DTN_Thai-Bhutan_FTA_Inception_Full

โครงการจ้างศึกษาการจดั ทาความตกลงการคา้ เสรี
ระหว่างไทยกับภูฏาน

รายงานขั้นตน้ Inception Report
เสนอ กรมเจรจาการค้าระหว่างประเทศ
โดย บรษิ ัท โบลลิเกอร์ แอนด์ คอมพานี (ประเทศไทย) จากัด

ธันวาคม 2565



Private & Confidential

รายงานขนั้ ตน้
(Inception Report)

โครงการจา้ งศกึ ษาการจดั ทาความตกลงการคา้ เสรรี ะหวา่ งไทยกบั ภฏู าน

เสนอต่อ
กรมเจรจาการคา้ ระหว่างประเทศ

โดย
บรษิ ทั โบลลเิ กอร์ แอนด์ คอมพานี (ประเทศไทย) จากดั

ธนั วาคม 2565

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential I

สารบญั

บทสรปุ ผ้บู ริหาร ..................................................................................................................ส-1

Executive Summary .......................................................................................................... S-1

บทที่ 1 บทนา....................................................................................................................... 1-1
1.1 หลกั การและเหตผุ ล....................................................................................................1-1
1.2 วตั ถปุ ระสงคข์ องโครงการ...........................................................................................1-4
1.3 ขอบเขตการศกึ ษา......................................................................................................1-5
1.4 ระยะเวลาและแผนการดาเนินงาน ...............................................................................1-9
1.5 ผลทค่ี าดวา่ จะไดร้ บั ................................................................................................. 1-13

บทที่ 2 ขอ้ มูลพน้ื ฐานทางเศรษฐกิจ สงั คม และความสมั พนั ธท์ างการค้า ระหว่างไทยกบั
ภฏู าน ................................................................................................................................... 2-1

2.1 ขอ้ มลู พน้ื ฐานทางเศรษฐกจิ และสงั คมของภูฏาน .......................................................... 2-1
2.1.1 สภาพทางเศรษฐกจิ ..........................................................................................2-2
2.1.2 สภาพทางสงั คม การเมอื ง วฒั นธรรม และศาสนา ............................................2-13

2.2 ความสมั พนั ธไ์ ทย – ภูฏาน....................................................................................... 2-21

บทที่ 3 ขอ้ มูลการค้าและการลงทนุ ของภฏู าน ................................................................... 3-1
3.1 ขอ้ มลู การคา้ สนิ คา้ ..................................................................................................... 3-1
3.1.1 การสง่ ออกสนิ คา้ ............................................................................................3-1
3.1.2 การนาเขา้ สนิ คา้ .............................................................................................3-8
3.1.3 การคา้ ระหว่างภูฎานและค่คู า้ สาคญั ..............................................................3-16
3.1.4 การคา้ สนิ คา้ กบั ประเทศไทย.........................................................................3-30
3.2 ขอ้ มลู การคา้ บรกิ าร ................................................................................................. 3-36
3.2.1 การสง่ ออกบรกิ าร ........................................................................................3-36
3.2.2 การนาเขา้ บรกิ าร .........................................................................................3-38
3.3 ขอ้ มลู การลงทุน....................................................................................................... 3-40
3.3.1 การลงทุนโดยตรงของภูฏาน.........................................................................3-40
3.3.2 การลงทุนโดยตรงของไทย .......................................................................... 3-42

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

II Private & Confidential

สารบญั (ต่อ)

บทท่ี 4 สถานการณ์การค้าโลกท่ีอาจส่งผลกระทบต่อนโยบายด้านเศรษฐกิจ รปู แบบ
การค้าการลงทุน และห่วงโซ่อปุ ทานของไทยและภฏู าน ................................................... 4-1

4.1 การเปลย่ี นแปลงอานาจทางเศรษฐกจิ ........................................................................ 4-1
4.1.1 ปัจจยั ทางบวก ...............................................................................................4-1
4.1.2 ปัจจยั ทางลบ..................................................................................................4-6

4.2 ความเป็นเมอื ง (Urbanization) ................................................................................ 4-16
4.2.1 ปัจจยั ทางบวก .............................................................................................4-16
4.2.2 ปัจจยั ทางลบ................................................................................................4-22

4.3 ความกา้ วหน้าทางเทคโนโลยี................................................................................... 4-23
4.3.1 ปัจจยั ทางบวก .............................................................................................4-23
4.3.2 ปัจจยั ทางลบ................................................................................................4-25

4.4 สภาวะอากาศโลกเปลย่ี น......................................................................................... 4-28
4.4.1 ปัจจยั ทางบวก .............................................................................................4-28
4.4.2 ปัจจยั ทางลบ................................................................................................4-31

4.5 การแพร่ระบาดของโรคตดิ เชอ้ื โคโรนาไวรสั 2019..................................................... 4-33
4.5.1 ปัจจยั ทางบวก .............................................................................................4-33
4.5.2 ปัจจยั ทางลบ................................................................................................4-36

4.6 การเปลย่ี นแปลงทางสงั คม ...................................................................................... 4-38
4.6.1 ปัจจยั ทางบวก .............................................................................................4-38
4.6.2 ปัจจยั ทางลบ............................................................................................... 4-38

บทท่ี 5 นโยบาย กฎหมาย และกฎระเบียบของภฏู าน ........................................................ 5-1
5.1 นโยบาย กฎหมาย และกฎระเบยี บดา้ นการคา้ สนิ คา้ .................................................. 5-1
5.1.1 ระบบภาษใี นประเทศ .....................................................................................5-1
5.1.2 กฏถน่ิ กาเนิดสนิ คา้ .........................................................................................5-4
5.1.3 มาตรการดา้ นพธิ กี ารศลุ กากร.........................................................................5-6
5.1.4 มาตรการทไ่ี ม่ใช่ภาษศี ลุ กากร.........................................................................5-8
5.1.5 มาตรการเยยี วยาทางการคา้ .........................................................................5-10
5.1.6 มาตรฐานทางดา้ นสขุ อนามยั และสุขอนามยั พชื .............................................5-10
5.1.7 อปุ สรรคทางเทคนิคต่อการคา้ .......................................................................5-13

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

Private & Confidential III

สารบญั (ต่อ)

5.1.8 การอานวยความสะดวกทางการคา้ ...............................................................5-14
5.2 นโยบาย กฎหมาย และกฎระเบยี บดา้ นการคา้ บรกิ ารและการลงทนุ .......................... 5-15

5.2.1 บรกิ ารโทรคมนาคมและเทคโนโลยสี ารสนเทศ ..............................................5-15
5.2.2 บรกิ ารก่อสรา้ ง.............................................................................................5-19
5.2.3 บรกิ ารทางการเงนิ .......................................................................................5-20
5.2.4 บรกิ ารดา้ นการขนสง่ ....................................................................................5-22
5.2.5 บรกิ ารทอ่ งเทย่ี ว ..........................................................................................5-23
5.2.6 นโยบายการลงทุนของภูฏาน........................................................................5-24
5.2.7 การจดั ตงั้ ธรุ กจิ .............................................................................................5-29
5.2.8 การคุม้ ครองการลงทุน..................................................................................5-31
5.3 นโยบาย กฎหมาย และกฎระเบยี บดา้ นอ่นื ๆ ............................................................ 5-32
5.3.1 พาณชิ ยอ์ เิ ลก็ ทรอนิกส์ .................................................................................5-32
5.3.2 ทรพั ยส์ นิ ทางปัญญา ....................................................................................5-33
5.3.3 นโยบายแขง่ ขนั ทางการคา้ ...........................................................................5-34
5.3.4 การจดั ซอ้ื จดั จา้ งโดยรฐั ................................................................................5-36
5.3.5 นโยบายดา้ นแรงงาน....................................................................................5-40
5.3.6 นโยบายดา้ นสงิ่ แวดลอ้ ม ..............................................................................5-43
5.3.7 ความรว่ มมอื ทางเศรษฐกจิ .......................................................................... 5-46

บทที่ 6 ความเชื่อมโยงทางเศรษฐกิจของภฏู าน ................................................................. 6-1
6.1 ความเชอ่ื มโยงระหวา่ งนโยบายและยทุ ธศาสตรใ์ นการพฒั นาเศรษฐกจิ ภูฏาน .............. 6-1
6.2 ความเชอ่ื มโยงในมติ ติ ่างๆ ของไทยกบั ภูฏาน............................................................. 6-3
6.3 ความเชอ่ื มโยงในมติ ติ ่างๆ ของภฏู านกบั ประเทศอน่ื ๆ ในโลก .................................... 6-5

ภาคผนวก 1 การเดินทางสารวจภาคสนาม ณ ประเทศภฏู าน........................................ผ 1-1

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

IV Private & Confidential

สารบญั ภาพ

ภาพท่ี 1-1 ขนั้ ตอนในการดาเนินงาน ................................................................................... 1-10
ภาพท่ี 2-1 มลู คา่ ผลติ ภณั ฑม์ วลรวม (GDP) ของประเทศภูฏาน ปี 2549-2563 ........................2-4
ภาพท่ี 2-2 สดั สว่ นมลู ค่าผลติ ภณั ฑ์ (GDP) และกาลงั แรงงานของประเทศภูฏาน รายสาขา ......2-5
ภาพท่ี 2-3 ระดบั รายไดต้ ่อหวั (GDP per capita) ของประเทศภูฏาน ปี 2549-2563 ................2-6
ภาพท่ี 2-4 ตวั ชว้ี ดั ความสุขตามนิยามประเทศภฏู าน ...............................................................2-8
ภาพท่ี 2-5 โครงสรา้ งประชากรของประเทศภูฏาน ปี 2560 และ 2590 ...................................2-14
ภาพท่ี 2-6 กษตั รยิ แ์ ละนายกรฐั มนตรคี นปัจจุบนั ของประเทศภฏู าน...................................... 2-17
ภาพท่ี 3-1 มลู คา่ การสง่ ออกสนิ คา้ ของภูฏาน ปี 2560-2564 จาแนกตามแหล่งสง่ ออกสาคญั ... 3-2
ภาพท่ี 3-2 สดั สว่ นการสง่ ออกของภูฏานไปยงั ตลาดสง่ ออกสนิ คา้ สาคญั ปี 2560-2564 ........... 3-3
ภาพท่ี 3-3 มลู คา่ การสง่ ออกสนิ คา้ ของไทย ปี 2560-2564 จาแนกตามแหล่งสง่ ออกสาคญั ...... 3-3
ภาพท่ี 3-4 สดั สว่ นการสง่ ออกของไทยไปยงั ตลาดสง่ ออกสนิ คา้ สาคญั ปี 2560-2564 .............. 3-4
ภาพท่ี 3-5 มลู คา่ การนาเขา้ สนิ คา้ ของภูฏาน ปี 2560-2564 จาแนกตามแหล่งนาเขา้ สาคญั ..... 3-9
ภาพท่ี 3-6 สดั สว่ นการนาเขา้ ของภูฏานจากแหลง่ นาเขา้ สาคญั ในปี 2560-2564 .................... 3-9
ภาพท่ี 3-7 มลู ค่าการนาเขา้ สนิ คา้ ของไทย ปี 2560-2564 จาแนกตามแหลง่ นาเขา้ สาคญั ...... 3-10
ภาพท่ี 3-8 สดั สว่ นการนาเขา้ ของไทยจากแหลง่ นาเขา้ สาคญั ในปี 2560-2564 ..................... 3-10
ภาพท่ี 3-9 มลู ค่าการคา้ รวมของภูฎาน ปี 2560-2564 จาแนกตามประเทศคคู่ า้ สาคญั ........... 3-15
ภาพท่ี 3-10 สดั สว่ นการคา้ รวมของภูฎาน ปี 2560-2564 จาแนกตามประเทศค่คู า้ สาคญั ....... 3-15
ภาพท่ี 3-11 มลู คา่ การคา้ สนิ คา้ ของภูฏานกบั ไทย ปี 2560-2564 .......................................... 3-31
ภาพท่ี 3-12 มลู คา่ การสง่ ออกบรกิ ารของภูฏาน ปี 2559-2563 จาแนกตามประเภทบรกิ าร .... 3-37
ภาพท่ี 3-13 มลู ค่าการสง่ ออกบรกิ ารของไทย ปี 2559-2563 จาแนกตามประเภทบรกิ าร....... 3-38
ภาพท่ี 3-14 มลู ค่าการนาเขา้ บรกิ ารของภูฏาน ปี 2559-2563 จาแนกตามประเภทบรกิ าร..... 3-39
ภาพท่ี 3-15 มลู ค่าการนาเขา้ บรกิ ารของไทย ปี 2559-2563 จาแนกตามประเภทบรกิ าร........ 3-39
ภาพท่ี 3-16 การลงทุนโดยตรงจากต่างประเทศขาเขา้ สุทธิ (Net Inflow) ของภูฏาน............... 3-40
ภาพท่ี 3-17 การลงทุนโดยตรงจากต่างประเทศสุทธิ (Net FDI) ของภูฏาน............................ 3-41
ภาพท่ี 3-18 ตวั อย่างนกั ลงทุนในประเทศภูฏาน.................................................................... 3-42
ภาพท่ี 3-19 การลงทุนโดยตรงจากต่างประเทศขาเขา้ สุทธิ (Net Inflow) ของไทย.................. 3-43
ภาพท่ี 3-20 การลงทุนโดยตรงจากต่างประเทศขาออกสทุ ธิ (Net Inflow) ของไทย ................ 3-43
ภาพท่ี 3-21 การลงทุนโดยตรงจากต่างประเทศสทุ ธิ (Net FDI) ของไทย............................... 3-44

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

Private & Confidential V

สารบญั ตาราง

ตารางท่ี 1-1 แผนการดาเนินงาน ......................................................................................... 1-11
ตารางท่ี 3-1 การสง่ ออกสนิ คา้ ของภูฏาน ปี 2560-2564 จาแนกตามกลุ่มสนิ คา้ สาคญั ............. 3-5
ตารางท่ี 3-2 สนิ คา้ สง่ ออกสาคญั 20 อนั ดบั แรกของภูฏาน...................................................... 3-5
ตารางท่ี 3-3 การสง่ ออกสนิ คา้ ของไทย ปี 2560-2564 จาแนกตามกลุ่มสนิ คา้ สาคญั ................ 3-6
ตารางท่ี 3-4 สนิ คา้ สง่ ออกสาคญั 20 อนั ดบั แรกของไทย......................................................... 3-7
ตารางท่ี 3-5 การนาเขา้ สนิ คา้ ของภูฏาน ปี 2560-2564 จาแนกตามกลุ่มสนิ คา้ สาคญั ............ 3-11
ตารางท่ี 3-6 สนิ คา้ นาเขา้ ทส่ี าคญั 20 อนั ดบั แรกของภูฏาน .................................................. 3-11
ตารางท่ี 3-7 การนาเขา้ สนิ คา้ ของไทย ปี 2560-2564 จาแนกตามกลุ่มสนิ คา้ สาคญั ............... 3-13
ตารางท่ี 3-8 สนิ คา้ นาเขา้ สาคญั 20 อนั ดบั แรกของไทย........................................................ 3-13
ตารางท่ี 3-9 การสง่ ออกสนิ คา้ ของภฏู านไปยงั อนิ เดยี ปี 2560-2564 จาแนกตามกลุ่มสนิ คา้ สาคญั

................................................................................................................................. 3-17
ตารางท่ี 3-10 สนิ คา้ สง่ ออกสาคญั 20 อนั ดบั แรกของภูฏานไปยงั อนิ เดยี ............................... 3-17
ตารางท่ี 3-11 การนาเขา้ สนิ คา้ ของภฏู านจากอนิ เดยี ปี 2560-2564 จาแนกตามกลุม่ สนิ คา้ สาคญั

................................................................................................................................. 3-18
ตารางท่ี 3-12 สนิ คา้ นาเขา้ ทส่ี าคญั 20 อนั ดบั แรกของภูฏานจากอนิ เดยี ................................ 3-19
ตารางท่ี 3-13 การสง่ ออกสนิ คา้ ของภูฏานไปยงั สหภาพยโุ รป ปี 2560-2564 จาแนกตามกลุ่ม

สนิ คา้ สาคญั ............................................................................................................... 3-20
ตารางท่ี 3-14 สนิ คา้ สง่ ออกสาคญั 10 อนั ดบั แรกของภูฏานไปยงั สหภาพยุโรป ..................... 3-21
ตารางท่ี 3-15 การนาเขา้ สนิ คา้ ของภูฏานจากสหภาพยุโรป ปี 2560-2564 จาแนกตามกลุ่มสนิ คา้

สาคญั ........................................................................................................................ 3-21
ตารางท่ี 3-16 สนิ คา้ นาเขา้ ทส่ี าคญั 20 อนั ดบั แรกของภูฏานจากอนิ เดยี ................................ 3-22
ตารางท่ี 3-17 การสง่ ออกสนิ คา้ ของภฏู านไปยงั จนี ปี 2560-2564 จาแนกตามกลุ่มสนิ คา้ สาคญั

................................................................................................................................. 3-23
ตารางท่ี 3-18 สนิ คา้ สง่ ออกสาคญั 5 อนั ดบั แรกของภูฏานไปยงั จนี ....................................... 3-23
ตารางท่ี 3-19 การนาเขา้ สนิ คา้ ของภูฏานจากจนี ปี 2560-2564 จาแนกตามกลุ่มสนิ คา้ สาคญั

................................................................................................................................. 3-24
ตารางท่ี 3-20 สนิ คา้ นาเขา้ ทส่ี าคญั 20 อนั ดบั แรกของภูฏานจากจนี ...................................... 3-24
ตารางท่ี 3-21 การสง่ ออกสนิ คา้ ของภูฏานไปยงั เนปาล ปี 2560-2564 จาแนกตามกลมุ่ สนิ คา้

สาคญั ........................................................................................................................ 3-25

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

VI Private & Confidential

สารบญั ตาราง (ต่อ)

ตารางท่ี 3-22 สนิ คา้ สง่ ออกสาคญั 20 อนั ดบั แรกของภูฏานไปยงั เนปาล ............................... 3-26
ตารางท่ี 3-23 การนาเขา้ สนิ คา้ ของภูฏานจากเนปาล ปี 2560-2564 จาแนกตามกล่มุ สนิ คา้ สาคญั

................................................................................................................................. 3-27
ตารางท่ี 3-24 สนิ คา้ นาเขา้ ทส่ี าคญั 20 อนั ดบั แรกของภฏู านจากเนปาล................................ 3-28
ตารางท่ี 3-25 สนิ คา้ สง่ ออกสาคญั 10 อนั ดบั แรกของภูฏานไปยงั บงั กลาเทศ ปี 2564............ 3-29
ตารางท่ี 3-26 สนิ คา้ นาเขา้ สาคญั 10 อนั ดบั แรกของภูฏานจากบงั กลาเทศ ปี 2564............... 3-30
ตารางท่ี 3-27 การสง่ ออกสนิ คา้ ของภูฏานมายงั ไทย ปี 2560-2564 จาแนกตามกลุ่มสนิ คา้ สาคญั

