Makine Halısında APRE

MAKİNE HALICILIĞINDA

APRE - KONFEKSİYON

Kitabı Yayına Hazırlayanlar
Öğr. Gör. Yahya AĞIR

Yrd.Doç.Dr. Murat BAĞLIBEL
Yrd. Doç. Dr. Mustafa SAMANCIOĞLU

Öğr. Gör. Ercan UYGUN
Öğr. Gör. Dilan Canan ÇELİKEL

Öğr. Gör. Eylem EROL
Öğr. Gör. Öznur ÖZDINÇ

Uzman Tuğba TÖLEK

Gaziantep 2015

“Bu yayın Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti’nin mali katkısıyla hazırlanmıştır. Bu
yayının içeriğinden yalnızca Gaziantep Üniversitesi sorumludur ve bu içerik hiçbir şekilde
Avrupa Birliği veya Türkiye Cumhuriyeti’nin görüş ve tutumunu yansıtmamaktadır.”

ÖNSÖZ

Dünya genelinde parça makine halısı imalatının önemli bir bölümü (yaklaşık %45)
Türkiye’de yapılmaktadır. Ülkemiz genelinde 250 civarında firma makine halıcılığı
sektöründe faaliyet göstermekte ve ekonomimize önemli katkılar sağlamaktadır. Makine
halıcılığı sektörü bu haliyle on binlerce çalışana istihdam sağlayan, ülke ekonomimizin
lokomotif sektörlerinden birisi konumundadır. Son on yılda sürekli büyüme kaydeden
sektörün, buna bağlı olarak insan kaynağı ihtiyacı da artış göstermektedir.

Ancak, ne yazık ki, ülkemizde makine halıcılığı sektörüne nitelikli insan kaynağı
sağlamaya yönelik mesleki eğitim veren herhangi bir kurum bulunmamaktadır.
Makine halıcılığının ülkemizde belirli illerde faaliyet gösteren bölgesel bir sektör olarak
algılanması, makine halıcılığına yönelik bir eğitim programı ve öğretim materyallerinin
bulunmaması bu durumun temel nedenleri arasında yer almaktadır.

Gaziantep Üniversitesi, şehrimiz ve Ülkemiz sanayisinin en önemli sektörlerinden
birisi olan ve ekonomik katkısı oldukça yüksek olan makine halıcılığının insan kaynağının
temini konusunda kendini sorumlu hissetmekte, sektör temsilcileri ile sürekli bir araya
gelerek sektörün sorun ve ihtiyaçları doğrultusunda yapılabileceklerle ilgili fikir alış
verişinde bulunmaktadır. Bu arayışlar kapsamında, Üniversitemiz, Eylül 2014 tarihinde,
Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım Projesini yürütmeye başlamıştır.

Proje, Avrupa Birliği Katılım Öncesi Malı Yardım Aracı (IPA) çerçevesinde sağlanan
ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından   yürütülmekte olan Mesleki
ve  Teknik Eğitimin Kalitesinin Artırılması - II programı kapsamında finanse edilmektedir.
Proje kapsamında, öncelikle makine halıcılığı sektöründe yer alan mesleklerin
uluslararası standartlara uygun olarak tanımları yapılmış, bu mesleklerden öncelikli
olanlarına yönelik eğitim müfredatları oluşturularak görsel ve yazılı öğretim materyalleri
geliştirilmiştir.

Elinizdeki bu kitap da, Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım
Projesi kapsamında, yoğun ve meşakkatli bir çalışma sonucunda hazırlanmıştır.
Kitap hazırlanırken, sektörle sürekli iletişim halinde olunarak, sektörün beklentilerine
ve gerçeklerine en uygun kapsam ve içeriğin, öğrencilerimize en uygun materyal
ve yöntemle sunulmasına azami gayret sarf edilmiştir. Bir mesleki eğitim materyali
olarak tasarlanan kitapta konuların sunumunda, teori-uygulama dengesi gözetilerek,
olabildiğince uygulamaya yönelik bir yöntem izlenmiştir. Ayrıca kitabın, bir ders
materyali olarak kullanılmasının yanında, kendi kendine öğrenmeyi mümkün kılabilmesi
için, olabildiğince açık ve anlaşılır bir dil kullanılmasına ve sahadan görsellerle
desteklenmesine özen gösterilmiştir.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE VE KONFEKSİYON

TEŞEKKÜRLER

Kitabın ortaya çıkmasında çok sayıda kişi ve kurumun öz verili çalışmalarının katkısı
olmuştur. Öncelikle Gaziantep Halıcılar Odası, Gaziantep Üniversitesi Teknik Bilimler
Meslek Yüksekokulu ve Naci Topçuoğlu Meslek Yüksekokulu, Hacı Muzaffer Bakbak
Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi, Royal Halı, Kaplan Kardeşler Halı ve Festival Halı
kurumlarının anlayış ve katkıları çok büyüktür.

Bu süreçte, özellikle tüm mesaisini özverili bir şekilde harcayarak proje ekibine destek
olan Ahenk Halı İşletme Müdürü Ahmet AĞCABAY’a, projenin yürütülmesi sürecinde,
gerek görsel materyallerin oluşturulmasında gerekse kitabın hazırlanmasında işletmesinin
kapılarını tamamen proje ekibine açan ve bu konuda hiçbir desteği esirgemeyen Royal
Halı Yönetim Kurulu Üyesi ve Genel Müdürü Cihan DAĞCI’ya, AR&GE ve İnovasyon
Müdürü Tayfun CEVHER’e, Planlama Müdürü Abdulkadir YILAN’a ve Kalite Güvencesi
Sorumlusu Yakup ŞEKER’e, ayrıca Kaplan Kardeşler Halı’dan İnsan Kaynakları Müdürü
Mestur ASLAN’a, Festival Halı İnsan Kaynakları Müdürü Nezmin GEYİK’e, Sanat Halı
Genel Müdürü Hakan VARDAL’a, Gaziantep Halıcılar Odası Genel Sekreteri Pervin
SAYAR’a ve Basın ve Halkla İlişkiler Sorumlusu Selçuk UZUN’a, Hacı Muzaffer BAKBAK
Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Okul Müdiresi Sevinç KILIÇOĞLU’na ve Tekstil
Öğretmeni Dilek DUYGU’ya projeye ve bu kitabın hazırlanmasına verdikleri tüm katkı
ve desteklerinden dolayı teşekkürü bir borç biliriz.

Son olarak, kitabın hazırlanmasında emeği geçen Projemiz Personellerine ve
özellikle Program Geliştirme ekibimize, öz verili ve yoğun gayretlerinden dolayı teşekkür
etmek istiyoruz.

Proje Yönetim Ekibi

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ............................................................................................................ 3

TEŞEKKÜRLER ................................................................................................. 4

1. GİRİŞ ......................................................................................................... 12

2. ÇİTİ ............................................................................................................ 15
2.1. El Zincir Dikiş Makineleri ................................................................................. 15
2.2. Çiti Makinesi ve Özellikleri ............................................................................... 16
2.2.1. Çiti Makinesinin Çalışması ...................................................................... 17
2.3. Makine Halısında Meydana Gelebilecek Hatalar .............................................. 18
2.3.1. Halı Sırtında Oluşabilecek Hatalar ........................................................... 18
2.3.1.1. Berk Hatası ...................................................................................... 19
2.3.1.2. Tel Yeri Hatası ................................................................................ 20
2.3.1.3. Karıştırma Hatası ............................................................................ 20
2.3.1.4. Atkı Kaçığı Hatası ........................................................................... 21
2.3.1.5. Boncuklanma (Köpürme) Hatası ....................................................... 21
2.3.1.6. Zemin Kırığı Hatası ......................................................................... 21
2.3.1.7. Atkı Çiftlemesi Hatası ...................................................................... 22
2.3.1.8. Yolunma Hatası .............................................................................. 22
2.3.1.9. Hav Çiftlemesi Hatası ...................................................................... 22
2.3.1.10. Çözgü İpliği Hatası ........................................................................ 22
2.3.1.11. Bombelenme Hatası ...................................................................... 22
2.3.1.12. Dökme Hatası ............................................................................... 23
2.3.1.13. Yüzme (Enkorpore) İpliklerinin Halı Sırtında İz Yapması Hatası .......... 23
2.3.1.14. Lekeli veya Kirli Halılar ................................................................... 23
2.3.1.15. Tezgahtan Halıların Çapraz (Eğri) Çıkması Hatası ............................ 24
2.3.1.16. Kalın Atkı Gelmesi Hatası .............................................................. 24
2.3.2. Halı Yüzeyinde Oluşabilecek Hatalar ....................................................... 25
2.3.2.1. Apraj Hatası ................................................................................... 25
2.3.2.1.1. Bölgesel Apraj ............................................................................. 25
2.3.2.1.2. Tek Tel Apraj ............................................................................... 25
2.3.2.2. Renk Karışımı Hatası ....................................................................... 26
2.3.2.3. Palet Hatası ................................................................................... 26
2.3.2.4. Desen Hatası ................................................................................. 26
2.3.2.5. Tüy Ayarsızlığı Hatası ...................................................................... 27
2.3.2.6. Bıçak Yakması ve Yolması Hatası ..................................................... 27
2.3.2.7. Şark Birlemesi Hatası ...................................................................... 27

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE VE KONFEKSİYON

2.3.2.8. Fikse veya Büküm Hatası ................................................................. 28
2.3.2.9. Gücü İşlemesi Hatası ...................................................................... 28
2.3.2.10. Berk Hatası .................................................................................. 28
2.4. Makine Halısında Meydana Gelen Hataların Çiti Makinesinde Düzeltilmesi ........ 28
2.4.1. Tel Yeri Hatasının Düzeltilmesi ................................................................. 28
2.4.2. Berk Hatasının Düzeltilmesi ..................................................................... 29
2.4.3. Boncuklanma Hatasının Düzeltilmesi ........................................................ 29
2.4.4. Zemin Kırığı Hatasının Düzeltilmesi .......................................................... 29
2.4.5. Karıştırma Hatasının Düzeltilmesi ............................................................. 29
2.4.6. Atkı Kaçığı Hatasının Düzeltilmesi ............................................................ 30
2.4.7. Atkı Çiftlemesi Hatasının Düzeltilmesi ....................................................... 30
2.4.8. Yolunma Hatasının Düzeltilmesi ............................................................... 30
2.4.9. Hav Çiftlemesi Hatasının Düzeltilmesi ....................................................... 30

