Makine Halısında APRE

LARK 51

Dikey Buharlama Ünitesi (Halı Çökertme)

Dikey buharlama ünitesinde açık buhar kullanıldığından, halıya uygulanan buharın
fazlalığının makineden uzaklaştırılması gerekmektedir. Fazlalık buhar, dikey buharlama
ünitesinin altında bulunan boşluklardan ve makinenin arkasına yerleştirilmiş baca borularından
dışarı atılır.

Dikey Buharlama Sistemi Prensip Şeması

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

52 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Dikey buharlama sadece çökme halılarda kullanılır. Normal (çökmesiz) halılarda kullanıldığı
zaman halı fiksesi bozulacağından kullanılmaz.

3.5.5. Atkı Düzeltme Bölümü
Atkı düzeltme sistemi, tezgâhtan çıkan halılardaki atkı eğriliklerini (çaprazlıkları) düzeltmek
için kullanılan bir helezon silindir sistemidir.

Atkı Düzeltme Silindiri

Atkı düzeltme sistemi, hassas düzeltme ünitesine bağlı “akıllı tarama sistemi” ile (kamera
ile) atkı bozukluklarını en hızlı şekilde belirler ve düzeltir. Her türlü atkı eğrilikleri burada
düzeltilebilmektedir. Atkı düzeltme makineleri 1-5 metre arasındaki çalışma enleri için üretilir.

Atkı Düzeltme Sisteminde Kameralar İle Atkı Hatasını Tespit Edilmesi

LARK 53

Toz temizleme ve dikey buharlama
ünitesinden geçen halılar, atkı düzeltme
makinesinin içine girdiği zaman, makine
içerisine yerleştirilmiş 6 adet kamera
ile halı sırtındaki atkı eğrilikleri tespit
edilerek, içerisinde rulman bulunan
silindirlere komut verilir ve eğri olan
atkı kısımlarında silindiri eğerek atkının
düzeltilmesi sağlanır.

Atkı Düzeltme Sistemi Operatör Paneli

3.5.6. Yatay Buharlama Bölümü

Yatay buharlama bölümü tutkallama bölümünün ön tarafında bulunmakta ve burada halı
sırtına açık buhar uygulanmaktadır.

Yatay Buharlama

Halı sırtına açık buhar verildiği zaman, halı sırtındaki jüt kırılmaları, halı dalgalanmaları,
ezilmeler gibi hatalar düzeltilmekte, atkıların yumuşaması sağlanmakta ve halı zemini tutkal
silindirine daha düz bir şekilde girdiğinden tutkallama işlemi daha iyi yapılmaktadır. Özellikle
uzun süre arabalarda beklemiş halılarda yatay buharlama işlemi mutlaka uygulanmalıdır.

Yatay buharlama sisteminde açık buhar kullanıldığı için halı içerisinden geçen buharın
tekrar sistemden uzaklaştırılması gerekmektedir. Aksi taktirde sistemde bulunan buhar, halı
yüzeyinde nemlenmeye sebep olacaktır. İşi biten buhar, yatay buharlama üzerinde bulunan
egzoz boruları tarafından yatay buharlama ünitesinden dışarı atılmaktadır.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

54 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Yatay Buharlamada İşi Biten Buharın Atılmasını Sağlayan Egzoz ve Baca Sistemi

3.5.7. Tutkallama (Apre) Bölümü
Tutkallama bölümünde, ham olarak gelen halıların havlarının çıkmaması için halı sırtına
latex (tutkal) uygulanmaktadır. Halı, tutkallama bölümüne geldiği zaman içerisinde tutkal
bulunan teknedeki silindirin dönmesi ile halı sırtına tutkal verilir.

Tutkallama Ünitesi

Tutkallama bölümünde tutkal ve apre tekneleri, tutkal silindiri, baskı silindirleri ve masaj
silindiri bulunmaktadır.

Tutkallama bölümünde öncelikle halı kalitesine göre tutkal karışımı oluşturulur. Oluşturulan
tutkal karışımı apre teknesine doldurulur. Apre teknesi doldurulduktan sonra lark üzerindeki
kılavuz bezi hareket ettirilerek halının tutkal silindirine gelmesi sağlanır. Kılavuz bezi bittikten
sonra tutkal silindiri üzerinde bulunan baskı silindirleri halıyı tutkal silindiri üzerine değecek

LARK 55

Apre Teknesi, Apre ve Baskı Silindirleri

şekilde aşağı doğru bastırır. Tutkal silindirinin halı ile aynı yönde döndürülmesiyle, üzerine
yapışan halının sırtına tutkal verilmeye başlanmış olur. Tutkal silindirinin hızı halı sırtına
uygulanan tutkal miktarını doğrudan etkilemektedir. Tutkal silindirinden çıkan halı, zemininde
tutkal kalmaması için sıyırıcıdan geçirilerek masaj silindiri üzerinden kurutma fırınlarına doğru
gönderilir.

Sırtı Tutkallanan Halının Masaj silindirinden Geçerek Kurutma Fırınına Gönderilmesi

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

56 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Halı sırtına uygulanan latex, su ile tutkalın belirli oranlarda karıştırılmasıyla elde edilen
bir ilaç karışımı olup, halının kalitesine göre karışım oranları değişmektedir. Lark makinesi
operatörü, lark işlemine tabi tutulacak halı grubu için öncelikle, makinenin operatör panelinden
tutkal karışım oranlarını girer ve girdiği oranlara göre tutkal karışımını oluşturur.

Lark işleminde kullanılan tutkal karışımının oluşturulması için tutkal tekneleri kullanılmaktadır.
3.5.7.1. Tutkal Tekneleri
Tutkal tekneleri tutkalın hazırlanmasında kullanılan teknelerdir. Bu tekneler metalden
yapılmış olup, içerisinde mikser (karıştırıcı) bulunmaktadır. Tutkal teknelerinin doldurulması ve
karışımın yapılması için hem su, hem de tutkal giriş boruları bulunmaktadır. Genellikle tutkal
boruları beyaz renkte, su boruları ise mavi veya yeşil renkte olmaktadır. Tutkal teknelerinde, ana
tutkal silosundan gelen bir tutkal borusu, su ekleme yapmak için su borusu, karışım halindeki
ilacı apre teknesine göndermek için sevk borusu ve apre teknesinden işi biten ilacı tekrar almak
için geri iade borusu bulunmaktadır. Bazı işletmelerde apre teknesine sevk ile iade boruları
aynı olabilir, havalı pompa yardımı ile transfer gerçekleştirilir.

Tutkal Silosu ve Tutkal Tekneleri

Tutkal teknelerinin amacı, mikser (karıştırıcı) yardımıyla saf haldeki tutkalı belirli miktarda
su ile karıştırarak lark makinesine tutkal rezervinde bulundurmaktır.

Tutkal teknelerinin büyüklüğü, 300 - 500 m2 gibi düşük miktardaki siparişler geldiği zaman,
ilaç sarfiyatını önlemek için genellikle 500-1000 kg tutkal alacak şekilde tasarlanmalıdır.

LARK 57

Tutkal teknelerinin üst kısımlarında kapak bulunmakta olup, bu kapak gerekmediği sürece
kapalı tutulmalıdır. Tutkal tekneleri genel olarak 3 adet olmaktadır.

1- Tutkal hazırlama teknesi
2- Tutkal besleme teknesi
3- Tutkal bekletme teknesi

Tutkal Tekneleri

Teknelerin birbirleri arasında havalı pompalar yardımıyla tutkal transferi
gerçekleştirilebilmektedir. Tutkal teknelerinin üzerinde bulunan pnömatik basınçlı vanalar lark
makinesine girilen programa göre otomatik açılıp kapanarak teknenin gerekli miktarda ilaç ve
su alması sağlanmaktadır.

3.5.7.1.1. Tutkal Hazırlama Teknesi
Tutkal ile suyu birbirine karıştırarak hazır hale getirmek ve besleme teknesine göndermek
için kullanılan teknelerdir. Tutkal verilecek halı cinsine göre operatör paneli ekranından tutkal
hazırlama bölümüne girilip ilaç karışım oranları belirlenerek veya daha önce kaydedilmiş
oranlar seçilerek tutkal hazırlama düğmesine basılır. Sistem otomatik olarak pompa ile tutkal
stok silolarından karışım oranına göre yeterli miktarda tutkal ve su alarak tutkal hazırlama
teknesine transfer eder. Transfer işlemi bittikten sonra mikser çalıştırılır ve alınan bu tutkal ve su
mikser tarafından karıştırılarak istenen karışım hazırlanmış olur. Tekne altında bulunan tutkal
çıkış borusundan havalı pompa yardımı ile tutkal besleme teknesine gönderilir. Daha sonra
halı miktarına göre tekrar ilaç yapılabilir veya farklı bir kalite halı larka verilecekse ona göre
ilaç hazırlanmaya başlanabilir.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

58 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Tutkal Hazırlama Teknesi

Tutkal hazırlama teknesi tutkal ve su miktarını belirleyerek (örneğin, %50 su, %50 tutkal
karışımından 1000 kg tutkal yapılacak şekilde) otomatik olarak su ve tutkal miktarını tekne
içerisine çekmektedir. Tutkal teknesi altındaki terazi 500 kg su tamamlandığı zaman otomatik
olarak pnömatik vanayı kapatarak tutkal vanasını açar ve 500 kg tutkal ilave edilerek karışımın
oluşturulması sağlanır. Bu karışım mikser tarafından karıştırılarak homojen bir karışım elde
edilir.

3.5.7.1.2. Tutkal Besleme Teknesi
Hazırlama teknesinde hazırlanmış olan tutkal, pompa yardımı ile besleme teknesine
aktarılır. Besleme teknesi içerisinde tutkalın devamlı karışım halinde olmasını sağlamak için
bir mikser bulunmaktadır. Besleme teknesinin amacı, apre teknesine devamlı olarak tutkal
beslemek ve bir sonraki karışım için hazırlama teknesinin boşaltılmasını sağlamaktır.
Besleme teknesi altında bulunan çıkış vanası açılarak, pompa yardımı ile tutkalın apre
teknesine dolması sağlanır. Apre teknesi dolduktan sonra apre makinesi çalışır ve halı
tutkallama işlemi başlamış olur. Halı tutkallama işleminde tutkalın halı sırtına verilmesinden
dolayı apre teknesi içerisinde tutkal azalacağından besleme teknesi devamlı olarak tekneye
ilaç vererek tekne içerisinde ilacın azalmamasını sağlar.
Apre işlemi bittikten sonra apre teknesindeki tutkal tekrar pompa yardımı ile besleme
teknesine aktarılır. Bu aktarma işlemi besleme boruları ile yapılabildiği gibi farklı bir boru
çekilerek de yapılabilir.

LARK 59

Tutkal Tekneleri Arasında Transferi Sağlayan Pompa

Besleme teknesinde karışım eksildiği zaman, tutkal hazırlama teknesinden yeterli miktarda
karışım çekilerek tekne doldurulur.

