Makine Halısında APRE

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 101

Yağlama miktarının fazla olması, fazla yağların halı yüzeyine damlayarak leke yapmasına
veya kesilen havların bıçaklara yapışması sonucunda emişin iyi yapılmamasına sebep
olabilmektedir.

Yaz ve kış aylarına göre kesim silindirlerinin yağlanma sıklığı değişmektedir. Yaz aylarında
fazla sıcaklıktan dolayı kesim silindirlerinin ısınması çok daha fazla olacaktır. Kesim silindirlerinin
ısınmasından dolayı aşınmalar sıklaşacaktır. Bundan dolayı yaz aylarında yağlama sıklığı
arttırılmaktadır. Kış aylarında ise ısınma daha az olacağından dolayı yağlama miktarı yaz
aylarına göre daha az yapılmaktadır.

Kesim silindiri, üzerine yağ dökerek yağlanmaz. Aksi takdirde silindir üzerine dökülen
yağların fazlası halı yüzeyine bulaşarak yüzeyde leke olmasına ve bunun sonucunda halının 2.
kaliteye ayrılmasına sebep olur.

4.9.1. Yağlamada Kullanılan Yağın Yapısı
Tıraş makinelerinde tıraş silindirinde kullanılan yağların herhangi bir nedenden ( keçenin
aşırı yağlanması gibi) dolayı halı yüzeyine damlama riski yüzünden leke bırakmayacak ve bu
işe uygun olarak üretilmiş olması gerekmektedir.

4.10. Halı Hav Fırçaları
4.10.1. Hav Fırçalarının Hav Yatış Yönüne Etkisi

Silindir Fırça

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

102 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Halının dokunması esnasında, çiti bölümünde, halı arabasında beklerken veya tutkal işlemi
sonrası halının havlarında karışıklık ve düzensizlikler meydana gelecektir. Halının birbirine
karışmış veya sağa sola yatmış havlarının kesim işlemine geçmeden önce istenen yöne
yatmasını sağlamak için hav fırçaları kullanılmaktadır. Kesimlerin daha düzgün olması için
tüm havların aynı yöne doğru yatması gerekmektedir. Bu yatırma ve düzeltme işlemini fırçalar
yapmaktadır.

4.10.2. Havların Tıraşa Uygun Hale Getirilmesi
Halı havları dokuma makinelerindeki dokuma işleminden dolayı bir yatma yönüne sahip
olur. Dolaysıyla tıraş makinesine girmiş halıda havların hepsinin aynı yönde olması arzu edilir.
Bunu sağlamak için tıraş makinelerine, havlara zarar vermeyecek şekilde yönlendirmek için
tıraş fırçaları konulmuştur. Bu tıraş fırçaları halı havlarını istenen yöne yatırmakta kullanıldığı
gibi halı yüzeyinde kalan ip ve jüt gibi orda olmaması gereken malzemeleri halı yüzeyinden
uzaklaştırmak için de kullanılmaktadır.

Fırçalar; karışmış, birbirine geçmiş olan havları kesme noktasından (zirve) hep aynı yönde
olacak şekilde düzeltmeye yarayan silindir üzerine kaplanmış naylon veya doğal kıldan yapılmış
malzemelerdir.

Fırçaların dönme yönleri operatör tarafından havlar dik konuma gelecek şekilde öne veya
arkaya doğru çalıştırılır.

Fırçaların diğer bir kullanım amacı ise, temizleme işlemi esnasında halı yüzeyinden fırça
yardımı ile zorla alınan ip ve jüt gibi artıklardan fırça altındaki taşıma bandı vasıtası ile emiş
bölümüne yönlendirilerek ortamdan uzaklaşmasının sağlanmasıdır.

Fırça mesafesi tıraş operatörü tarafından yanlış ayarlanmış veya ayarlanması unutulmuş
ise, fırçanın halıya hiç değmemesi, değmediği için kesimin düzgün olmaması, çok fazla
değmesi durumunda da halı havlarının deforme olarak istenmeyen sonuçların oluşmasına
neden olabilir.

4.11. Halı Hav Yan Fırçaları
Halının dokuma özelliğinden dolayı hav yönleri ileri ve geri yönde olabilir. Fakat bazı
dokuma tezgâhlarının teknik yapısından dolayı hav yönleri sağa veya sola olmaktadır. Bu
tür halılarda standart fırça kullanılması uygun değildir. Bu işe göre özel olarak imal edilmiş
yan fırçalar kullanılmaktadır. Bu fırçaların amacı da hav fırçalarında olduğu gibi hem bütün
havların aynı yöne yatmasını sağlayarak istenen şekle getirme ve düzgün kesim sağlama, hem
de halı yüzeyini temizlemedir.

Yüzeyden alınan atıklar fırça altındaki toz toplama yerine dökülür. Yan fırçalı tıraş makineleri

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 103

üç safhalı tıraş makineleri için kullanılır. Yan fırçalar standart olmayıp isteğe bağlı olarak
alınmaktadır.

Yan fırçaların mesafe ayarlaması halı hav boylarına göre yapılmaktadır.

Yan Fırça

4.11.1. Halı Hav Yan Fırçaların Yapısı
Bütün fırçalar gibi yan fırçaların da halı yüzünü bozmayacak kadar yumuşak, kullanım
sırasında kırılmayıp bükülmeyecek kadar sert olması gerekmektedir.

Yan Fırça

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

104 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

4.12. Tıraş Makinesinde Oluşan Hatalar
1. Tıraş makinesi operatörü tıraşa girmemiş halının tüy uzunluğunu kontrol ederek tıraş
mesafesini ona göre ayarlaması gerekmektedir. Halı tüy uzunluğunun yanlış ölçülmesi veya
ölçmeden gözle karar verilmesi sonucu, halı tıraşlama işlemine girdiği zaman tıraş topları
halıya çok fazla temas edeceğinden halı yüzeyindeki havların uç kısımlarını yakarak halının
yüzeyinin sertleşmesine neden olacaktır.

Halı yüzeyine fazla baskı olması nedeniyle halı hav boyları kısalacaktır. Bundan dolayı halı
istenilen ağırlıkta veya hav uzunluğunda olmayacaktır.

Tıraş silindirinin gereğinden fazla baskı yapması durumunda (kesim mesafesinin hav
yüksekliğine göre çok küçük seçilmesi durumunda) silindir patlaması meydana gelebilir.

2. Halı tıraş makinesinden geçtiği sırada tıraş topunun halı üzerine indirilmesi sonucu,
halıya ilk temas ettiği yerde bıçak izinin oluşmasına neden olur.

3. Halı hav boyundan daha fazla silindir mesafesi seçilmesi durumunda halı tıraşlanmadan
gider ve halı yüzeyindeki pürüzlükler düzeltilmemiş olur.

4. Top başı (halı birleşim yeri) tıraş makinesinden geçerken mutlaka tıraş topları
kaldırılmalıdır. Topbaşı kısmı kalın olduğundan, tıraş silindiri kesim mesafesinden fazla olacağı
için tıraş toplarına ciddi zararlar verebilir.

5. Halı hav boyları farklı olan halılar geldiği zaman operatör tarafından takip edilmeli ve
yeni gelen halıya göre kesim mesafeleri ayarlanmalıdır. Hav boyu düşük olan halıdan yüksek
olana geçildiği ve bu durum operatör tarafından fak edilmediği zaman, hav boyu düşük
olandan yüksek olana geçtiği zaman tıraş silindiri yüksek havlı olan halıya ciddi zarar verebilir.

Yüksek havlı halıdan düşük havlı halıya geçtiği zaman halı yüzeyi tıraş yapılmadan gider.

6. Metal detektörü çalışmıyor veya kapatılmış ise, halı içerisinde metal parçaları olması
durumunda bu metal parçaları tıraş toplarına değerek topta ciddi zararlar oluşturabilir.

7. Tıraş makinesinde iyi bir temizleme yapılamadığı zaman kesimde oluşan tozların tekrar
halı yüzeyine yapışması sonucu halının 2. kalite olarak ayrılmasına sebep olur.

8. Tıraş toplarının fazla yağlanması sonucu fazla yağlar halı yüzeyine değerek (damlayarak)
halı yüzeyinde leke oluşturur.

9. Halı sırtında aşırı boncuklanma olduğu zaman, bu boncuklar tıraş makinesinde zirve
noktasına geldiğinde halı havlarını (sadece boncuk olan kısmı) yukarı doğru kaldıracaktır. Bu
kaldırmadan dolayı yukarı kalkan kısım silindir tarafından kesilecek ve halı yüzeyinde bazı yerler

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 105

derin, bazı yerler az kesilmiş olacaktır. Halı yüzeyine bakıldığı zaman pürüzlü bir görünüm
olacak ve halı hatalı olarak 2. kaliteye ayrılacaktır.

4.13. Tıraş Makinelerinde Hava Filtreleri
4.13.1. Tıraş Makinelerinde Oluşan Atıklar
Tıraş makinesinde halıya tıraş yapıldığı zaman, halı yüzeyindeki fazla ve düzensiz havlar
kesilmektedir. Tıraş makinelerinde atık oluşma sebebi makinenin isminden anlaşılacağı
üzere halı yüzeyinden tıraş kesim işleminden sonra oluşan atıktır. Tıraş makinesindeki kesim
silindirlerinin dönmesi ile kesim işlemi gerçekleşmektedir. Kesim işlemi sonrasında oluşan atıklar
toz şeklindedir. Tıraş işleminden geçen halının kalitesi, oluşan atığın cinsini de belirlemektedir.
Tıraş işleminden hangi halı kalitesi geçiyor ise atık maddeler de o cinstendir (polip halı ise atık
maddeler polip, akrilik halı ise atık maddeler akrilik tozu olmaktadır.)

Tıraş Makinesinde Oluşan Toz Atıklar

Tıraşlama işleminde oluşan toz şeklindeki atıklar halının üzerine gelerek halı yüzeyine
düştüğünde, halı yüzeyine yapışır ve halının defolu olmasına neden olurlar. Oluşan atıklar
halıda kullanılan iplik cinsi ve renginde olacağı için, bu tozlar sistemden uzaklaştırılmadığı
zaman, tıraşa gelen bir sonraki halı farklı renkte ise ve bu halının yüzeyine dökülmesi sonucu
halıda deformasyon oluşmasına sebep olacaktır. Böyle bir durumla karşılaşılmaması için tıraş
makinesinde oluşan atık tozlar tıraş bölgesinden anında uzaklaştırılmalıdır.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

106 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

4.13.2. Tıraş Makinelerinde Oluşan Atıkların Toplanması
Tıraş makinelerinde oluşan atıkları sistemden uzaklaştırmanın en bilinen yolu bu atıkların
bir hava emiş sistemi ile ortamdan uzaklaştırılması ve işletme içerisine dağılmadan uygun
bir yerde toplanıp işletme dışına çıkarılmasıdır. Atık toplama işlemi uygun yerleştirilmiş hava
boruları, emiş motoru ve toplama bölümünden oluşmaktadır.

Tıraş Makinesinde Oluşan Atıkların Makineden Uzaklaştırılması

Tıraş toplarının hemen altında bulunan emiş kanalları ile kuvvetli bir şekilde çekilen tıraş
tozları toplama boruları ile toz toplama bölümüne götürülür.

