125 ปี การปกครองท้องถิ่นไทย พ.ศ.2440-2565 เล่มที่ 2

24

พัฒนำกำรในช่วงน้ียังสะท้อนผ่ำนกำรแปลงรูปเปลี่ยนร่ำง
ของตัวแสดงหลังอย่ำงผู้จัดกิจกรรมในวันน้ัน เดิมที สนน. จชต. น้ัน
เป็นองค์กรร่มของเครือข่ำยนักศึกษำท้ังในและนอกพ้ืนท่ีชำยแดนใต้
เห็นได้ชัดท้ังชื่อเรียกและโครงสร้ำงองค์กรท่ีล้อมำจำกสหพันธ์นิสิต
นักศึกษำแห่งประเทศไทย (สนนท.) องค์กรนำของนักศึกษำ หลังจำก
ท่ีแกนนำของพวกเขำบำงส่วนได้เข้ำไปมีส่วนร่วมขับเคลื่อนหลังกำร
ชุมนุมใหญ่ที่มัสยิดกลำงปัตตำนีในปี 2550 กระทั่งเม่ือครั้งรวมตัวกัน
เป็นเครือข่ำยประชำสังคม 23 องค์กร หลังเหตุกำรณ์ไอร์ปำแย
ในกลำงปี 2552 สนน. จชต. ก็เข้ำร่วมเป็นภำคีด้วย พร้อม ๆ กับ
องค์กรเยำวชนและองค์กรสิทธิมนุษยชนท่ีหลำยองค์กรเพิ่งก่อต้ังข้ึน
ไม่นำน แต่แล้ว สนน.จชต. ก็แยกตัวออกมำหลังพบว่ำกลุ่มนักศึกษำ
ไมไ่ ด้รับควำมสำคัญและมีกำรปรึกษำหำรือที่มำกพอ แตท่ ส่ี ำคัญท่ีสุด
คือควำมไม่ลงรอยทำงกับแนวทำงกำรกระจำยอำนำจที่กำลังจะ
กลำยเป็นทิศทำงหลักในช่วงปลำยปีนั้น22 แต่หลังจำกที่มีกำรรณรงค์
RSD ในปลำยปี 2555 ข้ำงต้น องค์กรอย่ำง สนน. จชต. จึงมีมติ
เปลี่ยนช่ือองค์กรของตนเองเป็น “สหพันธ์นิสิตนักศึกษำ นักเรียน
และเยำวชนปำตำนี” โดยใช้ชื่อย่อว่ำ PerMAS ที่มำจำกชื่อเต็ม
ในภำษำมลำยูว่ำ Persatuan Mahasiswa Anak Muda dan Siswa
Patani

22 นกั กิจกรรมมลายูปาตานี, สัมภาษณ,์ 3 สิงหาคม 2562.

196 ๑๒๕ ปี การปกครองท้องถิ่นไทย พ.ศ. ๒๔๔๐ - ๒๕๖๕

พฒั นาการองค์กรปกครองท้องถิ่น จากอดีต-ปัจจุบนั

25

ตรงจุดเช่ือมต่อข้ำงต้นนี่เอง ท่ีบทสนทนำเก่ียวกับ “ปำตำนี”
ได้หันกลับมำตงั้ คำถำมและท้ำทำยกับ “ปตั ตำนี” ในฐำนะทีใ่ นด้ำน
หน่ึงคือศัพท์ท่ีแม้จะใช้เรียกขำนอำณำบริเวณในจังหวัดชำยแดน
ภำคใต้ที่พัวพันกับประวัติศำสตร์กำรเมืองที่แหลมคมและปฏิสัมพันธ์
ระหว่ำงกรุงเทพฯ กับพ้ืนที่ชำยขอบแห่งน้ีเหมือนกัน แต่ก็มีจุดยืน
และระยะห่ำงจำกศูนย์กลำงแตกต่ำงกัน และอีกด้ำนหนึ่งคือกำร
โต้แย้งกับข้อเสนอกำรกระจำยอำนำจ หรือ “ออโตโนมี” ท่ีดำเนินกำร
อยกู่ อ่ นหนำ้ นั้น

