EGXEIRIDIO BOTANON

Ο Κήπος του Ιπποκράτη αναβιώνει από τα χέρια των παιδιών
στο Βαλτεσινίκο, Γορτυνίας




Εγχειρίδιο Βοτάνων – Φυτών κήπου













































































Μουσικοχορευτικός & Λαογραφικός Σύλλογος Βαλτεσινίκου «Χορεσίβιος»
Βαλτεσινίκο Ιούνιος 2020

Η παρούσα εργασία έχει συνταχθεί από τα παιδιά που μετέχουν στο πρόγραμμα ‘Ο
Κήπος του Ιπποκράτη αναβιώνει από τα χέρια των παιδιών στο Βαλτεσινίκο,
Γορτυνίας’ με την καθοδήγηση των συνεργατών του Μουσικοχορευτικού &
Λαογραφικού Συλλόγου Βαλτεσινίκου ‘ΧΟΡΕΣΙΒΙΟΣ’. Δεν φιλοδοξεί να αποτελέσει
επιστημονικό πόνημα σχετικά με τα βότανα και την αξία τους. Περιέχει πληροφορίες
που έχουν συλλεγεί από διάφορες πηγές χωρίς να ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ και
επιστημονικά τεκμηριωμένες.

Προειδοποίηση:

Εάν κάνουμε ανεξέλεγκτη χρήση βοτάνων χωρίς να γνωρίζουμε όλες τις
λεπτομέρειες κινδυνεύουμε από σοβαρές παρενέργειες.

Δεν συνιστάται η χρήση παρασκευασμάτων βοτάνων χωρίς την ενημέρωση του
θεράποντα ιατρού ή φαρμακοποιού. Ενδέχεται οι ουσίες που περιέχουν να
αλληλοεπιδράσουν με το/τα φάρμακα, που ήδη παίρνει ο ασθενής και να
εξουδετερώσουν τη θεραπευτική τους δράση ή να προκαλέσουν τοξικότητα. Μπορεί
επίσης, να επιβαρύνουν περεταίρω εξασθενημένες ζωτικές λειτουργίες με κίνδυνο
για την υγεία και την ζωή του ασθενούς.















































- Ι -

ΕΙΣΑΓΩΓΗ



Η ιδέα της δημιουργίας του ‘Κήπου του Ιπποκράτη’ δημιουργήθηκε μετά από ανοικτή πρόσκληση του
ΥΠΠΟ τον Μάιο του 2019 για Επιχορηγήσεις/Αιγίδες Πολιτιστικών Δράσεων και Προγραμμάτων που
αναφέρονται σε Παιδιά και Εφήβους (έως 18 ετών). Ο Μουσικοχορευτικός & Λαογραφικός Σύλλογος
Βαλτεσινίκου ‘Χορεσίβιος’, το πρώτο εξάμηνο του 2020, με την αιγίδα & την επιχορήγηση του ΥΠΠΟ,
ανέπτυξε ένα πρόγραμμα με τίτλο «Ο Κήπος του Ιπποκράτη αναβιώνει από τα χέρια των παιδιών στο
Βαλτεσινίκο, Γορτυνίας». Ο κήπος δημιουργήθηκε αρχές του 2020 στο Κεφαλόβρυσο του χωριού και κάτω
από την εκκλησία του Αγ. Δημητρίου, σε αγροτεμάχιο εκτάσεως περίπου 1,5 στρεμμάτων, που διέθεσε
δωρεάν ο Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου Βαλτεσινίκου.
Ο «Κήπος του Ιπποκράτη» είναι ένα φιλόδοξο σχέδιο που στοχεύει, οι 25 μαθητές του ορεινού αυτού τόπου
να μελετήσουν τα βότανα του Ιπποκράτη φυτεύοντας τα με τα χέρια τους. Στην καρδιά του Βαλτεσινίκου
οι ‘μικροί ερευνητές’, σε πραγματικές συνθήκες, καθοδηγούμενοι από ερευνητές, ιστορικούς και
γεωπόνους, παρακολουθούν την ανάπτυξή βοτάνων από τα λίστα του Πατέρα της Ιατρικής, που
ευδοκιμούν στην περιοχή αυτή του Μαινάλου. Στο πλαίσιο του προγράμματος τα παιδιά καταγράφουν το
χρονικό του εγχειρήματος σε ένα ντοκιμαντέρ, με την υποστήριξη και την καλλιτεχνική επιμέλεια του
σκηνοθέτη και ιδιοκτήτη της Κινηματογραφικής Λέσχης Βαλτεσινίκου, Δημήτρη Γιαννικόπουλου.
Ο «Κήπος του Ιπποκράτη» αποτελεί ένα εργαλείο μελέτης με βάση την Δανειστική Βιβλιοθήκη
Βαλτεσινίκου ως πρότυπο εργαστήριο γνώσης, όπου τα παιδιά είναι οι ερευνητές και όλοι οι υπόλοιποι σε
ρόλο εμψυχωτή, καθοδηγητή διαβαίνουν ένα διαφορετικό μονοπάτι γνώσης και δημιουργίας. Το ταξίδι
αυτό είναι μακρύ και περιλαμβάνει συνεχείς και πολλές δράσεις με βιωματικά μαθήματα και τη χρήση
διαδραστικών εργαλείων (μουσική, θέατρο, δραματοποίηση, ταινίες, διοργάνωση εκδρομών, εκδηλώσεων,
και οργάνωση θερινών μαθημάτων) για την ενίσχυση της δημιουργικότητας των μαθητών μας.
Κύριος σκοπός του προγράμματος είναι η ανάδειξη της αξίας της διδασκαλίας του Ιπποκράτη και η
ενίσχυση του μαθητή για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής του. Όραμα του Μουσικοχορευτικού &
Λαογραφικού Συλλόγου Βαλτεσινίκου «Χορεσίβιος», είναι να δημιουργηθεί και να διατηρηθεί ένα
πρότυπο εργαστήριο γνώσης, με κέντρο την Δανειστική Βιβλιοθήκη Βαλτεσινίκου, όπου η κλασική
παιδεία, η παράδοση, η ιστορία και ο σύγχρονος πολιτισμός αναδεικνύονται μέσω της βιωματικής
μάθησης.

Για την υλοποίηση της προσπάθειας αυτής εργάστηκαν εθελοντικά αρκετοί άνθρωποι που πίστεψαν σε ένα
τόσο πρωτοπόρο για την περιοχή μας πρόγραμμα. Εργάστηκαν σιωπηρά, προσφέροντας ο καθένας
ανάλογα με την δυνατότητα του. Σε μία ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο πανδημίας πολλοί κάτοικοι του
Βαλτεσινίκου συνέδραμαν στη συλλογή βοτάνων και φυτών που ευδοκιμούν στην περιοχή μας. Όλους
αυτούς τους ευχαριστούμε για την αμέριστη συμπαράσταση που μας έδειξαν και για την παρακαταθήκη
που όλοι μαζί αφήνουμε στις επόμενες γενιές.

Θα ήταν όμως παράλειψη να μην ευχαριστήσουμε ιδιαίτερα το Υπουργείο Πολιτισμού που μας τίμησε με
την εμπιστοσύνη του και μας έδωσε την ευκαιρία να αποδείξουμε ότι η περιφέρεια υπάρχει, δημιουργεί
και αξίζει της στήριξης της Ελληνικής πολιτείας.



Το Διοικητικό Συμβούλιο

του ‘Χορεσίβιου’
Ιούνιος 2020












- ΙΙ -

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ





Ονοματολογία παρτεριών 1
Βιογραφικά ιατρών - βοτανολόγων

Κένταυρος Χείρων (Ελληνική Μυθολογία) 2
Ασκληπιός (Ελληνική Μυθολογία) 3
Ιπποκράτης (460 π.Χ. - 377 π.Χ.) 8
Αριστοτέλης (384 π.Χ. - 322 π.Χ.) 10
Θεόφραστος (371 π.Χ. – 287 π.Χ.) 12
Θεόκριτος (315 π.Χ. - 260 π.Χ.) 14
Πεδάνιος Διοσκουρίδης (10 μ. Χ. - 90 μ.Χ.) 15
Κλαύδιος Γαληνός (129 μ.Χ. – 199 μ.Χ.) 17
Νικόλαος Μυρεψός (13ος αιώνας μ.χ.) 19
Θεόδωρος Ορφανίδης (1817 μ. Χ. - 1866 μ. Χ.) 20
Παναγιώτης Γεννάδιος (1848 μ. Χ. - 1919 μ. Χ.) 21
Βότανα από την λίστα του Ιπποκράτη (Πρόταση του ΓΠΑ)
Adiantum capillus veneris, κν πολυτρίχι αδίαντον 22
Allium cepa κν Κρεμμύδι 25
Allium sativum, κν σκόρδο 29
Anthemis peregrina ή A chamomilla, κν λουλουδόχορτο, μεγάλο χαμομήλι 34
Artemisia absinthium, κν αρτεμισία, αγριαψιθιά, αψίνθι 36
Asplenium ceterach, κατέραχον το φαρμακευτικό κν. σκορπίδι, χρυσόχορτο, ασπλήνιο 40
Calycotome villosa, κν ασπάλαθος, ασπαλαθιά, ασφάλαχτος 43
Centaurium majus, κενταύριο 45
Cichorium intybus, κν πικραλίδα, πικρολίδι 48
Cistus villosus ή Salvifolius, ελελισφακόφυλλος κ.ν. κίστος, κιστάρι 51
Crocus sativus κν κρόκος ήμερος 55
Crithmum maritimum, κν κρίθαμο, κράμο. 59
Cyclamen graecum, κν κυκλαμία, σκυλάκι ή κυκλάμινο. 62
Doronicum pardalianches, κν σκορπίδι, σκορπιδόχορτο, το φυτό ακόνιτον 64
Foeniculum vulgare, κν μάραθος, φινόκιο 66
Glycyrrhiza glabeu, κν γλυκόριζα 69
Hedera helix, κν κισσός 73
Helleborus orientalis, ελλέβορος κν σκάρφη 77
Inula viscosa & Inula graveolens (η βαρύοσμος), κν ακόνυζος, ψυλλήθρα, κονύζα 80
Isatis tinctoria, κν λουλακία, ισάτις η βαφική 83
Lactuca sativa μαρούλι 85
Laurus nobilis κν δάφνη 89

Lilium candidum, κν κρίνο, κρίνος, λίριον. 93
Matricaria chamomilla, κν χαμομήλι, χαμαίμηλο 97
Mentha piperita, κν δυόσμος 101
Mentha pulegium, βλήχων, κν φλισκούνι, φλεσκούνι, γλεχούνι 104
Mentha, πόα ευώδης κν μέντα 107





- ΙΙΙ -

Momordica elaterium, κν πικραγγουριά 111
Narcissus tazetta, κν ζαμπάκι, μανουσάκι, νάρκισσος 113
Ocimum basilicum, κν βασιλικός 116
Origanum dictamus κν δίκταμο, έρωντας 120
Origanum heracleoticum κν ρίγανη 123
Origanum majorana, κν μαντζουράνα 126
Rosa canina, κν αγριοτριανταφυλλιά 131
Rubia tinctorum, κν ριζάρι, αγριοβαφή 135
Rubus fruticosus κν βάτος, βατομουριά 138
Ruta graveolens, κν απήγανος 141
Salvia officinalis κν ελελίφασκος, αλισφακιά, φασκομηλιά 144
Saponaria officinalis, κν σαπουνόχορτο, σαπουνόρριζα 148
Satureja thymbra, κν θρούμπα, θρούμπη, θρούμπι 151
Sideritis syriaca, τσάι του βουνού κν. μαλοτήρα 153
Thymbra capitata, κν θυμάρι 155
Thymus serpyllum κν αγριοθύμαρο, έρπυλος, έρπον 159
Trigonella foenum-graecum, κν γραικόχορτος. Αιγόκερας 162
Tussilago farfara, κν βηχάκι, γλυκομάνα, χαμόλευκα 167
Urtica dioica, κν τσουκνίδα 169
Valeriana dioscoridis, άγριος ζαμπούκος βαλεριάνα η ιταλική 173

Veratrum album, βέρατρον το λευκό, κν στερογιάννι 177
Viola odorata κν μενεξές, βιολέτα, ίον το εύοσμον 180
Πρόσθετα βότανα – φυτά που φύονται στην περιοχή

Apium graveolens, κν σέλινο το βαρύοσμο 183
Chrysanthemum, κν χρυσάνθεμο, Αγιοδημητριάτικο 187
Dahlia, κν ντάλια 190
Dianthus caryophyllus, κν γαρυφαλλιά 191
Fragaria, κν φράουλα 193
Geum urbanum, γέο το αστικό, κν καρυοφύλλι 197
Helianthus, κν ηλίανθος, ήλιος 199
Lavandula angustifolia, κν λεβάντα 202
Malva sylvestris, κν μολόχα 206
Melissa officianalis κν μελισσόχορτο, μελισσοβότανο 209
Mentha aquatica, μίνθη η φίλυδρος κν νερομέντα 211
Moschus moschiferus κν μόσχος 215
Ribes rubrum, κν φραγκοστάφυλλο 217
Rosmarinus officinalis, κν ροσμαρίνος ο φαρμακευτικός, δεντρολίβανο 221
Rubus fruticosus 'Thornless Evergreen', βάτος χωρίς αγκάθι 224
Santolina chamaecyparissus (S. Incana), κν λεβαντίνα, σατόνιον 227
Sideritis clandestina, κν τσάι Ταϋγέτου, Μαινάλου 228
Sideritis florida κν Τσάι Ολύμπου 230
Sideritis perfoliata, κν τσάι βλάχικο, Πίνδου 232
Sideritis raeseri, κν Τσάι Παρνασού 234
Syringa vulgaris, κν πασχαλιά 236





- ΙV -

Tulipa undulatifolia, κν τουλίπα η κυματόφυλλος 238


Νέοι & νέες του Βαλτεσινίκου που συμμετέχουν στο πρόγραμμα 240
ΔΣ Μουσικοχορευτικού & Λαογραφικού Συλλόγου ‘Χορεσίβιος’ 2017 - 2020 240
Χορηγοί προγράμματος 241
Βιβλιογραφία 242



















































































- V -

Ονοματολογία παρτεριών




























































Σελίδα - 1 -

Κένταυρος Χείρων (Ελληνική Μυθολογία)

Ο κένταυρος Χείρων, γιος του Κρόνου και της νύμφης Φιλύρας
είναι μια σημαντική μορφή της ελληνικής μυθολογίας, τόσο για
τη σχέση του με τη θεραπεία και άλλες υπό διαμόρφωσιν φυσικές
επιστήμες του αρχαίου κόσμου, όσο και για τη σχέση του με τη
διδασκαλία των ηρώων. Υβριδική μορφή, όπως όλοι οι κένταυροι
και τα άλλα χιμαιρικά πλάσματα του μυθικού κόσμου, διακρίνεται
από τους υπόλοιπους του είδους του για την προαιώνια σοφία που
κατέχει. Παρουσιάζεται σε πολλούς μύθους, με σημαντικότερο
αυτόν στον οποίο φέρεται να ήταν δάσκαλος του Αχιλλέα.

Η παρουσία του Χείρωνα, αντιθετική στο είδος του, κατείχε μια πλήρως διαφορετική έννοια. Με έναν πολύ
πραγματικό τρόπο, ο Χείρων θα μπορούσε να θεωρηθεί η εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα σε ό,τι
αφορά στο συμβολισμό του κένταυρου στον ελληνικό κόσμο. Εκεί που οι άλλοι αντιπροσώπευαν την
κτηνωδία και τον κίνδυνο του φυσικού κόσμου, ο Χείρων αντιπροσωπεύει την αφθονία και την ευλογία
του, όπως φαίνεται από το γεγονός ότι δίδαξε σε διάφορους ήρωες τις εν δυνάμει αγαθοεργές δυνάμεις του
φυσικού κόσμου –τις τέχνες της αστρολογίας, της βοτανικής, της θεραπείας, του κυνηγιού, της πολεμικής
τέχνης, και της άσκησης των δικών τους εσωτερικών, φυσικών χαρισμάτων, δώρα των θεών μέσω
κληρονομικής διαδοχής ή προστασίας. Είναι σημαντικό ίσως να σημειώσουμε εδώ ότι, όπως τα
υπερφυσικά χαρίσματα έπρεπε να παραχωρηθούν από τους θεούς, έτσι επίσης χρειαζόταν και μια τυπική
εισαγωγή στη μαθητεία, προκειμένου να προσφερθούν τα οφέλη της σοφίας του. Τους μαθητές του
Χείρωνα τους έφερναν είτε οι θεοί ή προηγούμενοι μαθητές του, που γνώριζαν τη διδασκαλία του και είχαν
φθάσει ως εκεί με θεϊκή παρέμβαση.

Η πρωιμότερη αναφορά στον Χείρωνα ίσως είναι αυτή που απαντάται στις τελευταίες γραμμές της
ησιόδειας Κοσμογονίας. Το όνομα του κένταυρου συνδέεται με ένα παιδί που γεννήθηκε από τον ήρωα
Ιάσονα και τη μάγισσα Μήδεια: [...Κι αυτή στην εξουσία μπαίνοντας του Ιάσονα του βασιλιά, εγέννησε το
Μήδειο, το γιο της, που τον ανάθρεψε στα βουνά ο Χείρων, ο γιος της Φιλύρας -και του μεγάλου Δία το
σχέδιο γινόταν...]. Η ακριβής φύση αυτών των γραμμών είναι αρκετά ενδιαφέρουσα, αν λάβουμε υπ’ όψιν
μας την επερχόμενη μοίρα του συγκεκριμένου απογόνου -ένα παιδί προδιαγεγραμμένο να θανατωθεί στη
νιότη του, παρά να εκτελέσει τα δικά του κατορθώματα. Εδώ θα τολμούσαμε να πούμε πως ο Ησίοδος με
τη ρήση «και του μεγάλου Δία το σχέδιο γινόταν» δεν αναφέρεται στον Μήδειο αλλά στον Χείρωνα. Ο
σκοπός του Δία είναι ο ρόλος που εκπληρώνει ο Χείρων στη σφαίρα του ελληνικού μύθου: να διδάξει τη
μαγεία του στις μελλοντικές γενεές.

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν την αγάπη και την προσκόλληση που έδειχναν οι πρόγονοί μας στη γραμμή
καταγωγής τους (μητρογραμμική ή πατρογραμμική) και του ρόλου που έπαιζε στον καθορισμό της
κοινωνικής θέσης, έχει ενδιαφέρον να δούμε την καταγωγή του Χείρωνα. Αντίθετα από τους άλλους
κένταυρους, ο Χείρων δεν κατάγεται από τους Λαπίθες. Κατάγεται από τον Κρόνο και τη νύμφη Φιλύρα.
Όπως και άλλοι ολύμπιοι, ο Χείρων είναι παιδί του Κρόνου. Ωστόσο, δεν κατέχει κάποιο ιδιαίτερο βασίλειο
όπως οι άλλοι θεοί. Δεν δρα μέσα σε ένα προαποφασισμένο εννοιολογικό πλαίσιο. Μοιάζει περισσότερο
να είναι απλά ένα τμήμα –ένα ουσιαστικό τμήμα- του κόσμου, που μπορεί να ενώσει κάποια ρήγματα στις
λογικές αλληλουχίες της εικόνας που έχουμε για τη δημιουργία. Αυτή φαίνεται να είναι και η πλέον
ενδιαφέρουσα από τις σύγχρονες απόψεις για τη λειτουργία της μαγείας, όπως την ανέπτυξε ο Ιταλός
ανθρωπολόγος de Μartino, που ερμηνεύει σε μεγάλο βαθμό την ανάγκη των αρχαίων λαών να
διαμορφώνουν και να ερμηνεύουν τις λογικές ανακολουθίες του περιβάλλοντος κόσμου με τρόπο μαγικό.

Ο Χείρων κατέχει μια εγγενή γνώση του φυσικού κόσμου, που συμβολίζεται εξωτερικά με την κτηνώδη
φύση του αλόγου. Ο δίμορφος Χείρων τον περιγράφει ο Απολλόδωρος, μια αναφορά που εκ πρώτης όψεως
φαίνεται περιττή. Άλλωστε, κάθε κένταυρος κατείχε μια διπλή ανθρώπινη και ζωική μορφή. Εντούτοις,
όλοι οι άλλοι κένταυροι λειτουργούν μόνο σε έναν κόσμο, αυτόν της αγριότητας και των ενστίκτων. Ο
Χείρων μόνος του γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ της φύσης και του πολιτισμού, λειτουργώντας ως αγωγός
διαβίβασης εκείνων των ιδιοτήτων του φυσικού κόσμου που πιθανώς θα ωφελήσουν τον πολιτισμό με τις
διδασκαλίες του. Η εγγενής γνώση του για τη μαγεία του φυσικού κόσμου μεταφέρθηκε στους διάσημους
ήρωες-θεραπευτές μαθητές του, και μέσω αυτών, στον υπόλοιπο κόσμο.

Σελίδα - 2 -

Ασκληπιός (Ελληνική Μυθολογία)


Ο Ασκληπιός αποτελεί μία από τις σημαντικότερες
θεραπευτικές μορφές της ελληνικής μυθολογίας και υπήρξε από
τους πλέον αγαπητούς θεούς των αρχαίων προγόνων μας, στον
οποίο κατέφευγαν για να τους ανακουφίσει από τους πόνους και
τις ασθένειες. Η λατρεία του Ασκληπιού, είτε ως θεού είτε ως
θεοποιημένου ήρωα, είναι παλαιότατη. Ολόκληρη η Ελλάδα
τον τιμούσε, ενώ μυθογράφοι, αγγειογράφοι και ποιητές τον
περιελάμβαναν μεταξύ των πρωτεργατών οποιουδήποτε
μεγάλου έργου τους.
Ο Ασκληπιός δεν υπήρξε μονάχα γιατρός αλλά και χρησμωδός
(κατείχε μαντικές ικανότητες)· ήταν ευεργετικός θεός,
προστάτης και παντοδύναμος σωτήρας των ανθρώπων.
Πρόσφερε απλόχερα τη βοήθειά του σε κάθε άνθρωπο που είχε
ανάγκη, δείχνοντας έμπρακτα αγάπη και συμπόνια. Με αυτό
τον τρόπο μας διδάσκει ότι αληθινός γιατρός είναι εκείνος που,
χωρίς ιδιοτελή κίνητρα, προσφέρει τον εαυτό του στη μείζονα
μάχη για τη θεραπεία του κόσμου.

Η αρχαία σοφία μιλάει για τον αληθινό γιατρό, που αντλεί θεραπευτική δύναμη και γνώση από τους
πνευματικούς κόσμους, για να τα προσφέρει απλόχερα οπουδήποτε υπάρχει ανάγκη· δεν είναι τίποτα
περισσότερο από ένας υπηρέτης της Φύσης, που ακολουθεί τη θέλησή της και βρίσκει την πίστη του μέσα
στο Φως της.
Μέσα στο δύσβατο μονοπάτι της εξέλιξης, η ανθρωπότητα χρειαζόταν πάντοτε πνευματική και ψυχική
ανάταση, ευεξία και μια χαρούμενη, γεμάτη εμπιστοσύνη ώθηση προς το μέλλον. Είχε και εξακολουθεί να
έχει ανάγκη εκείνες τις φωτεινές διάνοιες που μπορούν να την ωθήσουν προς ένα φωτεινότερο μέλλον.
Μια τέτοια φωτεινή, αρχετυπική μορφή είναι και ο Ασκληπιός· φέρνει θεραπεία και αναγέννηση στην
ανθρωπότητα, οδηγώντας την σε αρμονία και ισορροπία.

Γέννηση και εκπαίδευση του Ασκληπιού
Η γέννηση αυτού του μεγάλου ευεργέτη μάς παρουσιάζεται μέσα από έναν αρχαίο θεσσαλικό μύθο,
σύμφωνα με τον οποίο μητέρα του ήταν μια θνητή, ευγενούς καταγωγής, η Κορωνίδα, και πατέρας του ο
θεός Απόλλωνας. Ο μύθος λέει ότι ενώ κυοφορούσε τον Ασκληπιό, η Κορωνίδα ερωτεύτηκε και
παντρεύτηκε ένα θνητό τον ‘Ισχυ, που θεωρήθηκε έτσι πατέρας του θεϊκού παιδιού της.
Όμως τα νέα έφτασαν γρήγορα στον Απόλλωνα με το μαντατοφόρο του πουλί, τον κόρακα, που έλεγαν
πως είχε τότε χρώμα λευκό. Η είδηση ξεσήκωσε την οργή του θεού, που έπεσε βαριά επάνω στο πτηνό με
τη μορφή κατάρας, κάνοντας το χρώμα του για πάντα μαύρο. Ευθύς ο θεός σκότωσε τον ΄Ισχυ και διέταξε
τη δίδυμη αδελφή του, τη θεά Άρτεμη, να εξοντώσει με τα βέλη της την Κορωνίδα· μαζί με εκείνη σκότωσε
και άλλες γυναίκες και τότε λέγεται πως συνέβη ένας καταστρεπτικός λοιμός.
Αργότερα, όταν το νεκρό σώμα της Κορωνίδας τέθηκε για καύση στην πυρά, εμφανίστηκε ο Απόλλωνας,
ο αθάνατος πατέρας, που έσπευσε να βγάλει το γιο του Ασκληπιό, το θεϊκό σπόρο του, μέσα από τη διάπυρη
μήτρα της ευγενούς γήινης μητέρας. Ήταν μια γέννηση γεμάτη πόνο, θυσία και θάνατο, προκάλεσε όμως
μεγάλη χαρά στον κόσμο, γιατί ο Ασκληπιός ήταν ένας λυτρωτής που θα έφερνε θεραπεία και ανακούφιση
στο ανθρώπινο γένος.

Ο μύθος λέει πως ο νεογέννητος Ασκληπιός οδηγήθηκε από τον Απόλλωνα στο όρος Πήλιο της Θεσσαλίας
και παραδόθηκε στον ευσεβή και σοφό Κένταυρο Χείρωνα, για να τον μεγαλώσει και να τον εκπαιδεύσει.

Ο Χείρωνας είναι σύμβολο μιας προαιώνιας σοφίας, που υπάρχει πριν από το σχηματισμό των θεών. Η
σοφία του είναι παρούσα στη διάπλαση των ηρώων της ελληνικής μυθολογίας, καθώς υπήρξε εκπαιδευτής
πολλών από αυτούς, όπως ο Αχιλλέας, ο Ακταίων, ο Ιάσων, ο Πάτροκλος, ο Πηλέας κ.α.






Σελίδα - 3 -

Κοντά στο Χείρωνα ο Ασκληπιός διδάχτηκε την τέχνη του κυνηγιού, την ιατρική, καθώς και τον τρόπο
συλλογής των θεραπευτικών βοτάνων. Έγινε μεγάλος γιατρός, που θεράπευε όλες τις ασθένειες μέσω
φαρμάκων, εγχειρήσεων αλλά και μαγικών ψαλμών (επωδών).
Στην εκπαίδευσή του συμμετείχε ένα ακόμα αρχέτυπο της σοφίας -ολύμπιο αυτή τη φορά- η θεά Αθηνά,
που πρόσφερε στον Ασκληπιό το πολύτιμο αίμα της αποκεφαλισμένης Γοργόνας, που είχε διπλή δύναμη·
μπορούσε να χρησιμοποιηθεί είτε για θεραπεία ανθρώπων και ανάσταση νεκρών, είτε για θάνατο και
καταστροφή. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη έλαβε μόνο το αίμα της δεξιάς φλέβας, που ήταν θεραπευτικό,
ενώ της αριστερής το κράτησε η Αθηνά.