................................................................................................................................. 3-32
ตารางท่ี 3-28 สนิ คา้ สง่ ออกสาคญั 20 อนั ดบั แรกของภูฏานมายงั ไทย ................................... 3-32
ตารางท่ี 3-29 การนาเขา้ สนิ คา้ ของภฏู านจากไทย ปี 2560-2564 จาแนกตามกลุ่มสนิ คา้ สาคญั

................................................................................................................................. 3-34
ตารางท่ี 3-30 สนิ คา้ นาเขา้ ทส่ี าคญั 20 อนั ดบั แรกของภูฏานจากไทย.................................... 3-34
ตารางท่ี 3-31 สนิ คา้ สง่ ออกและนาเขา้ ทส่ี าคญั ของภูฏาน สาหรบั แต่ละคคู่ า้ ........................... 3-35
ตารางท่ี 3-32 มลู คา่ การลงทนุ ขาเขา้ คงเหลอื (FDI Inward Stock) ในภูฏาน......................... 3-41
ตารางท่ี 5-1 อตั ราภาษเี งนิ ไดบ้ คุ คลธรรมดา ..............................................................................3
ตารางท่ี 5-2 อตั ราภาษอี ่นื ๆ ในประเภทภูฏาน ...........................................................................4
ตารางท่ี 5-3 เอกสารทใ่ี ชส้ าหรบั การสง่ ออกและนาเขา้ ................................................................6
ตารางท่ี 5-4 ระยะเวลาและตน้ ทุนการสง่ ออกและนาเขา้ ............................................................14
ตารางท่ี 5-5 ตวั อยา่ งรายละเอยี ดใบอนุญาตบรกิ าร ICT ...........................................................18
ตารางท่ี 5-6 สดั สว่ นการถอื หนุ้ สงู สดุ ของนกั ลงทุนต่างชาตใิ นแตล่ ะสาขา ..................................25
ตารางท่ี 5-7 กจิ กรรมทอ่ี ย่ใู น Priority List ของการลงทุน .........................................................25
ตารางท่ี 5-8 กจิ กรรมขนาดเลก็ (Small Scale Activities) .........................................................28

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential ส-1

บทสรปุ ผบู้ ริหาร

ภูฏานเป็นประเทศท่มี ขี นาดเศรษฐกิจเล็กมาก มมี ูลค่า GDP ประมาณ 2.315 พนั ล้าน
ดอลลาร์สหรฐั แต่ภูฏานถือว่ามกี ารเตบิ โตทางเศรษฐกจิ อยู่ในระดบั ดโี ดยอตั ราการเติบโตของ
Real GDP เฉล่ียอยู่ท่ีร้อยละ 6 ประเทศภูฏานได้พัฒนารายได้ประชาชาติ (Gross National
Income : GNI) ทาให้ประเทศมีคุณสมบัติท่ีจะพ้นจากสถานะประเทศพฒั นาน้อยท่ีสุด (Least
Developed Country : LDC) ภูฏานดาเนินนโยบายโดยใช้หลกั "ความสุขมวลรวมประชาชาติ"
(Gross National Happiness - GNH) แทนการวัดการพัฒนาจากอัตราการเจริญเติบโตทาง
เศรษฐกจิ และสง่ เสรมิ การพฒั นาประเทศภายใตแ้ ผนพฒั นาหา้ ปี ฉบบั ท่ี 12 (12th Five Year Plan
2018 – 2022) ซ่งึ มเี ป้าหมายในการพฒั นาภูฏานไปสู่ (1) สงั คมแห่งความยุตธิ รรม (2) สงั คมแห่ง
ความสมคั รสมานสามคั คี (3) สงั คมท่มี คี วามยงั่ ยนื และ (4) การให้ความสาคญั กบั การกระจาย
อานาจ

ภูฏานเรม่ิ ดาเนินนโยบายทางเศรษฐกิจโดยการเปิดประเทศ แปรรูปรฐั วสิ าหกิจ และ
ส่งเสรมิ การลงทุนจากต่างประเทศเพอ่ื การพฒั นาประเทศอย่างยงั่ ยนื ภูฏานยงั ตอ้ งการการพฒั นา
ในหลายดา้ น อาทิ โครงสรา้ งพน้ื ฐาน องคค์ วามรดู้ า้ นการเกษตรและแปรรูปอาหาร และการพฒั นา
ดา้ นการท่องเทย่ี ว ดงั นนั้ ภูฏานจงึ เป็นประเทศทม่ี ศี กั ยภาพสาหรบั นกั ธุรกจิ ไทย โดยเฉพาะการ
ลงทุนในสาขาการก่อสร้าง การพฒั นาโครงสร้างพ้นื ฐาน การท่องเท่ยี ว และการโรงแรม อกี ทงั้
ความสมั พนั ธ์ทางเศรษฐกิจระหว่างไทยกับภูฏานมีทงั้ มิติความสมั พนั ธ์ทวิภาคีและพหุภาคี
โดยเฉพาะแนวทางการพฒั นาเศรษฐกจิ ทเ่ี น้นการพฒั นาทย่ี งั่ ยนื ไดส้ อดคลอ้ งกบั แนวทางเศรษฐกจิ
พอเพียงของไทย ดงั นัน้ รูปแบบการพฒั นาเศรษฐกิจส่วนหน่ึงของภูฏานจึงให้ความสาคญั กบั
รปู แบบการพฒั นาตามแนวทางเศรษฐกจิ พอเพยี ง ขณะทค่ี วามสมั พนั ธใ์ นระดบั พหุภาคพี บว่าทงั้
สองประเทศเป็นส่วนหน่ึงของกรอบความร่วมมอื ทเ่ี รยี กว่า “ความรเิ รม่ิ แห่งอ่าวเบงกอลสาหรบั
ความร่วมมือหลากหลายสาขาทางวิชาการและเศรษฐกิจ” ( Bay of Bengal Initiative Multi-
Sectoral Technical and Economic Cooperation : BIMSTEC) อนั เป็นกลไกในการสง่ เสรมิ การคา้
และการลงทุนภายในภูมภิ าค ตลอดจนเป็นกลไกส่งเสรมิ การคา้ การลงทุนในความสมั พนั ธท์ วภิ าคี
ระหวา่ งไทยกบั ภูฏาน

ขอ้ มลู การคา้ รวมของภูฏาน สะทอ้ นว่าอนิ เดยี เป็นค่คู า้ สาคญั อนั ดบั หน่ึงของภูฏาน จาก
มูลค่าการคา้ รวมคดิ เป็นรอ้ ยละ 80 ของการคา้ ทงั้ หมด รองลงมา ไดแ้ ก่ บงั กลาเทศ ไทย สหภาพ
ยุโรป จนี สหรฐั อเมรกิ า และเนปาล สนิ คา้ สง่ ออกทส่ี าคญั ของประเทศภูฏาน ไดแ้ ก่ เฟอโรซลิ คิ อน

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

ส-2 Private & Confidential

โดโลไมต์ ผลิตภัณฑ์ก่ึงสาเร็จรูปท่ีทาด้วยเหล็กหรือเหล็กกล้า พลังงานไฟฟ้า และยิปซัม/
แอนไฮไดรต์ ในขณะทน่ี าเขา้ น้ามนั ปิโตรเลยี ม ผลติ ภณั ฑจ์ าพวกเหลก็ ทไ่ี ดจ้ ากสนิ แร่เหลก็ ผา้ ทอ
น้ามนั เบา และถ่านไม้ ในสดั ส่วนสูง นอกจากน้ี ยงั พบว่าภูฏานนาเข้าจากไทยเป็นลาดบั ต้นๆ
โดยเฉพาะสนิ คา้ ผา้ ทอเสน้ ใยโพลเี อสเตอร์ ผลติ ภณั ฑส์ ง่ิ ทอ เสอ้ื ผา้ และทองคา ในขณะทส่ี ่งออก
มายงั ไทยเพยี งเล็กน้อยจากสนิ ค้ากลุ่มแร่และโลหะ และอุปกรณ์ขนส่งเป็นสาคญั ในด้านการค้า
บรกิ าร ภูฏานส่งออกและนาเขา้ บรกิ ารท่องเท่ยี วเป็นสดั ส่วนสูงท่สี ุด อีกทงั้ บรกิ ารการเงนิ และ
บรกิ ารก่อสรา้ ง กเ็ ป็นสาขาทภ่ี ูฏานนาเขา้ บรกิ ารเตบิ โตสูงในช่วงปี 2559-2563 ในดา้ นการลงทุน
ภูฏานมกั เป็นเจ้าบ้านรบั การลงทุนจากประเทศต่างๆ โดยเฉพาะอินเดยี ทงั้ น้ี แม้ไทยจะมีการ
ลงทนุ ในภูฏานไม่มากเมอ่ื เทยี บกบั การลงทุนในประเทศอ่นื ๆ อยา่ งไรกด็ ี ปัจจบุ นั ไทยเป็นประเทศ
ผลู้ งทุนสาคญั ในภูฏาน อนั ดบั ท่ี 4 รองจาก อนิ เดยี ฮ่องกง และหม่เู กาะบรติ ชิ เวอรจ์ นิ อกี ทงั้ ยงั มี
โอกาสและศักยภาพในการลงทุนในภูฏานอีกไม่น้อย โดยเฉพาะในสาขาการท่องเท่ียว และ
เทคโนโลยสี ารสนเทศทไ่ี ทยมศี กั ยภาพ

จากการพจิ ารณาสถานการณ์การค้าโลกทอ่ี าจส่งผลกระทบต่อนโยบายดา้ นเศรษฐกจิ
รูปแบบการค้าการลงทุน และห่วงโซ่อุปทานของไทยและภูฏาน ผ่านการวเิ คราะห์จาก 6 ปัจจยั
หลกั ทงั้ ในส่วนของปัจจยั บวกและปัจจยั ลบ ได้แก่ (1) การเปล่ยี นแปลงอานาจทางเศรษฐกจิ ได้
พบวา่ ทงั้ ไทยและภฎู านลว้ นไดร้ บั ผลกระทบจากการคา้ โลก ทงั้ ในแงข่ องสงครามการคา้ ระหว่างจนี
และสหรฐั อเมรกิ า หรอื ความขดั แย้งทางภูมริ ฐั ศาสตร์ ระหว่างรสั เซยี และยูเครน ทงั้ น้ี จะได้รบั
ผลกระทบมากน้อยเพยี งใดยงั เป็นสงิ่ ท่ตี ้องจบั ตามองต่อไป (2) ความเป็นเมอื ง (Urbanization)
พบว่าไทยและภูฏานมคี วามสมั พนั ธท์ ย่ี าวนาน โดยไทยมสี ่วนช่วยเหลอื ภูฏานในการพฒั นาทงั้ ใน
ด้านบุคลากร แรงงาน และโครงสร้างพ้ืนฐานเพ่ือเป็ นกา รปูทางไปสู่ “ Smart City”
(3) ความก้าวหน้าทางเทคโนโลยี โดยไทยและภูฏานไดเ้ ร่งพฒั นาด้านเทคโนโลยอี ย่างสูงในช่วง
ของการแพร่ระบาดของโรคติดเช้ือโคโรนาไวรสั 2019 ท่ีผ่านมา ทงั้ น้ี ในภูฏาน ยงั คงมีความ
จาเป็นต้องมรี ะบบพ้นื ฐานเพ่อื รองรบั นวตั กรรมและระบบต่างๆ อยู่พอสมควร (4) สภาวะอากาศ
โลกเปล่ียน นัน้ พบว่าความตกลงทางการค้าระหว่างประเทศฉบบั ใหม่ๆ ได้เรม่ิ มีการระบุและ
คานึงถงึ สง่ิ แวดลอ้ มมากยงิ่ ขน้ึ ทงั้ น้ี ยงั มขี อ้ ทา้ ทายอยหู่ ลายประการ เชน่ การคา้ ระหว่างประเทศท่ี
เพม่ิ ขน้ึ ทาใหเ้ กดิ ความกงั วลเกย่ี วกบั ผลกระทบจากมลภาวะทเ่ี พม่ิ มากข้นึ (5) การแพร่ระบาดของ
โรคตดิ เช้อื โคโรนาไวรสั 2019 นัน้ พบว่าทงั้ ไทยและภูฏานได้มกี ารจดั การกบั โรคระบาดได้อย่าง
รดั กุมและรวดเรว็ ทงั้ น้ี ในการจะฟ้ืนตวั ช้าหรอื เรว็ ทางการคา้ นนั้ อาจขน้ึ อย่กู บั หลากหลายปัจจยั
ทงั้ ภายในและภายนอกประเทศ แต่การเขา้ ร่วมความตกลงทางการค้าทเ่ี พม่ิ ขน้ึ ย่อมจะสง่ ผลดตี ่อ
ทงั้ สองประเทศ และ (6) การเปล่ียนแปลงทางสงั คม นัน้ ได้มกี ารพิจารณาจากการเติบโตของ
ประชากร ความไมเ่ ทา่ เทยี มทางสงั คม และการเปลย่ี นแปลงของโครงสรา้ งประชากร

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

Private & Confidential ส-3

จากการทบทวนนโยบาย กฎหมาย กฎระเบยี บ ตลอดจนมาตรการตา่ งๆ ทเ่ี กย่ี วขอ้ งกบั
การนาเขา้ และส่งออกสนิ คา้ การคา้ บรกิ าร และการลงทุนในภูฏาน นามาซ่งึ ขอ้ ค้นพบทน่ี ่าสนใจ
หลายประเดน็ ในดา้ นการคา้ สนิ คา้ พบว่า ระบบภาษขี องภูฏานมคี วามเฉพาะตวั เน่ืองจากภูฏาน
ยังไม่ได้เป็นสมาชิกขององค์การการค้าโลก และมีจัดเก็บภาษีส่ิงแวดล้อมมาอย่างยาวนาน
โดยเฉพาะเคร่อื งยนต์สนั ดาปภายในขนาดใหญ่ นอกจากน้ี ด้วยความพร้อมด้านการพัฒนา
ประเทศ ประกอบกบั การไม่ได้เป็นสมาชิก WTO ทาให้ภูฏานยงั ต้องพฒั นากฎระเบยี บด้านพธิ ี
ศุลกากร การอานวยความสะดวกทางการคา้ มาตรการเยยี วยาทางการคา้ รวมถงึ มาตรการทไ่ี ม่ใช่
ภาษี ในดา้ นการบรกิ ารและการลงทุน ภูฎานใหค้ วามสาคญั กบั การลงทุนด้านการศกึ ษา สุขภาพ
โรงแรม โครงสรา้ งพ้นื ฐาน การวจิ ยั และพฒั นา เทคโนโลยสี ารสนเทศ ซ่งึ บรกิ ารเหล่าล้วนอยู่ใน
Priority List ของนโยบายการลงทุนของภูฏาน ซง่ึ สามารถไดร้ บั การพจิ ารณาอนุมตกิ ารลงทุนเรว็
ข้นึ และนักลงทุนต่างชาตถิ อื หุ้นไดส้ ูงสุดรอ้ ยละ 100 ในขณะเดยี วกนั นโยบายดงั กล่าวกไ็ ด้ระบุ
หลกั การปฏบิ ตั อิ ย่างเท่าเทยี มกนั ระหว่างนักลงทุนต่างชาตแิ ละนักลงทุนในประเทศ ท้ายทส่ี ุดใน
ดา้ นกฎระเบยี บอ่นื ๆ จะเหน็ ว่าภูฏานมกี ารพฒั นานโยบายด้านสง่ิ แวดลอ้ ม แรงงาน และนโยบาย
การแข่งขนั ได้ค่อนข้างสอดคล้องกบั นานาประเทศ อย่างไรก็ดี ด้านอ่นื ๆ โดยเฉพาะพาณิชย์
อเิ ลก็ ทรอนิกส์ ยงั มชี อ่ งว่างใหก้ ารพฒั นาอกี มาก

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

ส-4 Private & Confidential

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential S-1

Executive Summary

Bhutan is a very small economy with a GDP of about 2.315 billion US dollars.
However, Bhutan is a good economic growth country with an average Real GDP growth
rate of 6 per cent. Bhutan has developed a gross national income (GNI) that makes the
country qualify for the Least Developed Country (LDC) status. Bhutan pursues a policy
based on Gross National Happiness (GNH) instead of measuring development from the
rate of economic growth and promotes national development under the 12th Five-Year Plan
which aims to develop Bhutan into (1) a society of justice (2) a society of solidarity (3) a
society of sustainability and (4) decentralization. In addition, Bhutan still needs development
in many areas such as infrastructure, knowledge of agriculture and food processing, and
tourism development.

Bhutan embarks on economic policies to increase the country’s openness to trade,
privatizing state enterprises and promoting foreign investments for sustainable development.
Therefore, Bhutan is a potential country for Thai businessmen especially investment in the
field of construction infrastructure, tourism, and hotel. In addition, economic relations
between Thailand and Bhutan have both bilateral and multilateral dimensions, especially
the economic development approach that emphasizes sustainable development in line with
Thailand's sufficiency economy approach. Therefore, a part of Bhutan's economic
development model focuses on the development model in line with the sufficiency economy
approach. While in multilateral relations, the two countries are a part of a cooperation
framework known as Bay of Bengal Initiative Multi-Sectoral Technical and Economic
Cooperation (BIMSTEC) which is a mechanism to promote trades and investments within
the region as well as a mechanism to promote trades and investments in bilateral relations
between Thailand and Bhutan.

Bhutan's total trade data reflects that India is Bhutan's number one trading partner
with total trade value accounting for 8 0 per cent of total trade, followed by Bangladesh,
Thailand, the European Union, China, the United States and Nepal. Bhutan's major exports
are ferrosilicon, dolomite, iron or steel semi-finished products, electricity, and

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

S-2 Private & Confidential

Gypsum/Anhydrite while it imports petroleum, iron products, textile fabrics, light oil and wood
charcoal in high proportions. In addition, Bhutan imports high volume of goods from
Thailand, especially polyester woven fabric, textile products, clothing, and gold. However,
small amounts of Bhutan’s goods are exported to Thailand, particularly minerals and metals,
and transportation equipment. As for service trade, Bhutan exports travel services the most
while financial services and construction service import have the highest growth during
2 0 1 6 - 2 0 2 0 . In terms of investment, Bhutan often hosts foreign investments. Although
Thailand does not invest much in Bhutan compared to other countries, however, Thailand
is currently the fourth major investor in Bhutan after India, Hong Kong, and the British Virgin
Islands. There are also many opportunities and potential to invest in Bhutan. especially in
tourism and information technology that Thailand has potential.