ที่น่ำสนใจคือ ในปี 2555 เป็นอีกปีหน่ึงท่ีควำมขัดแย้งใน
ชำยแดนใต้มีอยู่สูงมำก ในขณะท่ีสถิติเหตุกำรณ์ในพื้นที่จังหวัด
ชำยแดนภำคใต้กลับมำทยำนสูงข้ึนอีกคร้ังหลังเบำบำงลงไป
นับตั้งแต่ปี 2550 เป็นต้นมำ ที่สำคัญ ไม่กี่เดือนหลังจำกกิจกรรม
ข้ำงต้นก็ปรำกฏกำรลงนำมในเอกสำรฉันทำมติทั่วไปว่ำด้วย
กระบวนกำรพูดคุยสันติภำพที่กรุงกัวลำลัมเปอร์ในวันท่ี 28
กุมภำพนั ธ์ 2556 ระหว่ำงเลขำธกิ ำร สนง. สภำควำมมนั่ คงแหง่ ชำติ
ผู้แทนทำงกำรไทย และผู้แทนขบวนกำรบีอำร์เอ็น ซ่ึงถือเป็นอีก
หมดุ หมำยสำคญั สำหรบั กำรริเริ่มกระบวนกำรสันติภำพทจี่ ะมีชะตำ
กรรมลุ่ม ๆ ดอน ๆ อีกหลำยปีต่อจำกนั้น พร้อม ๆ กับเหตุกำรณ์
ควำมรุนแรงทลี่ ดน้อยถอยลงอีกระลอก แตป่ ระเด็นทีไ่ ดร้ บั กำรหยิบ
ยกมำถกเถียงกันอย่ำงต่อเน่ืองในช่วงแรกในประเด็นเรื่องสถำนภำพ
ของขบวนกำรติดอำวุธและสิทธิควำมเป็นเจ้ำของของประชำคม

197กระจายอ�ำนาจ ออโตโนมี และอารเ์ อสดี

26

มลำยูปำตำนี หรือในอีกแง่หนึ่งก็คือสิทธิในกำรกำหนดชะตำกรรม
ตนเองน่นั เอง

หำกพิจำรณำย้อนหลังกลับไป ข้อมูลจำกกำรสัมภำษณ์ทำ
ให้เห็นร่องรอยว่ำกำรนำเข้ำแนวคิดนี้มำจำกคำแนะนำในระหว่ำง
กำรเข้ำร่วมกิจกรรมของเครือข่ำยองค์กรเยำวชนในต่ำงประเทศ
ช่วงปี 255123 ประเด็นท่ีว่ำเสรีภำพอันจำกัดในประเทศไทยทำให้
ไม่อำจพูดถึงข้อเสนออย่ำงเอกรำชปำตำนีได้อย่ำงเปิดเผย เพรำะดู
จะเป็นเรือ่ งท่ีไปไกลถึงขั้นกำรละเมดิ กฎหมำยรฐั ธรรมนูญและจำรีต
พื้นฐำนของรัฐไทย วิธีกำรท่ีได้รับคำแนะนำนักเคล่ือนไหวกำรเมือง
ในประเทศอื่นก็คือกำรพูดถึงมโนทัศน์อื่น ๆ ท่ีเป็นเร่ืองสำกลและ
พูดถึงสิ่งนี้ได้ ข้อเสนอในเวลำน้ันคือกำรกล่ำวถึง Right to Self-
determination ในควำมหมำยซึ่งเป็นหลักกำรอย่ำงกว้ำงและ
ควำมหมำยหมำยอย่ำงแคบเพ่ือพูดแทน “สิ่งที่พูดไม่ได้”24 อย่ำงไร
ก็ตำม ข้อมูลดังกล่ำวนี้เป็นประสบกำรณ์ส่วนตัวของหนึ่งในบรรดำ
ผู้นำกลุ่มนักศึกษำในช่วงเวลำนั้น มีควำมเป็นไปได้ด้วยว่ำควำมคิด
เก่ียวกับ RSD จะถูก “นำเขำ้ ” มำพร้อมกบั เง่อื นไขอน่ื ๆ โดยเฉพำะ
อย่ำงยิ่งแรงบันดำลใจของบรรดำขบวนกำรชำตินิยมท้ังใน “ปำตำนี”
เองและในพน้ื ที่อนื่

2233 ทท่ี่ีนน่่าาสสนนใใจจกก็ค็คือือกกิจิจกกรรรรมมดดังังกกลล่า่าววจจัดัดขขึ้นึ้นโโดดยยเเคครรือือขข่่าายยนนัักกศศึึกกษษาาคคาาททออลลิกิก
นนาานนาาชชาาตติิ ซซ่งึึ่งจจัดดั ขขึน้ึ้นททีป่ป่ี รระะเเททศศฟฟลิิลปิปิ ปปินินสส์์
24 นกั กจิ กรรมมลายปู าตาน,ี สัมภาษณ์, 3 สิงหาคม 2562.

198 ๑๒๕ ปี การปกครองท้องถ่ินไทย พ.ศ. ๒๔๔๐ - ๒๕๖๕

พฒั นาการองค์กรปกครองท้องถิ่น จากอดีต-ปัจจุบนั

27

แต่กระน้ัน คำบอกเล่ำดังกล่ำวก็ยืนยันว่ำแม้จะได้รับแง่มุม
ให้ฉุกคิดขึ้นมำ แต่กำรสนทนำในเรื่องทำนองน้ีก็ยังจำกัดอยู่แวดวง
นักกิจกรรม ไม่ได้มีกำรณรงค์เผยแพร่อย่ำงกว้ำงขวำง กระท่ัง
สถำนกำรณ์สุกงอมและมีควำมม่ันใจเพียงพอในอีกหลำยปีต่อมำ
ซึ่งเป็นผลมำจำกควำมคับข้องใจที่มองเห็นกำรเคลื่อนไหวอันคึกคัก
ของข้อเสนอกระจำยอำนำจในช่วงปีเหล่ำนั้น เขำสะท้อนควำม
อึดอดั ไว้ว่ำ

