เอกสารประกอบการสอน รายวิชา ศปศ338 กายวิภาคและภาพคน โดย อาจารย์ดร.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ ได้รับการสนับสนุนการตีพิมพ์เผยแพร่จากโครงการผลิตหนังสือ ต ารา เอกสารค าสอนและ เอกสารประกอบการสอน ประจ าปีงบประมาณ 2566 คณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
เอกสารประกอบการสอน รายวิชา ศปศ338 กายวิภาคและภาพคน ผู้เขียน อาจารย์ ดร.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ ผู้จัดท าและประสานงานจัดพิมพ์ ฝ่ายวิจัยและนวัตกรรมการศึกษา คณะศิลปกรรมศาสตร์ พิมพ์ครั้งที่ 1 ผู้ทรงคุณวุฒิพิจารณาคุณภาพผลงาน ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.อธิพัชร์ วิจิตรสถิตรัตน์ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.สิทธิธรรม โรหิตะสุข ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.อัยนา ภูยุทธานนท์ คณะกรรมการประจ าคณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ จ านวนหน้า: 258 หน้า จ านวนพิมพ์: 100 เล่ม ปีที่พิมพ์: พุทธศักราช 2566 ภาพปกหน้า: อาจารย์ ดร.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ งบประมาณสนับสนุน: คณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
ค ำน ำ เนื้อหารายวิชา AED338 2 (1-2) ANATOMY AND HUMAN DRAWING ศปศ338 กายวิภาคและ ภาพคน เป็นวิชาที่ว่าด้วยเรื่องของโครงสร้างร่างกายมนุษย์ เป็นการเรียนรู้เรื่องระบบการทำงานของกระดูก และระบบการทำงานของกล้ามเนื้อมนุษย์ โดยผ่านการเรียนรู้จากการวาดเส้น บันทึกและการสังเกตจาก ลักษณะของกระดูกในรูปแบบต่าง ๆ ตั้งแต่ศีรษะถึงเท้า รวมถึงกล้ามเนื้อในส่วนต่างๆ ความเข้าใจเรื่องสัดส่วน สรีระ ท่วงท่า อารมณ์ ของการทำงานร่วมกันกับระบบกระดูก เป็นการฝึกหัดวาดและสังเกตเพื่อให้เกิดความเข้าใจในสรีระและความงามของมนุษย์ เพื่อ การประยุกต์ใช้ ในการสร้างสรรค์ผลงานศิลปะในรูปแบบต่าง ๆ ที่มีความข้องเกี่ยว อาทิ การสร้างผลงาน จิตรกรรมภาพคนเหมือน การสร้างผลงานประติมากรรมภาพคนเหมือน และ รวมถึงผลงานออกแบบอื่น ๆ ที่มีการออกแบบโดยมีกายวิภาคมนุษย์เป็น จุดเริ่มต้นทางความคิด เพื่อให้เกิดความเข้าใจต่อการสร้างสรรค์ผลงานศิลปะขั้นสูงต่อไปการเรียนกายวิภาคศาสตร์ จึงมี ความจำเป็นต่อการสร้างสรรค์ผลงานศิลปะในรูปแบบต่าง ๆ อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ ผู้รับผิดชอบรายวิชา
ข สำรบัญ หน้า คำนำ ก สารบัญ ข สารบัญภาพประกอบ ค แผนบริหารการสอน ซ ระบบกระดูก (THE SKELETAL SYSTEM) 1 บทที่ 1 ศึกษาทฤษฎีและฝึกปฏิบัติวาดภาพกายวิภาคของกระดูกมนุษย์ (Anatomy of the Human bones) กระดูกกะโหลกศีรษะและหน้าผาก (Cranium and Frontal bones) 2 บทที่ 2 ศึกษาทฤษฎีและฝึกปฏิบัติวาดภาพกายวิภาคของกระดูกสันหลัง (Vertebrae) 27 บทที่ 3 ศึกษาทฤษฎีและฝึกปฏิบัติวาดภาพกายวิภาคของกระดูกซี่โครง (Ribs) กายวิภาคของกระดูกสะบัก (Scapula) และกายวิภาคของกระดูกไหปลาร้า (Clavicle) กายวิภาคของกระดูกสะโพก(ilium) 50 บทที่ 4 ศึกษาทฤษฎีและฝึกปฏิบัติวาดภาพกายวิภาคของกระดูกแขน Humerus) และมือ (Capus) 75 บทที่ 5 ศึกษาทฤษฎีและฝึกปฏิบัติวาดภาพกายวิภาคของกระดูกขาและกระดูกเท้า (Leg bones & Tarsus) 100 บทที่ 6 ศึกษาทฤษฎีและฝึกปฏิบัติวาดภาพระบบการทำงานของกล้ามเนื้อ (Muscular System) 122 บทที่ 7 ศึกษาทฤษฎีและฝึกปฏิบัติวาดภาพกล้ามเนื้อใบหน้าและลำคอ (Facial Muscles and Neck) 135 บทที่ 8 ศึกษาทฤษฎีและฝึกปฏิบัติวาดภาพกล้ามเนื้อลำตัว (Trunk Muscles) 155 บทที่ 9 ศึกษาทฤษฎีและฝึกปฏิบัติวาดภาพกล้ามเนื้อส่วนหัวไหล่และแขน (Shoulder and Arm Muscles) 166 บทที่ 10 ศึกษาทฤษฎีและฝึกปฏิบัติวาดภาพกล้ามเนื้อขา (Leg Muscles) 183 รวมภาพตัวอย่างการฝึกปฏิบัติการวาดภาพกายวิภาคมนุษย์ โดย อาจารย์ ดร.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ 204 รวมภาพตัวอย่างผลงานการฝึกปฏิบัติการวาดภาพกายวิภาคมนุษย์ ของนักศึกษาสาขาวิชาศิลปศึกษา 241 บรรณานุกรม 256 ภาคผนวก ก รวมตัวอย่างผลงาน โดยอาจารย์ ดร.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ 205 ภาคผนวก ข รวมตัวอย่างผลงานของนักศึกษา 241 ประวัติผู้เขียน 259
ค สำรบัญภำพประกอบ ภำพประกอบที่ หน้ำ ภาพประกอบที่ 1 ภาพวาดโครงกระดูกด้วยชอล์กบนกระดานดำ 10 ภาพประกอบที่ 2 โครงกระดูกร่างกาย 13 ภาพประกอบที่ 3 โครงกระดูกส่วนศีรษะ 14 ภาพประกอบที่ 4 Frontal Bone 16 ภาพประกอบที่ 5 Parietal Bone 17 ภาพประกอบที่ 6 Occipital Bone 18 ภาพประกอบที่ 7 Temporal Bone 19 ภาพประกอบที่ 8 The Sphenoid bone 18 ภาพประกอบที่ 9 Foramina and bony landmarks of the sphenoid wings and pterygoid process 20 ภาพประกอบที่ 10 Ethmoid Bone 21 ภาพประกอบที่ 11 การแบ่งส่วนศีรษะ 22 ภาพประกอบที่ 12 ขั้นตอนการวาดกะโหลกมนุษย์ 23 ภาพประกอบที่ 13 สเก็ตช์หัวกะโหลกมนุษย์ 24 ภาพประกอบที่ 14 โครงสร้างกะโหลกศีรษะ 25 ภาพประกอบที่ 15 ภาพวาดโครงกระดูกด้วยชอล์กบนกระดานดำ 32 ภาพประกอบที่ 16 The Cervical Spine 33 ภาพประกอบที่ 17 The First Cervical Vertebrae 34 ภาพประกอบที่ 18 The Thoracic Vertebrae 36 ภาพประกอบที่ 19 Lumbosacral spine x-ray 37 ภาพประกอบที่ 20 การภาพวาดกระดูกสันหลังด้วยชอล์กเขียนกระดาน 38 ภาพประกอบที่ 21 Human Vertebral column 39 ภาพประกอบที่ 22 Sacrum Labeled 40 ภาพประกอบที่ 23 The sacrum and coccyx are weight-bearing spinal structures. 41 ภาพประกอบที่ 24 The Coccyx 41