3.5.7.1.3. Tutkal Bekletme Teknesi
Tutkal bekletme teknesinin amacı, kalite değişiminden sonra, kalan fazla tutkalı muhafaza
etmektir. Farklı bir kalite için oluşturulmuş tutkal bekletme teknesinde muhafaza edilir ve halı
apreye verildiğinde zaman kaybı yaşanmadan apre teknesi boşaltılarak bekleme teknesindeki
tutkal apre teknesine verilir. Böylece apre fazla durmadan farklı bir kalitede çalışmaya
devam edilir. Tekneler arası tutkal transferleri havalı pompalar tarafından otomatik olarak
sağlanmaktadır

3.5.7.2. Apre Teknesi

Apre Teknesindeki Fazla Tutkal Tahliye Borusu Apre Teknesi

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

60 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Apre teknesi tutkal silindiri altında bulunan ve tutkal silindirine tutkal beslemesini sağlayan
metal sacdan yapılmış “v” şeklindeki teknedir. Apre teknesinin alt kısmında bir tutkal girişi ve bir
de tutkal çıkış yeri bulunmaktadır. Teknenin üst kısmında ise fazla tutkalı tekneden taşmadan
tekrar besleme teknesine götüren tahliye borusu bulunmaktadır. Tahliye borusu fazla karışımı
besleme tankına göndererek sürekli tekne içerisinde karışmasına yardımcı olur.

Apre teknesi, tutkal besleme teknesinden havalı pompalar ile çekilen tutkal ile doldurulduktan
sonra, tutkal silindiri çalıştırılarak yüzeyine tutkal alması sağlanır. Apre işlemi yapılacak halı
tutkal silindiri üzerinden geçirilerek halı sırtına tutkallama işlemi gerçekleştirilmektedir. Apre
işlemi yapılırken zamanla tekne içerisindeki tutkal azalacaktır. Bu durumda, hareketli gezdirici
ile apre teknesine tutkal beslemesi yapılmaktadır. Hareketli gezdiricinin diğer bir amacı da
tutkalın devamlı karışım halinde olmasını sağlayarak tekne zeminine çökmesini engellemektir.

3.5.7.3. Tutkal ve Apre Teknelerinin Apre Teknesindeki Fazla Tutkal Tahliye Borusu
Boşaltılması Apre Teknesindeki Tutkalı Boşaltma Borusu ve Vanası

Apre işlemi bittikten sonra apre
teknesinde kalan tutkalın tekrar besleme
tankına çekilmesi gerekmektedir. Tekne
içerisindeki giriş vanası kapatılıp boşaltma
vanası açılarak pompa yardımı ile apre
teknesindeki tutkal besleme tankına çekilmek
suretiyle apre teknesi boşaltılmaktadır.

LARK 61

Boşaltma işlemi bittikten sonra tekne içerisi bolca su ile temizlenerek tekne içerisinde tutkal
artıkları kalmayacak şekilde yıkanmalıdır. Daha sonra tekne öne doğru eğdirilerek tamamen su
ile temizlenmelidir. Aksi taktirde, temizlenmeyen tutkallar belli bir süre sonra tekneye yapışarak
teknenin kirlenmesine sebep olacaktır.

Boşaltılarak Temizlenmiş Apre Teknesi

Tutkal teknelerinin boşaltılması ise teknenin alt kısımlarında bulunan tahliye borularından
tutkalın ana depoya çekilmesiyle yapılır. Daha sonra tekneler su ile iyice temizlenerek tutkal
lekelerinin kalmaması sağlanmalıdır.

3.5.7.4. Tutkal Teknelerini Temizleme
Tutkal (latex) boşaltıldıktan sonra, tutkal karışım mikserleri bol suyla yıkanarak tutkal bulaşığı
kalmayacak şekilde temizlenir ve bir sonraki işlemde kullanılacak tutkal karışımına hazırlık
yapılır. Teknelerde kalan tutkal artıkları oksijenle birleşme sonucunda sertleşir. Sertleşen tutkalı
temizlemek için spatula veya sıcak su kullanılır. Tutkal karışımının sertleşmeden önce mutlaka
su ile iyice temizlenmesi gerekmektedir.
3.5.7.5. Tutkal Silindiri
Halı sırtına homojen bir şekilde tutkal sürülmesini sağlamak için kullanılan, düz ve pürüzsüz
bir yüzeye sahip silindirdir. Tutkal silindiri hızını bağımsız bir motordan almaktadır. Silindirin
hızı halı sırtına uygulanan tutkal miktarını etkilemektedir. Tutkal silindir hızı yavaşlatıldığı
zaman halı sırtı yumuşak, arttırıldığı zaman ise sert olur. Tutkal silindiri halı ile aynı yöne doğru
dönmektedir.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

62 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Apre Teknesi İçinde Tutkal ve Apre Silindiri

Apre teknesine tutkal doldurulduğu zaman tutkal silindiri yarısına kadar tutkalın içinde
kalmaktadır.

Tutkal silindiri üzerinde bulunan baskı silindirlerinin amacı, kılavuz bezi tutkal silindirini
geçtikten sonra halı üzerine baskı yaparak, halının silindir üzerine değmesini ve silindir tutkal
içerisinde dönmeye başladığı zaman halı sırtına tutkal verilmesini sağlamaktır.

Baskı Silindiri

LARK 63

Tutkal silindirinden hemen sonra bulunan sıyırıcı aparat, halı sırtında kalan fazla tutkalları
sıyırmaktadır.

Sırtı tutkallanmış olarak tutkal silindirinden çıkan halı kurutulmak için fırına gönderilmeden
hemen önce bir fırçadan geçirilir. Bu fırça, tutkal silindirinden çıkan halının havlarını dik
konuma getirerek, halının havlar dik şekilde fırın içerisine girmesini sağlamaktadır.

Kılavuz bezlerine ilaç verilmediğinden, bazı makinelerde bezler silindirden ayrılmamaktadır.
Böyle durumlarda silindir durdurulur ve ilaç verilmek istenmeyen bezlerin silindir üzerinden
kayması sağlanır. Silindir dönmediğinden dolayı bez ilaç almamış olur

3.5.7.6. Apre Silindiri
Apre silindiri, tutkal silindirinden sonra bulunan ve hareketini servo motordan alan yüzeyi
kaygan bir silindirdir.

Apre (Masaj) Silindiri

Tutkal silindirinde halı sırtına tutkal sürüldüğü zaman, tutkal halı sırtına tam olarak nüfuz
etmemektedir. Apre silindirinin amacı, silindirin halı sırtına baskı yaparak dönmesi ile beraber
tutkalın halı sırtına daha iyi şekilde tutunmasını sağlamaktır. Diğer bir ifadeyle halı sırtına
masaj yaparak ilacın tam olarak halı sırtına sürülmesine yardımcı olmaktadır. Özellikle shaggy
gibi çok düşük kaliteli halılarda apre silindirine kauçuk sarılarak halı sırtının tamamına tutkalın
alınması sağlanmaktadır. Bu tür halılarda jüt arası çok açık olduğundan, tutkal iki jüt arasına
tam olarak ulaşamadığı için apre silindiri ile tutkal tam olarak verilmiş olur.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

64 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

3.5.7.7. Tutkal ve Apre Silindirlerini Temizleme
Apre tutkal silindiri ve teknesi, boşaltıldıktan sonra bol suyla tutkal kalmayacak şekilde
yıkanır. Tutkalın oksijenle birleşmesi sonucu oluşan tutkal artıkları sertleşir. Sertleşen bu tutkal
artıklarını temizlemek için sadece sıcak su uygulanır. Apre tutkal silindiri çok hassas ve pürüzsüz
olduğu için kesinlikle sert, kesici ve metal cisimle temizlik yapılmamalıdır.

Silindir boş şekilde döndürülerek su ile temizlenmelidir. Silindir üzerinde kalan en ufak
bir tutkal lekesi bir sonraki halı apre işlemine verildiği zaman lekenin bulundu kısımlarda halı
sırtına tutkal uygulanmamasına neden olur.

3.5.7.8. Halı Sırtına Uygulanacak Tutkal Miktarı
Halı sırtına uygulanan tutkal miktarları halının atkı sıklığına (kalitesine) göre değişmektedir.
Halıya uygulanacak tutkal miktarının hesaplanması için, lark işleminden önce bir araba halının
nemi latexsiz (ham) olarak ölçülerek tartılır.

Lark işlemi esnasında halıya toz emme, dikey ve yatay buharlama, tıraş, boy kesim
gibi işlemler yapılmadan sadece tutkallama işlemi uygulanır. Lark işlemiyle halıya tutkal
uygulandıktan sonra nemölçer cihazıyla halının nemi tekrar ölçülerek tartılır ve halı sırtındaki
latex miktarı bulunarak kayıt altına alınır. Burada dikkat edilmesi gereken husus iki halı
birleşiminden kesilen fazla bezlerin atılmayıp ölçüme dâhil edilmesidir. Bütün halı kalitelerine
göre bu işlemler yapılır ve uygulanır.

Bu uygulamalar lark makinesi ekran panelinde reçete oluşturularak kayıt altına alınır. Reçete
uygulamasında operatör kendisine gelen halı grubuna ait kalitenin reçetesini ekran panelinden
seçer. Bu reçete oluşturulurken makine hızı, tutkal silindir hızı, fırın sıcaklığı, tambur dönüş hızı
ve sıcaklığı, atkı düzeltme değerleri ve tutkal karışım oranları halı sırtına uygulanacak tutkal
miktarını belirlemektedir.

Örneğin: 32x50 kalitesinde heatset (polipropilen) halının latex (tutkal) karışım oranı %50
tutkal, %50 su olarak yapılır, silindir hızı 8m/dk, makine hızı 6m/dk olarak ayarlanır.

Shaggy veya frize gibi düşük kalite (atkı sıklığı seyrek) halılarda, halı sırtındaki tutkal miktarı
genellikle çok yüksektir. Bu miktar ortalama 200-300gr/m2 arasında değişmektedir. Bu tip
atkı sıklığı az olan halılarda tutkal su karışım oranı genellikle %70 tutkal, %30 su olarak
değişmektedir. Atkı sıklığı seyrek olduğundan, tutkalın halı yüzeyine ilerlemeden kurumasını
sağlamak için tutkal oranı yüksek tutulmalıdır.

Pamuk atkı veya viskoz gibi ince veya narin halılarda tutkal miktarı genellikle 80-120gr/
m² arasında olmaktadır. Bu tür ince ve hafif halılarda, halının yerde kaymaması için, karışım

LARK 65

oranları genellikle saf tutkal veya %20 gibi su katılarak yapılmaktadır. Bu tip halılarda bazen
de kaymaz taban latex kullanılabilir.

Polipropilen halılarda tutkal oranı genellikle 110-180 gr/m² arasında değişmektedir.
Polipropilen halılarda karışım oranı %50 tutkal, %50 su şeklinde yapılmaktadır.

Halı kalitesi ne kadar düşük olursa halı sırtına uygulanan tutkal miktarı o kadar fazla
olmaktadır. Bunun sebebi halı sırtındaki atkı sıklıklarıdır. Atkılar ne kadar seyrek olursa aradaki
mesafe açıldığından tutkal miktarı fazla yapılarak, aradan hav çıkması engellenmiş olur. Atkı
ne kadar sık olursa, atkı aralarına tutkal daha az gireceğinden kullanılan tutkal miktarı da az
olmaktadır.

Halı sırtına uygulanan tutkal miktarı örgü yapısına göre de değişmektedir. 1/1 örgü
yapısında hav çıkmaları çok fazla olacağından dolayı tutkal karışımı halının iç kısmındaki
havlara ulaşacak şekilde ayarlanmalıdır. İç kısımlardaki havlara tutkal ulaşmaz ise belli bir süre
sonra havlar halıdan çıkmaya başlar. 1/2, 1+1/2, 2/3, 2/2, 1+2/3 gibi örgü yapılarında iç
havlara jüt sarıldığı için hav çıkmaları 1/1 göre çok daha az olacaktır.