Tıraş Makinesinde Oluşan Toz Atıkların Toplanması

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 107

Toz toplama torbalarının üzerinde bulunan fanlar kuvvetli bir hava akımı oluşturarak
tıraşlama bölgesindeki tozları hızlı bir şekilde torbalara sıkıştırmaktadır.

Her bir tıraş safhası için ayrı bir toz toplama ünitesi bulunmaktadır.

Toz atıkların toplanmasını sağlayan sistem üretici firma tarafından tıraş makinesi ile birlikte
getirilebildiği gibi, üretici firma tarafından oluşturulmuş makine teknik bilgilerine göre yerel
üreticilere de yaptırılabilir.

4.13.3. Tıraş Makinelerinde Hava Filtre Torbaları

Hava filtre torbaları (toz torbası)
toz toplama bölümünün en önemli
yeridir. Toz torbaları farklı şekilde ve
çeşitlilikte olmaktadır. Toz toplama
torbalarının temel amacı tozlar ile
havayı birbirinden ayırt ederek tozları
muhafaza etmek ve havayı dışarı
bırakmaktır.

Toz torbalarında emişin daha iyi
olması için torbaların yüzey alanlarının
geniş olması gerekmektedir. Toz
torbaları kumaştan veya belirli
bir sıklıkta dokunmuş bezden
yapılmaktadır. Bu bezlerin üzerinde
hava çıkışını sağlayan, ancak toz çıkışı
olamayacak kadar küçük delikler
bulunmaktadır.

Tozlar havadan daha ağır Toz Torbaları
oldukları için dikey şekilde konulmuş
toz torbalarının içinde aşağı doğru
hareket ederler ve aşağıda belirli bir
kısımda toplanırlar.

Toz torbalarının belirli sürelerle değiştirilmesi gerekmektedir. Aksi takdirde torbaların fazla
dolmasından veya hava çıkış deliklerinin tıkanmasından dolayı iyi emiş yapılamaz ve tozların
tekrar halı yüzeyine dökülmesi söz konusu olabilir.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

108 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

4.14. Halıda Boyuna Kesim
4.14.1. Döner Bıçaklı Kesme Makineleri
Döner bıçaklı boyuna kesme makineleri, tutkallama ve tıraşlama işlemi bitmiş olan halıları
kesim yerlerinden (halıların boyuna yönde birbirlerinden ayrılma yerleri) ayırmaya yarayan
otomatik bıçaklardır. Bu kesim bıçakları kesim elemanı tarafından kesilecek halı arasına
kılavuz yardımı ile yerleştirilir ve iki halının birbirinden ayrılmasını sağlar. Döner bıçaklı kesim
makinelerinde adından da anlaşılacağı gibi makine üzerindeki bıçaklar dönerek halı kenarında
kesilmesi için bırakılan boşluktan halıları kesmektedir.

Döner Bıçaklı Boyuna Kesim Makineleri

Döner bıçaklı boy kesme makinesindeki kesici modüllerin (kafa) sayısı öncelikle dokuma
tezgâhı tarak genişliğine ve işletmenin dokuduğu halı sayısına bağlıdır. Döner bıçaklı boy kesme
makinesi satın alınırken işletmede bulunan tezgâh eni dikkate alınarak boy kesim makinesinin
sayısına karar verilir. Bu sayı 4 ve 5 metrelik tezgâhlarda hareket etme mesafesi kalması için
genellikle 6 adet olur.

Döner bıçaklı kesme makinesi
ilgili personel tarafından kumanda
panosundaki düğmeler sayesinde
sağ-sol-ileri-geri yönlendirmesi ile ilgili
yere getirir. Kesme makinesi üzerinde
yer alan, metal veya plastik olabilen
kılavuz, iki halı arasına desen dairesi
tarafından verilen ve 3 tarak dişi
olan boşluğa yerleştirilir. Kılavuzun et

Döner Bıçaklı Boyuna Kesim Makinesi

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 109

kalınlığı boşluk ile örtüşmelidir. Kılavuz bu boşlukta ilerlerken hemen arkasına yerleştirilmiş
olan sensör kılavuz hareketine göre kesme bıçağını yönlendirir. Bu yönlendirme kumanda
panosunda yer alan elektronik devre (beyin) tarafından sağlanır.

4.14.1.1. Döner Bıçaklı Kesme Makinelerinin Yapısı ve Görevleri

Döner Bıçaklı Boyuna Kesim Makinesi Parçaları

Apre makinesinin son bölümü olan boy kesim bölümü, halıların kesim teli verilen yerden
boyuna yönde birbirinden ayrılmasını ve ayrı bir konfeksiyon arabasına yerleştirilerek bir
sonraki bölüm olan etiket bölümüne iletilmesini sağlar.

Boyuna kesim makinesi üzerinde döner
bıçak, sensör, kılavuz, bıçak soğutma için hava
hortumu ve kumanda panosu bulunmaktadır.

1-Isınan kesme bıçağını soğutmak için 6 bar
(işletme basıncı) hava ile bıçakları soğutur.

2-Kılavuzun hareketini kontrol eden sensör.
Bu sensör kılavuzun sağa-sola ve makinenin
geriye kaymasını önler.

3-Halının kesim yerinden bıçağın Kesim Bıçağı
çıkmamasını sağlayan ve bıçağa yön veren
kılavuz. Bu kılavuz sert bir plastikten yapılmıştır.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

110 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

4-İki halıyı birbirinden ayırmak için kullanılan bıçak. Bu bıçak daire şeklinde olur ve belli
aralıklarla bileylemeye gider. Bıçağın çapı 14 cm’nin altına düştüğü zaman artık kullanılmaz
ve yenisi ile değiştirilir.

5-Kesim makinesine yön veren kumanda panosu. Bu pano kesim makinesini ileri-geri,
sağa-sola hareket ettirme, hızı ve açma-kapatma fonksiyonlarını yaptırır.

4.14.1.2. Döner Bıçaklı Kesim Makinelerinin Çalışma Şekilleri
Halıları kesim yerinden boyuna yönde kesen eleman (kesmeci), yazılan programların bölüm
sayılarına bakarak, boy kesim bıçaklarını her bir bölüm için bir adet halı kesim yerine gelecek
şekilde kumanda panosu üzerindeki joystick kol ile getirir. Bıçakları kesim yerinin tam orta
kısmına gelecek şekilde kılavuza bakarak ayarlar ve joystick kolu ileri doğru iterek makinenin
kesim yerine yerleşmesini sağlar.

Kesme Yerine Yerleştirilmiş Kesim Bıçağı

Tüm bıçaklar kesim yerlerine yerleştirildikten sonra bıçakları soğutmak için hava açılır, bıçak
çalıştırılır ve start(başlama) butonuna basılarak tüm makinelerin çalışması sağlanır. İleri tuşuna
basarak halının ilerlemesi sağlanır. Halı ilerlerken bıçakların olduğu kısımlar kesilmiş olacaktır.
Kesim makineleri ön taraftaki J-Box boşaldığı, bölüm değişikliği olduğu veya bıçaklarda kayma
olduğu zaman kesim elemanı tarafından durdurulur. Bıçakların konumları tekrar ayarlanır ve
kesme işlemine devam edilir. Kesme işlemi bittikten sonra veya bıçakların yerleri değişmesi

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 111

gerektiği zaman kesim operatörü tarafından bıçaklar kesim yerlerinden çıkarılır. Daha sonra
bıçaklar durdurulup bıçak soğutması için açılan hava kapatılır ve makinenin herhangi bir
nedenden dolayı çalışmaması için stop (durdurma) düğmesine basılarak makine sonraki kesim
yapılacak yere götürülür. Böylelikle halılar bu bölümde birbirinden boyuna yönde ayrılmış olur.

4.14.1.3. Döner Bıçaklı Kesim Makinelerinin Ayarları

Döner bıçaklı kesim makinelerinde belirli bir süre kesim işlemi yapıldıktan sonra, iki
halı arasındaki kesme boşluğu jüt olduğu için, halı kalitesine göre değişen sürelerde bıçaklar
körlenmektedir. Bu süre, işletmenin günde 8 saat çalışması durumunda normal kalitedeki
halılar için 15 gün, yüksek kalitedeki halılar için ise 8-10 güne kadar düşmektedir.

Kesim makinesinde bıçak çapları 20 cm

olmaktadır. Bu bıçaklar belirli zamanlarda
bileyemeye gidip geldiği için çapları zaman

içinde azalmaktadır. Kesim bıçağının çapı
14 cm’ye düştüğü zaman artık kullanılamaz

ve yenisi ile değiştirilir. Yan kapaklar açılarak

bıçak çıkarılarak yenisi ile değiştirilir. Sağlam ve Aşınmış Kesim Bıçağı

Kesim bıçağının arkasında yer alan sensörlerin sık sık kontrol edilmesi gerekir. Aksi takdirde

sensör görmediği zaman, bıçak kesme yerinden halının içine girip halıya zarar verebilir.

Kesim Makinesinde Sensör

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

112 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

4.14.2. Halı Kesim Sehpaları
Kumanda panosu, kesici kafa ve sensör grubunun oluşturduğu sistem 1 modül veya 1
kafa olarak adlandırılır. Modüller, hareketin sağlanması için bir sehpa üzerinde rulmanlarla
desteklenen bir yapı üzerine monte edilmiştir. Bu yapı sistemi destekleyecek şekilde metal
malzemeden yapılmaktadır. Sehpa üzerinde makinelerin kolayca hareket etmeleri için makine
ile sehpa arasında rulmanlar bulunmaktadır

Boy kesme bıçakları sehpa üzerine rulmanlar yardımı ile monte ettirildikten sonra, kumanda
panosundaki joystick kol ile modülü sehpa üzerinde sağa-sola hareket ettirebilmek için, her
bir kesme makinesi arkasında ucu bir motor kasnağına bağlı olan zincire monte edilmiştir.
Sehpanın arka tarafında ise bıçakların yerleştiği ve kesim yapılabilmesi için bıçakların içine
girdiği metalden yapılmış kılavuzlar bulunmaktadır.

4.14.3. Boyuna Kesmede Görülebilen Hatalar
1. Kesme bıçağının halı kesim yerinden başka yere koyulması (bazı halılar mega yani
boşluklu olduğu için kesim yeri belli olmayabilir ve halı farklı yerden kesilebilir).

2. Bölüm değiştiği zaman kesme bıçakları kaldırılmadan devam edilebilir (Örneğin;
200x200 cm yazılan programın arkasından 300x100 cm ebadında program geldiğinde bıçak
kaldırılıp 300 cm’ye getirilmezse halı ortadan kesilmiş olur.)

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 113
MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

114 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

KONFEKSİYON

KONFEKSİYON 115

5. KONFEKSİYON

Boyuna kesme bölümünden çıkmış olan halılar konfeksiyon arabalarına konularak etiket-
barkod makinesine getirilir. Etiketçi eleman halı bezlerinde yazan bilgiye göre sistemden
halının bölüm bölüm barkodlarını alarak müşterinin belirlemiş olduğu etiket üzerine sırasıyla
yapıştırır. Etiket üzerine yapıştırılmış olan barkod sırasıyla halı sırtına basınçlı ütü yardımıyla
halının yatar veya diker yönüne dikkat edilerek (halı başı veya halı sonu) halı sırtına etiket,
ütünün halı sırtında iz yapmayacak şekilde etiket halı sırtına yapıştırılır. Bu işlem tüm araba
boyunca devam eder.