Η οικογένεια, οι θεραπείες και ο θάνατος του θεού
Η φήμη του Ασκληπιού έγινε μεγάλη και διαδόθηκε σε πολλά μέρη, κάποια από τα οποία διεκδίκησαν τον
τίτλο της γενέτειράς του και διαμόρφωσαν τη δική τους ιδιαίτερη παράδοση, με ποικιλομορφία
παραλλαγών του μύθου.
Σύμφωνα με τον αρχαίο θεσσαλικό μύθο, που προαναφέρθηκε και θεωρείται ως ο πλέον αποδεκτός, ο
Ασκληπιός κατάγεται από την Λακέρεια, την πατρίδα της μητέρας του Κορωνίδας. Ήταν μια πόλη της
θεσσαλικής πεδιάδας, στο Δώτιον Πεδίον, κοντά στη λίμνη Βοιβηίδα (είναι η λίμνη Κάρλα, αποξηραμένη
από το 1962). Ο ίδιος μύθος μας λέει πως η μητέρα του ήταν κόρη του Φλεγύα· υπήρξε βασιλιάς τριών
λαών, που αποκαλούνταν Φλεγύες, Λαπίθες και Μινύες, και κατοικούσε στη Λακέρεια. Ο θνητός άντρας
της ο Ίσχυς, ήταν βασιλιάς της Αρκαδίας, καταγόταν από τη φυλή των Λαπιθών και είχε πατέρα τον Έλατο.
Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, που αναφέρεται στην Ιλιάδα του Ομήρου, η γέννηση του Ασκληπιού
τοποθετείται στην Τρίκκη (σημερινά Τρίκαλα) της Θεσσαλίας· εκεί αναφέρονται ως γιοι του ο Μαχάονας
και ο Ποδαλείριος, πολύ πιθανόν εξαιτίας των ιαματικών ιδιοτήτων τους· ήταν ήρωες-γιατροί της
θεσσαλικής Τρίκκης, που είχαν πάρει μέρος και στον Τρωικό Πόλεμο.

Στην ελληνική μυθολογία ως γιοι του μνημονεύονται επίσης ο Αετός, ο Ευμαρίων (δηλαδή εκείνος που
παρέχει την καλή υγεία, τη χαρά απ’ την ευεξία), ο Άκεσις (από το ρήμα ακέομαι, δηλαδή εκείνος που
θεραπεύει δι’ οξέως οργάνου), ο Ιανίσκος (από το ρήμα ιώμαι, δηλαδή εκείνος που
θεραπεύει/θεραπεύεται), ο Τελεσφόρος (δηλαδή εκείνος που καθιστά μια θεραπεία αποτελεσματική) και ο
Αλεξήνωρ (δηλαδή εκείνος που βοηθά τους ανθρώπους και αποτρέπει κάθε κακό).
Σύζυγός του ήταν η Ηπιόνη, που λατρευόταν στην Αθήνα, την Κω και την Επίδαυρο· είχε θεραπευτικές-
νοσηλευτικές γνώσεις και ήξερε να απαλύνει τους πόνους. Οι κόρες του Υγεία, Ιασώ, Ακεσώ και Πανάκεια
συμβόλιζαν την υγεία και τη γιατρειά. Ως κόρη του αναφέρεται και η Αίγλη, που λένε ότι εκπροσωπούσε
τη φωτοδότρα δύναμη του ίδιου του Ασκληπιού. Κάποιοι βέβαια θεωρούν όλα αυτά τα παιδιά του
Ασκληπιού μάλλον προσωποποιημένες ιδιότητες της ιατρικής τέχνης παρά υπαρκτά πρόσωπα.

Κατά τη μυθολογία ο Ασκληπιός συμμετείχε στην αργοναυτική εκστρατεία ως έξοχος θεραπευτής – ιατρός,
καθώς και στο κυνήγι του Καλυδώνιου Κάπρου. Διέθετε μοναδικές ικανότητες· θεράπευσε τις μανιασμένες
θυγατέρες του Προίτου και το βασιλιά της Επιδαύρου Άσκλη· θεράπευσε πολλούς ήρωες και έφτασε στο
σημείο να αναστήσει και νεκρούς, όπως τον Τυνδάρεω, το Γλαύκο (γιο του Μίνωα), τον Ιππόλυτο (γιο του
Θησέα και αγαπημένο της θεάς Άρτεμης), τους Καπανέα και Λυκούργο (που σκοτώθηκαν στη διάρκεια
του πολέμου των Επτά επί των Θηβών) και άλλους.
Η ανάσταση νεκρών προκάλεσε όμως ανησυχία στο βασιλιά του Άδη τον Πλούτωνα, που φοβήθηκε για
την ερήμωση του βασιλείου του και παραπονέθηκε στον αδελφό του Δία, ο οποίος έσπευσε να
αποκαταστήσει την τάξη βάζοντας με τον κεραυνό του τέρμα στη ζωή του ιερού γιατρού. Ο Απόλλωνας
εκδικήθηκε το χαμό του γιου του σκοτώνοντας τους Κύκλωπες, που είχαν δωρίσει το θανατηφόρο κεραυνό
στο Δία. Ο Απολλόδωρος αναφέρει ότι ο Ασκληπιός μετά το θάνατό του αποθεώθηκε, έγινε δηλαδή δεκτός
στη θεϊκή κατοικία του Ολύμπου, ταυτόχρονα με τον Ηρακλή.

Ο Ασκληπιός ως ήρωας και θεός
Πολλά ερωτήματα γεννιούνται όμως γύρω από τη ζωή και την καταγωγή του μεγάλου θεραπευτή
Ασκληπιού. Η θέση του υπήρξε πάντοτε διφορούμενη μεταξύ θεού και ήρωα, για το λόγο αυτό του
πρόσφεραν άλλοτε θυσίες θεού και άλλοτε εναγίσματα ήρωα.




Σελίδα - 4 -

Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι ο Ασκληπιός ήταν υπαρκτό πρόσωπο· υπήρξε μεγάλος ήρωας – ιατρός
θεσσαλικής καταγωγής, που δέχτηκε τιμές μετά θάνατον και σταδιακά απέκτησε πλήρη θεϊκή υπόσταση.
Ήταν ένας πολιτισμικός ήρωας με ανθρώπινη καταγωγή, που η επίγεια φήμη του είχε διαδοθεί σε όλη την
Ελλάδα.
Υπήρξε το πρότυπο του γιατρού που ακολουθεί τα υψηλά πανανθρώπινα ιδανικά του, προσφέροντας τον
εαυτό του στην υπηρεσία του κόσμου· ακολούθησε το δρόμο που ακολούθησαν και άλλοι ήρωες που
θεοποιήθηκαν στους ελληνικούς μύθους και θρύλους. Με όλα αυτά φαίνεται να συμφωνούν τα στοιχεία
που μας παραδόθηκαν από τον Όμηρο, τον Ησίοδο και τον Πίνδαρο.

Κατά μία άλλη εκδοχή ο Ασκληπιός παρουσιάζεται ως γήινη – χθόνια θεότητα. Στο έργο του «Heroic Cults
in Ancient Greece and the Ideas of Immortality» ο Lewis Farnell αναφέρει ότι υπήρχε από παλιά στην
Τρίκκη της Θεσσαλίας και ανήκε στις φυλές των Φλεγυών, Λαπιθών και Μινυών· σε ύστερες περιόδους η
λατρεία του συγχωνεύτηκε τελικά με εκείνη των ουράνιων θεοτήτων. Κάποιοι συγγραφείς τον
παρουσιάζουν μάλιστα ως θεό του αέρα, άλλοι της καταιγίδας ή της αστραπής και άλλοι του Ήλιου,
υποδηλώνοντας τη σχέση του με τον Απόλλωνα και τις ανανεωτικές δυνάμεις της φύσης.

Η λατρεία όπως και η παράδοσή του Ασκληπιού είχε, κατά γενική παραδοχή, κοιτίδα τη Θεσσαλία και
ιδιαίτερα την περιοχή της Τρίκκης. Σε κάποια πρώιμη εποχή μεταφέρθηκε στη Βοιωτία και τη Φωκίδα, το
πιθανότερο μέσω της προϊστορικής φυλής των Φλεγύων, που συνδεόταν στενά με το θεό. Η εγκατάσταση
των Φλεγύων στη Φωκίδα και την ευρύτερη περιοχή των Δελφών ήταν καθοριστική για τη διαμόρφωση
του μύθου και της λατρείας του Ασκληπιού.
Αναπαράσταση του ασκληπιείου της Επιδαύρου: Οι Φωκαείς τον λάτρεψαν ως «Ιδρυτή» της κοινότητάς
τους με την επωνυμία Αρχηγέτης. Ο τίτλος αυτός αποδιδόταν σε θεό ή ήρωα, που σύμφωνα με την αρχαία
παράδοση θεωρείτο πρόγονος της φυλής ή του γένους ή αρχηγός και οικιστής της αποικίας, είτε στην
πραγματικότητα είτε σύμφωνα με τη λαϊκή πίστη.

Στη Φωκίδα η λατρεία του αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό, τιμήθηκε ως θεότητα που ασκούσε επιρροή
στην κοινωνικοπολιτική ζωή της κοινότητας, ενώ συνδέθηκε με την απελευθέρωση των σκλάβων και τη
διασφάλιση της ελευθερίας τους. Οι δεσμοί που ανέπτυξε με όσους τον λάτρευαν ήταν ιδιαίτερα στενοί
και έτσι η φυλετική μνήμη της προγονικής συγγένειας με τον Ασκληπιό διατηρήθηκε ζωντανή,
επηρεάζοντας βαθιά κάθε θρησκευτική πράξη.
Η φήμη του Ασκληπιού διαδόθηκε γρήγορα στον ελλαδικό χώρο αλλά και πέραν αυτού. Η ταχύτατη
εξάπλωση της λατρείας του αποδίδεται στο γεγονός ότι ανήκε στις κατ’ εξοχήν παρήγορες θεότητες και
είχε τη δύναμη να θεραπεύει τους αρρώστους και να παρατείνει τη ζωή των ανθρώπων.

Ο θεός Ασκληπιός υπήρξε ο ιδρυτής, ο εμπνευστής και ο φύλακας της ιατρικής τέχνης. Ήταν προστάτης
των γιατρών, που καλούνταν Ασκληπιάδες, και κανένας δεν μπορούσε να πάρει τον τίτλο αυτό αν δεν ήταν
καλός γιατρός. Οι Ασκληπιάδες αναφέρονται γενικότερα ως γιοι του. Ουσία είναι τα πνευματικά του
παιδιά, οι εκφραστές και συνεχιστές του θεραπευτικού του ρεύματος μέσα στον κόσμο.

Ο Ασκληπιός υπήρξε προστάτης ορισμένων πόλεων που ήταν περίφημες για την ιατρική τους τέχνη. Σε
αυτόν πρόσφεραν θυσίες, γι’ αυτόν οργάνωναν λιτανείες και αγώνες, ενώ τα ιερά του, που ονομάστηκαν
Ασκληπιεία, ήταν στην αρχαία Ελλάδα τόποι λατρείας, θεραπευτικά κέντρα αλλά και μαντεία.
Κατά το Στράβωνα περισσότερο φημισμένα ήταν τα Ασκληπιεία της Τρίκκης στη Θεσσαλία, της
Επιδαύρου στην Πελοπόννησο, της Περγάμου στη Μικρά Ασία και της νήσου Κω· γνωστά ήταν επίσης τα
ιερά στην Τιτάνη της Σικυώνας, στο Άργος, στην Αθήνα, στη Λισσό και το Λεβήνα της Κρήτης καθώς και
στην Κυρήνη της Λιβύης. Συμπληρωματικά μπορούμε να αναφέρουμε και κάποια άλλα Ασκληπιεία, όπως
αυτά στην Κόρινθο, την Τεγέα, τον Πειραιά και το νησί της Αίγινας. Άλλα νησιά με ιερά του Ασκληπιού
ήταν η Πάρος, η Κέα, η Θάσος και το Νησί (στην Προποντίδα). Στη Μικρά Ασία παραδείγματα ιερών
είχαμε στις Αιγαίς της Κιλικίας, τις Ερυθρές και πιο βόρεια στην Προύσα της Βιθυνίας.
Από όλα όμως τα λατρευτικά κέντρα του Ασκληπιού το σημαντικότερο και αυτό που μας κληροδότησε τις
πλουσιότερες μαρτυρίες, με πανάρχαια χαρακτηριστικά, στάθηκε η Επίδαυρος, που ιδρύθηκε περίπου το







Σελίδα - 5 -

600 Π.Κ.Ε. Στο μέρος αυτό γραπτά μνημεία εξυμνούσαν τον Ασκληπιό ως θεό που θεράπευε τους ασθενείς
του, από οποιαδήποτε αρρώστια τους βασάνιζε.
Ιερά ζώα και σύμβολα: στα Ασκληπιεία θεωρούσαν τα ερπετά και τους σκύλους αντιπροσώπους, συνοδούς
και βοηθούς του θεού στη θεραπεία. Η ράβδος με το φίδι είναι το έμβλημα του Ασκληπιού και
καθιερώνεται ως σύμβολο των γιατρών. Το φίδι συμβολίζει τη μακροβιότητα και την περιοδική ανανέωση,
η δε ράβδος την υποστήριξη και την ανακούφιση των πασχόντων. Ένα κύπελλο γεμάτο με φάρμακο
συμπεριλαμβανόταν επίσης στα σύμβολα του μεγάλου θεραπευτή Ασκληπιού.

Θεραπείες στους ναούς του Ασκληπιού
Πολλοί θεωρούν ότι ο θεός αυτός καταπιάστηκε κυρίως με τη θεραπεία των σωματικών ασθενειών, όμως
αυτή είναι μόνο μία πλευρά, καθότι ο Ασκληπιός ουσιαστικά διοχέτευσε στους ανθρώπους εκείνη την
εσώτερη αρμονία που αποτελεί την υψηλότερη προστασία τους ενάντια στις ασθένειες, όχι μονάχα τις
σωματικές αλλά και τις ψυχικές.
Είναι γεγονός ότι οι ασθένειες είναι ψυχικές και σωματικές, ουσιαστικά όμως έχουν ψυχική προέλευση και
οι γιατροί πρέπει να εμβαθύνουν στα αίτιά τους, προκειμένου να τις εξαλείψουν αποτελεσματικά στην
πηγή τους. Ως αληθινός γιατρός ο Ασκληπιός διέθετε την απαραίτητη σοφία για μια τέτοια βαθύτερη
προσέγγιση. Μέσα από τα χέρια του πολλοί άνθρωποι γιατρεύτηκαν αλλά και πολλοί γιατροί
εκπαιδεύτηκαν.
Στα Ασκληπιεία συγκεντρώνονταν πολυάριθμοι πιστοί για να ικετέψουν το θεό να τους θεραπεύσει από
τις ασθένειές τους. Εκεί ο Ασκληπιός εφάρμοζε θεραπείες μέσω ονείρων ή έστελνε θεραπευτικούς
χρησμούς, με τη μέθοδο της εγκοίμησης, κατά την οποία ο συμβουλευόμενος κοιμόταν στο ιερό έδαφος
με το αυτί του να ακουμπά τη γη, για να λάβει το θεραπευτικό όνειρο από κάτω.

Προαπαιτούμενα για την εγκοίμηση στον ιερό χώρο ήταν το τελετουργικό λουτρό και η προσφορά θυσιών,
πράξεις συμβολικές και ταυτόχρονα ουσιαστικές, που δήλωναν το σεβασμό προς το θεό. Σύμφωνα με τον
Πορφύριο (Περί αποχής, ΙΙ, 19), στην Επίδαυρο υπήρχε μια επιγραφή που προειδοποιούσε τον επισκέπτη
ότι «καθαρός πρέπει να είναι όποιος μπαίνει στο λαμπρό ναό και καθαρότητα είναι να έχεις άγιες σκέψεις».

Οι ασθενείς, ξαπλωμένοι στο δάπεδο του ναού, κοιμισμένοι ή βυθισμένοι σε μια ιδιαίτερη κατάσταση
μεταξύ ύπνου και ξύπνιου, έβλεπαν όνειρα ή οράματα, όπου εμφανιζόταν ο θεός. Είχε τη μορφή
γενειοφόρου άνδρα με έκφραση γαλήνια και ευγενική, κρατώντας ραβδί, ή νέου με εμφάνιση όμορφη και
λεπτή. Ήταν χαρούμενος, χωρίς κάτι τρομακτικό στη μορφή του, μιλούσε με αρμονική φωνή και ενέπνεε
εμπιστοσύνη, ωθώντας τον ασθενή σε ένα άνοιγμα ψυχής, που απελευθέρωνε το ενεργειακό δυναμικό του
και συνέβαλλε τα μέγιστα στην επιτυχία της θεραπείας.

Η πρόνοια του Ασκληπιού ήταν εμφανής στην άμεση βοήθειά του· πλησίαζε τον ασθενή, ερχόταν μαζί του
σε προσωπική επαφή και ύστερα προχωρούσε στην ίαση της ασθένειας αυτοστιγμεί ή συνιστούσε μια
θεραπευτική αγωγή. Το πρωί, μετά την εγκοίμηση, ο ασθενής ξυπνούσε υγιής ή ενημερωμένος για το τι
έπρεπε να κάνει ώστε να γιατρευτεί.
Η θεραπευτική διαδικασία που ακολουθούσε ο Ασκληπιός παραμένει γενικά απροσδιόριστη. Κατά την
πρώιμη εποχή της λατρείας του επικρατούσε η άποψη ότι ο Ασκληπιός ενεργούσε κυρίως ως τελεστής
θαυμάτων· οι θεραπείες του ήταν μια θρησκευτική εμπειρία, πέρα από κάθε ανθρώπινη κατανόηση.
Απάλειφε την αρρώστια με το θείο του χέρι, αγγίζοντας το σώμα του ασθενή ή απλώνοντάς το προς το
μέρος του· το θεϊκό φιλί ήταν κι αυτό ένα από τα μέσα που χρησιμοποιούσε. Βοηθούς στις θεραπείες είχε
τα ιερά ζώα του, τα φίδια και τους σκύλους.
Ήταν εξαίρετος και τολμηρός χειρούργος. Σε πολλές περιπτώσεις δεν δίσταζε να ανοίξει ολόκληρο το
σώμα του ασθενούς· έκανε τομές στα πιο εσωτερικά μέρη του ανθρώπινου σώματος. Πέρα από τις
θαυμαστές θεραπείες και τις παρεμβάσεις, ο Ασκληπιός έδινε συχνά στους ασθενείς του σαφείς και άμεσες
οδηγίες που αφορούσαν μεθόδους ίασης και φυσικά γιατρικά ή χρησμούς τους οποίους στη συνέχεια
ερμήνευε και εφάρμοζε ο ιερέας του ναού. Τα γιατρικά του θεού είχαν ασυνήθιστα αποτελέσματα και η
επίδρασή τους ενισχυόταν όταν λαμβάνονταν σε ιερό μέρος του ναού.






Σελίδα - 6 -

Συμβούλευε τους ασθενείς να γυμνάζονται, να κολυμπούν σε ποτάμια και θάλασσες, να λούζονται σε πηγές
και λουτρά· υποδείκνυε δίαιτες και ενέκρινε την πνευματική άσκηση. Οι θεραπευτικές οδηγίες του
προκαλούσαν συχνά έκπληξη σε ασθενείς και γιατρούς, όταν για παράδειγμα πρότεινε άσκηση αντί
ανάπαυση.
Γενικά είναι αποδεκτό ότι οι άρρωστοι γιατρεύονταν από τον Ασκληπιό στα ιερά του κατά την εγκοίμηση
(επιβεβαιώνεται από αναφορές γιατρών όπως ο Ρούφος και ο Γαληνός). Στα όνειρα που έβλεπαν εκεί, η
ψυχή τους ερχόταν σε επαφή με εκείνες τις θεϊκές θεραπευτικές δυνάμεις που περιβάλλουν τον άνθρωπο
και τον κόσμο χωρίς να γίνονται αντιληπτές.

Το γεγονός ότι ο Ασκληπιός εμφανιζόταν σε ασθενείς και τους γιάτρευε ο ίδιος ή τους έλεγε πώς να
φροντίσουν την αρρώστια τους, δεν ήταν παράξενο για τον αρχαίο κόσμο. Οι μέθοδοι του θεού αυτού δεν
έρχονταν σε αντίθεση προς την καθιερωμένη γνώση της εποχής. Απλά ενεργούσε ως θεός μέσα στα όρια
ενός κόσμου που οι αρχαίοι αναγνώριζαν ως αληθινό.
Αναζητώντας τη θεραπευτική δύναμη της Ψυχής

Σε όλη αυτή την πορεία μπορούμε να αναγνωρίσουμε την ιερή-αρχετυπική προέλευση της Ιατρικής. Η
καταγωγή της χάνεται βαθιά, σε πρώιμες εποχές, σε κόσμους υπερβατικούς, όπου κινούνται μεγάλες
φωτεινές μορφές, καθοδηγητές και εκπαιδευτές για το ανθρώπινο γένος.

Ο ηλιακός Απόλλωνας είναι ο πνευματικός πατέρας, η πνευματική πηγή της θεραπείας. Μέσα από την
καρδιά του μεταβιβάζει το θεραπευτικό ρεύμα στο γιο του Ασκληπιό, που λειτουργεί ως μεσολαβητής για
τη διοχέτευσή του προς την ανθρωπότητα μέσω των Ασκληπιάδων. Ο Ασκληπιός είναι μια διευρυμένη
οντότητα με διττή φύση· κινείται σε έναν κόσμο μεταξύ θεών και ανθρώπων.
Ανάμεσα στους μελετητές και εκφραστές της θεραπευτικής παράδοσης του Ασκληπιού ήταν και ο
Ιπποκράτης, που εκπαιδεύτηκε στο ιερό της Κω, εξελίχθηκε σε μεγάλο Ασκληπιάδη και αναγνωρίζεται
παγκοσμίως ως ιδρυτής της ιατρικής. Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι οι γιατροί όλου του κόσμου
ξεκινούν τη θητεία τους με τον «όρκο του Ιπποκράτη», ορκιζόμενοι στο θεό Απόλλωνα τον ιατρό και στο
θεό Ασκληπιό και στην Υγεία και στην Πανάκεια και επικαλούμενοι τη μαρτυρία όλων των θεών.

Κατά την αρχαιότητα, ο τρόπος που οι άνθρωποι είχαν συλλάβει τους φυσικούς νόμους δεν ήταν τόσο
άκαμπτος όσο ο σύγχρονος. Έγκυρες μαρτυρίες πιστοποιούσαν θαύματα και θεϊκές πράξεις που δεν
μπορούν να ερμηνευτούν με τρόπο ορθολογικό, εφόσον προέρχονταν από κόσμους θεϊκούς που αδυνατεί
να συλλάβει η ανθρώπινη διάνοια.
Στην ιατρική του αρχαίου κόσμου οι άνθρωποι συνήθιζαν να επικαλούνται τη θεϊκή βοήθεια· το θεωρούσαν
όχι μόνον δικαίωμα αλλά και καθήκον τους, σε περιπτώσεις που η ανθρώπινη δύναμη αποδεικνυόταν
ανήμπορη. Η θεϊκή και η ανθρώπινη γνώση και δράση, αν και διαφορετικής φύσης, δεν απέκλειαν η μία
την άλλη και οι αρχαίοι Έλληνες γιατροί δεν εναντιώθηκαν ποτέ στη θρησκευτική ιατρική.
Η διαφωνία μεταξύ επιστήμης και θρησκείας που χαρακτηρίζει τα πνεύματα της εποχής μας ήταν τότε
ξένη. Η συνείδηση του σύγχρονου ανθρώπου, που περιορίζεται στα στενά όρια του γήινου μικρόκοσμου,
κάνει το φορτίο της ζωής να φαίνεται πιο βαρύ και οι πιθανότητές για μια υγιή, ισορροπημένη ζωή
ελαττώνονται. Εάν όμως η ανθρωπότητα συνειδητοποιούσε την Απειροσύνη της ύπαρξης, τότε είναι
σίγουρο πως θα ήταν περισσότερο ελεύθερη, δημιουργική και υγιής.
Ως άνθρωποι, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε τη βαθύτερη προγονική μας σχέση με τους αρχαίους θεούς
θεραπευτές, τη δύναμη και τη ζωντάνια που εκπορεύουν, έστω κι αν δεν γίνεται αντιληπτή. Η θεραπευτική
δύναμη ενυπάρχει στη Φύση και σε ολόκληρη τη Δημιουργία, ενυπάρχει όμως και στους εσωτερικούς
κόσμους της Ψυχής κάθε ανθρώπου, περιμένοντας την αφύπνισή της.
















Σελίδα - 7 -

Ιπποκράτης (460 π.Χ. - 377 π.Χ.)

Ο Ιπποκράτης (Κως, 460 π.Χ. - Λάρισα,
377 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας ιατρός και
θεωρείται μία από τις πιο εξέχουσες
προσωπικότητες στην ιστορία της ιατρικής.
Αναφέρεται ως ο πατέρας της σύγχρονης
ιατρικής σε αναγνώριση της συνεισφοράς
του στο πεδίο της ιατρικής επιστήμης ως ο
ιδρυτής της Ιπποκρατικής Ιατρικής Σχολής.
Ο Ιπποκράτης είναι ο θεμελιωτής της
ορθολογικής ιατρικής που κατόρθωσε να
την απαλλάξει από τα μεταφυσικά
στοιχεία, τις προλήψεις, τις
προκαταλήψεις, τις δαιμονολογίες και τις
δεισιδαιμονίες της εποχής. Πέτυχε το
αρμονικό συνταίριασμα της
ανθρωποκεντρικής επιστήμης με την
ιατρική τέχνη και τον φιλοσοφικό









στοχασμό, ταυτίζοντας την επαγγελματική της άσκηση με τις ηθικοδεοντολογικές αρχές και τις





ουμανιστικές αξίες. Το πρωτοποριακό και σε σημαντικό βαθμό προβλεπτικό του έργο επηρέασε τις













περισσότερες σύγχρονες ιατροβιολογικές ειδικότητες του δυτικού κόσμου που επάξια τον ονόμασε


θεμελιωτή και στυλοβάτη της Ιατρικής Επιστήμης. Ειδικότερα, πιστώνεται με την προώθηση σε μεγάλο


βαθμό της συστηματικής μελέτης και της κλινικής ιατρικής, συνοψίζοντας την ιατρική γνώση και












συνταγογραφώντας πρακτικές συμβουλές για ιατρούς μέσω της Ιπποκρατικής Συλλογής (Corpus






Hippocraticum) και άλλων έργων.
Αν και υπάρχουν πολλές βιογραφικές πληροφορίες για τον Ιπποκράτη, οι περισσότερες είναι αναληθείς.












Ο Σορανός ο Εφέσιος, Έλληνας γυναικολόγος του 2ου αιώνα μ.Χ., ήταν ο πρώτος βιογράφος του


Ιπποκράτη και η πηγή των περισσότερων πληροφοριών γύρω από το πρόσωπό του. Η βιογραφία που



έγραψε, με τίτλο «Ιπποκράτους γένος και βίος» φέρεται να είναι η πιο αξιόπιστη. Πληροφορίες σχετικά με
τον Ιπποκράτη υπάρχουν επίσης στα γραπτά του Αριστοτέλη, τα οποία χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα







α




π.Χ., στο λεξικό Σούδα του 10ου αιώνα μ.Χ., καθώς και στα έργα του Ιωάννη Τζέτζη, τ οποί


α
χρονολογούνται από τον 12ο αιώνα μ.Χ.
Ο Ιπποκράτης, Δωριεύς την καταγωγή, γεννήθηκε στην Κω το 460 π.Χ. και ανήκε στον ενδοξότατο κλάδο
των Ασκληπιαδών. Σύμφωνα με την παράδοση, εκ πατρός (ιατρού Ηρακλείδη) καταγόταν από το θεό της
ιατρικής Ασκληπιό και εκ μητρός (Φαιναρέτης) από τον ήρωα της Ελληνικής Μυθολογίας Ηρακλή. Ήταν
προικισμένος με μεγάλη εργατικότητα και ροπή για μάθηση και σπούδασε ιατρική στο φημισμένο
Ασκληπιείο της Κω. Αρχικά υπήρξε μαθητής του ίδιου του πατέρα του, κατόπιν του Ηρόδικου, του Γοργία,
του ρήτορα Λεοντίνου και του Δημόκριτου του Αβδηρίτη, αν και αρκετοί ερευνητές ισχυρίζονται πως η
σχέση του με τον Γοργία και τον Δημόκριτο ήταν περισσότερο πνευματική και λιγότερο σχέση μαθητείας.



Αφού εκπαιδεύτηκε στην ιατρική, ο Ιπποκράτης άρχισε να ασκεί στην Κω το επάγγελμα του ιατρού.