3.5.7.9. Uygulanan Apre Miktarının Halıya Etkileri
Lark makinesinde, tutkal silindirinin apre teknesi içerisinde dönmesi ile silindir üzerine
bulaşan tutkalın, halının sırtına sürülmesi suretiyle halı tutkallama işlemi yapılmaktadır.

Halıya verilen tutkalın miktarını tutkal silindirinin hızı belirlemektedir. Tutkal silindirinin
dönme yönü halı ile aynı yönde ilerlemektedir. Tutkal silindiri ne kadar hızlı dönerse halı sırtına
o kadar fazla tutkal verilmiş olunur. Tutkal silindiri ne kadar yavaş dönerse halı sırtına o kadar
az tutkal verilmiş olur. Halı sırtına uygulanan tutkal miktarı halının sert veya yumuşak olmasını
belirler. Silindir hızı ne kadar artarsa, halı sırtına uygulanan tutkal miktarı artacağından halı
sırtı da o derece sertleşecektir.

Halıya uygulanan latex’in özelliğinden veya fazla latex uygulamasından dolayı halı sertleşir.
Tutkal saf veya gereğinden fazla verildiği takdirde halılarda aşırı sertlik oluşur. Tutkal karışım
oranlarındaki su miktarı halı sertliğini doğrudan etkilemektedir. Tutkal karışım oranlarında
su oranı ne kadar az ise halı sırtı o kadar sert, su miktarı ne kadar fazla ise halı sırtı o kadar
yumuşak olacaktır. Tutkal karışım miktarındaki su miktarı az olan karışım ile su miktarı fazla
olan farklı bir karışım aynı halıya aynı miktarda uygulandığında su miktarı az olan karışım
halıyı daha sert yapacaktır.

Halıya uygulanan tutkal miktarı fazla olduğu zaman (halı sert olduğu zaman);
• Tutkal miktarı fazla olan halılarda hav kırılmaları meydana gelir.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

66 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

• Bükülen halıların tekrar açılmama durumu ortaya çıkabilir.
• Halıların yere düzgün şekilde yapışmamasına neden olur.
• Tutkal miktarı fazla olduğu zaman, tutkal halı yüzeyine geçer ve havlarda sertlikler

meydana gelir.
• Tutkal miktarı fazla olan halı, sertliğinden dolayı kesim yerlerinden düzgün şekilde

kesilemez.
• Tutkal miktarı fazla olduğu zaman halıya kenar overlok dikişleri düzgün yapılmaz.
• Tutkal miktarı fazla olduğu zaman halı kuruması çok zor olacağından küflenme veya

koku meydana gelir.
• Tutkal miktarı fazla olduğu zaman tıraşlama işlemi düzgün yapılamaz.

Tutkal silindir hızı gereğinden yavaş döndüğü zaman halı yumuşak çıkar. Bundan dolayı
halıda;
• Tutkal gerektiği kadar verilmediği için halıda hav (tüy) çıkmaları meydana gelir.
• Halı büküldükten sonra ezilmeler meydana gelir.
• İki halı arasındaki kesimler düzgün olmaz.
• Halılar kesildikten sonra, kesilen yerlerde tüylenmeler meydana gelir.
• Halı kenar overloğu düzgün olmaz.
• Halı zayıf olacağından dolayı m2 ağırlık az olur.
• Halı bükümleri düzgün olmaz.
• Halı sarımında kullanılan bantlar açıldığı zaman halı yüzlerini çok kolay çıkarır.

3.5.8. Kurutma Fırını
Tutkallama bölümünden çıkarken sırtı ıslanan halılar kurutma bölümünde kurutulur.
Kurutma fırını içerisinde bulunan buhar serpantinleri (ısıtılan yada soğutulan akışkanın yüzeye
olan temas alanını artırmak için kullanılan cihaz), emiş fanları yardımıyla fırın içerisindeki sıcak
havayı çekerek halı sırtına ve yüzeyine üfleme yapmak suretiyle halının kurumasını sağlar.

Kurutma fırınları iki farklı yöntemle ısıtılmaktadır. Bunlardan birincisinde, kazan dairesinde
elde edilen buhar, yalıtılmış borularla fırın içerisindeki serpantinlere verilir. Serpantinler,
içerisinden geçen buhardan dolayı ısınır ve bu ısı, bir taraftan fırını ısıtırken, diğer taraftan,
serpantinlerin arkasına yerleştirilmiş emiş fanları tarafından emilerek üfleme kanalları ile halıya
uygulanır.

LARK 67

Kurutma fırınlarını ısıtmanın diğer bir Kurutma Fırını
yöntemi ise doğalgaz kullanmaktır. Kurutma Emiş Kanalı
fırınına yerleştirilmiş brülörler ile doğalgaz
yakılarak alev elde edilir. Brülörden çıkan
alev, cehennemlik çıkışında bulunan alev
borularından dolaştırılarak sıcaklık elde
edilir. Elde edilen sıcaklık bir yandan fırını
ısıtırken, diğer yandan da emiş fanları
tarafından üfleme kanalları ile halıya
uygulanır.

Hava Üfleme Kanalları Kurutma fırınlarının iç sıcaklığı halı
cinsine göre değişiklik göstermekle beraber,
80-140°C arasında olmaktadır. İçerisindeki
sıcaklığı korumak için fırının izolasyonunun
çok iyi yapılmış olması gerekmektedir.
Fırın içerisine dışardan hava giriş-çıkışı
olmamalıdır. Isı kaybını önlemek için fırın
izolasyonu taş yününden yapılmalıdır. Fırın
sıcaklığı, dışına yerleştirilmiş termometre
yardımıyla sürekli kontrol edilir.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

68 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Kurutma fırınları üzerinde kullanılan egzoz fanları, fırın içerisinde oluşan nem, gaz ve aşırı
sıcaklığı baca yardımıyla dışarı atmaktadır.

Fırın İçerisindeki Gaz ve Nemin Dışarı Atılmasını Sağlayan Egzozlar

Kurutma bölümünün uzunluğu halının kurumasını etkileyen önemli faktörlerden birisidir.
Kurutma bölümü ne kadar uzun olursa, halı fırın içerisinde o kadar fazla seyahat edeceğinden,
kurutulması da o oranda iyi olacaktır. Fırın içerisinde halılar, avare silindirler üzerinde taşınarak
hareket ettirilir.

Kurutma fırınları içerisindeki emiş fanlarının önünde bulunan filtreler, sıcak havayı
emerken, ortamda bulunan tozların fan tarafından çekilerek üfleme kanalları ile halı yüzeyine
püskürtülmesini engellemektedir.

Fırında kullanılan fanlar, serpantinler, silindirler gibi aparatların arızalanması durumunda,
fırın durdurulur, kapakları açılarak soğutulması sağlanır. Arızalı parçalar sökülüp tamiratı
yapıldıktan sonra tekrar yerine takılır, fırın tekrar ısıtılır.

Fırın içerisinde bulunan avare silindirlere
jüt, iplik gibi malzemelerin sarılması
sonucu silindirin hareket etmemesi, silindir
üzerinde hareket eden halının sırtından
havları çekerek halının deforme olmasına
neden olur. Bundan dolayı fırın içindeki
silindirlerin sık sık temizlenmesi gerekir.

Filtre

LARK 69

3.5.9. Kurutma Tamburu

Lark işleminde, tutkal halının sırtına uygulandığı için, halı sırtının daha iyi kurutulmasını
sağlamak amacıyla, halı kurutma fırınından sonra, tamburdan geçirilir.

Kurutma tamburu, içerisine buhar

verilerek ısıtılır ve halı tambur üzerinden

geçirilerek, üzerinde kalan nem burada

tamamen giderilmiş olur. Tambur

160oC sıcaklıkta ve 5,5-6 bar basınçta

çalışmaktadır. Tamburun bir buhar girişi

ve bir de çıkışı bulunmaktadır. Tambura

buhar kapalı borular ile gelmektedir.

Çıkışta bulunan kondestop (hava, gaz ve

suyu otomatik olarak buhardan ayırarak Kurutma Tamburu
dışarı tahliye eden cihaz) tambur içerisinde

yoğunlaşıp suya dönüşen buharı geri dönüşüm borusuyla tahliye eder ve içerideki sıcaklığı

sürekli korur.

Tamburun ısıyı tam olarak iletmesi için üzerine teflon sarılır. Tambur çapı 180-225cm
arasında değişmektedir. Tambur içerisinde genişlemeyi önlemek için çemberler bulunmaktadır.
Tamburun yüzeyi, halı sırtına direkt temas ettiği için, kurutma tamburu yüzeyinin pürüzsüz
olması gerekmektedir.

Tamburun Hareketini Sağlayan Motor, Redüktör ve Kayış Sistemi

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

70 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Tambur, kurutma fırınından geçirilen halı için bir bakıma çekim silindiri gibi çalışır.
Tamburun hareketi, bağımsız bir servo motor tarafından sağlanır. Tamburun dönmesi, servo
motora bağlı redüktör üzerinden triger kayışı yardımıyla veya direkt olarak motora bağlanarak
sağlanmaktadır.

Halı kurutma tamburundan geçerken, kurutulması sırasında oluşan nemin halı yüzeyine
temas etmemesi için baca ve egzoz yardımıyla ortamdan uzaklaştırılır.

Sırtı tutkallanmış olan halı tamburdan geçerken, tam kurumamış tutkalın tambur yüzeyine
bulaşması sonucu, belirli bir süre sonunda tambur yüzeyinde tutkal lekeleri oluşur. Oluşan
bu tutkal lekeleri, halı sırtının tambur yüzeyine tam olarak temasını engellemektedir. Bunu
engellemek için tambur yüzeyi belirli aralıklarla özel kimyasal ilaçlar kullanılarak temizlenmelidir.

3.5.10. Soğutma Bölümü

Üzerinde nem olan halı, hemen
kurutulmazsa, halı yüzeyine temas eden
silindirler halının havlarının yatmasına
sebep olacaktır. Bundan dolayı kurutma
bölümünden çıkan halıların hiçbir silindire
temas etmeden soğutulması gerekmektedir.

Kurutma bölümünden sıcak olarak çıkan

halılar, direkt olarak soğutma bölümüne

gönderilir ve burada üzerindeki nem ve

sıcaklığın giderilmesi sağlanır. Bu soğutma Soğutma Fanları

işlemi, iki farklı şekilde yapılabilmektedir.

Bunlardan birincisi, ortam havasının fan yardımı ile halıya uygulanmasıdır. Soğutma fanları

ortamdan aldıkları havayı, soğutma kanalların arasından geçen halının hem sırtına, hem de

yüzeyine uygular. Böylece halının ortam sıcaklığında hareket etmesi sağlanmış olur.

İkinci soğutma yöntemi ise, farklı bir
ortamda soğutulmuş olan havanın, yine
fanlar yardımıyla soğutma kanallarından
geçen halıya uygulanması şeklindedir.

Halı, soğutma kanallarından geçtikten
sonra belirli bir mesafede dolaştırılarak tam
olarak soğuması ve üzerindeki nemi tamamen
bırakması, böylece halının ortam sıcaklığına
gelmesi sağlanmış olur.