When considering the global trade situation that may affect Thailand and Bhutan
economic policies, investments, and supply chains, 6 main factors have been take into
consideration by analyzing through both positive and negative sides, namely (1) Change in
the economic power: it was found that both Thailand and Bhutan were affected by global
trade. Either in terms of the trade war between China and the United States or geopolitical
conflicts of Russia and Ukraine. However, how much Thailand and Bhutan will be affected
is still something to keep an eye on. (2) Urbanization: Both countries have a long-standing
relationship to which Thailand contributes greatly to Bhutan's development in terms of
personnel, labor and infrastructure to pave the way for a "Smart City". (3 ) Technological
advancement: Thailand and Bhutan move toward the technological development has been
greatly accelerated during the recent outbreak of COVID-1 9 . Yet, in Bhutan, there is still
a need to lay out a clear infrastructure to be able to support new innovations. (4 ) Climate
change: it is found that there are chapter about climate change concerns in the new
generation of international trade agreements. Still, many challenges remain, such as the
increasing of international trade could create more pollution impacts. (5 ) The pandemic of
the COVID-19: Thailand and Bhutan are countries that could quickly response to the
pandemic. However, it is hard to determine how fast the countries could recover due to
internal and external factors but the action in increasing accession to trade agreements will
inevitably benefit both countries and (6) Social change: the research take into consideration
of the growth of the population, social inequality, and changes in population structure.

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

Private & Confidential S-3

After a review of policies, laws, regulations, and measures related to the import
and export of goods, trade in services and investment in Bhutan. It was found that Bhutan's
tax system is unique as Bhutan is not yet a member of the World Trade Organization. Also,
it has been collecting green taxes for a long time especially on vehicle with internal
combustion engines. In addition, with the development readiness of the country, coupled
with not being a member of the WTO, Bhutan still needs to develop customs regulations.
trade facilitation, trade remedial measures, and non-tariff measures. In terms of service
trade and investment, Bhutan places importance on investments in education, health, hotels,
infrastructure. research and development information technology. These services are in the
Priority List of Bhutan's Foreign Direct Investment Policy in which projects can be approved
faster and foreign investors can hold up to 100 percent of the shares. At the same time, the
policy outlined the principle of equal treatment between foreign and domestic investors.
Finally, it can be seen that Bhutan has developed environmental, labor and competition
policies. quite consistent with other countries, however, there are still big room for
development in other areas, especially e-commerce.

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

S-4 Private & Confidential

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential 1-1

บทท่ี 1
บทนำ

1.1 หลกั กำรและเหตุผล

กรมเจรจาการค้าระหว่างประเทศ มวี สิ ยั ทศั น์ "ขบั เคล่อื นการเจรจาการค้าเชิงรุก เพ่อื
ประโยชน์ สูงสุดของประเทศ ครอบคลุม 80% ของการคา้ ไทยกบั โลก ภายในปี 2570 โดยมพี นั ธ
กิจหลกั ในการเจรจา จดั ทําความตกลงการค้าเสรแี ละเจรจาการค้าระหว่างประเทศเพ่อื ปกป้อง
ผลประโยชน์ทางการค้าในเวทตี ่างๆ ทงั้ ระดบั ทวภิ าคี ภูมภิ าค และพหุภาคี จากการดําเนินการ
ของกรมฯ ทผ่ี ่านมาจนถงึ ปัจจุบนั ประเทศไทยมี ความตกลงการคา้ เสรที งั้ หมด 14 ฉบบั กบั 18
ประเทศ โดยล่าสุดความตกลงหุ้นส่วนทางเศรษฐกจิ ระดบั ภูมภิ าค (Regional Comprehensive
Economic Partnership Agreement: RCEP) เป็นความตกลงการคา้ เสรี (Free Trade Agreement:
FTA) ฉบบั ท่ใี หญ่ท่สี ุดในโลกและเป็น FTA ฉบบั ท่ี 14 ของไทย โดยไทยได้ย่นื สตั ยาบนั สารแก่
สาํ นกั เลขาธกิ ารอาเซยี นเมอ่ื วนั ท่ี 28 ตุลาคม 2564 และลา่ สุดความตกลง RCEP เรม่ิ มผี ลใชบ้ งั คบั
ในวนั ท่ี 9 มกราคม 2565 และยงั มกี ารเจรจาความตกลงกบั ประเทศค่คู า้ สําคญั อย่างต่อเน่ืองเพ่อื
เปิดตลาดสนิ คา้ บรกิ าร และการลงทุนเพม่ิ เตมิ กบั ประเทศค่ภู าคี รวมถงึ การเจรจาเพ่อื ยกระดบั /
ปรบั ปรุงความตกลงเดิม และ การฟ้ืน/เปิด การเจรจาใหม่ อาทิ ความตกลงการค้าเสรี ไทย -
สหภาพยโุ รป ไทย-สมาคมการคา้ เสรยี โุ รป (EFTA) ไทย-สหราชอาณาจกั ร ไทย-สหภาพเศรษฐกจิ
ยเู รเซยี (EAEU) และอาเซยี น-แคนาดา เป็นตน้

ตำมยุทธศำสตรช์ ำติ (พ.ศ. 2561-2580) ด้ำนควำมมนั่ คง และแผนแม่บทภำยใต้
ยุทธศำสตรช์ ำติ ประเดน็ กำรต่ำงประเทศ แผนพฒั นำเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชำติ ฉบบั ที่
13 หมดุ หมำย 5 ไทยเป็นประตกู ำรค้ำกำรลงทุนและยุทธศำสตรท์ ำงโลจิสติกสท์ ี่สำคญั ของ
ภมู ิภำค และยุทธศำสตรก์ ำรจดั สรรงบประมำณรำยจ่ำย ประจำปี งบประมำณ พ.ศ. 2566
ในด้ำนควำมร่วมมือด้ำนเศรษฐกิจและควำมร่วมมือเพ่ือกำรพฒั นำระหว่ำงประเทศ กรมฯ
ไดด้ าํ เนนิ การเจรจาการคา้ ในระดบั ตา่ ง ๆ ซง่ึ สง่ ผลใหก้ ารคา้ ระหวา่ งประเทศของไทยขยายตวั และ
ทําให้ไทยกลายเป็นหน่ึงในศูนย์กลางการค้า การลงทุน ในภูมภิ าค ในทางคู่ขนาน กรมฯ ยงั ให้
ความสาํ คญั กบั การเตรยี มความพรอ้ มใหก้ บั ผปู้ ระกอบการทงั้ ในดา้ นองคค์ วามรเู้ กย่ี วกบั FTA และ
เน้นยา้ํ การใชป้ ระโยชน์จาก FTA เพอ่ื ขยายการสง่ ออกของประเทศ การเสรมิ สรา้ งความรเู้ ก่ยี วกบั
กฎเกณฑ์ทางการค้า มาตรการนําเข้าส่งออกของประเทศคู่ค้า พร้อมกับการสร้างเครือข่าย

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

1-2 Private & Confidential

พนั ธมติ ร โดยดําเนินการยกระดบั การสร้างความรู้ ความเข้าใจในเชิงลึกเป็นรายกลุ่มสิน ค้า
ครอบคลุมแต่ละภูมภิ าคทวั่ ประเทศ อกี ทงั้ ยงั ดําเนินการเผยแพร่ประชาสมั พนั ธ์ขอ้ มูลการเจรจา
การทําประชาพจิ ารณ์ การรบั ฟังความเหน็ ในทุกภาคสว่ น เพอ่ื ใหผ้ มู้ สี ่วนไดส้ ่วนเสยี ไดเ้ ตรยี มตวั
รองรบั ผลกระทบจากการเปิดเสรี

กรมฯ ได้ดําเนินการตามแผนปฏิบตั ิรำชกำรกระทรวงพำณิ ชย์ พ.ศ.2566 – 2570
ประเด็นที่ 3 สร้ำงขีดควำมสำมำรถกำรแข่งขนั ระหว่ำงประเทศ และแนวนโยบายของ
รฐั มนตรวี ่าการกระทรวงพาณิชย์ เร่อื งเกษตรผลติ พาณิชย์ตลาด โดยมกี ารผลกั ดนั ส่งเสริมให้
ผปู้ ระกอบการ SMEs วสิ าหกจิ ชุมชน สหกรณ์ และ ภาคประชาชนต่าง ๆ ใชป้ ระโยชน์จากความ
ตกลงความร่วมมอื ทางการค้าภายใต้กรอบความร่วมมอื ระหว่างประเทศในรูปแบบต่าง ๆ อาทิ ช้ี
ช่องทางการใช้ประโยชน์จาก FTA การลงพ้นื ท่ใี ห้คําปรกึ ษาแก่ภาคส่วนต่าง ๆ ลงลกึ ถึงระดบั
ชุมชน เพอ่ื เพมิ่ ขดี ความสามารถทางการแขง่ ขนั ของผปู้ ระกอบการและพรอ้ มรบั มอื กบั การแข่งขนั
ในตลาดโลกตอ่ ไป

การค้าระหว่างไทยกับภูฏานในระยะเวลา 5 ปีท่ีผ่านมา (2560– 2564) การค้ารวมมี
มูลค่าเฉล่ยี ปีละ 44.66 ล้านดอลลาร์สหรฐั และไทยเป็นฝ่ายเกนิ ดุลการค้ามาโดยตลอด โดยในปี
2564 การค้าของไทยกับภูฏานมีมูลค่า 66.53 ล้านดอลลาร์สหรฐั เพม่ิ ข้นึ จากปี 2563 ร้อยละ
28.68 แบ่งเป็นการส่งออกจากไทยไปภูฏานมูลค่า 66.49 ลา้ นดอลลาร์สหรฐั และการนําเขา้ จาก
ภูฎานมาไทยมูลค่า 0.04 ล้านดอลลาร์สหรฐั โดยไทยได้เปรยี บดุลการค้า 66.45 ล้านดอลลาร์
สหรฐั ทงั้ น้ี สนิ ค้าส่งออกสาํ คญั ของไทยไปภูฏาน อาทิผ้าผนื เคร่อื งนุ่งห่ม สงิ่ ทออ่นื ๆ ผลไม้สด
แช่เย็น แช่แขง็ และแห้ง ผลิตภัณฑ์ข้าวสาลีและอาหารสําเร็จรูปอ่ืน ๆ เตาอบไมโครเวฟและ
เคร่อื งใชไ้ ฟฟ้าทใ่ี หค้ วามรอ้ น ผลไมก้ ระป๋ องและแปรรูป รถยนต์ อุปกรณ์และสว่ นประกอบ เคหะ
สงิ่ ทอ และหมากฝรงั่ และขนมท่ไี ม่มโี กโก้ผสม ในขณะท่ีสนิ ค้านําเขา้ สําคญั ของไทยจากภูฎาน
อาทิ ผลติ ภณั ฑอ์ าหารอ่นื ๆ กาแฟ ชา เครอ่ื งเทศ ผลติ ภณั ฑโ์ ลหะ ผกั ผลไมแ้ ละของปรุงแต่งทท่ี าํ
จากผกั ผลไม้ ผลติ ภณั ฑส์ งิ่ ทออ่นื ๆ

เม่อื วนั ท่ี 15 พฤศจกิ ายน 2564 เอกอคั รราชทูตราชอาณาจกั รภูฏานประจาํ ประเทศไทย
(นายคนิ ซงั ดอร์จ)ิ ได้เขา้ พบหารอื กบั อธิบดีกรมเจรจาการค้าระหว่างประเทศในโอกาสเขา้ รบั
ตําแหน่งหน้าท่ี โดยฝ่ ายภูฎานขอให้ไทยพิจารณาจัดทําความตกลงสิทธิพิเศษทางการค้า
(Preferential Trade Agreement: PTA) ระหว่างไทยกบั ภูฏาน ทงั้ น้ี จะขอหารอื ประเดน็ ดงั กล่าว
ในการประชุมคณะกรรมการร่วมทางการคา้ (Joint Trade Committee: UTC) ไทย - ภูฏาน ครงั้ ท่ี
4 ระหวา่ งวนั ท่ี 27 - 28 เมษายน 2565 ณ จงั หวดั ภูเกต็ ทไ่ี ทยเป็นเจา้ ภาพดว้ ย

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

Private & Confidential 1-3

ทผ่ี า่ นมา ไทยและภฎู านมกี ารประชุม JTC ไทย - ภฎู าน (ระดบั รฐั มนตร)ี มาแลว้ 4 ครงั้
ซ่ึงครงั้ ล่าสุด ไทยเป็นเจ้าภาพจัดการประชุม UTC ไทย - ภูฎาน ครงั้ ท่ี 4 เม่ือวนั ท่ี 27 - 28
เมษายน 2565 ณ จงั หวดั ภเู กต็ โดยมรี องนายกและรฐั มนตรวี ่าการกระทรวงพาณิชย์ (นายจุรนิ ทร์
ลกั ษณวศิ ิษฐ์) และรฐั มนตรวี ่าการกระทรวงเศรษฐการภูฏาน (H.E. Lyonpo Loknath Sharma)
เป็นประธานร่วม โดยในการประชุมดงั กล่าว สองฝ่ ายได้ตงั้ เป้าหมายในการเพม่ิ มูลค่าการค้า
ระหว่างกนั เป็น 120 ลา้ นดอลลารส์ หรฐั ภายในปี 2568 (2025) และยงั ไดเ้ หน็ พอ้ งร่วมกนั ทจ่ี ะรเิ รมิ่
การศกึ ษาความเป็นไปไดใ้ นการจดั ทาํ PTA ระหว่างกนั

โดยท่รี ฐั ธรรมนูญแห่งราชอาณาจกั รไทย พ.ศ. 2560 มาตรา 178 ไดก้ ําหนดให้การทํา
หนังสอื สญั ญา ทอ่ี าจมผี ลกระทบต่อความมนั่ คงทางเศรษฐกจิ สงั คม หรอื การค้า หรอื การลงทุน
ของประเทศอย่างกว้างขวาง ได้แก่ หนังสอื สญั ญาเก่ยี วกบั การค้าเสรีเขตศุลกากรร่วม ต้องให้
รฐั สภาพจิ ารณาใหแ้ ลว้ เสรจ็ ภายใน 60 วนั ทงั้ น้ี ใหม้ กี ฎหมายกําหนดวธิ กี ารทป่ี ระชาชนจะเขา้ มา
มสี ว่ นร่วมในการแสดงความคดิ เหน็ และได้รบั การเยยี วยา ทจ่ี าํ เป็นอนั เกดิ จากผลกระทบของการ
ทําหนังสือสัญญาดังกล่าว จึงเห็นควรให้มีการจัดจ้างโครงการศึกษา การจัดทํา FTA แบบ
ครอบคลมุ ระหว่างไทยกบั ภูฎาน ซง่ึ จะครอบคลุมการคา้ สนิ คา้ การคา้ บรกิ าร การลงทนุ และความ
ร่วมมอื ทางเศรษฐกิจ เพ่อื นําผลการศึกษาหารือกบั ทุกภาคส่วนก่อนนําเสนอผลการศึกษาต่อ
คณะรฐั มนตรี เพอ่ื ใชป้ ระกอบการพจิ ารณาตดั สนิ ใจต่อไป

อย่างไรกด็ ี การศกึ ษาความเป็นไปไดใ้ นการจดั ทาํ FTA แบบครอบคลุม หรอื ความตกลง
ทางการค้าอ่ืน ๆ ท่ีเทียบเท่าหรือใกล้เคียงกับ FTA ระหว่างไทยกับภูฎาน ไทยมีความ
จาํ เป็นทจ่ี ะตอ้ งศกึ ษา วเิ คราะหเ์ ก่ยี วกบั ความตกลงทางการคา้ ระหว่างภูฎานกบั ประเทศค่คู า้ อาทิ
องค์กรความร่วมมอื ในภูมภิ าคเอเชียใต้ (South Asian Association for Regional Cooperation:
SAARC) โดยมปี ระเทศสมาชกิ ไดแ้ ก่ อนิ เดยี ปากสี ถาน ศรลี งั กา เนปาล บงั กลาเทศ มลั ดีฟส์
อฟั กานิสถาน และภูฏาน ท่ไี ดร้ ่วมกนั จดั ตงั้ เขตการค้าเสรี ภูมภิ าคเอเชยี ใต้ (South Asian Free
Trade Area: SAFTA)

ปัจจุบนั ภูฏานมคี วามตกลงทางการคา้ ทงั้ ในระดบั พหุภาคแี ละทวภิ าคี จํานวน 3 ฉบบั
ได้แก่ (1) FTA กับกลุ่มประเทศในภูมิภาคเอเชียใต้ หรือ SAFTA (มีผลบังคับใช้เม่ือวนั ท่ี 1
มกราคม 2549) (2) ความตกลงการคา้ พาณิชย์ และการคา้ ผ่านแดน อนิ เดยี - ภูฏาน (มผี ลบงั คบั
ใชเ้ ม่อื วนั ท่ี 29 กรกฎาคม 2549) และ (3) PTA ภูฏาน - บงั กลาเทศ (ลงนามเม่อื วนั ท่ี 6 ธนั วาคม
2563 แต่ยงั ไม่มีผลบังคับใช้) และอยู่ระหว่างการเจรจา BIMSTEC FTA (The Bay of Bengal

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

1-4 Private & Confidential

Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation Free Trade Area
Framework Agreement) (ไทย เนปาล บงั กลาเทศ เมยี นมา ภูฏาน ศรลี งั กา และอนิ เดยี )

ดงั นัน้ ไทยจงึ จําเป็นต้องมกี ารศกึ ษาวเิ คราะหป์ ระโยชน์ ผลกระทบ การรองรบั ปรบั ตวั
ของไทย ในการจดั ทํา FTA ระหว่างไทยกบั ภูฏาน หรอื ความตกลงทางการค้าอ่นื ๆ ทเ่ี ทยี บเท่า
หรอื ใกลเ้ คยี งกบั FTA เพ่อื ให้ไทยสามารถดําเนินการในเร่อื งน้ีไดอ้ ย่างเหมาะสมมปี ระสทิ ธิภาพ
รวมถงึ การเตรยี มความพรอ้ มหามาตรการในการรองรบั ปรบั ตวั และมาตรการเยยี วยาใหแ้ กผ่ ู้ทค่ี าด
ว่าจะไดร้ บั ผลกระทบจากการจดั ทาํ จดั ทาํ FTA ระหว่างไทยกบั ภูฎานต่อไป