3. LARK ........................................................................................................ 33
3.1. Halı Taşıma Arabaları ..................................................................................... 33
3.2. Kılavuz Bezler ................................................................................................ 36
3.2.1. Kılavuz Bezlerin Kullanım Amaçları ........................................................... 38
3.3. Halıya Yapılan Apre İşlemi ve Özellikleri .......................................................... 39
3.4. Lark Makineleri .............................................................................................. 40
3.5. Lark Makinelerinin Bölümleri ........................................................................... 42
3.5.1. Halı Hazırlama Bölümü ........................................................................... 42
3.5.2. Halı Giriş J-Box’ı .................................................................................... 44
3.5.3. Toz Temizleme Bölümü ........................................................................... 44
3.5.3.1. Sırt Dövücü (Patpat) ........................................................................ 47
3.5.3.2. Yüzey Fırçaları ................................................................................ 48
3.5.3.3. Sırt Fırçaları ................................................................................... 49
3.5.4. Dikey Buharlama Bölümü (Halı Çökertme Bölümü) ................................... 50
3.5.5. Atkı Düzeltme Bölümü ............................................................................ 52
3.5.6. Yatay Buharlama Bölümü ........................................................................53
3.5.7. Tutkallama (Apre) Bölümü ....................................................................... 54
3.5.7.1. Tutkal Tekneleri ............................................................................... 56
3.5.7.1.1. Tutkal Hazırlama Tekneleri ....................................................... 57
3.5.7.1.2. Tutkal Besleme Teknesi ............................................................ 58
3.5.7.1.3. Tutkal Bekletme Teknesi ........................................................... 59
3.5.7.2. Apre Teknesi .................................................................................. 59
3.5.7.3. Tutkal ve Apre Teknelerinin Boşaltılması ............................................ 60
3.5.7.4. Tutkal Teknelerini Temizleme ............................................................ 61
3.5.7.5. Tutkal Silindiri ................................................................................. 61
3.5.7.6. Apre Silindiri .................................................................................. 63

3.5.7.7. Tutkal ve Apre Silindirini Temizleme .................................................. 64
3.5.7.8. Halı Sırtına Uygulanacak Tutkal Miktarı ............................................ 64
3.5.7.9. Uygulanan Apre Miktarının Halıya Etkileri ......................................... 65
3.5.8. Kurutma Fırını ........................................................................................ 66
3.5.9. Kurutma Tamburu ................................................................................... 69
3.5.10. Soğutma Bölümü .................................................................................. 70
3.5.11. Halı Merkezleme Bölümü ....................................................................... 71
3.5.12. Halı Yüzeyi Parlatma Silindiri .................................................................. 72
3.5.13. Çıkış J-Box’ı ......................................................................................... 72
3.5.14. Kumanda Panosu ................................................................................. 73
3.5.15. Operatör Paneli ................................................................................... 73
3.6. Lark Makinesinin Çalıştırılması ......................................................................... 74
3.7. Halı Geriliminin Lark İşlemine Etkisi ................................................................. 76
3.8. Lark İşlemi Sonunda Halı Sırt Kontrolü ............................................................. 78
3.9. Lark Makinesinde Acil Durumlar ...................................................................... 79
3.9.1. Halının Fazla Beslenmesinden Kaynaklanan Acil Durumlar ......................... 79
3.9.2. Halının Eksik Beslenmesinden Kaynaklanan Acil Durumlar ......................... 80
3.9.3. Lark Makinesinin Durmasından Kaynaklanan Acil Durumlar ....................... 80
3.10. Lark İşleminde Buhar .................................................................................... 81
3.10.1. Buharın Elde Edilmesi ............................................................................ 81
3.10.1.1. Buhar Kazanlarında Emniyet ........................................................... 82
3.10.2. Buharın İletilmesi .................................................................................. 83
3.10.3. Halıda Kullanılan Elyafa Uygun Buhar ve Isı Değerleri ............................. 84

4. MAKİNE HALISINDA TIRAŞ ...................................................................... 87
4.1. Tıraş Makinesi ................................................................................................ 87
4.1.1. Tıraş Makinelerinin Yapısı ........................................................................ 88
4.2. Halıyı Tıraş Makinesinden Geçirme Amacı ....................................................... 91
4.3. Halıda Kalınlık Faktörü ................................................................................... 93
4.4. Tıraş Makinelerinde Kesim Bıçakları ................................................................. 93
4.5. Kesim Mesafesi Ayar Tespiti ............................................................................ 94
4.5.1. Kesim Bıçağı ile Halı Havı Arasındaki Mesafe (Kesim Bıçağı Kesim Seviyeleri).94
4.5.2. Kesim Bıçağı Kesim Seviyelerinin Halı Yüzeyine Etkisi ................................. 95
4.6. Kesim Silindirleri ............................................................................................ 95
4.6.1. Kesim Silindirlerinin Çalışma Prensibi ....................................................... 96
4.6.1.1. Halı Birleşme Yerlerinde Kesim Silindirlerinin Çalışma Prensibi ............ 97
4.7. Halı Geriliminin Tıraşlamaya Etkisi ................................................................... 98
4.8. Halı Hav Tipinin Halının Tıraş Hızına Etkisi ....................................................... 99
4.9. Tıraş Silindirinin Yağlanması .......................................................................... 100
4.9.1. Yağlamada Kullanılan Yağın Yapısı .......................................................... 101

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE VE KONFEKSİYON

4.10. Halı Hav Fırçaları ....................................................................................... 101
4.10.1. Hav Fırçalarının Hav Yatış Yönüne Etkisi ................................................ 101
4.10.2. Havların Tıraşa Uygun Hale Getirilmesi ................................................ 102

4.11. Halı Hav Yan Fırçaları .................................................................................. 102
4.11.1. Halı Hav Yan Fırçalarının Yapısı ............................................................ 103

4.12. Tıraş Makinesinde Oluşan Hatalar ............................................................... 104
4.13. Tıraş Makinelerinde Hava Filtreleri ............................................................... 105

4.13.1. Tıraş Makinelerinde Oluşan Atıklar ....................................................... 105
4.13.2. Tıraş Makinelerinde Oluşan Atıkların Toplanması .................................. 106
4.13.3. Tıraş Makinelerinde Hava Filtre Torbaları ............................................. 107
4.14. Halıda Boyuna Kesim .................................................................................. 108
4.14.1. Döner Bıçaklı Kesme Makineleri ........................................................... 108

4.14.1.1. Döner Bıçaklı Kesme Makinelerinin Yapısı ve Görevleri ................... 109
4.14.1.2. Döner Bıçaklı Kesim Makinelerinin Çalışma Şekilleri ...................... 110
4.14.1.3. Döner Bıçaklı Kesim Makinelerinin Ayarları .................................... 111
4.14.2. Halı Kesim Sehpaları ............................................................................ 112
4.14.3. Boyuna Kesmede Görülebilen Hatalar ................................................... 112

5. KONFEKSİYON ........................................................................................ 115
5.1. BARKOD VE ETİKET SİSTEMLERİ .............................................................. 117
5.1.1. Barkod Sistemleri ................................................................................... 117
5.1.1.1. EAN/UPC Barkodları ...................................................................... 117
5.1.1.2. Interleaved 2 of 5 Barkodları ........................................................... 118
5.1.1.3. CODE 39 Barkodları ...................................................................... 118
5.1.1.4. CODABAR Barkodları .................................................................... 119
5.1.1.5. CODE 128 Barkodları .................................................................... 119
5.1.1.6. PDF 417 Barkodları ........................................................................ 119
5.1.2. Barkod Oluşturulması ............................................................................ 119
5.1.3. Barkod Yazıcı Makineleri ........................................................................ 121
5.1.3.1. Barkod Yazıcı Çeşitleri ................................................................... 121
5.1.3.1.1. Dot Matrix (Nokta Vuruşlu) Barkod Yazıcı ................................ 121
5.1.3.1.2. Ink Jet (Mürekkep Püskürtmeli) Barkod Yazıcı ........................... 122
5.1.3.1.3. Lazer Barkod Yazıcı ............................................................... 122
5.1.3.1.4. Termal Barkod Yazıcı ............................................................. 122
5.1.3.2. Barkod Etiketleri ........................................................................... 125
5.1.3.2.1. Barkod Etiket Çeşitleri ............................................................ 125
5.1.3.2.1.1. Kâğıt Bazlı Etiketler ......................................................... 125
5.1.3.2.1.2. Plastik Bazlı Etiketler ....................................................... 127
5.1.3.2.1.3. Saten İpek Bazlı Etiketler ................................................ 128
5.1.4. Halı Etiketleri ........................................................................................ 128

5.1.4.1. Halı Etiket Makinesi Yapısı ve Bileşenleri ......................................... 128
5.1.4.2. Etiket Makinesinin Çalıştırılması ve Etiket Yapıştırma ........................ 132
5.1.4.3. Halı Etiket Çeşitleri ........................................................................ 134
5.1.4.4. Etiket Yapıştırmada Görülen Hatalar .............................................. 135
5.2. OTOMASYON (KENAR OVERLOK) ......................................................... 137
5.2.1. Overlok İşleminde Kullanılan Malzemeler ............................................... 141
5.2.1.1. Overlok Dikiş Makinesi .................................................................. 142
5.2.1.2. Overlok Dikiş İpliği ....................................................................... 147
5.2.1.3. Misina İpliği ................................................................................. 152
5.2.1.4. Şerit ............................................................................................. 153
5.2.1.5. Kumanda Panosu ......................................................................... 154
5.2.1.6. Bıçaklar ....................................................................................... 154
5.2.2. Kenar Overlok Şekilleri ......................................................................... 155
5.2.3. Overlok Dikiş Sıklığı ............................................................................. 156
5.2.4. Halı Overlok Payları ............................................................................. 157
5.2.5. Overlok Makinelerinin Çalışması ve Overlok Yapılması ........................... 158
5.2.6. Oval Halılarda Kenar Overloğu ............................................................. 159
5.2.6.1. Havalı Masa ................................................................................. 159
5.2.6.2. Oval Halılarda Kenar Overloğunun Yapılması ................................ 160
5.2.7. Otomasyonda Görülen Hatalar ............................................................. 163
5.3. EN KESME ............................................................................................. 167
5.3.1. Halı Kesim Boyunu Ayarlayan Makineler ................................................. 167
5.3.1.1. Manuel (Elle) Kesim Makinesi ......................................................... 168
5.3.1.2. Otomatik Kesim Makinesi .............................................................. 170
5.3.2. Halı Kesim Yerleri ................................................................................. 171
5.3.2.1. Yapıştırma Formunda Kesim Yerleri ................................................ 172
5.3.2.2. Takma Saçak Formunda Kesim Yerleri ........................................... 173
5.3.2.3. Overlok ve Püskül Saçak Formunda Kesim Yerleri ........................... 173
5.3.3. Enine Kesim Bıçakları ............................................................................ 174
5.4. SÜRFİLE-SAÇAK .................................................................................... 175
5.4.1. Halı Kenarına Sürfile Yapma .................................................................. 175
5.4.1.1. Halı Kenarına Sürfile Şekilleri ......................................................... 175

5.4.1.1.1. Teğel Dikiş Sürfile .................................................................. 175
5.4.1.1.2. Overlok Dikiş İle Sürfile ......................................................... 176
5.4.1.1.3. Şerit Kullanılarak Yapılan Sürfile ............................................. 177
5.4.1.2. Sürfile Sonrası Fazlalıkların Kesilmesi .............................................. 178
5.4.2. Halı Sürfile Makineleri .......................................................................... 179
5.4.3. Halı Kenarına Saçak Dikme .................................................................. 180
5.4.3.1. Saçak Çeşitleri ............................................................................. 180
5.4.3.2. Saçak Dikme Makinesinin Çalışması ve Halıya Saçak Dikme ........... 182

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE VE KONFEKSİYON

5.4.3.2.1. Püskül Saçak Makinesinde Saçak Dikilmesi ............................. 182
5.4.3.2.2. Takma Saçak Makinesinde Saçak Dikilmesi ............................ 184