Halının Soğutma Kanalları Arasından Geçmesi

LARK 71

Soğutma Bölümünden Çıkan Halının Belirli Bir Mesafede Dolaştırılması

3.5.11. Halı Merkezleme Bölümü

Merkezleme bölümü halının düzgün hareket etmesini ve sağa sola kaymasını önlemektedir.
Merkezleme bölümünde halıların eni sensörlerle ölçülür. Eğer sağa veya sola kayma olmuş
ise, otomatik olarak sağa sola hareket eden silindirler halıyı tekrar merkezler. Merkezleme
bölümünün halı eğriliklerini düzeltmede oldukça önemli etkisi bulunmaktadır.

Merkezleme bölümü genellikle
soğutma bölümünden sonra yerleştirilir.
Merkezleme sistemi, yan yana yerleştirilmiş
iki silindir, halıyı sürekli takip eden iki
sensör ve silindire yön veren motordan
oluşmaktadır. Silindirlerden birisinin
üzerine kauçuk sarılmış olup, halının
silindir üzerinde kaymasını önlemektedir.

Merkezleme sisteminin üst tarafında Halı Merkezleme Ünitesi

halının iki kenarını görecek şekilde yerleştirilmiş olan sensörler halıyı sürekli takip eder. Bu

sensörler, halıda herhangi bir yönde kayma meydana gelmesi durumunda, kayma yönünü

belirleyerek motora sinyal gönderir. Motor, sensörlerden gelen bilgiye göre uygun yönde

dönerek silindiri sağa veya sola kaydırır. Motorun bulunduğu bölümde, silindirin kayma

miktarını sınırlayan sensörler bulunmaktadır. Bu sensörler, silindirin belirli bir miktardan fazla

kayması sonucunda, halının silindirlerden çıkmasını engellemektedir.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

72 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Merkezleme sistemi olmayan veya çalışmayan lark makinelerinde, halılarda eğrilikler
olacağından, halıların ikinci kaliteye ayrılma olasılığı bulunmaktadır.

3.5.12. Halı Yüzeyi Parlatma Merkezleme Ünitesinde Halıyı Takip Eden Sensörler
Silindiri J-Box

Lark işleminden çıkan halı tıraş
silindirlerine gitmeden önce, halı
yüzeyindeki havların sağa-sola
dağınık olarak yatmasını engellemek
için kullanılan silindirdir. Bu silindir,
halının ilerlemesi yönünde, ancak
farklı hızda dönerken, halı yüzeyine
baskı uygulayarak, halı yüzeyindeki
havların tamamının bir tarafa yatmasını
sağlar. Bu şekilde hem halı yüzeyindeki
dağınıklıklar giderilir, hem de halı yüzeyi
parlamış olur.

3.5.13. Çıkış J-Box’ı

Tutkallama işlemi tamamlanarak
lark makinesinden çıkan halıların
tıraş bölümü öncesinde biriktirildiği
bölümdür.

LARK 73

3.5.14. Kumanda Panosu
Lark makinesinin belirli bölümlerinde kumanda panoları bulunmaktadır. Kumanda
panolarından, bulunduğu bölümdeki silindirlerin dönme yönleri, baskı ve gerginlik düzeyi
ayarları yapılmaktadır.

Lark Makinesinde Bulunan Kumanda Panoları

3.5.15. Operatör Paneli
Lark makinesinin tüm ayarlarının yapıldığı yer operatör panelidir. Makinenin hızı, tambur
hızı, kurutma fanları, tutkal silindir hızı, egzoz fanları, soğutma fanları gibi tüm ayarlar operatör
panelinden yapılmaktadır.

Lark Makinesi Operatör Paneli ekran Görüntüleri

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

74 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Operatör panelinde makinenin tüm ayarları görünmektedir. Makine hızı, kurutma ve
buharlama ile ilgili değişiklikler bu panelden anında yapılabilmektedir.

Lark işlemine alınacak her bir halı kalitesi için operatör panelinden reçete oluşturulması
gerekmektedir. Oluşturulan reçetede tutkal karışım oranı, tutkal silindir hızı, apre hızı, fırın
sıcaklık ayarı, fan ayarları girilerek kaydedilir. Halı kalitesi değiştiğinde tüm bu ayarların
değiştirilerek yeni halı için tekrar reçete oluşturulması gerekir.

Örneğin; headset (polipropilen) kalitedeki bir halı için reçete oluşturulurken, öncelikle tutkal
kaışım oranları belirlenerek operatör paneline girilir (%50 ilaç, %50 su). Halının kalitesine göre
silindir ve apre hızları, kurutma fırın sıcaklıkları ayarlanır. Reçeteye isim verilerek kaydedilir.
Aynı tür iplik kullanılarak farklı kalitede dokunmuş halılar geldiği zaman, tutkal karışım oranı
değişmez, sadece silindir ve apre hızı değişir. Akrilik, viskoz veya shaggy türü halılar geldiği
zaman, tutkal, tutkal karışım oranı ve makinenin tüm ayarları değiştirilir.

3.6. Lark Makinesinin Çalıştırılması
Lark makinesi girişinde halı makineye bağladığı zaman, lark operatörü girişte bulunan
J-Box’a halıyı doldurur ve operatör paneline giderek makinenin ayarlarını yapar. Operatör
panelinden ilaç karışım miktarlarını ayarlayarak tutkal teknesine çekme, kurutma fanlarını
çalıştırarak fırının ısısı, makine hızı, tutkal silindir hızı, halı gerginlikleri gibi tüm ayarlamaları
yaparak makineyi çalıştırır.

Makinenin çalışmasıyla beraber, lark işlemine alınan halı, toz temizleme, dikey ve yatay
buharlama, merkezleme, tutkallama, kurutma ve soğutma bölümlerinden geçerek, sırtı
tutkallanmış bir şekilde lark makinesinden çıkar.

Lark makinesinin çalıştırılması ve durdurulması işlemlerinin belirli bir sırada ve doğru bir
şekilde yapılması gerekir.

Lark makinesinin çalıştırılmasında izlenecek yol;

1. Makinenin emniyette olup olmadığı kontrol edilmelidir
2. Makinenin şalteri açılıp, makineye elektrik verilmelidir
3. Atkı düzelticinin şalteri açılıp makineye elektrik verilmelidir
4. Kurutma tamburunun buhar vanası açılıp tamburu buhar ile doldurulmalıdır
5. Kurutma odasının egzoz ve sirkülasyon fanları çalıştırılmalıdır
6. Kurutma odası sıcaklıkları ayarlanıp bütün brülörleri aktif yapılmalıdır

LARK 75

7. Kullanılacak olan tutkal karışımı uygulama teknesine pompalanmaya başlanmalıdır
8. Uygulama teknesinin tutkal gezdiricisi çalıştırılmalıdır
9. Tutkal uygulama silindiri çalıştırılmalıdır
10. Apre makinesi giriş kısmına apre işlemi yapılacak olan halı arabası getirilmelidir. Bu
işlem yapılırken halı sırtının makineye dönük olmasına dikkat edilmelidir.
11. Makine üzerindeki kılavuz bez ile halı boy başı zincir dikiş makinesi ile birbirine
dikilmelidir.
12. Giriş J-box sürücüsü çalıştırılmalıdır.
13. High-bulk (çöken iplik) olmayan halılar için;
• Yatay buharı (sırt buharı) açılmalıdır
14. High-bulk (çöken iplik) olan halılar için;
• Dikey buharı (buhar kulesi) açılmalı
• Buhar kulesi altındaki kurutma tamburunun buhar vanası açılıp tambur buhar ile

doldurulmalı.
• Apre makinesine yol vermek için buhar kulesinin uygun sıcaklığa ulaşması beklenmelidir.
15. Halı kalitesine uygun olan makine hızı, tutkal silindir hızı ve gerginlik değerleri ayarlanıp
apre makinesine yol verilmelidir.
16. Fırçalama ünitesi ve fırçalama ünitesi emiş fanları çalıştırılıp fırça temasına dikkat
edilmelidir
17. Atkı düzeltici ünite “OTOMATİK ALGILAMA”ya ayarlanmalıdır.
18. Halı kalitesine uygun olan değerler atkı düzeltici ekranından seçilmelidir.
19. Halı boy başı tutkal silindirine geldiği anda baskı silindiri indirilmelidir.
20. Soğutma bölümü fanları çalıştırılmalıdır.
21. Halı apre makinesinden çıktığı anda nem, tutkal oranı ve halı eğriliği kontrol edilmelidir
22. Tüm bu işlemler esnasında herhangi bir problemle karşılaşıldığında sorumlulara bilgi
verilmelidir.
Lark makinesinin durdurulmasında;
1. Apre makinesine halı yerine bez girişi yapılmalıdır.
2. Girilen bez tutkal uygulama silindirine geldiği anda baskı silindiri kaldırılmalıdır.
3. Tutkal uygulama teknesindeki tutkal, sirkülasyon teknesine boşaltılmalıdır.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

76 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

4. Girilen bezin makineden tamamen çıkması beklenmelidir.
5. Makine durdurulup, soğutma fanları ve ana şalter kapatılmalıdır.
6. Makine uzun süreli kapalı kalacaksa bütün buhar vanaları kapatılmalıdır.

3.7. Halı Geriliminin Lark İşlemine Etkisi

Lark işlemi yapılan halı, belirli silindirlerden (avare, çekim vs) geçerek tutkallama ve kurutma
yapılmaktadır. Bu işlemler yapılırken halının belirli bir gerginlikte olması gerekmektedir. Halının
gerginliği avare silindirlerin uç kısmına takılan ve silindir yükünü ölçebilen, loadcell olarak
adlandırılan elektronik rulman yatakları ile ayarlanmaktadır. Ancak loadceller her avare silindire
takılmazlar, sadece çekim silindirleri öncesindeki silindirlere takılırlar. Loadcell arızalandığı
veya ayarı değiştiği zaman halıda aşırı gerilme meydana gelir. Bu da avare silindirlerinin
eğilmesine, rulman yataklarının kırılmasına veya halının eğrilmesine neden olur.

Avare silindirler, herhangi bir motordan
tahrik almayan, serbest hareket eden,
halının hareketini kolaylaştırmaya yarayan
silindirlerdir.

Halıya lark işlemi uygulanırken, gerek

lark operatörünün dikkatsizliği, gerekse

makine arızasından dolayı halı aşırı gergin

olduğu zaman halı boylarında uzama

meydana gelir, halı çaprazlıkları artar, halı Avare Silindir
eninde çekme meydana gelir, halı dikişlerini

açarak dikişlerin patlamasına ve halının defolu olmasına neden olur. Ayrıca halı gergin olduğu

zaman, atkı aralıkları gerginlikten dolayı genişler ve bu genişlemeden dolayı tutkallama

Çapraz Dokunmuş Halı

LARK 77

esnasında tutkalın halı yüzeyine geçmesi çok daha kolay ve hızlı olur.
Çaprazlık, halının köşegen uzunluklarının eşit olmaması, diğer bir ifadeyle halı köşelerinden

çapraz ölçüldüğü zaman ölçümlerin eşit gelmemesi durumudur.

Eksik Tutkal Almış Halı

Halı çok gergin olduğu gibi gevşek olduğu zaman da halılarda eğrilmeler meydana
gelecektir. Bundan dolayı, halı lark işlemine girdiği zaman belirli bir gerginliğe sahip olmalıdır.