ง สำรบัญภำพประกอบ (ต่อ) ภำพประกอบที่ หน้ำ ภาพประกอบที่ 25 ขั้นตอนการวาดเส้นกายวิภาคกระดูกสันหลังมองจากด้านหน้า 43 ภาพประกอบที่ 26 ขั้นตอนการวาดเส้นกายวิภาคกระดูกสันหลังส่วนคอ 44 ภาพประกอบที่ 27 ขั้นตอนการวาดเส้นกายวิภาคกระดูกสันหลังส่วนอก 45 ภาพประกอบที่ 28 ขั้นตอนการวาดเส้นกายวิภาคกระดูกสันหลังส่วนเอว 46 ภาพประกอบที่ 29 กระดูกสันหลัง 47 ภาพประกอบที่ 30 ตัวอย่างแนวฝึกปฏิบัติภาพเขียนกระดูกสันหลัง 48 ภาพประกอบที่ 31 แนวกระดูก สันหลัง 49 ภาพประกอบที่ 32 กระดูกซี่โครง 55 ภาพประกอบที่ 33 กระดูกสะบัก 57 ภาพประกอบที่ 34 กระดูกสาขาของร่างกาย 58 ภาพประกอบที่ 35 กระดูกเชิงกราน (Pelvis Bone) 61 ภาพประกอบที่ 36 ขั้นตอนการวาดซี่โครง 63 ภาพประกอบที่ 37 กระดูกซี่โครงหน้า 64 ภาพประกอบที่ 38 ตัวอย่างแนวฝึกปฏิบัติภาพเขียนกระดูกสันหลัง 65 ภาพประกอบที่ 39 ตัวอย่างแนวฝึกปฏิบัติภาพเขียนกระดูกสันหลัง 66 ภาพประกอบที่ 40 กระดูกสะบัก 67 ภาพประกอบที่ 41 กระดูกสะบัก 68 ภาพประกอบที่ 42 กระดูกไหปลาร้า 69 ภาพประกอบที่ 43 ภาพแสดงกระดูกลำตัว 70 ภาพประกอบที่ 44 กระดูกเชิงกราน 71 ภาพประกอบที่ 45 ขั้นตอนการวาดกระดูกสะบัก 72 ภาพประกอบที่ 46 กระดูกสะบัก (Scapula) 73 ภาพประกอบที่ 47 กระดูกสะบักในมุมต่าง ๆ 74 ภาพประกอบที่ 48 กระดูกต้นแขน (Humerus bone) 80 ภาพประกอบที่ 49 รยางค์ส่วนบน (Uper Limb) 82 ภาพประกอบที่ 50 กระดูกต้นแขนขวา 83 ภาพประกอบที่ 51 กระดูกต้นแขนซ้าย 84 ภาพประกอบที่ 52 กระดูกแขนท่อนล่าง 85 ภาพประกอบที่ 53 โครงสร้างกระดูกส่วนมือ 88
จ สำรบัญภำพประกอบ(ต่อ) ภำพประกอบที่ หน้ำ ภาพประกอบที่ 54 โครงสร้างกระดูกส่วนมือ 90 ภาพประกอบที่ 55 กระดูกแขน 91 ภาพประกอบที่ 56 การวาดกระดูกแขนท่อนบนและล่าง 92 ภาพประกอบที่ 57 โครงสร้างกระดูกและกล้ามเนื้อแขน – มือ 93 ภาพประกอบที่ 58 รยางค์ส่วนบน 94 ภาพประกอบที่ 59 ขั้นตอนการวาดกระดูกมือ 95 ภาพประกอบที่ 60 กระดูกแขน 96 ภาพประกอบที่ 61 กระดูกแขน 97 ภาพประกอบที่ 62 กระดูกแขน 98 ภาพประกอบที่ 63 กระดูกข้อมือและกระดูกนิ้วมือ 99 ภาพประกอบที่ 64 กล้ามเนื้อและกระดูกส่วนขาด้านหน้า 105 ภาพประกอบที่ 65 กล้ามเนื้อและกระดูกส่วนขาด้านหลังและด้านข้าง 106 ภาพประกอบที่ 66 กระดูกต้นขา 107 ภาพประกอบที่ 67 กระดูกปลายขา 108 ภาพประกอบที่ 68 กระดูกเท้าด้านในและด้านนอก 111 ภาพประกอบที่ 69 การวาดกระดูกเท้าด้านบน 112 ภาพประกอบที่ 70 กระดูกเท้าในมุมต่าง ๆ 113 ภาพประกอบที่ 71 กระดูกฝ่าเท้า 114 ภาพประกอบที่ 72 โครงสร้างกระดูกส่วนเท้า 115 ภาพประกอบที่ 73 โครงสร้างกระดูกส่วนเท้า 116 ภาพประกอบที่ 74 ขั้นตอนการวาดกระดูกขาท่อนบนและท่อนล่าง 117 ภาพประกอบที่ 75 ตัวอย่างแนวฝึกปฏิบัติเขียนภาพกระดูกส่วนขา 118 ภาพประกอบที่ 76 กระดูกเท้าในมุมต่าง ๆ 119 ภาพประกอบที่ 77 กระดูกเท้า 120 ภาพประกอบที่ 78 ขั้นตอนการวาดกระดูกเท้า 121 ภาพประกอบที่ 79 การทำงานของระบบกล้ามเนื้อ 128 ภาพประกอบที่ 80 ลักษณะของกล้ามเนื้อลาย 130 ภาพประกอบที่ 81 รูปร่างของกล้ามเนื้อลาย 131
ฉ สำรบัญภำพประกอบ(ต่อ) ภำพประกอบที่ หน้ำ ภาพประกอบที่ 82 กล้ามเนื้อที่เกาะติดกับกระดูก 132 ภาพประกอบที่ 83 ชื่อกล้ามเนื้อต่าง ๆ 133 ภาพประกอบที่ 84 กล้ามเนื้อด้านหลังจากคอถึงเชิงกราน 134 ภาพประกอบที่ 85 กล้ามเนื้อสำคัญส่วนศีรษะ หน้า และคอ 141 ภาพประกอบที่ 86 กล้ามเนื้อสำคัญใบหน้ามนุษย์ 143 ภาพประกอบที่ 87 กล้ามเนื้อจมูก 144 ภาพประกอบที่ 88 กล้ามเนื้อเกี่ยวกับการเคี้ยว 145 ภาพประกอบที่ 89 กล้ามเนื้อใบหน้า 146 ภาพประกอบที่ 90 ภาพแสดงกล้ามเนื้อตา 147 ภาพประกอบที่ 91 กล้ามเนื้อคอด้านหน้า 148 ภาพประกอบที่ 92 กล้ามเนื้อคอด้านข้าง 149 ภาพประกอบที่ 93 กล้ามเนื้อคอด้านหลัง 150 ภาพประกอบที่ 94 หู 151 ภาพประกอบที่ 95 กล้ามเนื้อคอ 152 ภาพประกอบที่ 96 ขั้นตอนการเขียนภาพกล้ามเนื้อใบหน้า 153 ภาพประกอบที่ 97 ขั้นตอนการเขียนภาพกล้ามเนื้อใบหน้า 154 ภาพประกอบที่ 98 กล้ามเนื้อลำตัว 159 ภาพประกอบที่ 99 กล้ามเนื้อบริเวณลำตัวส่วนด้านหน้า 160 ภาพประกอบที่ 100 กล้ามเนื้อบริเวณลำตัวส่วนด้านหลัง 161 ภาพประกอบที่ 101 กล้ามเนื้อบริเวณลำตัว 162 ภาพประกอบที่ 102 ขั้นตอนการวาดภาพกล้ามเนื้อลำตัวด้านหน้า 163 ภาพประกอบที่ 103 ขั้นตอนการวาดภาพกล้ามเนื้อลำตัวด้านหลัง 164 ภาพประกอบที่ 104 กล้ามเนื้อลำตัว 165 ภาพประกอบที่ 105 กล้ามเนื้อบริเวณไหล่ แขน และมือ 171 ภาพประกอบที่ 106 กล้ามเนื้อบริเวณไหล่ แขน และมือ 172 ภาพประกอบที่ 107 กล้ามเนื้อไหล่และต้นแขน 173 ภาพประกอบที่ 108 กล้ามเนื้อแขน 174 ภาพประกอบที่ 109 กล้ามเนื้อบริเวณปลายแขน 175 ภาพประกอบที่ 110 กล้ามเนื้อบริเวณปลายแขนและมือ 176
ช สำรบัญภำพประกอบ(ต่อ) ภำพประกอบที่ หน้ำ ภาพประกอบที่ 111 กล้ามเนื้อส่วนมือ 177 ภาพประกอบที่ 112 โครงสร้างกล้ามเนื้อส่วนมือ 178 ภาพประกอบที่ 113 ขั้นตอนการวาดกล้ามเนื้อส่วนหัวไหล่และแขน 179 ภาพประกอบที่ 114 กล้ามเนื้อไหล่ 180 ภาพประกอบที่ 115 ขั้นตอนการวาดกล้ามเนื้อมือด้านหน้า 181 ภาพประกอบที่ 116 ขั้นตอนการวาดกล้ามเนื้อมือด้านฝ่ามือ 182 ภาพประกอบที่ 117 กล้ามเนื้อขา 189 ภาพประกอบที่ 118 กล้ามเนื้อสะโพกและกล้ามเนื้อโคนขา 191 ภาพประกอบที่ 119 กล้ามเนื้อต้นขา (ด้านหน้า) 192 ภาพประกอบที่ 120 กล้ามเนื้อขาด้านหลัง 193 ภาพประกอบที่ 121 กล้ามเนื้อส่วนปลายขา 194 ภาพประกอบที่ 122 กล้ามเนื้อส่วนปลายขา 195 ภาพประกอบที่ 123 กล้ามเนื้อต้นขาและปลายขาด้านหน้า 196 ภาพประกอบที่ 124 กล้ามเนื้อต้นขาและปลายขาด้านหลัง 197 ภาพประกอบที่ 125 กล้ามเนื้อส่วนเท้า 198 ภาพประกอบที่ 126 กล้ามเนื้อขา 199 ภาพประกอบที่ 127 กล้ามเนื้อขาชั้นใน ชั้นนอก และเอ็นเท้าบางส่วน 200 ภาพประกอบที่ 128 ขั้นตอนการวาดกล้ามเนื้อขา 201 ภาพประกอบที่ 129 กล้ามเนื้อขาลักษณะต่าง ๆ 202 ภาพประกอบที่ 130 ขั้นตอนการวาดกล้ามเนื้อเท้า 203
ซ แผนบริหำรกำรสอน รำยวิชำ ศปศ338 กำยวิภำคและภำพคน หมวดที่ 1 ข้อมูลทั่วไป 1. รหัสและชื่อวิชา ศปศ338 กายวิภาคและภาพคน AED338 ANATOMY AND HUMAN DRAWING 2. จ านวนหน่วยกิต 2 หน่วยกิต (1-2-3) 3. หลักสูตรและประเภทของรายวิชา หลักสูตรการศึกษาบัณฑิต สาขาวิชาศิลปศึกษา (4 ปี) วิชาเสริมสร้างสมรรถนะวิชาเอก 4. อาจารย์ผู้รับผิดชอบรายวิชาและอาจารย์ผู้สอน อาจารย์ผู้รับผิดชอบรายวิชา ล าดับ อาจารย์ผู้รับผิดชอบรายวิชา สังกัด 1 อาจารย์อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ สาขาวิชาศิลปศึกษา คณะศิลปกรรมศาสตร์ อาจารย์ผู้สอน ตอน อาจารย์ผู้สอน สังกัด ต าแหน่งอาจารย์ผู้สอน B01 อาจารย์อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ สาขาวิชาศิลปศึกษา คณะศิลปกรรมศาสตร์ ผู้สอนหลัก B02 อาจารย์อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ สาขาวิชาศิลปศึกษา คณะศิลปกรรมศาสตร์ ผู้สอนหลัก 5. ภาคการศึกษา/ชั้นปีที่เรียน ภาคเรียนที่ 1 ชั้นปีที่เรียน 6. รายวิชาที่ต้องเรียนมาก่อน (Per-requisite) ไม่มี 7. รายวิชาที่ต้องเรียนพร้อมกัน (Co-requisite) ไม่มี 8. สถานที่เรียน สาขาวิชาศิลปศึกษา คณะศิลปกรรมศาสตร์ มศว ประสานมิตร 9. วันที่จัดท าหรือปรับปรุงรายละเอียดของรายวิชา 29/07/2565