Etiket vurulan halılar halı kenarı dikim makinesine (otomasyon) getirilir. Terzi halı kenarına
dikilecek olan iplik rengine ve şerit renklerine bakarak halı hangi tezgahta dokunmuş ise kenar
dikişi için o tezgahtan kenar ipliği getirerek aynı renk şerit ve ipliği overlok makinesinin belirli
aparatlarından geçirerek overlok makinesini dikişe hazırlar. Dikişe hazırlanmış olan overlok
makinesinde müşteri isteğine göre overlok cinsi belirlenerek (ince overlok, kalın overlok
gibi) halı kenarına overlok işlemi yapılır. Etiket işleminden sonra, eğer halılar oval ise etiketçi
tarafından bu halılar ayrı bir arabaya konularak havalı masaya gönderilir. Havalı masada
halıların öncelikle kenarları kesilerek kenar rengine göre iplik ve şerit ayarlanıarak overlok
makinesi haır konuma gtirilir. Oval halı havalı masa üzerinde kolay hareket etmeyecek kadar
büyük ise hvalı masa fanları çalıştırılarak halının masa üzerindeki hareketi kolaylaştırılarak
kenar dikme işlemi yapılır. Kenarı dikilen halı bükülerek ambalajlama kısmına gönderilir.

Overlok işlemi bitmiş olan halı en kesim makinelerinde kenar formlarına göre birbirinden
enine yönde ayrılır. Enine yönde ayrılmış olan halılar bant yardımıyla kenar formlarına göre
(overlok, saçak, yapıştırma) sürfile veya overlok işlemine tabi tutulur. Halılar yapıştırma olacak
ise sürfile dikişine karar verilir. Müşteri isteğine göre sürfile dikişleri teğel dikiş, overlok veya
şerit dikiş olabilir. Müşteri herhangi bir şey belirtmemiş ise sürfile dikişi normal overlok dikişi
gibi yapılmaktadır. Sürfile overlok rengi genellikle aksi bir durum belirtilmedikçe bej veya krem
rengi seçilmektedir. Amacı tüm renklerle uyum sağlaması ve fazla renk değişimini engellemektir.
Sürfile işlemi bitmiş olan halı yapıştırma makinesinde halının bez kısmı halının sırtına düzgün
bir şeklde silikon ile yapıştırılarak halı yapıştırma işlemi tamamlanmış olunur. Halı kenar form
overlok ise en kesimden sonra halı overlok makinelerine gelerek, halı kenarları hangi renk
iplik ile dikilmiş ise halı baş kısımları (overlok kısmı) renk farkı olmaması için aynı renkle dikilir.

Kenar form işlemi bitmiş olan halı müşteri isteğine göre büküm yapılır (içe sarım veya dışa
sarım). Büküm yapılırken etiket yönüne dikkat edilmelidir. Etiket halının dışında kalacak şekilde
bükülür. Halı büküldükten sonra etiket dışta kalmalıdır. Halı bükme işlemi sırasında halı çok
gevşek veya çıkıntılı olarak büküm yapılmamalıdır.

Bükümü bitmiş olan halı herhangi bir özel işlem yok ise (halı başlarına bone, kuşe,

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

116 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

sticker gibi) halı ambalajlama bölümüne gönderilir. Ambalajlama bölümünde halı müşteri
isteğine göre poşet kalınlığı, çeşidine dikkat edilerek halı ambalajlanır. Ambalajlanan halı
daha önceden belirlenmiş olan müşteri kafeslerine yerleştirilerek sevkiyata hazır şekilde depo
bölümünde bekletilir.

Eğer halılarda oyma işlemi yapılacak ise, bu işlem, lark çıkışında veya halı konfeksiyon
işlemi bittikten sonra oyma makinesinde halılar oyulur.

Konfeksiyon işlemleri boyunca (etiket-en kesme, yapıştırma, büküm, poşetleme vs) kalite
konreol elemanları tarafından çiti bölümünün gözünden kaçmış olan hatalar, lark makinesi ve
sonrasında oluşan hatalar tespit eder. Düzeltilebilen hataların düzeltilmesini, düzeltilemeyen
hataları ise 2. Kalite olarak stok deposuna sevkini sağlar.

Tüm konfeksiyon işlemleri tamamlanmış olan halılar poşetleme işleminden sonra bant
sistemi veya sepet ile depoya transfer edilir. Sipariş tamamlanmış olan halıların müşteriye
sevkiyat işlemi gerçekleştirilir. Sevk işleminden sonra boş olan kafesler tekrar konfeksiyon
poşetleme makinesinin önüne getirilerek bir sonraki sipariş için kullanılır.

KONFEKSİYON 117

5.1. BARKOD VE ETİKET SİSTEMLERİ
5.1.1. Barkod Sistemleri
Barkod (seri numarası); değişik kalınlıktaki dik çizgi ve boşluklardan oluşan ve verinin
otomatik olarak ve hatasız bir biçimde başka bir ortama aktarılması için kullanılan bir
yöntemdir. Barkod, barkod alfabesi (barcode symbology) denilen ve barkodun içerdiği çizgi
ve boşlukların neye göre basılacağını belirleyen kurallara göre basılmaktadır. Barkodlar 0-9
arası rakamları, alfabedeki karakterleri ve bazı özel karakterleri (*, -, / gibi) içerebilirler. Bir
rakam, harf ya da özel işaretin çubuklarla simgelenebilmesi için bu çubukların nasıl dizilmesi
gerektiği barkod alfabesi (barcode symbology) ile tanımlanır. Çubukların yan yana dizilmesinin
kurallarını belirleyen birçok barkod alfabesi vardır, bu alfabelerin bir kısmı yalnızca rakamları
simgelerken bir kısmı da hem rakamları, hem harfleri hem de özel işaretleri simgeler.
Çok sayıda farklı barkod tipi bulunmakla birlikte, bunlardan dört tanesi yoğun
kullanılmaktadır; EAN/UPC, Interleaved 2 of 5, Cod 39 ve Codobar. Bunların yanı sıra CODE
128 ve PDF 417 barkodları da uygulamada kullanılmaktadır.

5.1.1.1. EAN/ UPC Barkodları
Avrupa Madde Numarası Standardı (European Article Number-EAN) ve bunun
Amerika’daki karşılığı ise Uluslararası Ürün Kodu (Universal Product Code-UPC), en yaygın
kullanılan barkod türlerindendir. EAN barkodun iki ana tipi vardır. EAN8, 8 haneyle ve EAN13,
13 haneyle kodlanır. EAN ve UPC barkodlarda sadece rakamlar kodlanabilir. Bu barkod
türlerinde alfabetik karakterlerin kodlanması mümkün değildir.
Uygulamada, Avrupa ile doğrudan ilişkili olduğu için EAN barkod türü daha fazla tercih
edilmektedir. UPC sistemi ise Amerika ve Kanada’da sık kullanılmakta, uluslararası pazarlarda
fazla tercih edilmemektedir.

Ean-13 Sistemine Göre Barkod Numaraları

EAN-13 sistemi UPC sisteminden türetilmiş bir barkod sistemidir. EAN-13 kodu, 4 gruba
ayrılmış 13 haneden oluşur. İlk üç hane, barkodun kullanıldığı ülkeyi temsil eder. Türkiye için
ilk üç hane 869’dur.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

118 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Ülke kodundan sonraki dört hane şirket kodunu oluşturur. Şirket kodu TOBB (Türkiye
Odalar ve Borsalar Birliği) bünyesinde bulunan Mal Numaralandırma Merkezi’nden alınır. Bir
şirkete ait şirket kodu başka hiçbir şirket tarafından kullanılamaz.

5 haneli üçüncü bölüm, işletme
tarafından verilmiş olan mamul numarasıdır.
Aynı numara iki farklı ürün için kullanılamaz.

EAN 8 barkodu da EAN 13 gibidir.
Burada ilk üç hane ülke, diğer dört hane
şirket ve son hane yine kontrol hanesidir.

5.1.1.2. Interleaved 2 of 5 Barkodları Ean-8 Sistemine Göre Barkod Numaraları
ITF Sistemine Göre Barkod Numaraları
Kısaca ITF (Interleayed Two Five) olarak
adlandırılan bu kodlama sistemi, EAN
barkodlarda olduğu gibi sadece numerik
karakterleri kodlar. ITF değişken uzunluğa
sahiptir. Uzunluğunu sınırlayan tek faktör,
barkod okuyucunun kapasitesidir. ITF
barkodlardaki hane sayısı mutlaka çift
olmalıdır.

ITF barkodları genellikle tüketim malzemelerinin kutularında kullanılır. Ean-13’e benzeyen
kuralları vardır. Kod 14 haneden oluşmaktadır. Bunlardan ilk 3 hane ülke numarası, sonraki
5 hane şirket numarası, ondan sonraki 5 hane şirket tarafından verilen kasa kodu, son rakam
ise kontrol kodudur.

Interleaved 2 of 5 Barkod Açılımı

5.1.1.3. CODE 39 Barkodları
Genel amaçlı ve alfa-numerik (tüm harfleri ve sayıları kapsayan) kod sistemidir. Kodlanabilen
karakter sayısı teorik olarak sınırsızdır. Başlangıç ve bitiş karakterleri okuma güvenliği sağlar.

KONFEKSİYON 119

CODE 39 daima bir yıldız simgesi (*) ile başlar ve biter. Başka bir deyişle, yıldız simgesi
başlangıç/bitiş karakteridir ve sadece kodun başında ve sonunda kullanılabilir.

5.1.1.4. CODABAR Barkodları

CODABAR barkod türü, CODE 39 barkod sistemine benzer şekilde, herhangi bir

uzunlukta olabilen, fakat sadece numerik karakterleri ve ek olarak bazı simgeleri ($, -, :,

/, ., +) kodlayabilen barkod sistemidir. Bu sistemde alfabetik karakterler kodlanamaz.

CODABAR’da ayrıca a, b, c ve d simgeleri

başlangıç/bitiş karakterleridir. Başlangıç/bitiş

karakterleri, küçük harflerden oluşur, herhangi

bir kombinasyonda kullanılabilir ve kodun

başlangıcında ve bitişinde yer alır. CODABAR Sistemine Göre Barkod Numaraları

5.1.1.5. CODE 128 Barkodları CODE 128 Sistemine Göre Barkod Numaraları

CODE 128 genel amaçlı kullanılan bir
koddur. Bu kodlama sisteminde alfanumerik
karakterler (tüm harfler ve sayılar)
kullanılabilmektedir.

5.1.1.6. PDF 417 Barkodları PDF 417 Sistemine Göre Barkod Numaraları
İki boyutlu barkod olarak bilinir. Bu kodlama
sisteminde çok küçük bir alana yaklaşık 2000
adet alfanumerik karakter kodlanabilir.