Halı, olması gerektiğinden daha gevşek olarak larka verildiği zaman, beklemeden
dolayı halı sırtında jüt kırılmaları (ezilmeleri)
olacağından, tutkallama işlemi düzgün
şekilde yapılamayacaktır. Halı sırtındaki
gevşeklikten dolayı oluşan dalgalanma,
tutkal silindirinden geçerken halının sırtında
bazı yerlerin tutkalı almasına, bazı yerlerin ise
tutkalı almamasına neden olacaktır.

Halı gergin olmadığı zaman çekim Halı Sırtında Oluşmuş Yolunma
silindirleri (iğneli serminler) tarafından halı
sırtında yolmalar meydana gelmesine sebep
olacaktır.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

78 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

3.8. Lark İşlemi Sonunda Halı Sırt Kontrolü
Lark işleminde, halı sırtlarına kalitelerine göre belirli oranlarda tutkal verilmektedir.
Tutkallama işlemi sonrasında halı kurutulduğu zaman tutkalın etkisi ile halı sırtı belirli bir
sertliğe ulaşır. Lark operatörü veya bölüm sorumlusu tarafından lark işlemi sonunda halılar el
ile ve görsel olarak kontrol edilir. Halının apre çıkışı kontrollerinde, bölüm ustası veya operatör
tarafından müşteri taleplerine veya kaliteye göre halı sertliği veya esnekliği kontrol edilir. Bu
kontrol tecrübeli usta tarafından elle yapılmaktadır. Müşteri talebi dışında bir durum tespit
edildiğinde (örneğin fazla sert, fazla esnek vs) usta apreye müdahale eder. Halı gereğinden
çok sert olmuş ise tutkal karışım oranları, tutkal silindir hızları ve halı çıkışı tekrar gözden
geçirilir. Buna rağmen sertlik devam ediyorsa latex (tutkal) özelliği kontrol edilir. Tutkal silindir
hızı fazla ise halı sert çıkar, devir düşük ise halı yumuşak çıkar. Lark işlemi sonunda halı sırtının
düzgün tutkal alıp almadığı kontrol edilir.

Baskı Silindirinin Halıya Uyguladığı Baskı Miktarı

Halı sırtının düzgün tutkal (latex) almadığı görüldüğü zaman, tutkal almayan bölgelerde hav
(tüy) çıkması olur. Bölüm ustası veya lark operatörü bu tür sorunlarda tutkal silindiri üzerindeki
baskı silindirinin baskısını arttırır. Baskı silindiri halının üzerine daha fazla baskı uygulayarak
halı ile tutkal silindirinin temasını arttırır ve halının daha iyi tutkal almasını sağlar.

Shaggy veya frize gibi düşük atkılı
halılarda tutkal silindiri sonrasına konulan
bir silindirin üzerine kauçuk sarılarak halı
bu silindir üzerinden geçirildiği takdirde,
tutkal almayan bölgelerin tutkal alması
sağlanmaktadır.

Bu kauçuk silindiri sayesinde halı sırtında
tutkal almayan çok az bölge kalır. Ancak
halının yüzeyine tutkal geçebilmesi riski de
bulunmaktadır.

Üzeri Kauçuk Sarılı Silindir

LARK 79

Tüm bu işlemlere rağmen halı sırtında tutkal almayan bölgeler kalmış ise, yatay buharlama
çalıştırılarak halı sırtının nemlendirilerek yumuşaması sağlanır. Bu işlem ile halının tutkalı (latex)
homojen olarak alması sağlanmış olur.

El ile yapılan kontrollerde sertlik, yumuşaklık veya ıslaklık, göz ile yapılan kontrollerde ise
tutkal sürülüp sürülmeyen yerlerin kontrolleri yapılır.

Sırt kontrolleri yapılmayan halılarda;
1) Halı ıslak olduğu ve bu durum kontrol edilmediği takdirde, halı zemini jüt olduğu için
belli bir süre sonra halı küflenmeye başlayacaktır.
2) Gereğinden fazla tutkal almış ise halı çok sert olacaktır. Halı sert olduğu zaman, overlok
yapılırken overlok makinelerine zarar verebilir, ayrıca sert olduğu için halı büküldüğü zaman
bükümün düzgün olmaması, bükülen halı müşteri tarafından açılmak istendiğinde açılmaması,
halıya gereğinden fazla tutkal verildiği için tutkal maliyetinin artması söz konusu olacaktır.
3) Gereğinden az tutkal verilmiş ise, halı tüylerinde çıkmalar, halı bükümünde halıda
kırılmalar, halı havlarında sağa-sola yatmalar, halı m2 ağırlığının az olmasına sebep olacaktır.

3.9. Lark Makinesinde Acil Durumlar
3.9.1. Halının Fazla Beslenmesinden Kaynaklanan Acil Durumlar
Halı besleme J-Box’ında fazla halı biriktiğinde, J-Box girişindeki iğneli sermine halı sarılır

İğneli Sermin

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

80 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

ve iğneli sermin halıya zarar verebilir ve yırtabilir. Ayrıca sıkışma sonucunda sermin yatakları
da kırabilir.

J-Box’ta fazla halı biriktiğinde, sağa sola halı kaymaları oluşabilir. Bu gibi sorunların önüne
geçilmesi için J-Box’ın üst seviyesinde sensörler kullanılması gerekir. Sensör arızalarını göz
önünde bulundurarak J-Box’ın yakınına acil stop düğmesi konulmalıdır.

İğneli sermin (dikenli sermin), üzeri metal iğneler (çiviler) ile desteklenen ve halının sırtına
batarak, halıyı kuvvetli bir şekilde silindir üzerinde kaymadan çekmeye yarayan silindirdir.
Halının belirli bir yerden istenilen yere çekilerek iletmesini sağlamaktadır.

İğneli sermin hareketini bağımsız servo motordan almaktadır. İğneli serminler kullanım
yerlerine göre değişiklik göstermektedir. Çiti makinesi, etiket makinesi, otomasyon makinesi,
oyma makinesi gibi üzerindeki yükün fazla olmadığı makinelerde tahta üzerine metal iğne
takılarak yapılan serminler kullanılmaktadır. Apre makinesi, tıraş makinesi gibi iğneli serminin
çekim miktarı fazla olan makinelerde çelik silindir üzerine takılan metal iğneler silindirden
çıkmayacak şekilde sağlam olmalıdır.

3.9.2. Halının Eksik Beslenmesinden Kaynaklanan Acil Durumlar

Halı besleme J-Box’ına eksik halı verildiğinde,
J-Box’ta halı kalmadığı için halı gerilir. Halı
gerilmesi makine silindirlerine ve makineye aşırı
zarar verir. Bu gibi sorunların önüne geçilmesi
için J-Box’ın alt seviyesine sensör yerleştirilerek
otomatik beslenmesinin sağlanması gerekir.
Sensör arızaları göz önünde bulundurularak
J-Box’ın yakınına acil stop düğmesi konması
gerekir.

3.9.3. Lark Makinesinin J-Box ve Kumanda panosu
Durmasından Kaynaklanan Acil
Durumlar

Lark makinesinin durması, bölümlerinden
herhangi birisinin çekim silindirlerinde meydana
gelen bir problemden ya da elektrik kesintisinden
kaynaklanabilir.

Lark makinesinde tutkallama esnasında, herhangi bir çekim silindirinin arızalanması veya
elektrik kesilmesi durumunda, lark makinesine halı beslenemeyeceğinden, makinede duruş
meydana gelecektir. Bu durma sırasında halı dikey buharlama içerisinde, fırın içerisinde veya

LARK 81

tambura sarılı olabilir. Makinedeki duruş süresi çok fazla olduğu zaman dikey buharlama
içerisindeki halının yüzeyi buhardan dolayı bozulur. Fırın içerisinde kalan halıda sararma veya
hav bozulması meydana gelebilir. Tambur üzerinde sarılı kalan halının ise sırtı yanacağından
hav dökülmesi meydana gelecektir. Arızanın giderilememesi durumunda dikey buharlamanın
giriş buharı kesilir, fırının kapakları açılarak fırının soğuması sağlanabilir.

3.10. Lark İşlemlerinde Buhar
Lark makinelerinin belirli ünitelerinde kızgın buhar kullanılarak işlem yapılmaktadır. Bu
ünitelerin sürekli çalışabilmeleri için buhar kazanlarında elde edilen buharın izolasyonlu borularla
kullanılacağı yere iletilmesi gerekmektedir. Lark işleminde dikey ve yatay buharlamada, kurutma
fırınında ve tamburunda buhar kullanılmaktadır. Dikey ve yatay buharlama bölümlerinde açık
buhar kullanılırken, kurutma fırını ve tamburunda ise kapalı buhar kullanılmaktadır. Açık buhar,
sisteme uygulanan buharın, işi bittikten sonra egzoz yardımıyla dışarı atılması işlemidir. Kapalı
buhar ise, kullanılan buharın, borular içerisinden tekrar buhar kazanına gönderilmesidir.
3.10.1. Buharın Elde Edilmesi
Halıya uygulanan her türlü işlemde ihtiyaç duyulan buhar, kazan dairelerinde buhar
kazanlarında elde edilir. Buhar kazanları, çalışma şekline göre, katı, sıvı veya gaz halindeki
herhangi bir yakıtın veya elektrik, nükleer enerji gibi enerji kaynaklarını kullanarak suyun
ısıtılması sonucunda istenilen basınç, sıcaklık ve miktarda buhar elde etmeye yarayan basınçlı
kaplardır. Buhar kazanlarının prensip şeması genel olarak aşağıda belirtildiği şekildedir.

Buhar Kazanı Yapısı

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

82 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Buhar kazanları, elde edilmek istenen buhar basıncına göre alçak basınçlı (0,5 bar) veya
yüksek basınçlı (0,5 bardan yüksek) olarak imal edilirler.

3.10.1.1. Buhar Kazanlarında Emniyet
Buhar kazanları basınçlı kaplar olduğundan birçok açıdan emniyetin sağlanmasına dikkat
edilmelidir.

Buhar kazanlarının emniyetli ve düzenli çalışabilmesi için en önemli yardımcı elemanlardan
biri besleme pompalarıdır. Besleme pompaları küçük kapasitelerde kazandaki su seviyesine
göre zaman zaman çalışmasına karşılık, büyük kapasitelerde debisi ayarlanarak sürekli çalışır.
Özellikle büyük işletmelerde kullanılan kazanların besleme pompalarının seçimi ve dizaynında
göz önüne alınması gereken hususlar çeşitli standartlarda verilmektedir. Genel olarak kara tipi
buhar kazanlarında:

1. Besleme pompası tahrikinde kullanılan (buhar veya elektrik) enerjinin devreden çıkması
halinde, kazan yakma sistemi de devreden çıkıyorsa ve kazanda depo edilmiş ısı enerjisi kazan
için bir tehlike oluşturmuyor ise,

2. Buhar kazanında otomatik kontrollu bir yakma sistemi var ise,

3. Buhar basıncı ve su beslemesi otomatik kontrollu ise,

4. Düşük su seviyesini belirten bir emniyet tertibatı var ise, tek bir besleme pompası yeterlidir.
Aksi taktirde sistemde en az iki besleme pompası konulmalıdır. Besleme pompalarının debisi,
işletmenin müsaade edilen maksimum buhar tüketiminin 1.25 katı olmalıdır.

Sistemde en az iki besleme pompasının bulunması durumunda:

Debisi büyük besleme pompasının devreden çıkması durumunda, geri kalan pompalar
yukarıda verilen şartları gerçekleştirmelidir.