1.2 วตั ถปุ ระสงคข์ องโครงกำร

1) เพ่อื ศกึ ษาและวเิ คราะห์ ประโยชน์และผลกระทบท่ไี ทยจะได้รบั จากการจดั ทําความตกลง
ทางการค้ากบั ภูฏาน ทงั้ ในดา้ นเศรษฐกจิ การเมอื ง และสงั คม ในระดบั จุลภาคและมหภาค
ในระยะสนั้ และระยะยาว โดยศกึ ษาเปรยี บเทยี บ (1) ขอ้ ดี ขอ้ เสยี และผลกระทบเชงิ บวกและ
เชงิ ลบ ระหว่างการจดั ทําความตกลงทางการค้าในรูปแบบ FTA กบั การจดั ทําความตกลง
ทางการค้ารูปแบบอ่นื ๆ ท่เี ทียบเท่าหรอื ใกล้เคยี งกบั FTA และ (2) พนั ธกรณี เช่น ด้าน
การคา้ สนิ คา้ (รวมถงึ กฏว่าดว้ ยถน่ิ กําเนิดสนิ คา้ และมาตรการทม่ี ใิ ช่ภาษ)ี การคา้ บรกิ าร การ
ลงทุน และประเด็นอ่นื ๆ เป็นต้น ภายใต้ความตกลงทางการค้าระหว่างภูฏานกบั ประเทศ
คู่ค้า ไดแ้ ก่ (2.1) SAFTA (2.2) SAARC (2.3) ความตกลงการคา้ พาณิชย์ และการค้าผ่าน
แดน อนิ เดยี – ภฏู าน และ (2.4) PTA ภฏู าน - บงั กลาเทศ

2) เพอ่ื ประเมนิ ผลกระทบเชงิ บวกและลบของการจดั ทํา FTA ระหว่างไทยกบั ภูฏาน ทงั้ ในภาค
การผลติ การคา้ สนิ คา้ การคา้ บรกิ าร และการลงทุน รวมถงึ ประเมนิ สภาพแวดลอ้ มทางธุรกจิ
ของภูฏานในดา้ นทไ่ี ทยมศี กั ยภาพ มคี วามสามารถในการแขง่ ขนั หรอื เออ้ื ประโยชน์ต่อไทย
เช่น การแสวงหาแหล่งวตั ถุดบิ เพอ่ื นํามาต่อยอดการผลติ การสนับสนุนใหเ้ กดิ การขยายการ
ลงทนุ หรอื การลดตน้ ทุนการผลติ ภายในประเทศ เป็นตน้

3) เพอ่ื วเิ คราะหแ์ ละเสนอท่าท่ี กลยุทธ์ และแนวทางการเจรจาทเ่ี หมาะสมของไทย ในการจดั ทํา
ความตกลงทางการคา้ /FTA ระหวา่ งไทยกบั ภูฏาน เพอ่ื ใหไ้ ทยไดป้ ระโยชน์สงู สุด

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential 1-5

4) เพ่อื เสนอแนะแนวทางการเตรยี มความพร้อม ปรบั ตวั และเยยี วยากลุ่มผู้มสี ่วนไดส้ ่วนเสยี
ของไทย เพอ่ื รองรบั ทงั้ ประโยชน์และผลกระทบในการจดั ทําความตกลงทางการคา้ ระหว่าง
ไทยกบั ภูฏาน

1.3 ขอบเขตกำรศึกษำ

➢ ขอ้ มลู ทวั่ ไป

1) ศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูลพ้ืนฐานทางเศรษฐกิจ สังคม และความสัมพันธ์ทาง
การคา้ ระหว่างไทยกบั ภูฏาน ใหม้ คี วามครอบคลุมประเดน็ การคา้ สนิ ค้า การคา้ บรกิ าร การ
ลงทุน ความร่วมมอื ทางเศรษฐกจิ และประเดน็ อ่นื ๆ

2) ศกึ ษา รวบรวม และวเิ คราะหข์ อ้ มลู การคา้ สนิ คา้ การคา้ บรกิ าร และการลงทนุ ของภฏู าน กบั
โลก ภูฏานกบั อนิ เดยี ภูฎานกบั บงั กลาเทศ และภูฏานกบั ประเทศ/กลุ่มประเทศคู่คา้ สําคญั
เปรยี บเทยี บกบั ไทย 5 ปียอ้ นหลงั ล่าสุด (2560-2564) รวมทงั้ วเิ คราะหก์ ารคา้ สนิ ค้า การคา้
บรกิ าร และการลงทุนของภูฏานกับไทยและประเทศ/กลุ่มประเทศ ท่เี ป็นคู่ค้าสําคญั ของ
ภูฏานและไทย

3) ศกึ ษา รวบรวม และวเิ คราะหข์ อ้ มูลสถานการณ์การคา้ โลก ทอ่ี าจสง่ ผลกระทบทางบวก และ
ทางลบต่อนโยบายด้านเศรษฐกิจของภูฏานและไทย และท่ีอาจส่งผลกระทบต่อรูปแบบ
การค้าการลงทุน และห่วงโซ่อุปทานของไทย อาทิ สถานการณ์สงครามทางการค้า และ
สถานการณ์ความขดั แยง้ ระหว่างยเู ครน-รสั เซยี

4) ศึกษาข้อมูลเชิงลึก และวเิ คราะห์นโยบายของภูฏานท่ีเก่ียวกับกฎหมาย มาตรการและ
กฎระเบยี บต่าง ๆ ของภูฏาน โดยเฉพาะอย่างยง่ิ ท่มี ผี ลกระทบต่อการส่งออกสนิ คา้ บรกิ าร
และการลงทุนของไทยในภูฏาน ในเร่อื งต่อไปน้ี

ดา้ นการคา้ สนิ คา้
(1) ระบบภาษใี นประเทศ
(2) กฏถนิ่ กําเนิดสนิ คา้
(3) มาตรการดา้ นพธิ กี ารศุลกากร และคา่ ธรรมเนียมต่าง ๆ

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

1-6 Private & Confidential

(4) มาตรการทไ่ี มใ่ ชภ่ าษศี ลุ กากร
(5) การเรยี กเกบ็ อากรหรอื เงนิ เพมิ่ (Surcharge) จากสนิ คา้ นําเขา้
(6) มาตรการเยยี วยาทางการคา้ ทภ่ี ฏู านใชบ้ งั คบั กบั สนิ คา้ ของไทยในปัจจุบนั
(7) มาตรฐานทางดา้ นสุขอนามยั และสุขอนามยั พชื
(8) อุปสรรคทางเทคนคิ ตอ่ การคา้
(9) การอํานวยความสะดวกทางการคา้

ดา้ นการคา้ บรกิ ารและการลงทนุ
(1) นโยบายดา้ นการคา้ บรกิ าร การลงทุน และประเดน็ ทเ่ี กย่ี วเน่ือง และมาตรการ สทิ ธิ

พเิ ศษใด ๆ ทภ่ี ูฏานเออ้ื ใหก้ บั ผใู้ หบ้ รกิ าร/ผลู้ งทนุ
(2) หลักเกณฑ์ ข้อจํากัด หรอื อุปสรรคด้านการค้าบรกิ ารและการลงทุน รวมถึงท่ีมี

ลักษณะเป็นการเลือกปฏิบัติ (เช่น ขดั ต่อหลักการการประติบัติเย่ียงคนชาติ
(National Treatment: NT) และหลักการการประติบัติเย่ียงชาติท่ีได้รับการ
อนุเคราะหย์ งิ่ (Most-favoured Nation: MFN) อาทิ มาตรการ กฎหมาย และระเบยี บ
ขอ้ บงั คบั อ่นื ใดทเ่ี กย่ี วกบั การเขา้ ไปลงทุน การใหบ้ รกิ าร ซง่ึ รวมถงึ การใหบ้ รกิ ารขา้ ม
พรมแดน การให้บรกิ ารโดยการเข้าไปจดั ตงั้ ธุรกิจ และการให้บริการโดยบุคคล
ธรรมดา และคุณสมบัติของผู้ให้บริการวิชาชีพ ( professional Certification
requirements) โดยเฉพาะในสาขาบรกิ ารและการลงทนุ ทไ่ี ทยมศี กั ยภาพ
(3) ขอ้ จาํ กดั เกย่ี วกบั การเคล่อื นยา้ ยเงนิ ทนุ
(4) ปัญหาและอุปสรรคในการจดั ตงั้ ธุรกจิ และแนวทางการจดั ตงั้ ธุรกจิ ในภูฏาน

ดา้ นอน่ื ๆ
(1) พาณชิ ยอ์ เิ ลก็ ทรอนิกส์
(2) ทรพั ยส์ นิ ทางปัญญา
(3) นโยบายแขง่ ขนั ทางการคา้
(4) การจดั ซอ้ื จดั จา้ งโดยรฐั
(5) นโยบายดา้ นแรงงาน
(6) นโยบายดา้ นสง่ิ แวดลอ้ ม
(7) ความรว่ มมอื ทางเศรษฐกจิ

5) ศกึ ษาขอ้ มูลเชงิ ลกึ และวเิ คราะห์ความเช่อื มโยงทางเศรษฐกจิ อาทิ ความเช่อื มโยงระหว่าง
นโยบายและยุทธศาสตร์ในการพฒั นาเศรษฐกิจไทย-ภูฏาน ความเช่อื มโยงทางกายภาพ

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

Private & Confidential 1-7

ความเช่อื มโยงด้านดจิ ทิ ลั ความเช่อื มโยงระหว่างประชาชน ตลอดจนการใชป้ ระโยชน์จาก
ความเช่อื มโยงในมติ ติ ่าง ๆ ในการพฒั นาขดี ความสามารถทางการแข่งขนั ของไทยและการ
กระชบั ความสมั พนั ธท์ างเศรษฐกจิ ระหวา่ งไทยกบั ภูฏาน

➢ กำรศกึ ษำเปรียบเทียบ

6) ศกึ ษาและวเิ คราะห์ FTA/PTA ทภ่ี ูฏานจดั ทํากบั ประเทศคู่ค้าอ่นื ๆ เพ่อื คาดการณ์แนวโน้ม
ของการเจรจาความตกลงและผลกระทบทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ ระหว่างประเทศค่คู า้ กบั ภูฏาน
(1) แนวทางหรอื นโยบายของภฎู านตอ่ การจดั ทําความตกลงกบั ประเทศนนั้
(2) โครงสร้างความตกลง ( Coverage) และสรุปข้อบทท่ีสําคัญ ๆ ของความ
ตกลง ตลอดจนวเิ คราะหข์ อ้ บทว่า ในแต่ละบทของความตกลงมคี วามแตกต่างจาก
ความตกลงภายใต้ WTO อย่างไร (หากม)ี รวมถงึ เปรยี บเทยี บกฏถน่ิ กําเนิดสนิ คา้
ของแต่ละความตกลง มาตรการและกฎระเบยี บต่าง ๆ อาทิ แนวทางการจดั ทําความ
ตกลงการยอมรบั ร่วม (MRA)
(3) การเปิดตลาดด้านการค้าสนิ คา้ การคา้ บรกิ ารและการลงทุน และการจดั ซ้อื จดั จ้าง
โดยรฐั ทงั้ ในระดบั การเปิดตลาดในภาพรวม และการเปิดตลาดรายสาขา
(1.1) รปู แบบการเปิดตลาดสนิ คา้ (พกิ ดั ศลุ กากร อย่างน้อยในระดบั 6 หลกั ) และ
ขอ้ ผกู พนั สนิ คา้ (Modalities)
(1.2) กฎเกณฑแ์ ละรปู แบบการเปิดตลาดการคา้ บรกิ ารและการเปิดเสรกี ารลงทุน
(1.3) รปู แบบขอ้ ผกู พนั การเปิดตลาดภายใตก้ ารจดั ซอ้ื จดั จา้ งโดยรฐั
(4) สทิ ธิประโยชน์ และผลกระทบท่ปี ระเทศคู่ภาคอี ่นื ได้รบั จากการจดั ทําความตกลง
การค้ากบั ภูฏาน รวมทงั้ สทิ ธปิ ระโยชน์ทางการค้าท่ภี ูฏานได้รบั จากประเทศคู่ภาคี
อาทิ สิทธิพิเศษทางภาษีศุลกากรเป็ นการทัว่ ไป (Generalized System of
Preferences: GSP)

7) ศกึ ษาการใชป้ ระโยชน์จาก FTA/PTA ทภ่ี ฏู านมกี ารจดั ทํากบั ประเทศคคู่ า้ อ่นื และ มผี ลบงั คบั
ใชแ้ ลว้ โดยศกึ ษาในหวั ขอ้ ตอ่ ไปน้ี
(1) รวบรวมและเปรยี บเทียบข้อมูลการค้าก่อนและหลงั การจดั ทํา FTA/PTA ระหว่าง
ภูฎานกบั ประเทศท่มี กี ารจดั ทํา FTA/PTA กบั ภูฎานและมผี ลบงั คบั ใช้แล้ว รวมทงั้
ผลกระทบและวธิ กี ารแกไ้ ขผลกระทบทเ่ี กดิ จากการทาํ FTA/PTA ของภฏู าน
(2) ศึกษาแนวทางท่ีไทยจะใช้ประโยชน์จาก FTA/PTA ท่ีภูฏานมีการจดั ทําและมีผล
บงั คบั ใชแ้ ลว้ รวมทงั้ กบั ประเทศทไ่ี ดม้ กี ารเจรจาเสรจ็ สน้ิ แลว้

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

1-8 Private & Confidential

➢ กำรวิเครำะหแ์ ละประเมินผลประโยชน์และผลกระทบ

8) ศกึ ษา วเิ คราะห์ และบ่งชผ้ี ลประโยชน์ทไ่ี ทยจะไดร้ บั และผลกระทบในเชงิ เศรษฐกจิ มหภาค
และจุลภาคทงั้ ในระยะสนั้ และระยะยาวต่อความเป็นอยู่ของประชาชนในภาคเศรษฐกิจ
การเมอื ง และสงั คม จากการจดั ทาํ FTA ระหวา่ งไทยกบั ภูฎาน โดยตอ้ งศกึ ษาในเชงิ ปรมิ าณ
โดยใชแ้ บบจําลองทางเศรษฐศาสตร์ ทเ่ี หมาะสมและเชอ่ื ถอื ได้ และเชงิ คณุ ภาพ ทงั้ น้ี จะตอ้ ง
สามารถบ่งช้ไี ด้ว่าสนิ ค้า บรกิ าร และการลงทุนของไทย ประเภท/สาขาใดทจ่ี ะไดป้ ระโยชน์
และไดร้ บั ผลกระทบ รวมถงึ ประเดน็ อ่นื ๆ ทม่ี คี วามสําคญั ต่อการเจรจา อาทิ การจดั ซ้อื จดั
จ้างโดยรฐั ทรพั ย์สนิ ทางปัญญา นโยบายแข่งขนั ทางการค้า การค้าและการพฒั นาอย่าง
ยงั่ ยนื การคุม้ ครองการลงทุน โดยในการศกึ ษาจะตอ้ งครอบคลุมเร่อื งต่าง ๆ ดงั น้ี
(1) การศกึ ษาผลกระทบเชงิ ปรมิ าณจะตอ้ งครอบคลุมเรอ่ื งตา่ ง ๆ ดงั น้ี
(2.1) ผลกระทบต่อรายไดป้ ระชาชาติ และการขยายตวั ทางเศรษฐกจิ หรอื หดตวั
ทางเศรษฐกิจ โดยประมาณการขยายตวั หรอื หดตวั ทางเศรษฐกจิ ทงั้ ของ
ไทยและภูฏาน
(2.2) ผลกระทบในดา้ นการคา้ ทงั้ ในภาพรวม กลุ่มสนิ คา้ /บรกิ าร รายการสนิ คา้
(พกิ ดั ศลุ กากร อย่างน้อยในระดบั 6 หลกั ) และรายสาขาบรกิ าร
(2.3) ผลกระทบต่อตน้ ทุน และราคาของสนิ คา้ และบรกิ าร
(2.4) ผลกระทบต่อสวสั ดกิ าร (welfare) ของผบู้ รโิ ภค และผผู้ ลติ
(2.5) ผลกระทบตอ่ อตั ราค่าจา้ งแรงงาน และการจา้ งงาน
(2.6) ผลกระทบตอ่ การลงทนุ และการเคลอ่ื นยา้ ยเงนิ ทุนระหว่างประเทศ
(2.7) ผลกระทบต่อการขยายตวั ทางการคา้ (Trade Creation) การเบย่ี งเบน ทาง
การคา้ (Trade Diversion) และผลกระทบตอ่ การลงทนุ
(2.8) การเชอ่ื มโยงการใชป้ ระโยชน์จาก FTA อน่ื ๆ ทไ่ี ทยทาํ มาแลว้
(2) การกาํ หนดสถานการณ์ทใ่ี ชป้ ระกอบการวเิ คราะหเ์ ชงิ ปรมิ าณ จะวเิ คราะหอ์ ย่างน้อย
4 สถานการณ์ ไดแ้ ก่
(2.1) สถานการณ์ท่ี 1 เปิดตลาดสนิ ค้าศกั ยภาพ 100 รายการ (พิกัดศุลกากร
อย่างน้อยในระดบั 6 หลกั ) และไม่ลดอปุ สรรคทางการคา้ บรกิ ารลงเลย
(2.2) สถานการณ์ท่ี 2 เปิดตลาดสนิ ค้า 100 เปอรเ์ ซน็ ต์ และไม่ลดอุปสรรคทาง
การคา้ บรกิ ารลงเลย
(2.3) สถานการณ์ท่ี 3 เปิดตลาดสนิ ค้า 100 เปอร์เซ็นต์ และลดอุปสรรคทาง
การคา้ บรกิ ารลง รอ้ ยละ 20

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

Private & Confidential 1-9

(2.4) สถานการณ์ท่ี 4 เปิดตลาดสินค้า 100 เปอร์เซ็นต์ และลดอุปสรรคทาง
การคา้ บรกิ ารลง รอ้ ยละ 40

(3) การวเิ คราะหเ์ พอ่ื นําเสนอรปู แบบการเปิดตลาดสนิ คา้ ในลกั ษณะอ่นื ทจ่ี ะทําใหไ้ ทยได้
ประโยชน์สูงสุดและผลกระทบน้อยท่ีสุด เช่น การลดภาษีรูปแบบ Margin of
Preference (MOP) หรอื รปู แบบอน่ื ใด

9) ศกึ ษาวเิ คราะหร์ ายการสนิ ค้า (พกิ ดั ศุลกากร อย่างน้อยในระดบั 6 หลกั ) และสาขาบรกิ าร/
การลงทุนทภ่ี ูฏานมศี กั ยภาพและท่ภี ูฏานมคี วามอ่อนไหว รวมทงั้ รายการสนิ ค้าและสาขา
บรกิ าร/การลงทุนของไทย ทม่ี ศี กั ยภาพและมคี วามอ่อนไหวในตลาดภูฏาน

