji
kaynakları kullanmalı, fabrika bacalarına filtre tak-
malı, ormanlarımızı korumalı, toplu taşıma araçları
kullanmalı ve araç bakımlarını zamanında yaptır-
malıyız.

67

8. Sınıf Periyodik Sistem

Etkinlik 1

F.8.4.1.1. Periyodik sistemde, grup ve periyotların nasıl oluşturulduğunu açıklar.
F.8.4.1.2. Elementleri periyodik tablo üzerinde metal, yarı metal ve ametal olarak sınıflandırır.

1. Aşağıda verilen sorulardaki boşlukları periyodik cetvele bakarak doldurunuz.

Metal Ametal Yarı Metal

a. Periyodik cetvelde yatay sıralara periyot dikey sıralara grup adı verilir.

b. Periyodik cetvelde 7 yatay sıra ve 18 tane dikey sütün vardır.

c. Periyodik cetvelde 8 tane A grubu ve 10 tane B grubu vardır.

d. Periyodik cetvelde 1. periyot ......H......ile başlar He ile biter.

e. Periyodik cetvelde 2. periyot Li ile başlar Ne ile biter.

f. Periyodik cetvelde 1. periyota 2 , 2. periyotta 8 ,3. periyotta 8 ve
4. periyotta 18 tane element bulunur.

g. Periyodik cetvelde elementler artan proton sayısına göre sıralanmıştır.

h. Periyodik cetvelde aynı periyotta soldan sağa doğru atom numarası artar

i. Periyodik cetvelde aynı grupta yukarıdan aşağıya doğru atom numarası artar

j. Periyodik cetvelde 1A grubunda bulunan elementlere alkali metaller adı verilir.

k. Periyodik cetvelde 2A grubunda bulunan elementlere toprak alkali metaller adı
verilir.

l. Periyodik cetvelde 7A grubunda bulunan elementlere halojenler adı verilir.

m. Periyodik cetvelde 8A grubunda bulunan elementlere soygazlar adı verilir.

n. Periyodik cetvelde aynı grupta bulunan elementlerin kimyasal özellikleri bir-
birine benzer.

68

8. Sınıf Periyodik Sistem

Etkinlik 12

2. Elementlerin sınıflandırılmasının tarihsel gelişiminde bilim insanları ve yapmış olduk-
ları çalışmaları eşleştirerek kutucuklara yazınız.

Bilim İnsanı Yaptığı Çalışma

a. 1. Bu konu ile ilgili ilk bilimsel çalışma-
yı 1829 yılında benzer özellik gösteren
Johann Döbereiner elementlerden üçlü gruplar oluştura-
b. rak gerçekleştirmiştir. Ona göre; lityum,
sodyum, potasyum benzer özellikler
gösterdiği için bir grup oluşturuyordu.

2.
Kendi zamanındaki 62 elementi artan
atom ağırlıklarına göre sıralamış, ilk 8
elementten sonra benzer fiziksel ve
kimyasal özelliklerin tekrar ettiğini fark
etmiştir

Alexandre Beguyer 3.
de Chancourt

c.

Benzer fiziksel özellik gösteren ele-
mentleri dikey sıralarda olacak şekilde
sarmal olarak sıralamıştır.

John Newlands 4.
d.
Elementleri, element atomlarının pro-
ton sayılarına (atom numarasına) göre
düzenlemiştir.

Dimitri Ivanovic 5.
Mendeley Elementleri artan atom ağırlıklarına gö-
re sıralamış ve günümüzde kullanılan
e. modern periyodik cetvele çok yakın bir
tablo elde etmiştir.
Henry Moseley b
3 cde
a 254
1

69

8. Sınıf Periyodik Sistem

Etkinlik 21

3. Aşağıda periyodik cetvelde yer alan ilk 18 elementin adı verilmiştir.
Bu elementlerin sembollerini ve fiziksel hâlini yazarak, sınıfını belirtiniz.

Element Sembolü Metal Yarı metal Ametal Oda koşullarında
✓ ✓ fiziksel hali
✓
Hidrojen H ✓ ✓ Gaz
Helyum He ✓
Lityum Li ✓ ✓ Gaz
Berilyum Be ✓
B Katı
Bor C
Karbon N Katı
O
Azot F Katı
Oksijen Ne
Na ✓ Katı
Flor Mg
Neon AI ✓ Gaz
Sodyum Si
Magnezyum P ✓ Gaz
Alüminyum S
Silisyum CI ✓ Gaz
Fosfor Ar
Kükürt ✓ Gaz
Klor
Argon Katı

Katı

Katı

Katı

✓ Katı

✓ Katı

✓ Gaz

✓ Gaz

70

8. Sınıf Periyodik Sistem

Etkinlik 12

4. Aşağıda periyodik cetvelde bulunan elementlerin özellikleri verilmiştir.
Bu özellikleri metal, ametal ya da yarı metal element sınıflarına ait olduğunu boş bıra-
kılan yerlere yazınız.

a. Oda koşullarında cıva hariç katı hâlde bulunan elementler metal sınıfındadır.

b. Mat görünüme sahip olan elementler ametal sınıfındadır.

c. Parlak olup ışığı yansıtan elementler metal sınıfındadır.

d. Tel ve levha haline gelebilen eğilip bükülen elementler yarı metal ya da

metal sınıfındadır.

e. Parlak ya da mat olabilen elementler yarı metal sınıfındadır.

f. Elektrik iletkenliği çok iyi olmayan elementler ametal sınıfındadır.

g. Elektrik ve ısıyı iyi ileten elementler metal sınıfındadır.

h. Oda koşullarında üç hâlde de bulunabilen elementler ametal sınıfındadır.

i. Elektrik ve ısıyı iyi iletmeyen elementler ametal sınıfındadır.

j. Kırılgan olan elementler ametal sınıfındadır.

k. Elektron vermeye yatkın olan elementler metal sınıfındadır.

l. Elektron almaya yatkın olan elementler ametal sınıfındadır.

m. Birbiri ile bileşik yapmayan elementler metal sınıfındadır.

n. Periyodik cetvelin sağ tarafında bulunan elementler ametal sınıfındadır.

o. Vurulduğunda çınlama sesi çıkartan elementler metal sınıfındadır.

p. Erime ve kaynama sıcaklığı yüksek olan elementler metal sınıfındadır.

71

8. Sınıf Periyodik Sistem

Etkinlik 21

5. Aşağıda bazı elementlerin periyodik cetvelde yerleri verilmiştir.
a. Bu elementleri periyodik cetvele yerleştiriniz.
H; 1. periyot, 1A grubu He; 1. periyot, 8A grubu Li; 2. periyot, 1A grubu

B; 2. periyot, 3A grubu C; 2. periyot, 4A grubu F; 2. periyot, 7A grubu

Ne; 2. periyot, 8A grubu Na; 3. periyot, 1A grubu Al; 3. periyot, 3A grubu

Si; 3. periyot, 4A grubu S; 3. periyot, 6A grubu Ar; 3. periyot, 8A grubu

H1 He

Li BC F Ne

Na AI Si S Ar

2

b. Periyodik cetvelde 1 ve 2 okları ile gösterilen yönde gidildikçe aşağıda verilen
özelliklerin nasıl değiştiğini (artar / azalır / değişmez) yazınız.