Γνωρίζοντας όμως πόσο βυθισμένοι στην άγνοια και στην πρόληψη βρίσκονταν οι άλλοι γιατροί τη


ς










εποχής του, θεώρησε χρέος του να ταξιδέψει και σ’ άλλα μέρη επειδή ήθελε να συμπληρώσει τη μόρφωσή
του αλλά και να διαδώσει την πίστη του στον καθαρό αέρα, στο νερό και στον ήλιο. Έτσι, πραγματοποίησε
επιστημονικά ταξίδια σε πολλές περιοχές, επισκεπτόμενος τη Δήλο, τη Θάσο, τη Σκυθία, τη Θράκη και τη
Σμύρνη. Η φήμη του απλώθηκε γοργά σε όλη την Ελλάδα και πέρα από τα όριά της, στην κραταιά Περσία.
Λέγεται ότι ο Αρταξέρξης Β΄ τον κάλεσε στην αυλή του στέλνοντας πρέσβεις με πολύτιμα δώρα, αλλά










εκείνος αρνήθηκε να φύγει απ' την πατρίδα του. Αν και αρχαίες πηγές αποδέχονται το γεγονός ως



πραγματικό, ορισμένοι σύγχρονοι μελετητές το αμφισβητούν.
Σελίδα - 8 -

Επίσης, λέγεται πως θεράπευσε το βασιλιά των Μακεδόνων Περδίκκα και λύτρωσε τα Άβδηρα από λοιμό.
Ορισμένοι ισχυρίζονται πως εκεί εξέτασε τον Δημόκριτο, ο οποίος θεωρούνταν από κάποιους ότι ήταν
τρελός επειδή γέλαγε με όλα. Ο Ιπποκράτης διέγνωσε ότι απλά βρισκόταν σε χαρούμενη διάθεση και από
τότε ο Δημόκριτος αποκαλούνταν «ο γελαστός φιλόσοφος».

Επιπλέον, λέγεται, ότι ο Ιπποκράτης βοήθησε τους Αργείους και τους Αθηναίους, λαμβάνοντας
προληπτικά μέτρα κατά της εξάπλωσης λοιμωδών νοσημάτων. Οι τελευταίοι, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης
για την βοήθεια του στον ιδιαίτερα θανατηφόρο λοιμό των Αθηνών, τον μύησαν στα Ελευσίνια μυστήρια
και τον ανακήρυξαν πολίτη των Αθηνών. Επίσης, του παραχώρησαν δωρεάν σίτιση στο Πρυτανείο γι'
αυτόν και τους απογόνους του, αν και οι σύγχρονοι ερευνητές αμφισβητούν την ανάμειξή του σε γεγονότα
της αττικής γης.

Τελευταίος του σταθμός ήταν η γη των προγόνων του, η Θεσσαλία, όπου παρέμεινε ως το τέλος της ζωής
του. Πέθανε στη Λάρισα το 377 π.Χ., σε ηλικία 83 ετών, και τάφηκε κάπου μεταξύ Γυρτώνος, Τυρνάβου
και Λάρισας. Σύμφωνα με τον Άνθιμο Γαζή, το μνήμα του διατηρήθηκε μέχρι και το δεύτερο μ.Χ. αιώνα.
Ο Σωρανός ο Εφέσιος, στο έργο του Βίοι Ιατρών, σχετικά με τον τάφο του Ιπποκράτη αναφέρει: «τέθαπται
δέ μεταξύ Γύρτωνος καί Λαρίσης καί δεικνυται άχρι δεϋρο τό μνήμα». Επίσης αναφέρει ότι για πολλά
χρόνια στο μνήμα του Ιπποκράτη υπήρχε σμήνος μελισσών, των οποίων το μέλι είχε την ιδιότητα να
θεραπεύει τις άφθες των παιδιών.

Στη Λάρισα και στην ομώνυμη συνοικία, υπάρχει κενοτάφιο και ο μαρμάρινος ανδριάντας του που
φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γεώργιος Καλακαλλάς. Την ανέγερση του μνημείου εμπνεύστηκε ο αρχίατρος
Δημήτριος Παλιούρας. Η διαδικασία ανέγερσης του μνημείου ξεκίνησε το 1966 και τα εγκαίνια έγιναν το
1978. Στον χώρο του κενοταφίου, το 1986 ιδρύθηκε Ιατρικό Μουσείο από τον Δημήτριο Παλιούρα. Στον
χώρο του μουσείου εκτίθενται χάλκινες προτομές της Υγείας, του Ασκληπιού, του Απόλλωνα, του
Φλέμινγκ, του Γ. Παπανικολάου και του ιδρυτή. Επίσης υπάρχει αρχείο με έγγραφα που αναφέρονται στην
προσπάθεια του Δημητρίου Παλιούρα να δίνουν οι απόφοιτοι των Ιατρικών Σχολών της Ελλάδας τον όρκο
του Ιπποκράτη.
















































Σελίδα - 9 -

Αριστοτέλης (384 π.Χ. - 322 π.Χ.)

Ο Αριστοτέλης (Αρχαία Στάγειρα, 384 π.Χ. - Αρχαία
Χαλκίδα, 322 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος και
επιστήμονας που γεννήθηκε στα Στάγειρα της Χαλκιδικής,
στην Μακεδονία, 55 χιλιόμετρα, ανατολικά, από τη σημερινή
Θεσσαλονίκη. Σε ηλικία 17 ετών εισέρχεται στην Ακαδημία
του Πλάτωνα, στην Αθήνα, όπου παραμένει έως τα 37 του έτη.
Εκεί συνδέεται τόσο με τον ίδιο τον Πλάτωνα όσο και με τον
Εύδοξο, τον Ξενοκράτη και άλλους στοχαστές. Τα έργα του
αναφέρονται σε πολλές επιστήμες, όπως φυσική, βιολογία,
ζωολογία, μεταφυσική, λογική, ηθική, ποίηση, θέατρο,
μουσική, ρητορική, πολιτική κ.ά, και συνιστούν το πρώτο
ολοκληρωμένο σύστημα στη Δυτική Φιλοσοφία.
Η περίοδος της ωριμότητας αρχίζει με τις βιολογικές έρευνες
και τα συμπεράσματά του είναι η πρώτη συστηματοποίηση
των βιολογικών φαινομένων στην Ευρώπη. Η σκέψη και οι
διδασκαλίες του Αριστοτέλη, που συνοπτικά περιγράφονται
με τον όρο Αριστοτελισμός, επηρέασαν για αιώνες τη
φιλοσοφική, θεολογική και επιστημονική σκέψη έως και τον
ύστερο Μεσαίωνα. Ο πατέρας του Νικόμαχος ήταν γιατρός
του βασιλιά της Μακεδονίας Αμύντα Γ΄, τον οποίο είχε πατέρα ο Φίλιππος. Ο Νικόμαχος, που κατά το
Σουίδα είχε γράψει έξι βιβλία ιατρικής και ένα φυσικής, θεωρούσε πρόγονό του τον ομηρικό ήρωα και
γιατρό Μαχάονα, το γιο του Ασκληπιού. Η μητέρα του Φαιστιάδα καταγόταν από τη Χαλκίδα και ανήκε
κι αυτή, όπως και ο πατέρας του, στο γένος των Ασκληπιαδών. Το ενδιαφέρον του Αριστοτέλη, εν μέρει,
για τη βιολογία, το απέκτησε από τον πατέρα του, καθώς οι Ασκληπιάδες, συνήθιζαν, να διδάσκουν στα
παιδιά τους, από νεαρή ηλικία, ανατομία, λέγεται, επίσης, ότι ο Αριστοτέλης ενίοτε βοηθούσε και τον
πατέρα του, όταν ήταν μικρός.

Ο Αριστοτέλης πρόωρα ορφάνεψε από πατέρα και μητέρα και την κηδεμονία του ανέλαβε ο φίλος του
πατέρα του Πρόξενος, που ήταν εγκαταστημένος στον Αταρνέα της μικρασιατικής Αιολίδας, απέναντι από
τη Λέσβο. Ο Πρόξενος, που φρόντισε τον Αριστοτέλη σαν δικό του παιδί, τον έστειλε στην Αθήνα σε
ηλικία 17 ετών (367 π.Χ.), για να γίνει μαθητής του Πλάτωνα. Πράγματι, ο Αριστοτέλης σπούδασε στην
Ακαδημία του Πλάτωνα επί 20 χρόνια (367 - 347), μέχρι τη χρονιά δηλ. που πέθανε ο δάσκαλός του. Στο
περιβάλλον της Ακαδημίας άφηνε κατάπληκτους όλους και τον ίδιο το δάσκαλό του, με την ευφυΐα και τη
φιλοπονία του. Ο Πλάτωνας τον ονόμαζε "νουν της διατριβής" και το σπίτι του "οίκον αναγνώστου".

Όταν το 347 π.Χ. πέθανε ο Πλάτωνας, προέκυψε θέμα διαδόχου στη διεύθυνση της σχολής.
Επικρατέστεροι για το αξίωμα ήταν οι τρεις καλύτεροι μαθητές του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης, ο
Ξενοκράτης και ο Σπεύσιππος. Ο Αριστοτέλης τότε μαζί με τον Ξενοκράτη εγκατέλειψαν την Αθήνα και
εγκαταστάθηκαν στην Άσσο, πόλη της μικρασιατικής παραλίας, απέναντι από τη Λέσβο. Την Άσσο
κυβερνούσαν τότε δύο πλατωνικοί φιλόσοφοι, ο Έραστος και ο Κορίσκος, στους οποίους είχε χαρίσει την
πόλη ο ηγεμόνας του Αταρνέα και παλιός μαθητής του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, Ερμίας. Οι δύο φίλοι,
κυβερνήτες της Άσσου, είχαν ιδρύσει εκεί μια φιλοσοφική σχολή, ως παράρτημα της Ακαδημίας.

Στην Άσσο ο Αριστοτέλης δίδαξε τρία χρόνια και μαζί με τους φίλους του κατόρθωσε ό,τι δεν μπόρεσε ο
Πλάτωνας. Συνδέθηκαν στενά με τον Ερμία και τον επηρέασαν τόσο, ώστε η τυραννία του να καταστεί
ηπιότερη και δικαιότερη. Το τέλος του τυράννου όμως ήταν τραγικό. Επειδή προέβλεπε την εκστρατεία
των Μακεδόνων στην Ασία, συμμάχησε με το Φίλιππο. Γι' αυτό τον συνέλαβαν οι Πέρσες και τον
θανάτωσαν με μαρτυρικό σταυρικό θάνατο.
Το 345 π.Χ. ο Αριστοτέλης, ακολουθώντας τη συμβουλή του μαθητή του Θεόφραστου, πέρασε απέναντι
στη Λέσβο και εγκαταστάθηκε στη Μυτιλήνη, όπου έμεινε και δίδαξε μέχρι το 342 π.Χ. Στο μεταξύ είχε
παντρευτεί την βιολόγο Πυθιάδα, που ήταν ανιψιά και θετή κόρη του Ερμία, από την οποία απέκτησε κόρη
που πήρε το όνομα της μητέρας της. Μετά το θάνατο της πρώτης του συζύγου ο Αριστοτέλης συνδέθηκε



Σελίδα - 10 -

αργότερα στην Αθήνα με τη Σταγειρίτισσα Ερπυλλίδα, από την οποία απέκτησε ένα γιο, το Νικόμαχο. Το
342 π.Χ. τον προσκάλεσε ο Φίλιππος στη Μακεδονία, για να αναλάβει τη διαπαιδαγώγηση του γιου του
Αλέξανδρου, που ήταν τότε μόλις 13 χρονών. Ο Αριστοτέλης άρχισε με προθυμία το έργο της αγωγής του
νεαρού διαδόχου. Φρόντισε να του μεταδώσει το πανελλήνιο πνεύμα και χρησιμοποίησε ως παιδευτικό
όργανο τα ομηρικά έπη. Η εκπαίδευση του Αλέξανδρου γινόταν άλλοτε στην Πέλλα και άλλοτε στη Μίεζα,
μια κωμόπολη της οποίας τα ερείπια έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη· βρισκόταν στους πρόποδες
του βουνού πάνω στο οποίο είναι χτισμένη η σημερινή Νάουσα της Μακεδονίας. Εκεί το 341 π.Χ.
πληροφορήθηκε το θάνατο του Ερμία.

Ο Αριστοτέλης έμεινε στη μακεδονική αυλή έξι χρόνια. Όταν ο Αλέξανδρος συνέτριψε την αντίσταση των
Θηβαίων και αποκατέστησε την ησυχία στη νότια Ελλάδα, ο Αριστοτέλης πήγε στην Αθήνα (335 π.Χ.) και
ίδρυσε δική του φιλοσοφική σχολή. Για να εγκαταστήσει τη σχολή του διάλεξε το Γυμνάσιο, που λεγόταν
και Λύκειο, ανάμεσα στο Λυκαβηττό και τον Ιλισό, κοντά στην πύλη του Διοχάρη. Ο χώρος του Γυμνασίου
βρέθηκε πρόσφατα στις ανασκαφές,για την ανέγερση του νέου Μουσείου Γουλανδρή,πίσω από το
Βυζαντινό Μουσείο Αθηνών, στην οδό Ρηγίλλης. Ο ιστορικός αυτός αρχαιολογικός χώρος διασκευάζεται
έτσι ώστε να γίνει επισκέψιμος. Εκεί υπήρχε άλσος αφιερωμένο στον Απόλλωνα και τις Μούσες. Με
χρήματα που του έδωσε άφθονα ο Αλέξανδρος, ο Αριστοτέλης έχτισε μεγαλόπρεπα οικήματα και στοές,
που ονομάζονταν "περίπατοι". Ίσως γι' αυτό η σχολή του ονομάστηκε Περιπατητική Σχολή και οι μαθητές
του περιπατητικοί φιλόσοφοι.

Η οργάνωση της σχολής είχε γίνει κατά τα πρότυπα της Πλατωνικής Ακαδημίας. Τα μαθήματα για τους
προχωρημένους μαθητές γίνονταν το πρωί ("εωθινός περίπατος") και για τους αρχάριους το απόγευμα
("περί το δειλινόν", "δειλινός περίπατος"). Η πρωινή διδασκαλία ήταν καθαρά φιλοσοφική
("ακροαματική"). Η απογευματινή "ρητορική" και "εξωτερική".
Η σχολή είχε μεγάλη βιβλιοθήκη και τόσο καλά οργανωμένη, ώστε αργότερα χρησίμευσε ως πρότυπο για
την ίδρυση των βιβλιοθηκών της Αλεξάνδρειας και της Περγάμου. Ο Αριστοτέλης μάζεψε χάρτες και
όργανα χρήσιμα για τη διδασκαλία των φυσικών μαθημάτων. Έτσι σύντομα η σχολή έγινε περίφημο κέντρο
επιστημονικής έρευνας. Στα δεκατρία χρόνια που έμεινε ο Αριστοτέλης στην Αθήνα δημιούργησε το
μεγαλύτερο μέρος του έργου του, που προκαλεί το θαυμασμό μας με τον όγκο και την ποιοτική του αξία.
Γιατί είναι άξιο απορίας, πώς ένας άνθρωπος σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα συγκέντρωσε και κατέγραψε
τόσες πολλές πληροφορίες.
Το 323 π.Χ. με την είδηση του θανάτου του Μ. Αλεξάνδρου οι οπαδοί του αντιμακεδονικού κόμματος
νόμισαν ότι βρήκαν την ευκαιρία να εκδικηθούν τους Μακεδόνες στο πρόσωπο του Αριστοτέλη. Το
ιερατείο, με εκπρόσωπό του τον ιεροφάντη της Ελευσίνιας Δήμητρας Ευρυμέδοντα, και η σχολή του
Ισοκράτη, με το Δημόφιλο, κατηγόρησαν τον Αριστοτέλη για ασέβεια ("γραφή ασεβείας"), επειδή είχε
ιδρύσει βωμό στον Ερμία, είχε γράψει τον ύμνο στην Αρετή και το επίγραμμα στον ανδριάντα του Ερμία,
στους Δελφούς. Ο Αριστοτέλης όμως, επειδή κατάλαβε τα πραγματικά κίνητρα και τις αληθινές προθέσεις
των μηνυτών του, έφυγε για τη Χαλκίδα, προτού γίνει η δίκη του (323 π.Χ.). Εκεί έμεινε, στο σπίτι που
είχε από τη μητέρα του, μαζί με τη δεύτερη σύζυγό του την Ερπυλλίδα και με τα δύο του παιδιά, το
Νικόμαχο και την Πυθιάδα.
Ο Αριστοτέλης απεβίωσε μεταξύ πρώτης και εικοστής δευτέρας Οκτωβρίου του έτους 322 π.Χ. στη
Χαλκίδα από στομαχικό νόσημα, μέσα σε θλίψη και μελαγχολία. Το σώμα του μεταφέρθηκε στα Στάγειρα,
όπου θάφτηκε με εξαιρετικές τιμές. Οι συμπολίτες του τον ανακήρυξαν "οικιστή" της πόλης και έχτισαν
βωμό πάνω στον τάφο του. Στη μνήμη του καθιέρωσαν γιορτή, τα "Αριστοτέλεια", και ονόμασαν έναν από
τους μήνες "Αριστοτέλειο". Η πλατεία όπου θάφτηκε ορίστηκε ως τόπος των συνεδρίων της βουλής.

Στα τέλη Μαΐου του 2016, ο αρχαιολόγος Κωνσταντίνος Σισμανίδης ανακοίνωσε ότι οικοδόμημα το οποίο
βρέθηκε στα Στάγειρα της Χαλκιδικής, κοντά στην σημερινή Ολυμπιάδα ανήκει στον τάφο του
Αριστοτέλη. Ο Σισμανίδης θεωρεί ότι έχει ισχυρές ενδείξεις για αυτό.

Φεύγοντας από την Αθήνα, διευθυντή της σχολής άφησε το μαθητή του Θεόφραστο, που τον έκρινε ως τον
πιο κατάλληλο. Έτσι το πνευματικό ίδρυμα του Αριστοτέλη εξακολούθησε να ακτινοβολεί και μετά το
θάνατο του μεγάλου δασκάλου.





Σελίδα - 11 -

Θεόφραστος (371 π.Χ. – 287 π.Χ.)

Ο Θεόφραστος (371 π.Χ. – 287 π.Χ.) ήταν
Έλληνας φιλόσοφος από την Ερεσό της
Λέσβου, διάδοχος του Αριστοτέλη στην
Περιπατητική Σχολή. Μετακόμισε στην
Αθήνα σε νεαρή ηλικία και αρχικά σπούδασε
στην Ακαδημία του Πλάτωνος. Μετά τον
θάνατο του Πλάτωνα, συνδέθηκε με τον
Αριστοτέλη. Όταν ο Αριστοτέλης έφυγε από
την Αθήνα, ο Θεόφραστος ανέλαβε ως
επικεφαλής του Λυκείου. Ο Θεόφραστος
διηύθυνε την Περιπατητική Σχολή για 25
χρόνια, κατά τη διάρκεια των οποίων η σχολή
άκμασε πολύ. Θεωρείται συχνά ως ο πατέρας της βοτανικής λόγω των έργων του σχετικά με τα φυτά. Μετά
τον θάνατό του, οι Αθηναίοι τον τίμησαν με δημόσια κηδεία. Ο διάδοχός του ως επικεφαλής της σχολής
ήταν ο Στράτων ο Λαμψακηνός.
Τις περισσότερες πληροφορίες για τον βίο του Θεοφράστου αντλούμε από τον Διογένη τον Λαέρτιο,
συγγραφέα τών βίων των φιλοσόφων. Ο Θεόφραστος γεννήθηκε το 371 ή 372 π.Χ. στην Ερεσσό της
Λέσβου. Ο πατέρας του ήταν ο πλούσιος έμπορος και καθαριστής ενδυμάτων Μέλαντας (το όνομα
φαίνεται και στη βάση της προτομής στην εικόνα δεξιά, αντιθέτως από λάθος στον Σουΐδα αναφέρεται ως
Λέων, όνομα του αδελφού του) και το πραγματικό του όνομα ήταν αρχικά Τύρταμος. Αρχικά έλαβε τα
πρώτα του μαθήματα κοντά στον Λεύκιππο (Άλκιππο γράφει ο Διογένης από λάθος ) ενώ αργότερα
[3]
εγκατέλειψε την πόλη της Ερεσσού και μετέβη στην Αθήνα όπου και άρχισε να ασχολείται με τη φιλοσοφία
ως μαθητής του Πλάτωνος. Θανόντος του δασκάλου του, το 347 π.Χ., ακολούθησε τον Αριστοτέλη, ο
οποίος διακρίνοντας τη φιλομάθεια και την ευφυΐα του, τον επονόμασε αρχικά Εὔφραστο και αργότερα
Θεόφραστο. Η εκτίμηση που έτρεφε ο Αριστοτέλης προς τον Θεόφραστο αποδεικνύεται και από το γεγονός
πως όταν το 323 π.Χ. ο Αριστοτέλης κατηγορήθηκε για ασέβεια και αναγκάστηκε να καταφύγει στη
Χαλκίδα δώρισε στον Θεόφραστο τη βιβλιοθήκη του και του εμπιστεύτηκε τη διεύθυνση της
Περιπατητικής Σχολής.
Ο Θεόφραστος παρέμεινε στην διεύθυνση της σχολής επί 25 έτη και σε αυτό το διάστημα δίδαξε αλλά και
άφησε πολλά γραπτά. Την περίοδο αυτή, λέγεται πως οι μαθητές της σχολής ξεπέρασαν τις δύο χιλιάδες
και σ' αυτούς περιλαμβάνονταν ο Μένανδρος, οι βασιλείς της Μακεδονίας Φίλιππος και Κάσσανδρος
καθώς και ο βασιλεύς της Αιγύπτου Πτολεμαίος Α'. Ο Θεόφραστος δεν ασχολήθηκε ποτέ ενεργά με την
πολιτική αλλά αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στην Επιστήμη και τη Φιλοσοφία. Κάποιος Ἀγωνιάδης τον
κατηγόρησε για ασέβεια αλλά όχι μόνον αθωώθηκε αλλά οι δικαστές τιμώρησαν και τον κατήγορό του. Το
306, όταν διά ψηφίσματος απηγορεύθη η διδασκαλία της φιλοσοφίας εν Αθήναις ύστερα από πρόταση
κάποιου Σοφοκλή, αναγκάστηκε να εξοριστεί, μέχρι τουλάχιστον να ακυρωθεί ο νόμος μετά ένα έτος
περίπου. Πέθανε περί το 287 π.Χ. και μέχρι το τέλος της ζωής του δίδασκε και εργαζόταν. Ένδεικτική είναι
η πληροφορία ότι στο βαθύ του γήρας εφέρετο με φορείο για να διδάξει. Ο ίδιος ελυπείτο διότι όπως έλεγε
πεθαίνει τη στιγμή κατά την οποίαν αρχίζει να κατανοεί την φύση γιά την αδικία της. Ετάσσετο κατά του
γάμου και θεωρούσε τον έρωτα «ἀσθένειαν ψυχῆς ἀέργου». Τέλος, άν και φιλόσοφος, φρόντιζε αρκετά
την εξωτερική του εμφάνιση ενδυόμενος ευπρεπώς και δεν του έλειπαν οι ισχυροί φίλοι και τα πλούσια
ενίοτε γεύματα όντας πραγματικός οπαδός της μεσότητος γνωρίζων να συνδέει το ωφέλιμο με το
ευχάριστο.
Μέρος της διαθήκης του σώζει ο Διογένης ο Λαέρτιος και αναφέρει ότι άφησε μεγάλο μέρος τής περιουσίας
του στους ανεψιούς του, υιούς του Λέοντος, Μελάντα και Παγκρέοντα, κέλευσε να στηθεί εικόνα του
Αριστοτέλους στο Λύκειον, να μοιρασθεί ο κήπος και τα πέριξ αυτού οικήματα στους μαθητές του, να
αφεθούν ελεύθεροι οι δούλοι του και τέλος να ταφεί σε ένα μέρος του κήπου χωρίς περιττά έξοδα. Το
τελευταίο δεν ετηρήθη καθώς εκομίσθη υπό πληθύος ανθρώπων, των οποίων πολλοί τον πολεμούσαν.





Σελίδα - 12 -

Το έργο του Θεόφραστου ήταν ιδιαίτερα πλούσιο, καθώς εκτιμάται πως έγραψε συνολικά περίπου 240
έργα, τα οποία πραγματεύονται ένα πλήθος θεμάτων γύρω από την Ηθική, τη Λογική, τη ρητορική, την
ιστορία των επιστημών ή τη μεταφυσική και κυρίως τη Βοτανική και τη Ζωολογία. Σήμερα σώζονται
κυρίως αποσπάσματα του έργου του, αλλά και ορισμένα πλήρη κείμενα, που είναι οι Περὶ φυτῶν ἱστορίαι
(9 βιβλία), τα Περὶ φυτῶν αἰτιῶν (6 βιβλία) καθώς και το πιο γνωστό του έργο, οι Χαρακτῆρες. Τα δύο
πρώτα έργα αποτελούν μάλλον τα πρώτα συγγράμματα στον τομέα της Βοτανικής, από την εποχή της
αρχαιότητας ώς τον Μεσαίωνα. Μια σημαντική παρακαταθήκη του στην βοτανική είναι, ότι έχει ονομαστεί
σήμερα προς τιμήν του ο ενδημικός φοίνικας της νότιας Ελλάδας, ως Φοίνικας του Θεοφράστου (phoenix
theophrastii), καθώς εκείνος ήταν, που αναφέρθηκε πρώτος και έντονα για την ύπαρξη αυτού του φυτού
στον ελλαδικό χώρο, μέσα στο έργο του.
Στους Χαρακτήρες ο Θεόφραστος περιγράφει τα εσωτερικά και ψυχικά γνωρίσματα ανάλογα με το ήθος
των ανθρώπων, ενώ μέχρι σήμερα δεν είναι βέβαιο, αν αποτελούσαν αυτοτελές έργο ή τμήμα κάποιου
άλλου ή σημειώματα του Θεόφραστου. Συνολικά περιγράφονται 30 διαφορετικοί χαρακτήρες, εκ των
οποίων οι 15 περιλαμβανόταν στην πρώτη έκδοση του έργου (1522), ενώ το 1527 ανακαλύφθηκαν
επιπλέον οκτώ και το 1599 ακόμη πέντε. Δύο ακόμη, οι τελευταίοι, από τους περιγραφόμενους χαρακτήρες
ανακαλύφθηκαν μόλις το 1786. Η ακριβής χρονολογία συγγραφής του έργου δεν είναι γνωστή. Θεωρείται
πιθανό, πως δεν γράφτηκαν όλοι οι χαρακτήρες συγχρόνως· άλλοι μελετητές τους χρονολογούν περίπου
στο 317 π.Χ. Σε ότι αφορά την σύνθεσή τους, ο Θεόφραστος πιθανότατα στηρίχτηκε ως ένα βαθμό στο
έργο του Αριστοτέλη Περί Ηθικής.
Το έργο περιλαμβάνει τα κεφάλαια περὶ εἰρωνείας, κολακείας, ἀδολεσχίας, ἀγροικίας, ἀρεσκείας,
ἀπονοίας, λαλιᾶς, λογοποΐας, ἀναισχυντίας, μικρολογίας· βδελυρίας, ἀκαιρίας, περιεργείας, ἀναισθησίας,
αὐθαδείας, δεισιδαιμονίας, μεμψιμοιρίας, ἀπιστίας, δυσχερείας, ἀηδίας· μικροφιλοτιμίας, ἀνελευθερίας,
ἀλαζωνείας, ὑπερηφανίας, δειλίας, ὀλιγαρχίας, ὀψιμαθίας, κακολογίας, φιλοπονηρίας, αἰσχροκερδείας.



















































Σελίδα - 13 -

Θεόκριτος (315 π.Χ. - 260 π.Χ.)

Ο Θεόκριτος (Συρακούσες 315 π.Χ. - 260 π.Χ.) ήταν ένας από
τους σημαντικότερους ποιητές της Ελληνιστικής εποχής,
πρωτοπόρος της βουκολικής ποίησης που άνθισε περίπου τον 3ο
π.Χ αιώνα. Για τη ζωή του Θεόκριτου δεν διαθέτουμε πολλές
πληροφορίες, ενώ όσα γνωρίζουμε προέρχονται κυρίως από το
ίδιο το έργο του.