5.4.3.2.2.1. Takma saçak makinesi aparatları ................................... 185
5.5. SÜRFİLE YAPILAN HALILARDA YAPIŞTIRMA ........................................... 187

5.5.1. Yapıştırmak İçin Gereken Bez Uzunluğu .................................................. 187
5.5.2. Halı Kenarını Silikonla Yapıştıran Makineler ........................................... 189

5.5.2.1. Manuel Yapıştırma Makineleri ....................................................... 189
5.5.2.2. Otomatik Yapıştırma Makineleri .................................................... 191

5.5.2.2.1. Otomatik Yapıştırma Makinesinde Ayarlar .............................. 192
5.5.2.3. Yapıştırma Makinesinin Bölümleri ....................................................... 193

5.5.2.3.1. Silikon Eritme Tankı .................................................................... 193
5.5.2.3.2. Silikon İletme Hortumu .............................................................. 194
5.5.2.3.3. Silikon Verme Plakası ................................................................. 194
5.5.2.3.4. Sensörler ................................................................................... 195
5.5.2.3.5. Katlama Aparatı ........................................................................ 195
5.5.2.3.6. Baskı Silindirleri ........................................................................ 195
5.5.2.4. Yapıştırma Silikonu ............................................................................ 196
5.5.2.4.1. Silikon Çeşitleri ve Özellikleri ...................................................... 197
5.5.2.4.2. HotMelt Yapıştırıcılar ................................................................. 197
5.6. BÜKÜM VE AMBALAJLAMA .................................................................. 199
5.6.1. Bükme İşlemi ........................................................................................ 199
5.6.1.1. Manuel Bükme İşlemi ..................................................................... 199
5.6.1.2. Otomatik Bükme İşlemi ................................................................. 201
5.6.1.2.1. Otomatik Büküm Makinesinde Ayarlar ......................................... 203
5.6.1.2.2. Otomatik Büküm Makinesinde Oluşabilecek Arızalar .................... 204
5.6.2. Poşetleme (Shrink) ................................................................................ 204
5.6.2.1. Manuel Poşetleme ........................................................................ 204
5.6.2.2. Otomatik Poşetleme ..................................................................... 205
5.6.3. Rulo Sarma ......................................................................................... 207
5.7. OYMA ................................................................................................... 209
5.7.1. Manuel Oyma ...................................................................................... 209
5.7.2. Otomatik Oyma ................................................................................... 211
5.7.3. Oyma İşleminde Temizleme ................................................................... 212
5.7.4. Oyma İşleminde Meydana Gelen Hatalar .............................................. 212
5.8. KALİTE KONTROL ................................................................................. 213
5.8.1. Konfeksiyon (Yan Tesis) Kalite Kontrol Birimi ............................................ 213
5.8.1.1. Otomasyon Kalite Kontrol .............................................................. 213
5.8.1.2. Karantina Kalite Kontrol ................................................................ 215
5.8.1.2.1. Kalite Kontrol Hataları ................................................................ 216
5.9. DEPO-SEVKİYAT .................................................................................... 230

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE VE KONFEKSİYON

12 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

GIRIŞ

Makine Halıcılığı, sürekli büyüyen ve ülkemiz ekonomisine ve istihdamının önemli katkılar
sağlayan sektörlerden birisidir. Sektördeki büyümeyle birlikte, insan kaynağı ihtiyacı da
artarak devam etmektedir. Ancak, istenilen nitelikteki insan kaynağının olmayışı, sektörün
gelişiminin önündeki en önemli engellerden birisi olarak görülmektedir. Bu nedenle,
kalifiye eleman yetiştirilmesi gerekliliği sektörün tüm paydaşları tarafından kabul edilen bir
konu haline gelimiştir.

Makine halıcılığı, bünyesinde çok sayıda ve farklı türde meslekleri barındıran geniş bir
sektördür. Bilindiği gibi, makine halısı imalatı temel olarak; dokuma, apre ve konfeksiyon
aşamalarından oluşmaktadır. Ancak bu aşamalarda yer alan mesleklerin tümünü, bir ders
kitabı çerçevesinde ele almak mümkün ve pratik görünmemektedir. Bu nedenle, bu kitap
kapsamında apre ve konfeksiyon bölümlerinin temel aşamaları olan; çiti, lark, traş ve
konfeksiyon başlıkları ele alınmıştır.

Apre bölümünün ilk aşaması, dokunan halıdaki (varsa) hataların giderilmesidir. Bu
işleme çiti denmektedir. Çiti bölümünde, bu işlem için kullanılan zincir dikiş makinesinin
yapısı, özellikleri ve kullanımı hakkında bilgi verilmiştir. Ardından, dokuma sırasında
halının sırtında (tel yeri, boncuklanma, zemin kırığı vs. gibi) ve yüzeyinde (bölgesel ve
tek tel aprajı, şark bilemesi, gücü işlemesi vs. gibi) oluşabilecek, hatalar ve bu hataların
nedenleri hakkında açıklamalar yapılmıştır. Ayrıca, çiti aşamasında bu hataların nasıl
düzeltilebileceğine değinilmiştir.

Çitiden sonra, halı tüylerinin halı sırtına yapıştırılması yani lark aşaması gelmektedir.
Lark bölümünde, ilk olarak dokunan halıların kılavuz bezleri yardımıyla lark makinesine
bağlanmasına değinilmiştir. Ardından, lark işleminin amacı ve özelliklerine değilmiş ve lark
makinesinin bölümleri (giriş J-Box’ı, toz temizleme, halı çökertme, atkı düzeltme, tutkallama,
fırın, kurutma ve soğutma vb gibi bölümler) hakkında bilgiler verilmiştir. Bu bölümde,
özellikle halı temizleme ve apre (tutkallama) aşamaları olabildiğince detaylı olarak ele
alınmıştır. Ardından, lark makinesinin çalıştırılmasında izlenecek yol ve işlem basamakları
detaylı bir biçimde sunulmuştur. Daha sonra, lark işlemi sırasında oluşabilecek hatalar ve
bu hataların önlenmesi ve giderilmesi için yapılması gerekenlere değinilmiştir. Son olarak,
lark işlemi sırasında ihtiyaç duyulan buharın özellikleri, üretilmesi ve taşınması konularında
teorik bilgiler verilmiştir.

Lark işlemini, halının yüzeyindeki pürüzlerin giderilmesini ve halının daha düzgün ve
parlak görünmesini sağlayan Tıraş aşaması izlemektedir. Bu bölümde, ilk olarak tıraş
makinelerinin yapısı ve bölümleri hakkında teorik bilgiler verilmiştir. Ek olarak tıraş işleminin
amacı, halıda kalınlık faktörü ve tıraş kesim bıçaklarının ayarlanması/kullanımı konularına
değinilmiştir. Bunun ardından, tıraş silindirinin yağlanması uygulamalı olarak anlatılmıştır. Ek

GİRİŞ 13

olarak, traş işlemi sırasında oluşabilecek hatalara değinilmiştir. Bu bölümünde son olarak,
halının dikine kesilmesi işlemi ve bu işlem için kullanılan döner bıçaklı kesim makinelerinin
çalışma yapısı, çalışma şekli ve ayarlarının yapılışına yer verilmiştir.

Kitabın son bölümünü oluşturan konfeksiyon bölümünde, boyuna kesilmiş halıların,
barkodlanması, kenar overloklarının yapılması, enine kesilmesi, sürfile yapılması, büküm,
ambalaj, oyma, kalite kontrol ve depo-sevkiyat aşamaları hakkında detaylı bilgiler verilmiştir.
Bölümde ilk olarak, makine halıcılığında yaygın olarak kullanılan barkod standartları ve
barkod makineleri hakkında bilgi verilmiş, ardından barkod oluşturma, yazdırma ve halı
etiketleme işlemleri ele incelenmiştir. Daha sonra, halının kimliğini oluşturan halı etiketlerine
ilişkin olarak, etiket makineleri ve kullanımı, etiket çeşitleri ve etiketleme işlemi ve son
olarak da etiketleme sırasında oluşabilecek hatalara yer verilmiştir. Konfeksiyon bölümünün
önemli bir aşaması halı kenarlarını dikilmesi yani overlok yapılmasıdır. Overlok bölümünde,
overlok işlemi için kullanılan malzemeler, overlok payları, şekilleri ve dikiş sıklığı konularına
ek olarak, overlok makinesinin kullanımı ve overlok yapılması, görsellerle desteklenerek
uygulamalı olarak anlatılmıştır. Sürfile bölümünde, halı jütlerinin sökülmemesi ve katlama
bezinin uç kısmının halı sırtında düzgün durmasını sağlamak için yapılan sürfile ve saçak
işlemlerinin yapılışı, türleri, kullanılan makine ve malzemeler hakkında bilgi verilerek sürfile
yapılan halılarda yapıştırma işlemlerinden bahsedilmiştir. Bununla birlikte, üretim süreci
tamamlanan halıların istiflenmeye hazır hale getirmek için alternatif büküm, poşetleme
ve sarma yöntemleri ve bu yöntemlerin avantaj/dezavantajlarına değinilmiştir. Oyma
bölümünde, farklı görünüşler elde etmek için halının desen uygun şekilde tıraşlanması işlemi
anlatılmaktadır. Bölümde, farklı oyma yöntemleri ve oyma işlemi sırasında karşılaşılabilecek
hatalara değinilmiştir. Kalite kontrol bölümünde; dokuma, çiti ve konfeksiyon aşamalarında
ne tür hataların oluşabileceği ve hata türüne göre yapılması gereken işlemler ele alınmıştır.
Konfeksiyonda son olarak, kalite kontrol aşamalarını geçmiş halıların, depolanması ve
sevkiyatının nasıl gerçekleştirildiğine değinilmiştir.

Konular, olabildiğince detaylı bir şekilde ele alınmış ve görsellerle desteklenmiş, her
bir aşamada gerçekleştirilen işlemler uygulamaya dönük olarak adım adım tarif edilmiştir.
Böylece kitabın, hem bir ders kitabı, hem de kendi kendine öğrenme materyali olarak
kullanılabilmesi hedeflenmiştir.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

14 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

ÇİTİ

ÇİTİ 15

2. ÇİTİ

Dokuma bölümünde işlenen halıların kullanıcıya gitmeden önce bir takım işlemlerden
geçmesi gerekmektedir. Bu işlemlerden birincisi çiti işlemidir. Dokunan halıda meydana gelen
basit hataların düzeltildiği ilk bölüm çiti aşamasıdır. Halının çiti makinesine alınabilmesi için
öncelikle makine üzerinde bulunan bir önceki halı grubuna bağlanması gerekmektedir. Bu
işlem için elle idare edilerek kullanılan zincir dikiş makineleri kullanılır.

2.1. El Zincir Dikiş Makineleri

El zincir dikiş makineleri bir aparat
üzerinde sabitlenmiş veya elde tutularak
bağımsız dikiş yapılabilen hafif ve kullanımı
kolay dikiş makinelerdir. El zincir dikiş
makineleri tek iplik ile çalışmaktadır. İplik,
gergi aparatlarından geçerek iğneden
geçirilir. El dikiş makinesinde iplik iğneden
geçirildikten sonra, tutma kolunun iç kısmında
bulunan çalıştırma düğmesine basıldığında
makine dikiş yapmaya başlayacaktır.