Özellik 1 yönünde 2 yönünde
Atom numarası Artar Artar
Proton sayısı Artar Artar
Periyot numarası Artar
Grup numarası Değişmez
Metal özellik Artar Değişmez
Ametal özellik Azalır Artar
Elektrik iletkenliği Artar Azalır
Azalır Artar

72

8. Sınıf Periyodik Sistem KKT - 1 

1. Periyodik cetvelde bazı elementlerin yerleri aşa- 4. K, L, M ve N elementlerinin periyodik cetveldeki
ğıda verilmiştir. yeri tabloda verilmiştir.

H He Element Periyodik tablodaki yeri
K 1. periyot 8A grubu
B ON Ne L 2. periyot 5A grubu
M 2. periyot 7A grubu
Na AI Si Ar N 3. periyot 2A grubu

Bu elementler ile ilgili aşağıda verilen ifadeler- Bu elementlerin atom numaraları arasındaki
den hangisi yanlıştır? ilişki nedir?

A) H, He, O, N, Ne ve Ar elementleri ametal sını- A) K > L > M > N B) N > M > L > K
fındadır.
C) K > M > L > N D) N > L > M > K
B) B ve Si elementleri yarı metal sınıfındadır.
C) Na ve Al elementleri metal sınıfındadır.
D) B, O, N ve Ne elementleri kararlı yapıdadır.

2. Fen Bilimleri dersinde öğrencilerden bazıları ele- 5. Aşağıda element sınıfları için bazı özellikler veril-
mentleri tablodaki gibi sınıflandırmıştır. miştir.
I. Elektrik ve ısıyı çok iyi iletir.
Öğrenci Metal Yarı metal Ametal II. Erime ve kaynama sıcaklığı yüksektir.
Akın Li B H III. Parlak veya mat olabilir.
Ahmet Be Si O IV. Yarı iletken özelliktedir.
Ali Na Mg C V. Elektron almaya yatkındır.
Merve Al Ar S VI. Birbirleri ile bileşik yapabilirler.

Buna göre hangi öğrencilerin yaptığı sınıflan- Bu özelliklerin metal, ametal ve yarı metal ola-
dırma hatalıdır? rak sınıflandırılması nasıldır?

A) Akın ve Ahmet B) Ali ve Merve
C) Akın ve Ali D) Ahmet ve Merve

3. Periyodik cetvelde aşağıda verilen taralı bö- Metal Yarı metal Ametal
lümlerden hangisinde yarı metal sınıfında A) I ve II III ve IV V ve VI
bulunan elementler yer alır? B) II ve III I ve IV V ve VI
A) C) I ve V II ve IV III ve VI
D) II ve VI IV ve V I ve III

B)

C) 6. Periyodik sistemde bulunan elementlerin özel-
likleri için aşağıda verilen ifadelerden hangisi
D) yanlıştır?

A) Elementler doğada katı, sıvı ve gaz hâlde bulu-
nabilir.

B) Formül ya da semboller ile gösterilir.

C) Metal, ametal ve soygazlar olarak sınıflandırılır.

D) Kimyasal yollarla daha basit maddelere ayrış-
mazlar.

73

8. Sınıf Fiziksel ve Kimyasal Değişmeler
Kimyasal Tepkimeler

Etkinlik 12

F.8.4.2.1. Fiziksel ve kimyasal değişim arasındaki farkları, çeşitli olayları gözlemleyerek açıklar.
F.8.4.3.1. Bileşiklerin kimyasal tepkime sonucunda oluştuğunu bilir.

1. Aşağıda verilen olayları fiziksel ve kimyasal değişim olarak sınıflandırınız.

Olaylar Fiziksel Kimyasal
✓
a. Suyun donması

b. Buzun erimesi ✓

c. Yağmur oluşması ✓

d. Suyun kaynaması ✓

e. Suyun hidrojen ve oksijen gazlarına ayrışması ✓

f. Su içinde şeker çözünmesi ✓

g. Mumun yanması ✓

h. Mumun erimesi ✓

i. Demirin toz haline getirilmesi ✓

j. Demirin paslanması ✓

k. Sütten yoğurt yapılması ✓

l. Sütten peynir yapılması ✓

m. Yoğurttan ayran yapılması ✓

n. Fotosentez olayı ✓

o. Solunum olayı ✓

p. Sindirim olayı ✓

r. Etten kıyma yapılması ✓

s. Etin pişirilmesi ✓

t. Sabunun elimizdeki kirleri çıkartması ✓

u. Asetonun tırnaktaki ojeyi çıkarması ✓

v. Boya ile saç renginin değiştirilmesi ✓

y. Yere düşen yaprakların sararması ✓

z. Şekerin ocakta ısıtılması ✓

74

8. Sınıf Fiziksel ve Kimyasal Değişmeler
Kimyasal Tepkimeler

Etkinlik 2

2. Aşağıda K, L, M, N, P ve R maddelerine yapılan işlemler sonucu maddelerde meydana ge-
len değişimler verilmiştir.

Bu değişimlerin fiziksel ya da kimyasal olmalarına karar vererek uygun kutucuklara
“✓” işareti koyunuz.

Olaylar Fiziksel Kimyasal
değişim değişim
a. K maddesi ısı ve ışık yaymaya başladı.
b. L maddesinin tanecikleri birbirinden uzaklaştı. ✓ ✓
c. M maddesinin tanecik yapısında değişim oluştu.
d. N maddesi beyaz renkten siyah renge dönüştü. ✓
e. P maddesi içinde çökme meydana geldi. ✓
f. R maddesi içinde gaz çıkışı meydana geldi. ✓
✓

3. Aşağıda madde taneciklerinde meydana gelen olaylar gösterilmiştir.

Bu olayların fiziksel ya da kimyasal değişim olma durumunu boşluklara yazınız.

I. durum II. durum

a.
Kimyasal değişim

b.
Kimyasal değişim

c.
Fiziksel değişim

d.
Fiziksel değişim

75

8. Sınıf Fiziksel ve Kimyasal Değişmeler
Kimyasal Tepkimeler

Etkinlik 2

4. Aşağıda su oluşumunda madde taneciklerinde meydana gelen değişim verilmiştir.
+

2H2 + O2 2H2O

Bu kimyasal tepkimede aşağıda verilen özelliklerin korunup korunmadığını boşluklara
yazınız.

a. Toplam kütle korunur.

b. Atom sayısı korunur.

c. Atom cinsi korunur.

d. Atom çeşidi korunur.

e. Kimyasal özellik korunmaz.

f. Fiziksel özellik korunmaz.

g. Molekül sayısı korunmaz.

5. Aşağıda karbon atomunun oksijen gazı ile yanması sonucu oluşan karbondioksit gazına ait
kimyasal tepkime verilmiştir.

Bu tepkimeye ait aşağıda verilen grafikleri çiziniz.

C + O2 → CO2

12 g 32 g 44 g
b. O2 kütlesi (g)
a. C kütlesi (g)

32
12

Zaman Zaman

c. CO2 kütlesi (g) d. Toplam kütle (g)
44 44

Zaman Zaman
76

8. Sınıf Fiziksel ve Kimyasal Değişmeler KKT - 2 
Kimyasal Tepkimeler

1. Fiziksel ve kimyasal değişim ile ilgili öğrencilerin 4. Aşağıda madde taneciklerinde meydana gelen
ifadeleri aşağıda verilmiştir. değişimlerden bir tanesi modellenmiştir.

Kimyasal değişimde madde atomları ++
arasındaki bağlar kopar ve yeni
bağlar oluşur.