5.1.2. Barkod Oluşturulması

Halı Bezine Dokunmuş Program Bilgileri

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

120 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Müşteri tarafından halı siparişi verilmesinin ardından, planlama bölümü siparişe uygun
üretim planlamasını oluşturur ve dokuma tezgâhına gönderir. Oluşturulan programda halının
dokunacağı tezgâh ve bölüm tanımları, sipariş numarası, halının üst halı veya alt halı olduğu
bilgileri yer almaktadır. Planlama bölümü programı
yazarken halıların başına ve sonuna halı bezi ekler ve
tezgâhta halı dokunurken program bilgileri bu halı bezine
dokunur.

Planlama bölümü tarafından siparişe göre üretim Halı Barkodları
programı oluşturulurken, aynı zamanda halı üzerine
basılacak olan barkodun ve etiketin tasarımı da müşteri
taleplerine uygun olarak tasarlanır ve müşteri onayına
sunulur. Müşteriden onay alınan barkod ve etiket
tasarımları sipariş programına yerleştirilir. Barkodda yer
alacak bilgiler ve barkodun tasarımı tamamen müşteri
tarafından belirlenir.

Barkod/Etiket elemanı, halı bezi üzerindeki program bilgilerini, kullanmış olduğu bilgisayar
programına girerek, ilgili barkodu ve etiket tasarımını ekranda görür. Üretilen halı sayısı kadar
barkod, yazıcıdan çıkarılarak halı etiketine yapıştırılır.

Program Numarası Girilerek Barkod/Etiket Çıkarma

Yukarıdaki resimde, halı sektöründe kullanılan barkod sisteminin bir örneği yer almaktadır.
Görüldüğü gibi, halının seri numarasını oluşturan barkod numarası (EAN kodu) iki bölümden
oluşmaktadır. Birinci bölümde uluslararası bilgileri, diğeri ise halının kendi bilgilerini
içermektedir.

KONFEKSİYON 121

Barkotlama işleminin amacı halıya

ait tüm bilgileri halının üzerine yazmaktır.

Çünkü, barkod halının kimliğidir. Bir

barkoda bakılarak halının hangi müşteriye

dokunduğu, hangi tezgâhta saat kaçta

dokunduğu, halının ebadı, rengi, alt veya

üst halı olduğu gibi tüm bilgilere ulaşılabilir.

Kurumsal kaynak planlama (SAP/ERP) Barkod Üzerindeki Seri Numaraları
yazılımı kullanan firmalarda, barkoda

bakılarak halının hangi işlemlerden hangi tarihlerde geçtiği görülebilir. Program bazlı iplik

takibi yapılıyorsa, aradan yıllar geçse dahi hangi halının hangi iplik ve lotu ile dokunduğunun

bilgisine dahi ulaşılabilir. Dokunmuş halıyla ilgili bilgilere sonradan ulaşmak, geçmişte en çok

yaşanan sıkıntılardan birisi olmuştur. Halının kimliği olarak kabul edilen ve halıyla ilgili detaylı

bilgileri içeren barkod sistemleri ve ERP yazılımları sayesinde bu sorun büyük ölçüde aşılmıştır.

5.1.3. Barkod Yazıcı Makineleri

Barkod yazıcılar barkod basmak için

kullanılan cihazlardır. Barkod yazıcılar

ribonlu veya ribonsuz baskı yapabilir.

Barkod yazıcılar ile basılan barkodlar

daha dayanıklı ve uzun ömürlü olmaktadır.

Barkod yazıcı makineleri ile daha hızlı ve

seri barkod basılması mümkündür. Barkod

yazıcılar bilgisayara bağlı veya bilgisayardan

ayrı olarak çalıştırılabilmektedir. Bu

makineler evlerde ve ofislerde kullanılan

yazıcılara benzer, aradaki fark ise barkod

yazıcıların klasik A4 kâğıdı yerine, halıya Barkod Yazıcı
yapıştırılabilecek tutkallı etiketlere baskı

yapmasıdır. Halılarda, standart bir barkod 4x8cm veya 8x8cm boyutlarında kullanılmaktadır.

5.1.3.1. Barkod Yazıcı Çeşitleri

İşletmeler ihtiyaçlarına uygun farklı türlerde barkod yazıcıları seçmek durumundadırlar.
Ürünlerin yapısı ve kullanım şekli barkod yazıcının seçiminde önemli etkenlerdir. Farklı yazdırma
teknolojileri ve bu teknolojilerin özelliklerini inceleyerek en uygun barkod yazıcı seçilmesi
mümkündür.

5.1.3.1.1. Dot Matrix (Nokta Vuruşlu) Barkod Yazıcı
Nokta vuruşlu barkod yazıcıların kurulum maliyetleri düşüktür. Ancak uzun dönemli bakımı

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

122 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

ve diğer tüm maliyetleri ile uzun süreli kullanımlarda
ekonomik yapısını kaybedebilir. Baskı kalitesi ve
barkod okunabilirliği düşüktür. Çok fazla malzeme
harcar.

5.1.3.1.2. Ink Jet (Mürekkep Püskürtmeli) Dot Matrix (Nokta Vuruşlu) Barkod Yazıcı
Barkod Yazıcı

Mürekkep püskürtmeli barkod yazıcılar da nokta
vuruşlu barkod yazıcılar gibi başlangıçta ucuzdur,
uzun dönemde ise pahalı bir tercihtir. Baskı kalitesi
ve barkod okunabilirliği nokta vuruşlu barkod
yazıcılara göre daha iyidir. Ancak, yine de nokta
vuruşlu barkod yazıcılar kadar malzeme kullanırlar.

Ink Jet (Mürekkep Püskürtmeli) Barkod Yazıcı 5.1.3.1.3. Lazer Barkod Yazıcı

Lazer barkod yazıcılar Dot Matrix
ve Ink Jet barkod yazıcılara göre daha
pahalıdırlar. Kurulum masrafları daha
yüksektir. Buna ek olarak uzun dönem
bakım ve diğer masrafları ile de çok
ekonomik sayılmazlar. Baskı kaliteleri orta
seviyede, baskı okunabilirlikleri ise Dot
Matrix ve Ink Jet barkod yazıcılara göre
daha yüksektir. Lazer barkod yazıcılar da
fazla malzeme kullanırlar.

5.1.3.1.4. Termal Barkod Yazıcı

Termal yazıcıların da lazer yazıcılar gibi kurulum maliyetleri yüksektir. Ancak uzun dönemde
diğer tüm barkod yazıcı türlerinden daha ekonomiktirler. Ayrıca baskı kaliteleri ve barkod
okunabilirlikleri de çok yüksektir. Buna rağmen harcadığı malzeme ise diğer barkod yazıcılara
göre daha azdır.

Piyasada hem yüksek kalitesi hem de ekonomikliği nedeni ile en çok tercih edilen yazıcılar
termal barkod yazıcılardır. Termal barkod yazıcılar barkod basma işlemini iki yöntemle
yapmaktadırlar. Bunlar direkt termal baskı ve termal transfer baskı yöntemleridir.

KONFEKSİYON 123

Direkt Termal Baskı Direkt Termal Baskı Barkod Yazıcı

Direkt termal baskı yönteminde; barkod
yazıcı etikete herhangi bir ek malzeme (örneğin:
ribon) kullanmadan direkt olarak baskı
yapmaktadır. Ancak direkt termal baskı yöntemi
ile basılan etiketler dış etkenlerden kolayca
etkilenebilmektedirler. Dış etkilerden kolayca
etkilendiklerinden dolayı kısa süreli kullanımlar
için tercih edilmektedirler. Özellikle market
raflarında kullanılmaktadırlar. Yazar kasa fişleri
ve fax kâğıtları direkt termal baskı yöntemine
örnektirler. Direkt termal baskı yöntemi ile
basıldığında, beyaz renkli olan etiketlerin rengi
zamanla dış faktörlerin (ışık, ısı, nem vb.) de
etkisiyle koyulaşmaktadır.

Termal Transfer Baskı

Termal transfer baskı yönteminde barkod
yazıcı etiketine uygun, ribon adı verilen rulo
şeklinde ince film ile baskı yapılmaktadır.

Ribon, koruyucu tabaka, film tabakası ve Ribon
mürekkep tabakası olmak üzere 3 tabakadan
oluşmaktadır. Bu yöntem ile yazdırılan etiketler
bulundukları ortamdan (ışık, ısı, nem vb.)
etkilenmezler. Termal transfer baskı yönteminde
kullanılacak etiketin özelliğine bağlı olarak
uygun ribon kullanıldığında doğru baskı
alınabilmektedir.

Ribonlu baskı işleminde, film üzerinde
katı halde bulunan mürekkep, termal yazıcı
kafa sayesinde ısıtılır ve sıvı hale getirilir.
Mürekkep etiket yüzeyine transfer edilerek
baskı gerçekleştirilmiş olur.

Ribon Tabakaları Üç farklı ribon çeşidi bulunmaktadır.
Bunlar: Wax Ribon, Resin Ribon ve Wax/
Resin Ribondur.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

124 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Ribonlu Baskı İşlemi Wax Ribon
Resin Ribon
Wax Ribon, standart etiket baskılarında ve
genel amaçlı baskı uygulamalarında kullanılan
ribondur. Diğer ribonlara göre daha ekonomiktir.
Normal Termal Transfer kâğıtlarda ve bazı
sentetiklerin baskısında kullanılan genel amaçlı
bir ribondur. Bu ribonun yapısını parafin içerikli
şeritler oluşturur. Bu parafin, barkod yazıcı
kafasının sıcaklık etkisiyle akışkan hale gelerek
kullanılan malzeme üzerine yapışır ve soğuyarak
katılaşır. Böylece baskı yapılmış olur. Anti-statik bir
yapıya sahip olduğundan yazıcı kafasını koruyucu
bir etkisi vardır.

Resin Ribon, yapılan baskının mekanik etkilere,
ısıya ve çözücülere karşı yüksek dirençli olması
gereken alanlarda kullanılır. Resin ribon ile yapılan
baskı lekeye, yağa, kimyasal maddelere, ışığa,
suya, toza karşı diğer ribonlara oranla çok daha
dayanıklıdır. Genellikle sentetiklerde (Polipropilen,
Polietilen) kullanılır. Tamamen reçineden oluşmuştur
ve hemen her tür yüzey üzerinde mükemmel
sonuç verirler. Kazıntı ve akmalara karşı oldukça
dayanıklıdırlar. Anti-statik özelliğe sahiptir ve yazıcı
kafasını koruyucu etkisi vardır.

Wax/Resin Ribon KONFEKSİYON 125

Wax/Resin Ribonlar vellum, kuşe kağıt, sentetik
malzemeler veya direncin yüksek olması gereken
yerlerde sık kullanılır. Parafin içeren mürekkebe reçine
karıştırılarak elde edilen ribonlardır. Kullanılan reçine,
baskı yapılan yüzey üzerindeki baskının daha dirençli
olmasını akmalara, kazınmalara ve bazı dış etkenlere
karşı daha dayanıklı olmasını sağlar. Wax ribonla
karşılaştırıldığında toz, yağ gibi leke bırakan maddelere
karşı daha dayanıklıdır. Bu ribonlar da anti-statik özelliğe
sahiptir ve özel yapısı sayesinde yazıcı kafasını koruyucu
bir etkiye sahiptir. Çok yönlülüğü sayesinde birçok
uygulamada kullanılır. Standart etiket baskısının yanı sıra
baskının daha dayanıklı olması istenen uygulamalarda
kullanılır. Baskı kalitesi yüksektir.