Çiti makinesine getirilen halı, çiti El Zincir Dikiş Makinesi

makinesi üzerindeki bezin uç kısımları ile düzgün bir şekilde birleştirilerek, el dikiş makinesinin

zincir dikişi ile dikilmiş olacaktır.

El Zincir Dikiş Makinesiyle Halıların Birbirine Dikilmesi

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

16 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

2.2. Çiti Makinesi ve Özellikleri
Çiti makinesi, dokunan halıda meydana gelen basit hataların düzeltilmesinde kullanılır.
Halı sırtında ve/veya yüzeyinde meydana gelen dokuma hataları tespit edilerek, düzeltilebilecek
seviyede olanlar çiti makinesinde düzeltilir. Düzeltilemeyecek seviyedeki hatalar ise kalite
kontrol bölgesine gönderilerek tekrar kontrolden geçirilir. Çiti makinesinin bir diğer özelliği de
halının ters çevrilmesini sağlayarak bir sonraki aşama olan apre işlemi için lark makinesine
doğru girmesini sağlamaktır.

Çiti Makinesi

Çiti sırt kontrol bölgesindeki masa çiti personelinin rahat çiti yapabilmesine imkân
tanıyacak şekilde eğimli (genellikle 60
derece) olmalıdır. Çiti masası altına çiti
yapıldığı zaman ipliği tekrar bırakmayacak
yapıda kauçuk bulunmalıdır. Kauçuk belirli
bir süreden sonra iğnenin çok sık battığı
bölgelerde deforme olacağından belirli
aralıklarla değiştirilmelidir.

Çiti masalarının altında ve üzerinde Çiti Makinesi Sırt Kontrol Bölgesi ve Kauçuk
birer adet olmak üzere iki adet avare
silindir bulunmaktadır. Bu silindirler halının
çiti masası üzerinde düzgün bir şekilde
durmasını sağlamaktadır.

ÇİTİ 17

2.2.1. Çiti Makinesinin Çalışması

Makine halısında çiti işleminin
yapılabilmesi için öncelikle çiti yapılacak
halının çiti makinesine bağlanması
gerekmektedir. Bunun için, çiti yapılacak halı
grubu bulunan halı arabası çiti makinesinin
arkasına getirilerek taşınabilir zincir dikiş
makinesi ile önceki halıya veya beze dikim
işlemi yapılır.

Çiti makinesi, sırt kontrol bölgesi, J-Box Zincir Dikiş Makinesi ile Dikilmiş Halı

ve yüz kontrol bölgelerinden oluşmaktadır.

Çiti yapılacak halının önceki halı grubuna dikim işlemi tamamlandıktan sonra çitici personel

tarafından makine zemininde bulunan ayak pedalına basılarak halının çiti makinesinde sırt

kontrol bölgesine gelmesi sağlanır.

Çiti Makinesinde Sırt Kontrol Bölgesi

Sırt kontrol bölgesinde, halı sırtında oluşmuş berk, tel yeri, boncuklanma, köpürme, yolunma
gibi hataların kontrolü yapılır. Burada kontrol bölgesi altında bir kauçuk bulunmaktadır. Bu
kauçuğun görevi, halıya çiti yapılırken ipliği tekrar iğne ile beraber bırakmayarak, ipliğin kauçuk
içinde kalmasını ve ilmek oluşturmasını sağlamaktır. Sırt kontrol bölgesinde, halı sırtında
oluşabilecek tüm hatalar kontrol edilerek düzeltilebilecek hatalar çitici tarafından makas, çiti
iğnesi ve karga burnu ile düzeltilir.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

18 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Çiti iğnesi, üst kısmı kalın alt kısmı
ince, içinden ip geçecek şekilde yapılmış
uç kısmı sivri iğnedir. Alt kısımdaki iğne
eğrildiği veya kırıldığı zaman yenisi ile
değiştirilebilmektedir.

Sırt kontrol bölgesinde tüm hata Sırt Kontrol Bölgesinde Çiti İpliklerini Tutan Kauçuk
kontrolleri yapılan halı, çiti elemanının
çiti makinesinin zemininde bulunan ayak Makas ve Karga burnu ile Halı Sırtındaki
pedalına basmasıyla J-Box’ta biriktirilir. Hataların Düzeltilmesi
J-Box dolduğu zaman çiti elemanı ön kontrol
bölgesine geçerek halıyı ön kontrol bölgesine
alır. Burada, sırt kontrol bölgesinde yapılmış
olan çitilere ait iplikler kesilir, halı yüzeyinde
oluşabilecek apraj kontrol edilir ve renk
karışımları temizlenir. Halıda hata kontrolü
ve çiti işlemi tamamlandıktan sonra çitici
ayak pedalına basarak halının ilerlemesini
sağlar ve halılar iğneli sermin yardımı ile
tekrar halı arabasına toplanır.

Çiti İğnesi ve Çiti İğnesiyle Çitinin Yapılması

2.3. Makine Halısında Meydana Gelebilecek Hatalar
2.3.1. Halı Sırtında Oluşabilecek Hatalar
Halı sırtındaki hatalar dokuma esnasında oluşan hatalardır. Bu hatalardan giderilebilir
olanları çiti makinesinde giderilir, hataları giderilemeyen halılar ise 2. kalite olarak ayrılır.
Halı dokuma bölümünden çıktıktan sonra çiti personeli tarafından halı arabası çiti makinesine
dikilir ve halının ilk olarak sırt kontrolleri başlar.

Halı sırt kontrol işleminde halı sırtı detaylı şekilde kontrol edilir. Dokuma sırasında halı
sırtında tel yeri, berk, boncuklanma, zemin hatası, karıştırma, uç kaçığı (tel kaçığı), atkı

ÇİTİ 19

çiftlemesi, yolunma, hav çiftlemesi, gibi hatalar oluşabilmektedir. Bu hatalar çitici tarafından
makas, çiti iğnesi ve kargaburnu ile düzeltilmektedir.

Çiti Makinesinde Halı Ön Kontrol Bölgesi

2.3.1.1. Berk Hatası

Berk Hatası

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

20 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Dokuma sırasında örgüye girerek hav oluşturacak ipliğin ya da enkorporenin (yüzme ipleri)
cağdan sağılırken, kılavuzdan geçirilirken, lamelden, gücüden ya da tarak dişi arasından
geçerken zorlanması, takılması veya dolaşması sonucu gergin hale gelmesiyle halıda
bulunduğu yeri çökük çalıştırmasıdır. Hav ipliğinin rahat gelemeyişinden dolayı, diğerlerine
göre daha düşük bir hav yüksekliğine sebep olacağından çalıştığı bölgede çukurumsu bir
görüntü oluşur. Berk olan halılarda iplik genellikle zemin örgüsü yapar (halı sırtında çökme
meydana gelir, iplik sırtta örgü yapmıştır) fakat hav yapmaz. Bazı mukavemeti yüksek ipliklerin
berk oluşturması halının yırtılmasına neden olabilirler.

2.3.1.2. Tel Yeri Hatası

Dokuma esnasında örgüye girerek
desende çalışması gereken hav ipliklerinden
birinin veya birkaçının kopması sonucu halıda
ilgili bölgede çalışmamasıdır. Gevşek yapıda
olmadığı sürece halının yüzünde belli olmaz.
Buna karşın halı sırtında boyuna iz şeklinde tel
yeri görünür.

Tel Yeri Hatası

2.3.1.3. Karıştırma Hatası
Hav ipliği gücüden geçirildikten sonra
aynı tarak dişinde başka bir havın gücüsüne
takılarak beraber çalışırsa desende çalıştığı
sırada fazladan bu hav telinin de belli olması
durumu ortaya çıkar. Desende fazladan belli
olan bu hav telinin çiti işleminde sökülerek
çıkarılması gerekir.

Karıştırma Hatası

ÇİTİ 21

2.3.1.4. Atkı Kaçığı Hatası
Dokuma esnasında jüt kopması olduğu
durumda, operatörün hangi ayakta jütün
koptuğunu bilmeden ve buna göre tezgahı
ayarlamadan çalışması sonucunda oluşan
hatadır. Bu hata halı sırtından bakıldığı
zaman atkıların arasında boşluk şeklinde
görülmektedir.

Atkı Kaçığı Hatası

2.3.1.5. Boncuklanma Köpürme Hatası
(Köpürme) Hatası

Halının dokunması esnasında
cağdan gelen hav ipliklerinin,
olması gereken gerginlikten daha az
gerginlikte sağılması sonucu gevşek
gelmesi veya halının mega (double
ilmek) çalışması esnasında buna
uygun örgü kullanılmadığı zaman, hav
ipliklerinin halının sırtında köpürmeler
(boncuklanma) meydana getirmesi
durumudur. Bu durumda cağda ilgili
iplerin bulunduğu cağ ağırlıklarının
arttırılması gerekir.

2.3.1.6. Zemin Kırığı Hatası

Halıların zemininde havlar ile
jütleri birbirine bağlayan zemin
ipliklerinin kırılması sonucu oluşan
hatadır.

Zemin Kırığı Hatası

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

22 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

2.3.1.7. Atkı Çiftlemesi Hatası Yolunma Hatası
Atkı koptuğu zaman, kopmuş olan atkı
parçası dokuma operatörü tarafından tezgah
arasından alınmadan tezgahın çalıştırılması
sonucu oluşan hatadır.

2.3.1.8. Yolunma Hatası
Dokuma esnasında veya halının
herhangi bir serminden geçerken dikenli
sermin tarafından tırmalanması ile oluşan
hatalardır.

2.3.1.9. Hav Çiftlemesi Hatası

Dokuma esnasında hav ipliklerinin
birbirine dolaşması veya birlenmesi sonucu
oluşan hatalardır.

Halıda Çözgü İpliği Hatası

2.3.1.10. Çözgü İpliği Hatası
Dolgu (berk) ve/veya bağlantı (gevşek) ipliklerinin örgüye girmemesi, örgüye girmesi
gereken tansiyon değerinden daha düşük veya daha yüksek bir tansiyon değerinde girmesinden
kaynaklanan hatadır.

2.3.1.11. Bombelenme Hatası

Bombelenme, tezgâh üzerinde bulunan
direzinlerin sarımlarından veya direzinlere
atılan ağırlıklardan meydana gelmektedir.
Tezgâh çok sık dokuma yaptığı zaman
tefe çok vuracağı için halıda bombelenme
meydana getirebilir.

Halıda Bombelenme Hatası

ÇİTİ 23

2.3.1.12. Dökme Hatası
Dokuma esnasında halı sırtında çalışması gereken tüm hav tellerinden bir kısmının belli
aralıklarla çalışmaması sonucu oluşan hatadır. Desende çalışması gereken ipliklerin bariz bir
şekilde halı sırtında çalışmamasından meydan gelir. Tasarım bölümünden kaynaklı bir desen
hatasından veya dokuma tezgahının jakar(desenlere motif veren elektronik kartlar) kısmından
kaynaklanabilir.

Halıda Dökme Hatası

2.3.1.13. Yüzme (Encorpere)
İpliklerinin Halı Sırtında İz Yapması
Hatası
Tezgâh üzerinde kullanılmayan renklerin,
halıların içinde gitmesi gerekirken örgüye
girmeyerek halının sırtında gitmesi sonucu
oluşan hatalardır.