Πιθανότερη χρονική περίοδος γέννησής του θεωρείται το 315
π.Χ. περίπου, καθώς η ακμή του συνέπεσε με την 124η
Ολυμπιάδα (284 - 280 π.Χ.). Σχετικά με τον τόπο καταγωγής
του, μία ευρύτερα αποδεκτή θεώρηση είναι πως γεννήθηκε στις
Συρακούσες, άποψη που φαίνεται να επιβεβαιώνεται και μέσα από το ίδιο το έργο του (Ειδύλλιο XXVIII,
στ. 16-18). Θεωρείται επίσης πολύ πιθανό πως έζησε στην Κω, την Αλεξάνδρεια καθώς και στην Αίγυπτο
την περίοδο του Πτολεμαίου Β'.



































































Σελίδα - 14 -

Πεδάνιος Διοσκουρίδης (10 μ. Χ. - 90 μ.Χ.)

Ο Διοσκορίδης ή Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος ή Αναζαρβεύς
(περίπου 10 μ. Χ. - 90 μ.Χ.) ήταν σημαντικός ΄Ελληνας
Ιατρός, Ριζοτόμος, Φαρμακοποιός - Φαρμακολόγος και
Βοτανολόγος. Εκτός από Πεδάνιος αποκαλείται και
Αναζαρβεύς και αυτό το επέλεξε ο ίδιος, για να τιμήσει τον
τόπον καταγωγής της μητέρας του, ήτοι η Ανάζαρβος της
Κιλικίας. Εκείνος υπηρέτησε ως Ιατρός στον Ρωμαϊκό Στρατό
επί της εποχής των Ρωμαίων αυτοκρατόρων Κλαυδίου (41-54
μ. Χ.) και Νέρωνος( 54-68 μ.Χ.), άρα, αν και δεν είναι γνωστό
το ακριβές έτος της γεννήσεώς του, θα πρέπει να υποτεθεί ότι
εγεννήθη στις αρχές του 1ου αι. μ. Χ., ήτοι περίπου το 10 μ.
Χ. και θα απέθανε περί το τέλη του 1ου αι. μ. Χ., πιθανώς περί
το 90 μ. Χ.

Ο Διοσκουρίδης είναι γνωστός κυρίως για το πεντάτομο έργο
του «Περὶ ὕλης ἰατρικῆς», με τη μεγάλη επιρροή στη
φαρμακολογία μέχρι το 1600 μ.Χ.. Υπάρχουν πολλά
αντίγραφα του έργου του, ακόμη και του 5ου αιώνα. Θεωρείται ο μεγαλύτερος φαρμακολόγος της
αρχαιότητας, η επιστημονική προσφορά του οποίου θεωρείται εφάμιλλη με εκείνη του Θεοφράστου του
Ερέσιου στη βοτανική. Τα χειρόγραφα με την πραγματεία του Διοσκουρίδη, ιδιαίτερα τα παλαιότερα, όπως
ο κώδικας της μονής Μεγίστης Λαύρας του Αγίου όρους, της Κωνσταντινούπουλης που βρίσκεται στη
βιβλιοθήκη της Βιέννης, της Νάπολης και του Μίτσιγκαν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Σε
μικρογραφία του 15ου αιώνα παρίσταται η Σοφία και η Εύρεσις να δείχνουν το φαρμακευτικό φυτό
Μανδραγόρας ο φαρμακευτικός (Mandragora officinarum) και ένα ζωγράφο να το απεικονίζει.

Ο Διοσκουρίδης ως στρατιωτικός Ιατρός είχε την δυνατότητα να περιέλθει τις περισσότερες περιοχές του
γνωστού τότε κόσμου, να κάνει προσωπικές παρατηρήσεις, αναφορικά με φαρμακευτικά φυτά, αλλά και
χρησιμοποιώντας τις μέχρι τότε αποθησαυρισμένες γνώσεις σχετικά με τα διάφορα φυτά και κυρίως τα
φαρμακευτικά, διέσωσε πολύτιμες πληροφορίες. Μεταξύ άλλων αναφέρει για σχεδόν κάθε ένα φυτό, όλα
τα διάφορα ονόματα, το οποίο αυτό έφερε και διά του τρόπου αυτού βοηθά στην συσχέτιση και την ταύτιση
πολλών φυτών, που διαφορετικά αυτό θα ήταν δύσκολο. Στα σωζόμενα παλαιά χειρόγραφα του έργου του
υπάρχουν μεν απεικονίσεις των περιγραφομένων φυτών, πολλές φορές όμως αυτές δεν ανταποκρίνονται
τόσο στην πραγματική μορφή του φυτού, αλλά σε αυτά, τα οποία περί αυτού επιστεύοντο ή που θα ανέμενε
κανείς από αυτό.

Γεννήθηκε περίπου το 10 μ.Χ πιθανότατα στην πόλη Ανάζαρβο Κιλικίας (σημ. Νότια Τουρκία), αν και ο
Γαληνός της Περγάμου αναφέρει ότι καταγόταν από την Ταρσό, αφού τον αποκαλεί Διοσκουρίδης ὁ
Ταρσεὺς. Δυστυχώς, δεν έχουν διασωθεί μαρτυρίες από άλλες πηγές και οι ελάχιστες πληροφορίες γύρω
από το πρόσωπό του αντλούνται από το ίδιο του το έργο και κυρίως από το προοίμιο του Περὶ ὕλης
ἰατρικῆς. Ο Διοσκουρίδης είχε ιδιαίτερη κλίση στη μελέτη των φυτών και των βοτἀνων από νεαρή ηλικία.
Μετά το τέλος των ιατρικών σπουδών του στην Ταρσό κοντά στο Άρειο της Ασκληπιειάδας Σχολής
επιδόθηκε στη έρευνα των φαρμακολογικών ιδιοτήτων πολλών φυτών, ακολουθώντας το ρωμαϊκό στρατό
σε διάφορες μεσογειακές χώρες, υπηρετώντας ως γιατρός και έχοντας την ευθύνη περίθαλψης των
τραυματιών.
Το όνομά του Πεδάνιος το απέκτησε, όταν υιοθετήθηκε από Ρωμαίο της οικογένειας των Πεδανίων, για να
αποκτήσει δικαιώματα Ρωμαίου πολίτη. Ονομάσθηκε πεδάνιος περισσότερο για να διακρίνεται από τον
ποιητή Διοσκουρίδη, αλλά και τον ιστορικό Διοσκουρίδη.
Γνώριζε τις ιδιότητες του Μανδραγόρα του φαρμακευτικού (Μandragora officinarum), τη θεραπευτική
αξία και τη χρησιμότητά του για την προνάρκωση και τη νάρκωση, αλλά και τις παρενέργειες τις οποίες







Σελίδα - 15 -

μπορεί να προκαλέσει. Είχε, επίσης, παρατηρήσει και περιγράψει το φαινόμενο της αλλεργικής
καταπληξίας από τη λήψη φαρμακευτικών ουσιών.
Ο Διοσκουρίδης κατέγραψε περισσότερες από 1.000 φαρμακευτικές ουσίες, η πλειοψηφία των οποίων
προερχόταν από φυτά. Περισσότερες από 120 αντιμετωπίζουν οδοντιατρικά και στοματολογικά
προβλήματα. Περιέγραψε επίσης ουσίες που σήμερα είναι γνωστές ως αντισηπτικά, αντιφλεγμονώδη ή
αντισυλληπτικά. Αντίγραφα του πολύτομου έργου του «Περί ύλης ιατρικής» βρίσκονταν σε διαρκή
κυκλοφορία και χρησιμοποιούνταν στην πράξη από την περίοδο της ακμής της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Η πρώτη λατινική έκδοσή του χρονολογείται το 1478, λίγες δεκαετίες μετά την ανακάλυψη της
τυπογραφίας. Η επίδραση του έργου του εκτείνεται χρονικά τουλάχιστον μέχρι την περίοδο της
Αναγέννησης και εν γένει εκτιμάται πως οι μέθοδοι παρατήρησης του Διοσκουρίδη πρόσφεραν ισχυρές
βάσεις για την εξέλιξη της φαρμακολογικής επιστήμης. Το έργο αυτό μελετάται μέχρι και σήμερα, διότι
παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον, θεωρούμενο υπό διάφορες επόψεις. Πέρα από την αξία του ως ιατρικό
εγχειρίδιο, μεγάλης αξίας θεωρείται ο πλούτος των πληροφοριών που δίνει για τα φυτά και βότανα της
νοτιοανατολικής Ευρώπης.





































































Σελίδα - 16 -

Κλαύδιος Γαληνός (129 μ.Χ. – 199 μ.Χ.)




Ο Κλαύδιος Γαληνός (Πέργαμος, 129 – Ρώμη,








199) ήταν ο δεύτερος σπουδαιότερος Έλληνας
ιατρός της Αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη και
ο τελευταίος χρονικά από όλους τους
σημαντικούς ιατρούς του ελληνορωμαϊκού
κόσμου. Δε μαρτυρείται το ρωμαϊκό του όνομα,
αλλά τα δύο αρχικά του Cl. που παραδίδονται,







πιθανότατα προέρχονται από το λατινικό




Clarissimus = ενδοξότατος και όχι από το



Claudius. Δεν υπάρχει σχεδόν ιατρικός κλάδος




που να μην απασχόλησε τον Γαληνό. Ο ι





εμπεριστατωμένες μελέτες του αναφέρονται στην




ανατομική, τη φυσιολογία, τη χειρουργική, τη

φαρμακευτική, την οφθαλμολογία, τη μαιευτική,
την παθολογία, τη θεραπευτική, την υγιεινή, την
οδοντιατρική και τη φαρμακολογία. Τα πολυσύνθετα φαρμακευτικά σκευάσματα, που ο ίδιος παρασκεύαζε
είναι γνωστά στη βιβλιογραφία ως «γαληνικά» και η αντίστοιχη φαρμακοτεχνία ονομάζεται «γαληνική
φαρμακευτική» Σώζονται περί τις εκατό μελέτες του, που προώθησαν σημαντικά την ιατρική επιστήμη.
Το βιολογικό του δόγμα, ο «γαληνισμός», επεκράτησε στην ευρωπαϊκή ιατρική επί δεκατέσσερις αιώνες
(κατά τον Μεσαίωνα και στον αραβικό κόσμο). Οποιαδήποτε παρατήρηση ερχόταν σε αντίθεση με τη
διδασκαλία του Γαληνού, απορριπτόταν. Μόνο μετά το 1540, ιδίως με τις ανατομικές έρευνες του
Βεζάλιου, άρχισε να αντικαθίσταται ο γαληνισμός, ενώ η βαθμονόμηση της δραστικότητας των φαρμάκων
απολάμβανε καθολική αποδοχή για περισσότερο από 1600 χρόνια και μόλις στα μέσα του 19ου η
φαρμακολογία εγκατέλειψε το σύστημα των ποιοτήτων και των βαθμών έντασης των φαρμάκων που
εισήγαγε.
Ο Γαληνός ήταν ιατρός από την Πέργαμο με εκτενείς ανατομικές και χειρουργικές γνώσεις. Σύμφωνα με
διάφορες μεσαιωνικές αραβικές πηγές μία από τους δασκάλους του ήταν η διάσημη κατά την Ελληνιστική
εποχή Κλεοπάτρα η Ιατρός που τον δίδαξε ιατρική και γυναικολογία. Ο Γαληνός ταξίδεψε και δίδαξε σε
όλη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ώσπου εγκαταστάθηκε στη Ρώμη κι έγινε ο ιδιωτικός ιατρός του Μάρκου
Αυρηλίου. Ο Γαληνός συστηματοποίησε μία εκλογικευμένη ιατρική πρακτική που πατούσε στην
κληρονομιά του Ιπποκράτη, έδινε έμφαση στη φλεβοτομή ως καθολική θεραπευτική μέθοδο και
εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη τη Μεσόγειο, υποσκελίζοντας κάθε άλλο ιατρικό σύστημα. Με τις νεκροψίες
του σε ζώα βρήκε ότι οι φλέβες και οι αρτηρίες μεταφέρουν αίμα και όχι αέρα όπως πιστευόταν
(Ερασίστρατος, Ηρόφιλος) ως τότε, με αποτέλεσμα το σύστημά του να δίνει στο αίμα σπουδαιότερο ρόλο
σε σχέση με τους άλλους σωματικούς χυμούς. Ίσως η σπουδαιότερη συμβολή του όμως είναι ότι, από
κοινού με τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο και τον Κλαύδιο Πτολεμαίο, συγκέντρωσαν, συστηματοποίησαν και
κωδικοποίησαν σε κοινή γλώσσα, και βεβαίως ο καθένας τους στους τομείς της ειδίκευσης του, τη
συσσωρευμένη φιλοσοφική γνώση του μεσογειακού κόσμου των προηγούμενων επτά αιώνων.
Συνέβαλλε σημαντικά στην ανάπτυξη της οδοντιατρικής επιστήμης. Είναι ο πρώτος ο οποίος αναγνωρίζει
ότι ο άνθρωπος διαθέτει 32 δόντια. Διέκρινε τα δόντια σε τομείς, κυνόδοντες και γομφίους. Ανακάλυψε τη
νεύρωση των δοντιών, αλλά και μιας μεθόδου εισαγωγής φαρμάκων στον πολφό του δοντιού που άλγει με
τη βοήθεια «τρυπάνου». Στα φαρμακολογικά έργα Περὶ κράσεως καὶ δυνάμεως τῶν ἁπλῶν φαρμάκων και
Περὶ συνθέσεως φαρμάκων τῶν κατὰ τόπους καταγράφονται οι φαρμακευτικές θεραπείες για την
αντιμετώπιση των οδοντικών και στοματικών παθήσεων. Επίσης χάρη στον Γαληνό είμαστε σε θέση να
σκιαγραφήσουμε τις φαρμακευτικές αγωγές αλλά και τον τρόπο αντιμετώπισης των στοματικών και
οδοντικών νόσων από την εποχή του Ιπποκράτη μέχρι και τα τέλη του 2 αι. μ.Χ. αφού διασώζει
ου
αποσπάσματα 22 ιατρών οι οποίοι ασχολήθηκαν με οδοντιατρικά ζητήματα


Σελίδα - 17 -

Επεκτείνοντας του έργου του Ιπποκράτη ακολούθησε την αρχή, ότι ένα πείραμα δεν αξίζει τίποτα, εφόσον
η εκτέλεσή του δε στηρίζεται σε κάποια θεμελιωμένη συλλογιστική. Οι τέσσερις χυμοί του Ιπποκράτη
αντιστοιχούν -όπως υποστήριζε- σε 4 χαρακτηριστικούς ανθρώπινους τύπους: στον αιματώδη τύπο (το
αίμα), στον φλεγματικό τύπο (το φλέγμα), στον χολερικό τύπο (η κίτρινη χολή) και στον μελαγχολικό τύπο
(η μαύρη χολή) που, κατά την άποψή του, προδιαθέτει στην ανάπτυξη καρκίνου «και μάλισθ΄ο καρκίνος
υπό μελαγχολικού γίνεται χυμού» ή «όσα μέν γάρ υπό μελαγχολικού σκιρρούται (σκληραίνει, στοκάρει)
χυλού καρκινώδη τε πάντα έστιν».

«Ειδικότερα ισχυρίστηκε ότι το πνεύμα διακρίνεται σε «ψυχικό» με έδρα τον εγκέφαλο, σε «ζωτικό» με
έδρα την καρδιά και σε «φυσικό» με έδρα το ήπαρ. Γνώριζε την άδηλη αναπνοή που οι αναπνευστικές
κινήσεις γίνονται με τη βοήθεια των θωρακικών και μεσοπλεύριων μυών και του διαφράγματος και μεταξύ
πολλών άλλων (άσθμα, αφωνία, πνευμονία, πλευρίτιδα) χαρακτήρισε την πνευμονική φυματίωση σαν μια
νόσο μεταδοτική για τη θεραπεία της οποίας συνιστούσε διαιτητική αγωγή και αλλαγή κλίματος.








































































Σελίδα - 18 -

Νικόλαος Μυρεψός (13ος αιώνας μ.χ.)

Ο Νικόλαος Μυρεψός (λατ. Nicolaus Myrepsus, τέλη 13ου
αιώνα) ήταν Βυζαντινός ιατρός, γνωστός κυρίως για τη σύνοψη
της ιατρικής επιστήμης που συνέγραψε και διασώθηκε μέχρι τις
ημέρες μας.
Λίγα είναι γνωστά για τη ζωή του Νικολάου. Είναι πιθανώς ο
ίδιος γιατρός που αναφέρεται από τον Γεώργιο Ακροπολίτη ως
διακεκριμένος στο λειτούργημά του, αλλά αδαής στη φυσική
φιλοσοφία. Ο Μυρεψός βρισκόταν στην αυλή του Αυτοκράτορα
Ιωάννη Γ´ Δούκα στη Νίκαια, όταν παρατηρήθηκε η έκλειψη
ηλίου της 6ης Οκτωβρίου 1241, που ακολουθήθηκε από τον
θάνατο της αυτοκράτειρας Ειρήνης. Εκεί περιβαλλόταν με
μεγάλο σεβασμό και υπόληψη από τον Αυτοκράτορα, και τού
δόθηκε το αξίωμα του ακτουαρίου. Τα στοιχεία αυτά συμφωνούν
θαυμάσια με τις διάσπαρτες βιογραφικές πληροφορίες που βρίσκονται στο δικό του έργο. Σε αυτό αναφέρει
τον Μοσουέ τον Νέο, ο οποίος απεβίωσε το 1015, τον «Μιχαήλ Άγγελο τον Βασιλικό», που πιθανότατα
δεν είναι άλλος από τον Μιχαήλ Η´ Παλαιολόγο, τον Πάπα Νικόλαο, που είναι μάλλον ο Πάπας Νικόλαος
Γ΄ (Πάπας από το 1277 ως το 1280), και τον Δόμινο ή Μάγιστρο Ιωάννη, που είναι πιθανώς ο ιατρός
Ιωάννης Ακτουάριος (Ζαχαρίου). Εκτός από τη Νίκαια, ο Μυρεψός αναφέρει ότι έζησε και στην
Αλεξάνδρεια, γεγονός για το οποίο αποκαλείται από κάποιες πηγές Νικόλαος Αλεξανδρινός (Nicolaus
Alexandrinus).

Ο Νικόλαος συγκέντρωσε και αναθεώρησε αρχαία ελληνικά κείμενα, όπως τα γραπτά του Γαληνού, αλλά
συνέγραψε και δική του σύνοψη της ιατρικής επιστήμης, υπό τον τίτλο Δυνάμερον (ή Αντιδοτάριον). Η
σύνοψη αυτή αποτελείται από 48 ενότητες και περιέχει περισσότερες από 2500 ιατρικές συνταγές,
ταξινομημένες κατά μορφή και ασθένεια. Τα περισσότερα δεδομένα που περιέχει αποτελούν ερανίσματα
από παλαιότερους συγγραφείς, ενώ πολλές από τις θεραπείες του βασίζονται σε προλήψεις. Το Δυνάμερον
παρέμεινε ο βασικός φαρμακευτικός κώδικας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου των Παρισίων μέχρι
το 1651. Ο Νικόλαος Μυρεψός είναι γνωστός για το παρασκεύασμα «Aurea Alexandrina».










































Σελίδα - 19 -

Θεόδωρος Ορφανίδης (1817 μ. Χ. - 1866 μ. Χ.)

Γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1817. Τα παιδικά του χρόνια τα πέρασε
στη Σύρο και στην Τήνο. Εγκαταστάθηκε από το 1835 στην Αθήνα
και αφού ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές σπουδές του διορίστηκε
στο υπουργείο Εσωτερικών. Σπούδασε βοτανική στο Παρίσι με
κρατική υποτροφία. Όταν γυρίζει το 1850 διορίζεται έκτακτος
καθηγητής στο πανεπιστήμιο. Συμμετείχε ως πληρεξούσιος στη Β΄
Εθνοσυνέλευση. Την περίοδο 1867-1868 χρημάτισε πρύτανης. Ο
Ορφανίδης μελέτησε τον φυτικό πλούτο της Ελλάδας και
δημοσίευσε τα πορίσματα των ερευνών του στο έργο του Flora
graeca exciccata. Ανακάλυψε πενήντα περίπου είδη ελληνικών
φυτών. Απεβίωσε το 1886.
Τα φυτικά είδη Heracleum orphanidis, Centaurea orphanidea,
Biebersteinia orphanidis, Campanula orphanidea, Euphorbia
orphanidis, Nepeta orphanidea, Tulipa orphanidea, Verbascum orphanideum and Viola orphanidis εχουν
ονομασθεί προς τιμην του.

Η ποίηση του Θεόδωρου Ορφανίδη εντάσσεται στην Α' Αθηναϊκή Σχολή και είναι κυρίως σατιρική. Είναι
επηρεασμένος από τον Αλέξανδρο Σούτσο, τον οποίο προσπαθεί και να μιμηθεί. Εμφανίζεται πρώτη φορά
το 1836 με τη σατυρική συλλογή του Ο Μένιππος. Το 1840 εκδίδει για σύντομο διάστημα το σατιρικό
περιοδικό Ο Τοξότης. Ο Ιωάννης Κωλέττης απομακρύνει τον ενοχλητικό ποιητή με την υποτροφία που
του δίνει για να σπουδάσει στο Παρίσι. Όταν γυρίζει γράφει άφθονα ποιήματα επικολυρικά (Ο Άπατρις,
Χίος δούλη, Άγιος Μηνάς) και σατιρικά (Τίρι λίρι). Συμμετείχε σε ποιητικούς διαγωνισμούς και ως
διαγωνιζόμενος και ως κριτής, διαμορφώνοντας τη νεοελληνική κριτική. Οι κριτικοί θεωρούν την ποίησή
του χωρίς πρωτοτυπία και χαμηλής ποιότητας.

















































Σελίδα - 20 -

Παναγιώτης Γεννάδιος (1848 μ. Χ. - 1919 μ. Χ.)

Ο Παναγιώτης Γεννάδιος ήταν ένα από τα οκτώ παιδιά του
Γεώργιου Γεννάδιου, του Ηπειρώτη δάσκαλου του γένους και
της Άρτεμης Μπενιζέλου, της ιστορικής αθηναϊκής
οικογένειας. Ο μεγάλος αδελφός του Παναγιώτη,
Αναστάσιος, διετέλεσε καθηγητής στη Φιλοσοφική Σχολή
Αθηνών (όπως και ο πατέρας τους), ενώ ο διασημότερος
υπήρξε ο Ιωάννης Γ. Γεννάδιος, κορυφαίος Έλληνας
διπλωμάτης, με πολυετή θητεία στην Πρεσβεία στο Λονδίνο,
σημαντική εμπλοκή στο Κυπριακό της εποχής του και
δωρητής και ιδρυτής της σπουδαίας Γενναδείου Βιβλιοθήκης.

Ο Παναγιώτης Γεννάδιος παρακολούθησε γεωργικά
μαθήματα στη Γενεύη και ήταν ο πρώτος Έλληνας που
κατάφερε, με υποτροφία της τότε ελληνικής κυβέρνησης και
του Ηπειρώτη γαιοκτήμονα Χρηστάκη Ζωγράφου να
σπουδάσει στις ΗΠΑ, στο «Βιομηχανικόν Πανεπιστήμιον της
Ιλλινόης» (1870-1874). Το 1895 μετακλήθηκε στην Κύπρο
από τον φιλοπρόοδο Αρμοστή Γουόλτερ Σένδαλλ, για
επιτόπια μελέτη της κυπριακής γεωργίας. Καρπός της πρώτης,
τρίμηνης του παραμονής, ήταν η συγγραφή μιας σημαντικής έκθεσης και ο διορισμός του, εντέλει, το 1896
ως Διευθυντή στο Αρτισύστατο Τμήμα Γεωργίας, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι τα τέλη του 1904, όταν
παραιτήθηκε και επέστρεψε στην Αθήνα.
Στην Κύπρο επιτέλεσε τιτάνιο έργο, όργωσε κυριολεκτικά και μεταφορικά το νησί (σχεδίασε το σιδερένιο
κυπριακό άροτρο, που χρησιμοποιήθηκε για πολλά χρόνια), έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής στον αγροτικό
πληθυσμό του νησιού, υποστήριξε και προπαγάνδισε με επιτυχία την εισαγωγή νέων καλλιεργειών,
δενδροφυτειών και μεθόδων, έγραψε πολλές επιστημονικές μελέτες, ενώ διετέλεσε και μέλος του
Νομοθετικού Συμβουλίου. Βοήθησε ακόμη στην οργάνωση των φυτωρίων και την κυπριακή κτηνοτροφία,
πρότεινε λύσεις για την επίλυση του αρδευτικού προβλήματος, ενδιαφέρθηκε για την αγγειοπλαστική και
γενικότερα συνέβαλε στην πρόοδο και στο πλάτεμα των στενών οριζόντων του εξαθλιωμένου Κύπριου
αγρότη. Όλο αυτό το έργο, μαζί με τη διοικητική οργάνωση του Γεωργικού Τμήματος, το επιτέλεσε
ουσιαστικά αβοήθητος, καθώς η τοπική κυβέρνηση του είχε διαθέσει ένα μόνο υπάλληλο για γραμματειακή
υποστήριξη. (Αντίθετα οι Βρετανοί έδιναν, κατά τις πρώτες δεκαετίες, μεγαλύτερη σημασία στο
πολυπρόσωπο Τμήμα Δασών. Εκεί ο Διευθυντής, αποικιακός υπάλληλος, παρότι χωρίς πτυχίο, ως
Βρετανός αμειβόταν με μεγαλύτερο μισθό από τον Γεννάδιο…) Ελάχιστοι άνθρωποι στην Κύπρο είχαν
τόσο καθοριστικό εκσυγχρονιστικό ρόλο στον τομέα τους όσο ο Γεννάδιος, που επιπλέον είχε να
αντιμετωπίσει παγιωμένες νοοτροπίες και συμπεριφορές ριζωμένες στην κυπριακή ύπαιθρο από την εποχή
του Ησιόδου και του Ομήρου, όπως τόνιζαν οι βρετανικές εκθέσεις. Ήταν μια σπάνια περίπτωση ανώτερου
διοικητικού λειτουργού στα χρόνια της Αγγλοκρατίας που συνδύαζε τις εξαιρετικές επιστημονικές γνώσεις
με την εργατικότητα, με βασικό πλεονέκτημα την εθνικότητά του, που του άνοιγε τις πόρτες και τις ψυχές
των Κυπρίων χωρικών.





















Σελίδα - 21 -

Adiantum capillus veneris, κν πολυτρίχι. αδίαντον














Συστηματική ταξινόμηση

Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Πτεριδόφυτα (Pteridophyta)
Ομοταξία: Πτεριδόψιδα (Pteridopsida)
Τάξη: Πολυποδιίδες (Polypodiales)
Οικογένεια: Πτεριδοειδή (Pteridaceae)
Γένος: Αδίαντο (Adiantum)
Είδος: A. capillus-veneris

Φυτολογικό λεξικό Π.Γ.Γεναδίου

Ἀδίαντον (Adiantum, γαλλ. Capillaire, Ἀγγλ. Maiden-hair, τουρκ. ΙΙαλδιρὶ-καρά, τ. Πτεριδωδῶν)˙ γ. περιλ.
Περὶ τὰ 80 εἴδη, ἰθαγ. Εὐκρ. καί τροπ, χωρῶν˙ φ. ποώδη πολυετῆ, φίλυγρα, φιλόσκια, πλεῖστα κοσμητικά,
θε¬ραπευόμενα διὰ τὸ λεπτὸν καὶ περικαλλές φύλλωμά των. Πολλαπλ. Εὐχερῶς διά παραφυάδων καὶ
ριζωμάτων. Τὸ μόνον τῆς Ἑλλ. χλωρ. Εἶδος εἶνε τὸ καὶ πολλαχοῦ άλλου άπαντών καί συνηθέστατα ἐν
γάστραις θεραπευόμενον Ἀ. Τὸ κοινὸν ἤ Ἀ. ἡ κόμη τῆς Ἀφροδίτης ἤ Ἀ· τὸ καλλίτριχον (A. Capillus-
Veueris), ὅπερ κν. ὀνομάζεται Πολυτρίχι, Μαλλόχορτο, Σκροπίδι, Φύτσι-τοῦ νεροῦ (ἐν Κύπρῳ) καὶ εἶνε
τὸ τοῦ Διοσκορ. Ἀδίαντον, Πολύτριχον, Καλλίτριχον ἤ Τριχομανές˙ τὰ φύλλα του φαρμακευτικά (φρμ.
Ἀδιάντου πόα, Herba Capilli-Veneris) ἀπὸ τῆς ἀρχαιότητος. Διὰ τῆς ἐπιλογῆς καὶ τῆς διασταυρώσεως μετ’
ἄλλων εἰδῶν παρήχθησαν πολλαὶ διαφοραὶ καὶ νόθα λίαν κοσμητικά.
Ονομασία

Ο αδίαντος είναι βότανο λεπτοφυές με πλούσιο φύλλωμα, καθώς και φαρμακευτικές ιδιότητες.