Birbirinden bağımsız iki enerji kaynağı (elektrik ve buhar) bulunması tercih edilmelidir.
Besleme pompalarının hepsi elektrik veya bir kısmı elektrik, bir kısmı buhar ile tahrik ediliyor
ise bu enerji kaynaklarından birinin devreden çıkması durumunda, diğer kaynakla beslenen
pompa, buhar debisinin en az 1.25 katını karşılamalıdır. Enerji kaynağının devreden çıkması
durumunda yakma sistemi de devreden çıkıyor ise ve kazanda biriken ısı, su miktarını aşırı
derecede buharlaştırmıyor ise, besleme pompalarının tek bir enerji kaynağından tahrikine
müsaade edilebilir

Herhangi bir nedenle kazan içindeki basıncın istenen değeri aşması durumunda
kendiliğinden açılarak kazan basıncını istenen düzeye düşüren emniyet valfleri (vanaları,
ventilleri) kullanılmaktadır. Emniyet valfleri kazan üzerinde iki adet kullanılmalıdır ve maksimum

LARK 83

çalışma basıncının %6 üzerine çıkılmadan, kazan tam kapasitede iken buharı dışarı atabilecek
ölçüde olmalıdır.

Kazan içindeki basıncın belirli bir noktada tutulmasını sağlayan ve basınç sinyalini elektrik
sinyaline çeviren presostatlar, ayarlanan noktada kontak vererek brülörün devreden çıkmasını ve
ayarlanan fark basıncı kadar sonra tekrar devreye girmesini sağlayan elemanlardır. Presostatlar
kazan üzerinde iki adet bulunurlar. Bunlardan birincisi limit presostat olup ayarlanan değerde
brülörü durdur, diğeri ise basınç ayar presostadı olup, brülör cinsine göre oransal veya on
– off kontrollü olabilir. Presostat seçiminde dikkat edilecek önemli bir nokta, presostat ayar
basıncının, presostat çalışma aralığının ortasında bir yerde olmasıdır.

Buharlaşmadan dolayı eksilen kazan su seviyesini normal seviyesine getirmek için kazana
su basan besi pompaları, kazan içindeki basıncı yenebilmek için kademeli olarak çalışırlar.

Kazandaki su seviyesini kontrol eden tağdiye (kazan besleyici- buhar kazanında su düzeyinin
aynı kalmasını sağlayan aygıt) cihazları, su seviyesi belirli bir seviyenin altına düştüğünde kontak
vererek kazan besi pompasının çalışmasını, su seviyesi belirli bir seviyenin üstüne çıktığında ise
durmasını sağlarlar. Kazandaki su seviyesi ayarlanan değerinde altına düştüğünde, yapısında
bulunan ikinci cam tüpteki uçları kontak vererek brülörün devreden çıkmasını sağlamak
suretiyle de emniyet aracı olarak kullanılırlar.

Termostatlar, sıvı yakıtlı kazanlarda sıcaklık artınca brülörü durdurup, sıcaklık düşünce
brülörü çalıştırarak, kömür yakıtlı kazanlarda ise sıcaklık artması veya azalması halinde sırasıyla
yanma havası vantilatörünü durdurarak veya çalıştırarak, kazandaki kızgın suyun sıcaklığını
sabit tutarlar.

3.10.2. Buharın İletilmesi
İşletmede kullanılmak üzere elde edilen buhar, izolasyonlu borular vasıtası ile istenilen
noktaya iletilir. Buharın borular içerisindeki hareketini arkasındaki basınç sağlar. Buhar
kazanında kapalı sistemde oluşturulmuş buharın, kullanılmak istenilen noktadaki sıcaklık için
belli bir basınca ulaşması gereklidir.

Kazan ana buhar vanası açıldığında buhar aniden kazandan geçer ve boru hatlarıyla daha
düşük basınçlarda kullanım noktasına taşınır. Boru hattı başlangıçta buhardan daha soğuktur.
Dolayısıyla buhardan boruya ısı transferi gerçekleşir. Boruların çevresindeki hava buhardan
daha soğuk olduğundan boru hattından çevreye doğru ısı transferi olacaktır. Daha soğuk
olan borularla temasa geçen buhar hemen yoğuşmaya başlar. Sistem başlangıcında buharla
boru arasındaki sıcaklık farkı maksimum düzeydedir. Boru hattı ısındığında buharla borular
arasındaki sıcaklık farkı minimum düzeye iner. Fakat borudan çevreye doğru ısı transferi
gerçekleşeceğinden bir miktar yoğuşma yine oluşur. Boru hattında kullanılacak olan üniteden

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

84 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

önceki buhar vanası açıldığında boru tesisatındaki buhar üniteye girer ve daha soğuk yüzeyle
temas eder. Buharın enerjisi başlangıçta soğuk olan ekipmanı ısıtmak için kullanılır. Daha
sonra ekipman istenilen sıcaklığa ulaştığında prosese ısı transferi devam eder. Gerekli olan
enerjiyi karşılayabilmek için kazanda sürekli bir buhar üretimi olacaktır. Bu nedenle de kazan
için daha fazla besi suyu ve bu suyu ısıtmak için yakıt sağlanmalıdır.

3.10.3. Halıda Kullanılan Elyafa Uygun Buhar ve Isı Değerleri
Lark makinesinde dikey buharlama, yatay buharlama, kurutma fırını ve tambur içerisinde
buhar ve ısı kullanılmaktadır.

Halıda çökme iplik kullanıldığı zaman dikey buharlama çalıştırılmaktadır. Dikey buharlama
içerisinde halı yüzeyine açık buhar verilerek çökme işlemi yapılmaktadır. Bu çökme işleminde
buharın halı yüzeyine zarar vermemesi için basınç 2 bardan fazla olmamalıdır. Buhar ısısı 100-
110o C arasında olmaktadır.

Polipropilen kullanılan halılarda halı yüzeyine buhar verilmemelidir. Eğer halı içerisinde
çökme kullanılmış ise, buhar polip halı yüzeyine zarar vereceğinden ısının düşürülmesi
gerekmektedir. Bunun için de buhar basıcı düşürülür.

Akrilik halı polip halıya göre daha dayanıklı olduğu için buhar ısısından daha az
etkilenmektedir.

Yatay buharlamada, buharın halı yüzeyine bir etkisi olmadığından tüm halılara
uygulanabilmektedir. Amaç sadece halı sırtını yumuşatmaktır.

Kurutma fanlarında kullanılan ısı değerleri 80 ile 130 derece arasında değişmektedir.

Halıya uygulanan ısı değerleri makine hızına göre değişmektedir. Makine hızı yükseldikçe
ısı değerleri de yükseltilmeli, makine hızı düştükçe ısı değerleri de düşmelidir. Isı değerleri
yüksek olduğunda halı ipliğini fikse ederek halıların yüzeyinin bozulmasına sebep olur.

Halı zemininde, jüt yerine bazen pamuk atkı kullanılmaktadır. Pamuk atkı kullanılan
halılarda ısı değeri yüksek olursa halıların enlerinde çekme olmaktadır. Bundan dolayı bu tür
halıların buharlanmasında ısı değerleri düşük olmalıdır.

Shaggy gibi düşük kalitedeki halılar ise, lark işleminde daha fazla ilaç aldığı için kuruması
daha geç olacağından bu tür halılara daha fazla ısı verilmektedir.

LARK 85
MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

86 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

MAKİNE HALISINDA
TIRAŞ

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 87

4. MAKİNE HALISINDA TIRAŞ

4.1. Tıraş Makinesi
Tıraş makinesi lark bölümünden tutkallanmış olarak çıkan halıların yüzeyindeki pürüzleri
düzelterek halının daha düzgün ve parlak olmasını sağlar. Tıraş makineleri kullanım amacına
göre bir veya daha çok safhadan oluşmaktadır. İki safhadan oluştuğu zaman tıraş makinesinin
birinin bıçakları sağa bakarken diğerinin bıçakları sola bakmaktadır. Bunun amacı daha iyi
ve düzgün kesim yapmaktır. Tıraş makinelerinin sayısı ne kadar artarsa üretim de o kadar hızlı
olacaktır.
Tıraş makinesine gelen halı öncelikle metal detektöründen geçirilerek bir önceki işlemden
kalan veya halı yüzeyinde olabilecek metal parçalarının halıdan temizlenmesi sağlanır, daha
sonra halı yüz fırçasına gelir. Yüz fırçasında hem halı yüzeyindeki tozlar temizlenir, hem de halı
havları düzeltilerek tıraşlama kısmına daha düzgün şekilde girmesi sağlanır. Daha sonra halı,
tıraş makinesinde zirve kısmına gelir ve fazla havlar düzeltilir. Tıraştan geçirilen halı, iğneli
çekim silindirleri ile çekilerek bir sonraki bölüme iletilir.

Tıraş Makinesi

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

88 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

4.1.1. Tıraş Makinelerinin Yapısı

1) Giriş Çatısı 13) Alt Bıçak
2) Gergi Silindiri 14) Traş Silindir-Keçe Yağlama
3) Metal Dedektörü 15) Emiş Tüpü
4) Kılavuz Silindirleri 16) Çekme Silindiri
5) Adım Platformu 17) Traş Bölgesi Aydınlatma
6) Hav Yükseltme Tablası 18) Koruyucu Kapak
7) Fırça Silindiri 19) Traş Tabla Tüpü
8) Hav Yükseltme Silindiri 20) Fırça Emişi
10) Yayıcı 21) Ayarlanabilir Şaftlı Kılavuz Silindir
11) Traş Tablası (Zirve) 22 Topbaşı Sensörü
12) Traş Silindiri

1) Giriş Çatısı: Tıraş makinesinin giriş çatısı, halı makineden geçerken oluşacak titreşim,
çekme silindirleri ve motorlardan kaynaklanan hareket gibi etkilere dayanacak şekilde ve
makineyi bir arada tutmak için sağlam dökme demirden yapılmıştır. Makinedeki tüm bileşenler
bu çatıya monte edilir.

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 89

2) Gergi silindiri: Tıraş işlemi sırasında halının belirli bir tansiyonda (gerginlikte) olmasını
sağlar. Tıraş yapılmak istenen halıda belli bir tansiyon olması gerekmektedir. Fırçalama ve hav
kesim işlemleri halıdaki bu gerginlik sayesinde düzgün bir şekilde yapılmaktadır.

3) Metal Detektörü: Halının dokunması esnasında veya sonrasında tıraş makinesine
gelmeden önce herhangi bir nedenle halı içerisinde bazı metal parçaları (tezgah gücü teli,
iğneli serminde düşen iğne ucu vb.) kalabilir. Bu metal parçaları iki türlü sıkıntıya sebep olur.
Birincisi bu metal parçası tıraş bıçaklarının kırılmasına sebep olur. İkincisi son kullanıcının
yaralanmasına sebep olarak firma ve satış acentesinin maddi ve manevi kayıplara uğramasına
neden olur. Dolaysıyla metal detektörü kullanılarak metallerin ayrılması gerekmektedir.

Halı Yüzeyindeki Metal Parçaları Tarafından Parçalanmış Tıraş Bıçakları

4) Kılavuz Silindirleri: Halının makine içerisindeki hareketi süresince düzenli bir şekilde
ilerlemesini sağlayan avare silindirlerdir. Bu silindirler serbest olarak hareket ederler.

5) Adım Platformu: Tıraş operatörünün yürümesi, kumanda panosuna ulaşımı ve kesim
esnasında tıraş silindirlerini ve halıyı izlemesi için kullandığı platformdur.