ฌ หมวดที่ 2 จุดมุ่งหมายและวัตถุประสงค์ 1. จุดมุ่งหมายของรายวิชา 1. เพื่อศึกษาทฤษฎีโครงสร้างการทำงาน กระดูกกล้ามเนื้อ ของมนุษย์ 2. เพื่อฝึกปฏิบัติสร้างสรรค์วาดเส้นภาพคนครึ่งตัวและเต็มตัวตามโครงสร้าง แสงเงา สัดส่วน พื้นผิว ด้วยวัสดุที่หลากหลาย 2. วัตถุประสงค์ในการพัฒนา/ปรับปรุงรายวิชา เพื่อให้เป็นไปตามเกณฑ์มาตรฐานหลักสูตรระดับปริญญาตรีของสำนักงานมาตรฐานวิชาชีพของ คุรุสภาและให้สอดคล้องกับสถานการณ์โรคระบาด Covid – 19 หมวดที่ 3 ลักษณะและการด าเนินการ 1. ค าอธิบายรายวิชา ศึกษาทฤษฎีและฝึกปฏิบัติการทำความเข้าใจโครงสร้างการทำงาน กระดูกกล้ามเนื้อ ของมนุษย์ ศึกษาทฤษฎีและฝึกปฏิบัติ กระบวนการสร้างสรรค์ภาพคน ด้วยการวาดเส้นจากสื่อวัสดุต่าง ๆ จากพื้นฐานวาดเส้นอิสระ สู่การวาดตามโครงสร้าง แสงเงา สัดส่วน พื้นผิว ด้วยแบบคนครึ่งตัวและเต็มตัว 2. จ านวนชั่วโมงที่ใช้ต่อภาคการศึกษา ล าดับ บรรยาย สอนเสริม การฝึกปฏิบัติ/งานภาคสนาม/การฝึกงาน การศึกษาด้วยตัวเอง 1 2.00 1.00 2.00 3.00 3. ความรับผิดชอบหลัก/ความรับผิดชอบรอง ประเภทความรับผิดชอบ ● ความรับผิดชอบหลัก O ความรับผิดชอบรอง รายวิชา 1.คุณธรรมและจริยธรรม 2.ความรู้ 3.ทักษะทางปัญญา 4.ทักษะ ความสัมพันธ์ ระหว่าง บุคคล และ ความ รับผิดชอบ 5.ทักษะการ วิเคราะห์ เชิงตัวเลข การสื่อสาร และการใช้ เทคโนโลยี สารสนเทศ 6.ทักษะการจัดการ เรียนรู้ 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 3.1 3.2 3.3 3.4 4.1 4.2 4.3 5.1 5.2 5.3 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 ศปศ338 กาย วิภาค และภาพ คน O ● ● ● O O O 4. จ านวนชั่วโมงต่อสัปดาห์ที่อาจารย์ให้ค าปรึกษาและแนะน าทางวิชาการแก่นิสิตเป็นรายบุคคล 1ชั่วโมง/สัปดาห์
ญ หมวดที่ 4 การพัฒนาผลการเรียนรู้ของนักศึกษา 1. รายละเอียดการพัฒนาผลการเรียนรู้ของนิสิต 1. ความรู้ ล าดับ หลัก/รอง ความรู้ที่ต้องพัฒนา วิธีการสอน วิธีการประเมินผล 1 หลัก มีความรอบรู้ในหลักการ แนวคิด ทฤษฎี เนื้อหาสาระด้านวิชาชีพของครู อาทิ ค่านิยมของครู คุณธรรม จริยธรรม จ ร ร ย า บ ร ร ณ จ ิ ต ว ิ ญ ญ า ณ ค ร ู ปรัชญาความเป็นครู จิตวิทยาสำหรับครู จิตวิทยาพัฒนาการ จิตวิทยาการเรียนรู้ เพื่อจัดการเรียนรู้และช่วยเหลือแก้ไข ปัญหา ส่งเสริมและพัฒนาผู้เรียน หลักสูตร และวิทยาการการจัดการเรียนรู้นวัตกรรม และเทคโนโลยีสารสนเทศและการสื่อสาร การศึกษาและการเรียนรู้ การวัดประเมิน การศึกษาและการเรียนรู้ การวิจัยและ การพัฒนานวัตกรรมเพื่อพัฒนาผู้เรียน และภาษาเพื่อการสื่อสารสำหรับครู ทักษะการนิเทศและการสอนงาน ทักษะ เทคโนโลยีและดิจิทัล ทักษะการทำงาน วิจัยและวัดประเมิน ทักษะการร่วมมือ สร้างสรรค์ และทักษะศตวรรษที่ 21 มีความรู้ความเข้าใจในการบูรณาการ ความรู้กับการปฏิบัติจริงและการบูรณาการ ข้ามศาสตร์ อาทิการบูรณาการการสอน (TPACK) การสอนแบบSTEM ชุมชนแห่ง การเรียนรู้ (PLC) และมีความรู้ในการ ประยุกต์ใช้ บรรยาย ยกตัวอย่าง สอดแทรกความรู้ที่เกี่ยวข้อง ฝึกนำเสนอเนื้อหาผ่าน เทคโนโลยี สอบ 2 หลัก มีความรอบรู้ในหลักการ แนวคิด ทฤษฎี เนื้อหาวิชาที่สอน สามารถวิเคราะห์ความรู้ และเนื้อหาวิชาที่สอนอย่างลึกซึ้ง สามารถ ติดตามความก้าวหน้าด้านวิทยาการและนำ บรรยาย สาธิต ยกตัวอย่าง นำเสนอผลงานของตนเอง สอบภาคปฏิบัติ
ฎ ล ำดับ หลัก/รอง ควำมรู้ที่ต้องพัฒนำ วิธีกำรสอน วิธีกำรประเมินผล ไปประยุกต์ใช้ในการพัฒนาผู้เรียน โดยมี ผลลัพธ์การเรียนรู้และเนื้อหาสาระด้าน มาตรฐานผลการเรียนรู้ด้านความรู้ของ แต่ละสาขาวิชาตามเอกสารแนบท้าย 2. ทักษะทางปัญญา ล าดับ หลัก/รอง ทักษะทางปัญญาที่ต้องพัฒนา วิธีการสอน วิธีการประเมินผล 1 หลัก คิด ค้นหา วิเคราะห์ข้อเท็จจริงและ ประเมินข้อมูล สื่อสารสนเทศจากแหล่ง ข้อมูลที่หลากหลายอย่างรู้เท่าทัน เป็น พลเมืองตื่นรู้ มีสำนึกสากล สามารถเผชิญ และก้าวทันกับการเปลี่ยนแปลงในโลก ยุคดิจิทัล เทคโนโลยีข้ามแพลตฟอร์ม (Platform) แ ล ะ โ ล ก อ น า ค ต น ำ ไ ป ประยุกต์ใช้ในการปฏิบัติงานและวินิจฉัย แก้ปัญหาและพัฒนางานได้อย่างสร้างสรรค์ โดยคำนึงถึงความรู้ หลักการทางทฤษฎี ประสบการณ์ภาคปฏิบัติ ค่านิยม แนวคิด นโยบายและยุทธศาสตร์ชาติ บรรทัดฐาน ทางสังคมและผลกระทบที่อาจเกิดขึ้น บรรยาย อธิบาย ยกตัวอย่าง นำเสนอผลงาน คะแนน การนำเสนอ
ฏ หมวดที่ 5 แผนการสอนและการประเมินผล 1. แผนการสอน ครั้งที่/ สัปดาห์ ที่ วันที่ หัวข้อ/รายละเอียด วิธีการสอน/ ประเภทการสอบ สื่อการสอน อาจารย์ผู้สอน 1 แนะนำรายวิชา การวัดและประเมินผล บทที่ 1 กายวิภาคของกระดูก 1.1 ระบบโครงกระดูก - กระดูกบริเวณกะโหลกศีรษะ และหน้าผาก บรรยาย กิจกรรมกลุ่ม การเรียนรู้โดย ใช้เทคโนโลยีเสริม เอกสารประกอบการ บรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน (Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม. 2 1.1 กระดูกบริเวณกะโหลก(ต่อ) - กระดูกข้างศีรษะ - กระดูกท้ายทอย - กรดูกขมับ - กระดูกรูปผีเสื้อ บรรยาย อภิปราย/ อภิปรายกลุ่ม การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบ มีปฏิสัมพันธ์กับ ผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม เอกสารนำเสนอ (Microsoft Powerpoint) เอกสารประกอบ การบรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน (Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม. 3 1.2 กายวิภาคศาสตร์ของกระดูกสัน หลัง กระดูกบริเวณลำตัวส่วน บน - กระดูกสันหลังส่วนคอ - กระดูกสันหลังส่วนอก - กระดูกสันหลังส่วนบั้นเอว - กระดูกสันหลังส่วน กระเบนเหน็บ บรรยาย อภิปราย/ อภิปรายกลุ่ม การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบมีปฎิ สัมพันธ์กับ เอกสารนำเสนอ (Microsoft Powerpoint) เอกสารประกอบ การบรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน อ.อธิพัชร์วิจิต สถิตรัตน์(B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรร คบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม.