Η ονομασία του βοτάνου προέρχεται από το ότι δε μουσκεύεται μέσα στο νερό. Η λατινική ονομασία του
είναι Adiantum capillus-veneris, δηλαδή αδίαντο ή "κόμη της Αφροδίτης", η οποία σύμφωνα με το μύθο
ξεπρόβαλε μέσα από τους αφρούς της θάλασσας με στεγνά μαλλιά. Στα ελληνικά συναντάται με διάφορες
ονομασίες: πολυτρίχι, σκορπίδι, καλλίτριχον, μαλλόχορτο, κόμη της Αφροδίτης, βροντοτρίχι,
πηγαδόχορτο, ψαλιδόχορτο κ.ά.
Ανήκει στην οικογένεια των Πολυποδιϊδών. Φύεται σε όλο τον κόσμο. Το γένος Adiantum περιλαμβάνει
200 περίπου είδη. Στη χώρα μας υπάρχει μόνο το συγκεκριμένο είδος και το συναντούμε με τις ονομασίες
πολυτρίχι, μαλλόχορτο, σκορπίδι, φύτσι του νερού, καλίτριχον, πηγαδόχορτο, κόμη της Αφροδίτης,
ψαλλιδόχορτο, βροντοτρίχι.

Το συναντούμε σε ασβεστολιθικούς βράχους, σε στόμια σπηλαίων, τοιχώματα πηγαδιών, πηγές, σε σχισμές
βράχων σε υγρές περιοχές κοντά στη θάλασσα, γιατί είναι υγρόφιλο και σκιόφιλο φυτό.





Σελίδα - 22 -

Ιστορικά στοιχεία

Ήταν βότανο γνωστό από την αρχαιότητα ως τονωτικό των μαλλιών. Ο Διοσκουρίδης το χρησιμοποιούσε
εναντίον του άσθματος και το αποκαλούσε «μαλλιά της Αφροδίτης». Ο Πλίνιος το χρησιμοποιούσε για τον
ίδιο λόγο.

Το βότανο εδώ και χιλιετίες χρησιμοποιήθηκε σε όλο τον κόσμο για πιτυρίαση, αλωπεκία και
εμμηνορροϊκές δυσκολίες.
Ο Κούλπεπερ αναφέρεται στο βότανο ως εξής - «αυτό και όλα τα είδη φτέρης είναι χρήσιμα για την
θεραπεία του βήχα, άσθμα, πλευρίτιδα και επειδή είναι επίσης απαλό διουρητικό είναι χρήσιμο και σε
ίκτερο, άμμο των νεφρών και ακαθαρσίες των νεφρών»
Στη Γαλλία τα φύλλα και το ρίζωμα το έκαναν σιρόπι που αποκαλούσαν «Sirop de Capillaire» που ήταν
δημοφιλές για προβλήματα του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, όπως βήχα ή υπερέκκριση βλέννας.
Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιήθηκε ως μέσον κατά της τριχόπτωσης. Ήταν ευρέως γνωστό με την
ονομασία πολυτρίχι και αυτό διότι πίστευαν ότι έχει την ιδιότητα να προκαλεί τριχοφυΐα. Κάτι τέτοιο δεν
επιβεβαιώθηκε στην πράξη στην πορεία των αιώνων, όμως αναμφισβήτητα έχει την ιδιότητα να τονώνει
τα μαλλιά.

Στην Κρήτη χρησιμοποιούσαν το φυτό, που συναντούσαν στα πηγάδια ή τους τοίχους των υγρών
σπηλαίων, για προβλήματα δυσμηνόρροιας.
Στη Νότιο Αμερική η χρήση του φυτού (στα μέρη που βρέχει ο Αμαζόνιος) γίνεται εδώ και χιλιετίες. Οι
Περουβιανοί παρασκεύαζαν τα φύλλα του φυτού ως έγχυμα ή σιρόπι και το χρησιμοποιούσαν ως
διουρητικό ή ως αποχρεμπτικό (για να καλμάρουν τον βήχα), ως εφιδρωτικό, για την αποκατάσταση της
εμμηνόρροιας, να θεραπεύσουν παθήσεις της ουροδόχου κύστης, κρυολογήματα, ρευματισμούς, καούρες,
χολόλιθους, αλωπεκία και ξινίλες. Στις ορεινές περιοχές των Περουβιανών Άνδεων, οι τοπικοί μάγοι και
θεραπευτές έβραζαν την ρίζα και το χρησιμοποιούσαν για την αλωπεκία, τους χολόλιθους και τον ίκτερο.
Στις περιοχές της Βραζιλίας οι ντόπιοι το χρησιμοποιούν για αλωπεκία, βήχα, βρογχίτιδα, λαρυγγίτιδα,
ξηρότητα λαιμού, και για βελτίωση όρεξης, και πέψης, ως τονωτικό της νεφρικής λειτουργίας, να
ρυθμίσουν την εμμηνόρροια, και να διευκολύνουν τον τοκετό.
Στην Ινδία όλο το φυτό χρησιμοποιείται για να καλμάρει τις συνέπειες του διαβήτη, κρυολόγημα,
βρογχίτιδα, και την ρύθμιση της εμμηνόρροιας. Εξωτερικά χρησιμοποιείται για δοθιήνες, έκζεμα και
πληγές. Σε κατάπλασμα το χρησιμοποιούν για δαγκώματα φιδιών, μελισσών κ.α. Στο Νεπάλ μια κόλα που
γίνεται από τα φύλλα εφαρμόζεται στο μέτωπο για να ανακουφίσει πονοκέφαλο, και στο στήθος για
αναπνευστικά προβλήματα.
Περιγραφή

Είναι ποώδης, πολυετής φτέρα που αυξάνεται καθ’ ομάδας. Το μήκος της φτάνει τα 40 εκατοστά και έχει
οριζόντιο ρίζωμα. Εμφανίζεται σε διάφορα είδη, ορισμένα από τα οποία καλλιεργούνται ως διακοσμητικά.
Έχει οριζόντιο ρίζωμα. Φύλλα σύνθετα μήκους έως και 60 εκατοστών. Είναι ανθεκτικά τον χειμώνα με
μίσχους καστανόμαυρους, γεμάτους λέπια στη βάση. Φυλλάρια με έλασμα σε ζωηρό πράσινο χρώμα,
κυκλικά, σφηνοειδή στη βάση, με ελαφρά σχισίματα στις άκρες, παρόμοια με μικρές βεντάλιες. Φυτρώνει
κοντά σε πηγές, σε σχισμές βράχων, σε τοιχώματα πηγαδιών, σε υγρές περιοχές κοντά στη θάλασσα και
γενικά σε περιοχές που υπάρχει άφθονο νερό.
Συστατικά

Είναι ένα γλυκόπικρο χόρτο που περιέχει γαλλικό οξύ, άζωτο, αιθέριο έλαιο, βλεννώδεις ουσίες, τανίνη,
πικρές ουσίες, τριτερπένια, φλαβονοειδή, φενύλ – προπανοειδή, καροτενοειδή.

Παρά το γεγονός ότι χρησιμοποιείται εδώ και χιλιετίες δεν έχουν γίνει πολλές έρευνες για τη δράση των
συστατικών του (αδιαντόνη, αδιαντοξίδη, αστραγαλίνη, β- σιτοστερόλη, καφεικά οξέα, καφειλγαλακτόση,
καφειλγλυκόση, καμπεστερόλη, καροτίνες, κουμαρινικά οξέα, κουμαρυλγλυκόση, διπλοπτερόλη κ.α.)





Σελίδα - 23 -

Θεραπευτικές Ιδιότητες

Το αδίαντο χρησιμοποιείται ως αντιβηχικό, στυπτικό, αντιπυρετικό, τονωτικό, καταπραϋντικό,
καθαριστικό, ψυκτικό, εμετικό, μαλακτικό, εφιδρωτικό. Ακόμα, δρα ως μαλακτικό για τις παθήσεις του
αναπνευστικού συστήματος. Βοηθάει στην ψαμμίαση, στον ξηρό βήχα, την καταρροή, την περιφερειακή
κυκλοφορία του αίματος και στον εγκέφαλο. Συνδυάζεται με αγριάδα, φούντες καλαμποκιού και άλλα
διουρητικά φυτά.

Το 1989 Ιρακινοί επιστήμονες κατέγραψαν τις αντιμικροβιακές ιδιότητες του Αδίαντου ( δρα εναντίον
σταφυλόκοκκου, E. Coli, ψευδομονάδες, candida).
Γάλλοι επιστήμονες σε έρευνες απέδειξαν ότι το αιθανολούχο απόσταγμα της ρίζας του βοτάνου δρα
εναντίον του ιού που προκαλεί στοματίτιδα με φλύκταινες. Έρευνες σε πειραματικό στάδιο δείχνουν ότι
το εκχύλισμα του φυτού έχει τη δυνατότητα να μειώνει τη γλυκόζη στο αίμα.
Έχει καρδιοτονωτικές ιδιότητες και δρα θετικά σε κυκλοφοριακά προβλήματα στα άκρα, στον εγκέφαλο
και στις αρρυθμίες. Το έγχυμά του (με γάλα) είναι ωφέλιμο στη βρογχίτιδα, ξηρό βήχα, καταρροή, στα
κρυολογήματα και τη φαρυγγίτιδα. Χρησιμοποιείται ως αποτοξινωτικό σε προβλήματα αλκοολισμού. Οι
θεραπευτικές του ιδιότητες βρίσκονται κυρίως στα φύλλα. Το εξωτερικό των φύλλων του χρησιμοποιείται
σε σκευάσματα για την πιτυρίδα ή ως τονωτικό των μαλλιών. Δρα θετικά σε κυκλοφοριακά προβλήματα
στα άκρα, στον εγκέφαλο και τις αρρυθμίες.
Επίσης βοηθά και στην καταπολέμηση της κύστης κόκκυγος.

Οι θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού βρίσκονται κύρια στα φύλλα του.
Είναι βότανο που ελευθερώνει τον βήχα, δρα σαν διουρητικό και αποχρεμπτικό και βοηθά την
περιφερειακή κυκλοφορία του αίματος και στον εγκέφαλο. Μελέτες της δεκαετίας του 1980 απέδειξαν την
ισχυρή τονωτική του δράση στο κυκλοφοριακό και τη συμβολή του στις αρρυθμίες.
Είναι εφιδρωτικό και πολύ καλό εμμηναγωγό. Δίνεται εναντίον της εντερίτιδας. Για τις πέτρες των νεφρών
συνδυάζεται και με άλλα βότανα όπως την αγριάδα ή τις φούντες καλαμποκιού.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή

Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα φύλλα τα οποία συλλέγουμε Ιούλιο και Αύγουστο. Οι
μικροσκοπικοί σπόροι του φυτού ωριμάζουν από Ιούλιο μέχρι Αύγουστο.
Παρασκευή και δοσολογία

Παρασκευάζεται ως έγχυμα. Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε ένα κουταλάκι του τσαγιού ξηρά
φύλλα και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10-15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε 1 έως 3 φλιτζάνια την
ημέρα.

Σε σιρόπι πίνουμε 2-3 κουταλιές κοφτές την ημέρα
Για τις πέτρες στις ουροφόρους οδούς βράζουμε 2 κουταλιές του φαγητού με ξηρό βότανο σε 2 φλιτζάνια
νερό για 5 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε το ρόφημα κατά τη διάρκεια της ημέρας χωρισμένο σε 3 μέρη.

Για την πιτυρίδα κάνουμε εντριβές στις ρίζες των μαλλιών με κρύο αφέψημα αδίαντου κάθε βράδυ για δύο
εβδομάδες.

Προφυλάξεις
Αν και δεν υπάρχει καμία αναφορά για τοξικότητα του βοτάνου, διάφορες φτέρες περιέχουν καρκινογόνες
ουσίες. Επίσης πολλές φτέρες περιέχουν θειαμινάση ένα ένζυμο που απορροφά τις βιταμίνες του
συμπλέγματος Β. Σε μικρές ποσότητες το ένζυμο αυτό δεν είναι επικίνδυνο για ανθρώπους που τρώνε μια
διατροφή πλούσια σε βιταμίνες Β. Σε μεγάλες ποσότητες όμως προκαλείται σοβαρό πρόβλημα υγείας. Το
ένζυμο αυτό όμως καταστρέφεται με το μαγείρεμα ή την αποξήρανση του φυτού. Κατά συνέπεια η σωστή
δοσολογία ή η χρήση του φυτού αφού το αποξηράνουμε δεν εμπεριέχει κινδύνους.







Σελίδα - 24 -

Allium cepa κν Κρεμμύδι












Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida)
Τάξη: Λειριώδη (Liliales)
Οικογένεια: Λειριοειδή (Liliaceae)
Γένος: Άλλιο (Allium)
Είδος: A. cepa


Διατροφική αξία
100 g (3.5 oz) Ίχνη μετάλλων (Trace metals) Λιπίδια (Lipids)

Ενέργεια Ασβέστιο 3 mg Πολυακόρεστο λιπαρό 0 gr
(Energy) (Calcium) οξύ
Θερμίδες 39 Kcal Σίδηρος 0,2 mg Μονοακόρεστο λιπαρό 0 gr
(Calories) (Iron) οξύ

Υδατάνθρακες 9 gr Μαγνήσιο 10 mg Χοληστερόλη 0 mg
(Carbohydrates) (Magnesiumn)

Λιπαρά 0,1 gr Νάτριο 4 mg Μονάδες μέτρησης
(Fat) (Sodium) μg = micrograms, mg = milligrams
IU = International units

Πρωτεΐνες 1,1 gr Κάλιο 146 mg
(Proteins) (Potassium)
Φυτικές Ίνες 1,7 gr Βιταμίνη A 2 IU Βιταμίνη B6 0,1 mg
(Dietary Fibers) C 7,4 mg Βιταμίνη B12 0 mg


Ζάχαρη 4,2 gr Βιταμίνη D 0 IU

(Sugar)


Φυτολογικό λεξικό Π.Γ.Γεναδίου

Κρόμμυον ἤ Κρόμυον (Allium, τ. Λειριωδῶν)· γ. περιλ. περὶ τὰ 250 εἴδη ἀπαντῶντα πολλαχοῦ· τὰ
πλεῖστα βολβόρριζα, τινὰ κοινοτάτης χρήσεως ὡς ἀρτυματικὰ ἤ λαχανικά, πολλὰ φαρμακευτικά, ἄλλα
κοσμητικά. Εἴδη τῆς ἑλλ. χλωρ. 44. Ἐκ τῶν ἐξωτικῶν ειδῶν Κ. τὸ κοινὸν (A. Cepa, γαλλιστί Ognon,
Oignon ἤ Ognon des cuisines, ἀγγλιστὶ Onion, τουρκιστὶ Σογάν), εἶδος ἰθαγενὲς τῆς μέσης Ἀσίας, συνήθως
διετές, ἐνίοτε πολυετές. Τὸ κατ’ ἐξοχὴν Κρόμμυον ἤ Κρόμυον τῶν ἀρχαίων, ὅπερ κν. ὀνομάζεται
Κρεμμύδι ἤ Κρομμύδι. Γνωστὸν καὶ καλλιεργούμενον ὡς λαχανικόν καὶ ἀρτυματικὸν ἀπὸ
παναρχαιοτάτης ἐποχῆς. Μνημονεύεται κατ’ ἐπανάληψιν παρ’ Ὁμήρῳ (Ἰλ. Λ, 630 καὶ Ὀδσ. Τ, 233). Τὴν

Σελίδα - 25 -

καλλιέργειαν καὶ χρῆσιν αὐτοῦ ἐν Αἰγύπτῳ καὶ Σκυθίᾳ ἀναφέρει ὁ Ἡρόδοτος (Β, 125 καὶ Δ, 17), πλείστας
δὲ διαφοράς μνημονεύει ὁ Θεόφραστος καὶ πολλὰς θεραπευτικὰς δυνάμεις ἀποδίδει εἰς τὸ φ. τοῦτο ὁ
Διοσκρ. Εὐδοκιμεῖ μᾶλλον εἰς ἀραιὰν πλὴν γόνιμον γῆν, ἀπαντᾶ δὲ σήμερον καλλιεργούμενον πανταχοῦ
ὑπὸ πλείστας διαφορὰς (ὑπὲρ τὰς 150 ἀναφέρουσιν οἱ Vilmorin-Andrieux el Cie). Πολλαπλασιάζεται διὰ
σπορᾶς, ἀλλ’ ἐνίοτε καὶ διὰ βολβιδίων διότι ὁ ἀνθοφόρος καυλός του πλὴν τῶν ἀνθέων ἐνίοτε φέρει καὶ
βολβίδια (β.λ.)· τοῦτο δὲ συμβαίνει εἰς πάσας τάς διαφοράς αὐτοῦ’ σταθερῶς ὅμως βολβιδιοφόρος καὶ
μόνον τοιαύτη (δ.δ.μὴ φέρουσα σπόρον) διαφορὰ εἶνε ἡ ὀνομαζομένη αἰγυπτιακὴ (γαλλ. Ognion d’
Egypte, ή O bu1bifere, ἀγγλ. Tree Onion, Egypsian Ο. ἤ Bu1bbearing Ο.), ἥτις κατ’ ἀνάγκην
πολλαπλασιάζεται μόνον διὰ βολβιδίων. Εἰς ψυχροτέρας τῆς ἡμετέρας χώρας τὸ κοινὸν Κ. καλλιεργεῖται
ὡς ἐτήσιον, ὡς διετὲς δὲ παρ’ ἡμῖν καὶ ἄλλαις παραμ. χώραις. Τὸ πρῶτον ἔτος ἐκ σπορᾶς ἐκτελουμένης
κατὰ Φεβρουάριον ἤ Μάρτιον ἐπιτυγχὰνεται τὸ κοκκάριον (τὸ κν. κοκκάρι, κροκκάρι ἤ κροκκάδι, ὅπερ
ἐν Κύπρῳ ὀνομάζεται Κωνάρι), δ. δ. οί ἐκ τῆς σπορᾶς προκύπτοντες μικροὶ βολβοί· οὗτοι φυτεύονται κατ’
Ὀκτώβριον ἤ Νοέμβριον πρὸς παραγωγὴν τῶν χλωρῶν κρομμυδίων (τῶν κρομμυδακίων, τῶν παρ’ἀρχαίοις
μοσχίων) ἤ τῶν μεγάλων βολβῶν, ἤτοι τῶν ξηρῶν κρομμυδίων, τῶν ποικιλοτρόπως χρησιμοποιουμένων
ἐν τῇ μαγειρικῇ. Ὁ βολβὸς τοῦ φ. τούτου χρησιμοποιεῖται παρά τῷ λαῷ καὶ ὡς κατάπλασμα μαλακτικόν,
οἱ δὲ ἐξωτερικοὶ χιτῶνές του εἶνε κατάλληλοι πρὸς βαφὴν ὠῶν, τῆς μετάξης καὶ ἄλλων εἰδῶν. Τὸ

κοκκάριον πολλαχοῦ ταριχεύεται ἐν ὄξει, ὅτε ἀποτελεῖ εὔγευστον καὶστομαχικὸν ὀρεκτικόν. Ἡ παραγωγὴ
κοκκαρίου ἀποτελεῖ εἰδικὴν καλλιέργειαν εἰς ἥν συνήθως δὲν ἀσχολοῦνται οἱ παράγοντες τὰ χλωρὰ ἤ ξηρὰ,
κρομμύδια.

Εἰς τὴν Ἑλλάδα ἡ παραγωγή κρομμύων ἐπὶ πολὺ ἦτον ἀνεπαρκὴς διὰ τὴν ἐπιτόπιον κατανάλωσιν, διὸ
ἱκανὴ ποσότης τοιούτων εἰσήγετο κατ’ ἔτος ἐξ Αἰγύπτου καὶ Τουρκίας καὶ ἰδίως ἐκ Σάμου. Ἀλλ’ ἀφ’ ἧς
ἐποχῆς, λόγῳ προλήψεως τῆς μεταδόσεως εἰς τὸν τὸπον τῆς Φυλλοξήρας, ἀπηγορεύθη ἡ ἀπὸ τοῦ
ἐξωτερικοῦ εἰσαγωγὴ καὶ κρομμύων ἡ ἐπιτόπιος καλλιέργεια αὐτῶν ἐπεξετάθη τόσον ὥστε σήμερον ἡ
χώρα ὄχι μόνον παράγει ἱκανὰ διὰ τὴν ἐπιτόπιον καταναλωσιν, ἀλλὰ καὶ ἐξάγει τοιαῦτα ἐνίοτε κατὰ μεγάλα
ποσά.

Ἐκτενὴς εἶνε ἡ καλλιέργεια τοῦ κοίνοῦ Κ. ἰδίως εἰς τὴν Αἴγυπτον, την Ἰταλίαν καὶ τὴν Ἱσπανίαν, χώρας
ἐκ τῶν ὁποίων μεγάλα ποςὰ ξηρῶν κρυμμύων ἐξάγονται κατ’ ἔτος διὰ τὴν βορ. Εὐρώπην καὶ ἰδίως διὰ τὴν
Γερμανίαν καὶ τὴν Ἀγγλίαν, ἥτις καταναλίσκει τὰς ἀρίστας ποιότητας· ἄρισται δὲ ποιότητες θεωροῦνται
τὰ κρόμμυα τῶν διαφορῶν Μαδέρας στρογγυλόν (γαλλ. Ognon de Madere rond) καὶ Μαδέρας
πεπλατυσμένον (γαλλ. Ognon de Madere plat), ὧν οἱ βολβοὶ λαμβάνουσιν ἐνίοτε μεγάλας διαστάσεις (τῆς
πρώτης διαφορᾶς ἀπαντῶσι βολβοὶ ἔχοντες διάμετρον καὶ μέχρι 18 ἑ. μ. γεῦσὶν δὲ ὑπόγλυκον καὶ οὐχὶ
αὐστηρὰν οἵα εἶνε ἡ τῶν παρ’ ἡμῖν παραγομένων). Ἐκλεκτῆς ποιοτητος κρόμμυα θεωροῦνται παρ’ ἡμῖν τὰ
τῶν Βατίκων (τῶν Βοιῶν τῆς Ἐπιδαύρου Λιμηρᾶς), τὰ ὁποῖα εἶνε καὶ εὐδιατήρητα. Ἐκ τῶν τῆς Ἀνατολῆς
ὀνομαστὰ εἶνε τὰ τῆς Σάμου. Ἐκλεκτῆς ποιότητος ἐθεωροῦντο τὸ πάλαι τὰ τῆς Κύπρου κρόμμυα

(Παλλάδιος 2, 14 καὶ Λουκιανὸς «Ἑτρ. δάλ.» 14)· ἀλλὰ τὰ σήμερον παραγόμενα αὐτόθι εἶνε ἐκ τῶν
δριμυτέρων τήν τε γεῦσιν καὶ τὴν ὀσμήν.

Ἡ δριμεῖα ὀσμὴ καὶ ἡ ἰδιάζουσα γεῦσις τοῦ κοινοῦ Κ. καὶ τῶν ἄλλων εἰδῶν τοῦ προκειμένου γένους
ὀφείλεται εἰς τὰ αἰθέρια ἔλαια, τὰ ὁποῖα πάντα τὰ μέρη τῶν φ. τούτων ἐνέχουσι. Εἰς τὴν παρουσίαν τῶν
πτητικῶν τούτων οὐσιῶν ὀφείλεται τὸ δακρύειν τὸν κόπτοντα κρόμμυα, ἐκ τῆς ἰδιαζούσης δὲ ἐντόνου καὶ
ἐμμόνου ὀσμῆς τῶν ὠμῶν κρομμύων προέκυψαν τὰ ὑπὸ τῶν ἀρχαίων λεγόμενα «κρόμμυα ἐσθίειν» καὶ
«κρόμμυα ὀσφραίνεσθαι».

Ονομασία

To κρεμμύδι είναι φυτό, γνωστό και με τα ονόματα κρόμμυον ή Άλλιον το κοινό. Το κρεμμύδι είναι
λαχανικό με επιστημονική ονομασία Άλλιο το κρόμμυο (Allium cepa) και πιθανή προέλευση από τη
νοτιοανατολική Ασία.

Ιστορικά στοιχεία
Το κρεμμύδι ήταν γνωστό στην αρχαία Κίνα και στην αρχαία Αίγυπτο εδώ και πολλές χιλιάδες χρόνια.
Ήταν επίσης γνωστό στην αρχαία Ελλάδα σαν αρτυματικό. Αναφορές βρίσκουμε στον Όμηρο, στον
Ηρόδοτο, στο Θεόφραστο, στο Διοσκουρίδη. Βρίσκουμε αναφορές ότι οι Αιγύπτιοι έδιναν κρεμμύδια
στους εργάτες που δούλευαν στις πυραμίδες, οι Ισραηλίτες τα έτρωγαν όταν βρέθηκαν στην έρημο μετά
την έξοδο από την Αίγυπτο και ο Μέγας Αλέξανδρος τα έδινε στους στρατιώτες του.

Σελίδα - 26 -

Περιγραφή

Το δικό μας κρεμμύδι είναι ένα διετές φυτό , το οποίο μετά την καρποφορία του πρώτου χρόνου δημιουργεί
ένα μικρό βολβό για την αποθήκευση των θρεπτικών ουσιών. Ο βολβός αυτός μεγαλώνει κατά το δεύτερο
έτος και αναπτύσσει λουλούδια και σπόρους. Τα φυτά αυτής της ποικιλίας δεν αντέχουν στο κρύο και το
χειμώνα πρέπει να τοποθετούνται σε απάγκιο και ξηρό μέρος. Ο πολλαπλασιασμός των κρεμμυδιών γίνεται
με σπόρους ή με μικρά φυτά. Το ανθεκτικό χειμωνιάτικο κρεμμύδι (A. Fistulosum) προέρχεται από την
Άπω Ανατολή και μπορεί να μείνει στο ύπαιθρο όλες τις εποχές. Η γεύση του είναι λιγότερο έντονη.
Υπάρχουν και ποικιλίες που βλασταίνουν κάθε χρόνο.

Συστατικά

Όλες οι ποικιλίες των κρεμμυδιών περιέχουν αιθέριο έλαιο με αλιξίνη, αλικίνη και θειούχες ενώσεις, το
Propanthialoxid που προκαλεί και τα δάκρυα, φυτικές κόλλες, ασβέστιο, ινουλίνη, μέταλλα (νάτριο, κάλιο,
φωσφόρο, σίδηρο), βιταμίνες (Α,Β1, Β2, C), υδατάνθρακες (69%) και πρωτεΐνες. Η ουσία που δίνει το
χαρακτηριστικό άρωμα και προκαλεί τα δάκρυα, είναι ένα πτητικό θειώδες έλαιο το οποίο χάνεται περίπου
το μισό με το βράσιμο. Θεωρείται ότι έχει αντιοξειδωτική δράση εξαιτίας της μεγάλης του περιεκτικότητας
σε φλαβονοειδή. Η χαρακτηριστική του γεύση και το άρωμα οφείλονται στην ουσία αλλυλ-προπυλ-
δισουλφίδιο. Η ουσία αυτή έχει μεγάλη περιεκτικότητα στο βολβό του ξερού κρεμμυδιού, είναι πτητική
και προκαλεί δάκρυα όταν κόβεται το κρεμμύδι.
Θεραπευτικές Ιδιότητες

Δρα ως βακτηριοκτόνο, αντιφλεγμονώδες, τονώνει τη χολή, χωνευτικό, διουρητικό, καθαρτικό,
επουλωτικό. Τα κρεμμύδια βοηθούν σε περιπτώσεις υψηλής αρτηριακής πίεσης, τονώνουν την καρδιά και
καταπραΰνουν τον βήχα.