10) ศึกษาวเิ คราะห์กลุ่มสนิ ค้า บรกิ าร และการลงทุน ท่คี าดว่าผู้ประกอบการไทย โดยเฉพาะ
อย่างยิง่ เกษตรกร ผู้ประกอบการขนาดกลางและขนาดเล็ก ทงั้ ท่ีเป็นสมาชิกและไม่เป็น
สมาชิกสถาบันภาคเอกชนในปัจจุบัน จะได้รับผลกระทบในเชิงลบจากการจดั ทํา FTA
ระหว่างไทยกบั ภูฎาน ในเชงิ ปรมิ าณ ซ่งึ ใชแ้ บบจาํ ลองทางเศรษฐศาสตร์พรอ้ มทงั้ เสนอแนะ
แนวทาง และ/หรอื มาตรการการเตรยี มความพรอ้ ม การปรบั ตวั และการเยยี วยาของรายกลุ่ม
สนิ คา้ และบรกิ ารทไ่ี ดร้ บั ผลกระทบนนั้ ๆ ทงั้ ในระยะสนั้ และระยะยาว

1.4 ระยะเวลำและแผนกำรดำเนินงำน

โครงการจา้ งศกึ ษาการจดั ทาํ ความตกลงการคา้ เสรรี ะหว่างไทยกบั ภูฏาน เป็นโครงการท่ี
มรี ะยะเวลาดาํ เนินการ 6 เดอื น นบั ถดั จากวนั ทล่ี งนามในสญั ญา โดยรวบรวมขอ้ มลู ทงั้ ปฐมภูมแิ ละ
ทุติยภูมิโดยการศึกษาวิจัยเอกสาร (Desk Research) และการวิจัยภาคสนามกับผู้มีส่วนได้
สว่ นเสยี ทงั้ ในภาครฐั และภาคเอกชน รวมไปถงึ การรบั ฟังความคดิ เหน็ จากผมู้ สี ่วนไดส้ ว่ นเสยี ผา่ น
การจดั ประชุม Focus Group และการจดั สมั มนาเผยแพร่ผลการศกึ ษา ขนั้ ตอนในการดําเนินงาน
แสดงในภาพท่ี 1-1 และแผนการดาํ เนนิ งานแสดงในตารางท่ี 1-1

ทงั้ น้ี ในการปฏบิ ตั งิ านจรงิ ขนั้ ตอนในการดําเนินงานและแผนการดําเนินงานอาจได้รบั
การเปลย่ี นแปลงตามความเหมาะสม ระหวา่ งการดาํ เนินโครงการ ภายใตก้ ารหารอื รว่ มกนั ระหว่าง
คณะกรรมการและทป่ี รกึ ษา

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential

ภำพท่ี 1-1 ขนั้ ตอน

ขนั้ ตอนในกำรดำเนินงำน

ก▪าวแราลวงะศาแกงกึ ผแรษนอผาบกนกาแราลดระศาํ เเตกึ นรษินยี าโมวคกจิ รายังรการ ก▪▪▪▪▪าศศศสศศร2ง่กกกกกึึึึึศ5ผษษษษษก6ึ ล0าาาาาษกแขขารร–รลออ้้ขววะะมม2อบบ้ทว5ลลููมรรบเิ6เเววคลูชชต4มมรทงงิิอ่ าวลลัรแแ่ะไกกึึปูหลลปแะะข์แแววบอ้ลลเเิิบมะะคคววกลูรรเเิิาาพาคคะะรน้ืรรหหคาาฐาข้ข์์ะะากออหห้้นามมนค์์ทรลลููวโลาสกยางงมถบาเทศรเาานุชครนยแษอ่ืา้ขกลสมฐอาะนิโกรงหยคณภจิ ง่วา้ฏู์กสทงาโกงาัาซนครางค่อทรเมศคาุป้เ่ี รแกโา้ทษลลบย่ี ากะฐวรนคกกกิ ทขวจาิบั ออ่ีารรกงามะฎแไจหสทลสหมวั ะย่งมา่
เสนอรำยงำนขนั้ ต้น

ภำยใน 30 วนั นบั ถดั จำ

ก▪▪ารศศศกึ กกึึษษษาเาาปแกรลายีระใบวชเิเคทป้ รยรี าะบะโหยช์ FนT์จAา/กPTFATAท/ภ่Pี Tฏู Aานทจภ่ีดั ฏูทาาํ นกมบั กีปารระจเทดั ศทคาํ ก่คู บา้ั อปน่ื รๆะเทเพศอ่ืคคคู่ าา้ ดอกน่ื าแรลณะม์แผนี ลวบโนงั ้มคขบั อใชงกแ้ ลารว้ เจร
เสนอรำยงำนฉบบั กล

ภำยใน 3 เดือน 90 วนั นับถ

ก▪ารวศเิ คกึ รษาาะหวแ์ เิ คลระาปะรหะเ์ แมลนิ ะผบลง่ ปชรผ้ี ะลโยปชระนโ์แยลชะนผ์ทลไ่ีกทรยะทจะบไดร้ บั และผลกระทบในเชงิ เศรษฐกจิ มหภาคและ
จลุ ภาคทงั้ ในระยะสนั้ และระยะยาว ต่อความเป็นอยขู่ องประชาชนในภาคเศรษฐกจิ การเมอื ง และ

▪ สศไทงกัึ คยษมมาศีแจกลัาะยกวภกเิ าาคพรรจาแดัะลหทะก์าํมลคีFุม่วTาสAมนิ อรคะ่อา้ หนแวไลา่หะงวสไใทานขยตากลบบัารดภกิ ภฏู าฏูารนทานภ่ี ฏู านมศี กั ยภาพและมคี วามออ่ นไหว รวมทงั้ ท่ี

ก▪▪ารจสไคจขดั ทดรอดั้ิทุปยทเเาํสหกผสาํ นน็ขบลัรอจุปอก้ภแาเาผฏูสนกรลานศผะกนตอกึมู้ าแอ่ษผสีรกนศว่ลาาะนกึกโรกไษาดใาดรชยารปส้แป้คเ่วจรลรระนระะอเยีขโเมบสยมอ้นคิยีชคเลผสนวมุลนา์จคกมอาวรแกพะานรทมFะอ้ TเบมปAข็นกอรมงาะากรหปาเวรหรา่ จบัตงดัตไผุ ททวัลาํยแแกลFลบัะTะคภกAวฏูาดารามงเันยกสยีลาํ วค่ายวญั าแใขนลอกะงผาไรทลจกยดั ารทรวราํ มบั FถฟTงึังAควราะมหวา่ ง
เสนอรำยงำนฉบบั สม

ภำยใน 6 เดือน 180 วนั นบั ถ

1-10

นในกำรดำเนิ นงำน

มะพกนัารธลท์ งาทงุนกาขรอคงา้ ภระฏู หาวนา่ งโดไทยยเปกรบั ยี ภบฏู เทานยี บกบั ไทย 5 ปียอ้ นหลงั ล่าสุด การเดนิ ทางสาํ รวจภาคสนามใน
ยงมาผงาลไยทกมยระากทตบั บรภกตฏู าอ่ ารนนแโลยะบกาฎยรดะา้เบนยเี ศบรตษ่าฐงกๆจิ ขขอองงภภฏูฏู าานนและไทย และท่ีอาจ ภฏู าน
น Inception Report
ำกวนั ท่ีลงนำมในสญั ญำ

รจาความตกลงและผลกระทบทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ ระหวา่ งประเทศคคู่ า้ กบั ภฏู าน
ลำง Interim Report
ถดั จำกวนั ท่ีลงนำมในสญั ญำ

ก▪ารรบดั าํฟเังนคินวกาามรคจดิดั เปหรน็ ะจชาุมกผFoมู้ cสี uว่ sนGไดroส้ uว่ pนเอสยยี า่ งน้อย 2 ครงั้ โดยผเู้ ขา้ รว่ มรวม 2 ครงั้ ไม่ต่าํ กวา่ 80 คน
เพ่อื แลกเปลย่ี นขอ้ มลู และแสดงความคดิ เหน็ จากผทู้ ม่ี สี ่วนเกย่ี วขอ้ งหรอื ผมู้ สี ่วนไดส้ ว่ นเสยี ทงั้
จากหน่วยงานภาครฐั ภาคเอกชน และภาคประชาสงั คม รวมทงั้ มชี ่องทาง Platform ในการรบั

▪ ฟดเรผวาํังยมเคนแไวนิมพากต่มรใ่่าาํคนกรดิ จรวเดปูัา่หสแน็1มบั 2มบ0นอคอานอนยไเพา่ลงน่อื น์น้อWํายเสe1bนiคอnแaรงrลั้ ะณแเผลสยะถ/แหาพรนรอื ท่ผกท่ีลากไ่ีรดถารร้่าศบัยกึกทษาอราดเตสห่อดน็ ผผชทู้า่อนม่ีบสี จFว่ าaนกcเผeกbวู้ ย่ี oา่ วoจขkา้ อ้งโงดแหลยระมอื ใผีผหเู้มู้ม้ขสีกาี้ ่วราน่วรมได้
สว่ นเสยี ทงั้ จากหน่วยงานภาครฐั ภาคเอกชน และภาคประชาสงั คม

มบรู ณ์ Final Report
ถดั จำกวนั ที่ลงนำมในสญั ญำ

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. |Tel. +66(0) 2 230 6399 | Fax. +66(0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential

ตำรำงท่ี 1-1 แผน

ระยะเวลำดำเนิ นโครงกำร

1 กำรวำงแผนและเตรียมกำรศกึ ษำ

1.1 วางแผนการดาํ เนินโครงการและกรอบการศกึ ษาวจิ ยั

2 กำรศึกษำขอ้ มูลทวั ่ ไป

2.1 ศกึ ษาและวเิ คราะหข์ อ้ มลู พน้ื ฐานทางเศรษฐกจิ สงั คม และความสมั พนั ธท์ างการคา้ ระหว่างไทย

2.2 ศกึ ษา รวบรวม และวเิ คราะหข์ อ้ มลู การคา้ สนิ คา้ การคา้ บรกิ าร และการลงทุน ของภฏู าน โดย
เปรยี บเทยี บกบั ไทย 5 ปียอ้ นหลงั ล่าสุด (2560 – 2564)

2.3 ศกึ ษา รวบรวม และวเิ คราะหข์ อ้ มลู สถานการณ์การคา้ โลก ทอ่ี าจส่งผลกระทบต่อนโยบายดา้ นเ
ของภฏู านและไทย และทอ่ี าจส่งผลกระทบต่อรปู แบบการคา้ การลงทุนและห่วงโซอ่ ปุ ทานของไท

2.4 ศกึ ษาขอ้ มลู เชงิ ลกึ และวเิ คราะหน์ โยบายของภฏู านทเ่ี กย่ี วกบั กฎหมาย มาตรการและกฎระเบยี
ของภูฏาน

2.5 ศกึ ษาขอ้ มลู เชงิ ลกึ และวเิ คราะหค์ วามเชอ่ื มโยงทางเศรษฐกิจระหว่างไทยกบั ภฏู าน

3 กำรเดินทำงสำรวจภำคสนำมในภฏู ำน

4 กำรศกึ ษำเปรยี บเทียบ

4.1 ศกึ ษาและวเิ คราะห์ FTA/PTA ทภ่ี ูฏานจดั ทาํ กบั ประเทศคคู่ า้ อน่ื ๆ เพ่อื คาดการณ์แนวโน้มของก
ความตกลงและผลกระทบทอ่ี าจเกดิ ขน้ึ ระหว่างประเทศค่คู า้ กบั ภฏู าน

4.2 ศกึ ษาการใชป้ ระโยชน์จาก FTA/PTA ทภ่ี ูฏานมกี ารจดั ทาํ กบั ประเทศคคู่ า้ อ่นื และมผี ลบงั คบั ใชแ้

5 กำรวิเครำะหแ์ ละประเมินผลประโยชน์และผลกระทบ

ศกึ ษา วเิ คราะห์ และบง่ ชผ้ี ลประโยชน์ทไ่ี ทยจะไดร้ บั และผลกระทบในเชงิ เศรษฐกจิ มหภาคและ

5.1 ทงั้ ในระยะสนั้ และระยะยาว ตอ่ ความเป็นอยขู่ องประชาชนในภาคเศรษฐกจิ การเมอื ง และสงั คม

จดั ทาํ FTA ระหวา่ งไทยกบั ภฏู าน

5.2 ศกึ ษาและวเิ คราะหก์ ลุ่มสนิ คา้ และสาขาบรกิ ารทภ่ี ฏู านมศี กั ยภาพและมคี วามออ่ นไหว รวมทงั้ ท
ศกั ยภาพและมคี วามอ่อนไหวในตลาดภูฏาน

1-11

นกำรดำเนิ นงำน

Mo. 1 Mo. 2 Mo. 3 Mo. 4 Mo. 5 Mo. 6

ยกบั ภูฏาน

เศรษฐกจิ
ทย
ยบตา่ งๆ

การเจรจา
แลว้
ะจลุ ภาค
ม จากการ
ทไ่ี ทยมี

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. |Tel. +66(0) 2 230 6399 | Fax. +66(0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential

ระยะเวลำดำเนิ นโครงกำร

6 กำรรบั ฟังควำมคิดเหน็ จำกผมู้ สี ่วนไดส้ ่วนเสีย

ดาํ เนนิ การจดั ประชมุ Focus Group อยา่ งน้อย 2 ครงั้ โดยผเู้ ขา้ ร่วมรวม 2 ครงั้ ไม่ต่ํากวา่ 80 ค

6.1 แลกเปลย่ี นขอ้ มลู และแสดงความคดิ เหน็ จากผทู้ ม่ี สี ว่ นเกย่ี วขอ้ งหรอื ผมู้ สี ว่ นไดส้ ่วนเสยี ทงั้ จากห

ภาครฐั ภาคเอกชน และภาคประชาสงั คม รวมทงั้ มชี อ่ งทาง (Platform) ในการรบั ฟังความคดิ เห

ดาํ เนินการจดั สมั มนาอย่างน้อย 1 ครงั้ ณ สถานทท่ี ไ่ี ดร้ บั การเหน็ ชอบจากผวู้ ่าจา้ ง และใหม้ กี าร

6.2 ในรปู แบบออนไลน์ (Webinar) และ/หรอื การถ่ายทอดสดผา่ น Facebook โดยมผี เู้ ขา้ รว่ มรวมไม
120 คน เพ่อื นําเสนอและเผยแพร่ผลการศกึ ษาตอ่ ผทู้ ม่ี สี ว่ นเกย่ี วขอ้ งหรอื ผมู้ สี ่วนไดส้ ่วนเสยี ทงั

หน่วยงานภาครฐั ภาคเอกชน และภาคประชาสงั คม

7 กำรจดั ทำสรปุ ผลกำรศึกษำและขอ้ เสนอแนะ

สรุปผลการศกึ ษา โดยครอบคลมุ ความเป็นมา เหตผุ ลและความสาํ คญั ในการจดั ทาํ FTA ระหว่า

7.1 ภฏู าน ผลการประเมนิ ผลกระทบของการจดั ทาํ FTA ดงั กลา่ ว และผลการรบั ฟังความคดิ เหน็ จา

ไดส้ ว่ นเสยี

7.2 จดั ทาํ ขอ้ เสนอแนะการเตรยี มความพรอ้ ม การปรบั ตวั และการเยยี วยาของไทย รวมถงึ ขอ้ เสนอ
การใชป้ ระโยชน์จาก FTA ระหวา่ งไทยกบั ภฏู าน

1-12

Mo. 1 Mo. 2 Mo. 3 Mo. 4 Mo. 5 Mo. 6

คน เพอ่ื
หน่วยงาน
หน็
รเผยแพร่
มต่ ่ํากว่า
ง้ จาก

างไทยกบั Final Report
ากผมู้ สี ่วน
อแนะตอ่

Inception Report Interim Report

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. |Tel. +66(0) 2 230 6399 | Fax. +66(0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential 1-13

1.5 ผลที่คำดวำ่ จะได้รบั

1) ประชาชนและผู้ประกอบการรบั ทราบประโยชน์และผลกระทบเชิงลกึ ของการจดั ทํา FTA
ระหว่าง ไทยกบั ภูฏาน

2) ภาครฐั ภาคเอกชน และผปู้ ระกอบการรบั ทราบถงึ กฎระเบยี บและมาตรการทเ่ี ก่ยี วขอ้ งหรอื มี
ผลกระทบต่อการคา้ สนิ คา้ การคา้ บรกิ าร และการลงทุน เพอ่ื เป็นขอ้ มลู ประกอบการพจิ ารณา
ดาํ เนนิ ความสมั พนั ธ์ ทางการคา้ ระหว่างไทยกบั ภฏู าน

3) ภาครฐั สามารถนําผลการศกึ ษาฯ ไปใชป้ ระกอบการประเมนิ ความเป็นไปไดข้ องการจดั ทํา
FTA ระหว่างไทยกบั ภูฎาน การพจิ ารณาเสนอแนะท่าที กลยุทธ์ และแนวทางการเจรจาท่ี
เหมาะสมของไทย ในการจดั ทาํ FTA ระหวา่ งไทยกบั ภูฏานในอนาคตต่อไป

4) ภาครฐั ภาคเอกชน และผู้ประกอบการตระหนักถึงผลกระทบทางบวกและลบ ข้อจํากัด/
อุปสรรคของไทยในการจดั ทํา FTA ระหว่างไทยกับภูฏาน ท่อี าจมตี ่อภาคเศรษฐกิจและ
สงั คม รวมทงั้ ภาคสนิ คา้ บรกิ าร และการลงทุน เพอ่ื ใหส้ ามารถเตรยี มความพรอ้ มและรองรบั
การปรบั ตวั ของภาคสว่ นทเ่ี ก่ยี วขอ้ งของไทย

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

1-14 Private & Confidential

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential 2-1

บทท่ี 2
ข้อมูลพ้นื ฐานทางเศรษฐกิจ สงั คม
และความสมั พนั ธท์ างการค้า ระหวา่ งไทยกบั ภฏู าน

การศึกษาในส่วนน้ี จะศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูลพ้ืนฐานทางเศรษฐกิจ สังคม และ
ความสมั พนั ธ์ทางการคา้ ระหว่างไทยกบั ภูฏาน ใหม้ คี วามครอบคลุมประเดน็ การคา้ สนิ คา้ การค้า
บรกิ าร การลงทนุ ความร่วมมอื ทางเศรษฐกจิ และประเดน็ อ่นื ๆ

เน้ือหาในบทน้ี แบ่งออกเป็น 2 สว่ น ไดแ้ ก่ (2.1) ขอ้ มูลพน้ื ฐานทางเศรษฐกจิ และสงั คม
ของภฏู าน (2.2) ความสมั พนั ธท์ างการคา้ ระหว่างไทย – ภูฏาน