ฐ ครั้งที่/ สัปดำห์ ที่ วันที่ หัวข้อ/รำยละเอียด วิธีกำรสอน/ ประเภทกำรสอบ สื่อกำรสอน อำจำรย์ผู้สอน - กระดูกสันหลังส่วนก้นกบ ผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม (Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) 4 1.3 กระดูกบริเวณลำตัวส่วนล่าง - กายวิภาคของกระดูกซี่โครง - กายวิภาคของกระดูกสะโพก บรรยาย อภิปราย/ อภิปรายกลุ่ม การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบ มีปฏิสัมพันธ์กับ ผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม เอกสารนำเสนอ (Microsoft Powerpoint) เอกสารประกอบ การบรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน (Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม. 5 1.4 กายวิภาคของกระดูกสะบัก 1.5 กายวิภาคของกระดูก ไหปลาร้า บรรยาย อภิปราย/ อภิปรายกลุ่ม การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบ มีปฏิสัมพันธ์กับ ผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม เอกสารนำเสนอ (Microsoft PowerPoint) เอกสารประกอบ การบรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน (Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม.
ฑ ครั้งที่/ สัปดำห์ ที่ วันที่ หัวข้อ/รำยละเอียด วิธีกำรสอน/ ประเภทกำรสอบ สื่อกำรสอน อำจำรย์ผู้สอน 6 1.5 กายวิภาคของกระดูก แขนและมือ - กายวิภาคกระดูกต้นแขน -กายวิภาคกระดูกมือ บรรยาย อภิปราย/ อภิปรายกลุ่ม การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบ มีปฏิสัมพันธ์กับ ผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม เอกสารนำเสนอ (Microsoft Power Point) เอกสารประกอบ การบรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน (Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม. 7 1.6 กายวิภาคกระดูกขาและเท้า -กระดูกขา -กระดูกเท้า -กระดูกข้อเท้า -กระดูกนิ้วเท้า การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบมี ปฏิสัมพันธ์กับ ผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม การใช้แฟ้ม สะสมงาน เอกสารนำเสนอ (Microsoft Powerpoint) เอกสารประกอบ การบรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน (Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ อ.อธิ พัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม. 8 งานสรุปวาดภาพโครงกระดูก เต็มตัว และตรวจเล่มรวมผลงาน กลางเทอม การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม สอบกลางภาค (Midterm Exam) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน (Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม.
ฒ ครั้งที่/ สัปดำห์ ที่ วันที่ หัวข้อ/รำยละเอียด วิธีกำรสอน/ ประเภทกำรสอบ สื่อกำรสอน อำจำรย์ผู้สอน 9 กล้ามเนื้อบริเวณรอบศีรษะ บรรยาย อภิปราย/ อภิปรายกลุ่ม การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบ มีปฏิสัมพันธ์กับ ผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม เอกสารนำเสนอ (Microsoft Powerpoint) เอกสารประกอบการ บรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน (Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม. 10 กล้ามเนื้อบริเวณลำตัวด้านหน้า บรรยาย อภิปราย/ อภิปรายกลุ่ม การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบมี ปฏิสัมพันธ์กับ ผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม เอกสารนำเสนอ (Microsoft Powerpoint) เอกสารประกอบการ บรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน (Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม.
ณ ครั้งที่/ สัปดำห์ ที่ วันที่ หัวข้อ/รำยละเอียด วิธีกำรสอน/ ประเภทกำรสอบ สื่อกำรสอน อำจำรย์ผู้สอน 11 กล้ามเนื้อบริเวณลำตัวด้านหลัง บรรยาย อภิปราย/ อภิปรายกลุ่ม การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบ มีปฏิสัมพันธ์กับ ผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม เอกสารนำเสนอ (Microsoft Powerpoint) เอกสารประกอบการ บรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน (Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม. 12 กล้ามเนื้อบริเวณแขนและมือ บรรยาย อภิปราย/ อภิปรายกลุ่ม การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบมี ปฏิสัมพันธ์กับผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม เอกสารนำเสนอ (Microsoft Powerpoint) เอกสารประกอบ การบรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม.
ด ครั้งที่/ สัปดำห์ ที่ วันที่ หัวข้อ/รำยละเอียด วิธีกำรสอน/ ประเภทกำรสอบ สื่อกำรสอน อำจำรย์ผู้สอน 13 กล้ามเนื้อบริเวณขาและเท้า บรรยาย อภิปราย/ อภิปรายกลุ่ม การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบมี ปฏิสัมพันธ์กับผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม เอกสารนำเสนอ (Microsoft Powerpoint) เอกสารประกอบ การบรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม. 14 วาดภาพความสัมพันธ์ของ กล้ามเนื้อในการแสดงอารมณ์ ความรู้สึกบริเวณใบหน้า บรรยาย อภิปราย/ อภิปรายกลุ่ม การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบมี ปฏิสัมพันธ์กับ ผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม เอกสารนำเสนอ (Microsoft Powerpoint) เอกสารประกอบ การบรรยาย/คำสอน (Lecture Note) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม. 15 สอบปลายภาค การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม สอบปลายภาค (Final Exam) แบบฝึกหัด/ แบบมอบหมายงาน (Exercise/ Assignment) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม.