Ως ομοιοπαθητικό φάρμακο δίνεται κυρίως σε οξέα περιστατικά, αλλεργική ρινίτιδα, κρυολογήματα.
Ρινική καταρροή καυστική, εκκρίσεις οφθαλμών μη-καυστικές. Λοιμώξεις ανωτέρου και κατωτέρου
αναπνευστικού. Υπνηλία και μεγάλη επιθυμία για κρεμμύδια. Συμπτώματα μετά από λοιμώξεις,
κρυολογήματα. Νευραλγικοί πόνοι, κατά κύματα.
Τα κρεμμύδια έχουν αρκετές ωφέλιμες ιατροφαρμακευτικές ιδιότητες είναι: Διουρητικά, κυρίως κατά της
υδρωπικίας, της κιρρώσεως του ήπατος.

Δρουν κατά των διαταραχών της ουροφόρου οδού.
Είναι αντιβακτηριδιακά. Εμμηναγωγά, .Χωνευτικά. Είναι αφροδισιακά.

Μπορεί να χρησιμοποιηθούν κατά των αιμορροΐδων . Επιδρούν, ευνοϊκώς, στο αναπνευστικό σύστημα.
Είναι ευεργετικά στους υπερτασικούς, στους εμφυσηματικούς.
Έχουν καταπραϋντική δράση, κατά του πονόδοντου. Είναι πολύτιμα για το άσθμα, τη λαρυγγίτιδα,
βρογχίτιδα, γρίπη.

Είναι φάρμακο, κατά της αρτηριοσκληρώσεως και καθαριστικό των πνευμόνων καθώς και ευεργετικό στο
αίμα και στις παθήσεις τού συκωτιού.

Θεωρείται ότι επιδρά κατά της νευροπάθειας.
Ωριμάζουν τους δοθιήνες ( κοινώς “καλογέρους”). Κατάπλασμα ωμού κρεμμυδιού, με αλάτι κατευνάζει
τους πόνους από καψίματα.

Μελετάται ακόμη η δράση του, κατά του καρκίνου.
Ακόμη, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε τσιμπήματα σφήκας, και μέλισσας, και αφού αφαιρεθεί το κεντρί,
τοποθετούμε μισό κρεμμύδι, που δρα θεραπευτικά. Κρεμμύδι μουσκεμένο με λευκό κρασί δρα κατά των
σκουληκιών.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή

Τα φρέσκα κρεμμυδάκια συγκομίζονται από το Φεβρουάριο έως τον Μάιο, όταν αποκτήσουν διάμετρο
λίγο μεγαλύτερη από 0,5 cm και ύψος περίπου 15 cm. Τα ξερά κρεμμύδια συγκομίζονται αφού έχει


Σελίδα - 27 -

σταματήσει το πότισμα και έχει στεγνώσει το χώμα. Τότε τα φύλλα έχουν μισοξεραθεί. Τα φυτά
ξεριζώνονται και αφήνονται στο λαχανόκηπο για 5-10 μέρες ώσπου να ξεραθούν πλήρως. Στη συνέχεια τα
ξερά πλέον φύλλα αφαιρούνται, με ψαλίδι ή με το χέρι, 2-3 cm πάνω από τους βολβούς και οι βολβοί είναι
έτοιμοι για κατανάλωση ή αποθήκευση. Τα κρεμμύδια μπορούν να αποθηκευτούν για μεγάλο διάστημα
o
o
o
όταν η θερμοκρασία είναι 0-5 C ή 25-35 C. Σε θερμοκρασία 5-25 C οι βολβοί βλαστάνουν και παράγουν
ρίζες.
Παρασκευή και δοσολογία
Το κρεμμύδι καταναλώνεται φρέσκο ή ξερό, ωμό ή μαγειρεμένο

Προφυλάξεις
Γενικά, δεν υπάρχουν σημαντικοί κίνδυνοι για την κατανάλωση κρεμμυδιών, όμως κάποιες κατηγορίες
ανθρώπων πρέπει να δείχνουν ιδιαίτερη προσοχή για αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων.
Διαβητικοί: Οι διαβητικοί που καταναλώνουν κρεμμύδια, τακτικά, θα πρέπει να παρακολουθούν το επίπεδο
ινσουλίνης ,επειδή το κρεμμύδι τείνει στην μείωση του σακχάρου στο αίμα τους .

Εγκυμονούσες ή θηλάζουσες μητέρες: Η κατάχρηση της κατανάλωσης κρεμμυδιού κατά τη διάρκεια της
εγκυμοσύνης και του θηλασμού δεν συνιστάται,

Αλλεργικοί στο κρεμμύδι: Υπάρχουν σπάνιες περιπτώσεις ανθρώπων που αντιμετωπίζουν αλλεργικές
αντιδράσεις, καταναλώνοντας κρεμμύδια, στην περίπτωση αυτή θα χρειαστεί να αποφεύγουν την
κατανάλωσή τους.

Τα κρεμμύδια, σε μεγάλες ποσότητες κατανάλωσης, μειώνουν δραστικά την απορρόφηση του λιθίου,
προκαλώντας σοβαρές παρενέργειες σε ανθρώπους που κάνουν θεραπεία με βάση αυτό το ιχνοστοιχείο.
Επίσης άνθρωποι που πρέπει να λαμβάνουν αντιπηκτικά φάρμακα, με σύγχρονη βρώση κρεμμυδιών,
μπορεί να έχουν επιπτώσεις προκαλώντας μώλωπες ή αιμορραγία.

















































Σελίδα - 28 -

Allium sativum, κν σκόρδο












Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Μονοκοτυλήδονα (Liliopsida)
Τάξη: Λειριώδη (Liliales)
Οικογένεια: Λειριοειδή (Liliaceae)
Γένος: Άλλιον (Allium)
Είδος: A. sativum

Φυτολογικό λεξικό Π.Γ.Γεναδίου

Κρόμμυον τὸ Σκόροδον (Α. sativum, γαλλ. Ail, ἀγγλ. Garlic, τουρ .Σαρμουσάκ), τὸ γνωστότατον καὶ παρ’
ἀρχαίοις καὶ παρ’ ἡμῖν σήμερον Σκόροδον ἤ Σκόρδον (παρὰ Διοσκρ. δὲ καὶ Ἐλαφόβοσκον)· φ. ποώδες,
πολυετές, βολβόρριζον· ὁ βολβὸς του συνὶσταται ἐκ πολλῶν σκελίδων, τῶν κν. ὀνομαζομένων πυρήνων,
εἰς δὲ τὰς νήσους τοὺ Αἰγαίου σκηλιδιῶν ἤ σκηλιδῶν, τὰς ὁποίας ὁ μὲν Θεόφρ. καλεῖ γέλγεις, ὁ δὲ
Διοσκρ. ῥᾶγας ἤ ἄγλιθας (γαλλ. caieux, ἀγγλ. cloves). Ἡ ἰδιάζουσα ὀσμὴ καὶ γεῦσις αὐτοῦ ὀφείλεται εἰς
(1)
ὅ ἐνέχει αἰθέριον ἔλαιον ὅπερ ὀνομάζεται σκοροδέλαιον . Τὸ φ. τοῦτο εἶνε ἰθαγ. τῆς βορ. ἀνατ. Ῥωσσίας
καὶ τοῦ Τουρκεστάν, καλλιεργεῖται δὲ ὡς ἀρτυματικὸν ἀπὸ παναρχαιοτάτης ἐποχῆς εἰς τὰς παραμ. χώρας.
Ὁ Ἡρόδοτος τὸ ἀναφέρει ὡς καλλιεργούμενον καὶ χρησιμοποιούμενον ἐν Σκυθίᾳ καὶ Αἰγύπτῳ (Β, 125 καὶ
Δ, 17), συχνότατα δὲ μνημονεύεται ύπό τοῦ Ἀριστοφάνους, ὅθεν ἐξάγεται ὅτι, ὡς σήμερον οὕτω καὶ τὸ
πάλαι, κοινοτάτη ἦτον ἡ χρῆσις αὐτοῦ ἐν Ἑλλάδι.

Τὸ Σκόροδον πολλαπλ. διἀ τῶν ἀποτελουςῶν τὸν βολβόν του σκελίδων, αἱ ὁποῖαι φυτεύονται κατὰ
Ὀκτώβριον ἤ Νοέμβριον, προτιμῶνται δὲ πρὸς φύλευσιν αἰ σκελὶδες αἰ ἀποτελοῦσαι τὸ ἐξωτερικὸν μέρος
τοῦ βολβοῦ ἤ κεφαλῆς τοῦ σκόρδου. Κατὰ Φεβρουάριον εἶνε ἤδη ἀνεπτυγμένα τὰ χλωρὰ σκόρδα ἤ
σκορδάκια, κατὰ δὲ τὸν Ἀπρίλιον ἤ Μάϊον γίνεται ἡ συγκομιδή τῶν ξηρῶν σκόρδων. Ὡς ἄριστα φημίζονται
τὰ σκόρδα τῆς Αἰγίνης. Πλὴν τοῦ συνήθως καλλιεργουμένου παρ’ ἡμῖν Σκόρδου ἀπαντᾶ καὶ διαφορὰ
πρώϊμος (γαλλ. Ail rose liatif), ἤτις συνήθως καλλιεργεῖται εἰς ψυχροτέρας τῆς ἡμετέρας χώρας.
(2)
Πλειοτέρας διαφορὰς ἀναφέρει ὁ Θεόφρ. ὅστις ὑπερεπαινεῖ τὴν Κυπριακήν .
Ἡ πόα καὶ ἰδίως ὁ βολβὸς τοῦ Σ. εἶνε δριμέα τὴν γεῦσιν καὶ βαρύοσμα, προκαλοῦσι δὲ εἰς τὸν ποιοῦντα
ὑπέρμετρον χρῆσιν αὐτῶν καρηβαρίαν, ἥν ὁ Ιπποκράτης ὀνομάζει σκορδινισμόν. Ἐνέχει δὲ τὸ σκόροδον
μεγάλην ποσότητα σκοροδελαίου καὶ χρησιμοποιεῖται καὶ ὡς φάρμακον κατὰ παντοίων παθήσεων καὶ
1
ἰδίως κατὰ τῆς ταινίας (ὡς ἀναφέρει καὶ ὁ Διοσκρ. ), διὸ καὶ ὀνομάζεται ὑπὸ τῶν Γάλλων «θηριακὴ τῶν
2
πτωχῶν» (Theriaque des pauvres ). Παρὰ τῷ λαῷ θεωρεῖται καὶ ὡς ἀντιβασκανικὸν διὸ καὶ λέγεται τὸ
«σκόρδο στὸ ’μάτι σου». Τοιαύτην τινὰ γνώμην περὶ σκορόδου εἶχον καὶ οἱ Ῥωμαῖοι, παρ’ οἷς ἑκάστη.
Οἰκογένεια ἐθυσίαζε κατ’ ἔτὸς εἰς τὴν Μανίαν κεφαλὴν (βολβὸν) σκορόδου.
Μεγάλη κατανάλωσις σκόρδων γίνεται ἀνὰ τὰς παραμ. χώρας, καὶ ἰδίως παρὰ τῷ λαῷ, ἐνῷ εἰς τὴν βορ.
καὶ μέσην Εὐρώπην σπανίως ἤ οὐδόλως χρησιμοποιεῖται τὸ εἶδος τοῦτο εἰς τὴν μαγειρικήν.
Καταναλίσκεται δὲ τὸ Σκόρδον νεαρόν ἔτι (τὰ σκορδάκια), νωπὸν ἤ ταριχευόμενον ἐν ὄξει, ἤ ξηρὸν (ὁ
βολβός του). Τὸ ξηρὸν σκόρδον τρώγεται ὠμόν, ὡς προσφάγιον, καὶ εἰσάγεται ὡς ἄρτυμα εἰς πλεῖστα
φαγητὰ, ἀποτελεῖ δὲ τὸ κύριον συστατικὸν τῆς ποικιλοτρόπως σκευαζομένης σκορδάλμης (κν.

Σελίδα - 29 -

σκορδαλιᾶς, σκορδαλατιᾶς, σκορδάρας καὶ ἐν Θεσσαλίᾳ ταρατὸρι ἐκ τοῦ τουρ. τερατόρ, γαλλ. aillade.
Εἴδη σκορδάλμης ἦσαν τὰ παρ’ ἀρχαίοις μυττωτὸς καί σκορδάλμη. Κατὰ τὸν Κοραῆν ἡ σκορδάλμη τῶν
ἀρχαίων ἴσως «ἐσήμενε τὸ αὐτὸ μὲν τοῦτο (τὴν σκορδαλιὰν) τὴν φύσιν, διάφορον ὅμως τὴν κατασκευήν,
καὶ ὁμοίαν τῆς εἰς τοὺς Τούρκους συνήθους κατασκευῆς. Οὗτοι κοπανίζουν σκόρδα καὶ ἄλας ἐνταυτῷ,
ξηραίνουν τὸ κοπανισμένον, καὶ τὸ μετακοπανίζουν, καὶ τὸ φέρουν μαζῆ ταξειδεύοντες εἰς δερμάτινα
σακκυλλια, διὰ νὰ ἁλατίζωσι τὰ φάγητά των» («Ἄτακτα» Ε΄, 338). Περὶ τῶν ἰαματικῶν δυνάμεων τοῦ
σκορόδου πλεῖστα ὅσα ἀναφέρονται καὶ ἐν τοῖς «Γεωπονικοῖς» (12,30).
(1) Τὸ σκοροδέλαιον ἀπαντᾶ καὶ εἴς τινα ἄλλα εἴδη τοῦ προκειμένου γένους, τὸ κύριον δὲ συστατικὸν
αὐτοῦ εἶνε τὸ τῶν χημικῶν θειοῦχον ἀλλύλιον, ὅπερ ἀπαντᾶ καὶ εἰς τὰ φύλλα Σισυμβρίου τοῦ
σκοροδόσμου, εἰς τὸν ὀπὸν Νάρθηκος τοῦ σκοροδόσμου καὶ εἰς τὰ σπέρματα καὶ τὸ χόρτον πολλῶν
Σταυρανθῶν (Σινάπεως καὶ ἄλλων).

(2) «Τὸ δὲ σκόροδον φυτεύεται μὲν μικρὸν πρὸ τροπῶν ἤ μετὰ τροπὰς διαιρούμενον κατὰ γέλγεις. Διαφορά
δέ ἐστιν αὐτῶν ἥ τε τῶν ὀψίων πρὸς τὰ πρώϊα, γένος γάρ τι τυγχάνει τοιοῦτον ὅ ἐν ἑξήκοντα ἡμέραις
τελειοῦται, καὶ μεγέθει καὶ μικρότητι. Καὶ τῷ μεγέθει γένος τι διάφορόν ἐστι, μάλιστα δὲ τὸ κύπριον
καλούμενον τοιοῦτον, ὅπερ οὐχ ἑψοῦσιν, ἀλλὰ πρὸς τοὺς μυττωτοὺς χρῶνται, καὶ ἐν τῇ τρίψει θαυμαστὸν
ποιεῖ τὸν ὄγκον ἐκπνευματούμενον. Καὶ ἔτι τῷ μή ἔχειν ἔνια τὰς γέλγεις. Ἡ δὲ γλυκύτης καὶ ἡ εὐωδία καὶ
ἡ ἁδρότης σχεδὸν παρὰ τὰς χώρας γίνεται καὶ τὰς θεραπείας ὥσπερ καὶ τῶν ἄλλων. Τελειοῦται δὲ καὶ ἀπὸ
σπέρματος ἀλλὰ βραδέως· τῷ πρώτῳ γὰρ ἔτει κεφαλὴν ἡλὶκην πράσου λαμβάνει τῷ δ’ ὕστερον γελγιδοῦται
καὶ τῷ τρίτῳ τέλειον γίνεται, καὶ οὐδὲν χεῖρον ἔνιοί γε καὶ κάλλιόν φασι τοῦ πηκτοῦ. Τῆς δὲ ῥίζης ἡ γένεσις
οὐχ ὁμοία τοῦ τε σκορόδου καὶ τοῦ κρομύου· ἀλλὰ τοῦ μὲν σκορόδου ὅταν ἀναδήςῃ ἡ γελγὶς κυρτοῦται
πᾶσα καὶ ἐνταῦθα αὐξηθεῖσα διαιρεῖται πάλιν εἰς τὰς γέλγεις καὶ ἐξ ἑνὸς πολλὰ γίνεται τῷ τελειοῦσθαι τὴν
κεφαλήν, τὸ δὲ κρόμυον εὐθὺς ἐκ τῆς ῥίζης ἄλλο καὶ ἄλλο παραφίησι καθάπερ καὶ βολβοί καὶ σκίλλα καὶ
πάντα τὰ τοιαῦτα. Καὶ γὰρ τὰ κρόμυα καὶ τὰ σκόροδα μὴ ἀναιρούντων ἀλλ’ ἐώντων πολλὰ γίνεται. Φέρειν
δὲ φασι καὶ τὸ σκόροδον ἐπὶ τῆς φύσιγγος (τοῦ ἀνθοφόρου καυλοῦ) σκόροδα (βολβίδια) καὶ τὸ κρόμυον
κρόμυα» (Φ. Ἱ.-7,4,11).
Ονομασία

Το Σκόρδο (επιστημονική ονομασία: Allium sativum, Άλλιον το ήμερον) είναι μονοετές ή και πολυετές,
ποώδες φυτό το οποίο ανήκει στο γένος Άλλιο και στην οικογένεια των Λειριοειδών ή Υακινθοειδών. Η
καταγωγή του είναι από τις περιοχές της κεντρικής και ανατολικής Ασίας. Χρησιμοποιείται από την
αρχαιότητα ως άρτυμα στην παρασκευή φαγητών, και για τις φαρμακευτικές του ιδιότητες.

Ιστορικά στοιχεία

Η πρώτη απεργία που έγινε στην Αίγυπτο στο τέλος της 20ης δυναστείας, δηλαδή περίπου 3500 χρόνια
πριν, ήταν όταν ο Φαραώ Ραμσής Γ’ διέκοψε την παροχή σκόρδων στους εργάτες που κατασκεύαζαν τις
πυραμίδες.

Το σκόρδο έχει εκπληκτική φήμη στην Παραδοσιακή Ιατρική. Χρησιμοποιείται παραδοσιακά ως
αντισηπτικό, εφιδρωτικό, διουρητικό, αποχρεμπτικό και διεγερτικό,τονωτικό, καρδιοτονωτικό,
αντικαταρροϊκό, αντιμεθυστικό, αντιπυρετικό, εναντίον της πιέσεως και άλλων παθήσεων, όπως είναι του
αναπνευστικού συστήματος όπως το άσθμα, τον βήχα, την δυσκολία αναπνοής, την χρόνια βρογχίτιδα, τη
λέπρα, την στροβιλιστική κατανάλωση, τον κοκκύτης, τον σκώληκας, την επιληψία, τους ρευματισμούς
και την υστερία. Ο θρύλος του για τις θεραπευτικές του ιδιότητες έχει περάσει από γενιά σε γενιά εδώ και
χιλιάδες χρόνια. Έχουν βρεθεί στοιχεία ότι το σκόρδο μαζί με το κρεμμύδι χρησιμοποιήθηκαν στη
διατροφή, σε θρησκευτικές τελετές και στην ιατρική στην αρχαία Σουμερία (4000 π.Χ.) ακόμα στους
τάφους της αρχαίας Αιγύπτου (3200 π.Χ.)επίσης στο παλάτι της Κνωσού στην Κρήτη και στα ερείπια της
Πομπηίας (100 μ.Χ.) απεικονίζονται βολβοί σκόρδου. Έχουν βρεθεί σε σανσκριτικές καταγραφές ότι
χρησιμοποιόταν τουλάχιστον από το 3000 π.Χ. και οι Κινέζοι το χρησιμοποιούσαν τουλάχιστον για 3000
χρόνια. Ο αιγυπτιακός ιατρικός πάπυρος The Codex Ebers οπού χρονολογείται κοντά στο 1500 π.Χ.
αναφέρει 24 συνταγές για πονοκέφαλους, πονόλαιμο και σωματική αδυναμία. Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος
στο Historia Naturalis αναφέρει συνταγές με το σκόρδο για 61 αρρώστιες, όπως γαστρεντερικές
διαταραχές, δαγκώματα από σκυλούς και φίδια, τσιμπήματα από σκορπιούς, άσθμα, ρευματισμούς,
αιμορροΐδες, έλκη, απώλεια όρεξης, σπασμούς, τρέμουλο και φθίση. Ο Ιπποκράτης χορηγούσε το σκόρδο
ως καθαρτικό και διουρητικό, για θεραπεία τους όγκους της μήτρας, σαν αντιμεθυστικό και αντιπυρετικό.

Σελίδα - 30 -

Ο Διοσκουρίδης το αναφέρει ως ένα από τα πλέον εύγευστα και τονωτικά φάρμακα, γι’ αυτό και οι Αρχαίοι
Έλληνες, αλλά και οι παρά τις ακτές της Μεσόγειου λαοί, το μεταχειρίζονταν πολύ. Το έχει αναφέρει ότι
το χρησιμοποιούσε και ο Αριστοτέλης.
Στην αρχή του αιώνα οι αλοιφές, οι κομπρέσες και εισπνεόμενα φάρμακα από σκόρδο ήταν το πλέον
προτιμότερο φάρμακο κατά της φυματίωσης. O πρώτος που σημείωσε την αντιβιοτική του δράση ήταν ο
Λουί Παστέρ το 1858. Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο το σκόρδο χρησιμοποιούνταν κατά του τύφου και της
δυσεντερίας και η βρετανική κυβέρνηση το 1916 έβγαλε γενική απολογία να προωθεί το σκόρδο στο κοινό
για τοις απαιτήσεις του πολέμου, ενώ κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι Βρετανοί γιατροί που θεράπευαν
τα τραύματα της μάχης με σκόρδο ανέφεραν πλήρη επιτυχία σε περιπτώσεις σηπτικής δηλητηρίασης και
γάγγραινας και ονομάστηκε από την κυβέρνηση Ρωσίας, ρωσική πενικιλίνη όταν ξέμεινε από αντιβιοτικά.
Μετά από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο η Sandoz Pharmaceuticals κατασκεύασε ένα η σκορδικό
παρασκεύασμα για τους εντερικούς σπασμούς και η Van Patten Company παρήγαγε ένα άλλο για την
μείωση της πίεσης αίματος. Ακόμα και ο Δρ. Άλμπερτ Σβάιτσερ χρησιμοποιούσε σκόρδο για να
θεραπεύσει στην Αφρική αμοιβαία δυσεντερία και σαν αντισηπτικό ώστε να παρεμποδίσει την γάγγραινα
στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Εδώ και παρά πολλά χρόνια, το σκόρδο κατέκτησε την Ευρώπη. Οι Φαραώ έδιναν σκόρδο στους
σκλάβους-χτίστες των πυραμίδων για να αποδίδουν καλύτερα.

Μεγάλη κατανάλωση σκόρδου έκαναν και οι Αρχαίοι Έλληνες, έστω και αν το αποκαλούσαν (δυσώδες
ρόδων). Ο Ερμής, κατά την Οδύσσεια, σύστησε στον Οδυσσέα να τρώει σκορδά για να γλιτώσει απ τα
μαγιά της Κίρκης που μεταμόρφωνε τους συντρόφους του σε γουρούνια. Οι αθλητές πάλι που έπαιρναν
μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες, μασούλαγαν μια σκελίδα, κατά την παράδοση πάντα, πριν αγωνιστούν.
Ο μεγάλος γιατρός της εποχής, Γαληνός, το θεωρούσε σωτήριο. Ο συνάδελφος του Διοσκουρίδης το
έβλεπε σαν τονωτικό, διουρητικό, ανθελμινθικό, αντίδοτο κατά των δηλητηριάσεων, και τέλος γιατρικό
για το άσθμα, τη χρυσή, τους πονόδοντους και τα δερματικά.
Στον κατάλογο αυτό προστίθενται τον μεσαίωνα και άλλες ενδείξεις, αντιπυρετικό, κατά της βαρηκοΐας,
κατά τις αιμόπτυσης, κ.τ.λ. Σαν πληροφορία εδώ μεταφέρω το γεγονός ότι στις Φιλιππίνες και το Μεξικό
ταΐζουν τα κοκόρια πριν τις κοκορομαχίες με σκόρδο και σπόρο σε αναλογία 50-50%.
Περιγραφή

Έχει βολβώδες στέλεχος και τα φύλλα του μέχρι τη μέση περίπου είναι επίπεδα και λεία. Τα φύλλα του
είναι στενά, μακριά και κοφτερά. Στην κορυφή του στελέχους είναι το άνθος που έχει λευκό χρώμα. Ο
βολβός του σκόρδου ή κεφάλι αποτελείται από πολλά μικρά βολβοειδή μέρη που λέγονται σκελίδες ή
ξεκλίδια και έχουν κοινή βάση καλύπτονται δε όλα μαζί από 3-5 ή 3-4 μεμβράνες που έχουν μορφή κολεού
(σωληνοειδούς θήκης). Κάθε κολεός σχίζεται σε μία μορφή σχήματος λογχοειδούς φύλλου που είναι λίγο
μικρότερο από αυτό του κρεμμυδιού και λίγο στενότερο και μικρότερο από το φύλλο του πράσου.
Το σκόρδο πολλαπλασιάζεται με τους βολβούς του. Οι ανθοφόροι άξονες δεν έχουν σπόρια αλλά μερικές
φορές φέρουν μικρούς βολβούς που επίσης χρησιμοποιούνται στον πολλαπλασιασμό του. Τα άνθη είναι
στείρα και το σκόρδο πολλαπλασιάζεται με τα βολβομερή του. Οι ανθοφόροι άξονες αναπτύσσονται
φέροντας μερικές φορές μικρά βολβίδια, τα οποία χρησιμοποιούνται ως ετήσιο φυτό.

Συστατικά
Έχει έντονη οσμή και χαρακτηριστική καυστική γεύση που οφείλεται σε αιθέρια έλαια πλούσια σε θειούχες
ενώσεις όπως η αλλιίνη, η αλλισίνη και το αχοένιο. Είναι πλούσιο σε βιταμίνες Β1, Β2, Β3 και περιέχει
ασβέστιο, σίδηρο, φώσφορο, σελήνιο, θειάφι και αλλά στοιχεία χρήσιμα για το οργανισμό, όπως
λευκωματούχες ουσίες, λιπαρές, αμυλώδες, κυτταρίνη, τεφρά. Το κύριο συστατικό του είναι αλλισίνη όπου
όταν δημιουργείται κατά την κοπή το σκόρδο με την αντίδραση της αλλιινάση με την αλλιίνη και
μετατρέπεται σε θειοθειική Αλλισίνη. Τα θεραπευτικά χημικά του σκόρδου όμως ποικίλουν αρκετά και
ανάλογα με τις συνθήκες του εδάφους.
Το σκόρδο, όπως και άλλα λαχανικά, περιέχουν έναν αριθμό βιονεργών συστατικών, εκ των οποίων τα
κυριότερα είναι η αλλισίνη (allicin), αλλιξίνη, Τοδιαλλυλδισουλφίδιο (diallyl disulfide; DADS),
Ηajoene και ΗS-αλληλκυστεΐνη (S-allylcysteine ήSAC).

Σελίδα - 31 -

Θεραπευτικές Ιδιότητες

Συνοπτικά το σκόρδο είναι το αντιβιοτικό της φύσης. Χαμηλώνει την πίεση, βοηθά στη γρίπη, στο
κρυολόγημα, στον καρκίνο, στον διαβήτη, σε βρογχικά, στη φαρυγγίτιδα, στη λαρυγγίτιδα, στο άσθμα και
σε αναπνευστικά προβλήματα. Επίσης ρυθμίζει τη χολή.