Halıda Yüzme İpliklerinin Halı Sırtında İz Yapması
Hatası

2.3.1.14. Lekeli veya Kirli Halılar
Halının dokunması esnasında veya halı
arabalarında beklediği sırada herhangi bir
yere çarpması ve bir şeylerin değmesi sonucu
kirlenmesi durumudur.

Lekeli Halı

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

24 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

2.3.1.15. Tezgahtan Halıların Çapraz (Eğri) Çıkması Hatası
Dokuma esnasında halıların ham ve esnek olmalarından dolayı çekim serminlerindeki
eğrilik veya hataların, halıları gereğinden fazla çapraz yaparak halıların sakat olmasına neden
olması durumudur. Dokuma, berk (dolgu) ve gevşeklerden (bağlantı) kaynaklanan eğrilikler
de olabilir.

Tezgahtan Halıların Çapraz (Eğri) Çıkması Hatası

2.3.1.16. Kalın Atkı Gelmesi Hatası
Halı sırtında kullanılan jütün gereğinden fazla kalın gelmesi sonucu oluşan hatadır.

Kalın Atkı Gelmesi Hatası

ÇİTİ 25

2.3.2. Halı Yüzeyinde Oluşabilecek Hatalar
Halı yüzeyinde gözle kontrol sırasında karşılaşabilecek hatalar, apraj, renk karışımı, berk,
hav çökmesi, palet hatası, desen hatası, şark birlemesi, gücü işlemesi, bıçak yolması, kalite
hataları şeklinde sıralanabilir.
2.3.2.1. Apraj Hatası
Apraj, ipliğin renginin olması gerekenden daha açık veya daha koyu olması durumudur.
Makine halısında apraj iki türlü olabilmektedir.

Apraj Hatası

2.3.2.1.1. Bölgesel Apraj
Bu hata, tezgâh üzerindeki ipliklerin bitmesi ve tezgâha yeni ipliklerin girilmeye başlanması
durumunda ortaya çıkar. Makineye giren yeni ipliğin rengi eski iplikle aynı fakat farklı
zamanlarda üretildikleri için lot numaralarının farklı olması sonucunda ortaya çıkar. Örneğin;
eğer tezgah üzerinde 200x200cm ebadında halı var ise ve yeni iplik tezgaha 100 cm girilmiş
ise 200 cm’lik halıda 100 cm’lik bölgesel apraj meydana gelir.
2.3.2.1.2. Tek Tel Apraj
Farklı lot iplik ile tezgah üzerindeki ipliğin birbirine karışması sonucu veya lot numarasına
bakılmadan tezgaha karışık şekilde girilmesi sonucu oluşan aprajdır.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

26 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

2.3.2.2. Renk Karışımı Hatası
Dokuma esnasında çalışan ipliğin yerine farklı bir iplik girilerek yapılan dokumadır. Hav
ipliği gücüden geçirildikten sonra aynı tarak dişinde başka bir havın gücüsüne takılarak beraber
çalışırsa desende çalıştığı sırada fazladan bu hav telinin de belli olması durumu ortaya çıkar.
Desende fazladan belli olan bu hav telinin çiti işleminde sökülerek çıkarılması gerekir.

2.3.2.3. Palet Hatası Renk Karışımı Hatası
Palet Hatası
Planlama bölümü tarafından tezgahtaki
renk sırasının yanlış verilmesi sonucu, tezgâh
üzerindeki renk sırası ile çizilen desen
renk sırasının farklı olmasından dolayı
halıda çalışması gerek renklerin yerine
farklı renklerin çalışması sonucu oluşan
hatadır. Palet hatası olan halılar müşteriye
gönderilemez.

2.3.2.4. Desen Hatası

Halının, sahip olması gereken desen
özelliklerinden farklı bir desende olması
durumudur.

Desen Hatası

ÇİTİ 27

2.3.2.5. Tüy Ayarsızlığı Hatası
Tüy ayarsızlığı sadece alt ya da sadece üst halıda olabileceği gibi aynı halıdaki farklı
ebatlarda da olabilir. Alt halının tüyünü üst halıya ya da üst halının tüyünü alt halıya vermesi
durumunda ortaya çıkar. Örneğin; tezgâh lanset ayarı 24mm ve enine kesim bıçağı bunu 10
mm -14 mm şeklinde keser ise üst halının tüyü kısa, alt halının tüyü uzun gelir.

2.3.2.6. Bıçak Yakması ve Yolması Hatası
Kesme bıçağının istenilenden kısa olması ya da aşınması sonucu halının tüyünü yakması
veya halı tüyünün yolunmasına neden olması durumudur. Bu hata ancak apre bölümünde
tıraşa birden fazla kez girilmesi sonucu düzeltilebilir. Bu da ekstra maliyet ve zaman kaybına
yol açacağı gibi halının tüyünün istenilenden kısa olmasına neden olur.

2.3.2.7. Şark Birlemesi Hatası Bıçak Yakması ve Yolması Hatası

Gücü işlemesi sonucu şark kopması Şark Birleme Hatası
olayı gerçekleşebilir. Bu durumda eğer
şark tamamen yerinden çıkarak koptuysa MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON
sıfırdan atılması gerekir. Sadece yerinden
çıktıysa asılıp takılması gerekir. Sadece
yerinden çıkma durumu olan şarkın yukarı
çıkılıp asılmak yerine, yine aynı rengin
yanındaki başka bir şarka bağlanması
sonucu, desende çalışmaması gereken
hav ipliğinin çalışmasına neden olabilir.

28 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

2.3.2.8. Fikse veya Büküm Hatası

İplik işletmesinde ipliklere büküm veya
ısının fazla veya az verilmesinden oluşan
hatadır. Bu iplik halıda boyuna yönünde iz
meydana getirir.

2.3.2.9. Gücü İşlemesi Hatası

Genelde berk gelen ipliğin gerginliğinin

fazla olmasından ya da gücüden geçeceği

sırada düğümün büyük atılmasından veya Fikse veya Büküm Hatası
dolaşmasından dolayı gücüyü zorlayıp öne

çıkması sonucu rapierin gücüye vurarak zemin ve hav tellerini yolması şeklinde ortaya çıkan

hatadır.

2.3.2.10. Berk Hatası

Dokuma sırasında örgüye girerek hav
oluşturacak ipliğin ya da enkorporenin
(yüzme ipleri) cağdan sağılırken, kılavuzdan
geçirilirken, lamelden, gücüden ya da
tarak dişi arasından geçerken zorlanması,
takılması veya dolaşması sonucu gergin
gelmesiyle halıda bulunduğu yeri çökük
çalıştırmasıdır.

Halı Yüzeyinden Berk Hatası

2.4. Makine Halısında Meydana Gelen Halıların Çiti Makinesinde
Düzeltilmesi

2.4.1. Tel Yeri Hatasının Düzeltilmesi

Tel yeri olan halıda çiti personeli hangi renkte tel yeri var ise aynı renk (aynı lot) iplik alarak
çiti iğnesi içerisinden geçirir ve tel yeri olan yere çiti yapar. Çiti iğnesi ile her bir atkıdan sonra
batma işlemi yapılarak aynı dokuma sıklığında hav yapılır. Batma işlemindeki fazla iplikler
zemindeki kauçuk içinde kalır ve tekrar çıkmaması sağlanır. Bu şekilde sırt kısmındaki tüm tel
yeri hatalarına aynı işlemler yapılarak tamamlanmış olur. Daha sonra halı ön (yüz) kontrol
kısmına alındığında, halı yüzeyindeki fazla iplikler halı ile aynı hav boyunda kesilerek hav
yapılmış olur.

ÇİTİ 29

Halı Sırtında Tel Yeri Hatasının Düzeltilmesi

2.4.2. Berk Hatasının Düzeltilmesi
Berk olan halılarda iplik genellikle zemin örgüsü yapar (halı sırtında çökme meydana gelir,
iplik sırtta örgü yapmıştır) fakat hav yapmaz. Bazı büyük berk olan halılarda berk kısmının
etrafından da biraz sökme işlemi yapılır ve tekrar çiti işlemi yapılarak düzgün bir görüntü
sağlanır.
2.4.3. Boncuklanma Hatasının Düzeltilmesi
Halı sırtındaki boncuklanmalarda boncuklar önce makas ile kesilir ve sonra pürmüz ile halı
sırtı yakılarak düzgün bir görüntü elde edilir. Boncuklar düğüm olmamış, sadece iplik çıkması
şeklinde ise sadece pürümüz işlemi de yapılabilir.
2.4.4. Zemin Kırığı Hatasının Düzeltilmesi
Zemin kırıkları çok fazla ise halı tamir edilemez ve sakat olarak ayrılır. Çiti personeli
ayrılacak halıyı kalite kontrol birimine bildirir ve halı, konfeksiyon işleminde 2. kalite olarak
ayrılır.
2.4.5. Karıştırma Hatasının Düzeltilmesi
Karıştırma hatası bulunan halılarda karıştırma rengi zemin renginden farklı bir renk ise
halı sırtından görülebilir ve karga burnu ile çekilir. Ancak karıştırma rengi zemin rengine yakın
bir renk ise ve halı sırtından görülemezse yüz kontrol kısmında görülür. Karıştırma iplik sırt
kısmında çıkabiliyorsa karga burnu ile çekilir, halı sırtından çıkmıyor ise halı yüzeyinden ince
uçlu makas ile kesilerek temizlenir.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

30 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

2.4.6. Atkı Kaçığı Hatasının Düzeltilmesi
Atkı kaçığı sık halılarda (yüksek atkılı halılarda) olmuş ise kargaburnu ile jütler birbirine
yaklaştırılarak hata biraz tolere edilir ve müşteriye gönderilebilir. Halı düşük atkılı ise, atkı
kaçığı halı yüzeyinden belli olacağından dolayı halı 2. kalite olarak ayrılır.

2.4.7. Atkı Çiftlemesi Hatasının Düzeltilmesi
Atkı çiftlemesi halı sırtından çitici tarafından kargaburnu ile temizlenir ve yanındaki jütler
kargaburnu ile birbirine yaklaştırılır.

2.4.8. Yolunma Hatasının Düzeltilmesi
İğneli sermin ve herhangi bir sebeple halı sırtındaki yolunmalar çiti üzerinde pürmüz ile
yakılarak temizlenir. Eğer yolunma işlemi çok fazla olmuş ve halı yüzeyinde havlar çıkmış ise o
çıkan hav yerlerine çiti yapılır, halı yüzeyine çıkan hav çok fazla ise halı 2. kaliteye ayrılır.

2.4.9. Hav Çiftlemesi Hatasının Düzeltilmesi
Hav çiftlemesi, karıştırma işleminde yapılan işlemlerin aynısı yapılarak çekilir.

ÇİTİ 31
MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

32 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

LARK

LARK 33

3. LARK

Dokuma tezgâhında dokunarak apre bölümüne gelen halıların çitiden sonra ilk geleceği
bölüm lark bölümüdür. Dokuma tezgâhlarında dokunan halılar, halı taşıma arabalarına
konularak apre bölümüne getirilir. Apre bölümünde çitiden geçtikten sonra larka, larktan
sonra eğer gerekiyorsa tıraş makinesine, tıraş işleminin son aşaması olan boyuna kesmeden
otomasyon ünitesine kadar halılar hep halı taşıma arabalarıyla taşınırlar. Halıların apre
bölümünün her bir aşamasında işlem görmeden önce bir önceki halı grubuna dikilmesi gerekir.
Eğer önceden işlem gören halı yoksa, özellikle lark işleminde lark makinesi durdurulurken
halıların kılavuz bezine dikilmesi gerekmektedir. O halde burada lark işlemini anlatmadan
önce ilk olarak halı taşıma arabalarından ve kılavuz bezlerinden bahsetmek yerinde olacaktır.