ต ครั้งที่/ สัปดำห์ ที่ วันที่ หัวข้อ/รำยละเอียด วิธีกำรสอน/ ประเภทกำรสอบ สื่อกำรสอน อำจำรย์ผู้สอน 16 งานสรุปวาดภาพหุ่นกล้ามเนื้อ เต็มตัว และตรวจเล่มรวมผลงาน ปลายเทอม บรรยาย อภิปราย/ อภิปรายกลุ่ม การเรียนรู้ด้วย ตนเอง การสอนสาธิต การบรรยายแบบมี ปฏิสัมพันธ์กับ ผู้เรียน การเรียนรู้โดยใช้ เทคโนโลยีเสริม การใช้แฟ้ม สะสมงาน เอกสารนำเสนอ (Microsoft Powerpoint) เอกสารประกอบ การบรรยาย/คำสอน (Lecture Note) อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์ (Internet/Website) อ.อธิพัชร์ วิจิตสถิตรัตน์ (B02) 3 ชม. อ.อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ (B01) 3 ชม. 2. แผนการประเมินผลการเรียนรู้ กิจกรรม ผลการเรียนรู้ วิธีการประเมิน สัดส่วน การประเมินผล 1. คุณธรรมและจริยธรรม การทดสอบ 10% 2. ความรู้ การนำเสนอผลงาน 30% 3. ทักษะทางปัญญา การนำเสนอผลงาน การอธิบายผลงาน 20% 4. ทักษะความสัมพันธ์ระหว่างบุคคล และความรับผิดชอบ มอบหมายงาน 10% 5. ทักษะการวิเคราะห์เชิงตัวเลข การสื่อสารและการใช้เทคโนโลยี สารสนเทศ การนำเสนอผลงานผ่านเทคโนโลยี 10% 6. ทักษะการจัดการเรียนรู้ การนำเสนอผลงาน 20%
ถ หมวดที่ 6 ทรัพยากรประกอบการเรียนการสอน 1. ต าราและเอกสาร อติยศ สรรคบุรานุรักษ์. (2564). เอกสารประกอบการสอน รายวิชา ศปศ338 กายวิภาคและภาคคน (AED388 ANATOMY AND HUMAN DRAWING). Bridgman, G. (2009). Bridgman's Complete Guide to Drawing from Life. US: Sterling Pub Co Inc. Peck, S. R. (1951). Atlas of Human Anatomy for the Artist. NY: Oxford University Press, Inc. 2. เอกสารและข้อมูลส าคัญ - 3. เอกสารและข้อมูลแนะน า หนังสือเกี่ยวกับกายวิภาคศาสตร์และสรีรวิทยา หมวดที่ 7 การประเมินและปรับปรุงการด าเนินการของรายวิชา 1. กลยุทธ์การประเมินประสิทธิผลของรายวิชาโดยนิสิต นิสิตประเมินผู้สอนและให้ข้อเสนอแนะ 2. กลยุทธ์การประเมินการสอน การสังเกตการสอน ผลการสอบ และการเรียนรู้ของนิสิต การนำเสนอผลงาน การสังเกตการณ์ระหว่างจดการเรียนการสอน 3. การปรับปรุงการสอน 3.1 นำผลการประเมินการสอนมาวิเคราะห์และปรับปรุงพัฒนาการจัดการเรียนรู้ให้สอดคล้องกับ ความถนัด ความสนใจและความต้องการของผู้เรียนให้เหมาะสมกับบริบทของสังคม 3.2 สัมมนาการจัดการเรียนการสอน 3.3 การวิจัยในและนอกชั้นเรียน 4. การทบทวนสอบมาตรฐานผลสัมฤทธิของนิสิตในรายวิชา ล าดับ ผลการเรียนรู้ วิธีทบทวนสอบ 1 คุณธรรมและจริยธรรม สังเกตพฤติกรรม 2 ความรู้ การนำเสนอผลงาน การสอบ 3 ทักษะทางปัญญา การนำเสนองาน การสอบ 4 ทักษะความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลและความรับผิดชอบ สังเกตพฤติกรรมการทำงาน 5 ทักษะการวิเคราะห์เชิงตัวเลข การสื่อสารและการใช้เทคโนโลยีสารสนเทศ การนำเสนอผลงาน 6 ทักษะการจัดการเรียนรู้ การนำเสนอผลงาน
ท 5. การด าเนินการทบทวนและการวางแผนปรับปรุงประสิทธิผลของรายวิชา 5.1 นำผลการประเมินประสิทธิภาพของรายวิชามาวิเคราะห์กำหนดประเด็นการปรับปรุงรายวิชาและ การจัดการเรียนการสอน เพื่อดำเนินการพัฒนาและปรับปรุงต่อไป 5.2 เชิญวิทยากรบรรยายเพื่อให้นักศึกษามีมุมมองในเรื่องการประยุกต์ความรู้นี้กับปัญหาที่มาจาก งานวิจัยของอาจารย์หรือประสบการณ์ในวิชาชีพ 5.3ปรับการสอน จัดการเรียนการสอนเป็นทีม หรือแบ่งหัวข้อ/ผลการเรียนรู้ในการสอนของอาจารย์ ประจำวิชานี้
ระบบกระดูก (THE SKELETAL SYSTEM)
บทที่ 1 กำยวิภำคของกระดูกมนุษย์ (Anatomy of the Human bones) กระดูกกะโหลกศีรษะและหน้ำผำก (Cranium and Frontal bones)
3 แผนกำรสอนครั้งที่ 1-2 ผู้สอน อาจารย์ ดร. อติยศ สรรคบุรานุรักษ์ เวลำ 4 ชั่วโมง หัวข้อ กายวิภาคของกระดูกมนุษย์ วัตถุประสงค์ ครั้งที่ 1-2 1. เพื่อให้นิสิตมีความเข้าใจเกี่ยวกับกายวิภาคของของกระดูก ได้แก่ กระดูกบริเวณกะโหลกศีรษะ และ หน้าผาก กระดูกข้างศีรษะ กระดูกท้ายทอย กระดูกขมับ และกระดูกรูปผีเสื้อ 2. เพื่อให้นิสิตสามารถปฏิบัติการวาดภาพกระดูกบริเวณกะโหลกศีรษะและหน้าผาก กระดูกข้างศีรษะ กระดูกท้ายทอย กระดูกขมับ และกระดูกรูปผีเสื้อได้อย่างถูกต้องตามโครงสร้างทางกายวิภาค เนื้อหำ ครั้งที่ 1-2 1. ภาพรวมของกายวิภาคกระดูกมนุษย์ 2. กายวิภาคส่วนกะโหลกศีรษะและหน้าผาก 3. กายวิภาคกระดูกข้างศีรษะ กระดูกท้ายทอย กระดูกขมับ และกระดูกรูปผีเสื้อ 4. อธิบายและสาธิตการวาดส่วนกะโหลกศีรษะและหน้าผาก กระดูกข้างศีรษะ กระดูกท้ายทอย กระดูก ขมับ และกระดูกรูปผีเสื้อ กำรจัดประสบกำรณ์กำรเรียนรู้ ครั้งที่ 1-2 1. แนะนำรายวิชาแจ้งวัตถุประสงค์และเนื้อหาโดยรวม 20 นาที 2. การสอนบรรยายเนื้อหาและสาธิต 80 นาที 3. การฝึกปฏิบัติ 100 นาที 4. การวิจารณ์ผลงาน 40 นาที สื่อกำรสอน ครั้งที่ 1-2 1. เอกสารประกอบการบรรยาย/คำสอน (Lecture Note) 2. เอกสารประกอบการสอน กายวิภาคและภาพคน (ANATOMY AND HUMAN DRAWING ) 3. หนังสือ ตำรา เอกสารและงานวิจัยที่เกี่ยวข้อง 4. มัลติมีเดีย : ภาพนิ่ง วีดิทัศน์(Picture/Video) 5. อินเทอร์เน็ต/เว็บไซต์(Internet/Website)
4 กำรประเมินผล ครั้งที่ 1-2 1. การสังเกตพฤติกรรมของผู้เรียน 2. ประเมินผลจากการฝึกปฏิบัติการวาดภาพกายวิภาคของกระดูก 3. ประเมินผลจากการนำเสนอผลงานและร่วมอภิปรายในชั้นเรียน 4. ประเมินจากแบบฝึกหัด/คำถามท้ายบท หนังสืออ้ำงอิง เคน แอชเวลล์. (2021). แผนที่ร่างกายมนุษย์ [the human body atlas]. (พญ.น้ำทิพย์ พันธุ์อนุกูล, ผู้แปล). กรุงเทพฯ: แอร์โรว์ มัลติมีเดีย. จินตนา เวชสวัสดิ์. (2548). กายวิภาคศาสตร์[Essencial Atlas of Anatomy]. กรุงเทพฯ: สุวีริยาสาส์น. ธวัชชานนท์ สิปปภากุล. (2548). การยศาสตร์และกายวิภาคเชิงกล. (พิมพ์ครั้งที่ 2). กรุงเทพฯ: วาดศิลป์. พารามอน. (2564). กายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา ฉบับปรับปรุง. (ภุชงค์ เดชอาคม, ผู้แปล). กรุงเทพฯ: นานมีบุ๊คส์พับลิเคชั่น. มิเชล ลอริเชลลา. (2563). กายวิภาคอาทิสต์[Morpho Anatomy for Artist]. (อรดา ลีลานุช, ผู้แปล) กรุงเทพฯ: ไอดี ออล ดิจิตอลพริ้นท์. ______. (2565). กายวิภาค: การวาดร่างกายมนุษย์ [Morpho Anatomy for Artist Simplified Form]. (อรดา ลีลานุช, ผู้แปล). กรุงเทพฯ: มติชน. วัชรพงศ์ หงส์สุวรรณ. (2556). วาดเส้นแรเงา Anatomy & Figure Drawing (ฉบับปรับปรุงใหม่). กรุงเทพฯ : วาดศิลป์. วิภาวี บริบูรณ์. (2557). กายวิภาคส าหรับนักวาด Anatomy Drawing.(พิมพ์ครั้งที่ 1). กรุงเทพฯ: ไทย ควอ ลิตี้บุคส์. สมคิด อินท์นุพัฒน์. (2539 ). กายวิภาค (Anatomy) ส าหรับผู้ศึกษาศิลปะ. (พิมพ์ครั้งที่ 1). กรุงเทพฯ: โอ. เอส. พริ้นติ้ง เฮ้าส์. เสน่ห์ ธนารัตน์สฤษดิ์. (2525). โครงกระดูกร่างกายมนุษย์. กรุงเทพฯ: บูรพาศิลป์การพิมพ์ _______. (2541). วาดภาพคนและกายวิภาค Drawing & Anatomy. กรุงเทพฯ: เฉลิมชัยการพิมพ์. หู จวินและต้วน ตัน. (2561). คู่มือวาดเส้น ภาพเหมือนบุคคล. (กัญญารัตน์ จิราสวัสดิ์, ผู้แปล). กรุงเทพฯ: ซี เอ็ดยูเคชั่น. Ambrus, V. (2006). How to Draw the Human Figure. Unites State: New Line Books. Peck, S. R. (1951). Atlas of Human Anatomy for the Artist. NY: Oxford University Press, Inc. Sadler, T. W. (2009). Langman's Medical Embryology. United State: Lippincott Williams & Wilkins.