Zeynep Bu modelden,

Fiziksel değişime uğrayan maddele- I. Kimyasal değişim meydana gelmiştir.
rin kimlikleri de değişir. II. Atom sayısı korunmuştur.
III. Toplam kütle korunmuştur.
Murat IV. Tanecik yapısı korunmuştur.

Zeynep ve Murat’ın ifadelerinin doğruluğu için verilenlerden hangilerine ulaşılır?
ne söylenebilir?
A) I ve II B) III ve IV
A) Sadece Zeynep’in ifadesi doğrudur. C) I, II ve III D) I, II, III ve IV
B) Sadece Murat’ın ifadesi doğrudur.
C) Her ikisinin de ifadesi doğrudur.
D) Her ikisinin de ifadesi yanlıştır.

2. Kimyasal değişimlerde atomlar yok ………………… 5. Aşağıda kapalı bir kapta gerçekleşen kimyasal
yeni atomlar ………………… tepkime denklemi verilmiştir.

Kimyasal değişim ile ilgili yukarıda verilen X+Y→Z
cümlede boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağı-
daki ifadelerden hangileri yazılmalıdır? Bu kaptaki maddelerin kütlelerinin zamanla
değişimi için çizilen aşağıdaki grafiklerden
A) olmaz / oluşmaz B) olmaz / oluşur hangisi doğrudur?
C) olur / oluşmaz D) olur / oluşur
A) Madde miktarı B) Madde miktarı
X Y

3. Aşağıda günlük hayatta meydana gelen bazı Y X
olaylar gösterilmiştir. Zaman Zaman

I. II. C) Madde miktarı D) Madde miktarı
Z Z
X

Zaman X
Zaman

Kömürün Buzun
yanması erimesi

Bu olaylarda meydana gelen değişim türlerinin 6. Aşağıda yapılan işlemlerden hangisinin so-
fiziksel ya da kimyasal olması aşağıdakilerin nucunda suyun tanecik yapısında değişim
hangisinde doğru verilmiştir? meydana gelir?

I. olay II. olay A) Tuzlu sudan tuz ve su elde etme
B) Sudan oksijen ve hidrojen gazı elde etme
A) Fiziksel Fiziksel C) Sudan su buharı elde etme
D) Sudan buz elde etme
B) Fiziksel Kimyasal

C) Kimyasal Kimyasal

D) Kimyasal Fiziksel

77

8. Sınıf Asitler ve Bazlar

Etkinlik 13

F.8.4.4.1. Asit ve bazların genel özelliklerini ifade eder.
F.8.4.4.2. Asit ve bazlara günlük yaşamdan örnekler verir.
F.8.4.4.3. Günlük hayatta ulaşılabilecek malzemeleri asit-baz ayracı olarak kullanır.
F.8.4.4.4. Maddelerin asitlik ve bazlık durumlarına ilişkin pH değerlerini kullanarak çıkarımda bulunur.
F.8.4.4.5. Asit ve bazların çeşitli maddeler üzerindeki etkilerini gözlemler.
F.8.4.4.6. Asit ve bazların temizlik malzemesi olarak kullanılması esnasında oluşabilecek tehlikelerle ilgili gerekli

tedbirleri alır.
F.8.4.4.7. Asit yağmurlarının önlenmesine yönelik çözüm önerileri sunar.

1. Aşağıda verilen özelliklerin asit ya da bazlara ait olma durumlarını uygun kutucuklara
“✓” işareti koyarak belirtiniz.

Özellik Asit Baz

a. Sulu çözeltilerine hidrojen (H+) iyonu verir. ✓ ✓
b. Sulu çözeltilerine hidroksit (OH–) iyonu verir. ✓
c. Sulu çözeltilerinin tadı ekşidir. ✓ ✓
d. Sulu çözeltilerinin tadı acıdır. ✓ ✓
e. Sulu çözeltisi elektrik akımını iletir. ✓
f. Metal ve mermeri aşındırıcı etkisi vardır. ✓
g. Cam ve porseleni aşındırıcı etkisi vardır. ✓
h. Mavi turnusol kâğıdını kırmızı renge dönüştürür. ✓
i. Kırmızı turnusol kâğıdını mavi renge dönüştürür. ✓
j. Ele kayganlık hissi verir.
k. pH değeri 0 – 7 arasındadır. ✓
l. pH değeri 7 – 14 arasındadır.

2. Aşağıda verilen asit ve bazların su içinde iyonlaşma denklemlerini yazınız.

a. HCI suda H+ + Cl-

b. H2SO4 suda 2H+ + (SO4 )-2
c. HNO3 suda H+ + (NO3)-
d. NaOH suda Na+
+ (OH)-

e. KOH suda K+ + (OH)-

f. LiOH suda Li+ + (OH)-

g. NH3 + H2O suda (NH4 )+ + (OH)-

78

8. Sınıf Asitler ve Bazlar

Etkinlik 32

3. Aşağıda verilen maddelerin asit ya da baz özellikte olduğunu yazınız.

Şampuan Çikolata Portakal Sabun

Baz Baz Asit Baz
Kola Yoğurt Çamaşır suyu Nar

Asit Asit Baz Asit
Akü sıvısı Domates Elma Deterjan

Asit Asit Asit Baz
Limon Diş macunu Sirke Kül

Asit Baz Asit Baz
79

8. Sınıf Asitler ve Bazlar

Etkinlik 23

4. Aşağıda bazı maddelerin pH değerleri verilmiştir.
Bu maddelerin asit ya da baz özellikte olduğunu uygun kutucuklara “✓” işareti koya-

rak belirtiniz.

Madde pH Asit Baz
No Adı 3,3 ✓

a. Sirke

b. Limon 2,3 ✓

c. Kabartma tozu 8,2 ✓

d. Mide ilacı 10,5 ✓

e. Yağmur suyu 5,6 ✓

f. Sodyum hidroksit 13,8 ✓

g. Domates suyu 4,2 ✓

h. Süt 6,8 ✓

i. Deniz suyu 8,3 ✓

j. Kan 7,4 ✓

k. Gazlı içecek 2,4 ✓

l. Amonyak 11,3 ✓

m. Kalsiyum hidroksit 12,4 ✓

n. İdrar 6✓

o. Tükürük 7,2 ✓

p. Mide asidi 1✓

r. Portakal suyu 3✓

s. Nitrik asit 1✓

t. Kahve 5✓

u. Sabunlu su 12 ✓

80

8. Sınıf Asitler ve Bazlar

Etkinlik 32

5. Aşağıda günlük hayatta yaygın olarak kullanılan bazı asit ve baz ile ilgili kartlar hazırlanmıştır.
Kartlarda asit ve bazlar için boş bırakılan yerleri tamamlayınız.

a. : .......P..o..t..a.s...k..o..s..t.i.k............. b. Piyasa adı : ............T.u..z...r.u..h..u...............
Piyasa adı

Sistematik adı : Potasyum hidroksit Sistematik adı : Hidroklorik asit

Formül : .......K..O...H.......................... Formül : ........H..C...I.........................

Deterjan üretiminde, gübre ve pil Banyo ve tuvaletlerin temizliğinde
yapımında kullanılır. kullanılır.

c. : .......S..u..d...k..o..s..t.i.k................ d. Piyasa adı : ........Z..a..ç...y.a..ğ..ı..................
Piyasa adı

Sistematik adı : Sodyum hidroksit Sistematik adı : Sülfürik asit
: .......N...a..O..H........................ : ........H..2..S..O...4.....................
Formül Formül

Endüstride birçok kimyasal maddenin
yapımında, yapay içecek, sabun, kağıt,
tekstil, boya, deterjan endüstrisinde ve
tıkanmış boruların açılmasında kullanılır. Boya sanayinde ve patlayıcı
yapımında kullanılır.

e. : .......S..ö..n..m...ü..ş...k..i.r.e..ç........... f. Piyasa adı : ........K..e..z..z.a..p.....................
Piyasa adı

Sistematik adı : Kalsiyum hidroksit Sistematik adı : Nitrik asit

Formül : .......C...a..(O...H...).2................... Formül : ........H..N...O..3.......................