3.1. Halı Taşıma Arabaları
Dokuma tezgâhlarında dokunan halıların apre bölümüne iletilmesi, yine apre bölümünde
de üniteler arasında taşınması işlemleri halı taşıma arabalarıyla gerçekleştirilir.

Halı Taşıma Arabası

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

34 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Halı taşıma arabaları yaptırılırken mutlaka tezgâh enleri dikkate alınmalıdır. Halılar
arabalara düz bir şekilde sağılmayacağı için kenarlarda mutlaka kaymalar olmaktadır. Bu
nedenle halı arabalarının eni, halı dokuma tezgâhının eninden sağda ve solda 15’er cm olmak
üzere 30 cm fazla olmalıdır.

Halı taşıma arabalarının yüksekliği genellikle 150 cm civarında olmaktadır. Halı arabalarının
yerden yüksekliği fazla olduğunda, dokuma tezgâhlarından veya apre bölümündeki ünitelerden
halı arabasına halı sağılması zorlaşır, yerden yüksekliği az olan arabalarda ise, arabaya
konulan halı miktarı az olacağından, çok sık araba değişimi olacaktır.

Halı arabalarının zemin kısımları düz ve oval olmak üzere iki şekilde yapılmaktadır. Düz
olan halı arabaları oval olana göre daha fazla halı almaktadır. Oval olan halı arabaları ise,
orta kısımları oval, kenarlar çukur olduğu için tezgâhtan gelen halının daha düzgün bir şekilde
sağılmasına olanak tanımaktadır.

Zemini Düz ve Oval Halı Taşıma Arabaları

Halılar arabadan sağılırken yırtılma, katlanma, kırışma olmaması veya halının kolay bir
şekilde sağılmasını sağlamak için halı arabalarının üst kısmına oval bir şekil verilmelidir.

Halı taşıma arabalarının forkliftlerle farklı yerlere taşınması sırasında forklift üzerinden
arabanın kaymaması için, arabanın orta kısmında forklift bacaklarının girebileceği U şeklinde

LARK 35

Halı Arabasının Üst Kısmının Yuvarlatılması

bir demir yapılarak halı arabasının altına monte edilmelidir. Forklift halı arabasını kaldırdığı
zaman, ağırlığından dolayı orta kısımdan eğilmesini önlemek için halı arabasının tabanı
sağlam ve kalın demirden yapılmalıdır.

Halı arabalarının tekerlek yapıları,
arabaların kolay hareket etmelerini
sağlayacak yapıda olmalıdır. Halı
arabalarının kolay dönmeleri için
ortada 2 tane sabit kestamit (fiber)
tekerlek, kenar uç kısımlarda ise sarhoş
tekerlek kullanılmaktadır. Kenardaki
tekerlekler ortadakine göre biraz daha
küçük olduğundan kolay bir şekilde
döndürülebilmektedir.

İşletme içerisinde halı taşınırken, halı Halı Arabalarına Monte Edilen U Demirler
arabalarının, gerek kendi ağırlığından,
gerekse içindeki halının ağırlığından
kaynaklanan iş kazalarının meydana
gelmemesi için, tekerleklerinin bir miktar
arabanın altına doğru içerden olması
gerekmektedir.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

36 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Halı Arabalarında Tekerler

Halı arabası işletme içerisinde çok fazla seyahat ettiği için tekerlerine jüt veya iplik dolaşarak,
arabanın hareket etmesini engelleme durumuyla karşılaşılabilir. Bu iplik ve jüt fazlalıkları, belirli
aralıklarla araba tekerleklerinden temizlenerek arabanın rahat hareket etmesi sağlanmalıdır.

Halı arabasının üzerindeki halı ağırlığı fazla olacağından, halının taşınması sırasında işletme
içerisinde düzgün olmayan zeminler varsa, buralardan geçişlerde çok dikkatli olunmalıdır. Aksi
taktirde arabanın tekerinin kırılması söz konusu olabilir.

3.2. Kılavuz Bezler
Kılavuz bezleri, lark ve tıraş işlemleri esnasında herhangi bir nedenle halının makineden
çıkarılması gerektiği zaman üretim bandında sürekliliğin sağlanması, tekrar yeni halı eklendiğinde
lark ve tıraş işlemlerinin kesintisiz ve zaman kaybı yaşanmadan gerçekleştirilebilmesi için
kullanılan, halı dokuma makinelerinde havsız olarak dokunmuş jüt bezlerdir. Kılavuz bezleri
apre makinesinin enine göre (4m veya 5m) dokunmalıdır. Kılavuz bezleri apre makinesine
bağlandığı zaman belli bir gerginlik ve sıcaklığa maruz kalacağından makineye uygun ve
sağlam bir şekilde dokuması gerekmektedir. Kılavuz bezleri genellikle 42x40 kalitesinde ve
16/2 jüt ile dokumaktadır (işletme şartlarına göre 32x50, 32x40, 42x30 kalitesinde kılavuz
bezleri dokunabilir). Buradaki 42 sayısı dokuma tezgâhında 10cm’deki tarak diş sayısını; 40
dokunan bezde 10cm uzunluktaki atkı sayısını, 16/2 ise 1 gramı 1,8m gelen jütten 2 kat
olarak sarıldığını ifade etmektedir. 16/2 jüt ile dokunmasının sebebi mümkün olan en kalın
jüt ile dokuma yapılması gerektiğindendir.
Çünkü jüt kalın olursa hem kılavuz bezi
sağlam, hem de dokuma maliyeti düşmüş
olacaktır.

Kılavuz Bezi Dokumada Kullanılan Jüt

LARK 37

Düşük kalitede dokunan kılavuz
bezlerinde apre makinesinden birkaç defa
geçtikten sonra açılmalar ve yırtılmalar
başlamaktadır.

Kılavuz bezlerinin uzunluğu lark

makinesinin girişinden başlayıp,

lark ve tıraş makinelerindeki toplam

silindirlerden ve J-Box’lardan dolaşarak

boyuna kesmenin sonuna kadar olan

mesafe kadar olmalıdır. Halı dokuma

tezgâhlarında face to face (yüz yüze)

dokuma yapıldığı için, kılavuz bezleri Düşük Kalitede Dokunduğundan Yırtılmış Kılavuz Bezi
dokunurken toplam uzunluğun yarısı

kadar dokuma yaptırılmalı ve sonra dokunan alt ve üst bezler düzgün bir şekilde en az iki

dikiş olacak şekilde birbirine dikilmelidir. Bezlerin birleştirilmesinde çapraz dikme veya eğrilik

kesinlikle olmamalıdır. Aksi takdirde kılavuz bezi silindirler üzerinden kayar ve bezde yırtılma

veya patlama meydana gelebilir.

Lark, Tıraş ve Boyuna Kesme Hattı Boyunca Yerleştirilmiş Kılavuz Bezi

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

38 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

3.2.1. Kılavuz Bezlerin Kullanım Amaçları

Makineler durdurulacağı, halı herhangi bir nedenle makineden çıkarılacağı zaman veya
apre işlemi yapılırken olası bir problemde halıların apre makinesi üzerinde kalmaması için,
hemen kılavuz bezi son halıya düzgün bir şekilde dikilerek bağlanır ve halı apre makinesinden
çıkana kadar kılavuzluk eder. Bu şekilde halı apreden kılavuz ile birlikte çıkarılır.

Kılavuz bezi son halının arkasına düzgün ve dikişler sökülmeyecek şekilde dikilir. Halı ile
beraber J-Box ve çekim silindirlerinden, halı sırt dövücü ve toz emme ünitesinden geçtikten
sonra, toz emme ünitesi ve sırt dövücü devreden çıkarılır. Kılavuz bezi tutkal silindirlerine
geldiği zaman, kılavuz bezi ile tutkal silindiri birbirinden ayrılır ve tutkal silindiri kapatılıp baskı
silindirleri kaldırılır. Kılavuz bezi fırının içerisine (kurutma bölgesi) girdiği zaman buhar ve ısıtıcı
fanları kapatılır ve fırının soğuması sağlanır. Kılavuz bezleri tıraş makinesine gelince tıraş
topları durdurularak yukarıya kaldırılır. Tıraş makinesinden J-Box’a geçtikten sonra makinenin
sonuna gelir ve makine durdurulup halı arabası çıkartılır.

Halı, tutkallama işleminden sonra
yüzeyindeki bozuklukların düzeltilmesi
için tıraşlama bölümünden
geçirilmektedir. Bu tıraşlama işlemi
silindir üzerinde çelik bıçaklar bulunan
tıraş topları ile yapılmaktadır (Bkz:
Bölüm 4: Tıraş).

Farklı enlere sahip halıların birbiri Tıraş Topu
arkasından bağlanması gerekiyorsa, Halının Kılavuz Bezine Dikilmesi
örneğin 5 m enindeki halının arkasına
4m eninde halı eklenmesi gerekiyorsa,
bu durumda kılavuz bezi, bir tarafı
geniş olan halının eninde, diğer tarafı
ise dar olan halının eninde olacak
şekilde huni şeklinde kesilir. Eni geniş
olan halının arkasına kılavuz bezi
bağlanır ve kılavuz bezinin sonuna
eni dar olan halı arabası getirilir. Bu
şekilde halının kayması ve yanlardan
çekmesi engellenmiş olunur. Eğer bu
şekilde yapılmazsa, halıların enleri
arasındaki farktan dolayı eni dar olan
halının her iki tarafında boşluklar
kalacak ve bu durum orta kısımdaki

LARK 39

halıyı gerginleştireceği için halı Kılavuz Bez Üzerinde Düzgün Olmayan Jüt Parçaları
defolu olacaktır.

Kılavuz bezleri, halılara
çok düzgün şekilde dikilmelidir.
Dikişlerin patlamaması için mutlaka
çift dikiş yapılmalıdır.

Kılavuz bezleri halıya dikilirken
mutlaka üzerindeki jüt parçaları
temizlenmelidir. Aksi takdirde jüt
parçaları silindirlere dolaşarak
apre makinesinin durmasına sebep
olabilir.

3.3. Halıya Yapılan Apre İşlemi ve Özellikleri

Halı dokuma işleminden sonra iplikler jüt etrafında U şeklini alarak halı tüylerini
oluşturmaktadır. Halıya yapılan apre işleminin amacı U şeklindeki ipliklerin jüte tutkal ile
bağlanmasını sağlamaktır. Tutkal kullanılmayan halıların tüylerinde çıkmalar meydana
gelecektir. Lark işleminde tutkal silindiri ile halı sırtına uygun miktarda tutkal verilerek hav(tüy)
çıkması önlenir ve halı zemininin düzgün olması sağlanır.

Lark Makinesi

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

40 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Apre işleminden sonra halı iyice kurutulmalıdır. Kurutulmayan halılarda belli bir zaman
sonra küflenme ve istenmeyen koku meydana gelmektedir.