5 Sun Tao, Y. N. (2005). Deconstruction of the Human Body: the Art of Human Anatomy (Modeling Basic Textbook Series of Central Academy of Fine Art) (Chinese Edition). Beijing: People's Fine Arts Publishing House. Taber, C. W., & Venes, D. (2005). Taber's cyclopedic medical dictionary. Philadelphia: F.A. Davis.
6 คำศัพท์ทางกายวิภาค โดยมากเป็นภาษาต่างประเทศ ส่วนใหญ่เป็นภาษาอังกฤษ ภาษากรีก และบาง คําเป็นภาษาละติน ซึ่งมีการยอมรับเป็นสากลอยู่แล้ว การค้นคว้าจากพจนานุกรมอังกฤษ - ไทยทั่วไป อาจจะ ไม่ครอบคลุมความหมายทั้งหมด จึงเป็นอุปสรรคสำหรับนักศึกษาศิลปะที่มีความจําเป็นต้องเรียนวิชานี้ การมี ความรู้ ความเข้าใจ เรื่องศัพท์ทางกายวิภาคที่เป็นสากล เพื่อจะได้ทราบความหมายคําศัพท์ที่สําคัญ ๆ และ การเรียนวิชากายวิภาคเป็นเรื่องที่ง่ายขึ้น คำศัพท์สำคัญมีดังนี้ ศัพท์ทำงกำยวิภำคเกี่ยวกับกระดูก BONE กระดูก SKELETON โครงกระดูก BODY ส่วนลําตัวกระดูก PROCESS กระดูกเป็นแง่ยื่นออกมา SUTURE รอยต่อกระดูก เช่นบริเวณศีรษะ SPINE กระดูกยื่นแหลมเป็นสัน GREATER กระดูกขนาดใหญ่ LESSER กระดูกขนาดเล็ก LONGUS กระดูกขนาดยาว ARCH ส่วนโค้งกระดูก QUARATUS กระดูกลักษณะเป็นเหลี่ยม JOINT ข้อต่อระหว่างกระดูก MAGNUS, MAJOR, MAXIMUS ขนาดใหญ่, ใหญ่กว่า ใหญ่ที่สุด PAVAS, MINOR, MINIMUS ขนาดเล็ก เล็กกว่า เล็กที่สุด MALAR กระดูกแก้ม กระดูกสันหลังส่วนคอชิ้นที่ 1 ATLAS กระดูกสันหลังส่วนคอชิ้นที่ 1 EPIMYSIUM เยื่อหุ้มกล้ามเนื้อทั้งมัด FASCIA เส้นใยผังผืด ห่อหุ้มโครงสร้างกล้ามเนื้อ ABDUCTOR ทําหน้าที่กางออก ADDUCTOR ทําหน้าที่หุบเข้า FLEXOR ทําหน้าที่โค้ง, งอ EXTENSOR ทําหน้าที่เหยียด ELEVATION การยกขึ้น BELLY ส่วนที่เป็นเส้นใยของกล้ามเนื้อ BRECTOR ดึงตัวขึ้น TENSOR ดึงต้นขา
7 DEPRESSOR ทําหน้าที่กดลง ROTATE, ROTATION หมุน, การหมุน SUPINATOR ทําหน้าที่หงายมือ PRONATOR ทําหน้าที่คว่ำมือ COMPRESSOR ทําหน้าที่กดลง AGONIST หรือ PRIME MOVER กล้ามเนื้อหลักที่ทําให้เกิดการเคลื่อนไหวของข้อ ในทิศทางใดทิศทางหนึ่ง GRAVITY แรงโน้มถ่วง แรงดึงดูดของโลก KNEE JOINT ข้อเข่า FIXATOR กล้ามเนื้อที่ช่วยตรึงข้อ MOTION การเคลื่อนไหว MOVEMENT การเคลื่อนไหว POSITION ตําแหน่ง ACHILLES TENDON เอ็นร้อยหวาย TILTING เอียง, การเอียง INTERNAL ด้านข้างใน EXTERNAL ด้านข้างนอก กระดูกส่วนกะโหลกศีรษะ SKULL กะโหลกศีรษะ FRONTAL กระดูกหน้าผาก PARIETAL กระดูกข้างศีรษะ TEMPORAL กระดูกขมับ SPHENOID กระดูกปีกผีเสื้อ OCCIPITAL กระดูกท้ายทอย ZYGOMATIC กระดูกโหนกแก้ม NASAL กระดูกสันจมูก MAXILLA กระดูกขากรรไกรบน MANDIBLE กระดูกขากรรไกรล่าง HYOID กระดูกโคนลิ้น กระดูกสันหลัง VERTEBRAL COLUMN กระดูกสันหลัง CERVICAL กระดูกสันหลังส่วนคอ THORAX กระดูกสันหลังส่วนอก
8 LUMBRA กระดูกสันหลังส่วนเอว SACRAL กระดูกสันหลังส่วนก้น COCCYX กระดูกสันหลังส่วนก้นกบ SACRUM กระดูกกระเบนเหน็บ กระดูกส่วนทรวงอก RIBS กระดูกซี่โครง STERNUM กระดูกหน้าอก ENSIFORM PROCESS กระดูกลิ้นปี TRUE RIBS กระดูกซี่โครงแท้ FALSE RIBS กระดูกซี่โครงไม่แท้ FLOATING RIBS กระดูกซี่โครงลอย กระดูกส่วนสาขาของร่างกาย SCAPULA กระดูกสะบัก CLAVICLE กระดูกไหปลาร้า HUMERUS กระดูกต้นแขน ULNA กระดูกต้นแขนชิ้นที่เป็นข้อศอก RADIUS กระดูกปลายแขนชิ้นที่เป็นมือ CARPUS กระดูกข้อมือ MATA CARPUS กระดูกฝ่ามือ PHALANGE กระดูกนิ้วมือ PELVIS กระดูกเชิงกราน HIP กระดูกสะโพก FEMUR กระดูกต้นขา PATELLA กระดูกสะบ้า TIBIA กระดูกหน้าแข้ง FIBULA กระดูกน่อง TARSUS กระดูกข้อเท้า MATA TARSUS กระดูกฝ่าเท้า PHALANGES กระดูกนิ้วเท้า OSCALCIS กระดูกส้นเท้า
9 บทที่ 1 กำยวิภำคของกระดูก ภาพประกอบที่ 1 ภาพวาดโครงกระดูกด้วยชอล์กบนกระดานดำ ที่มา: อติยศ สรรคบุรานุรักษ์. (2563). กำยวิภำคศำสตร์ของมนุษย์ 1. กำยวิภำคศำสตร์ พจนานุกรมศัพท์ศิลปะ ฉบับราชบัณฑิตยสถาน (2541) ให้ความหมายคำว่ากายวิภาคศาสตร์ (anatomy) หมายถึง ความรู้ที่ว่าด้วยโครงสร้างและส่วนต่าง ๆ ของร่างกายมนุษย์หรือสัตว์ ซึ่งอาจนำไปใช้ ประโยชน์ได้ 2 ทาง คือใช้ในทางศิลปะและใช้ในทางการแพทย์ การศึกษากายวิภาคของมนุษย์มีประวัติ ความเป็นมาตั้งแต่สมัยกรีกโบราณราว 300 ปีก่อนคริสต์ศักราชในสำนักศึกษาวิชาการแพทย์แห่งเมืองอะเล็ก ซานเดรีย เมื่อถึงสมัยฟื้นฟูศิลปวิทยาระหว่างคริสต์ศตวรรษที่ 14-16 จิตรกรและประติมากรให้ความสนใจ ศึกษากายวิภาคเพื่อนำมาช่วยในการสร้างงานศิลปะรูปคนและสัตว์ แสดงให้เห็นถึงกล้ามเนื้อ กระดูก เส้นเลือด เส้นเอ็น ทำให้เกิดความรู้สึกสมจริงเด่นชัดยิ่งขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่งเลโอนาร์โด ดา วินชี ซึ่งเป็นผู้สนใจผ่าศพ เพื่อศึกษากายวิภาคของมนุษย์ จนได้รับยกย่องว่าเป็นผู้บุกเบิกการศึกษาวิชากายวิภาคศาสตร์ในวงการแพทย์ ด้วยผู้หนึ่ง วินชี สามารถเขียนภาพแสดงกายวิภาคส่วนสัดของมนุษย์ได้ดียิ่ง เช่น ภาพ St. Jerome ที่แสดง กายวิภาคของมนุษย์และสิงโตได้อย่างสวยงาม กายวิภาคศาสตร์ทางศิลปะ (artistic anatomy) หมายถึง วิชาที่ว่าด้วยโครงสร้างส่วนต่าง ๆ ของ มนุษย์ สัตว์และพืช เพื่อนำมาใช้สร้างสรรค์งานศิลปะ เช่น ลักษณะกายภาพทางเชื้อชาติ เพศ โครงกระดูก