“เม่ือมีกำรเรียกร้องกำรกระจำยอำนำจ ก็กลำยเป็น
กระแสเลย แต่เรำมองว่ำกลุ่มท่ีต้องกำรอำนำจคือ
พวกฉวยโอกำส หรือ โอปอจูนิส (Oportunis)25 คือ
ไม่ได้ลงทุนแรง แต่เอำควำมเก๋ำของตนเองมำทำ
ข้อเสนอทำงกำรเมือง เรำมองว่ำพวกเขำไม่ได้ทำงำน
จริง แต่เมื่อผลออกมำ ก็บอกของตัวเองว่ำมะม่วงยัง
ไม่สุกก็จะสอยแล้ว เรำเลยเรียกพวกเขำว่ำ ‘อำมำตย์
ประชำสงั คม’ ในปำตำนี ซ่งึ เอำมำจำกคำของเส้ือแดง
ในตอนน้นั ”26

2255 ศศััพพทท์์คค�ำานนี้้ีเเปป็็นนคค�ำาภภาาษษาามมลลาายยูู ซซ่ึงึ่งยยืมืมมมาาออยย่า่างงตตรรงงตตััววจจาากกภภาาษษาาออังังกกฤฤษษทท่ีว่ีว่า่า
OOppppoorrttuunniisstt หหรรอือื พพววกกฉฉววยยโโออกกาาสสนน่ัน่นั เเอองง
26 เพิ่งอ้าง.

199กระจายอ�ำนาจ ออโตโนมี และอารเ์ อสดี

28

ควำมรู้สึกว่ำไม่มีพ้ืนท่ีซ่ึงสำมำรถรองรับควำมคิดเห็น
ทำงกำรเมืองของตนนั้นสร้ำงควำมอึดอัดมำกขึ้นไปอีกเม่ือพบว่ำ
ควำมสำมำรถในกำรสรรหำคำอธิบำยปรำกฏกำรณ์และควำม
ต้องกำรทำงกำรเมืองยังเป็นส่ิงที่มีอยู่อย่ำงจำกัด กลุ่มเยำวชนและ
นักศึกษำในตอนน้ันยังอดเปรียบเทียบไม่ได้กับกำรเคล่ือนไหวของ
เครือข่ำยพัฒนำกำรมีส่วนร่วมฯ และสภำประชำสังคมชำยแดนใต้
ในช่วงปี 2553 – 2556 ท่ีมีควำมหนักแน่นจำกท้ังเครือข่ำยท้ังใน
และต่ำงพื้นท่ี รวมไปถึงกำรมีรำยงำนผลและงำนวิจัยรองรับ
กิจกรรมที่เคล่ือนไหว ซ่ึงสะท้อนสภำวะไร้อำนำจต่อรองได้เป็น
อย่ำงดี ด้วยเหตุน้ีจึงพอจะเข้ำใจได้ว่ำควำมคิดในกำรแบ่งขั้วเลือก
ข้ำงในช่วงเวลำนั้นจึงพุ่งทะยำนในแวดวงของพวกเขำ แต่ท่ีสำคัญ
คทอ่ี่สนุดขเห้ำง็นจจะะเปไดดิ ้แกกวำ้่ทง่ำจทนีขทอำงใรหัฐพ้ บวำกลเขทำ่ีบกรงั ิหวลำรดงังำทน่เี ใขนำชเล่วำ่ งวเ่ำวลำน้ัน2ท9ี่

“เรำกลัวว่ำรัฐจะใหจ้ ริง ๆ และถำ้ ใหแ้ ล้ว ก็งำนเข้ำ คือ
เรำต้องสู้รบกับคนกันเองที่ต้องกำรกระจำยอำนำจ
และคณะท่ีเข้ำสู่กลไกของกำรกระจำยอำนำจ คิดกันว่ำ
หำกรัฐต้องกำรตัดตอนไม่ให้ไปถึงกำรลงประชำมติเพื่อ
แยกตัวเป็นเอกรำช ก็ต้องให้ (กำรกระจำยอำนำจ)
เพื่อให้เรำแตกกันเอง...ตอนปี 2552 ท่ีอยใู่ นชว่ งรัฐบำล
อภิสิทธิ์ ส่ิงท่ีกลัวมำกท่ีสุดคือมวลชนท่ีอยู่ในกำรจัดต้ัง
จะไหลจำกกำรต่อสู้เพื่อให้ได้มำซ่ึงเอกรำชกลับไป
สนบั สนุนเรื่องกระจำยอำนำจ”27

27 เพงิ่ อา้ ง.