Deri üretiminde, kireç ve çimento Mermeri aşındıracak kadar
yapımında kullanılır. kuvvetli bir asittir.

81

8. Sınıf Asitler ve Bazlar

Etkinlik 23

6. Tabloda verilen belirteçlerin asit ve bazlar ile ne renk aldığını yazınız.

Belirteç Asit Baz
Turnusol kağıdı Kırmızı Mavi
Kırmızı Sarı
Metil oranj Renksiz Kırmızı
Fenolftalein

7. Asit ve bazları kullanırken hangi önlemlerin alınması gerektiğini yazınız.

Asit ve bazlar doğrudan cilde temas ettirilmemelidir.
Asit ve bazlar solunmamalıdır. Kullanırken maske ve eldiven takılmalıdır.
Farklı deterjanlar birbiri ile karıştırılmamalıdır.
8. Asit yağmurlarının önlenmesine yönelik tedbirler nelerdir? Yazınız.

Asit yağmurları

Yeşil alanlar artırılmalıdır. Orman yangınları önlenmelidir.
Fabrika bacalarına filtre takılmalıdır. Yenilenebilir enerji kaynakları tercih edilmelidir.
Kalitesiz kömür kullanımı engellenmelidir. Araç bakımları zamanında yapılmalıdır.

82

8. Sınıf Asitler ve Bazlar

Etkinlik 32

9. Şekilde verilen X kabında bulunan V hacimli NaOH çözeltisi üzerine 2V hacimli HCl çözeltisi
yavaş yavaş ilave ediliyor. Kapta,

HCI sulu çözeltisi

X kabı NaOH sulu çözeltisi

HCI + NaOH → NaCI + H2O kimyasal tepkimesi gerçekleşiyor.

Buna göre son durumda X kabında bulunan çözelti için aşağıda verilen grafikleri çi-
ziniz.

OH– miktarı H+ miktarı

Zaman Zaman
H2O miktarı
pH
7

Zaman Zaman
83

8. Sınıf Asitler ve Bazlar KKT - 3 

1. Aşağıda verilen I, II ve III numaralı kaplarda bazı 3. Aşağıdaki tabloda günlük hayatta kullanmış oldu-
maddelerin çözeltileri vardır. ğumuz bazı maddeler verilmiştir.

HCI NaCI NaOH Sirke Sabunlu su
çözeltisi çözeltisi çözeltisi
Portakal suyu Mide şurubu

I II III Bu maddeler ile ilgili aşağıda verilen ifadeler-
den hangisi yanlıştır?
Bu kaplardaki çözeltilerin karıştırılması ile il-
gili aşağıda verilen ifadelerden hangisi doğru A) Sirke ve portakal suyu asit özellik gösterir.
olur? B) Sabunlu su ve mide şurubu baz özellik göste-

A) I ve II numaralı kaplardaki çözeltilerin karıştı- rir.
rılması sonucu III numaralı kaptaki çözelti elde C) Sirke ve portakal suyu elektrik akımını iletir.
edilir. D) Sabunlu su ve mide şurubu elektrik akımını

B) I ve III numaralı kaplardaki çözeltilerin karıştı- iletmez.
rılması sonucu II numaralı kaptaki çözelti elde
edilir. 4. K, L, M ve N maddelerinin pH değerleri aşağıda

C) II ve III numaralı kaplardaki çözeltilerin karıştı- verilmiştir.
rılması sonucu I numaralı kaptaki çözelti elde
edilir.

D) I ve II numaralı kaplardaki çözeltilerin karıştırıl-
ması sonucu tuzlu su çözeltisi elde edilir.

KL MN

2. Naciye, kırmızı turnusol kâğıdını sırasıyla K, L ve
M sıvılarına batırıyor.

K LM Bu maddeler ile ilgili,

Turnusol kâğıdındaki renk değişimini aşağıdaki I. K ve L’nin sulu çözeltilerinde H+ iyonu vardır.
gibi not alıyor. II. M ve N’nin sulu çözeltilerinde (OH)– iyonu var-

• K sıvısından sonra turnusol kâğıdı maviye dır.

• L sıvısından sonra turnusol kâğıdı kırmızıya III. L’nin asit özelliği K’nin asit özelliğinden fazla-
dır.
• M sıvısından sonra turnusol kâğıdı maviye dö-
nüyor. IV. N’nin baz özelliği M’nin baz özelliğinden faz-
ladır.
Buna göre K, L ve M sıvıları aşağıda verilenler-
den hangisi olabilir? verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

A) I ve II B) III ve IV
C) I, II ve IV D) I, II, III ve IV

K sıvısı L sıvısı M sıvısı
Çamaşır Sirkeli
A) Deterjanlı
su suyu su
Limonlu su Sabunlu su
B) Sirkeli su
Sirkeli su Çamaşır
C) Sabunlu su suyu 5. Aşağıda verilen gazlardan hangisi asit yağ-
Çamaşır murlarına neden olmaz?
suyu Sabunlu
D) Limonlu su su A) CO2 B) SO2 C) O2 D) NO2

84

8. Sınıf Maddenin Isı ile Etkileşimi

Isı ve Sıcaklık Maddelerin öz ısıları birbirinden farklıdır. Öz ısı,
madde miktarına bağlı değildir, maddenin cinsine
➤➤ Isı; sıcaklıkları farklı iki madde arasında alınıp bağlıdır. Maddeler için ayırt edici bir özelliktir ve
verilen enerjidir. Birbiri ile temas eden maddeler “c” sembolü ile gösterilir.
arasında ısı alışverişi maddelerin son sıcaklıkları
eşit oluncaya kadar devam eder. Sıcaklıkları aynı 25°C 25°C
olan maddelerin temas etmesi sonucu maddeler
arasında ısı alışverişi gerçekleşmez. 50 g su 50 g zeytinyağı

➤➤ Sıcaklık; maddeyi oluşturan taneciklerin ortalama Kütleleri aynı olan maddelerden öz ısısı küçük olan
hareket enerjilerinin göstergesine denir. Isı ener- maddenin sıcaklığını artırmak için az bir ısı yeterli
jisi alan bir maddenin sıcaklığı zamanla artar, ısı olurken öz ısısı büyük olan maddenin sıcaklığını
enerjisi kaybeden bir maddenin sıcaklığı zamanla artırmak için daha fazla ısı enerjisi gerekir.
azalır.

Isı Sıcaklık

Enerji çeşididir. Enerji değildir.

Kalorimetre kabı ile Termometre ile ölçü-
hesaplanır. lür.
Maddenin Hâlleri

Birimi Joule, kaloridir. Birimi derecedir.

Madde miktarına bağ- Madde miktarına bağlı Maddeyi oluşturan tanecikler arasındaki çekim
lıdır. değildir. kuvvetine göre madde; katı, sıvı ve gaz hâlde bu-
lunabilir.

Aynı tür maddeleri belirli bir sıcaklığa ulaştırmak Erime Kaynama
için kütlesi büyük olana daha fazla ısı enerjisi ver- Isı alır
mek gerekir.