10 กล้ามเนื้อ ส่วนหัวและลำตัว กิริยาอาการของคนและสัตว์ ชนิด ตระกูล ลำต้น กิ่ง ก้าน ใบ และลักษณะอาการ ของพืช กายวิภาคศาสตร์ (Anatomy) คือ การศึกษาลักษณะโครงสร้างภายในและภายนอก ของร่างกาย มี รากศัพท์มาจากภาษากรีก หมายถึง การตัดออกเป็นส่วน (เกล็ดแกล้ว ด่านวิวัฒน์, 2543 : 2) การศึกษาวิชา กายวิภาคศาสตร์สามารถแบ่งออกเป็น 2 แขนงใหญ่ๆ ดังนี้ 1.1 มหกายวิภาคศาสตร์ (Gross Anatomy หรือ Macroscopic Anatomy) หมายถึง การศึกษาวิชา ที่ว่าด้วยอวัยวะและส่วนประกอบของร่างกาย ซึ่งสามารถมองเห็นได้ ด้วยตาเปล่า 1.2 จุลกายวิภาคศาสตร์ (Microscopic Anatomy) หมายถึง การศึกษาที่ว่าด้วย อวัยวะหรือ ส่วนประกอบต่าง ๆ ของร่างกายที่ไม่สามารถมองเห็นได้ด้วยตาเปล่า จึงต้องใช้ กล้องจุลทัศน์ (Microscope) ช่วยขยายให้เห็นรายละเอียดยิ่งขึ้น จุลกายวิภาคศาสตร์ สามารถแบ่งออกเป็นรายวิชาย่อย ดังนี้ 1.2.1 Histology เป็นวิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับเซลล์และเนื้อเยื่อ 1.2.2 Cytology เป็นวิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับโครงสร้างภายในของเซลล์ที่มีขนาดเล็ก 1.2.3 Embryology เป็นวิชาที่ศึกษาเกี่ยวกับการปฏิสนธิและการเจริญเติบโตของทารกที่อยู่ ภายในครรภ์จนกระทั่งคลอดออกมา สําหรับการศึกษากายวิภาคศาสตร์ เพื่อเป็นพื้นฐานสําหรับการออกแบบผลิตภัณฑ์ และการเขียนแบบ ตกแต่ง จะเน้นศึกษาเฉพาะมหกายวิภาคศาสตร์ที่เกี่ยวกับอวัยวะและส่วน ประกอบต่างๆ ของร่างกายที่ สอดคล้องกับการทํางาน (work anatomy) โดยศึกษารายละเอียด เกี่ยวกับ การกําหนดตําแหน่ง ขนาด สัดส่วน ลักษณะทางกายภาพของร่างกายในระบบต่าง ๆ ที่สําคัญของร่างกาย ซึ่งทํางานสอดคล้องสัมพันธ์กัน ในการเคลื่อนไหวร่างกายขณะทํางาน อีกทั้ง เพื่อให้เข้าใจถึงกลไกระบบการเคลื่อนไหวทํางานของมนุษย์ อัน จะนําไปสู่การประยุกต์ ใช้ในการออกแบบผลิตภัณฑ์อุตสาหกรรมและการตกแต่งได้อย่างเหมาะสม มีความปลอดภัย และสอดคล้องกับการทํางานในสภาพแวดล้อมที่ดีด้วย 2. ระบบโครงกระดูก (Skeletal System) ประกอบไปด้วยองค์ประกอบที่ส ำคัญ ดังนี้ Osteology หมายถึง การศึกษาเรื่องเกี่ยวกับกระดูก ซึ่งเป็นส่วนที่พยุงร่างกายของเรา กระดูกทั้งหมด รวมเรียกว่า Skeleton กระดูกแต่ละชิ้นจะติดต่อซึ่งกันและกันโดยข้อต่อ (Joint) ส่วนปลายของกระดูกที่ต่อ กันเรียกว่า Articular surface ซึ่งบางอันจะมีกระดูกอ่อนหุ้มอยู่เรียกว่า Articular cartilage และบริเวณข้อ จะมีเนื้อเยื่อ (Tissue) ต่าง ๆ ล้อมรอบด้วย จากการต่อเป็นข้อนี้ จึงทําให้มีการเคลื่อนไหวด้วยการช่วยเหลือ ของกล้ามเนื้อต่าง ๆ ร่วมด้วย โครงสร้างกระดูกของมนุษย์ เด็กในครรภ์มารดาอาจมีจํานวนถึง 800 ชิ้น เพราะ กระดูกต่าง ๆ ยังไม่ประสานต่อเนื่องกัน ส่วนในผู้ใหญ่ที่เจริญเติบโตเต็มที่แล้ว มีประมาณ 206 ชิ้น จํานวน กระดูกแยกได้ดังนี้ กระโหลกศีรษะ (Skul) 29 ชิ้น กระดูกสันหลัง (Vertebral Column) กระดูกหน้าอก (Sternum) 1 ชิ้น กระดูกซี่โครง (Ribs) 24 ชิ้น กระดูกส่วนแขน (Upper Extremity) กระดูกส่วนขา (Lower Extremity) 62 ชิ้น รวม 206 ชิ้น
11 2.1 หน้ำที่ของกระดูก 2.1.1 ช่วยรองรับอวัยวะต่าง ๆ ให้ตรงและตั้งอยู่ในตําแหน่งที่ควรอยู่ 2.1.2 เป็นส่วนที่ใช้ในการเคลื่อนไหว เช่น พาร่างกายจากที่หนึ่งไปยังอีกที่หนึ่ง 2.1.3 เป็นโครงของส่วนแข็ง 2.1.4 เป็นที่ยึดเกาะของกล้ามเนื้อต่าง ๆ และการยึดเกาะของเอ็นเพื่อทําเป็นคานให้ กล้ามเนื้อทําหน้าที่เกี่ยวกับการเคลื่อนไหว 2.1.5 ช่วยป้องกันอวัยวะที่สําคัญ ซึ่งอยู่ภายในร่างกายไม่ให้เป็นอันตราย 2.1.6 ทําให้ร่างกายดํารงเป็นรูปร่างที่เป็นอยู่ 2.1.7 ภายในกระดูกนั้นมีไขของกระดูกที่เรียกว่า bone marrow มีหน้าที่ผลิตเม็ดโลหิต 2.1.8 เป็นที่เก็บธาตุแคลเซียมและเกลือแร่ต่าง ๆ ในร่างกาย 2.1.9 ป้องกันหลอดเลือดหรือเส้นประสาทที่ทอดอยู่ตามแนวของกระดูก 2.2 กำรแบ่งชนิดของกระดูกตำมรูปร่ำง 2.2.1 กระดูกชนิดยาว (Long bones) จะประกอบไปด้วยโครงสร้างที่สําคัญ คือ ส่วนปลาย ทั้งสองจะขยายพองออกมีขนาดใหญ่กว่าส่วนกลาง ผิวกระดูกไม่เรียบ แต่จะนูนขึ้นมาเพื่อเพิ่มเนื้อที่ สัมผัสมากขึ้น ส่วนกลางของกระดูกชนิดยาวเรียกว่า Body หรือ Shaft จะมีความแข็งแรง มีผิวเรียบ ทําหน้าที่รับน้ำหนัก ทนต่อแรงต่าง ๆ ได้โดยไม่บิดงอ กระดูกชนิดนี้ พบที่บริเวณ แขนขา ถ้าเป็นชิ้น เล็กพบที่นิ้วมือ นิ้วเท้า ซึ่งเรียกว่า