200 ๑๒๕ ปี การปกครองท้องถ่ินไทย พ.ศ. ๒๔๔๐ - ๒๕๖๕

พฒั นาการองค์กรปกครองท้องถิ่น จากอดีต-ปัจจุบนั

29

พอจะกล่ำวได้ว่ำงำนในวันท่ี 9 ธันวำคม 2555 จึงสำคัญ
อยำ่ งมำกและมงุ่ สนทนำโดยตรงกับงำนในวนั ท่ี 10 ธันวำคมใน 3 ปี
ก่อนหน้ำน้ัน เป็นครั้งแรกที่มีกำรเน้นย้ำว่ำ “เอกรำชปำตำนี” เป็น
หนึ่งในบรรดำตัวแบบที่ควรได้รับกำรพิจำรณำ ผู้อภิปรำยคนหน่ึง
ถึงกับวิพำกษ์วิจำรณ์ว่ำข้อเสนอกำรกระจำยอำนำจที่มีกำรนำเสนอ
“หกโมเดล” น้ัน เป็นทำงเลือกท่ีผลักดันผ่ำนกำรยกร่ำงกฎหมำยที่
อยู่ภำยใต้ “อำนำจรฐั จกั รวรรดนิ ยิ ม” และเพยี งหนงึ่ ในสำมเส้นทำง
สู่สันติภำพของปำตำนีเท่ำน้ัน เขำเสนอว่ำยังมีเส้นทำงท่ีประชำชน
จะผลักดันไปสู่สันติภำพผ่ำนกำรลงประชำมติ และสุดท้ำยที่อยู่
ก่ึงกลำงระหว่ำงทั้งสองเส้นทำงคือกำรปกครองตนเองที่ผ่ำนกำร
เจรจำตอ่ รองระหวำ่ งรฐั บำลไทยกับกลมุ่ ตดิ อำวธุ 28

อย่ำงไรก็ตำม แนวปะทะทำงควำมคิดและนโยบำยใน
ภำคประชำสังคมชำยแดนใต้/ปำตำนีหลังจำกนั้นจะเปลี่ยนไปอีกครั้ง
จำกจุดเน้นท่ีมุ่งสู่ข้อเสนอทำงกำรเมืองเก่ียวกับควำมสัมพันธ์
ทำงอำนำจระหว่ำงกรุงเทพฯ และพ้ืนท่ีควำมขัดแย้งแห่งนี้ไปสู่ทำ่ ที
ต่อกระบวนกำรพูดคุยสันติภำพท่ีจะเร่ิมต้นอย่ำงเป็นทำงกำร
ในวันท่ี 28 กุมภำพันธ์ 2556 กล่ำวคือในขณะที่เครือข่ำยที่หนุน

28 อิสมาอีล ฮายแี วจิ, “ถอดบทเสวนา: สงครามและสันตภิ าพ ประชาชนปา
ต28า อนิสีจมะกาอาหีลนฮดาชยะีแตวาจกิ,รร“มถตอนดเบองทไเดสห้ วรนอื าไ:ม?่สงอคยรา่ างมไรแล?ะ[2ส]ันตูแิภวาดพานปยี ราะตชูแาวชน
แhปตthมtแูาt/วแตpnแงาso,มน:”d/แีจ/eWงdะ/,e”ก3Ae�ำ8RWpห7TAs0นAoRดNuTชIAt,ะhN2ตw4I,าa2กมt4cรกhรมรม.ากoตครrมนgา/คเt2อมh5ง/25ไnด56o5้ห,d6รe,ือh/ไ3tมt8p่?7s0อ:/ย/d่าeงไeรps?ou[2t]hwตaูแtวcดhา.oนrียgา/

201กระจายอ�ำนาจ ออโตโนมี และอารเ์ อสดี

30

กำรกระจำยอำนำจ (หรือ “ออโตโนมี” ตำมทัศนะของพวกเขำ)
จะขยับไปสู่กำรเคล่ือนไหว เพื่ อสนับสนุ นกร ะบวน กำรสั น ติ ภ ำ พ
อย่ำงต่อเนื่อง แต่เครือข่ำยที่โต้แย้งและชูประเด็น RSD นั้นจะ
เคลื่อนไหวเพ่ือตั้งคำถำมและวิพำกษ์วิจำรณ์ควำมชอบธรรมของ
กระบวนกำรดังกล่ำว รูปธรรมอย่ำงหนึ่งคือกำรสถำปนำพื้นท่ี
สนทนำใหม่ขึ้นอย่ำง Bicara Patani ซ่ึงเป็นวงเสวนำเคลื่อนท่ีซึ่ง
ริเร่ิมจัดขึ้นคร้ังแรกในเดือนมีนำคม 2556 และสลับหมุนเวียนไปยงั
พ้ืนที่ต่ำง ๆ ในด้ำนหนึ่งคือเพ่ือเกำะติดพัฒนำกำรและวิพำกษ์วิจำรณ์
ของกระบวนกำรสันติภำพ เพรำะมีทัศนะว่ำกำรพูดคุยจะนำไปสู่
กำรตัดทำงเลือกไม่ต่ำงกับกรณีกำรกระจำยอำนำจ แต่ในอีกด้ำนก็
รณรงค์เพ่ือกระตุ้นกำรมีส่วนร่วมทำงกำรเมืองของประชำชนใน
พื้นที่ กระท่ังยุติบทบำทลงไประยะหน่ึงหลังจำกที่กระบวนกำร
พูดคุยระหว่ำงรัฐบำลไทยกับบีอำร์เอ็นต้องหยุดชะงักและล่มไป
ในช่วงปลำยปี 2556 กระท่ังกำรยึดอำนำจของ คสช. ในปี 2557
ควำมเคล่ือนไหวดังกล่ำวก็ยุติลงระยะยำว เนื่องจำกแรงบีบค้ันจำก
ทำงเจ้ำหน้ำที่ฝ่ำยควำมมั่นคงในเวลำน้ัน ก่อนจะร้ือฟ้ืนขึ้นมำอีก
ครง้ั ในชว่ งประมำณปี 2561 หลงั จำกทส่ี ถำนกำรณ์เร่มิ ผอ่ นคลำย