25°C 25°C Isı verir
Yoğuşma
Donma

Erime:

100 g su 50 g su Katı hâldeki bir maddenin dışarıdan ısı alarak aynı
sıcaklıkta sıvı hâle geçmesine erime denir.
Öz ısı: 1 gram maddenin sıcaklığını 1°C artırmak
için gerekli ısı miktarına o maddenin öz ısısı denir. • Katı maddenin erime olayının gerçekleştiği sı-
Öz ısı birimi J/g °C ile ifade edilir. caklığa erime sıcaklığı denir.

Madde Öz ısı (J/g°C) • Erime sırasında madde dışarıdan ısı alır fakat
Su 4,18 maddenin sıcaklığı değişmez.
Alkol 2,54
1,96 • Katı maddenin 1 gramını sıvı hâle getirmek için
Zeytinyağı 0,45 gerekli olan ısı enerjisine erime ısısı denir. Birimi
Demir J/g’dır. Maddeler için ayırt edici bir özelliktir.

85

8. Sınıf Maddenin Isı ile Etkileşimi

Donma: • Gaz maddenin 1 gramının sıvı hâle gelmesi için
dışarı vermesi gereken ısı enerjisine yoğuşma
Sıvı hâldeki bir maddenin dışarıya ısı vererek aynı ısısı denir. Birimi J/g’dır. Maddeler için ayırt edi-
sıcaklıkta katı hâle geçmesine donma denir.
ci bir özelliktir.
• Sıvı maddenin donma olayının gerçekleştiği sı-
caklığa donma sıcaklığı denir. Madde Buharlaşma / Yoğuşma
Isısı (J/g)
• Donma sırasında madde dışarı ısı verir fakat Su 2257
maddenin sıcaklığı değişmez. Demir 117,04
Bakır 175,56
• Sıvı maddenin 1 gramının katı hâle geçmesi için
dışarı vermesi gereken ısı enerjisine donma ısısı Isınma- Soğuma Eğrileri
denir. Birimi J/g’dır. Maddeler için ayırt edici bir
özelliktir.

Madde Erime / Donma Isısı (J/g) Aşağıdaki grafikte -10 °C sıcaklıkta bulunan buz
Cıva 11,28 parçasının 110 °C sıcaklıkta su buharı hâline gel-
Demir 117,04 mesinin sıcaklık – zaman grafiği verilmiştir.
Bakır 175,56
Sıcaklık (°C) Buhar
100 Su + Buhar

Kaynama: Su Zaman (dk)

Sıvı hâldeki bir maddenin dışarıdan ısı alarak aynı Buz+Su
sıcaklıkta gaz hâle geçmesine kaynama denir. 0

• Sıvı maddenin kaynama olayının gerçekleştiği Buz
sıcaklığa kaynama sıcaklığı denir. –10

• Kaynama sırasında madde dışarıdan ısı alır fa- • –10 °C sıcaklıkta bulunan buz ısı alarak 0 °C sı-
kat maddenin sıcaklığı değişmez. caklığına gelir.

• Sıvı maddenin 1 gramını gaz hâle getirmek için • Buz 0°C sıcaklığında dışarıdan ısı alarak aynı sı-
gerekli olan ısı enerjisine kaynama ısısı denir. caklıkta su hâline geçer. (Erime)
Birimi J/g’dır. Maddeler için ayırt edici bir özel-
liktir. • 0 °C sıcaklığında bulunan su ısı alarak 100 °C
sıcaklığa ulaşır.
Yoğuşma:
• 100 °C sıcaklığında bulunan su dışarıdan ısı
Gaz hâldeki bir maddenin dışarıya ısı vererek aynı alarak aynı sıcaklıkta buhar hâline geçer. (Kay-
sıcaklıkta sıvı hâle geçmesine yoğuşma denir. nama)

• Gaz maddenin yoğuşma olayının gerçekleştiği • 100 °C sıcaklığında bulunan buhar dışarıdan ısı
sıcaklığa yoğuşma sıcaklığı denir. alarak 110 °C sıcaklığına gelir.

• Yoğuşma sırasında madde dışarı ısı verir fakat
maddenin sıcaklığı değişmez.

86

8. Sınıf Maddenin Isı ile Etkileşimi

Türkiye’de Kimya Endüstrisi • ROKETSAN (Roket Sanayi)
Ülkemizde kimya endüstrisinin gelişmesine katkı • BOREN (Ulusal Bor Araştırma Enstitüsü)
sağlayan kurumlardan bazıları aşağıda verilmiştir.
Ülkemizde ithal ve ihraç edilen kimyasal ürünler-
den bazıları tabloda verilmiştir.

İthal ürün İhraç ürün
Mineral yakıtlar/yağlar Mineral yakıtlar/yağlar
İnorganik kimyasallar İnorganik kimyasallar
Organik kimyasallar Organik kimyasallar
Eczacılık ürünleri Eczacılık ürünleri
Gübreler Gübreler
Boya, macun, vernik Boya, macun, vernik
Parfümeri, kozmetik Parfümeri, kozmetik
Sabunlar Sabunlar
Albüminoid madde Albüminoid madde
Barut, patlayıcı madde Barut, patlayıcı madde
Fotoğrafçılık, sinema- Fotoğrafçılık, sinema-
cılık eşyası cılık eşyası
Muhtelif kimyasallar Muhtelif kimyasallar
Kauçuk ve kauçuktan Kauçuk ve kauçuktan
eşya eşya
Plastik ve plastikten
mamul eşya

Ülkemizde kimyagerlik, kimya mühendisliği ve
kimya teknisyenliği bu alandaki meslek dalların-
dan bazılardır.

• TSE (Türk Standartları Enstitüsü)
• MKE (Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu)
• TMMOB (Türkiye Mühendis ve Mimar Odaları

Birliği)
• PETKİM (Petrokimya Holding Anonim Şirketi)
• TKSD (Türk Kimya Sanayiciler Derneği)
• TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı)
• MTA (Maden Teknik ve Arama Kurumu)
• TÜBİTAK MAM (Tübitak Marmara Araştırma

Merkezi Kimya Enstitüsü)

87

8. Sınıf Isı - Sıcaklık ve Öz Isı

Etkinlik 1

F.8.4.5.1. Isınmanın maddenin cinsine, kütlesine ve/veya sıcaklık değişimine bağlı olduğunu deney yaparak
keşfeder.

1. Isı ve sıcaklık kavramları ile ilgili aşağıda verilen ifadeleri doğru (D) ya da yanlış (Y)
olarak değerlendirerek kutucuklara uygun harfleri yazınız.

D/Y İfade

a. D Isı, sıcaklığı yüksek olan maddeden sıcaklığı düşük olan maddeye akan
bir tür enerji çeşididir.

b. D Sıcaklık, maddeyi oluşturan taneciklerin ortalama hareket enerjilerinin
bir göstergesidir.

c. Y Donmakta olan su çevresine sıcaklık verir.

d. D Sıcaklığı artmakta olan su çevresinden ısı alır.
e. D
f. D Isı maddenin miktarına bağlıdır fakat sıcaklık maddenin miktarına bağlı
g. Y değildir.
h. Y
Sıcaklıkları eşit olan maddeler arasında ısı alışverişi gerçekleşmez.

Maddeler arasında ısı alışverişinin gerçekleşmesi için kesinlikle madde-
lerin sahip oldukları ısı enerjileri birbirinden farklı olmalıdır.