Termal Transfer Baskı Barkod Yazıcı Barkod makinesinde, lazer yazıcı, ribon ve barkod
bulunmaktadır. Ribon, barkod makinesinin alt kısmına
takılarak lazer yazıcıdan üst kısımdaki boş masuraya
sarılır, barkod rulosu ise ribon rulosunun hemen
arkasındaki barkod yerine takılmalı ve lazer yazıcının
içinden geçirilerek kapatılmalıdır.

5.1.3.2. Barkod Etiketleri

Barkod etiketleri, ürünlerin barkodlanması
aşamasında kullanılan rulo şeklindeki yapışkanlı
kâğıtlardır.

Barkod Etiketleri 5.1.3.2.1. Barkod Etiket Çeşitleri
Kendinden Yapışkanlı Etiket
Barkod basımında kullanılan etiketler genel olarak
kâğıt bazlı, plastik bazlı ve saten ipek bazlı etiketler
olmak üzere üç başlık altında toplanabilir.

5.1.3.2.1.1. Kâğıt Bazlı Etiketler

Kendinden yapışkanlı etiketler de denilen kâğıt
bazlı etiketlerde etiket ölçüsünün doğru ifade edilmesi
büyük önem taşır. Kendinden yapışkanlı etiketlerde,

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

126 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

yapıştırılacak ürün ve yüzey dikkate alınarak etiketin ve yapışkanın cinsi belirlenir.

Kağıt bazlı etiketler, termal etiket ve termal transfer etiketler olmak üzere iki şekilde
kullanılırlar.

Termal etiketler, ribon kullanılmadan kâğıt üzerine
direkt olarak ısı yöntemi ile baskı alınan kâğıtlardır.
Isıya duyarlı etiket tipleridir. Yüzeyleri termal madde
ile kaplanmış kâğıtlardan üretilir. Çeşitleri; ekonomik
termal, lamine termal, termal karton ve TTR kartondur.

Ekonomik Termal: Kâğıt üzerine ribon Termal Etiket
kullanılmadan direkt olarak ısı yöntemi ile baskı alınır.
Nem, alkol ve ışığa duyarlı olduğundan raf ömrü
kısadır. Sıcağa dayanıklı olmadığı için üzerindeki
bilgiler kalıcı değildir.

Lamine Termal: Her iki yüzeyi de lamine edilerek
nem ve aşırı ışığa karşı korunmuştur. Ekonomik
termale oranla üzerindeki yazılar daha kalıcıdır.

Termal Karton: Baskı yüzeyi termal kaplı
kartondur. Genellikle ekonomik termal malzeme
kullanılır. Ribon kullanılmadığı için fiyat yönünden
avantajlıdır. Işığa ve neme karşı hassastır.

TTR Karton: İki yüzü de kuşe kaplanmış ya Termal Transfer Etiket
da baskı yüzeyi kuşe kaplanmış karton kâğıtlardır.
Zemine renkli baskı ile barkod yazıcıda TTR baskı
yapmak mümkündür.

Termal transfer etiketler, termal transfer baskı yöntemi ile baskı alınabilen etiket tipleridir.
Yüzeyleri pütürsüzdür, parlak ve mat olmak üzere iki tipe ayrılır. Ribon baskıya uygun, dış
etkenlerden etkilenmeyen etiket tipleridir. Isıya, neme, alkole ve diğer olumsuz dış etkenlere
karşı dayanıklıdır. Çeşitleri; wellum, floresan kâğıtlar, kuşe, silver kuşe, fastyre kuşe ve kırılgan
etikettir.

Wellum: Hamur kâğıdın TTR yazıcılarda iyi sonuç vermesi için baskı yüzü yüksek oranda
düzeltilmiş ve zemin pürüzsüz hâle getirilmiştir. Ribon baskı yöntemi uygulanır.

Floresan Kâğıtlar: Zemini floresan boya ile boyanmıştır. Ribon baskı yöntemi uygulanır.

KONFEKSİYON 127

Kuşe: Zemini düzeltilmiş üzerine kuşe hamuru sıvanmış kâğıttır. Wellum etikete oranla
parlak görünümlüdür. Ribon baskı yöntemi uygulanır. Üzerindeki bilgiler kullanılan ribon ve
saklama koşuluna göre kalıcılık sağlar.

Silver Kuşe Kâğıtlar (Üst Yüzeyi Metalize Kâğıt): Yüzeyi parlak ve yırtılan bir etiket ham
maddesidir.

Fastyre Kuşe Kâğıtlar (Yapışkan Yüzeyi Metalize Kâğıt): Yapışkan kısmı metal
görünümdedir. Ribon baskı yöntemi uygulanır. Genellikle kartela, halı, çuval etiketi olarak
kullanılır.

Kırılgan Etiket: Yüzeyi mat görünümlü özel bir etikettir. Yapıştırıldığı yüzeyden tek parça
olarak değil parçalanarak çıkan etiket malzemesidir. Ribon baskı yöntemi uygulanır

5.1.3.2.1.2. Plastik Bazlı Etiketler

Opak polietilen, opak polipropilen, şeffaf
polietilen, şeffaf polipropilen, data PE, metalize
plastik kağıtlar ve silvermat etiketlerdir.

Opak Polietilen: Esnek bir malzemedir. Akış
yönünde yırtılır, diğer yönde esner. Sudan ve nemden
etkilenmez. Ribon baskısı için uygun etiket ham
maddesidir.

Opak Polipropilen: Sert bir malzemedir. Plastik Bazlı Etiket
Esnemez, kolay kolay yırtılmaz. Isıya ve ışığa
dayanıklıdır. Sudan ve nemden etkilenmez. Ribon
baskısı için uygun etiket ham maddesidir.

Şeffaf Polietilen: Opak polietilen malzemeden
tek farkı yüzeyinin şeffaf olmasıdır.

Şeffaf Polipropilen: Opak polipropilen malzemeden tek farkı yüzeyinin şeffaf olmasıdır.

Data Polietilen: Etiketin yapışkanı özel üretim olup deniz suyunda bile 1 ay çözülmeme
özelliği vardır. Yüzeyi mat ve pürüzsüz sert bir malzemedir. Esnemez ve kolay kolay yırtılmaz.
Isıya ve ışığa dayanıklıdır. Ribon baskısı için uygun etiket ham maddesidir.

Metalize Plastik Kâğıtlar: Üst yüzeyi metalik gri veya altın yaldız boya ile boyanmıştır.
Yüzeyi parlak ve yırtılmayan bir etiket ham maddesidir. Ribon baskısı için uygun etiket ham
maddesidir.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

128 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Silvermat: Sıcak ve soğuğa dayanıklı, yapışkanı özel, hem üst yüzeyi hem de yapışkan
yüzeyi mat veya parlak gri renkte olup yırtılmayan özel bir etiket ham maddesidir. Yüzeyi mat
olan ham madde çizilir, parlak olan çizilmez. Ribon baskısı için uygun etiket ham maddesidir.

5.1.3.2.1.3. Saten İpek Bazlı Etiketler Saten İpek Bazlı Etiket
Saten, tyvek etiket ve ipek asetat etikelerdir. Etiket Yapıştırma Makinesi

Saten: Yapışkanlı ve yapışkansız çeşitleri
vardır. Dokuma etiketine iplik sıkıştırılarak
üretilir. Zemin yüzeyi parlaktır. Ribon baskısı
için uygun etiket ham maddesidir.

Tyvek Etiket: Bu ham madde tyvek
kumaşının polimer ile kaplanmasından
elde edilir. Polimer, tyvek içindeki boşlukları
kapatarak kumaşı sıkıştırır ve oldukça yüksek
basınç altında bile birçok sıvının girişini
önler. Yüzeyi mat ve damarlı olup gramajları
değişken olabilir. Yırtılmaz. Ribon baskısı için
uygun etiket ham maddesidir.

İpek Asetat: Saten etikete benzer. Alt
yüzeyi yapışkanlı, üst yüzeyi ipek kumaşla
kaplanmıştır. Ribon baskısı için uygun etiket
ham maddesidir.

5.1.4. HALI ETİKETLERİ

5.1.4.1. Halı Etiket Makinesi Yapısı ve
Bileşenleri
Etiket makineleri, boyuna kesim
bölümünden gelen halılara ait tüm bilgileri
içeren etiket ve barkodu halı sırtına
yapıştırmada kullanılan makinelerdir.

Etiket makineleri, halının kenarının
overlok yapıldığı otomasyon önce, sonra veya
tamamen bağımsız olarak konumlandırılabilir.

KONFEKSİYON 129

Etiket makinesi bağımsız olarak konumlandırıldığı zaman, etiket makinesinden çıkan
halılar, konfeksiyon arabası yardımıyla otomasyon makinelerine götürülerek kenar overlokları
dikilmektedir. Halı, etiket makinesinden sonra otomasyona götürülünceye kadar zaman ve iş
kaybı olmakta, aynı zamanda etiketten çıkan arabanın direk olarak otomasyon makinesine
bağlanmayarak rezerve alanında bekletilmesi sırasında iş akışında aksamalar meydana
gelebilmektedir.

Etiket makinesi otomasyon makinesinden önce konumlandırıldığı zaman, etiket makinesinde
herhangi bir aksaklık yaşandığında, otomasyon makinesi etiketlemeden çıkan halılara işlem
yaptığı için, otomasyon makinesinin de durmasına neden olacaktır. Bu yöntemin avantajı,
etiket makinesinden çıkan halılar direkt olarak otomasyon makinesine bağlandığından, zaman
kaybı yaşanmadan seri bir şekilde iş akışı gerçekleştirilmesidir.

Etiket makinesi otomasyon makinesinden sonra konumlandırıldığı zaman, otomasyon
makinesinden kenarları dikilmiş olarak çıkan halılara etiket yapıştırılması esnasında, etiketçi
tarafından halının sırt ve overlok kontrollerinin yapılmasına imkan tanınmaktadır. Buna karşılık,
herhangi bir sebeple etiket yapıştırmada sorunla karşılaşıldığında, otomasyon makinesinin
durmasına veya kenarı dikilen halıların farklı bir alana yönlendirilmesine ihtiyaç duyulur.

Etiket makinesi; çekim silindiri, ütünün alt kısmında kalan tahta sehpa, mekanik basınçlı
ütü, hava basınçlı piston (itenek), ütü ayar panosu ve kontrol düğmeleri, çıkış sermini, çıkış
J-Box ve sağım silindirlerinden oluşmaktadır.

Çekim Silindiri: Halı arabası kılavuz bezine el zincir dikiş makinesi ile düzgün bir şekilde

Çekim Silindiri

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

130 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

dikildikten sonra piston üzerindeki ileri yön hareket butonuna basıldığında halının etiket
vurulma bölgesine kadar getirilmesini sağlar. Bu silindir hareketini bağımsız bir motordan
almaktadır ve silindir etrafına halının kaymaması, halı sırtının yolunmaması ve halının rahat
hareket etmesi için özel kauçuk çekilmiştir. Bu çekim silindirleri, silindir üzerine kauçuk sarılarak
yapıldığı gibi iğneli sermin de kullanılmaktadır. Silindir üzerine kauçuk sarma işlemi, boş düz
bir silindir üzerine yapıştırıcı sürülerek ve sürülen bu yapıştırıcı üzerine kaymayı engelleyen
kauçuk yapıştırılmasıyla yapılır.