ในระหว่ำงน้ัน เครือข่ำยที่จับตัวกันอย่ำงหลวม ๆ และเป็น
ปฏิกริ ยิ ำตอ่ กำรเคล่ือนไหวผลักดนั กำรกระจำยอำนำจในช่วงแรก ๆ
ก็รวมตัวกันจัดตั้งเป็นเครือข่ำยประชำสังคมเพื่อสันติภำพ หรือ
คปส. ในช่วงกลำงปี 2556 ส่ิงนี้เป็นพัฒนำกำรท่ีต่อเน่ืองหลำยปี

202 ๑๒๕ ปี การปกครองท้องถิ่นไทย พ.ศ. ๒๔๔๐ - ๒๕๖๕

พฒั นาการองค์กรปกครองท้องถิ่น จากอดีต-ปัจจุบนั

31

ตั้งแต่แยกตัวจำกเครือข่ำยประชำสังคม 23 องค์กร มีองค์ประกอบ
มำจำกเครือข่ำยคัดค้ำน พ.ร.ก. ฉุกเฉินฯ และเครือข่ำยนักศึกษำ
เยำวชน รวมไปถึงองค์กรปกป้องสิทธิมนุษยชนและสนับสนุนงำน
ด้ำนช่วยเหลือด้ำนมนุษยธรรม ในอีกด้ำนหน่ึง เครือข่ำยท่ีผลักดัน
ประเด็นสิทธิทำงกำรเมืองดังกล่ำวยังคลี่คลำยมำส่กู ำรจัดตั้งองค์กร
ท่ีพวกเขำเรียกว่ำเป็นองค์กรปฏิบัติกำรทำงกำรเมืองท่ีชื่อ เดอะปำตำนี
(The Patani) ซ่ึงยังรณรงค์ในประเด็นดังกล่ำวอย่ำงต่อเนื่อง แม้ว่ำ
จะไม่มีกำรนำเสนอตัวแบบใด ๆ แต่ข้อเสนอทำงกำรเมืองของพวก
เขำคือกำรเรียกร้องให้มีกำรเปิดพ้นื ท่ีทำงกำรเมืองสำหรับกำรแสดง
ควำมคิดเห็นอย่ำงเสรี พัฒนำกำรที่น่ำสนใจอีกประกำรก็คือกำร
พยำยำมทำงำนวิจัยและทำกิจกรรมรับฟังเสียงผู้คนในพ้ืนท่ีมำกข้ึน
ดังท่ีจะเห็นได้จำกกำรร่วมทำงำนวิจัยกับอดีตหัวหน้ำคณะพูดคุย
สันติภำพของรัฐบำลไทยที่มุ่งค้นหำเหตุผลอันหลำกหลำยของผู้ท่ี
ต้องกำรเอกรำช29 ในขณะเดียวกันก็เผยแพร่บทสังเครำะห์เสียง
สะท้อนของผู้คนกลุ่มต่ำง ๆ ในโครงกำรรับฟังควำมเห็นของพวกเขำ30

22บ99ท มมสาานรรทคคนตาตาเาพมมไอ่ื ไทสท,ร,า้สงสาจนานิ นฝตัฝนนันปาปากตาาาตรนใาหีโนดมีโย่ด(รไยมาไย่ใมชง่ใา้คชนว้ควาวจิมายัรมนุนรำ�แุนเรสแงนร:องก:ตาอ่ กรสวาำ�ิเรคนวรกัิเาคงะารหนา์ะจกหาอกง์จทบานุทก
สสนนทบั นสนาเุนพก่ือาสรรว้าจิ งยั จ,ิน2ต5น6า2ก) ารใหม่ (รายงานวิจัยนาเสนอต่อสานักงานกองทุน
ส30น Tบั hสeนนุ Pกaาtรaวnจิ iัย, ,T2h5e62F)reedom to Decide Our Future: Patani People
3C0aTlhl efoPrataanPi,eTahcefFurleeSdeottmletmoeDnetci(dCeeOnturreFufoturreP:ePaacteanainPdeoCpolenfClaicltl
fSotruadiPeesa, c2e0f1u9l )Settlement (Centre for Peace and Conflict Studies, 2019)