Isıtılan bir maddenin sıcaklığı artabilir, azalabilir ya da değişmeyebilir.

i. Y Isıtılan bir maddenin sıcaklık artışı maddenin kütlesi ile doğru orantılıdır.
j. D
Isıtılan bir maddenin sıcaklık artışı ısı kaynağının gücüne ve ısıtılma sü-
resine bağlıdır.

2. Aşağıda sıcaklıkları verilen cisimler ısıca yalıtılmış bir ortamda birbirine temas ettiriliyor.
Bu cisimler arasında gerçekleşen ısı akışının yönünü oklar ile belirtiniz.

a. 20°C 30°C b. 50°C 5°C c. 15°C 20°C

d. 5°C 20°C e. 20°C 50°C 5°C f. 50°C 5°C 20°C

88

8. Sınıf Isı - Sıcaklık ve Öz Isı

Etkinlik 12

3. Aşağıda K, L ve M kaplarında bulunan sular özdeş ısıtıcılar ile ısıtılıyor.
K kabındaki suyun zamanla sıcaklık değişimi tabloda verildiğine göre L ve M kapların-
da bulunan suların zamanla sıcaklık değişimini tablodaki kutucuklara yazınız.

K 10°C L 20°C M 30°C
50 g 100 g 200 g
su su su

Madde Başlangıç 2 dk sonraki 4 dk sonraki 6 dk sonraki 8 dk sonraki
sıcaklığı (°C) sıcaklığı (°C) sıcaklığı (°C) sıcaklığı (°C) sıcaklığı (°C)
K
L 10 18 26 34 42
M 20 24 28 32 36
30 32 34 36 38

4. Aşağıda K, L ve M kaplarında bulunan sular özdeş ısıtıcılar ile ısıtılıyor.

K kabındaki suyun zamanla sıcaklık değişimi tabloda verildiğine göre L ve M kapların-
da bulunan suların zamanla sıcaklık değişimini tablodaki kutucuklara yazınız

K 10°C L 20°C M 30°C

100 g 100 g 200 g
su su su

Madde Başlangıç 2 dk sonraki 4 dk sonraki 6 dk sonraki 8 dk sonraki
sıcaklığı (°C) sıcaklığı (°C) sıcaklığı (°C) sıcaklığı (°C) sıcaklığı (°C)
K
L 10 18 26 34 42
M 20 36 52 68 84
30 38 46 54 62

89

8. Sınıf Isı - Sıcaklık ve Öz Isı

Etkinlik 21

5. K, L ve M kaplarında bulunan sular özdeş ısıtıcılar ile ısıtılıyor. Suların sıcaklık değişimlerine
ait grafikler aşağıdaki gibi oluyor.

Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)
50 K 50 L 50 M

10 10 10

0 10 Zaman (dk) 0 20 Zaman (dk) 0 30 Zaman (dk)

Bu kaplarda bulunan sular ile ilgili aşağıdaki ifadeleri tamamlayınız.

a. Suların sıcaklık değişimleri arasındaki ilişki K=L=M

b. Suların ısı değişimleri arasındaki ilişki M>L>K

c. Suların kütleleri arasındaki ilişki M>L>K

6. Aşağıda verilen cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadeler ile tamamlayınız.

a. 1 gram maddenin sıcaklığını 1 °C arttırmak için gerekli ısı miktarına o maddenin

öz ısısı denir.

b. 100 gram su ve 200 gram suyun öz ısısı aynıdır.

c. 100 gram su ve 100 gram alkolün öz ısısı farklıdır.

d. Öz ısı maddenin cinsine bağlıdır.

e. Öz ısının birimi J/g °C

f. Öz ısısı küçük olan maddenin sıcaklığını artırmak daha kolaydır.

g. Öz ısısı büyük olan maddenin sıcaklığını artırmak daha zordur.

h. Aynı fırından çıkan peynirli gözlemenin patatesli gözlemeden daha çabuk soğumasının

nedeni, peynirin öz ısısının patatesin öz ısısından daha küçük olmasıdır.

i. Elektrikli radyatörlerde su yerine yağ kullanılmasının nedeni, suyun öz ısısının yağın öz

ısısından daha büyük olmasıdır.

90

8. Sınıf Isı - Sıcaklık ve Öz Isı

Etkinlik 12

7. Aşağıdaki kaplarda bulunan su ve alkolün öz ısıları tabloda verilmiştir.

30°C 30°C Öz ısı (J/g °C)

100 g 100 g Alkol 2,54
su alkol Su 4,18

Alkol ve su için aşağıda verilen ifadeleri doğru (✓) ya da yanlış (✗) olarak değerlendirip
kutucukları uygun şekilde işaretleyiniz.

İfade ✓/✗

a. Sıvı taneciklerinin ortalama hareket enerjileri eşittir. ✓

b. Alkolün eritebilecek olduğu buz miktarı daha fazladır. ✗

c. 1 gram alkolün sıcaklığını 1 °C artırmak için gereken ısı 2,54 J’dür. ✓

d. 1 gram suyun sıcaklığını 1 °C artırmak için gereken ısı 4,18 J’dür. ✓

e. 10 gram alkolün sıcaklığını 1 °C artırmak için gereken ısı 25,4 J’dür ✓

f. 1 gram alkolün sıcaklığını 10 °C artırmak için gereken ısı 2,54 J’dür. ✗

g. 10 gram alkolün sıcaklığını 10 °C artırmak için gereken ısı 254 J’dür. ✓

h. Özdeş ısıtıcılar ile eşit süre ısıtılan su ve alkolden suyun sıcaklık artışı daha fazla olur. ✗

i. Özdeş ısıtıcılar ile eşit süre ısıtılan su ve alkolden alkolün ısı değişimi daha ✗

fazla olur.

j. Özdeş ısıtıcılar ile eşit süre ısıtılan su ve alkolden alkolün sıcaklık değişimi ✓

daha fazla olur.

8. Melih özdeş ısıtıcılar ile 0 °C sıcaklığında bulunan 100 gram alkol, 100 gram su ve 100 gram
zeytinyağını eşit süre ısıtarak son sıcaklıklarını ölçüyor.

0°C 0°C 0°C

100 g 100 g 100 g
Zeytinyağı Alkol Su

Melih’in yapmış olduğu deneydeki değişkenleri verilen boşluklara yazınız.
a. Bağımsız değişken : Sıvının cinsi
b. Bağımlı değişken : Sıvıların sıcaklık değişimi
c. Kontrol edilen değişken: Isıtıcının gücü, ısıtılma süresi, sıvı miktarı

91

8. Sınıf Isı - Sıcaklık ve Öz Isı KKT - 1 

1. Oda sıcaklığında bulunan demir bir levhanın 4. Aşağıda K, L ve M kaplarında bulunan suların sı-
tanecikleri ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden caklıkları verilmiştir.
hangisi yanlıştır?
80 °C 40 °C 10 °C
A) Levhadaki tüm taneciklerin titreşim hızları bir- su su su
birine eşittir. K L M

B) Taneciklerin ortalama hareket enerjisinin gös- L kabında bulunan suyun yarısı K, kalan yarısı
tergesi levhanın sıcaklığıdır. da M kabına boşaltıldığında, K ve M kapların-
daki suların sıcaklıkları nasıl değişir?
C) Levhayı ısıttığımızda taneciklerin titreşim hızı
artar. K M
A) Artar Artar
D) Levha üzerine buz koyduğumuzda taneciklerin B) Azalır Artar
titreşim hızı azalır. C) Azalır Azalır
D) Artar Azalır
2. Oda sıcaklığında bulunan K ve L kaplarında aynı
tür sıvılar özdeş ısıtıcılar ile eşit süre ısıtılıyor. 5. Öz ısı ile ilgili aşağıda verilen ifadelerden han-
gisi doğrudur?
KL
A) Farklı tür maddelerden kütlesi büyük olanın öz
m 2m ısısı daha büyüktür.