Ütü Masası: Basınçlı ütünün alt kısmı düz tahtadan yapılmıştır. Bu tahta ütünün basmış
olduğu ağırlığı kaldırabilecek kadar kalın ve dayanıklı olmalıdır.

Mekanik Basınçlı Ütü: Etiket ve barkodu belirli sıcaklıkta ve sürede halının sırtına
yapıştırmaya yarayan cihazdır. Ütü sayısı genellikle 2 adet olmaktadır. Böylece aynı anda 2
bölüm halı bağlanarak etiketleme süresi yarıya indirilmiş olur. Basınçlı ütü sağa-sola, öne-
arkaya serbest olarak hareket ettirilebilmektedir. Mekanik basınçlı ütünün halıya yapışmaması
için tabanı teflondan veya yanmaz kumaştan yapılmıştır. Ütü içerisindeki rezistanslar ütünün
belirli bir ısıya gelmesini ve bu ısıda sabit kalmasını sağlarlar. Ütünün genişliği tamamen
işletme şartlarına göre ayarlanmaktadır. Ütünün hareketi, işletme basıncındaki (6 bar) hava ile
çalışan pnömatik pistondan sağlanmaktadır.

Mekanik Basınçlı Ütü, Hava Basınçlı Piston ve Ütü Masası

Mekanik Piston: İşletme basıncındaki (6 bar) hava ile çalışan mekanik piston, ısınmış olan
ütüyü ayar panosundan ayarlanan süre kadar halı üzerinde tutmaya yarar. Halı ile ütü arası
mesafe piston (itenek) boyuna göre ayarlanmıştır.

Ütü Ayar Panosu: Bu panonun üzerinde ütünün ısısını KONFEKSİYON 131
ve etiket üzerinde kalma süresini ayarlama düğmeleri, acil Ütü Ayar Panosu
durdurma butonu ve halı ölçme cihazı bulunur.

Hareket Sağlayan Butonlar: Halının ileri veya
geri doğru hareket ettirilmesini ve ütünün halıya etiketi
yapıştırması için pistonun hareketini sağlar. İleri hareket
düğmesi, etiket vurulduktan sonra bir sonraki halı gelinceye
kadar halının ileri doğru hareketini sağlar. Geri hareket
düğmesi, ileri doğru fazla gitmiş veya yanlış etiket ya da
barkod vurularak ileriye gitmiş olan halıyı geriye çekmek için
kullanılır. Piston butonu, etiketin halı üzerine konmasından
sonra Pistonun aşağı doğru hareketini sağlar.

Hareket Butonları

J-Box Çekim Silindiri: Etiket vurulan halıyı J-Box’a çekmeye yarayan, hareketini bağımsız
bir motordan alan, üzeri özel kauçuk ile kaplı silindirdir.

J-Box: Etiket vurulan halılar için rezerve alanıdır.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

132 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Sağım Silindirleri: Bir ray üzerinde Sağım Silindiri
ileri geri hareket yaparak J-Box’taki Zincir Dikiş Makinesi
halının kenar konfeksiyon halı arabasına
düzgün bir şekilde yerleştirilmesini sağlar.
Sağım silindirleri, kenar overlok dikme
makineleri ile barkod-etiket makinelerinin
ayrı bölgelerde konumlandırılmış olduğu
durumlarda, barkod-etiket makinesinin
çıkış J-Box’ından sonra kullanılır.

5.1.4.2. Etiket Makinesinin
Çalıştırılması ve Etiket Yapıştırma

Boy kesme makinesinden boyuna
yönde kesilen halılar konfeksiyon halı
arabalarına konulur. Halılara etiket
vuran personel, sevkiyat listesine göre
kendisine verilen iş emrinden, sevk olacak
halıların sipariş ve program numarasına
bakarak boy kesimden çıkan halıların bez
kısımlarında yazan sipariş ve program
numaralarını kontrol eder ve temrin tarihi
acil olan halı arabasını etiket makinesinin

önüne getirir. Konfeksiyon arabasında etiket
için hazır olan halı, kılavuz bezine el zincir dikiş
makinesi ile dikilir.

Etiket elemanı, ütü üzerindeki ileri yön
hareket butonuna basarak, kılavuz bezine
bağlanan halının çekim silindiri yardımıyla
mekanik hava basınçlı ütünün alt kısmına
gelmesini sağlar.

Barkod Yazıcıdan Çıkarılmış Barkodlar Etiket elemanı, halı bezinden okuyarak
bilgisayara girmiş olduğu sipariş ve program
numarasına göre, planlama bölümü tarafından
daha önceden tasarlanmış olan tüm barkodların
barkod yazıcıdan çıktısını sırası ile alır ve barkod
makinesinden aldığı sıra ile halıya yapıştırılacak
etiket üzerine yapıştırır.

KONFEKSİYON 133

Ütü ayar panosu üzerindeki ayar düğmeleriyle ütünün sıcaklığı ve etiket yapıştırma süresi
ayarlanır. Ütü sıcaklığı ve süresi hem etiketin cinsine ve yapısına, hem de halının kalitesine göre
değişmektedir. Genelde ütü sıcaklığı 190oC, yapıştırma süresi ise 4 saniyeye ayarlanır. Double
Holtmelt yapıştırıcılı (çift yapıştırıcılı) etiketlerde (özellikle shagyy ve frize türündeki dokuması
daha seyrek ve düşük kalitede olan halılarda), etiketin yapıştırıcı miktarı fazla olduğu için, ütü
sıcaklığı ve süresi arttırılarak, ısı 200-210°C, basma süresi de 5-6 saniyeye çıkarılır ve bu
şekilde etiketin halı sırtına daha iyi yapışması sağlanır.

Akrilik, viskoz, yün ve polyester gibi daha nazik halılarda ütü sıcaklığı ve süresi azaltılır.
Eğer sıcaklık ve süre azaltılmaz ise sıcak ütünün izi halı sırtına çıkar ve halının o bölgesinde
çirkin bir görüntü meydana gelmesine sebep olur.

Halının kalitesine ve etiket yapısına göre gerekenden daha düşük ısı ve yapıştırma süresi
ayarlanması durumunda etiket tam olarak yapışmaz ve halı silindirlerden geçerken etiket halı
sırtından kalkar.

Halı sırtına yapıştırılan etiket, müşteri taleplerine veya halının büküm düzgünlüğüne göre
halının başına veya sonuna vurulmaktadır.

Üzerine barkod yapıştırılmış etiket halıda yapıştırılacağı yere yerleştirilir. Serbest hareket
edebilen pnömatik basınçlı ütü, etiket üzerine getirilerek start butonuna (pistonu hareket ettiren
buton) basılır. Böylece pistonun ütüyü etiket üzerine indirmesi ve ütünün ayarlanan süre kadar
etiket üzerinde kalarak etiketin halı sırtına yapışması sağlanır. Ayarlanan süre sonunda ütü
otomatik olarak piston tarafından otomatik olarak etiket üzerinden kalkar.

Etiket Makinesinin Hareket Ettirilmesi

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

134 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Etiket personeli tarafından, halı ileri yön hareket butonuna basılarak etiket ve barkod
yapıştırılan halının ilerletilmesi ve bir sonraki halının ütünün altına getirilmesi sağlanır. Bu
işlem, aynı programa göre barkod-etiket yapıştırılacak tüm halılar için bu şekilde devam
eder. Bu işlem, halı arabasındaki halılar bitene kadar devam eder. Etiket vurulan halılar
etiket makinesinin hemen arka kısmında bulunan J-Box’a dolar. J-Box dolduğu zaman halılar
konfeksiyon halı arabasına sağdırılır veya direkt otomasyona bağlanır.

Etiket vuran personele önceki birimlerden (planlama, dokuma, çiti ve apre) ayrılması
gereken veya defolu halı bildirilmiş ise, o halılara farklı bir etiket veya barkot vurularak halıların
ayrılması sağlanır.

Bazı firmalarda halılara yan etiket de vurulmaktadır. Yan etiketlerin boyu 4-6 cm, eni 10-
14 cm arasında değişmektedir. Yan etiket halının yan kısmına tel zımba ile etiket personeli
tarafından geçici olarak tutturulur. Normal etiket ve yan etiketi vurulan halılar kenar overlok’a
geldiğinde yan etiketin bir kenarı overlok altına alacak şekilde halının kenar overloku yapılır.
Halının sıkılığı ve tokluğuna göre zımba yerine normal bant da kullanılabilir. Kenar overloktan
sonra overlok altına girmeyen bant tekrar sökülür.

5.1.4.3. Halı Etiket Çeşitleri

Halı Etiketleri

Halıya vurulan barkod ve etiket tasarımı tamamen müşteri tarafından belirlenmektedir.
Müşteri halı siparişi verirken, o sipariş için bir etiket ismi belirlemekte veya kendi etiket resmini

KONFEKSİYON 135

direkt olarak vermektedir. Etiket ismi verilirse o isimde farklı çalışmalar yaptırılarak müşteri
onayına sunulur. Etiket üzerinde bulunması veya bulunmaması gereken bilgiler müşteri
tarafından belirtilmelidir.

Müşteri tarafından onaylanan etiketin görseli, müşterinin siparişi ile birlikte sisteme girilir.
Etiket vuran personelin hangi siparişe hangi etiketi vuracağı, etiket resmi sisteme giriş yapıldığı
için direkt olarak görülmektedir.

Etiketler; yüzeyleri bakımından parlak ve mat, sırt yapışkanlığı bakımından ise normal
yapışkanlı ve çok yapışkanlı (double) olarak sınıflandırılır. Yüzünün parlak veya mat olması
tamamen müşterinin isteğine göre, ancak sırt yapışkanlığı halının cinsine göre değişmektedir.
Shaggy gibi düşük kaliteli halılarda double holtmelt yapışkanlı etiket kullanılmaktadır.

Halı sırtına yapıştırılan etiketler, müşteriye bağlı olmakla birlikte, genellikle normal halılar
için 16x22 cm, paspas, yolluk türü halılar için ise 12x18 cm ebatlarında olmaktadır.

5.1.4.4. Etiket Yapıştırmada Görülen Hatalar
Etiket yapıştırmada görülebilecek hatalar şu şekilde sıralanabilir:

1. Etiket bölümüne önceki birimlerden (dokuma, planlama, çiti, apre ve tıraş) bildirilen
ayrılması gereken halılara, farklı barkod vurulmasının unutulması sonucu hatalı halının
müşteriye gitmesi.

2. Etiket vuran personelin bölümleri karıştırması. Etiket vuran kişinin, halının bölüm başı
mı yoksa bölüm sonu mu olduğunu, tezgâh bölümlerini (1. Bölüm, 2. Bölüm, 3. Bölüm vs)
çok iyi bilmesi gerekmektedir. Bölüm; dokuma tezgâhında halıların yan yana dokuma sırası
ve sayısıdır. Dokuma tezgâhının operatör paneli önündeki halı 2. Bölüm, diğer taraf 1. Bölüm
olarak adlandırılır. Eğer etiket vuran kişi bölümleri karıştırırsa; 1. Bölümdeki tüm desenler 2.
Bölüme, 2. bölümdeki tüm desenlerde 1. Bölüme vurulmuş olur.