203กระจายอ�ำนาจ ออโตโนมี และอารเ์ อสดี

32

สรุป: มรดกทส่ี รา้ งสรรค์ของความขดั แยง้

หำกจะมีสิ่งใดที่ควำมขัดแย้งในรอบ 15-16 ปีพอจะทิ้ง
เอำไวใ้ หเ้ ปน็ มรดกตอ่ คนรุน่ หลังบำ้ ง ผู้เขียนเหน็ วำ่ บรรดำขอ้ เสนอท่ี
ก่อตัวข้ึนจำกเถ้ำถ่ำนของควำมรุนแรงน่ำจะเป็นคุณูปกำรสำคัญ
กำรมีข้อเสนอตัวแบบเหล่ำนี้ไม่เพียงแต่ท้ำทำยและต้ังคำถำมต่อ
โครงสร้ำงเดิมที่ดำรงอยู่เท่ำน้ัน แต่ยังกระตุ้นให้ผู้คนคิดหำเหตุผล
มำสนทนำกัน ตัวแบบเหล่ำน้ีบำงข้อมีรำยละเอียดสูงมำก กระทั่ง
ออกแบบเป็นร่ำง พ.ร.บ. ในขณะท่ีบำงตัวแบบเป็นเพียงแนวคิด
กว้ำงๆ ยังไม่มีกำรลงลึกแต่อย่ำงใด จุดน้ีนี่เองที่บรรดำตัวแบบ
เหล่ำน้ีได้กลำยมำเป็นเครื่องมือในกำรขยำยพ้ืนท่ีกำรเมืองโดยตัว
มันเอง ผู้เขียนพบว่ำมีกำรนำเสนอต่อสำธำรณะอยู่อย่ำงน้อย 10
ตัวแบบ หำกไล่เรียงจำกระยะใกล้ไกลจำกศูนย์อำนำจแล้วจะมี
รำยละเอียดโดยสงั เขปดงั น้ี

1. เขตบริหำรควำมมั่นคงในพื้นท่ีพิเศษ (กอ.รมน. นำ ศอ.บต.):
แนวทำงน้ีเป็นส่ิงท่ีดำรงอยู่ในปัจจุบัน หลังจำกท่ีคล่ีคลำย
มำจำกกำรจัดต้ังองค์กร 2 ชนิดที่แบ่งงำนรับผิดชอบกัน
ระหว่ำงงำนด้ำนควำมม่ันคง (กอ.รมน.) และ ด้ำนพัฒนำ
(ศอ.บต.) ซึ่งต่ำงก็มีสถำนะท่ีมีกฎหมำยรองรับท้ังคู่ แต่
หลังจำกรัฐบำล คสช. เป็นต้นมำ เหตุผลท่ีอ้ำงว่ำต้องกำร
สร้ำงควำมเป็นเอกภำพและประสิทธิภำพ พื้นที่พิเศษแห่งน้ี
กป็ รบั ตวั เขำ้ สู่อีกตัวแบบหนึ่งที่ กอ.รมน. กำลังมีบทบำทนำ

204 ๑๒๕ ปี การปกครองท้องถ่ินไทย พ.ศ. ๒๔๔๐ - ๒๕๖๕

พฒั นาการองค์กรปกครองท้องถิ่น จากอดตี -ปัจจุบนั

33

2. ทบวงชำยแดนใต้: พัฒนำมำจำกงำนวิจัยและต่อยอดเป็น
ข้อเสนอแนะต่อฝ่ำยบริหำร นโยบำยหำเสยี ง รวมไปถงึ ร่ำง
กฎหมำย ขอ้ เสนอน้ถี ือหลกั กำรมอบอำนำจ (Devolution)
จำกส่วนกลำงไปยังพ้ืนท่ีในท้องถ่ิน ผ่ำนกำรดูแลแยก
ออกเป็นอีกกระทรวงหน่ึง พร้อมกับเติมสำระสำคัญที่
สะท้อนอัตลักษณ์และควำมพิเศษแตกต่ำงเข้ำไว้ด้วยกัน
เชน่ กำรมีสมัชชำประชำชนฯ เปน็ ต้น

3. สำมนคร: เป็นข้อเสนอที่ตั้งต้นเสนอเพื่อกำรปรับปรุงใน
ช่วงแรก หลักใหญ่ก็คือกำรเลือกตั้งผู้ว่ำกำรจังหวัดแต่ละ
จังหวัด หลักกำรไม่แตกต่ำงไปจำกจังหวัดจัดกำรตนเองท่ี
เป็นกำรกระจำยอำนำจท่ีสมมำตรกันทั่วทั้งประเทศ อำจมี
รำยละเอียดทแ่ี ตกตำ่ งกันเลก็ น้อย