6) Hav Yükseltme Tablası: Hav yükseltme silindirinin bulunduğu platformdur.
7) Fırça Silindiri: Halının havlarını düzeltmek ve halı yüzeyindeki ip ve jüt gibi yabancı
maddeleri almak için kullanılan fırçadır.
8) Hav Yükseltme Silindiri: Halı havlarının halı fırçasına olabilecek en dik durumda
temas etmesi için halıyı kırmaya yarayan tabladır.
10) Yayıcı: Halının tıraş silindirinde kesilmeden önce gözlenmesine yardımcı olan
platformudur.
11) Tıraş Tablası (Zirve): Halı havlarının kesim esnasında bıçaklara tek tek değmesi
için halının kırılmasını sağlayan parçadır.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

90 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

12) Tıraş Silindiri: Halı havlarının kesilmesine yardımcı olan silindirdir.

Tıraş Silindiri

13) Alt Bıçak: Halı havlarını kesen bıçak.

14) Tıraş Silindiri Keçe Yağlama Aparatı: Tıraş silindiri üzerine bulunan keçenin
yağlanmasını sağlayan aparattır.

Keçe ve Otomatik Yağlama Aparatı

15) Emiş Tüpü: Kesilen havların sistemden uzaklaştırılması için kullanılan borudur.
16) Çekme Silindiri: Halının hareketini sağlayan silindirdir. İki çekim silindiri arasındaki
kontrollü hız farkı halıda gerilmeye neden olur.

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 91

17) Tıraş Bölgesi Aydınlatma: Gözlemlemeye yardımcı olmak için yapılan
aydınlatmadır.

18) Koruyucu Kapak: Şeffaf malzemeden yapılan bu kapak makine içerisinde oluşacak
herhangi bir probleme karşı (parça fırlatma) operatörü korur. Ayrıca iş güvenliği açısından
makineye dışarıdan müdahaleyi engeller. Kapakta bulunan sensör sayesinde, kapak açıldığı
anda güvenlik açısından makine otomatik olarak durur.

19) Tıraş Tabla Tüpü: Zirvenin bağlı olduğu platformdur. Stop durumunda bu tüp
döner ve halıyı tıraş silindirden uzaklaştırır.

20) Fırça Emişi: Fırçada birikmiş tozları temizleyen bölümdür.

21) Ayarlanabilir Şaftlı Kılavuz
Silindir: Halının fırçalara değme açısını
değiştiren aparatdır.

22) Topbaşı Sensörü: Topbaşı, iki Halı Birleşim Yeri (Top Başı)
halının dikilerek birleştirildiği yer olduğu
için bu bölüm normalden daha kalındır. Bu
nedenle halı birleşim yeri bu şekilde kesim
bölgesine giremez. Bu sensör yardımı ile
operatör uyarılır.

4.2. Halıyı Tıraş Makinesinden Geçirme Amacı

Halıyı tıraş makinesinden geçirmenin amacı, halı yüzeyinde olabilecek düzensizlikleri (hav
yükseklikleri farklı, halı yüzeyindeki enine/boyuna çizgiler vb.) gidererek halı yüzeyinde kesintisiz
bir düzgünlük sağlamaktır. Halı yüzeyindeki bu hataların giderilmesi, halının deseni ve rengi
gibi müşteri beğeni durumunu etkileyen önemli
faktörlerdendir.

Tıraş makineleri halı kalitesine, işletme Tıraş İşleminin Yapılışı
şartlarına veya iş akış hızına göre tek, çift
veya üç safhalı olabilmektedir. Düşük kalite ve
üretimi az olan yerlerde tek safha tıraş makinesi
yeterli olmaktadır. Küçük ve orta büyüklükteki
işletmelerde çift safha tıraş kullanılması daha
uygundur. Bu durumda tıraş bıçaklarının yönleri
zıt yönde tercih edilerek daha iyi bir kesim kalitesi
elde edilir (birinci tıraş silindiri sağa yatık- ikinci
tıraş silindiri sola yatık olmalıdır).

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

92 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Farklı kalite düzeyinde (orta-yüksek) ve üretimin fazla olduğu işletmelerde üç safhalı tıraş
makinesi tercih edilmektedir. Üçüncü tıraş safhası sisteme hız kazandırır.

Halı yüzeyinde çok fazla düzensizlik ve bozukluk var ise, birden fazla tıraşlama yapılmamalıdır.
Eğer tıraş bölümü 3 safhadan oluşuyor ise her bir safhada çok az bir miktar düzeltme yapılarak
3. safhada halı yüzeyi düzeltilmiş olunur. Tek safhalı tıraş bölümünde bir seferde çok miktarda
halı yüzeyine tıraş silindirinin baskı yapması halinde halı havlarında yanmalar meydana
gelebilir. Bundan dolayı eğer halı yüzeyinde derin çizgiler var ise tıraş bölümünden bir kaç
defa geçirilerek düzgün bir tıraşlama yapılmalıdır. Ayrıca, traşlamaya daha çok önem verilen
pazarlarda (iç piyasa) harici tıraş da kullanılabilmektedir.

Ham Tıraş: Halı tutkallama işlemine girmeden önce yapılan tıraşlama sürecidir. Ham
tıraş genellikle tek safhadan oluşmaktadır. Özellikle çok kaliteli (point sayısı çok fazla) akrilik
gibi halılarda ham tıraş yapılmaktadır. Dokuma ünitesi tarafından halı yüzeyinde bozukluklar
olduğu bildirilmiş ise bu bozuklukların önemli bir kısmı ham olarak (halı larksızken) düzeltilerek
halı lark bölümüne gönderilir. Planlama tarafından hav yüksekliği (halı tüy uzunluğu) uzun
dokunmuş halılar ham olarak bir kaç defa tıraş işleminden geçirildiği zaman tüy uzunluğu
belirli bir miktarda azaltılabilmektedir.

Ham Tıraş Makinesi

Özellikle çökmeli halılarda ham tıraş mutlaka yapılmalıdır. Çökmeli halılarda iplikler dikey
buharlama işlemi sırasında çöktükleri için tıraş bölümünde tıraş edilmemiş olacaktır. Çökme
ipliklerindeki pürüzlükler mutlaka ham tıraşta giderilmelidir.

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 93

4.3. Halıda Kalınlık Faktörü
Tıraş makinesinden geçirilecek olan halının kalınlığı çok önemlidir. Müşteri tarafından
belirlenmiş olan halının teknik durumu (iplik çeşidi, iplik kalınlığı, halı kenar formları, hav
uzunluğu, halı ağırlığı vs) planlama bölümü tarafından bir iş emri oluşturularak ilgili bölümlere
gönderilir.

Halı hav yüksekliğinin bulunduğu iş emrine göre tıraş operatörü tıraş makinesini ayarlayarak
halıyı makineden geçirir.

Tıraş operatörü ilgili iş emrine göre tıraşın silindir mesafesini ayarlar. Bu mesafe belirlenirken
tıraşın silindir ayarı halının tüy uzunluğundan biraz yüksek ayarlanır ve halı tıraştan geçmeye
başlar. Tıraştan halı geçerken operatör halının kesim sesine göre tıraş silindirlerini aşağı veya
yukarı doğru ayarlar.

4.4. Tıraş Makinelerinde Kesim Bıçakları

Tıraş makinelerinde spiral (hareketli
üst bıçak) ve düz (sabit alt bıçak)
bıçaklar olmak üzere 2 türlü kesim
bıçağı vardır.

Spiral bıçaklar çelikten

üretilmişlerdir ve çelik silindir üzerine

helezon şeklinde perçinlenerek monte

edilirler. Spiral bıçaklar silindir üzerine

genellikle 30 adet (yaprak) olarak

yerleştirilir. Her spiralin uç kısımlarına

kesimin daha iyi olması için zikzak

şeklinde ağızlar açılmıştır. Spiral

bıçakların yönleri tıraş toplarına göre

sağ veya sol olabilmektedir.

Alt bıçaklar da çelikten yapılmıştır.

Alt bıçak düz ve sabittir. Spiral bıçak ile

sıfır çalışarak kesme işlemine yardımcı Sağ ve Sol Yön Silindir Bıçakları
olur. Alt bıçağın uç kısmı, silindir bıçak

ile uyumlu çalışmasını sağlamak için çok hafif oval şeklinde yapılmıştır. Alt bıçaklar makine

boyunca sağlam bir şekilde tıraş makinesi şasesine monte edilmiştir. Alt bıçağın ve spiral

bıçağın uzunluğu tıraş makinesinin eninden bir miktar daha fazladır.

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

94 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Kesim Silindiri Alt Bıçak

Alt bıçakta zamanla oluşan pürüzlükler bileyleme (keskinleştirme) aparatı ile düzeltilir.
Spiral ve alt bıçakların bileylenmesi (keskinlenmesi) için 0,25 mikron ebadında taşlama kumu
90 numara yağ ile karıştırılır. Kesim silindiri 70 d/dk ile ters yöne döndürülerek fırça ile bu
karışım silindir üzerine eşit miktarda aktarılır ve spiral bıçak ile alt bıçağın birbirine kum ile
sürtünmesi ile bileylemesi gerçekleştirilir.

4.5. Kesim Mesafesi Ayar Tespiti
Kesim mesafesi ayar tespiti, tıraş makinesinin montajı sonrasında, uygun bir aparatla (Örn:
standart 10 mm yüksekliğe sahip bir demir parça) kalibresi yapılır ve bu standart yükseklik
makinenin hafızasına elektronik olarak kaydedilir. Operatör panelinde çalışma yüksekliği 10
mm olarak seçilince makine bu yüksekliğe otomatik olarak gelir.
4.5.1. Kesim Bıçağı ile Halı Havı Arasındaki Mesafe (Kesim Bıçağı Kesim
Seviyeleri)
Halı tıraş bölümünde alt bıçak ile tıraş silindiri arasında kalan mesafe halının hav uzunluğu
(tüy uzunluğu) mesafesidir. Halı tıraş bölümüne geldiği zaman kesim operatörü, halının tüy
uzunluğuna (lanset) bakarak bıçağın genişliğini ayarlar. Tıraş makinesine gelen halının hav
yüksekliği öncelikle operatör tarafından hav ölçer ile kontrol edilir ve bu hav yüksekliğine göre
operatör tıraş toplarının mesafesini ayarlar. Bu mesafe hav yüksekliğinden yaklaşık 0,3-0,5
mm fazla olacak şekilde ayarlanarak halı tıraş makinesine verilir. Kesim bıçağı seviyesinin halı
tüy uzunluğundan biraz fazla verilmesinin sebebi tüy uzunluğuna ek olarak halı zemininde jüt
bulunmasıdır. Yani halı havlarının jüte sarılmasıyla tüy uzunluğu ve kullanılan jüt kalınlığı kadar
halı daha kalın olacaktır. Bu nedenle tıraş mesafesi biraz daha fazla seçilmelidir.

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 95

Halının tıraşlanması esnasında operatör tarafından halı kesim sesi sürekli dinlenir ve kesim
sesine göre tıraş topları aşağı veya yukarı hareket ettirilerek en iyi kesim seviyesi ayarlanmış
olur. Eğer bıçaklardan gelen kesim sesi (hııışş) çok fazla ise ara biraz daha açılır. Kesim silindir
bıçakları halıya ne çok fazla değerek halı yüzeyini yakmalı, ne de çok az değerek hiç tıraş
etmeden gitmelidir. Tam istenilen düzey ayarlanana kadar milimetrik olarak tıraş topu aşağı-
yukarı hareket ettirilir. Operatör kumanda
panosundan artı (+), eksi (-) tuşlarına
basarak bıçak seviyesini ayarlamaktadır.