2.1 ขอ้ มลู พื้นฐานทางเศรษฐกิจและสงั คมของภฏู าน

ประเทศภูฏาน (Bhutan) อยู่ในภูมภิ าคเอเชยี ใต้ มพี ้นื ท่ี 38,394 ตารางกิโลเมตร หรอื
เล็กกว่าขนาดพ้นื ทป่ี ระเทศไทยประมาณ 13.3 เท่า ตงั้ อยู่ทางฝัง่ ตะวนั ออกของเทอื กเขาหมิ าลยั
ทศิ เหนือและตะวนั ออกเฉียงเหนือตดิ กบั ทเิ บตแนวชายแดนยาว 477 กโิ ลเมตร สว่ นทเ่ี หลอื ตดิ กบั
ประเทศอนิ เดยี วแนวชายแดนยาว 659 กโิ ลเมตร ประเทศภูฏานไม่มที างออกทะเล (land-locked)
ลกั ษณะภมู ปิ ระเทศของภูฏานเป็นภเู ขาสูงสลบั ซบั ซอ้ น มที ร่ี าบและทุ่งหญา้ ระหว่างหุบเขา มแี ม่น้า
หลายสายทไ่ี หลลงมาจากเทอื กเขาหมิ าลยั ตดั ผ่านประเทศจากเหนือลงใต้ ทาใหบ้ รเิ วณภาคกลาง
และภาคใต้มคี วามอุดมสมบูรณ์ จงึ ทาใหช้ าวภูฏานสว่ นใหญ่อาศยั อย่บู รเิ วณหบุ เขาตอนกลางของ
ประเทศ (ระดบั ความสงู 1,100-2,600 เมตร) และบรเิ วณตอนใต้ (ระดบั ความสงู 300-1,600 เมตร)
โดยมเี ทอื กเขาสงู ชนั จากเหนอื ไปใตท้ ล่ี ดหลนั่ ลงมาจากเทอื กเขาหมิ าลยั เป็นกาแพงกนั้ ระหว่างหุบ
เขาตอนกลางต่างๆทต่ี ดั ขาดชุมชนออกจากกนั ทาใหห้ ม่บู า้ นส่วนใหญ่อย่อู ย่างโดดเดย่ี วและการ
ไปมาหาสรู่ ะหว่างกนั คอ่ นขา้ งลาบาก สรุปคอื ภูมปิ ระเทศของภูฏานสามารถแบ่งไดเ้ ป็น 3 ลกั ษณะ
คอื เทือกเขาสูงตอนเหนือท่เี ป็นส่วนหน่ึงของเทือกเขาหิมาลยั ท่ลี าดเชงิ เขาในตอนกลางของ
ประเทศ และทร่ี าบทางตอนใตข้ องประเทศมแี ม่น้าพรหมบุตรไหลผ่าน ประเทศภูฏานมเี มอื งหลวง
คือกรุงทิมพู (Thimpu) เมืองสาคัญอ่ืนๆ ได้แก่ เมืองพาโร (Paro) ซ่ึงเป็นท่ีตัง้ ของสนามบิน
นานาชาติ และเมอื งพนู าคา (Punaka) ซง่ึ เป็นเมอื งหลวงเก่า

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

2-2 Private & Confidential

พน้ื ทส่ี ว่ นใหญ่มสี ภาพภูมอิ ากาศแบบกง่ึ รอ้ นฝนตกชุก ยกเวน้ ตอนเหนือซง่ึ เป็นภูเขาสูง
ทาใหม้ อี ากาศหนาวในเขตเทอื กเขา อากาศตอนกลางวนั 15-25 องศาเซลเซียส กลางคนื 5-10
องศาเซลเซยี ส ประเทศภูฏานมี 4 ฤดู คอื ฤดูใบไมผ้ ลิ ม.ี ค.-พ.ค. อากาศจะอบอุ่นและอาจมฝี น
ประปราย ฤดรู อ้ น ม.ิ ย.-ส.ค. จะมพี ายุฝน และตามเทอื กเขาจะเขยี วชอุ่ม ฤดใู บไมร้ ่วง ก.ย.-พ.ย.
อากาศจะเยน็ ทอ้ งฟ้าแจม่ ใสเหมาะแก่การเดนิ เขา ฤดหู นาว ธ.ค.-ก.พ. อากาศเยน็ จดั ตอนกลางคนื
และรุง่ เชา้ มหี มอกหนาเป็นบางครงั้ โดยเฉพาะในชว่ ง ม.ค. และอาจมหี มิ ะตกบา้ ง

2.1.1 สภาพทางเศรษฐกิจ

นับตงั้ แต่สมยั อดตี สมเดจ็ พระราชาธบิ ดจี กิ มี ซงิ เย วงั ชุก ภูฏานเรมิ่ ดาเนินนโยบายทาง
เศรษฐกจิ โดยการเปิดประเทศแปรรูปรฐั วสิ าหกิจ ส่งเสรมิ การลงทุนจากต่างประเทศเพ่อื การ
พฒั นาประเทศอย่างยงั่ ยนื ปัจจุบนั รฐั บาลภูฏานอยู่ระหว่างการร่างพระราชบญั ญตั วิ ่าด้วยการ
ลงทุนเพ่อื ให้มคี วามชดั เจนแก่นักธุรกิจต่างประเทศในการเข้ามาลงทุนในภูฏาน ขณะเดียวกนั
ภูฏานกไ็ ม่ต้องการการลงทุนจากต่างชาตมิ ากเกนิ ไป เน่ืองจากยงั คงต้องการพฒั นาประเทศแบบ
ค่อยเป็นค่อยไปโดยไม่ทาลายสภาพแวดลอ้ มและวฒั นธรรมของประเทศ ต่อมาสมเดจ็ พระราชาธิ
บดีจกิ มี เคเซอร์ นัมเกล วงั ชุก ทรงสานต่อนโยบายดงั กล่าวของพระราชบิดาโดยเน้นการเพ่ิม
ปรมิ าณการลงทนุ จากต่างประเทศและการท่องเทย่ี ว

ขนาดเศรษฐกจิ เล็กมากเม่อื เทยี บกบั ประเทศไทย มมี ูลค่า GDP เท่ากบั 2.54 พนั ล้าน
ดอลลาร์สหรัฐ ในปี 2562 แต่ลดลงเป็น 2.315 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ ในปี 2563 เน่ืองจาก
สถานการณ์โควดิ -19 โดย GDP ของภูฏานคดิ เป็นรอ้ ยละ 0.46 ของประเทศไทย (ประเทศไทยมี
GDP เทา่ กบั 499.7 พนั ลา้ นดอลลารส์ หรฐั ฯ ในปี 2563) แต่ภูฏานถอื วา่ มกี ารเตบิ โตทางเศรษฐกจิ
อยใู่ นระดบั ดอี ตั ราการเตบิ โตของ Real GDP อยทู่ ร่ี อ้ ยละ 6 แต่หดตวั สงู ในชว่ งการแพรร่ ะบาดของ
โควดิ -19 ประมาณรอ้ ยละ -8.7 ในปี 2563 ส่วนรายได้เฉล่ยี ต่อหวั เพม่ิ ขน้ึ อย่างต่อเน่ือง เท่ากบั
3,322.86 ดอลลารส์ หรฐั ในปี 2562 แต่ลงลงเหลอื 3,000.78 ดอลลารส์ หรฐั ในปี 2563 เน่ืองจาก
การแพร่ระบาดของโควดิ -19 หรอื เกอื บครง่ึ หน่ึงของไทย (7,814.37 ดอลลารส์ หรฐั ขอ้ มูลปี 2562
และ 7,158.77 ดอลลารส์ หรฐั ขอ้ มลู ปี 2563) ปัญหาการว่างงานของบณั ฑติ จบใหม่และประชาชน
ร้อยละ 27 ยงั มวี ถิ ชี วี ติ ท่ตี ่ากว่าระดบั เสน้ ความยากจนของประเทศ ส่วนอตั ราเงนิ เฟ้อในปี 2562
อย่ทู ร่ี อ้ ยละ 4.9 มากกว่าไทยทอ่ี ย่รู ะดบั รอ้ ยละ 0.71

ในปี 2561 ประเทศภูฏานได้พฒั นารายไดป้ ระชาชาติ (Gross National Income : GNI)
ทาใหป้ ระเทศมคี ุณสมบตั ทิ จ่ี ะพน้ จากสถานะประเทศพฒั นาน้อยทส่ี ุด (Least Developed Country

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential 2-3

: LDC) ตามเกณฑ์ของสานักงานโครงการพฒั นาแห่งสหประชาชาติ (UNDP) โดยเกณฑร์ ายได้
รวมประชาชาตเิ ฉล่ยี 3 ปีสาหรบั การพ้นสถานะอยู่ท่ี 1,242 ดอลลารส์ หรฐั ต่อคน อบ่างไรก็ตาม
การออกจากสถานะประเทศพฒั นาน้อยทส่ี ุดของภูฎานถกู เลอ่ื นไปในปี 2566 ตามทร่ี ฐั บาลขอเวลา
เพม่ิ เตมิ เพอ่ื เตรยี มการสาหรบั การเปลย่ี นผ่านครงั้ น้ี

.
จากขอ้ มูลของธนาคารโลก (World Bank) สะทอ้ นว่าเศรษฐกจิ ของประเทศภูฏานขยาย
ตวั อย่างต่อเน่ือง และมกี ารเตบิ โตในอตั ราทค่ี ่อนขา้ งสงู อนั เหน็ ไดจ้ ากตวั เลขผลติ ภณั ฑ์มวลรวม
ของประเทศ (GDP) ซ่งึ มกี ารขยายตวั จากมูลค่า 1.55 พนั ล้านดอลลาร์สหรฐั ในปี 2553 มาอยู่ท่ี
2.54 พนั ล้านดอลลาร์สหรฐั ในปี 2562 คดิ เป็นอัตราการเติบโตเฉล่ียสะสมต่อปี (Compound
Annual Growth Rate หรอื CAGR1) เท่ากบั รอ้ ยละ 5.64 (ภาพท่ี 2-1) และหากพจิ ารณาในช่วงปี
2558-2562 จะพบว่าอตั ราการเติบโต CAGR สูงกว่าเล็กน้อย โดยอยู่ท่รี ้อยละ 6.06 อย่างไรก็ดี
หากพจิ ารณาอตั ราการเตบิ โตรายปี จะเหน็ ว่ามแี นวโน้มลดลงในช่วงหลงั และหดตวั สงู ในช่วงการ
แพรร่ ะบาดของโควดิ -19 รอ้ ยละ -8.68 ในปี 2563

________________________________
1 อตั ราการเตบิ โตเฉลย่ี สะสมตอ่ ปี (CAGR) เป็นอตั ราการเตบิ โตท่เี สมอื นว่าการเตบิ โตเกดิ ขน้ึ เท่าๆ กนั ทกุ ปี โดยวดั จากมลู ค่าในปี

แรกและปีสดุ ทา้ ย ซง่ึ มสี ตู รการคานวณดงั ตอ่ ไปน้ี

โดย V(t0) คอื มลู ค่าของปีทเ่ี รม่ิ คานวณ
V(tn) คอื มลู ค่าของปีทส่ี น้ิ สุดการคานวณ
(tn - t0) คอื ปีทส่ี น้ิ สุดคานวณลบดว้ ยปีทเ่ี รม่ิ คานวณ

ยกตวั อย่างเชน่ สมมตวิ ่ามลู ค่าส่งออกในปี 2544 = 11,217.97 ลา้ นดอลลารส์ หรฐั และมมี ลู ค่าการสง่ ออกในปี 2554 = 35,735.77
ล้านดอลลาร์สหรฐั ดงั นัน้ อตั ราการเตบิ โตเฉล่ยี ท่จี ะทาใหม้ ูลค่าการคา้ ในปี 2544 โตจนถึงมูลค่าการคา้ ในปี 2554 คอื รอ้ ยละ
12.28 เป็นตน้

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

2-4 Private & Confidential

ภาพท่ี 2-1 มลู ค่าผลิตภณั ฑม์ วลรวม (GDP) ของประเทศภฏู าน ปี 2549-2563

ทม่ี า: บรษิ ทั โบลลเิ กอร์ แอนด์ คอมพานี (ประเทศไทย) จากดั รวบรวมจาก World Bank

ในช่วงแรก ภาคอุตสาหกรรมมขี นาดทางเศรษฐกจิ รอ้ ยละ 45.4 ของผลติ ภณั ฑม์ วลรวม
ภายในประเทศ โดยภาคบรกิ ารมขี นาดเป็นอนั ดบั สองรองจากภาคอุตสาหกรรม มขี นาดร้อยละ
37.9 ส่วนภาคการเกษตรของประเทศพบว่า มขี นาดเลก็ ทส่ี ุดรอ้ ยละ 16.7 จะเหน็ ไดว้ ่าการพฒั นา
ทางเศรษฐกจิ ของประเทศต้องพง่ึ พาภาคอุตสาหกรรม ซ่งึ มคี วามขดั แยง้ กบั แนวทางการพฒั นา
ประเทศภายใตค้ วามสขุ มวลรวมของประชาชน

ขนาดกาลงั แรงงานของประชาชนพบว่าภาคเกษตรกรรมมกี าลงั แรงงานร้อยละ 43.7
ขณะทส่ี ดั ส่วนทางเศรษฐกจิ ของประเทศมขี นาดเลก็ ทส่ี ุดคอื รอ้ ยละ16.7 ส่วนภาคอุตสาหกรรมมี
สดั ส่วนทางเศรษฐกจิ ขนาดใหญ่ทส่ี ุดแต่มกี าลงั แรงงานเพยี งรอ้ ยละ 39.1 และภาคบรกิ ารรอ้ ยละ
17.2 ทาให้ไม่มดี ุลยภาพเชงิ โครงสร้างทางเศรษฐกิจ อนั จะส่งผลต่อการพฒั นาและการกระจาย
รายไดท้ เ่ี ป็นธรรมของประชากรภายในประเทศ ดงั นนั้ แนวโน้มการพฒั นาเศรษฐกจิ ในอนาคตของ
ภฏู าน จงึ ตอ้ งเป็นไปตามแนวทางการพฒั นาเศรษฐกจิ แบบกระแสหลกั

การวางเป้ าหมายของการพัฒนาอุตสาหกรรมของประเทศพบว่าตามแผนพัฒ น า
เศรษฐกจิ ของภูฏานไดใ้ หค้ วามสาคญั กบั การพฒั นาทางดา้ นอุตสาหกรรมอนั เป็นสว่ นหน่งึ ของการ
ยกระดบั การเจรญิ เติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศเป็นหลกั ทาให้ในปี 2560 มูลค่า GDP ของ
ประเทศภูฏาน มาจากภาคการบรกิ ารมากทส่ี ุด คดิ เป็นร้อยละ 42 ของมูลค่า GDP ทงั้ หมดของ

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential 2-5

ประเทศ ใกลเ้ คยี งกบั ภาคอุตสาหกรรม ทม่ี มี ูลค่าคดิ เป็นรอ้ ยละ 41.8 และภาคการเกษตร มมี ลู ค่า
คดิ เป็นเพยี งรอ้ ยละ 16.2 ดงั แสดงในภาพท่ี 2-2 ในทางตรงกนั ข้าม หากพจิ ารณากาลงั แรงงาน
ของภูฏาน พบว่า อยู่ในภาคเกษตรกรรมมากท่ีสุดถึงร้อยละ 58 รองลงมา ได้แก่ภาคบริการ
(รอ้ ยละ 22) และภาคอุตสาหกรรม (รอ้ ยละ 20)

ภาพท่ี 2-2 สดั ส่วนมลู ค่าผลิตภณั ฑ์ (GDP) และกาลงั แรงงานของประเทศภฏู าน รายสาขา

ทม่ี า : บรษิ ทั โบลลเิ กอร์ แอนด์ คอมพานี (ประเทศไทย) จากดั รวบรวมจาก CIA Factbook

นอกจากน้ี เม่อื พจิ ารณาระดบั รายไดข้ องประชากรในประเทศภูฏาน พบวา่ ระดบั รายได้
ต่อหวั (GDP per capita) เพม่ิ สงู ขน้ึ ในช่วงปี 2553-2562 โดยจากภาพท่ี 2-3 ระดบั รายไดต้ ่อหวั
เพม่ิ ขน้ึ จาก 2,258 ดอลลารส์ หรฐั ในปี 2553 เป็น 3,323 ดอลลารส์ หรฐั ในปี 2562 คดิ เป็นอตั ราการ
เตบิ โตแบบ CAGR เทา่ กบั รอ้ ยละ 4.39 อยา่ งไรกต็ าม ระดบั รายไดย้ งั น้อยกว่าเม่อื เปรยี บเทยี บกบั
ประเทศไทย ทอ่ี ยทู่ ่ี 7,814 ดอลลารส์ หรฐั ในปี 2562

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

2-6 Private & Confidential

ภาพท่ี 2-3 ระดบั รายได้ต่อหวั (GDP per capita) ของประเทศภฏู าน ปี 2549-2563

ทม่ี า: บรษิ ทั โบลลเิ กอร์ แอนด์ คอมพานี (ประเทศไทย) จากดั รวบรวมจาก World Bank

ภูฏานมแี ผนพฒั นาเศรษฐกิจท่พี ยายามส่งเสรมิ การส่งออก และพฒั นาเศรษฐกิจตาม
หลกั การพง่ึ ตนเอง เพอ่ื ใหส้ อดคลอ้ งกบั แนวนโยบายความสุขมวลรวม โดยขณะน้ภี ฏู านอยรู่ ะหว่าง
การเปิดเสรที างเศรษฐกจิ ในลกั ษณะคอ่ ยเป็นค่อยไปดว้ ยความช่วยเหลอื จากธนาคารโลก กองทุน
การเงนิ ระหว่างประเทศและประเทศผู้ใหค้ วามช่วยเหลอื จากตะวนั ตก อนิ เดยี และญ่ปี ุ่น รายได้
สาคญั ของภูฏานมาจากการส่งออกกระแสไฟฟ้าจากพลงั งานน้า (ใหแ้ ก่อนิ เดยี ) และการท่องเทย่ี ว
ปัจจุบนั ภูฏานมโี ครงการเขอ่ื นผลติ ไฟฟ้าพลงั น้าอกี 12 แหง่