Οι θεραπευτικές ιδιότητες του σκόρδου είναι πολλές όσο και οι παραδοσιακές θεωρίες. Η εθνική Ιατρική
Βιβλιοθήκη του Μέριλαντ περιέχει περίπου 125 επιστημονικές εκθέσεις σχετικές με το σκόρδο,
δημοσιευμένες από το 1983. Μελέτες πάνω στο σκόρδο αποκαλύπτουν την ύπαρξη συστατικών που
φαίνεται πως καθυστερούν τις καρδιοπάθειες, τα εγκεφαλικά, τον καρκίνο και μία τεράστια γκάμα
λοιμώξεων. Στη μοντέρνα ιατρική χρησιμοποιείται σαν υπολιπιδαιμικό όμως έχει πολύ μικρό αποτέλεσμα.
Πολύ σοβαρότερες είναι οι νέες ιδιότητες του σκόρδου που ανακάλυψε η σημερινή ιατρική επιστήμη
βασικότερες των οποίων είναι οι παρακάτω:
Ρυθμίζει τη χλωρίδα του εντέρου. Είναι θαυμάσιο ανθελμινθικό, σκοτώνει όλα τα σκουλήκια του εντέρου,
τους επικίνδυνους οξύουρους, τις ασκαρίδες κα τα απλά σκουλήκια. Για κάθε περίπτωση διάρροιας,
δυσεντερίας, κράμπες στομάχου, φουσκωμάτων και καούρας. Τίποτα δεν είναι καλύτερο για παιδιά που
υποφέρουν από παρόμοια προβλήματα, από το ψημένο ψωμάκι , το αλειμμένο με λάδι και τριμμένο με
σκόρδο. Είναι ένα ασύγκριτο τονωτικό του οργανισμού και ρυθμίζει τις βασικές λειτουργίες του.
Προβλήματα του συκωτιού, ενδοκρινολογικά προβλήματα, ποδάγρα, ίλιγγοι, δέκατα κ.τ.λ. περνούν με
σκόρδοθεραπεία. Είναι φάρμακο κατά του διαβήτη. Ρυθμίζει την ποσότητα της γλυκόζης στο αίμα. Όσοι
διατρέχουν (κίνδυνο) για ζάχαρο, και οι παχύσαρκοι, καλό θα ήταν να τρώνε περισσότερο σκόρδο απ όσο
συνηθίζουν. Προλαβαίνει απ’ ότι φαίνεται τον καρκίνο , ιδιαίτερα του στομαχιού γιατί προλαμβάνει τη
δυσκοιλιότητα και συνεπώς την αυτοδηλητηρίαση, διεγείρει την έκκριση των στομαχικών υγρών και
απολυμαίνει τελικά το έντερο. Είναι ο καλύτερος φίλος του κυκλοφοριακού μας συστήματος. Όχι μόνο
ρίχνει την πίεση, αλλά και μαλακώνει τα αγγεία και κανονίζει την τιμή της χοληστερίνης, διευκολύνει την
εργασία των ερυθρών αιμοσφαιρίων που μεταφέρουν οξυγόνο και καταπολεμά τη δηλητηριάσει του
οργανισμού από νικοτίνη και της μολύνσεις της ατμόσφαιρας.
Μια παροιμία λέει τρώγε πράσο την άνοιξη κι άγριο σκόρδο το Μάη και θα γλιτώσεις το γιατρό τη χρονιά
την άλλη!
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή

Το βότανο ανθίζει Ιούλιο και Αύγουστο. Χρησιμοποιούνται ο βολβός, τα φύλλα και τα κοτσάνια. Τα χλωρά
σκόρδα μαζεύονται το Φεβρουάριο και οι ώριμοι βλαστοί Απρίλιο και Μάιο, ξεραίνονται στη σκιά και τα
ξερά φύλλα πλέκονται κοτσίδες.
Παρασκευή και δοσολογία

Αποτελεσματική δόση για το σκόρδο δεν έχει καθοριστεί. Οι δόσεις που συστήνονται γενικά στη
βιβλιογραφία για τους ενήλικες είναι 4 γραμμάρια (1-2 κομμάτια) ωμό σκόρδο ανά ημέρα ή μια ταμπλέτα
σκόνης σκόρδου 300mg, 2 έως 3 φορές ανά ημέρα, ή 7.2 γρ.

Προφυλάξεις

Στην κατανάλωσή του πρέπει να υπάρχει μέτρο γιατί η υπερβολική χρήση προκαλεί πολλές ανεπιθύμητες
παρενέργειες στον οργανισμό.

Πεπτικό Σύστημα

Η υπερβολική χρήση ωμού σκόρδου μπορεί να προκαλέσει διάρροια, εμετό, ρέψιμο, φούσκωμα, δυσοσμία
στόματος, να καταστρέψει τα ωφέλημα βακτήρια του πεπτικού συστήματος, να προκαλέσει καψίματα και
φλεγμονές στο έντερο και στο στομάχι, να δημιουργίσει έλκος στομάχου, να δημιουργήσει τοξικότητα και
διόγκωση στο συκώτι και ναυτία.
Αναπνευστικό σύστημα

Μπορεί να προκαλέσει άσθμα και να προκαλέσει φλεγμονές και καψίματα στις βλεννογόνες μεμβράνες
επαλείφοντας τον λάρυγγα.


Σελίδα - 32 -

Ο μεταβολισμός των θειούχων ενώσεων που περιέχει το σκόρδο δημιουργεί πτητικές θειούχες ενώσεις που
εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος και αποβάλλονται από τον οργανισμό με την αναπνοή και την
εφίδρωση. Αυτό προκαλεί σε όσους το τρώνε μία έντονη οσμή που μπορεί να είναι δυσάρεστη και
ενοχλητική στους γύρω. Στην αρχαιότητα απαγόρευαν την είσοδο σε θέατρα ή συναθροίσεις σε όσους
είχαν φάει σκόρδο.

Νευρικό σύστημα
Σε υπερβολική κατανάλωση μπορεί να προκαλέσει παραπληγία. Εάν καταναλώνετε πολύ ωμό μπορεί να
δημιουργήσει πονοκέφαλο για καλύτερη αντιμετώπιση προτείνεται να είναι ψημένο.

Μέταλλα
Μπορεί να αδειάσει το ασβέστιο από τον οργανισμό.

Αιματολογικά
Μπορεί να προκαλέσει αφαίμαξη (αιμορραγία). [20] λόγω της αντιπηκτικής του δράσης.

Σεξουαλικό σύστημα
Έχει παρατηρηθεί ότι μπορεί να προκαλέσει άμβλωση, να διαταράξει την έμμηνο ρύση και να προκαλέσει
ενεργοποίηση της μήτρας (utero-active).

Γαλακτογονία
Βλάπτει τις γυναίκες όταν θηλάζουν, μεταβάλλει την οσμή στο γάλα με συνέπεια να επηρεάζει το χρόνο
θηλασμού του παιδιού (θηλάζουν μεγαλύτερο χρόνο).
Σπέρμα

Σε υπερβολικές δόσεις ωμού σκόρδου αναστέλλει την παραγωγή σπέρματος και μπορεί να προκαλέσει
προσωρινή στείρωση. Όμως σε φυσιολογικές ποσότητες προωθεί την σπερματογένεση
















































Σελίδα - 33 -

Anthemis peregrina ή A chamomilla, κν λουλουδόχορτο, μεγάλο χαμομήλι












Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida)
Τάξη: Αστερώδη (Asterales)
Οικογένεια: Αστεροειδή (Asteraceae)
Γένος: Ανθεμίς (Anthemis)
Είδος: A. peregrina ή A chamomilla

Φυτολογικό λεξικό Π.Γ.Γεναδίου

Ἀνθεμὶς (Anthemis, τ. Συνθέτων)· γ. περιλ. περί τὰ 80 εἴδη ἰθαγ. τῆς Εὐρώπης, τῆς Ἀσίας καὶ τῆς βορ.
Ἀφρικῆς· φ. ποώδη, ἐτήσια ἤ πολυετῆ. Εἴδη τῆς ἑλλ. χλωρ. 20 ἐν οἷς καὶ α') Ἀ. ἡ ξενικὴ (A. peregrina), ἡ
ἐν Θήρᾳ κν. Λουλουδόχορτο· β') Ἀ. ἡ βαφικὴ (A. tinctoria, γαλλ. Oeil de boeuf, ἀγγλ. Ox-eye Chamomile),
πολυετές, φαρμακευτικὸν καὶ βαφικόν· καί γ΄) Ἀ. ἡ χία (Α. chia), φ. ἐτήσιον, πρωϊανθέστατον, ἡ κοινοτάτη
ἀνὰ τοὺς ἀγροὺς Ἀγρία Μαργαρίτα κν. ὀνομαζομένη, ἧς τὰ ἄνθη καθ’ ὅλον τὸν Μάρτιον καὶ τὸν Ἀπρίλιον
συλλέγονται καὶ πωλοῦνται ἀνὰ τὰς ὁδοὺς τῶν Ἀθηνῶν κατὰ δέσμας ὡς κοσμητικά. Εἰς τὸ εἶδος τοῦτο
πιθανῶς ἀναφέρεται το Ἄνθεμον τοῦ Θεοφρ. Ἰθαγενῆ καὶ κοινὰ παρ’ ἡμῖν ἀνὰ τοὺς ἀγροὺς εἶνε ὡσαύτως
Ἀ. ἡ ψωρόσπερμος (A. psorosperma ἤ Cotula, ἀγγλ. Stinking May-weed), Ἀ. ἡ ἀρουραία (A. arvensis,
ἀγγλ. Corn Chamomile) καὶ Ἀ. ἡ ὑψηλοτάτη (A. altissima ἤ Cota), καὶ τὰ τρία ζιζάνια ὀχληρά. Ὑπὸ τό
ὄνομα Ἀνθεμὶς ὁ Διοσκρ. ἀναφέρει τρία φυτά, τὰ ὁποῖα λέγει ὅτι ὠνομάζοντο καὶ Ἠράνθεμα «διὰ τὸ
ἀνθεῖν ἐπὶ ἔαρος» καὶ Χαμαίμηλα «διὰ τὴν πρὸς τὰ μὴλα ὁμοιότητα τῇ ὀσμῇ», καὶ ὅτι διαφέρουσιν
ἀπ’ἀλλήλων μόνον ὡς πρὸς τὰ ἄνθη, τὰ ὁποῖα «ἔνδοθεν χρυσίζοντα, ἔξωθεν δὲ περίκεινται κυκλοτερῶς
λευκὰ ἤ μήλινα ἤ πορφυρᾶ κατὰ μέγεθος πηγάνου φύλλα». Ἐκ τῶν τριῶν τούτων τοῦ Διοσκρ. εἰδῶν τὸ
μὲν φέρον ἄνθη ἔχοντα πέταλα μήλινα εἶνε πιθανῶς Ἀ. ἡ βαφική, ἐκεῖνο δὲ τοῦ ὁποίου τὰ ἄνθη φέρουσι
πέταλα πορφυρᾶ ἀναφέρεται πιθανῶς εἰς Ἀ. τὴν ῥόδινον (A. rosea), τὴν ἀπαντῶσαν ἀνὰ τὴν Ἀνατολὴν ὡς
καὶ ἐν Κύπρῳ καὶ κν. ὀνομαζομένην αὔτόθι Παποῦνα. Ὡς πρὸς τὸ τρίτον εἶδος, οὗτινος τὰ ἄνθη φέρουσι
πέταλα λευκά, αἱ γνῶμαι διχάζονται· τινὲς μὲν θέλουσιν ὅτι τοῦτο ἀναφέρεται εἰς Ἀ. τὴν χίαν, ἄλλοι δὲ εἰς
Χαμαίμηλον τὸ κοινὸν (β.λ.). Σημειωτέον δ’ ὅτι καὶ ὁ Γαληνὸς λέγει ὅτι ἡ Ἀνθεμὶς ὠνομάζετο καὶ
Χαμαίμηλον καὶ ὅτι εἰς τὸ φ. τοῦτο ἀνεφέρετο τὸ τοῦ Ἱπποκράτους Εὐάνθεμον.
Ἐκ τῶν ἐξωτικῶν εἰδῶν ἄξιον λόγου εἶνε Ἀ. ἡ εὐγενὴς (A. nobilis, ἀγγλ. Com. Chamomile), φ. ποῶδες
πολυετές, ἰθαγ. τῆς μέσης καὶ δυτικῆς Εὐρώπης ἔνθα τὰ ἄνθη του ἀποτελοῦσι τὸ τῶν Εὐρωπαίων
φαρμακευτικὸν Χαμαίμηλον (φρμ. Χαμαιμήλου ῥωμαϊκοῦ ἄνθη, Flores Chamomillae Romanae, γαλλ.
Camomille romaine, ἀγγλ. Com. chamomile). Τὰ ἄνθη ταῦτα ἀποσταζόμενα παρέχουσι πολύτιμον αἰθέριον
ἔλαιον φαρμακευτικὸν (βλ. καὶ Χαμαίμηλον).

Ονομασία
Η Ανθεμίς (αρχ. ελλ. ἀνθεμίς = ἄνθος επιστημονικό όνομα Anthemis) είναι γένος αρωματικών ανθοφόρων
φυτών της οικογένειας των Συνθέτων, στενά συγγενικό του γένους Chamaemelum, που περιλαμβάνει
περίπου 170-180 είδη, ενδημικά των χωρών της Μεσογείου και της νοτιοδυτικής Ασίας ανατολικά μέχρι
το Ιράν. Ορισμένα είδη έχουν εγκλιματιστεί στο Ηνωμένο Βασίλειο και άλλα μέρη του κόσμου. Δεν έχει
Σελίδα - 34 -

καμιά σχέση με το φυτό που στην Ελλάδα ονομάζουμε χαμομήλι, αν και ανήκουν στην ίδια οικογένεια και
τα φυτά μοιάζουν στα φύλλα και στα άνθη. Στην περιοχή μας το φυτό αυτό αποκαλείται και σκατζοκαπνιά.
Ιστορικά στοιχεία

Η ονομασία ανθεμίς χρησιμοποιείτο ήδη από τους αρχαίους Έλληνες και Ρωμαίους για τα είδη που σήμερα
ονομάζονται Matricaria Chamomilla (το πιο κοινό είδος χαμομηλιού), Anthemis tinctoria και Anthemis
rosea σήμερα στην Ελλάδα τα είδη του γένους Ανθεμίς είναι γνωστά ως μαργαρίτες και άγριο χαμομήλι.
Περιγραφή

Οι Ανθεμίδες είναι μονοετείς, διετείς ή πολυετείς πόες. Έχουν βαριά μυρωδιά και φύλλα πτεροσχιδή. Τα
αχαίνιά τους δεν φέρουν πάππο και είναι κυλινδρικά με γωνιώδεις κόψεις κυρίως προς το εσωτερικό μέρος.
Είναι φυτά διακοσμητικά και φαρμακευτικά αλλά και ενοχλητικά ζιζάνια.

Συστατικά

Κύρια συστατικά της είναι το α-πινένιο, καμφένιο, β-πινένιο, σαβινένιο, μιρκένιο, κινεόλη και εστέρες του
αγγελικού οξέως.

Θεραπευτικές Ιδιότητες
Η ανθέμιδα είναι αρωματικό, φαρμακευτικό και αρτυματικό φυτό. Αφεψήματα της δρόγης, κρύα ή ζεστά,
χρησιμοποιούνται κατά της δυσπεψίας και για την πλύση των μαλλιών, που τα ξανθαίνει. Το αιθέριο έλαιο
χρησιμοποιείται στην αρωματοθεραπεία, όπως και του Γερμανικού χαμομηλιού, στην κοσμετολογία
ιδιαίτερα στα καλλυντικά περιποίησης του δέρματος και των μαλλιών.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή

Καλλιεργείται κυρίως για το βλαστό και τα άνθη της. Ωριμάζει στο τέλος της Άνοιξης. Η συλλογή γίνεται
στο στάδιο της πλήρους άνθησης του φυτού. Τα φυτάρια κόβονται πολύ χαμηλά, συνήθως με μαχαίρι
οδοντωτό (σβανά) ή ειδικές μηχανές. Η συγκομιδή γίνεται καλοκαίρι και όχι την άνοιξη που πέφτουν
δροσιές. Το αιθέριο έλαιο περιέχεται κυρίως στα άνθη και έχει άρωμα μείγματος φρούτων, χρώμα διαυγές
μπλέ και ιξώδες νερού.












































Σελίδα - 35 -

Artemisia absinthium, κν αρτεμισία, αγριαψιθιά, αψίνθι












Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Angiosperms)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Eudicots)
Υφομοταξία: Αστερίδες (Asterids)
Τάξη: Αστερώδη (Asterales)
Οικογένεια: Αστερίδες (Asteraceae)
Γένος: Αρτεμισία (Artemisia)
Είδος: A. absinthium

Φυτολογικό λεξικό Π.Γ.Γεναδίου
Ἀψίνθιον (Artemisia, γαλλ. Armoise, άγγλ. Worm-wood, τ. Συνθέτων) γ. περιλ. Περὶ τὰ 200 εἴδη, τά
πλεὶστα ποώδη πολυετῆ καί ἰθαγ. τοῦ βορ. ημισφαιρίουׄ πολλά φαρμακευτικά ἤ ἄλλως χρήσιμα. Εἴδη τῆς
ἑλλ. χλωρ. τά ἑξῆς: α') Ἀ. ἡ Ἀρτεμίσια (A. Absinthium, γαλλ.Absinthe ή AIuyne), ἡ ἐν Ἠπείρω Ἀγριαψιθιὰ
(1)
καὶ ἀνὰ τὴν Πὶνδον Πέλινο ὀνομαζομένηׄ πιθανῶς μία των Ἀρτεμισιῶν τοῦ Διοσκρ.ׄ εἶδος ποῶδες,
σπάνιον ἐν Ἑλλάδι, κοινόν δέ πολλαχοῦ τῆς λοιπῆς Εὐρώπης, ἔνθα δι’ ’αποστάξεως τοῦ χόρτου καὶ τῶν
ἀνθέων του (ὡς καὶ χόρτου καὶ ἀνθέων τῶν A.Mutellina καί A.glacialis, γαλλ. Genipi blanc καί Genipi
noir, ἰθαγ. πολλαχοῦ τῆς Εὐρώπης) λαμβάνεται αἰθέριον ἔλαιον (essence d’absinthe) χρήσιμον εἰς την
φαρμακοποιίαν (φρμ. Ἔλαιον ἀψινθίου αἰθέριον, Oleum absinthii aethereum) καὶ ἰδίως εἰς τὴν σκευασίαν
τοῦ ἀγαπητοῦ τοῖς Γάλλοις οἰνοπνευματώδους καὶ λίαν ἀνθυγιεινοῦ ποτοῦ absinthe.

(1) Φυτῶν ὀνομασθέντων οὕτω εἰς τιμὴν τῆς συζ. τοῦ Μαυσόλου Ἀρτεμισὶας.
Ονομασία

Artemisia absinthium, Αρτεμισία το αψίνθιο. Λαϊκή Ονομασία Αψιθιά, Πέλινο, Πισιδιά, Μελιτίνη,
Αβροβότανο
Ιστορικά στοιχεία
Το φυτό καλλιεργείται από τα βιβλικά χρόνια, για την αντιμετώπιση των επιδημιών και σαν έντομο-
απωθητικό. Η πικράδα της αντιπροσωπεύει μεταφορικά την αμαρτία στην Βίβλο. Η Αψιθιά είναι από τα
πιο παλιά γνωστά φαρμακευτικά φυτά. Ο Ιπποκράτης τη χρησιμοποιούσε σε σκόνη ενώ η θεά Άρτεμις της
έδωσε το όνομά της, σε αναγνώριση των πολύτιμων ιδιοτήτων της. Θεωρούσαν ότι δυναμώνει την μνήμη
και την λογική, βοηθά στους πόνους στους μύες, τις αρθρώσεις και τους συνδετικούς ιστούς, δυναμώνει
την όραση, βαθαίνει τον ύπνο. Λόγω της τελευταίας ιδιότητας στα χωριά γέμιζαν τα μαξιλάρια με Αψιθιά.
Σε περιόδους επιδημιών χολέρας και πανώλης κρέμαγαν το φυτό στις κατοικίες και κάπνιζαν τους χώρους
καίγοντας βλαστούς Αψιθιάς. Ο Διοσκουρίδης τη σύστηνε να την πίνουν με σέσελη ή με τη νάρδο την
Κελτική, κατά της ανορεξίας και των ικτέρων, σε αφέψημα και έκχυμα και σε δόση πολλών φλιτζανιών.
Ο Διοσκουρίδης γράφει για την Αψιθιά «…όταν ανακατεύεις το μελάνι με έγχυμα αψιθιάς τα ποντίκια δεν






Σελίδα - 36 -

αγγίζουν τους πάπυρους». O Θεσσαλός (1ος αι. μ.Χ.) και ο Γαληνός, τη χρησιμοποιούσαν για τη θεραπεία
του τριταίου και του τεταρταίου πυρετού, δηλ. της ελονοσίας.
Η Αρτεμισία αναφέρεται συχνά στον πρώτο μ.Χ. αιώνα στα Ελληνικά και Ρωμαϊκά κείμενα. Οι Ρωμαίοι
τη φύτευαν στις άκρες των δρόμων και οι στρατιώτες τους στις μεγάλες πεζοπορίες, την τοποθετούσαν στα
σανδάλια τους για να αντέχουν καλύτερα. Η φήμη ότι το φυτό καταπραΰνει τα πληγωμένα και κουρασμένα
πόδια κρατάει μέχρι σήμερα. Ο Αέτιος τη συνιστούσε κατά των πνευμονικών παθήσεων ενώ ο Planchon
θεωρούσε ότι πετύχαινε την καταστροφή των εντερικών σκουληκιών και ο Cazin πίστευε ότι ήταν
μοναδικό φάρμακο κατά της χλώρωσης, της αμηνόρροιας, του σκορβούτου, των διαλειπόντων πυρετών,
των σπληνικών και ηπατικών εμφράξεων, της υδρωπικίας και της καχεξίας.
Αναφέρεται επίσης στην Κινέζικη ιατρική βιβλιογραφία πριν από το 500 μ.Χ. ενώ και σήμερα
χρησιμοποιείται στη Μοξαθεραπεία (καύση της αψιθιάς σε σημεία βελονισμού).
Από την αψιθιά παράγονταν το αψέντι, ένα δημοφιλές ποτό στη Γαλλία το 19ο αιώνα.

Ο Chameton σύστηνε κρασί της αψιθιάς (αψινθίτη οίνο) σαν αντιπυρετικό, σε δόση 10 δραμιών την ημέρα.
Περιγραφή

Η Αρτεμισία το αψίνθιο (Artemisia absinthium) είναι ένα ποώδες, πολυετές φυτό (perennial) [Σημ. 1] με
ινώδεις ρίζες. Οι μίσχοι είναι ευθείς, εξελισσόμενοι σε ύψος έως 0,8–1,2 μέτρα (σπανίως 1,5 μ., αλλά,
μερικές φορές ακόμη μεγαλύτεροι), με αυλάκια, διακλαδισμένοι και ασημί-πράσινοι. Τα φύλλα είναι
σπειροειδώς τοποθετημένα, πρασινωπά-γκρι από επάνω και λευκά από κάτω, καλύπτονται με μεταξένια
αργυροειδή-λευκά τριχώματα (trichomes) [Σημ. 2] και φέρουν λεπτούς ελαιοπαραγωγούς αδένες· Τα φύλλα
της βάσης έχουν μήκος έως 25 εκατοστά, δις πτεροειδή (bipinnate) [Σημ. 3] έως τρις πτεροειδή (tripinnate) με
μακρούς μίσχους φύλλων (petioles), [Σημ. 4] με τα φύλλα cauline [Σημ. 5] (εκείνα στο στέλεχος) μικρότερα,
μήκους 5–10 εκ., λιγότερα διαιρούμενο και με βραχείς μίσχους φύλλων· τα ανώτερα φύλλα, μπορεί να
είναι και απλά και άμισχα (sessile). [Σημ. 6] (χωρίς μίσχο φύλου). Τα άνθη του είναι απαλού κίτρινου
χρώματος, σωληνοειδή και συγκεντρωμένα σε σφαιρικές λυγισμένες προς τα κάτω κεφαλές (capitula), οι
οποίες με τη σειρά τους, συγκεντρώνονται σε φυλλώδεις και διακλαδισμένες ανθήλες. [Σημ. 7] Η ανθοφορία
είναι από τις αρχές του καλοκαιριού μέχρι τις αρχές του φθινοπώρου· η επικονίαση είναι ανεμόφιλη (όπου
η γονιμοποίηση πραγματοποιείται με τη βοήθεια του ανέμου). Ο καρπός είναι ένα μικρό αχαίνιο· [Σημ. 8] η
διασπορά [Σημ. 9] των σπόρων γίνεται δια της βαρύτητας.

Χαρακτηρίζεται από όρθιο βλαστό με έμμισχα εναλλασσόμενα, αντίθετα, ελαφρώς αρωματικά, φύλλα,
ασημένιου-πράσινου χρώματος, τα οποία καλύπτονται από λευκές τρίχες για να μειώνεται η διαπνοή. Τα
άνθη της είναι μικρά, κιτρινοπράσινου χρώματος και σχηματίζουν μικρά δισκοειδή κεφάλια (ανθίδια), τα
οποία με τη σειρά τους οργανώνονται σε ταξιανθία φόβη (βοτρυώδης ταξιανθία). Από τη σύνθετη αυτή
διάταξη των ανθέων πήρε η οικογένεια το όνομά της σύνθετα. Ανθίζουν από τον Ιούνιο έως το Σεπτέμβριο.
Η σημερινή νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία τέθηκε σε ισχύ το 1988, υπαγορεύει (συνιστά)
πως «το αψέντι μπορεί να πωλείται νόμιμα, υπό την προϋπόθεση να μην περιέχει περισσότερο από 10mg
θυϊόνης (thrujione)».
Αναπτύσσεται με φυσικό τρόπο, σε χέρσα, άγονα εδάφη, βραχώδεις πλαγιές και στις άκρες των
μονοπατιών και των χωραφιών.
1. Πολυετές φυτό (perennial plant) ή απλά πολυετές (perennial) (από το Λατινικό per, που σημαίνει
"μέσα" και annus, που σημαίνει "χρόνος"), είναι ένα φυτό που ζει για περισσότερο από δύο χρόνια.
2. Στα μη νηματοειδή φυτά, κάθε τριχοειδής απόφυση από την επιδερμίδα π.χ. μια τρίχα ή τρίχα
χοίρου· μερικές φορές, περιορίζεται σε μη διακλαδισμένες επιδερμικές αποφύσεις.
3. Πτεροειδές (ενός φύλλου πτεροειδούς), έχοντας φυλλάδια που υποδιαιρούνται περαιτέρω σε μια
πτεροειδή διάταξη.
4. Ένας μίσχος (στη βοτανική) (petiole), είναι ένα στέλεχος που αποδίδει ενιαία λουλούδια στην
ταξιανθία. Είναι τα κλαδιά ή τα στελέχη που συνδέουν το κάθε λουλούδι σε μια ταξιανθία, που περιέχει
περισσότερα από ένα λουλούδι.






Σελίδα - 37 -

5. Μεταφέρεται σε ένα εναέριο στέλεχος π.χ. φύλλα, άνθη ή καρποί (όταν εφαρμόζεται στα δύο
τελευταία όργανα, συνήθως αναφέρεται σε παλαιότερα στελέχη· (cauliflorous)).
6. Στη βοτανική, sessility (που σημαίνει «καθήμενο», χρησιμοποιείται με την έννοια του «αναπαύεται
επί της επιφανείας») αποτελεί χαρακτηριστικό των τμημάτων του φυτού τα οποία δεν έχουν μίσχο.
7. Ανθήλη είναι μια πολύ-διακλαδισμένη ταξιανθία.
8. Το αχαίνιο (Ελληνικά ἀ, α, στερητικό + χαίνειν, chainein, να χάσκω· επίσης, μερικές φορές
αναφέρεται ως Akene και περιστασιακά achenium ή achenocarp) είναι ένα είδος απλού ξηρού καρπού το
οποίο παράγεται από πολλά είδη ανθοφόρων φυτών.
9. Η βιολογική διασπορά, αναφέρεται τόσο στην κυκλοφορία των ατόμων (ζώων, φυτών, μυκήτων,
βακτηριδίων κλπ.) από τη θέση γέννησής τους, στην θέση αναπαραγωγής τους («γενέθλιος διασπορά»),
καθώς και τη μετακίνηση από τη μία θέση αναπαραγωγής στην άλλη («αναπαραγωγική διασπορά»).