4. ทบวงและสำมนคร: ข้อเสนอน้ีโดดเด่นเพรำะมีแบ่งระยะ
เป็น 2 ช่วงและเป็นผสมกันระหว่ำงแนวทำงทบวงกับสำม
นคร กล่ำวคือ ในช่วงแรกมีทบวงกำรบริหำรดูแลใน
ส่วนกลำงและทำงำนกับ อปท.ชนิดใหม่ที่ชื่อ “เขตพื้นที่
พเิ ศษ” ทมี่ ีสภำและกลไกตำ่ ง ๆ ในระดับพื้นท่เี พือ่ เน้นกำร
พัฒนำ เมื่อสถำนกำรณ์เบำบำงลงแล้วก็เคลื่อนไปสู่กำร
เลือกตั้งผู้ว่ำและเปลี่ยนจำกจังหวัดมำเป็นนคร โดยทบวง
จะปรับบทบำทไปเป็นพ่เี ล้ยี งตอ่ ไป

205กระจายอ�ำนาจ ออโตโนมี และอารเ์ อสดี

34

5. ปฏิรูปมณฑล: เป็นข้อเสนอท่ีประเมินว่ำ อปท. เดิมนั้นมี
ขนำดเล็กเกินไปทำให้มีพลังสร้ำงสรรค์ไม่เพียงพอจึงต้อง
ส่งเสริมจังหวัดใกล้เคียงกันที่มีวัฒนธรรมเดียวกันเพ่ือต้ัง
เปน็ เขตปกครองขนำดใหญ่โดยใช้ช่ือว่ำ “มณฑล” โดยเชื่อ
วำ่ ทอ้ งถิน่ จะไดแ้ สดงศกั ยภำพเตม็ ท่ี

6. ภูมิภำคที่ 10: ข้อเสนอล่ำสุดท่ีนำเสนอโดยโคทม อำรียำ
เมื่อต้นปี 2562 เพื่อสร้ำงกำรสนทนำในประเด็นน้ีต่อ
ใจควำมสำคัญคือกำรสถำปนำองค์กำรบริหำรส่วนภูมิภำค
ที่รวมเขต 3 จังหวัดและ 4 อำเภอเอำไว้ โอนภำรกิจของ
ศอ.บต. มำอยู่ที่น้ี ทำหน้ำที่กำหนดทิศทำงกำรพัฒนำ
ภูมิภำค โดยผบู้ ริหำรมำจำกกำรเลือกตง้ั โดยตรง

7. นครปัตตำนี (มหำนครปัตตำนี): ข้อเสนอด้ังเดิมของ
พล.อ. ชวลิต ยงใจยุทธ แต่ในตอนแรกไม่มีรำยละเอียด
แต่ได้รับกำรพัฒนำต่อยอดโดย 2 พรรคกำรเมือง เน้นกำร
จัดต้ังเขตปกครองท้องถ่ินขนำดใหญ่ที่สะท้อนควำม
ภำคภูมิใจของผู้คนในชำยแดนใต้ ผ่ำนโครงสร้ำงต่ำง ๆ
ทเ่ี ก่ียวข้องกับวิถีชีวติ

8. ปัตตำนีมหำนคร (กรุงเทพมหำนคร): ข้อเสนอตั้งต้น
โดย อัคคชำ พรหมสูตร โดยสำเนำเอำ พ.ร.บ. กำรบริหำร
รำชกำรกรุงเทพมหำนคร โดยเปลี่ยนคำว่ำ “กรุงเทพ”
ไปเป็น “ปัตตำนี” เพื่อยืนยันว่ำข้อเสนอน้ีไม่น่ำจะขัดกับ
รฐั ธรรมนูญ

206 ๑๒๕ ปี การปกครองท้องถ่ินไทย พ.ศ. ๒๔๔๐ - ๒๕๖๕

พฒั นาการองค์กรปกครองท้องถิ่น จากอดีต-ปัจจุบนั

35

9. ปัตตำนีมหำนคร: ข้อเสนอของเครือข่ำยประชำสังคมเพื่อ
พัฒนำกำรมสี ว่ นร่วมทำงกำรเมืองและกำรปกครองจังหวัด
ชำยแดนภำคใต้ ที่ต้ังต้นจำกข้อเสนอสำมนครกระทั่ง
พัฒนำเป็นร่ำง พ.ร.บ. นำเสนอองค์กำรบริหำรขนำดใหญ่
ครอบคลุม 3 จังหวัดและ 4 อำเภอของสงขลำ มีสภำและ
สมัชชำประชำชนเป็นองค์กรประกอบถ่วงดุลอำนำจและ
กล่ันกรองฝ่ำยบริหำร