3. Bölüm başı veya bölüm sonunun karıştırılması sonucu barkodların yanlış vurulması.

4. Etiket resmine bakmadan, aynı isimdeki başka bir etiketin farklı müşterinin siparişine
vurulması.

5. Halıların yüz yüze dokunmasından dolayı alt veya üst halıda yazılar ters çıktığı için bazı
rakamların (6, 9 gibi) ters okunarak programa yanlış girilmesi sonucu farklı programa ait
barkodların alınması.

6. Yapıştırma ısısı ve süresinin olması gerekenden fazla olmasından dolayı halıda iz
yapması veya düşük ayarlanması sonucu etiketin tam yapışmaması.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

136 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

KONFEKSİYON 137

5.2. OTOMASYON (KENAR OVERLOK)
Halılar kenar overlok işlemlerinin yapılabilmesi için otomasyon bölümüne getirilir.
Otomasyon bölümü, giriş ve çıkış J-Box’ları ile overlok makinesi bölümlerinden oluşmaktadır.
Giriş J-Box’ı otomasyon makinesine girişte halıların biriktirilmesini, çıkış J-Box’ı ise overlok
işlemi tamamlanmış halıların bir sonraki bölüme aktarılması için biriktirilmesini sağlar. Overlok
makineleri ise halı kenarlarına overlok dikiş işlemini gerçekleştirir.

Otomasyon Makinesi

Otomasyon makinesi önüne gelen halı arabasındaki halı el top başı makinesi ile önceki
halıya veya kılavuz bezine düzgün bir şekilde dikilir. Dikilen halı dikkatli bir şekilde J-Box’a sağılır.
Otomasyonun kumanda panosundan ileri butonuna basılarak halının overlok makinelerinin
önüne gelmesi sağlanır. Terzi, halının overlok rengine bakarak hangi tezgâhta dokunmuş ise
oradan uygun ipliği alır. İplik overlok dikiş makinesindeki kılavuzlardan geçirilerek makineye
bağlanır. Overlok rengine göre şerit ayarlanarak şerit aparatından geçirilir ve makinenin dikiş
kısmına getirilir. Misina ayarlanarak iğneden geçirildikten sonra makine bir miktar çalıştırılarak
misina, iplik ve şeridin makinenin dışına çıkması sağlanır. Daha sonra kumanda panosundaki
joystik kol ile overlok makinesi halı zeminine oturtularak baskı ayağı indirilir. Bu işlemin
aynısı diğer kenar overlok makinesi için de yapılır. Daha sonra halı havlarının overlok altında
kalmaması için overlok makinesi öncesinde bulunan hava açılır. Kumanda panosundan start
butonuna basılarak makinelerin çalışması ve overlok işleminin başlaması sağlanır. Overlok
işlemi yapılırken çekim silindirleri halıyı overlok hızında çekerek otomasyon makinesi çıkış
J-Box’ına doldurur.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

138 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Overlok dikim yerine düzgün dikilmemiş top başı geldiği zaman eğer terzi bunu fark
etmezse, bu durum dikiş iğnesinin kırılmasına veya overloğun patlamasına sebep olabilir.

Düzgün Dikilmemiş Top Başı

Terzi, düzgün dikilmemiş top başını gördüğü zaman, top başı overlok makinesine
geldiğinde makineyi durdurarak joystik kol ile halıdan ayırır. Boş olarak halı ileri doğru hareket
ettirilerek top başı bezinin makinenin arka tarafına geçmesi sağlanır. Overlok makinesi tekrar
halı üzerine oturtularak dikiş işlemine devam edilir.

Farklı renkte halı geldiği zaman, terzi halının bitim yerinde overlok makinesini durdurur.
Şeridi ve ipliği değiştirerek overlok makinesini bir miktar boşta çalıştırır ve ipliğin makineden
çıkmasını sağlar.

Farklı ebatlarda halı geldiği zaman, terzi overlok makinelerini halı üzerinden çıkarır.
Overloğu dikilmiş halı bir miktar ileri alınır. Overlok makineleri joystik kol ile sağa sola hareket
ettirilerek daha geniş veya daha dar olan halı enine göre ayarlanır ve tekrar overlok dikme
işlemine başlanır. Overlok dikme işleminin ilk başladığı sırada dikiş iğnesinin mutlaka yukarı
konumda olması gerekmektedir.

Otomasyon üzerindeki overlok makinelerinin yerleri karşı karşıya veya çapraz olarak
konulabilmektedir. Karşı karşıya konulmuş olan overlok makinelerinde, makineler yaklaştırıldığı
zaman birbirlerine değeceğinden çok küçük ebatlardaki halılara overlok dikilemez.

KONFEKSİYON 139

Farklı Ebatlarda Halılar

Overlok makineleri birbirine çapraz konulduğu zaman makinelerin yerleri ayrı olduğu için
birbirlerine değmeyecektir. Bundan dolayı çok küçük ebatlardaki halılar bile bu tarz overlok
makine yerleştirmesinde dikilebilir.

Karşılıklı Yerleştirilmiş Overlok Dikiş Makineleri

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

140 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Çapraz Yerleştirilmiş Overlok Dikiş Makineleri

Overlok makineleri birbirine çapraz konulduğu zaman, renk, ebat veya top başı geldiğinde,
öncelikle birinci makine durdurulur. Makineden renk, overlok veya top başı durumu ayarlanarak
makine çalıştırılır. Halının diğer kenarı overlok makinesine geldiği zaman makineler tekrar
durdurularak aynı işlem diğer makine için de tekrarlanır. Bundan dolayı duruş ve zaman kaybı
çok fazla olur. Eğer işletmelerde çok fazla küçük ebat yok ise çapraz yerleştirilmiş overlok
makinesi pek tercih edilmez.

Bağımsız Olarak Yerleştirilmiş Otomasyon

KONFEKSİYON 141

Otomasyon makineleri işletme şartlarına göre veya kontrollerinin daha iyi yapılabilmesi
için barkod etiket makinesinden önce, sonra veya bağımsız olarak olmak üzere farklı yerlerde
konumlandırılabilirler.

Otomasyon makinesi etiket makinesinden önce konumlandırıldığında, boyuna kesim
bölümünden çıkan halılar direkt olarak otomasyon makinesine gelerek halının kenarlarına
overlok yapıldıktan sonra halılar etiket makinesine girer. Halı sırtına etiket vurulurken etiket
elemanı tarafından aynı zamanda halıların hem sırt, hem de overlok kontrolleri yapılır. Olası
bir overlok hatası bu şekilde en kısa sürede tespit edilmiş olur. Bu şekilde yerleşimde halıların
kenar overlokları, halı bölümlerine göre rasgele dikildiğinden, etiketçi personel tarafından
etiket bölümlerinin okunmasında veya etiket yapıştırılmasında zorluklar yaşanabilir.

Otomasyon makinesi etiket bölümünden sonra konumlandırıldığında, öncelikle halılara
barkod etiket işlemi yapılır, daha sonra overlok işlemi gerçekleştirilir. Otomasyon makinesinin
etiket bölümünden sonra yerleştirilmesi de iki farklı şekilde yapılabilir. Birincisi, en kesme
bölümüne bitişik yerleştirilmesi, diğeri ise en kesmenin farklı bir yere yerleştirilerek otomasyon
ile en kesmenin bağımsız olmasıdır. Otomasyon makinesinden hemen sonra yerleştirilecek bir
kalite kontrol bölgesiyle, halının sırt ve yüzey kontrolleri ve temizliği yapılabilir.

Otomasyon Sonrası Halı Kontrol Bölgesi

5.2.1. Overlok İşleminde Kullanılan Malzemeler
Sırtına etiket vurulmuş olan halılar kenar dikim işlemi için otomasyon makinesine

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

142 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

gelmektedir. Otomasyon makinesindeki overlok makinesiyle halı kenarlarının düzgün durması
ve hav ipliklerinin tekrar sökülmemesi için halı kenarlarına dikiş yapılmaktadır. Overlok
makinesinin düzgün bir dikiş yapabilmesi için iplik, misina ipliği ve şerit kullanılmaktadır. Bu
malzemeler overlok makinesinin belirli aparatlarından geçirilerek dikiş makinesini overlok
işlemine hazırlar.

5.2.1.1. Overlok Dikiş Makinesi
Overlok makinesi, iplik, misina ve şeridi bir araya getirerek halı kenarlarını dikmeye
yarayan makinedir. Halı overlok makinesinin baskı ayağı altına getirilerek iplik, misina ve
şerit beslemeleri yapıldıktan sonra start düğmesine basılarak halı kenarına overlok yapılmaya
başlanır.

Overlok Dikiş Makinesi

1. İğne Mili 9. Tansiyon Takımı
2. İğne Bağı 10. İplik Yolu
3. İğne Vidası 11. Baskı Ayağı
4. İğne 12. Baskı Ayar Mili
5. Alt Lüper (Kalem) 13. Baskı Kolu
6. Üst Lüper 14. Sürüm Dişlisi
7. Plaka 15. İplik Gerdirmesi (Horoz)
8. Badem 16. Şerit Besleme Aparatı

1. İğne Mili: Overlok makinesinin çalışması için gerekli olan parçalardan birisidir. İğne
mili üzerinde iğne bağı bulunur. İğne mili, iğneye yataklık yaparak iğnenin hareketini sağlar.

KONFEKSİYON 143

2. İğne Bağı: İğnenin sabitlenmesi için takıldığı yuvadır.

İğne Bağı

3. İğne Vidası: İğneyi sıkıştırarak sabitlenmesini sağlar.

İğne Mili

İğne Vidası Overlok İğnesi
Alt Lüper
4. İğne: Dikiş ipliğinin halı içerisinden geçebilmesi Üst Lüper
için bir yol oluşturur. İğne, ipliği halının içerisine taşıyarak
ilmek oluşumunu sağlamaktadır.

5. Alt Lüper: Kaleme benzediği için kalem lüper
olarak ta adlandırılır. Alt lüperin görevi üzerinde bağlı
olan ipliği iğnedeki ipin içerisinden geçirerek üst lüpere
aktarmaktır.

6. Üst Lüper: Alt lüperin getirmiş olduğu ipliği iğneye
aktaran parçadır. Üst lüperin çatal ucu içerisindeki
ipliğin arasından iğnenin geçmesi ile örgü oluşturulur.
Üst lüper yarım ay şeklinde, uç kısmı çatal ve delikli
olmak üzere iki şekildedir. Çatal şeklinde olan üst lüper
overlok dikişinin yuvarlak olmasını sağlar, delikli olan üst
lüper alt lüperin getirmiş olduğu ipliği iğneye taşımaz,
delikli olduğu için kendi üzerinde taşıdığı ipliği iğneye
aktardığından dolayı zikzak overlok dikiş yapılmış olur.

7. Plaka: Halının iç mekanizmaya girmesini
engelleyen, dişli kısmı muhafaza eden ve halının düzgün
bir şekilde hareketine yardımcı olan kısımdır. Üzerinde
plaka dili ve altında ise iğne siperi bulunan parçadır.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

144 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım Plaka
Badem
Plaka dili, dikişin en olarak incelik ve
kalınlığının ayarlanmasını sağlar. Plaka dili 2
çeşitir. Standart dikiş için normal plaka dili, ince
dikiş yapmak için ince plaka dili kullanılır.