Συστατικά

Αιθέριο έλαιο (περιέχει τουγιόνη, τουγιούλη, προαζουλένη), σεσκιτερπενικές λακτόνες (αρταβισίνη,
αναψινθίνη), θυϊόνη, αζουλένια, φλαβονοειδή, φαινολικά οξέα, και λιγνάνες. Τα πράσινα μέρη του φυτού
περιέχουν αψινθίνη (γλυκοσίδιο) και αρτεμισίνη (τερπενική ένωση). Περιέχει επίσης, σαντονίνη, στην
οποία αποδίδονται οι ανθελμινθικές ιδιότητες του φυτού.
Θεραπευτικές Ιδιότητες

ׄΕίναι διεγερτικό του πεπτικού, δηλαδή εξαιρετικά χρήσιμο φάρμακο για αυτούς που έχουν κακή πέψη.
Αυξάνει την οξύτητα του στομάχου, αυξάνει την όρεξη, διευκολύνει την πέψη, επιταχύνει την κυκλοφορία
του αίματος, προκαλεί εκκρίσεις, και χωνεύει τα λίπη. Στη θεραπευτική, χρησιμοποιούνται οι σπόροι
αψιθιάς. Βοηθά στην πέψη και την απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών, βοηθώντας έτσι σε άλλες
παθήσεις. Έχει ευεργετική δράση στους διαβητικούς. Βοηθά στην καταπολέμηση των ρευματισμών.
ׄΜπορεί να χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση της αναιμίας, ως αντιπυρετικό, ενώ έχει και διουρητικές
ׄ
ιδιότητες. Εξωτερικά, μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως αντισηπτικό.◌Καταπολεμά την επιληψία, ζαλάδες,
λιποθυμίες. Σταματά τη διάρροια, και τους εμετούς. Αυξάνει την παραγωγή χολής. Βοηθά στο αδυνάτισμα
και την ανεπάρκεια ήπατος.
Διαστέλλει τα αιμοφόρα αγγεία, κατεβάζει την πίεση και ελαττώνει τα οιδήματα στην κατακράτηση ούρων.
Είναι επίσης απωθητικό εντόμων και ερπετών. Φυτέψτε αψιθιά κοντά στην αυλή του σπιτιού σας για να
μην κοντεύουν τα ερπετά. Βάλτε σε ένα σακουλάκι αψιθιά, λεβάντα, μέντα (αποξηραμένα) και κρεμάστε
το σακουλάκι όπου χρειάζεται για να απωθεί τα έντομα και τα κουνούπια. Τα ξεραμένα φύλλα τους όταν
τοποθετηθούν στα ρούχα αποκρούουν τους σκώρους. Αποθαρρύνει τους γυμνοσάλιαγκες και τα έντομα
και για αυτό σήμερα χρησιμοποιείται στην παρασκευή εντομοαπωθητικών.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή

Τα άνθη είναι μικρά και σφαιρικά , κιτρινοπράσινα. Εμφανίζονται στην αρχή του καλοκαιριού μέχρι το
φθινόπωρο. Το μέρος του βοτάνου που χρησιμοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς είναι τα φύλλα ή οι
ανθοφόρες κορυφές.

Οι χυμοί τους έχουν πικρή γεύση και από αυτό το φυτό εξάγεται ένα αιθέριο έλαιο πράσινου χρώματος, η
αψίνθη, το οποίο έχει χρησιμοποιηθεί κατά το παρελθόν στη φαρμακολογία βοτάνων για τις
αντιελμινθικές, αιμοστακτικές, αντιφλεγμονώδεις, αντιπυρετικές, αντισηπτικές και διουρητικές ιδιότητές
του, καθώς και για την παρασκευή του αλκοολούχου ποτού αψέντι αλλά και του βερμούτ. Σήμερα
χρησιμοποιείται ως συστατικό διάφορων λικέρ στην Ιταλία και Ισπανία καθώς και στο Γερμανικό βερμούτ.
Το αποσταγμένο έλαιο της αψιθιάς ήταν βασικό συστατικό ενός ποτού που το ονόμαζαν αψέντι (Absinthe).
Η κατανάλωση αυτού του ποτού τον 19ο αιώνα θεωρήθηκε ένα σοβαρότατο κοινωνικό πρόβλημα
αντίστοιχο με το σημερινό των ναρκωτικών. Η χρήση του αιθέριου ελαίου της αψιθιάς σαν αρωματικού
καταργήθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ανακαλύφθηκε ότι το συστατικό Θουγιόνη (Thujone) που
περιέχει σε υπερβολικές δόσεις προκαλεί βλάβη στο νευρικό σύστημα και παραισθήσεις. Η παρατεταμένη
χρήση και σε υπερβολικές δόσεις της αψιθιάς μπορεί να προκαλέσει διαταραχές στο νευρικό σύστημα.





Σελίδα - 38 -

Είναι ένα συστατικό στο οινόπνευμα αψέντι και χρησιμοποιείται για τον αρωματισμό σε ορισμένα άλλα
ποτά και κρασιά, συμπεριλαμβανομένων των πικρών ποτών (bitters), βερμούτ και pelinkovac. [Σημ. 1] Κατά
τον Μεσαίωνα, χρησιμοποιήθηκε για να καρυκεύει το υδρόμελι και στο Μαρόκο, χρησιμοποιείται ως τσάι.
Στην Αγγλία του 18ου αιώνα, το άψινθο μερικές φορές, χρησιμοποιείτο αντί του λυκίσκου στη μπύρα.

1. Το Pelinkovac, είναι ένα πικρό λικέρ με βάση την άψινθο (Βουλγαρικά / Κροατικά / Ρουμανικά /
Σερβικά / Σλοβένικα pelen ή pelin), δημοφιλές στην Κροατία, τη Σερβία, το Μαυροβούνιο, τη Βοσνία-
Ερζεγοβίνη, καθώς και στη Σλοβενία, όπου είναι γνωστό ως pelinkovec ή pelinovec. Η περιεκτικότητά του
σε αλκοόλ είναι 28% -35%. Έχει μια πολύ πικρή γεύση, που μοιάζει με εκείνη του Jägermeister.
Παρασκευή και δοσολογία

Έγχυμα: Ρίχνουμε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 1-2 κουταλιές του τσαγιού ξηρό βότανο και το αφήνουμε
για 10-15 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε έως τρεις φορές την ημέρα.
Βάμμα: 1-4 ml βάμματος τρεις φορές την ημέρα. Αφέψημα: 10-30 γρ. σκόνης από τα ξερά φύλλα ή
λουλούδια, σε ένα λίτρο νερού, που το χρησιμοποιούμε για επαλείψεις σε διάφορες πληγές. Επίσης, το
πίνουμε (διαλύοντας ½ – 2 γρ. σκόνης σε νερό) γιατί είναι εξαιρετικά χωνευτικό και τονωτικό του
οργανισμού.
Χορηγείται ως τονωτικό του στομάχου και ορεξιογόνο υπό τη μορφή αφεψήματος (τσάι, μια κουταλιά
αποξηραμένων φύλλων και ανθέων βράζουν σε ένα φλυτζάνι νερό, 2-3 φορές την ημέρα), εγχύματος και
βάμματος. Το φυτό καλλιεργείται για την απομόνωση της αρτεμισίνης, με σκοπό τη χρήση της ως
ανθελονοσιακό φάρμακο.

Έγχυμα με 1-2 κουταλάκια του γλυκού ξηρό βότανο σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό και το αφήνουμε για 10-
15 λεπτά.

Εσωτερικά, χρησιμοποιείται σε μορφή σκόνης 0,5-2 γρ. ως στομαχικό και 4-10 γρ. ως σκωληκοκτόνο.
Σε περιπτώσεις επιληψίας και σπασμών χρησιμοποιείται σκόνη από τις θρυμματισμένες ρίζες της αψιθιάς,
από 1- 3 κουταλάκια του καφέ την ημέρα, μόνη της ή με λίγη ζάχαρη.

Προφυλάξεις
Να λαμβάνετε σε μικρές δόσεις, και όχι για πάνω από 2 εβδομάδες κάθε φορά. Να μη λαμβάνεται στη
διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Προσεκτική και με διακοπές πρέπει να είναι και η χρήση του αφεψήματος της αψιθιάς γιατί μπορεί να
προκαλέσει διάφορες διαταραχές όπως πονοκεφάλους, σπασμούς, αποβολή εμβρύου, καρδιολογικές
διαταραχές.
Η αρτεμισία, το αψίνθιο (Artemisia absinthium) περιέχει θουγιόνη (thujone), ένα GABAΑ ανταγωνιστή
του υποδοχέα, ο οποίος μπορεί να προκαλέσει επιληπτικής μορφής σπασμούς και νεφρική ανεπάρκεια,
όταν λαμβάνεται σε μεγάλες ποσότητες.




























Σελίδα - 39 -

Asplenium ceterach, κατέραχον το φαρμακευτικό κν. σκορπίδι, χρυσόχορτο,
ασπλήνιο










Συστηματική ταξινόμηση

Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Tracheophytes
Ομοταξία: Πτεριδόψιδα (Pteridopsida)
Τάξη: Πολυποδιίδες (Polypodiales)
Οικογένεια: Aspleniaceae
Γένος: Asplenium
Είδος: A. ceterach
Φυτολογικό λεξικό Π.Γ.Γεναδίου

Γυμνόγραμμα (Gymnogramme, τ. Πτεριδωδῶν)· γ. περιλ. περὶ τὰ 100 εἴδη, τὰ πλεῖστα κοσμητικά. Ἐν
Ἑλλάδι ἀπαντῶσι Γ. τὸ λεπτόφυλλον καὶ Γ. τὸ Κητεράχιον (G. leptophyllum καὶ G. Ceterach ἤ Ceterach
officinarum). Εἰς τὸ δεύτερον ἀναφέρεται τὸ Ἄσπληνον τοῦ Διοσκρ., ὅπερ κν. ὀνομάζεται Σκορπίδι ἤ
Σκροπίδι ἤ Χρυσόχαρτο.
Ονομασία

Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι CETERACH officinarum D.C. (Κατέραχον το φαρμακευτικό).
Συνώνυμο του είναι το Asplenium ceterah (L).
Το φυτό Asplenium ceterach Σκορπίδι Σκορπιδόχορτο είναι ευρέως διαδεδομένο σε όλη την Ελλάδα,
φύεται σε υψόμετρο μέχρι τα 2000 μέτρα, σε ρωγμές βράχων, σε σχισμές παλιών τοίχων και σε στέγες
σπιτιών.
Στη χώρα μας το συναντούμε με τις κοινές ονομασίες σκορπίδι, ασπλήνιο, σκορπιδόχορτο, σκροπίδι,
σκροπιδόχορτο, σκορπιδάτσι, σκοπηροτήρι, χρυσόχορτο, αγριοσπάρτι.
Ιστορικά στοιχεία

Οι αρχαίοι Έλληνες (Διοσκουρίδης) το χρησιμοποιούσαν για τις διουρητικές και αποχρεμπτικές του
ιδιότητες. Είναι μάλλον το ασπλήνιο του Διοσκουρίδη. Οι αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν για τις
διουρητικές και αποχρεμπτικές του ιδιότητες. Το σκορπίδι χρησιμοποιήθηκε εδώ και εκατονταετίες για
νοσήματα της κύστεως και γενικότερα των ουροφόρων οδών. Επίσης κατά της βλεννόρροιας και των
πνευμονικών κατάρρων.
Ήταν βραστάρι του ήταν λαϊκό φάρμακο για τους ελώδεις πυρετούς με μεγαλοσπληνία. Δεν έκαναν όμως
το βραστάρι με το πόσιμο νερό απλά, αλλά χρησιμοποιούσαν το νερό στο οποίο έσβηναν οι σιδηρουργοί
το πυρακτωμένο σίδερο.
Οι λαϊκοί θεραπευτές ακόμη το χρησιμοποιούσαν ως έμπλαστρο για να θεραπεύουν σπυριά του δέρματος,
ιδιαίτερα για τη νεανική ακμή.
Στα Αγγλικά η ονομασία του βοτάνου είναι spleenworts (σπληνοβότανο) γιατί θεωρούσαν ότι ήταν
χρήσιμη για της ασθένειες της σπλήνας.




Σελίδα - 40 -

Στην Κρήτη είναι πολύ γνωστό βότανο εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Το ονομάζουμε σκροπιδόχορτο ή
σκορπιδόχορτο. Το κάτω μέρος του φύλλου που έχει το πορτοκαλί – κίτρινο χνούδι το χρησιμοποιούσαν
εξωτερικά σε πληγές θεωρώντας ότι έτσι συντόμευαν το χρόνο επούλωσης. Το χρησιμοποιούσαν επίσης
για τη θεραπεία του κοσκινά (κακοήθεις δοθιήνες που έβγαιναν στον αυχένα και άνοιγαν τρύπες που
θύμιζαν κόσκινο. Ήταν δυσθεράπευτα σπυριά που μπορούσε να εξελιχθούν σε καρκίνο). Κύρια όμως το
χρησιμοποιούσαν όπως και σήμερα ως λιθοτριπτικό για τις πέτρες σε νεφρούς και χολή. Για την ιδιότητά
του αυτή μάλιστα η τοπική ονομασία του βοτάνου στη Ρόδο είναι «Σπάκα πέτρα».
Ο Σίμπθορπ, γνωστός Άγγλος βοτανολόγος – ιατρός του 18ου αιώνα, που επισκέφθηκε την Κρήτη δύο
τουλάχιστον φορές μελετώντας την χλωρίδα του νησιού, το ονόμαζε χρυσόχορτο.
Περιγραφή

Είναι πτεριδόφυτο, πολυετές, με ικρό βλαστό, της οικογένειας των Aspeniaceae, έχει ρηχή ρίζα έως 30
εκατοστά σε βάθος.
Τα φύλλα του είναι στενά, κατ’ εναλλαγήν, με μήκος 3-25 εκατοστά, με πτεροειδείς λοβούς (χωρίζονται
σε 6-12 ημικυκλικά μέρη), λεία και βαθυπράσινα στο πάνω μέρος, ανοικτού καστανού χρώματος στην
κάτω επιφάνεια που φέρουν ένα πυκνό τρίχωμα από λέπια. Σε ξηρές περιόδους συστρέφονται και
διπλώνουν.

Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με σπόρια, τα οποία σχηματίζονται σε σποριάγγεια, το Μάιο-Ιούνιο.
Βρίσκονται στα φύλλα μέσα σε μικροσκοπικούς ελαστικούς σάκους, στρογγυλού σχήματος οι οποίοι
κάποια στιγμή σκάνε σκορπίζοντας τους σπόρους ολόγυρα και το φυτό πολλαπλασιάζεται.

Συστατικά

Το Σκορπιδόχορτο περιέχει αιθέριο έλαιο, αλκαλοειδή την σπαρτεϊνη και απωματικές αμίνες. Τα φύλλα
του έχουν πικρή γεύση, περιέχουν τανίνη και οργανικά οξέα.

Το σκορπίδι αντέχει στην ξηρασία και περιέχει υψηλές συγκεντρώσεις φαινολικών ενώσεων, όπως
χλωρογενικό οξύ και καφεϊκό οξύ. Οι συγκεντρώσεις αυτών των φαινολών μειώνονται κατά τη διάρκεια
της διαδικασίας αφυδάτωσης.

Θεραπευτικές Ιδιότητες
Το σκορπίδι περιέχει ταννίνες και οργανικά οξέα, η γεύση του είναι πικρή γι’ αυτό καλό είναι να
χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με κάποιο άλλο βότανο όπως με γλυκάνισο για να γλυκαίνει η γεύση του.
Το Σκορπιδόχορτο δρα ως καταπραϋντικό, διουρητικό, αποχρεμπτικό, εφιδρωτικό, κατά των προβλημάτων
της κύστης και του ουροποιητικού συστήματος. Χρησιμοποιείται κατά των νοσημάτων της κύστεως, των
ουροφόρων οδών και των νεφρών.
Το κάτω μέρος του φύλλου που έχει το πορτοκαλί – κίτρινο χνούδι το χρησιμοποιούν εξωτερικά σε πληγές,
γιατί συντομεύει το χρόνο επούλωσης.

καταπραϋντικό, διουρητικό, αντιλιθικό, ανθελμινικό, αποχρεμπτικό και εφιδρωτικό. για την απομάκρυνση
της πέτρας στα νεφρά, κατά της κυστίτιδας και της νεφρίτιδας. Πιστεύεται ότι είναι ευεργετικό για την
σπλήνα και τις στηθικές παθήσεις.

Το αφέψημα του φυτού αποτελεί ένα από τα καλύτερα βότανα για την απαλλαγή από πέτρες των νεφρών,
της χολής και για τις ασθένειες του ουροποιητικού συστήματος.

Χρησιμοποιείται κατά των πνευμονικών παθήσεων, των στηθικών παθήσεων, του βήχα, της βρογχίτιδας,
της διάρροιας, των σκουληκιών των εντέρων και είναι θεραπευτικό της σπλήνας. Επίσης, κατά της
βλεννόρροιας και των πνευμονικών κατάρρων. Το βραστάρι του είναι λαϊκό φάρμακο για τους ελώδεις
πυρετούς με μεγαλοσπληνία. Δεν έκαναν όμως το βραστάρι με το πόσιμο νερό απλά, αλλά
χρησιμοποιούσαν το νερό στο οποίο έσβηναν οι σιδηρουργοί το πυρακτωμένο σίδερο. Στα Αγγλικά η
ονομασία του βοτάνου είναι spleenworts (σπληνοβότανο), γιατί θεωρούν ότι είναι χρήσιμο για τις
ασθένειες της σπλήνας.

Οι λαϊκοί θεραπευτές το χρησιμοποιούν ως έμπλαστρο για να θεραπεύουν σπυριά του δέρματος, ιδιαίτερα
τη νεανική ακμή. Το κάτω μέρος του φύλλου που έχει το πορτοκαλί – κίτρινο χνούδι το χρησιμοποιούν

Σελίδα - 41 -

εξωτερικά σε πληγές, γιατί συντομεύει το χρόνο επούλωσης. Το χρησιμοποιούν, επίσης, για τη
θεραπεία των κακοηθών δοθιήνων που βγαίνουν στον αυχένα και ανοίγουν τρύπες που μοιάζουν με
κόσκινο (ασθένεια του κοσκινά) και μπορεί να εξελιχθούν σε καρκίνο. Κύρια όμως το χρησιμοποιούν, ως
λιθοτριπτικό για τις πέτρες σε νεφρούς και χολή. Για την ιδιότητά του αυτή μάλιστα η τοπική ονομασία
του βοτάνου στη Ρόδο είναι «Σπάκα πέτρα».
Έχει ακόμη ανθελμινθικές ιδιότητες (για τους σκώληκες των εντέρων). Το σιρόπι που παρασκευάζεται από
το σκορπίδι χρησιμοποιείται σαν φάρμακο κατά των πνευμονικών παθήσεων, αλλά είναι λιγότερο
αποτελεσματικό από το σιρόπι που παρασκευάζεται από μια άλλη φτέρη, τον αδίαντο.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή

Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιείται όλο το φυτό εκτός από τη ρίζα, προσέχουμε όταν συλλέγουμε
το φυτό να μην την ξεριζώνουμε για να μπορέσει το φυτό να αναπτυχθεί και πάλι. Συλλέγουμε όλο το
χρόνο, αλλά καλύτερη εποχή είναι Φλεβάρη και Μάρτη.
Συλλέγεται όλο το χρόνο και διατηρείται αποξηραμένο, όλο το φυτό εκτός από την ρίζα, με καλύτερη
εποχή συλλογής το Φεβρουάριο και Μάρτιο.
Παρασκευή και δοσολογία

Ως αφέψημα: σε 1,5 φλιτζάνι νερό βράζουμε 6 γραμμάρια για 5-10 λεπτά και πίνουμε μία φορά την ημέρα.
Ένα αποτελεσματικό μείγμα για τις πέτρες στα νεφρά γίνεται με σκορπίδι, δίανθο, πολύκομπο (από 1
μέρος) και σπόρους πεντάνευρου (1,5 μέρος). Βράζουμε 27 γραμμάρια από το μείγμα για 10 λεπτά σε 3
φλιτζάνια νερό το σουρώνουμε και πίνουμε το μισό το πρωί και το υπόλοιπο το βράδυ. Το ρόφημα αυτό
το πίνουμε για μία εβδομάδα.
Προφυλάξεις

Παρά το γεγονός ότι για το Asplenium ceterach δεν έχουν αναφερθεί στοιχεία τοξικότητας, πρέπει να
αναφερθεί ότι μια σειρά από φτέρες περιέχουν καρκινογόνες ουσίες, ένα ένζυμο τη θειαμινάση, που
καταστρέφει τη βιταμίνη Β.

Σε μικρές ποσότητες το ένζυμο αυτό δεν κάνει καμία ζημιά σε ανθρώπους που τρώνε τροφή που είναι
πλούσια σε βιταμίνη Β, αν και σε μεγάλες ποσότητες μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας.
Το ένζυμο καταστρέφεται από τη θερμότητα ή την αποξήρανση, έτσι ώστε το βράσιμο για την παρασκευή
αφεψήματος το διασπά και το απενεργοποιεί.





































Σελίδα - 42 -

Calycotome villosa, κν ασπάλαθος, ασπαλαθιά, ασφάλαχτος












Συστηματική ταξινόμηση
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Angiosperms)
Ομοταξία: Ευδικοτυλήδονα (Eudicots)
Τάξη: Κυαμώδη (Fabales)
Οικογένεια: Κυαμοειδή (Fabaceae)
Γένος: Calycotome
Είδος: C. villosa

Φυτολογικό λεξικό Π.Γ.Γεναδίου
Ἀσπάλαθρος (Calycotome τ. Ἐλλοβοάρπων)· γ. περιλ. θ. ἰθαγ. τῶν παραμ. χωρῶν. Εἴδη τῆς ἐλλ. χλωρ. Ἀ.
ὁ ὀχληρός (C. Infesla), ἀπαντῶν ἐν Κερκύρα καί Ἠπείρῳ, καὶ Ἀ. ὁ λαχναῖος (C. villosa ή Cytisus
lanigerus), κοινὁν εἰς πλεῖστα μέρη τῆς Ἐλλάδος, τῆς ’Ανατολῆς καὶ τῶν ἅλλων παραμ. χωῤῶν. Εἰς τὸ
εἶδος τοῦτο πρέπει ν’ άναφέρηται ὁ τοῦ Διοσκρ. δεύτερος Ἀσπάλαθος, θάμνος ἀκανθώδης, μὲ τοῦ ὁποίου
τοὺς κλάδους «ἐκόλαζον εἰς τὸν ᾍδην οἱ θεοί τοὺς τυράννους ὡς λέγει ό ΙΙλάτων» (Κοραής). Ὁ θ. οὗτος,
ὅστις σήμερον χρησιμοποιεῖται μόνον ὡς καύσιμος ὕλη καὶ πρὸς κατάρτισιν φραγμῶν, ὀνομάζεται κν. κατὰ
τόπους Ἀσπαλαθιά, Ἀσπάλαθος, Ἀσφάλαχτος, Ἀσφέλαχτος, Σπάλαθος, Σπάλαθρος καὶ Σπαλάχτρι, ἐν
δὲ τῇ Κύπρῳ Σπαλαθιά, Ἀσπραγκαθιά, Ἀσπρόρραχος καὶ Ἀρκόρραχος πρὸς διάκρισιν ἀπὸ τοῦ εἰς τὰ
αὐτά μέρη τῆς νήσου ἀπαντῶντος καί κν. ὀνομαζομένου αὐτόθι Μαυροσπαλαθιά, Μαυραγκαθιά, ἤ
Μαυρόρραχος, ὅστις εἶνε Ῥάχος ὁ εὐρωπαϊκός.
Ὁ πρῶτος Ἀσπάλαθος τοῦ Διοσκρ., ό «γεννώμενος ἐν Ἴστρῳ, Νισύρῳ τε καί Συρίᾳ καί Ῥόδῳ, ᾦ χρῶνται
οί μυρεψοὶ εἰς τὰς τῶν μύρων στύψεις», εἶνε εἶδος δυσερμήνευτον ἄν καὶ ὁ Spengel φρονεῖ ὅτι ἀναφέρεται
εἰς ΙΙεριαλλόκαυλον τὸ σαρωματικόν (Con volvnlus scoparius). Ὡς συνώνυμον αὐτοῦ ἀναφέρει ό Διοσκρ.
το Ἐρυσίσκηπτρον. Ὑπὸ τὰ δύο ταῦτα ὀνόματα μνημονεύεται τὸ φυτόν καὶ ὑπὸ τοῦ Θεοφρ. ὡς μυρεψικὸν
(Φ. Ἱ. 9, 7, 3 καί «ΙΙερὶ ὀσμῶν» 25 καὶ 33).

Ονομασία

Κοινή ονομασία φυτικών ειδών του γένους Calycotome, που φύονται στη χώρα μας και αναφέρονται
επίσης με τις κοινές ονομασίες ασπαλαθιά, ασπάλαθρος και σπάλαθρος.

Παλιά έκαναν σκούπες απ' αυτά τα φυτά, που αποτελούσαν και την κύρια καύσιμη ύλη. Στη Μάνη
τοποθετούσαν αφάνες στις εισόδους του νερού προς τις στέρνες, για να εμποδίσουν την είσοδο των
ερπετών και στις ξερολιθιές. Ο βλαστός συνεχίζει να είναι πράσινος και χωρίς τα φύλλα, με αιχμηρές τις
αγκαθωτές απολήξεις του, σε όλη τη διάρκεια του χρόνου. Έτσι επιβιώνει στις σκληρές καιρικές συνθήκες,
κυρίως με την αύξηση της θερμοκρασίας, συνεχίζοντας να φωτοσυνθέτει καθώς η απώλεια υδρατμών
περιορίζεται στο ελάχιστο.

Ιστορικά στοιχεία

Με την ονομασία «Ασπάλαθος» το φυτό αναφέρεται από το Διοσκουρίδη. Οι Αρχαίοι Έλληνες πίστευαν
ότι με τα ακανθωτά κλαδιά του Ασπάλαθου κτυπούσαν και τιμωρούσαν τους τυράννους στον Άδη.

Σελίδα - 43 -

"Μυθολογικά συνδέθηκε με τη μεταθανάτια τιμωρία των αδίκων και ιδιαίτερα του Αρδιαίου. Τον Αρδιαίο,
τύραννο μιας πόλης της Παμφυλίας , καθώς και άλλους τυράννους , όταν εξέτισαν στον κάτω κόσμο την
καθιερωμένη ποινή που επιβαλλόταν στους αδίκους και ετοιμαζόταν να βγουν στο φως, το στόμιο δεν τους
δεχόταν. Τότε άντρες άγριοι και όλο φωτιά που βρισκόταν εκεί, αφού τους βασάνισαν, άρχισαν να τους
σέρνουν έξω από το δρόμο και να τους ξεσκίζουν επάνω στους ασπαλάθους, πριν τους ρίξουν πάλι στα
Τάρταρα.
Ο Ιπποκράτης χρησιμοποίησε τις ρίζες του για να υποβοηθήσει τη σύλληψη.

Περιγραφή
Πολύκλαδος αγκαθωτός θάμνος με κυλινδρικούς βλαστούς, με ύψος που φθάνει περίπου το 1 μέτρο.
Παρουσιάζεται συνήθως σε μορφή και σχήμα ωοειδές συμπαγές. Τα μικρά φύλλα του εμφανίζονται μόνο
την άνοιξη ενώ συνεχίζει να είναι πράσινος ο άφυλλους βλαστός. Τα φύλλα είναι σύνθετα, επιφυεί, στις
διακλαδώσεις του βλαστού με τρία λογχοειδή επιμήκη φυλλάρια. Τα άνθη είναι κίτρινα, χνουδωτά,και
εμφανίζονται σε επάκριες πυκνές ταξιανθίες βότρυ. Ο καρπός είναι, πλατύς και ωοειδής χέδρωπας, με ένα
ή περισσότερα σπέρματα.

Είναι είδος της ανατολικής μεσογείου, κοινό στη Ν. Ελλάδα τα νησιά του Αιγαίου και την Κρήτη.
Συστατικά

Περιέχει χρήσιμα φλαβονοειδή και τριτερπένια
Θεραπευτικές Ιδιότητες

Χρησιμοποιείται ως συλληπτικό μέσα σε λευκό κρασί.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή

Η άνθισή του αρχίζει, μετά από την άνθιση του Ασπάλαθου, στα μέσα Απρίλη και διαρκεί έως και τον
Μάη. Η ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει και την Genista tinctoria, από την οποία εξάγεται κίτρινη
χρωστική. Δίνει νέκταρ και γύρη.













































Σελίδα - 44 -