Tıraşlamadan sonra operatör tarafından Tıraş Makinesi Operatör Paneli
halı yüzeyi elle ve gözle kontrol edilerek
halı yüzeyinde yanma veya sertleşme olup
olmadığı kontrol edilir. Halı yüzeyinde
herhangi bir sorun yok ise çalışmaya devam
edilir.

4.5.2. Kesim Bıçağı Kesim Seviyelerinin Halı Yüzeyine Etkisi

Operatör tarafından sisteme girilen halı hav yüksekliği çok önemlidir. Eğer operatör hav
yüksekliğini gereğinden fazla girmiş ise halı yüzeyi tıraşlanmadan gider. Eğer operatör bıçakları
gereğinden fazla halıya değdirirse halı yüzeyinde yanmalar (halı tüylerinde yanma) meydana
gelir.

4.6. Kesim Silindirleri

Üzerlerinde spiral bıçaklar bulunan tıraş silindirleri, hem tek parçadan oluştuğu için, hem
de hızlı dönme hareketlerinden kaynaklanan titreşimlere, kendi ağırlığının sebep olduğu

Kesim Silindiri

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

96 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

mekanik zorlanmalara karşı koyabilmek için çok sağlam malzemelerden yapılmak zorundadır.
Kesim silindirleri makine boyunca olmaktadır (4,3 metre-5,3 metre gibi).

4.6.1. Kesim Silindirlerinin Çalışma Prensibi
Kesim silindirleri 350-400 rpm ile öne doğru dönerek alt bıçağa sıfır şekilde yaklaşır
ve kesme işlemini gerçekleştirir. Bu şekilde dönerken, kesme işlemi esnasında aynı zamanda
belirli aralıklarla sağa-sola hareket ederek halı havlarının tam olarak kesmesini sağlamaktadır.
Kesim silindirinin sağa-sola hareketini tıraş topunun yan tarafında bulunan özel rulman kutusu
yapmaktadır. Kesim silindirleri hızını bağımsız motorlardan almaktadır.
Kesim silindiri hızlı dönmesinden dolayı ısınacaktır. Hızlı dönmeden dolayı ısınan kesim
silindirinin soğutulması işlemi emiş fanları yardımı ile yapılmaktadır. Emiş fanları hem kesilen
havları temizlemekte, hem de tıraş spirallerinin soğumasına yardımcı olmaktadır.

Emiş Fanı

Tıraşlanacak halı tıraşlama bölgesine geldiği zaman operatör tarafından kesim silindirleri
çalıştırılır ve belirli bir devire gelmesi sağlanır. Halı tıraş ağzına geldiği zaman operatör hav
yüksekliğine göre tıraş topunun (kesim silindirinin) mesafesini ayarlar ve halı tıraş topunu aşağı
doğru indirerek halı kesme işlemini başlatır. Halı topbaşı veya farklı hav boyuna sahip halı
geldiği zaman tıraş topları tekrar havaya kaldırılarak hav boyu ayarlanır ve tekrar çalışılmaya
devam edilir.

Kesme işlemi sırasında makine herhangi bir nedenden durursa makine otomatik olarak
havalı pistonlar sayesinde kesim silindirlerini yukarı kaldırarak kesim bıçaklarının sürekli halının
aynı noktasına temas ederek halıya zarar vermesini engellemektedir.

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 97

4.6.1.1. Halı Birleşme Yerlerinde Kesim Silindirlerinin Çalışma Prensibi

Halı birleşme yerleri (topbaşı), iki halı
arabasındaki halıların birbirlerine topbaşı
dikim makinesi (zincir dikiş makinesi) ile
dikilmesi (birleştirilmesi) durumudur.

Bu dikim yerleri iki kumaşın birbirine

dikilmesi gibi o noktada fazladan bir kalınlık

meydana getirir. Bu kalınlık (halı birleşim

yeri) halı tıraş makinelerinde halının tıraş Halı Birleşme Yeri (Top Başı)
silindirlerine girdiği zaman yükseklikten

dolayı tıraş silindirlerinden geçmede sorunlar oluşacaktır. Halı birleşim yeri operatörün seçmiş

olduğu halı yüksekliğinden fazla olacağından, halı birleşim yeri tıraş silindirlerine değecek ve

tıraş toplarının patlamasına veya ciddi zararlar görmesine neden olacaktır.

Bu durumun engellenmesi için makine üreticileri fazladan oluşmuş kalınlığı tespit edecek
sensörler, halının tıraş makinesine giren başlangıç bölümüne koyarak sistemin durmasını ve
operatör tarafından topbaşı yerinin kontrollü bir şekilde makineden geçirilmesini sağlarlar.
Bunun için topbaşılar tıraş silindirinden geçerken operatör tarafından elle (manuel) havalı
pistonlar kullanılarak yukarı kaldırılır ve tıraş silindirinin topbaşı kısmına değmesi engellenmiş
olur.

Yukarı Kaldırılmış Kesim Silindiri

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

98 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

Tıraş operatörü tıraş makinesinin başında bulunmaktadır. Tıraşlanacak halılar için halı

hav yükseklik formuna bakarak kumanda panosundan tıraş mesafesini ayarlar. Operatör

kendisine gelen programın uzunluğuna

veya halı arabasının ne zaman biteceğine

göre halı birleşim yerini takip ederek halı

birleşim yeri makineye geldiği zaman tıraş

toplarını durdurmadan pano üzerindeki

kol ile tıraş toplarını yukarı kaldırarak

topbaşı kısmının geçmesini sağlar ve

tekrar topları aşağı indirerek tıraşlama Kesim Silindiri Kumanda Düğmeleri
işlemine devam edilir.

4.7. Halı Geriliminin Tıraşlamaya Etkisi
Tıraş makinesine girmiş halı boyunca uygun bir gerilim yaratılmak zorunluluğu vardır.

Halı, tıraş makinesine girmeden önce halı arabasında veya J-kutusunda beklemiş bu
nedenlerden halı havları yatmış, birbirine dolanmış veya bükülmüş olabilir. Bu tür sebeplerle
fırçaların halı yüzeyine rahatça temasını sağlayabilmek için halının uygun gerilimde tıraş
boyunca hareket etmesi gerekmektedir.

Gevşek Halıdan Dolayı Kırılmış Kesim Silindiri

MAKİNE HALISINDA TRAŞ 99

Tıraş makinesinde ilerlemekte olan halıda uygun bir gerilim yaratılamamış ise halı kesim
anında havlar uygun pozisyonda olmayacak ve bu nedenle kesim işlemi istenen düzey
de olmayacaktır. Bazı yerlerde kesim fazla bazı yerlerde ise az olacağı için halı yüzeyinde
bozulmalar meydana gelebilecektir. Eğer halı bir nedenden dolayı tıraş makinesinde gevşek
ise havlar kısa veya uzun kesilecek ve bundan dolayı halı yüzeyi bozulacaktır.

Halı tıraş makinesine gevşek (gergin olmayan bir şekilde) geldiği zaman halıda bir
dalgalanma meydana gelecektir. Bu dalgalanmanın tepe noktasına fırça fazla temas
edecek ve dolayısıyla halı havları bozulacak, dalgalanmanın çukur noktasına fırça teması
olmayacağından tıraşta düzgün kesim olmayacaktır.

Halı gevşekliğinin diğer bir sonucu ise, gevşeklik çok fazla olduğu zaman kesim anında halı
istenenden daha fazla yüksekliğe çıkacak ve belki de tıraş silindirine fazla temas sonucu tıraş
silindirinin kırılmasına ve dolayısıyla maddi hasara sebep olacaktır.

Halı çok gergin ise fırçalama yapılmaya devam edilir, ancak bu fazla gerginlik sisteme veya
halıya çok zarar verebilir.

Halı gereğinden fazla gergin gelir ise baskıdan dolayı halı sürekli bir şekilde zirve (en
tepe noktası- tıraş kesim yeri) noktasının eğrilmesine sebep olabilir, çekim silindirlerine, silindir
dayanak noktasındaki rulmanlara veya çekim silindiri motorlarına zarar verebilir.

Tıraş Makinesinde Zirve Noktası

4.8. Halı Hav Tipinin Halının Tıraş Hızına Etkisi
Halının hav tipi ve kalitesinin tıraş hızına etkisi çok fazladır. Hav (halıda kullanılan iplik) tipi
kesim kalitesini direkt olarak etkilemektedir. Halıda kullanılan polip, akrilik, viscose, polyester,
yün gibi iplikler tıraş hızını etkilemektedir.
Doğası gereği akrilik iplik (kesik elyaf) Polipropilen ipten daha dayanıklıdır. Dolayısıyla
bu iplerden yapılmış halıların da tıraş makinesindeki kesim işlemine dayanımı farklı olacaktır.
İstenen düzeyde kesim yapılması için halının hangi ipten (polip, akrilik, yün) yapıldığının
bilinmesi gerekmektedir

MAKİNE HALICILIĞINDA APRE - KONFEKSİYON

100 Makine Halıcılığı Sektöründe Mesleki Eğitime İlk Adım

PP (polipropilen) iplikten yapılmış olan halı tıraş makinesinde kesim silindiri baskısını belli
miktarda arttırıp tıraşlama yapıldığı zaman halı yüzeyinde yanmalar meydana gelecektir. İplik
çeşitleri arasında en dayanıksız olan polip olduğu için tıraşlama işlemi (belirli bir baskı verildiği
zaman) en yavaş olandır.

Tıraş hızında halının kalitesi de (metrekaredeki iplik sayısı) çok etkilidir. Yoğunluğu az bir
halının tıraş kesim hızı, yoğunluğu yüksek bir halının tıraş kesim hızından her zaman daha yüksek
olacaktır. Örneğin 1.000.000 point halı 500.000 point halıya göre daha yavaş tıraşlanır.

4.9. Tıraş Silindirinin Yağlanması
Tıraş silindirinin yağlanması bu silindirin üzerine, silindire çok yakın mesafede (silindire temas
etmeyecek şekilde) keçe konularak gerçekleştirilir. Yağlama iki şekilde yapılabilir. Birincisinde;
tıraş silindiri üzerinde bulunan keçenin üzerine otomatik gezdirici (yağlama yapan aparat)
yardımı ile belirli aralıklarla (genellikle 6 saatte bir) yağlama yapılmaktadır. Diğerinde ise; keçe
üzerine 10 cm aralıklı delikli bir yağlama aparatı konularak belirli sürelerde keçenin üzerine
yağın damla şeklinde verilerek yağlama yapılmaktadır. Yağı içine çeken keçe spiral bıçakları
yağlamaktadır. Spiral bıçakların yağlanmasının amacı aşınmayı ve ısınmayı önlemektir.

Keçe ve Otomatik Yağlama Aparatı

Tıraş silindirlerinin yağlanması esnasında kullanılan yağın miktarının uygun bir şekilde
ayarlanması gerekmektedir. Yağlama az yapıldığı zaman spiral bıçaklarda sürtünmeden dolayı
çok çabuk şekilde aşınma meydana gelecektir. Yağlamanın az olmasının diğer bir olumsuz
etkisi ise silindirin ısınarak havlarda yanmaya sebep olmasıdır. Bunun sonucunda da halıda
sert bir yüzey oluşur.