İğne siperi, iğne ile kalem lüper arasındaki
boşluğu ayarlayan parçadır. Alt lüper iğnedeki
ipliği alırken, alt lüper ile iğne arasında boşluk
kalmamasını sağlar. Bu iki parça arasında
boşluk olması durumunda dikiş oluşmaz. Dikişin
bozulduğu zaman iğne siperinin ayarlanması
gerekmektedir.

8. Badem: Bademin en temel görevi halının
düzgün gitmesi ve yüksek devirde çalışan
üst lüperin halıya temasını engellemesidir.
Ayarlanabilir bir parça olduğu için overloğun
geniş veya dar olmasını ayarlayabilir.

9. Tansiyon Takımı: İpliğin gerginliğini ayarlayan aparatlardır.

Tansiyon Takımı

10. İplik Yolu: İpliklerin düzgün bir şekilde makineye gelmesi için üzerinde seramik boncuk
bulunan “V” şeklindeki parçadır.

KONFEKSİYON 145

İplik Yolu Baskı Ayağı

11. Baskı Ayağı: Plaka içerisinde bulunan sürüm dişlisi ile halıyı sıkıştırarak kaymasını

önler ve halıya baskı uygulayarak düzgün bir şekilde ilerlemesini sağlar.

12. Baskı Ayar Mili: Baskı ayağının sertliğini ve yumuşaklığını ayarlamak için kullanılan
vidadır.

13. Baskı Kolu: Halının overlok işlemi tamamlandıktan sonra makine ağzındaki halıyı
çıkartmak için baskı ayağının havaya kalkması gerekmektedir. Baskı kolu baskı ayağını
kaldırmaya yarayan parçadır.

14. Sürüm Dişlisi: Overlok dikişinin yapıldığı yerde, dikişi yapılan bölümü ileri doğru
götüren ve diğer dikiş için zemin hazırlayan parçadır.

Sürüm Dişlisi

15. İplik Gerdirmesi (Horoz): Overloğun halıya tam oturmaması durumunda iplik
gerdirmesinden işlem yapılarak düzeltilebilir. Overlok halıya tam oturmuyor ise iplik gerdirmesi

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

146 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

yukarıya kaldırılır, çok sıkı olmuş ise aşağıya indirilir. Overlok işleminde dikkat edilmesi
gereken önemli hususlardan birisi iplik gerdirme aparatının yeridir. İplik gerdirmesi standart
olarak ipliğin 3,5-4 cm kadar üzerindedir. İplik gerdirmesi ipliğin altında olursa overlok işlemi
gerçekleşmez.

16. Şerit Besleme Aparatı: Halı overloğunun daha düzgün olması için overlok altına şerit
besleyen parçadır.

Şerit Besleme Aparatı

Otomasyon makinelerinde overlok makineleri otomatik veya manuel olmak üzere iki
çeşittir. Otomatik makinelerde makine önünde bulunan sensör halının overlok makinesine tam
oturmasını sağlayarak dikişin halı boyunca ilerlemesini sağlamaktadır. Bu sensörün hassasiyeti
değiştirilerek halı bezinin kenarındaki eğriliklerin girinti çıkıntısı azaltılıp çoğaltılabilir.
Sensörler mekanik veya elektronik olabilir. Overlok makineleri halıya joystik kol ile yaklaştırılıp
uzaklaştırılır. Makine sensörün müsaade ettiği kadar halıya yaklaştırılabilir.

Mekanik ve Elektronik Sensörler

KONFEKSİYON 147

Manuel makinelerde ise sensör bulunmadığı için makineler halı overlok sırasında halı
bezinden çıkabilmektedir. İki overlok makinesi birbirlerine lastik ile bağlanarak makinenin
halı kenarından çıkması engellenebilir. Overlok makinesinde lastik ne kadar gergin olursa
makineler halıyı o kadar sıkıştırarak dikiş yaparlar. Lastiğin bol olması durumunda makinenin
halıdan dışarı çıkması sonucu overlok patlaması meydana gelebilir. Overlok makineleri halıya
el ile manuel olarak yaklaştırılır ve uzaklaştırılır.

Manuel (Lastikli) Overlok Dikiş Makinesi

5.2.1.2. Overlok Dikiş İpliği
Halı kenarına overlok yapılabilmesi için alt lüperden gelen ipliği çatal ucu yardımıyla alarak
iğneden gelen iplik ile birleştirip ilmek oluşmasını sağlayan ipliğin halı dokumada kullanılan
iplikle aynı olması gerekmektedir. Halının orta kısmına zemin, kenarlarına ise bordür denir.
Halıda farklı kalınlıklara sahip iplikler (1250dtex, 1600dtex, 2000dtex, 1750x2 dtex,
frisee gibi) kullanılabilmektedir. Dtex terimi, 10000 metre uzunluktaki ipliğin gram olarak
ağırlığı şeklinde ifade edilen kalınlıktır. Örneğin; 1600 dtex, 10000 metre ipliğin 1600 gram
gelmesidir.
Müşteri tarafından farklı bir talep gelmediği sürece, halı hangi kalınlık ve bordür renginde
iplik ile dokunmuş ise kenar overlok ipliği de o kalınlıkta ve bordür (kenar) renginde seçilmelidir.
Bunun amacı, halının overlok kısmının, halıdan bir parça gibi görünmesini sağlamaktır.
Overloğun farklı bir renk ve kalınlıkta bir iplikle yapılması halıda şekil bozukluğuna neden
olacaktır.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

148 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Kenar overlok iplikleri

Halı dokumada kullanılan iplikler halının yapısını ve ismini belirler. Halı hangi tür iplikle
dokunmuşsa, o isimle anılır. Halı dokumada kullanılan iplik akrilik ise, halı akrilik halı, headset
iplik ise polip halı gibi isimler almaktadır.

Halı dokumada kullanılan temel iplikler aşağıda belirtildiği şekilde sınıflandırılabilir.

Polyamid iplik (naylon): Günümüzün en Polyamid İplik
popüler iplik çeşidi olan naylon, yıpranmaya
karşı dayanıklı, esnek, mobilyanın ağırlığına ve
hareketine dirençli ve aynı zamanda göz alıcı
renkler sağlayabilen bir malzemedir. Leke ve
kirleri gizleyebilen bir yapıdadır. Sentetik elyaflar
arasında polyamid, görünümünü en iyi şekilde
koruyan ve leke tutmazlık konusunda en başarılı
elyaf olması nedeniyle çoğunlukla duvardan
duvara halı üreticileri tarafından kullanılmakta ve
ticari alanlarda tercih edilmektedir.

Polipropilen iplik: Polipropilen dünyadaki en yaygın ikinci plastik hammaddedir. Diğer
adı olefindir. Maliyet avantajı, sağlamlığı, kolay kalıba girmesi nedeniyle tercih edilmektedir.
Bu avantajlarına ek olarak kimyasal yağ ve çözücülere karşı dayanıklılık, yüksek mukavemet,

Polipropilen İplik

KONFEKSİYON 149

düşük sürtünme katsayısı, neme ve ısıya karşı dayanıklıdır. Her ne kadar kolay temizlene
bilirliği ile bilinmekteyse de yağ bazlı lekelenmelere karşı direnci polyamide göre daha
zayıftır. Polipropilen, nem ve küfe dayanıklı olması nedeniyle hem iç hem de dış mekanlarda
kullanılabilmektedir. Polipropilen iplik, dış mekan spor zeminlerde kullanılan sentetik çimlerde
ve evlerde-kreşlerde bulunan oyun odalarında da kullanılmaktadır.

Akrilik iplik: Yapısı ile yün görünümü ve hissi verebilen bir elyaf çeşidi olan akrilik,
küflenmeye karşı dayanıklıdır ve güneş ışığı direnci yüksektir. Aşınma direnci polyamidden
(naylon) düşüktür. Akriliğin yanmazlığı ya da ateş direnci görünüm açısından benzediği yün
elyafı-ipliğinden daha zayıftır. Polipropilen ve polyestere kıyasla su seven bir yapısı vardır.
Akriliğin leke tutmazlık konusunda performansı diğer elyaf çeşitlerine göre daha düşüktür.
Ancak renk konusunda polipropilenden daha dayanıklıdır. Yapısı renklendirmeye izin vermekte,
dokusu ise klasik Türk Halı Kültüründe önemli yeri olan Yün Halı’ya benzemektedir. Elyaf/iplik
aşamasından nihai halı oluncaya kadar ki bütün üretim bandının ülkemizdeki sanayi tesisleri
tarafından gerçekleştirilmesi sonucunda hammadde bolluğu ve düşük maliyeti nedeniyle akrilik
elyafı, makine halısı üreticileri tarafından yoğun olarak kullanılmaktadır.

Akrilik İplik

Viskoz İplik: Viskoz rayonu orta ağırlıklı, dayanma süresi orta ile uzun arasında değişen bir
liftir. Nemi çabuk emdiği için yavaş kurur. Dolayısıyla sıcak havada pamuk ya da keten kadar
iyi değildir. Statik elektriklenme ve pilling sorunu yoktur. Özellikle kendisi gibi kısa liflerden
oluşan diğer elyaflarla harmanlanarak bükülmeye uygundur.

Viskoz İplik

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

150 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

BCF Puntalı İplik: Polipropilen plastik BCF Puntalı İplik
malzemenin yüksek BCF teknolojisi ile,
dozajlama, eksturüzyon, soğutma ve çekim
işlemleri sonucunda meydana gelen bir iplik
çeşidi olup ekru (renksiz) veya boyanmış
olarak üretilmektedir. Dokuma esnasında
filamentlerin dağılmaması için iplik üzerine
basınçlı hava ile puntalama işlemi yapılır
ve iplik halıya dönüştükten sonra kendini
bırakır. Puntalı iplikler genellikle parça halı
dokumalarında, duvardan duvara halılarda,
araba döşemeleri ve paspaslarında
kullanılmaktadır.

Bükümlü İplik: BCF Puntalı ipliğin dokuma esnasında dağılmaması ve halıda puntalı
ipliğe göre farklı bir efekt vermek için kullanılır. Çok sık tercih edilen bir üretim şekli değildir,
ancak yüksek kalite halı elde etmek için fikse sonrası ipliklerin çift kat olarak bükülmesi halıya
çok özel bir efekt katar ve daha çok yün ve akrilik görüntüsü elde edilir.

Bükümlü İplik

Fikseli İplik: BCF Puntalı ipliklere tek ve çift kat büküm işlemi uygulandıktan sonra iplik
tekrar ısıl işleme tabi tutulur. Böylece iplik fiziksel şartlara daha dayanıklı hale getirilmiş olur
ve halı üzerinde nokta şeklinde gözükerek güzel bir görünüm sağlar. Çok sıklıkla kullanılan bir
iplik çeşidi olup, parça halı ve duvardan duvara halı dokumalarında hijyen ve sağlık açısından
tercih edilen bir ipliktir. Akrilik ve yün ipliklere göre halı üzerinde tozuma olmaz ve temizliği çok
kolaydır. İçerisinde bakteri barındırmaz ve yanması ancak çok yüksek sıcaklıklarda mümkün
olabilmektedir.