10. รัฐอิสระ: ข้อเสนอของบรรดำขบวนกำรปลดปล่อยปำตำนี
ท่ีแม้จะเป็นท่ีรับรู้กันอย่ำงกว้ำงขวำงแต่ก็ไม่เคยมีตัวแบบ
ใด ๆ นำเสนอต่อสำธำรณะอย่ำงเป็นทำงกำร เป็นเพียงตัว
แบบเดยี วท่ีทำ้ ทำยอำนำจอธปิ ไตยของรฐั ไทยมำกทีส่ ุด

ควรกลำ่ วว่ำตวั แบบแรกและตัวแบบสุดท้ำยนน้ั มีสถำนะเป็น
ทำงเลือกที่สุดข้ัวจำกบรรดำจุดยืนทำงกำรเมืองท่ีปรำกฏในควำม
ขัดแย้ง ซ่ึงที่ผ่ำนมำปฏิบัติกำรท่ีตอบสนองหรือรองรับทำงเลือกของ
ตัวแบบเหล่ำน้ันขับเคลื่อนผ่ำนแนวทำงท่ีใช้กำลังเข้ำกดบังคับ
ดำ้ นหนึ่งจำกรัฐที่ถือว่ำบูรณภำพแห่งดินแดนและอำนำจอธิปไตยเป็น
สิ่งศักด์ิสิทธิ์ ในขณะท่ีอีกด้ำนเป็นขบวนกำรปลดปล่อยแห่งชำติที่ถือ
ควำมชอบธรรมจำกประวัติศำสตร์และควำมไม่เป็นธรรมท่ีประชำคม
ที่ตนสังกัดถูกกระทำ จะมีก็แต่บรรดำตัวแบบที่เหลือซึ่งถูกเสนอ
ผลักดัน และโต้แย้งถกเถียงในปริมณฑลต่ำง ๆ โดยเฉพำะอย่ำงยิ่ง

207กระจายอ�ำนาจ ออโตโนมี และอารเ์ อสดี

36

กำรเคล่ือนไหวในพื้นที่ทำงกำรเมืองท่ีเปิดเอ้ือเอำไว้ ควำมเห็นแย้ง
แตกต่ำงและกำรประชันขันแข็งระหว่ำงพวกเขำเก่ียวกับทำงเลือก
และภำพท่ีปรำรถนำในอนำคตมมีส่วนก่อรูปและสร้ำงพลวัตให้กับ
ควำมขัดแย้งโดยตัวมันเอง กล่ำวในแง่น้ี เรำอำจพิจำรณำได้ว่ำ
แนวทำงกำรกระจำยอำนำจหรือกำรปกครองตนเองในบริบทของ
ควำมขัดแย้งในชำยแดนใต้หรือ “ปำตำนี” นั้นจึงอำจไม่ได้เป็นเพียง
แค่เป้ำหมำยทำงกำรเมืองที่ต้องบรรลุถึง หำกแต่เป็นเคร่ืองมือหรือ
วิธีกำรท่ีผู้คนจะนึกถึง พูดถึง และขัดแย้งกันได้ในประเด็นท่ีเป็น
คำถำมสำคัญหรือหัวใจของควำมขัดแย้งได้โดยที่ไม่จำเป็นต้องใช้
กำลงั นัน่ เอง

บรรดำตัวแบบเหล่ำน้ีเป็นเพียงส่วนหนึ่งที่ถูกพัฒนำข้ึน
ท่ำมกลำงควำมขัดแยง้ ท่ีมีกำรใช้ควำมรุนแรงปะทะกนั ในรอบ 15 ปี
ท่ีผ่ำนมำ ตลอดช่วงปีเหล่ำนั้น ข้อเสนอเหล่ำนี้วนเวียนอยู่ในวง
ถกเถียงท้ังท่ีเป็นทำงกำรและไม่เป็นทำงกำรและมีส่วนในกำร
ขัดเกลำสถำนกำรณ์ท่ีเปลี่ยนไปของควำมขัดแย้งด้วยเช่นกัน
บ้ำงถูกพูดถึงอย่ำงเปิดเผย แต่บำงข้อยังคงจำกัดอยู่ในแวดวงจำกัด
บ้ำงได้รับกำรพัฒนำเป็นรูปธรรมจับต้องได้ แม้จะไม่ได้มีผลใน
ทำงปฏบิ ัติ แตใ่ นขณะทบี่ ำงข้อยังเป็นข้อเสนอแบบเอกสำร ทงั้ หมด
นี้ถือเป็นมรดกทำงภูมิปัญญำท่ีก่อตัวข้ึนท่ำมกลำงควำมขัดแย้งและ
ควรค่ำแก่กำรบนั ทกึ และสนทนำต่อไปในอนำคต.

208 ๑๒๕ ปี การปกครองท้องถ่ินไทย พ.ศ. ๒๔๔๐ - ๒๕๖๕

พฒั นาการองค์กรปกครองท้องถิ่น จากอดตี -ปัจจุบนั