ภูฏานมกี ารส่งออกและนาเข้าสนิ ค้าในปี 2564 คดิ เป็นมูลค่า 1,534 ลา้ นเหรยี ญสหรฐั
และ 1,130 ล้านเหรียญสหรฐั ตามลาดบั ภูฏานเป็นประเทศท่ีขาดดุลการค้ามาอย่างยาวนาน
เพราะความจาเป็นในการนาเขา้ สนิ คา้ ทไ่ี ม่สามารถผลติ ได้ในภูฏานมเี พมิ่ ข้นึ โดยสอดคล้องกบั
ความตอ้ งการนาเขา้ สนิ คา้ เพอ่ื การพฒั นาเศรษฐกจิ ภายในประเทศ ในขณะเดยี วกนั แนวโน้มมลู ค่า
การส่งออกสนิ ค้าท่เี พม่ิ ขน้ึ ส่วนใหญ่เป็นการส่งออกพลงั งานไฟฟ้าให้กบั ประเทศเพ่อื นบ้าน ซ่งึ มี
สดั ส่วนมูลค่าการส่งออกไฟฟ้ามากกว่าครง่ึ หน่ึงของมูลค่าการสง่ ออกทงั้ หมด และเน่ืองจากภูฏาน
เป็นประเทศนาเขา้ พลงั งานโดยเฉพาะน้ามนั ดบิ สุทธติ ลอดเวลา ท่ามกลางราคาน้ามนั ดบิ ตลาดโลก
มีราคาแพงและผันผวน ส่งผลให้ต้องใช้จ่ายเงินสัง่ ซ้ือน้ามันดิบมากข้ึนกว่าปกติท่ีผ่านมา
นอกจากน้ี สนิ ค้าน้ามนั ดบิ คดิ เป็นเกอื บ 20% ของสนิ คา้ นาเขา้ ทงั้ หมดของภูฏาน ขณะท่รี ายได้
จากการท่องเท่ียวซ่ึงเป็นเคร่อื งยนต์สาคญั กลบั หดหาย และไม่ฟ้ืนตวั ในช่วง 2 ปีกว่าของการ

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential 2-7

ระบาดของโรคโควดิ -19 มาถงึ ปัจจุบนั การส่งออกสนิ คา้ และนาเขา้ สนิ ค้าของภูฏานพง่ึ พาอินเดยี
เป็นส่วนใหญ่ รฐั บาลภูฏานจงึ พยายามเพม่ิ ความหลากหลายของการส่งออกสนิ คา้ และแสวงหา
ตลาดส่งออกใหม่ เพ่อื เพม่ิ การส่งออกและลดการขาดดุลการคา้ รวมทงั้ พยายามขยายการคา้ กบั
ประเทศต่างๆ รวมถึงรฐั บาลมีมาตรการ 3 ระยะในการบรหิ ารจดั การสถานการณ์เศรษฐกจิ ท่ี
เป็นอย่ใู นขณะน้ี ประกอบดว้ ย ระยะท่ี 1 รฐั บาลจะประกาศยกเลกิ การนาเข้าสนิ คา้ โภคภณั ฑ์ และ
สนิ ค้าอาหารท่ไี ม่จาเป็น เช่น อาหารประเภทสแน็ค ขนมขบเค้ยี ว ระยะท่ี 2 จะประกาศยกเลกิ
นาเข้าสนิ ค้าประเภทอาหารท่สี าคญั ในหลากหลายกลุ่มมากข้นึ และระยะสุดท้ายจะประกาศให้
สามารถนาเขา้ เฉพาะสนิ คา้ ทม่ี คี วามจาเป็นเท่านนั้

สนิ คา้ สง่ ออกทส่ี าคญั ของประเทศภฏู าน ไดแ้ ก่ ยปิ ซมั ไมซ้ ุง สนิ คา้ หตั ถกรรม ปนู ซเี มนต์
ผลไม้ พลงั งานไฟฟ้า (จากเข่อื นพลงั น้า) อญั มณี และเคร่อื งเทศ ส่วนสนิ ค้านาเข้าหลกั ได้แก่
น้ามนั เช้อื เพลงิ น้ามนั หล่อล่นื ขา้ ว ธญั พชื เคร่อื งจกั ร ช้นิ ส่วนรถยนต์ และผ้า ในขณะท่นี ้ามนั
เช้อื เพลงิ น้ามนั หล่อล่นื ขา้ ว ธญั พชื เคร่อื งจกั ร ชน้ิ สว่ นรถยนต์ และผา้ เป็นสนิ คา้ ท่ีภูฏานนาเขา้
มากท่สี ุด โดยอุตสาหกรรมหลกั ของประเทศภูฏาน ได้แก่ ซีเมนต์ ผลติ ภณั ฑ์ไม้ ผลไม้แปรรูป
เคร่อื งดม่ื แอลกอฮอล์ แคลเซยี มคารไ์ บด์ การท่องเทย่ี ว และไฟฟ้าพลงั น้า

➢ นโยบายและแผนยทุ ธศาสตรข์ องประเทศภฏู าน

ภูฏานมีปรชั ญาช้ีนาของการพฒั นาชาติตามแนวคดิ “ความสุขมวลรวมประชาชาติ”
(GNH: Gross National Happiness) โดยแนวคดิ น้ีเรม่ิ มาจากสมเดจ็ พระราชาธบิ ดอี งคท์ ่ี 4 จกิ มี
ซงิ เย วงั ชุก และเป็นหลกั การทพ่ี รรคการเมอื งและผูม้ บี ทบาททางการเมอื งในประเทศปฏบิ ตั ติ าม
โดยมกี ารใชป้ ระโยชน์มาอย่างยาววนานของแผนพฒั นา 5 ปี เพอ่ื กาหนดทศิ ทางยุทธศาสตร์การ
พัฒนาประเทศในบริบทของความสุขมวลรวมประชาชาติ ในปี พ.ศ. 2561 ภูฏานครบวาระ
แผนพฒั นา 5 ปี ฉบบั ท่ี 11 (พ.ศ. 2556-2561) และเรม่ิ แผนพฒั นา 5 ปี ฉบบั ท่ี 12 โดยแผนพฒั นา
ฉบบั ท่ี 11 เน้นไปทก่ี ารเสรมิ สรา้ งความแขง็ แกร่งของสถาบนั ต่างๆ ระบบต่างๆ การเสรมิ สรา้ งขดี
ความสามารถ และเสรมิ สรา้ งคุณภาพของสนิ คา้ และบรกิ าร จากการตกลงของคณะกรรมาธกิ าร
ความสุขมวลรวมประชาชาติ (GNHC) แผนพฒั นา 5 ปี ฉบบั ท่ี 12 จะเน้นไปท่กี ารประสานงาน
การสรา้ งความมนั่ คง และการทางานร่วมกนั เพ่อื ให้แน่ใจว่าแผนบรรลุเป้าหมาย เน่ืองจากการ
สญู เสยี รายไดอ้ นั เน่อื งมาจากการแพร่ระบาดของโควดิ -19 และการเพม่ิ ขน้ึ ของรายจ่ายทเ่ี กย่ี วขอ้ ง
กบั โควดิ -19 ทไ่ี มไ่ ดค้ าดการณ์ไว้ ทาใหร้ ฐั บาลตอ้ งปรบั แผนพฒั นาฉบบั ท่ี 12 ใหม่

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

2-8 Private & Confidential

เดิมการตงั้ เป้าหมายการพัฒนาประเทศเป็น “ความสุขมวลรวมประชาชาติ” (GNH:
Gross National Happiness) มจี ุดมุ่งหมายการพฒั นาประเทศคอื ความมงั่ คงั่ และความสุขของ
ประชาชนโดยให้ความสาคญั กบั ความสุขมากกว่า โดยมีหลกั สาคญั 4 ประการ ได้แก่ 1. การ
พฒั นาเศรษฐกิจและสงั คมอย่างยงั่ ยนื 2. การอนุรกั ษ์สง่ิ แวดล้อม 3. การส่งเสรมิ วฒั นธรรม 4.
ธรรมรฐั

หน้าตาของความสุขตามนิยามประเทศภูฏาน อ้างอิงจากแบบสารวจความคิดเห็น
“GNH” ล่าสุดซ่ึงเผยแพร่เม่อื พ.ศ. 2557 ความสุขจะมที งั้ หมด 9 ด้านประกอบด้วย สุขภาพใจ
(Psychological wellbeing) สุขภาพ (Health) การใช้เวลา (Time use) การศึกษา (Education)
ความหลากหลายทางวัฒนธรรมและความสามารถในการรับมือการเปล่ียนแปลง ( Cultural
diversity and resilience) ธรรมาภบิ าล (Good Governance) สุขภาพชุมชน (Community vitality)
ความหลากหลายทางนิเวศและความสามารถในการรบั มอื การเปลย่ี นแปลง (Ecological diversity
and resilience) มาตรฐานการดารงชพี (Living standard) โดยทงั้ 9 ดา้ นน้จี ะมตี วั ชว้ี ดั 33 ตวั ชว้ี ดั
ซง่ึ จะคานวณจากแบบสอบถาม 148 คาถาม ดงั แสดงในภาพดา้ นล่าง

ภาพท่ี 2-4 ตวั ชี้วดั ความสุขตามนิยามประเทศภฏู าน

ทม่ี า: Towards a News Development Paradigm: Critical Analysis of Gross National Happiness (ภาพ: ชลเพชร สรอ้ ยศร)ี

รายงานดชั นีความสุขมวลรวมประชาชาติจึงเปรยี บเสมอื นหน้าปัดความสุขของชาว
ภูฏานว่ารฐั บาลควรดาเนินนโยบายดา้ นไหน กบั ประชาชนในพ้นื ท่หี รอื กลุ่มใดเพ่อื ใหม้ คี วามสุข

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential 2-9

มากขน้ึ โดยสามารถสะทอ้ นเสยี งและความต้องการของประชาชนไดอ้ ย่างเด่นชดั เพ่อื ใหส้ ามารถ
จดั สรรทรพั ยากรของรฐั บาลไดอ้ ย่างตรงจุด โดยรฐั บาลภูฏานจะจดั ทาการสารวจความสุขมวลรวม
ประชาชาตทิ ุกๆ 5 ปี โดยรฐั บาลมหี น้าทต่ี ามรฐั ธรรมนูญในการ “สนบั สนุนสภาพแวดลอ้ มในการ
พฒั นาความสุขมวลรวมประชาชาต”ิ

ปัจจุบนั ภูฏานกาลงั ดาเนินการพฒั นาประเทศภายใต้แผนพฒั นา 5 ปี ฉบบั ท่ี 12 (12th
Five Year Plan 2561 – 2566) ซง่ึ มเี ป้าหมายในการพฒั นาภูฏานไปสู่ 1. สงั คมแหง่ ความยตุ ธิ รรม
2. สงั คมแห่งความสมคั รสมานสามคั คี 3. สงั คมทม่ี คี วามยงั่ ยนื และ 4. การใหค้ วามสาคญั กบั การ
กระจายอานาจ

อย่างไรกต็ าม การพฒั นาดา้ นต่างๆ จะตอ้ งสมดุลกนั โดยรฐั บาลภูฏานไดพ้ ยายามสรา้ ง
สิง่ แวดล้อมท่ีจะทาให้ประชาชนพร้อมรบั การเปล่ยี นแปลงเข้าสู่แบบแผนพฒั นาแบบตะวนั ตก
เทคโนโลยใี หม่ๆ รวมถงึ การเปิดประเทศมากข้นึ ตงั้ แต่แผนพฒั นาประเทศ 5 ปี ฉบบั ท่ี 10 (พ.ศ.
2551 - 2556) มีเป้ าหมายสาคัญเพ่ือยกระดับความเป็ นอยู่ของประชาชนให้ดีข้ึน โดยให้
ความสาคัญในด้านการศึกษา สาธารณสุข การเกษตร โครงสร้างพ้ืนฐาน และการอนุรกั ษ์
สง่ิ แวดลอ้ ม

➢ นโยบายการค้า

ภูฎานมแี ผนพฒั นาเศรษฐกจิ ท่พี ยายามส่งเสรมิ การส่งออก และพฒั นาเศรษฐกจิ ตาม
หลกั การพง่ึ ตนเอง เพอ่ื ใหส้ อดคลอ้ งกบั แนวนโยบายความสุขมวลรวม โดยอย่รู ะหว่างการเปิดเสรี
ทางเศรษฐกิจในลกั ษณะค่อยเป็นค่อยไปด้วยความช่วยเหลอื จากธนาคารโลก กองทุนการเงนิ
ระหวา่ งประเทศ และประเทศผใู้ หค้ วามช่วยเหลอื จากตะวนั ตก อนิ เดยี และญป่ี ่นุ รายไดส้ าคญั ของ
ประเทศมาจากการสง่ ออกกระแสไฟฟ้าพลงั งานน้าใหอ้ นิ เดยี และการทอ่ งเทย่ี ว

ปัจจุบนั ภูฏานมคี วามตกลงทางการคา้ ทงั้ ในระดบั พหุภาคแี ละทวภิ าคี จานวน 4 ฉบบั
ได้แก่ (1.) FTA กบั กลุ่มประเทศในภูมภิ าคเอเชียใต้ (SAFTA) ร่วมกนั จะดตงั้ โดยองค์กรความ
ร่วมมือในภูมิภาคเอเชียใต้ (South Asian Associated for Regional Cooperation : SAARC) ท่ี
ประกอบดว้ ย ประเทศอนิ เดีย, ปากสี ถาน, ศรลี งั กา, เนปาล, บงั คลาเทศ, มลั ดฟี ส,์ อฟั กานิสถาน
และภูฏาน โดยมผี ลบงั คบั ใชเ้ ม่อื วนั ท่ี 1 ม.ค. พ.ศ.2549 (2.) ความตกลงทางการค้าพาณิชย์และ
การค้าผ่านแดนอนิ เดยี -ภูฏาน มผี ลบงั คบั ใช้เม่อื วนั ท่ี 29 ก.ค. พ.ศ.2549 (3.) BIMSTEC (The
Bay of Bengal Initiative for Multi-Sectoral Technical and Economic Cooperation Free Trade

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com

2-10 Private & Confidential

Area Framework Agreement) ซ่งึ ประกอบไปดว้ ยประเทศไทย, เนปาล, บงั คลาเทศ, เมยี นมาร์,
ศรลี งั กา, อนิ เดยี และภูฏาน โดยภฏู านไดเ้ ขา้ รว่ มในเดอื นธนั วาคม พ.ศ.2546 (4.) PTA ภฏู าน-บงั
คลาเทศ ลงนามเม่อื วนั ท่ี 6 ธนั วาคม พ.ศ.2563 แต่ยงั ไม่มผี ลบงั คบั ใช้

ภูฏานเป็นหน่ึงในสมาชกิ ท่รี ่วมเซ็นสญั ญากรอบความตกลงเขตการค้าเสรี BIMSTEC
ประกอบไปด้วย การเปิดเสรกี ารค้าสนิ ค้า ตกลงแนวทางการลด/ยกเลกิ ภาษศี ุลกากรของสินค้า
โดยใชอ้ ตั ราภาษปี กติ (MFN Applied Rate) ณ วนั ท่ี 1 สงิ หาคม พ.ศ. 2550 เป็นอตั ราฐานในการ
ลด/ยกเลกิ ภาษี แบ่งการลดภาษสี นิ คา้ ออกเป็น 3 กลุม่

▪ การแบง่ กลุ่มการลด/ยกเลกิ ภาษี

- กลุ่มเร่งลดภาษี (Fast Track: FT) จะลดภาษเี หลอื รอ้ ยละ 0 ครอบคลุมรายการสนิ ค้า
รอ้ ยละ 10 ของพกิ ดั ศลุ กากรในระดบั 6 หลกั ในระบบ HS 2007

- กลุ่มลดภาษีปกติ (Normal Track: NT) แบ่งเป็น Normal Track Elimination (NTE)
จะลดภาษีเหลอื รอ้ ยละ 0 ครอบคลุมรายการสนิ ค้าร้อยละ 50 ของพกิ ดั ศุลกากร 6 หลกั ในระบบ
HS 2007 และ Normal Track Reduction (NTR) จะลดภาษีเหลือร้อยละ 1-5 ครอบคลุมรายการ
สนิ คา้ รอ้ ยละ 21 ของพกิ ดั ศลุ กากร 6 หลกั ในระบบ HS 2007

- กลุ่มไม่ลดภาษี (Negative List: NL) จะไม่มีการลดภาษีสินค้าในกลุ่มน้ี ครอบคลุม
รายการสนิ คา้ รอ้ ยละ 19 ของพกิ ดั ศลุ กากร 6 หลกั ในระบบ HS 2007

▪ ระยะเวลาการลด/ยกเลกิ ภาษี

การลดภาษสี นิ คา้ ในแต่ละกลุ่มจะเป็นแบบ Equal Annual Installment คอื ลดภาษใี นแต่
ละปีลงในอตั ราท่เี ท่ากนั ทุกปี แต่จะมรี ะยะเวลาการลด/ยกเลกิ ภาษที แ่ี ตกต่างกนั ระหว่างประเทศ
กาลงั พฒั นา และประเทศพฒั นาน้อยทส่ี ุดโดยเรม่ิ ลดภาษสี นิ คา้ FT ตงั้ แต่วนั ท่ี 1 กรกฎาคม พ.ศ.
2553 สาหรบั สนิ คา้ NT จะเรม่ิ ลดภาษตี งั้ แตว่ นั ท่ี 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2554

ตกลงใช้เกณฑ์การเปล่ียนพิกัดศุลกากรในระดับ 6 หลัก (Change in Tariff Sub-
Heading: CTSH) ควบคู่กบั สดั ส่วนมูลค่าเพิ่มภายในประเทศ (Local content) ร้อยละ 35 เป็น
กฎเกณฑท์ วั่ ไปในการพจิ ารณาแหล่งกาเนิดสนิ คา้ สาหรบั ประเทศกาลงั พฒั นา ไดแ้ ก่ อนิ เดยี ศรี

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential 2-11

ลงั กา และไทย และใชก้ ฏเกณฑ์ CTSH+Local content ร้อยละ 30 เป็นกฎทวั่ ไปสาหรบั ประเทศ
ดอ้ ยพฒั นาไดแ้ ก่ พม่า บงั กลาเทศ ภูฏาน และเนปาล นอกจากน้ี ยงั มกี ารจดั ทากฎเกณฑเ์ ฉพาะ
รายการสนิ คา้ (Product Specific Rules: PSRs) จานวนรวมทงั้ สน้ิ 142 รายการ

มาตรการปกป้อง ประเทศสมาชิก BIMSTEC สามารถหาขอ้ สรุปการจดั ทามาตรการ
ปกป้องในกล่มุ ประเทศสมาชกิ (BIMSTEC Safeguard) โดยตกลงใหใ้ ชม้ าตรการดงั กลา่ วในช่วง 2
ปี และใช้ต่อได้อีก 1 ปี และมกี ารกาหนดเกณฑ์ขนั้ ต่าเพ่อื ให้มีการถูกยกเว้นการใช้มาตรการ
ดงั กล่าว หากประเทศมสี ดั ส่วนนาเขา้ ต่ากว่าเกณฑ์ท่กี าหนด นอกจากน้ี ยงั ตกลงใหใ้ ชม้ าตรการ
BIMSTEC Safeguard ได้อกี เพยี ง 5 ปี หลงั จากวนั ส้นิ สุดการลด/ยกเลกิ ภาษใี นกลุ่มต่างๆ เสรจ็
สน้ิ ลงแลว้