Apre işleminde kullanılan tutkal halıya uygun olmalıdır. Kullanılan tutkal halının çok sert
veya çok yumuşak olmasını engelleyecek türden olmalıdır.

Tutkal halı sırtında eşit olarak halının her yerine uygulanmalıdır. Tutkal uygulanmayan
bölgelerde hav çıkması meydana gelir.

Apre sırasında halı düzgün bir şekilde ilerlemelidir. Sağa sola kaymış olan halılara düzgün
apre işlemi uygulanmadığı için 2. kalite halı olarak ayrılır.

Pamuk atkı halılarda fırın ısıları iyi ayarlanmalıdır. Yüksek ısılarda halı sırtında sararmalar
meydana gelir ve halı enlerinde çekmeler oluşur.

Apre işlemi için halı makineye hav yönü arkaya bakacak şekilde verilmelidir. Hav yönü ters
olmadığı zaman halılarda sağa-sola kaymalar ve halı yüzeyinde bölgesel parlamalar meydana
gelir. Her halı arabası apreye bağlandığı zaman mutlaka halı hav yönünün kontrol edilmesi
gereklidir.

Çok farklı kalitedeki halılar apre için arka arkaya verilmemelidir. Shaggy halı devamına
heatset (polypropilen) halı verildiği zaman halılarda çaprazlık ve kuruma sorunları meydana
gelir. Çok farklı iki kalite halı arasına mutlaka kılavuz bezi bağlanmalıdır.

Çökmeli halılarda apre yapılacağı zaman tutkal işleminden önce mutlaka çökme işlemi
yapılmalıdır. Tutkal işleminden sonra halı fırın içerisine girdiği için çökme burada dengesiz
olacağından dolayı tekrar düzenli bir çökme yaptırılamaz.

Halı temiz ve tozu alınmış şekilde tutkal işlemi yapılmalıdır. Halı sırtındaki tozlar
temizlenmediği zaman tutkal ile birlikte halı sırtına yapışır.

3.4. Lark Makineleri
Dokuma tezgâhında dokunarak apre bölümüne gelen halının çitiden geçtikten sonra ilk
geleceği bölüm lark bölümüdür. Lark bölümünde, dokunmuş olan halının tüylerinin çıkmaması
için, halı sırtını tutkallama işlemi yapılmaktadır. Lark bölümünde halı sırtını tutkallama
işleminden önce ve sonra yapılması gereken belirli işlemler bulunmaktadır. Bu işlemlere göre
lark makineleri bölümlere ayrılmaktadır.

Lark makineleri, halı sırtına belirli miktarda ve oranda tutkal sürülmesini sağlayarak halı
tüylerinin çıkmasını engelleyen makinelerdir. Lark makineleri, halı sırtındaki ve yüzeyindeki

tozların temizlenmesini sağlama, halı LARK 41
eğriliklerini düzeltme, halı sırtına tutkal
sürülerek halı tüylerinin çıkmasını Tutkallama
engelleme, halının küflenmemesi için Kurutma Fırını
kurutulması sağlama gibi işlemlerin Soğutma Fanları
yapılmasını da sağlamaktadır.
MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON
Lark makinesinin çalışabilmesi
için, öncelikle lark işlemine tabi
tutulacak halının içinde bulunduğu
halı taşıma arabası lark makinesi
önüne getirilir. Arabadaki halı, lark
makinesi üzerine daha önceden
bağlanmış olan kılavuz bezine düzgün
bir şekilde dikilir ve giriş J-Box kısmına
halının doldurulması sağlanır. Hangi
halı lark makinesine bağlanmış ise o
kaliteye göre tutkal karışımı, lark ve
tutkal silindiri hızları ayarlanır. Yatay,
dikey ve kurutma fırınlarının buhar
ve ısıları ayarlanır. Bu ayarlamalar
yapıldıktan sonra lark makinesine
start verilerek (başlatılarak) makinenin
çalışması sağlanır. Lark operatörü,
halı apreye verildiği zaman halıyı
tüm aşamalarda kontrol etmelidir.
Halı toz temizleme bölümüne geldiği
zaman temizleme işlemi, dikey ve
yatay buharlama, tutkal silindiri hızı,
tutkal karışım oranları, lark hızı,
fırın sıcaklıkları gibi halının larktan
çıkana kadarki tüm kontrollerinin
lark operatörü tarafından yapılması
gerekmektedir.

42 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

3.5. Lark Makinelerinin Bölümleri

Lark makineleri, halının makineye girişi ile makineden çıkışı arasında 12 bölümden
oluşmaktadır. Bu bölümler ve her bir bölümde yapılan işlemler aşağıda detaylı olarak
açıklanacaktır.

3.5.1. Halı Hazırlama Bölümü

Çitiden geçen halıları taşıyan halı
arabası, lark makinesine bağlanmak
üzere lark hazırlama bölümüne getirilir.
Eğer lark makinesinde işlem gören
halı grubu varsa, yeni getirilen halı
arabasındaki halıların önceki halı
grubuna dikim işlemi yapılır. Eğer larkta
işlem gören halı yoksa o zaman lark işlemi
yapılacak halılar kılavuz bezine düzgün
bir şekilde birleştirilerek dikiş işlemi
yapılır. Halıların birbirine birleştirilmesi
işlemi el zincir dikiş makineleriyle veya
otomatik zikzak dikiş makineleri ile
yapılabilir. Bu yöntemlerden el zincir
dikiş makineleriyle yapılan zincir dikiş
birleştirme işlemi daha yaygın olarak
kullanılmaktadır.

El zincir dikiş makinesi ile dikim

işleminde, dikiş makinesi bir sehpa

üzerine sabitlenerek, halıların birbirine Sehpa Üzerine Monte Edilmiş El Zincir Dikiş Makinesi

düzgün dikilmesi sağlanır. El dikiş

makinesinde halılar birbirine lark operatörü tarafından manuel olarak dikilir. Dikişlerin sağlam

ve düzgün olmasına çok dikkat edilmelidir, aksi taktirde dikiş patlamasına ve halıların eğri

çıkmasına neden olur. Bu dikiş makinesi zincirleme dikiş işlemi yapmaktadır.

Otomatik zikzak dikiş makinesi ile yapılan dikişlerde ise, birleştirilecek halıların uç uca
getirilerek iki halının birleşme noktasında dikiş elemanı makinenin start düğmesine basar ve
makine otomatik olarak dikiş işlemini yapar. Otomatik zikzak dikiş makineleri ile dikişte, halılar
birbirine zikzak şeklinde dikilerek halı birleşim fazlalılığı otomatik olarak kesilir. Bu şekilde
iki halının birleşimin yerinde halı fazlalıkları bulunmaz. Böylece, larktan çıkan halılar tıraşa
gittiğinde hiçbir sorun olmadan tıraştan geçebilmektedir. Otomatik zikzak dikiş makinelerinde

LARK 43

Sehpa Üzerinde Hareket Ettirilen El Zincir Dikiş Makinesiyle El Zincir Dikiş Makinesi ile Dikilmiş Halılarda
Halıların Birbirine Dikilmesi Birleşim Yeri

dikiş ipliği beyazdan farklı bir renkte seçildiği zaman tıraş, girişinde bulunan sensöre dikiş ipliği
rengi tanımlanarak, bu renk geldiği zaman tıraş makinesinin otomatik olarak çalıştırılması
sağlanabilir.

Halı hazırlama bölümünde halılar makineye bağlanırken dikkat edilmesi gereken en ö
nemli husus halıların hav yatış yönleridir. Halılar lark makinesine bağlandığında havların
yatış yönlerinin, makine giriş yönünün aksi yönde olması gerekmektedir. Yatay bağlanan
halılar makine üzerinde düzgün hareket etmekte ve sağa sola kayma gibi problemler ile
karşılaşılmamaktadır. Halılar kesinlikle makineye dikey yönde bağlanmamalıdır. Dikey yönde
bağlanan halılar makine üzerindeki silindirlere direnç tepkisi gösterdiği için, halıların sağa sola
kaymasına ve düzgün hareket etmemesine sebep olurlar. Böylelikle halılar makine dışına çıkar

Lark Makinesi Girişinde, Zinzir Dikiş Makinesi Sabitleme Sehpası

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

44 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

ve makine dışına çıktığı için de yırtılır. Ayrıca, havlar dikey olduğu için halının havları sağa sola
yatarak bölgesel parlamalarına sebep olacaktır. Halıların tıraşlaması dikey olacağından kesimi
düzgün olmayacak, halı fırçaları da
halıya dikey konumda olduğu için
halı yüzeyini bozacaktır.

3.5.2. Halı Giriş J-Box’ı J-Box

Dikiş makinesi ile önceki halı
grubuna bağlanan halılar, lark
için giriş J-Box’ında biriktirilir.
J-Box’ta biriken halı, aprenin
sürekli çalışmasını sağlar ve bir
sonraki halı hazırlama işlemine
zaman kazandırır. Halılar, halı
hazırlamadan J-Box’a otomatik
olarak aktarılır. J-Box’ta seviye
sensörleri bulunmaktadır. Halı
azaldığı zaman çalışma başlar, belli
bir seviyeye geldiği zaman sensör
otomatik olarak halı aktarımını
durdurur. Sensör arızalandığı veya
çalışmadığı durumlarda J-Box’a
halı aktarımı, araba bağlama
esnasında manuel olarak ta
yapılabilmektedir.

3.5.3. Toz Temizleme Bölümü

Toz temizleme bölümünün amacı, halı sırtında veya yüzeyinde bulunan tozları temizleyerek
halı sırtının ve yüzeyinin temiz olmasını sağlamaktır. Halı yüzeyindeki ve arkasındaki toz, elyaf gibi
atıklar fırça ile temizlenerek, bunların fırça altındaki emiş borularına gitmesi sağlanmaktadır.
Emiş borularındaki tozlar ise kuvvetli emiş fanları ile toz toplama bölümünde biriktirilir.

Halı yüzeyindeki veya sırtındaki tozlar halıya etraftan yapışmış olabilir. Bu tozlar, oyma
yapılmış olan halıların üzerlerinde kalan oyma tozları veya kesikli elyaf tozları da olabilir. Halı
sırtındaki tozlar fırça ile temizlenerek kuvvetli bir hava ile toz toplama torbalarına götürülür ve
burada toplanır. Halı yüzeyindeki tozlar ise, yüzey temizleme fırçasıyla dövücü silindirin halı
sırtına dövme yapması suretiyle hava kanalına düşmesi ile giderilir.

LARK 45

Halı yüzeyindeki tozlar buharlama
ünitesinden geçtiği zaman halı yüzeyine
yapışırlar. Halı sırtındaki tozlar temizlenmez
ise tutkal silindirlerinden geçtikten sonra
ilaçla beraber halı sırtına yapışır veya
tutkallı bir şekilde silindirlere dolanır.
Bundan dolayı silindirler çok çabuk
bir şekilde kirlenir ve temizlenmesi için
fazladan apre duruşu yapılması gerekir.

Toz toplama ünitesi kendi içinde emiş
kanalı-boruları ve toz toplama odası
olmak üzere ikiye ayrılır. Hava emiş
boruları kademeli olarak düzenlenmiştir.
Hava emişinin ilk başladığı yerlerdeki
boru çapları geniş olup, uzaklaştıkça
daralmaktadır. Böylece hava emiş
kuvvetinin her yerde aynı olması
sağlanmaktadır.