Bu kaplarda bulunan sıvılar ile ilgili, B) Aynı tür maddenin kütlesi azaldıkça öz ısısı
azalır.
I. Isı değişimleri eşittir.
II. Sıcaklık değişimleri eşittir. C) Öz ısısı küçük olan maddelerin sıcaklığını artır-
III. Son sıcaklıkları eşittir. mak daha kolay olur.
IV. Son durumda eritebilecek oldukları buz mik-
D) Öz ısısı büyük olan maddelerin soğuması daha
tarları eşittir. kolay olur.

verilen ifadelerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II 6. Özdeş ısıtıcılar Sıcaklık (°C)
C) III ve IV D) I, II ve III
ile ısıtılan eşit 40 K
kütleli K ve L ka-

tı maddelerinin

sıcaklık zaman 20 L
grafiği şekilde

3. Aşağıda verilen kaplarda aynı tür sıvılar özdeş ısı- verilmiştir. 0 5 Zaman (dk)
tıcılar ile eşit süre ısıtılıyor.
Bu maddeler ile ilgili aşağıda verilen ifadeler-
Buna göre hangi kapta bulunan sıvının sıcak- den hangisi yanlıştır?
lık değişimi daha fazladır?

A) B) C) D) A) K ve L farklı tür maddelerdir.
B) K’nin sıcaklık değişimi L’nin sıcaklık değişimin-
m 2m 3m 4m
den daha fazladır.
C) K ve L maddelerinin ısı değişimleri eşittir.
D) K’nin öz ısısı L’nin öz ısısından daha büyüktür.

92

8. Sınıf Maddelerin Hâl Değişimi

Etkinlik 2

Kazanım: . 8.4.5.2. Hâl değiştirmek için gerekli ısının maddenin cinsi ve kütlesiyle ilişkili olduğunu deney yapa-
rak keşfeder.

1. Aşağıda tanecik yapısı gösterilen maddelerin hangi hâlde olduğunu altlarına yazarak,
geçirmiş olduğu hâl değişimlerini oklar üzerine yazınız.

a. Kaynama
Erime

Katı Sıvı Gaz

b. Donma
Yoğuşma

Gaz Sıvı Katı
2. Aşağıda verilen kutucukların içine belirtilen maddelerin fiziksel hâllerini yazarak tane-

cik modellerini çiziniz.

Gaz Katı

a.

Çaydan çıkan buhar a. b. Çay kaşığı
Katı b. Sıvı
93
a. Çay

b. Çay şekeri

8. Sınıf Maddelerin Hâl Değişimi

Etkinlik 2

3. Aşağıda verilen ifadelerin doğru (✓) ya da yanlış (✗) olmasına karar vererek kutucukları
uygun şekilde işaretleyiniz.

İfade ✓/✗

a. Katı hâldeki bir maddenin dışarıdan ısı alarak aynı sıcaklıkta sıvı hâle geç- ✓
mesine erime denir.

b. Erime sırasında katı maddenin sıcaklığı artar. ✗

c. 200 gram buzun erime sıcaklığı 100 gram buzun erime sıcaklığından daha ✗
yüksektir.

d. Erime sıcaklığındaki 1 gram maddenin katı halden sıvı hâle geçmesi için ge- ✓
rekli olan ısıya erime ısısı denir.

e. Erime ısısı madde tanecikleri arasındaki çekim gücü ile doğru orantılıdır. ✓
f. Erime ısısının birimi joule’dür. ✗

g. Sıvı hâldeki bir maddenin dışarı ısı vererek aynı sıcaklıkta katı hâle geçmesine ✓
donma denir.

h. Donma sırasında sıvı maddenin sıcaklığı değişmez. ✓
i. 100 gram suyun ve 200 gram suyun donma sıcaklıkları birbirine eşittir. ✓

j. 100 gram suyun ve 200 gram suyun donarken çevrelerine verdikleri ısı ener- ✗
jileri eşittir.

k. Donma sıcaklığındaki 1 gram maddenin sıvı hâlden katı hâle geçerken dışarı ✓
verdiği ısıya donma ısısı denir.

l. Donma ısısının birimi J/g’dır. ✓
m. 100 gram suyun ve 200 gram suyun donma ısıları eşittir. ✓

n. Sıvı hâldeki bir maddenin dışarıdan ısı alarak aynı sıcaklıkta gaz hâline geç- ✓
mesine kaynama denir.

o. Kaynamakta olan bir sıvının sıcaklığı değişmez. ✓

p. Kaynama sıcaklığındaki 1 g sıvıyı buharlaştırmak için gerekli ısıya buharlaş- ✓
ma ısısı denir.

r. Kaynama sıcaklığı ve buharlaşma ısısı maddeler için ayırt edici özelliktir. ✓
s. Gaz bir maddenin dışarı ısı vererek sıvı hâle geçmesine yoğuşma denir. ✓

t. Yoğuşma sıcaklığındaki 1 g gazın sıvı hâle geçerken dışarıya vermesi gere- ✓
ken ısıya yoğuşma ısısı denir.

u. Saf maddelerin erime ısısı donma ısısından büyüktür. ✗
v. Saf maddelerin yoğuşma ısısı buharlaşma ısısına eşittir. ✓

94

8. Sınıf Maddelerin Hâl Değişimi

Etkinlik 2

4. Hakan erime sıcaklığında bulunan 100 g ve 200 g kütleli buzları oda sıcaklığında bırakarak
erimeleri için gereken süreyi hesaplıyor.

100 g 200 g

Hakan bu deney ile hangi sorunun cevabını araştırmaktadır?

Maddenin kütlesi, erimesi için gerekli ısı miktarını etkiler mi?

5. Akın erime sıcaklığında bulunan demir ve bakır küpleri özdeş ısıtıcılar ile ısıtmaya başlıyor.
Bir süre sonra demir küpün tamamen eridiği hâlde bakır küpün tamamen erimediğini görü-
yor.

Demir Bakır

100 g 100 g

Akın’ın yapmış olduğu deneyin değişkenlerini yazınız.

a. Bağımsız değişken : Maddenin cinsi
b. Bağımlı değişken : Maddenin erimesi için geçen süre
c. Sabit tutulan değişken : Maddenin kütlesi, ısıtıcı

6. Halil, kaynama sıcaklığında bulunan eşit kütleli su, yağ ve alkolü özdeş ısıtıcılar ile ısıtıyor.
Yaptığı deney sonucunda sıvıların tamamen gaz hâle geçmesi için geçen sürelerin birbirin-
den farklı olduğunu gözlüyor.

Su Yağ Alkol

Halil’in yapmış olduğu deneyde sıvıların farklı sürelerde gaz hâline geçmesinin nede-
nini yazınız.
Su, yağ ve alkol sıvılarının buharlaşma ısıları birbirinden farklıdır.

95

8. Sınıf Maddelerin Hâl Değişimi KKT - 2 

1. Aşağıda saf bir maddenin farklı hâllerinin tanecik 4. Aşağıda 1 gram buzun 1 gram su haline geçmesi
modeli I, II ve III ile gösterilmiştir. için gereken ısı enerjisi verilmiştir.