เมอ่ื ปลายปี 2014 รฐั บาลภูฏานไดป้ ฏริ ูปเศรษฐกจิ ในประเทศบา้ งแลว้ ทงั้ ยงั ขยายการคา้
ปลอดภาษรี ่วมกบั บงั คลาเทศคคู่ า้ ทส่ี าคญั นอกจากน้รี ฐั บาลภฏู านระบุว่านบั ตงั้ แตเ่ ดอื นกรกฎาคม
2014 ท่ีผ่านมาจนถึงเดือนกุมภาพันธ์ปี 2015 ยอดรถยนต์ท่ีถูกนาเข้ามาจาหน่ายในภูฏานมี
จานวนมากกว่า 4,000 คนั โดยส่วนใหญ่จะเป็นรถยนต์นัง่ ส่วนบุคคลจากเกาหลีใต้ ญ่ีปุ่น และ
อนิ เดยี และอาจสง่ ผลดใี หภ้ าคอตุ สาหกรรมชน้ิ สว่ นรถยนตไ์ ดอ้ กี ดว้ ย

➢ นโยบายการลงทุน

ตงั้ แต่ปี พ.ศ. 2545 เป็นต้นมา ภูฏานมนี โยบายส่งเสรมิ การลงทุนโดยตรงจากต่างชาติ
(FDI) ตาม The Foreign Direct Investment Policy เพ่อื เตรยี มการรองรบั การเข้าเปนสมาชกิ ของ
WTO โดยเรมิ่ จากการค่อยๆ เปิดพจิ ารณาคาขอเป็นรายๆ ไป และผ่อนคลายกฎระเบียบ หรอื
ขนั้ ตอนเกย่ี วกบั การลงทุนเป็นเร่อื งๆ เช่น การลงทุนในกจิ การธนาคารซง่ึ เคยเปิดใหต้ ่างชาตลิ งทุน
ไดเ้ พยี ง รอ้ ยละ 20 ปรบั เปลย่ี นมาเปิดใหล้ งทนุ ในสดั สว่ นมากกว่าคนในชาตไิ ด้ เป็นตน้

รฐั บาลภูฏานมนี โยบายส่งเสรมิ การลงทุนให้แก่นักลงทุนต่างชาตทิ ส่ี าคญั ไดแ้ ก่ ความ
เทา่ เทยี ม สทิ ธใิ นการสง่ เงนิ ปันผลกลบั ประเทศ สทิ ธใิ นการเคล่อื นยา้ ยทนุ กลบั ประเทศ และสทิ ธใิ น
ทรพั ย์สนิ ทางปัญญา อย่างไรก็ตาม ภูฏานได้กาหนดให้ผู้ประกอบการชาวต่างชาติตองมีเงิน
ลงทุนอยางน้อย 1 ลา้ นเหรยี ญสหรฐั ฯ สาหรบั ภาคอุตสาหกรรมการผลติ สนิ ค้า และอย่างน้อย 5
แสนเหรยี ญสหรฐั ฯ สาหรบั การลงทนุ ในภาคการคา้ บรกิ าร

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

2-12 Private & Confidential

โดยผู้ประกอบการชาวต่างชาติสามารถลงทุนได้ในทุกกิจกรรมยกเว้น ด้านการ
สอ่ื สารมวลชน บรกิ ารกระจายสนิ คา้ เหมอื งแร่ โรงแรมระดบั 3 ดาวลงไป บรกิ ารทางสขุ ภาพทวั่ ไป
อุตสาหกรรมท่ไี ม่ผ่าน Certificate of Origin กจิ กรรมทล่ี ะเมดิ กฏหมายของภูฏาน กจิ กรรมทเ่ี ป็น
ภัยต่อความปลอดภัยของประเทศหรือระเบียบของสังคม กิจกรรมท่ีส่งผลเสียต่อสุขภาพ
สง่ิ แวดลอ้ ม ศลี ธรรม และวฒั นธรรมของชาวภูฏาน อาวธุ สงคราม กระสนุ และวตั ถุระเบดิ การผลติ
สารเคมอี นั ตราย ทม่ี กี ารระบุไวใ้ น National Electric Code (NEC) กจิ กรรมเกย่ี วกบั การนาเขา้ สงิ่
ปฏกิ ูล การสรา้ ง แสดง และจาหน่ายผลติ ภณั ฑล์ ามกอนาจาร การพนนั และบุหร่ี หรอื ผลติ ภณั ฑ์
ยาสบู

รฐั บาลภูฏานมี Investment Promotion Authority (IPA) ในการส่งเสรมิ การลงทุน และมี
การจดั ลาดบั ความสา้ คญั ของประเภทกจิ กรรมการลงทนุ ต่างๆ โดยกจิ กรรมทอ่ี ย่ใู น Priority Sector
จะไดร้ บั การพจิ ารณาอนุมตั กิ ่อน โดยมาตรการสง่ เสรมิ การลงทนุ ทส่ี าคญั สามารถสรปุ ไดด้ งั น้ี

▪ การยกเว้นภาษชี วั่ คราวจากภาษเี งนิ ได้ธุรกจิ และภาษเี งนิ ได้ของนิตบิ ุคคล สาหรบั
การลงทนุ ในดา้ นการผลติ สนิ คา IT และการเกษตร รวมทงั้ สถาบนั ฝึกอบรม IT

▪ การยกเว้นภาษีการขายและภาษีศุลกากร สาหรบั โรงงาน เคร่อื งจกั รและสินค้า
จาพวกวตั ถดุ บิ

ภูฎานเรมิ่ ดาเนินนโยบายทางเศรษฐกจิ โดยการเปิดประเทศแปรรูปรฐั วสิ าหกจิ ส่งเสรมิ
การลงทุนจากต่างประเทศ ปัจจุบนั อยู่ระหว่างการร่างพระราชบญั ญัตวิ ่าด้วยการลงทุนเพ่อื ให้
ความชดั เจนแก่นักธุรกจิ ต่างประเทศในการเขา้ ลงทุนในภูฎาน แต่ไม่ต้องการให้มีการลงทุนมาก
เกนิ ไป เน่ืองจากต้องการพฒั นาแบบค่อยเป็นค่อยไปโดยไม่ทาลายสภาพแวดลอ้ มและวฒั นธรรม
ของประเทศ

สาขาอุตสาหกรรมทภ่ี ูฏานใหก้ ารส่งเสรมิ การลงทุน ไดแ้ ก่ ภาคการผลติ เกษตร ป่าไม้
พลงั งาน การผลติ น้า ยาและเวชภณั ฑ์ ภาคการบรกิ าร สุขภาพ โรงแรม โครงสรา้ งพฐ้ื าน การวจิ ยั
และพฒั นา IT การจดั การของเสยี และการเงนิ การธนาคาร

ภูฏานเป็นประเทศท่มี ฐี านะทางเศรษฐกจิ ท่คี ่อนข้างมนั่ คงและมดี ุลการชาระเงนิ ดี แต่
ภฏู านตอ้ งพง่ึ พงิ เงนิ ชว่ ยเหลอื จากต่างประเทศเป็นจานวนมหาศาล ประมาณรอ้ ยละ 33 ของ GDP
เศรษฐกจิ ของภูฏานยงั คงมคี วามผกู พนั กบั อนิ เดยี ซ่งึ เป็นประเทศผใู้ หเ้ งนิ ช่วยเหลอื แบบใหเ้ ปล่า
และเงนิ กู้แก่ภูฏานอย่มู าก ขณะน้ี ภูฏานอย่รู ะหว่างการเปิดเสรที างเศรษฐกจิ ในลกั ษณะค่อยเป็น

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential 2-13

ค่อยไป ด้วยความช่วยเหลอื จากธนาคารโลก กองทุนการเงนิ ระหว่างประเทศ และประเทศผู้ให้
ความช่วยเหลอื จากตะวนั ตกและญป่ี ่นุ

2.1.2 สภาพทางสงั คม การเมือง วฒั นธรรม และศาสนา

➢ ประชากร

ปัจจุบนั ประเทศภูฏานมจี านวนประชากรรวมทงั้ สน้ิ 867,775 คน (ขอ้ มลู จาก CIA.gov)
และจากรายงานของ National Statistics Bureau of Bhutan คาดการณ์ว่าจานวนประชากรของ
ภูฏานจะเพม่ิ ขน้ึ อย่างต่อเน่ือง แต่เพมิ่ ในอตั ราทช่ี ้ากว่าในอดตี ทผ่ี ่านมา โดยประชากรทอ่ี ยู่อาศยั
ในภูฏานคาดวา่ จะมี 884,000 คน ภายในปี 2590

ชาวภูฏาน ประกอบดว้ ย 3 เชอ้ื ชาตหิ ลกั ไดแ้ ก่ ชารค์ อป (Sharchops) เป็นชนพน้ื เมอื ง
ดงั้ เดมิ ส่วนใหญ่อย่ทู างภาคตะวนั ออก งาลอบ (Ngalops) เป็นชนเช้อื สายธเิ บต ส่วนใหญ่อย่ทู าง
ภาคตะวนั ตก และโลซาม (Lhotshams) เป็นชนเช้อื สายเนปาล ส่วนใหญ่อยู่ทางใต้ ซ่ึงปัจจุบนั
รฐั บาลภูฏานพยายามผลกั ดนั ให้กลบั ไปสู่ถนิ่ ฐานเดมิ ในเนปาล โดยประชากรรอ้ ยละ 45.1 อาศยั
อยใู่ นเขตเมอื ง

อตั ราสว่ นประชากรจาแนกตามอายุ : วยั เดก็ (0-14 ปี) รอ้ ยละ 24.9 วยั ร่นุ ถงึ วยั กลางคน
(15-64 ปี) ร้อยละ 69 และวยั ชรา (65 ปีข้นึ ไป) ร้อยละ 6.2 โดยอายุขยั เฉล่ียของประชากรคอื
72.31 ปี อัตราการเกิด 15.94 คน ต่อประชากร 1,000 คน อัตราการเสียชีวิต 6.22 คน ต่อ
ประชากร 1,000 คน อตั ราการเพมิ่ ของประชากรอย่ทู ร่ี อ้ ยละ 0.97

จากภาพท่ี 2-5 เป็นการเปรยี บเทยี บโครงสรา้ งประชากรของประเทศภูฏานในปี 2560
และ 2590 จะเหน็ ว่า ในปี 2560 ประชากรส่วนใหญ่ของประเทศอยู่ในช่วงอายุระหว่าง 25-29 ปี
ในขณะทเ่ี ม่อื ผ่านไปอกี 30 ปี คาดว่าประชากรส่วนใหญข่ องภูฏานจะมอี ายุอย่ใู นช่วง 55-59 ปี ใน
ปี 2590 ทงั้ น้ภี ูฏานกาลงั ประสบกบั ภาวะเจรญิ พนั ธทุ์ ล่ี ดลงอย่างมากในช่วงทผ่ี ่านมาและคาดว่าจะ
ยงั คงต่ากว่าระดบั ทดแทนในอนาคตอนั ใกล้ เช่นเดยี วกบั หลายๆ ประเทศในโลก

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

2-14 Private & Confidential

ภาพที่ 2-5 โครงสร้างประชากรของประเทศภฏู าน ปี 2560 และ 2590

ทม่ี า : National Statistics Bureau of Bhutan

➢ การศกึ ษา
การพฒั นาด้านการศกึ ษาของภูฏานมคี วามก้าวหน้าอย่างต่อเน่ือง จากก่อนหน้าน้ีท่มี ี

เพยี งโรงเรยี นสอนศาสนา แต่ในช่วงปลายศตวรรษท่ี 20 ไดม้ กี ารนานโยบายการศกึ ษามาใช้ โดย
ท่งี บประมาณประจาปีส่วนใหญ่ของรฐั บาลไดม้ ุ่งไปทก่ี ารศกึ ษา ในช่วงต้นปี 2553 ค่าใชจ้ ่ายด้าน
การศกึ ษาคดิ เป็น 1 ใน 5 ของค่าใชจ้ ่ายของรฐั บาลภูฏาน ปัจจุบนั การเขา้ ถงึ การศกึ ษาขนั้ พน้ื ฐาน
ได้กลายเป็นสทิ ธทิ ่ไี ม่อาจเพกิ ถอนไดข้ องชาวภูฏานทุกคน อกี ทงั้ นโยบายการศกึ ษาของรฐั บาล
ภฏู านคอื การใหก้ ารศกึ ษาขนั้ พน้ื ฐานทม่ี คี ณุ ภาพสงู โดยไม่มคี ่าใชจ้ ่ายแก่ประชาชนทุกคนเป็นเวลา
อย่างน้อย 11 ปี

ระบบการศกึ ษาในโรงเรยี น ประกอบดว้ ยการศกึ ษาระดบั ประถมศกึ ษา 7 ปี (PP-VI) ซง่ึ
รวมถงึ ระดบั ก่อนประถมศกึ ษา 1 ปี ตามมาดว้ ยระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนต้น 4 ปี (VII-X) และระดบั
มธั ยมศกึ ษาตอนปลายอกี 2 ปี (XI-XII) โดยรฐั บาลภูฏานให้การศกึ ษาขนั้ พ้นื ฐานฟรตี งั้ แต่ระดบั
ประถมศกึ ษา จนถงึ มธั ยมศกึ ษาตอนต้น ทงั้ น้ี ในปี 2563 อตั ราการรู้หนังสอื ของชาวภูฏานโดย
รวมอยทู่ ร่ี อ้ ยละ 71.4 และอตั ราการรหู้ นงั สอื ของเยาวชนอย่ทู ส่ี งู กวา่ รอ้ ยละ 93
➢ ภาษา

ภาษาซองกา (Dzongkha) เป็นภาษาราชการ และใช้ภาษาอังกฤษเป็นส่ือกลางใน
สถาบนั การศกึ ษา และการตดิ ต่อธุรกิจ นอกจากน้ียงั มภี าษาท้องถิ่นอ่ืน ๆ เช่น ภาษาชาฮอป
(Sharchhopka) ภาษา Lhotshamkha ภาษาเนปาลี และภาษาทเิ บต

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333
www.bolliger-company.com

Private & Confidential 2-15

➢ การแพทยแ์ ละสาธารณสุข

ประชากรภูฏานมอี ายุขยั เฉล่ยี 72.31 ปี แบ่งเป็น 71.19 ปีสาหรบั ผูช้ าย และ 73.49 ปี
สาหรบั ผหู้ ญงิ (ขอ้ มลู ในปี 2565 จาก CIA.gov) ตามรฐั ธรรมนูญของภูฏานนนั้ การรกั ษาพยาบาล
ขนั้ พ้นื ฐานไม่เสียค่าใช้จ่าย การดูแลสุขภาพท่ีเข้าถึงได้และราคาไม่แพงเป็นหวั ใจสาคญั ของ
นโยบายสาธารณะของภฏู าน ในฐานะทส่ี ขุ ภาพเป็นสว่ นหน่งึ ของความสุขมวลรวมประชาชาติ

➢ ศาสนา

ประชาชนสว่ นใหญ่ของประเทศภูฏานรอ้ ยละ 75 นบั ถอื ศาสนาพทุ ธมหายาน นิกาย
กายบุ ปา (Kagyupa) ซง่ึ มลี ามะเช่นเดยี วกบั ทเิ บต (Lamaistic Buddhist) และศาสนาฮนิ ดซู ง่ึ ไดร้ บั
อิทธิพลจากอินเดียและเนปาล ร้อยละ 22 โดยส่วนใหญ่เป็นชนเช้ือชาติโชซมั ทางภาคใต้ของ
ประเทศ และศาสนาอน่ื ๆ อกี รอ้ ยละ 3

➢ วฒั นธรรม

สงั คมของภูฏานเป็นสงั คมเกษตรกรรมทเ่ี รยี บงา่ ย ประชาชนดาเนนิ ชวี ติ ตามวถิ ที างพุทธ
ศาสนานิกายมหายาน และยงั คงไวซ้ ่งึ ขนบธรรมเนียมประเพณีและวฒั นธรรมทม่ี มี าชา้ นาน คลา้ ย
กบั ประเทศไทย เน่ืองจากทงั้ สองประเทศมสี ถาบนั พระมหากษัตรยิ ์ภายใต้รฐั ธรรมนูญ และมี
ศาสนาพุทธเป็นศาสนาประจาชาติ ทงั้ น้ี สมเดจ็ พระราชาธบิ ดจี กิ มี ซงิ เย วงั ชุก พระราชบดิ าของ
สมเดจ็ พระราชาธบิ ดอี งคป์ ัจจุบนั ทต่ี อ้ งการใหภ้ ูฏานอนุรกั ษว์ ฒั นธรรมประเพณีของตนไว้ เชน่ การ
ส่งเสรมิ ให้ประชาชนภูฏานใส่ชุดประจาชาติ การอนุรกั ษ์ภาษาท้องถน่ิ และสถาปัตยกรรมแบบ
ภูฏาน อย่างไรก็ดี แม้จะมนี โยบายเปิดประเทศ แต่ภูฏานก็สามารถอนุรกั ษ์จารตี ประเพณีทาง
สงั คมไวไ้ ด้

สมเด็จพระราชาธิบดีจิกมี ซิงเย วงั ชุก ได้ทรงริเร่ิมปรชั ญาในการพัฒนาประเทศท่ี
เรยี กว่า ความสุขมวลรวมประชาชาติ (Gross National Happiness) โดยความคดิ ดงั กล่าวเน้นการ
พัฒนาเพ่ือให้ประชาชนมีความสุขและความพึงพอใจมากกว่าการวัดระดับการพัฒนาด้วย
ผลติ ภณั ฑ์มวลรวมประชาชาติ โดยพระองคไ์ ดข้ อ้ สรุปจากบทเรยี นความผดิ พลาดในการพฒั นา
ของโลกในรอบ 50 ปีทผ่ี ่านมา และเหน็ ว่าประเทศจานวนมากเขา้ ใจว่าการพฒั นาคอื การแสวงหา
ความสาเรจ็ ทางวตั ถุเพยี งอย่างเดยี ว ซง่ึ บางครงั้ ไดแ้ ลกความสาเรจ็ ในการพฒั นาเศรษฐกจิ กบั การ
สญู เสยี วฒั นธรรม สง่ิ แวดลอ้ มทางธรรมชาติ และเอกลกั ษณ์ของชาติ

Bolliger & Company (Thailand) Ltd. | Tel. +66 (0) 2 230 6399 | Fax. +66 (0) 2 230 6333

www.bolliger-company.com