Dövücü ve fırçaların altındaki kuvvetli Toz Temizleme Ünitesi
hava ile toz emme kanallarındaki hava
deliklerinin çapları havanın emiş gücünü
arttırmak için uygun çapta olmalıdır.

Toz toplama ünitesinin ikinci kısmı, emiş kanalları yardımıyla çekilen tozların, borular
yardımıyla toplandığı toz toplama odasıdır. Bu bölüm emiş borularından gelen tozların
muhafaza edildiği yerdir. Toz toplama odasının üst bölgesi hava geçirgen bezlerden yapılmıştır.
Toz havadan daha ağır olduğu için toz toplama odasında tozlar yerde toplanmakta, hava ise üst
bölgeden çıkmaktadır. Bundan dolayı toz
toplama odasının üst kısmı zikzak şeklinde
yapılarak yüzey alanı arttırılmalıdır.

Toz toplama bölümü apre makinesine Sırt Dövücü
bağlı olarak veya apre makinesinden ayrı
bir yerde harici olarak yapılabilir. Ham
olarak yapılan toz toplamada halı ham
olarak (apre işlemi yapılmamış olarak)
toz toplama makinesine girer ve toz

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

46 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

alma-temizleme işlemine başlanır.
Toz temizleme işlemi halının cinsine
göre değişiklik göstermektedir.
Akrilik ve viskoz gibi kesik elyaflı
halılarda en az iki, polipropilen
gibi kesiksiz elyaflarda ise en az bir
defa olacak şekilde toz emme işlemi
yapılmaktadır.

İşletme şartlarına göre emiş
motorlarının sayısı arttırılabilmektedir.
Eğer toz toplama ünitesinde yüzey ve
sırt fırçaları birer adet ise her birim
için 15kW motor uygundur. Fırça
sayıları arttırılır ise motor güçleri
de kademeli olarak arttırılmalıdır
(emişin durumuna göre toz toplama
ile motor mesafesi ayarlanmalıdır).

Toz Toplama Boruları

Toz Toplama Odaları

LARK 47

3.5.3.1. Sırt Dövücü (Patpat)
Halı, toz emme ünitesinde ilk olarak dövücü silindir ile karşılaşmaktadır.
Dövücü silindir, normal bir silindir üzerine belirli aralıklarla monte edilmiş oval bir demir
silindirden oluşmaktadır.

Sırt Dövücü Silindir (Patpat

Dövücü silindirin görevi, havadan halı yüzeyine yapışmış olan tozları, pislikleri, halı
kırıntılarını, halının elyaf yapısından oluşan tozları ve oyma tozlarını halı yüzeyinden
temizlemektir. Dövücü silindirler, üzerindeki çıkıntılar sayesinde, halının sırtını döverek (halı
sırtına sürekli vurma hareketi yaparak) halının kuvvetli bir şekilde sallanmasını ve bu şekilde
tozların ve pisliklerin halı yüzeyinden toz emme kanallarına düşmesini sağlamaktadır. Halı
yüzeyinden dökülen tozlar ve pislikler kuvvetli bir hava emişi ile toz toplama bölümüne iletilir.

Dövücü silindir hareketini kumanda panosundan ayarlanan motordan almaktadır. Dövücü
hızı halının cinsine (akrilik, viskoze, polip) ve atkı ipliğinin yapısına (pamuk atkı, jüt) göre
değişmektedir. Pamuk atkılı halılar jüt atkılı halılara göre daha esnek ve yumuşak olduğu için,
halıya zarar vermesini önlemek amacıyla dövücü silindirin hızı daha yavaş olmalıdır.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

48 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

3.5.3.2. Yüzey Fırçaları
Yüzey fırçası, toz toplama ünitesinde dövücü silindirden sonra ikinci modül olarak görev
yapmaktadır. Halı yüzey fırçaları, halı yüzeyine yapışmış tozları ve pislikleri halı yüzeyinden
fırça ile temizleyerek emiş kanallarına iletmektedir. Yüzey fırçası aynı zamanda viskoz ve akrilik
gibi kesik elyaflı halıların havları arasında kalan veya oymadan gelen halıların oyma tozlarını
temizlemek için de kullanılmaktadır

Toz Temizleme Bölümünde Yüzey Fırça

Yüzey fırçalarının yapısı silindir şeklindedir ve bu silindir yumuşak fırça kıllarıyla kaplıdır.
Bir silindir üzerine çıtalar tutturulur ve çıtanın üzerine sık şekilde fırça kılları çakılır. Halıya
zarar vermesini önlemek için fırçaların
yumuşak kıllardan seçilmesi gerekir.

Toz temizleme bölümünde yer
alan yüzey ve sırt fırçaları, yapay fırça
ve doğal fırça olmak üzere iki türden
olabilmektedir. Doğal fırçalar domuz
kılından, yapay fırçalar ise plastik
malzemeden yapılmaktadırlar. Yüzey
fırçalarında en önemli husus, fırçanın
halıya olan mesafesidir.

Yüzey Fırça Mesafe Ayar Kolu ve Mesafe Göstergesi

LARK 49

Yüzey fırçalarının halıya olan mesafesinin çok yakın olması durumunda, fırça halı
yüzeyindeki hav uçlarını bozmaktadır. Halıdan uzak olarak çalışması durumunda ise temizleme
işlemi yapılmamış olacaktır. Bundan dolayı lark operatörü mutlaka halının türüne göre toz
temizleme bölümüne gelip o halıya uygun fırça mesafelerini ayarlamalıdır.

Yüzey fırçalarının ayarları lansete (tüy uzunluğuna) göre değişmektedir. Bu fırçaların sağında
ve solunda manuel ayar kolları bulunmaktadır. Yüksek ve düşük lansetlerde (hav uzunluğu)
operatör tarafından manuel olarak halıya yakınlaştırılmalı veya uzaklaştırılmalıdır. Operatör
bu ayarları dokumadan gelen araba kartlarındaki lanset yüksekliğine göre ayarlayıp, fırçanın
halıya düzgün temasını gözle kontrol etmelidir.

Fırça mesafesi tamamen apre operatörü tarafından halı cinsine göre ayarlanmalıdır. Fırça
ne çok fazla bastırılarak halı yüzeyini bozmalı, ne de çok az bastırılarak temizleme yapılmasını
engellemelidir. Fırçanın halı yüzeyine teması çok fazla ise halı yüzeyinde bozulmalar meydana
gelecek ve fırçanın fazla sürtünmesinden dolayı hav ipliklerinin bükümlerinin açılmasına ve halı
yüzeyinin tamamen bozulmasına sebep olacaktır. Eğer fırça halı yüzeyine temas etmez ise bu
sefer de temizleme işlemi gerçekleşmeyecektir.

3.5.3.3. Sırt Fırçaları
Sırt temizleme fırçalarının görevi halının sırtına yapışmış olan pislikleri halı sırtından
uzaklaştırmaktır. Halı, dövücü ve yüz temizleme fırçasından geçtikten sonra sırt temizleme
fırçasına gelir ve burada fırça halının sırtına temas ederek halı sırtındaki toz ve benzeri pislikleri
halı sırtından hava emiş kanallarına iletir.

Sırt Fırçası ile Halının Sırtının Temizlenmesi

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

50 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Sırt fırçaları yapı olarak yüzey temizleme fırçası ile aynı özelliktedir. Yüzey fırçaları halı
yüzeyini temizlerken, sırt fırçaları ise halı sırtını temizlemektedir. Halı tutkala girmeden önce
arkası temizlendiği için, halının havlarını çıkartma riski bulunduğundan sırt fırçaları da yüzey
fırçalarında olduğu gibi, kesinlikle sert kıllardan seçilmemelidir

Sırt fırçası halının akış yönünün aksi yönde dönerek halının arkasında bulunan elyaf, toz ve
çözgü ipliklerinin temizlenmesini sağlanır. Böylece, tutkal uygulamasına girmeden önce halının
arkası iyice temizlenmiş olur. Fırça halının arkasını iyi temizlemez ise halı arkasında bulunan
toz, elyaf, çözgü iplikleri gibi yabancı maddeler halı arkasında hareket eder ve bu durumda
tutkal uygulamasında halının sırtı düzgün latex almaz. Halı arkasında hareket eden pislikler
tutkal uygulandığında halının sırtına yapışır ve halıların defolu olmasına neden olur. Ayrıca,
fırın içindeki silindirlere, hava kanallarına ve tambura pislik bulaştırır.

Sırt fırçalarında dikkat edilmesi gereken en önemli husus, fırçanın halıya olan mesafesidir.
Sırt fırçasının halıya olan mesafesi halının hav uzunluğuna (lanset) göre değişmektedir. Silindir
halinde olan sırt fırçaları, iki tarafında bulunan manuel göstergelerden halı lanset yüksekliğine
göre halıya yakınlaştırılır veya uzaklaştırılır. Operatör bu ayarları dokumadan gelen araba
kartlarındaki (halı hav uzunluğu, kalite gibi bilgileri yazan kart) lanset (hav) yüksekliğine göre
ayarlayarak fırçanın halıya düzgün temasını gözle kontrol eder. Her bir halı arabasının üzerinde
kartı bulunmaktadır. Operatör tarafından bir sonraki gelen arabanın kartının mutlaka kontrol
edilmesi gerekmektedir. Bu kontrol yapılmadığı zaman, yüksek lansetlerde fırça ayarlanmadığı
için, fırçanın halıya teması ve baskısı fazla olur. Bunun sonucunda halıda gerginlik oluşur, fırça
fazla baskıdan dolayı zor döner. Bu durum, halı sırtına, makineye ve silindirlere zarar verebilir.
Düşük lansetlerde (hav) fırçanın halıya teması sağlanamadığı için toz, elyaf, çözgü iplikleri gibi
pislikler halı arkasında hareket eder.

3.5.4. Dikey Buharlama Bölümü (Halı Çökertme Bölümü)
İçerisinde çökme iplik kullanılan halılarda çökertme işlemi bu bölümde gerçekleştirilmektedir.

Dikey buharlama ünitesi içerisinde, su teknesinde bulunan su, içinden kızgın buhar geçen
borular tarafından ısıtılarak buhar haline getirilir. Elde edilen bu buhar dikey kulenin üst
tarafına doğru yükselir ve burada halının yüzeyine uygulanır. Kulenin üst tarafında bulunan
ve içerisinden kızgın buhar geçen serpantinler, dikey buharlama ünitesi içerisindeki buharı
sürekli ısıtarak, tekrar soğumasını önlemektedir. İçerisinde çökme iplik kullanılmış halılar, dikey
buharlama ünitesi içinden geçirildiğinde, yoğun buharın ısısından dolayı ipliklerde çökme
işlemi gerçekleşir.

Dikey buharlama ünitesinin içerisinde kullanılan buharın yoğuşmasıyla su damlacıkları
oluşur. Oluşan bu su damlacıklarının damlayarak halı yüzeyine leke yapmaması için,
dikey buharlama ünitesinin yan taraflarına iç kısımlardan konulan L şeklindeki aparat, su
damlacıklarını toplayarak dışarıya atılmasına yardımcı olur.