0°C 334,4 J/g 0°C
1 g buz 1 g su
I II III
Bu durumlar ile ilgili aşağıda verilen ifadeler- Bu enerji aşağıda verilen ifadelerden hangisi
den hangisi yanlıştır? ile ifade edilir?

A) I. durumdan II. duruma geçerken madde dışarı- A) Erime sıcaklığı B) Erime ısısı
dan ısı alır. C) Buharlaşma ısısı D) Kaynama sıcaklığı

B) I. durumda tanecikleri arasındaki çekim kuvve- 5. Kaynamakta olan suyun sıcaklığının zamanla
ti en fazla, III. durumda en azdır. değişim grafiği aşağıdakilerin hangisinde ve-
rilmiştir?
C) I. durumdan II. duruma geçmeye erime, II. du-
rumdan III. duruma geçmeye ise buharlaşma A) Sıcaklık (°C) B) Sıcaklık (°C)
denir.

D) II. durumdan I. ve III. duruma geçerken madde
dışarı ısı verir.

2. Erime sıcaklığında bulunan katı bir maddenin Zaman Zaman
sıvı hâle geçmesi için gereken ısı enerjisi,
C) Sıcaklık (°C) D) Sıcaklık (°C)
I. Maddenin kütlesine
II. Maddenin erime ısısına
III. Maddenin erime sıcaklığına
IV. Maddeyi eriten ısıtıcının gücüne

verilenlerden hangilerine bağlıdır?

A) I ve II B) III ve IV Zaman Zaman
C) I, II ve III D) I, II, III ve IV

3. Tabloda K, L ve M maddelerinin erime ve kayna- 6. Tabloda kaynama sıcaklığında bulunan su, ase-
ma sıcaklıkları verilmiştir. ton ve alkolün buharlaşma ısıları verilmiştir.

Madde Erime Kaynama Madde Buharlaşma ısısı (J/g)
K sıcaklığı (°C) sıcaklığı (°C) Su 2257,00
Aseton 520,41
80 210 Alkol 854,97

L –40 70
M 10 120

Bu maddeler ile ilgili aşağıda verilen ifadeler- Bu maddelerin eşit kütlelerini sıvı hâlden gaz
den hangisi doğrudur? hâle getirmek için verilmesi gereken ısı mik-
tarları arasındaki ilişki nedir?
A) 25 °C sıcaklığında K maddesi sıvı hâldedir.
B) 0 °C sıcaklığında L maddesi sıvı hâldedir. A) Su > Alkol > Aseton
C) 100 °C sıcaklığında M maddesi gaz hâldedir. B) Aseton > Alkol > Su
D) K, L ve M maddelerinin aynı hâlde bulunduğu C) Su = Alkol = Aseton
D) Su > Aseton > Alkol
bir sıcaklık değeri yoktur.

96

8. Sınıf Maddelerin Hâl Değişim Grafikleri

Etkinlik 32

Kazanım: F.8.4.5.3. Maddelerin hâl değişimi ve ısınma grafiğini çizerek yorumlar.
F.8.4.5.4. Günlük yaşamda meydana gelen hâl değişimleri ile ısı alışverişini ilişkilendirir.

1. Aşağıda saf bir maddenin sıcaklığının zamanla değişim grafiği verilmiştir.
Sıcaklık (°C)

110
80 M E
DN

C

0 Zaman

–10 K B L
A

–40

Bu madde ile ilgili aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun ifadeler ile tamam-
layınız.

a. Maddenin erime sıcaklığı –10 °C , kaynama sıcaklığı 80 °C dir.

b. Maddenin donma sıcaklığı –10 °C ,yoğuşma sıcaklığı 80 °C dir.

c. Madde A aralığında katı hâldedir.

d. Madde B aralığında katı ve sıvı hâldedir.

e. Madde C aralığında sıvı hâldedir.

f. Madde D aralığında sıvı ve gaz hâldedir.

g. Madde E aralığında gaz hâldedir.

h. Maddenin B ve D aralıklarında sıcaklığı değişmez.

i. Madde K noktasında katı hâlde, L noktasında sıvı hâldedir.

j. Madde M noktasında sıvı hâlde, N noktasında gaz hâldedir.

k. Madde –30 °C sıcaklığında katı hâldedir.

l. Madde 60 °C sıcaklığında sıvı hâldedir.

m. Madde 100 °C sıcaklığında gaz hâldedir.

97

8. Sınıf Maddelerin Hâl Değişim Grafikleri

Etkinlik 23

2. Erime sıcaklığı –20°C , kaynama sıcaklığı 80 °C olan saf bir maddenin sıcaklığı –40 °C’den
160 °C ye çıkartılıyor.
Bu maddenin sıcaklık zaman grafiğini çiziniz.

Sıcaklık (°C)
160

80

0 Zaman
–20

–40

3. Erime sıcaklığı 0°C, kaynama sıcaklığı 100 °C olan saf bir maddenin sıcaklığı 120 °C’den
–10 °C ye düşürülüyor.
Bu maddenin sıcaklık zaman grafiğini çiziniz.
Sıcaklık (°C)
120

100

0 Zaman
–10

98

8. Sınıf Maddelerin Hâl Değişim Grafikleri

Etkinlik 32

4. Özdeş ısıtıcılar ile ısıtılmakta olan saf K ve L maddelerinin sıcaklıklarındaki değişim tabloda
verilmiştir.

Zaman (dk) 0 3 6 9 12 15 18 21
90
Sıcaklık K 15 20 25 30 30 60 90 100
(°C)
L –10 –10 0 20 40 60 60

Buna göre aşağıda verilen cümlelerde boş bırakılan yerleri tamamlayınız.

a. K maddesinin erime sıcaklığı 30 °C dir.

b. K maddesinin kaynama sıcaklığı 90 °C dir.

c. L maddesinin erime sıcaklığı –10 °C dir.

d. L maddesinin kaynama sıcaklığı 60 °C dir.

e. K maddesi 0 °C sıcaklıkta katı hâldedir.

f. L maddesi 0 °C sıcaklıkta sıvı hâldedir.

g. K maddesi 80 °C sıcaklıkta sıvı hâldedir.

h. L maddesi 80 °C sıcaklıkta gaz hâldedir.

5. Aşağıda günlük hayatta karşılaşılan hâl değişimi olayları ile ilgili ifadeleri doğru (D) ya
da yanlış (Y) olarak değerlendirerek kutucukları uygun harflerle doldurunuz.

İfade D/Y

a. Kar yağarken havanın ısınmasının nedeni donan maddelerin çevresine ısı D
vermesinden kaynaklanır.

b. Kar erirken havanın soğumasının nedeni eriyen maddelerin çevresinden ısı D
almasından kaynaklanır

c. Çamaşırlarımızın yıkandıktan sonra kurumasının nedeni sıvı maddelerin kay- Y
nayarak gaz hâline geçmesi ile açıklanabilir.

d. Denizden çıktığımızda üşümemiz “Buharlaşan sıvıların çevrelerinden ısı alır.” D
ilkesi ile açıklanabilir.

e. Toprak testideki suyun soğuk kalması “Yoğuşan maddeler çevrelerine ısı ve- Y
rir.” ilkesi ile açıklanabilir.

f. Buzdolabından çıkartılan su şişesinin çevresinde su damlacıklarının oluşması D
yoğuşma olayından kaynaklanır.

g. Kesip, Güneş altına bıraktığımız karpuz önce biraz soğur. D

99