Miniature long bones 2.2.2 กระดูกชนิดสั้น (Short bones) คือ กระดูกฝ่ามือ ฝ่าเท้า และยังมีกระดูกรูปคล้าย เมล็ดงา (Sesamoid bone) ที่พบบริเวณมือฝังอยู่ในเส้นเอ็น (Tendon) และที่หัวเข่า เป็นกระดูก Sesamoid ชิ้นใหญ่เรียกว่า Patella bone 2.2.3 กระดูกชนิดแบน (Flat bones) เป็นกระดูกที่บางและมักจะโค้ง ได้แก่ กระดูก ซี่โครง สะบัก และกระโหลกศีรษะ 2.2.4 กระดูกชนิดที่มีรูปร่างไม่แน่นอน (Irregular bones) เช่น กระดูก สันหลัง และกระดูก ที่กระโหลกศีรษะอีกหลายชิ้น 2.2.5 กระดูกชนิดโพรง (Pneumatic bones) ในนกกระดูกจะโปร่งเบา แต่ในคนจะมีกระดูก หลายแห่ง ซึ่งพรุนและมีอากาศบรรจุอยู่เหมือนกับฟองน้ำแต่จะมีผนังหนา และบางอันจะมีลักษณะที่ โปร่งมาก พบที่บริเวณจมูก (Paranasal air sinuses) และกระดูกนูน เป็นตุ่ม หลังหูที่เรียกว่า Mastoid กระดูกที่มีความเกี่ยวข้องโดยตรงกับการเคลื่อนไหวทํางานของคนส่วนมากก็คือ กระดูก ชนิดยาวกับกระดูกชนิดสั้น โดยทําหน้าที่เป็นเสมือนระบบคาน (lever system) ซึ่งเกี่ยวข้องกับการ ค้ำจุนให้ร่างกายทรงตัวอยู่ได้ และช่วยให้ส่วนต่าง ๆ ของร่างกายเคลื่อนไหวไปได้ในท่าทางต่าง ๆ ตาม ความต้องการของจิตใจ
12 2.3 กำรแบ่งโครงกระดูกตำมต ำแหน่งของร่ำงกำย การแบ่งโครงกระดูกของร่างกายแบ่งออกเป็น 2 ส่วนดังนี้ 2.3.1 Axial skeleton เป็นกระดูกแกนกลางของโครงร่างมีจํานวน 80 ชิ้น ประกอบด้วย กระโหลก ศีรษะ (Skul) กระดูกกระเดือก (Hyoid) กระดูกสันหลัง (Vertebral Column) กระดูกหน้าอก (Sternum) และกระดูกซี่โครง (Ribs) ทั้ง 12 คู่ 2.3.2 Appendicular Skeleton หรือ extremity เป็นกระดูกรยางค์ที่แยก ออกไปจากลําตัว มี จํานวน 126 ชิ้น แบ่งออกเป็นกระดูกส่วนแขน (Upper limp) ได้แก่ กระดูก หัวไหล่ กระดูกต้นแขน กระดูก ปลายแขน และกระดูกมือ กับกระดูกส่วนขา (Lower limp) ได้แก่ กระดูก เชิงกราน กระดูกต้นขา กระดูก ปลายขา และกระดูกเท้า ภาพประกอบที่ 2 โครงกระดูกร่างกายมนุษย์ ที่มา: เสน่ห์ ธนารัตน์สฤษดิ์. (2525). โครงกระดูกร่างกายมนุษย์. กรุงเทพฯ: บูรพาศิลป์การพิมพ์ 2.4 กะโหลกศีรษะ (skull) กะโหลกศีรษะ (skull) เป็นโครงสร้างของกระดูกที่ประกอบขึ้นเป็นโครงร่างที่สำคัญของส่วนศีรษะใน สัตว์ในกลุ่มเครนิเอต (Craniate) หรือสัตว์ที่มีกะโหลกศีรษะ ซึ่งรวมทั้งสัตว์มีกระดูกสันหลังทุกชนิด ทำหน้าที่ ปกป้องสมองซึ่งเป็นศูนย์กลางของระบบประสาท รวมทั้งเป็นโครงร่างที่ค้ำจุนอวัยวะรับสัมผัสต่าง ๆ ทั้งตา หู จมูก และลิ้น และยังทำหน้าที่เป็นทางเข้าของทางเดินอาหารและทางเดินหายใจ
13 กะโหลกศีรษะ (SKULL) ประกอบด้วยกระดูกหลายชิ้นด้วยกันมาติดต่อ ประสานกันแบบฟันเลื่อย ซึ่ง เรียกรอยต่อแบบนี้ว่า (SUTURE) กะโหลกส่วนสมอง มีกระดูก จํานวน 8 ชิ้น ได้แก่ กระดูกท้ายทอย (OCCIPITAL BONE) จํานวน 1 ชิ้น กระดูกข้างศีรษะ (PARIETAL BONE) จํานวน 2 ชิ้น กระดูกหน้าผาก (FRONTAL BONE) จํานวน 1 ชิ้น กระดูกขมับ (TEMPORAL BONE) จํานวน 2 ชิ้น กระดูกปีกผีเสื้อ (SPENOID BONE) จํานวน 2 ชิ้น กะโหลกส่วนใบหน้ำ มีกระดูก จํานวน 14 ชิ้น ได้แก่ กระดูกโหนกแก้ม (ZYGOMATIC BONE) จํานวน 2 ชิ้น กระดูกขากรรไกรบน (MAXILLA BONE) จํานวน 2 ชิ้น กระดูกสันจมูก (NASAL BONE) จํานวน 2 ชิ้น กระดูกขากรรไกรล่าง (MANDIBLE BONE) จํานวน 1 ชิ้น กระดูกกั้นช่องจมูก (VOMER BONE) จํานวน 1 ชิ้น กระดูกอ่อนส่วนหู (EAR) จํานวน 6 ชิ้น กระดูกโคนลิ้น (HYOID BONE) จํานวน 1 ชิ้น
14 ภาพประกอบที่ 3 กระดูกส่วนศีรษะ ที่มา: พารามอน. (2564). กายวิภาคศาสตร์และสรีระวิทยา ฉบับปรับปรุง (ภุชงค์ เดชอาคม, ผู้แปล). กรุงเทพฯ: นานมีบุ๊คส์พับลิเคชั่น.
15 กระดูกหน้ำผำก (Frontal bone) กระดูกหน้าผาก (Frontal bone) เป็นกระดูกแบน 1 ชิ้น มีลักษณะเป็นแผ่นแบนหนาอยู่ที่ส่วนหน้า ของศีรษะ ประกอบเป็นหน้าผากและเป็นหลังคาของเบ้าตา ภายในกระดูกมีโพรงอากาศ 2 แห่งอยู่เหนือขอบ ตาเรียกว่า โพรงอากาศหน้าผาก (Frontal sinuses) ภาพประกอบที่ 4 Frontal Bone ที่มา: Frontal Bone. (2022). Retrieved from https://www.theskeletalsystem.net/skull-bones/frontal-bone.html
16 กระดูกข้ำงศีรษะ (Parietal bone) กระดูกข้างศีรษะ (Parietal bone) เป็นกระดูกแบน 2 ชิ้น มีลักษณะเป็นแผ่นแบบโค้งไปติดกับ กระดูกหน้าผากทางด้านหน้า และด้านหลังติดกับกระดูกท้ายทอย ตรงกลางของกระดูกทั้ง 2 ชิ้นจะเชื่อมกัน ประกอบเป็นหลังคาของกะโหลกศีรษะ ภาพประกอบที่ 5 Parietal Bone ที่มา: Parietal Bone. (2022). Retrieved from https://anatomy.app/encyclopedia/parietal-bone กระดูกท้ำยทอย (Occipital bone) กระดูกท้ายทอย (Occipital bone) เป็นกระดูกแบนชิ้น ใหญ่ 1 ชิ้น อยู่ทางด้านหลังของกะโหลก ศีรษะ ประกอบเป็นฐานของกะโหลกศีรษะทางด้านหลังที่ส่วนล่างมีช่องใหญ่ เรียกว่า Foramen magnum ช่องใหญ่นี้เป็นทางผ่านของไขสันหลังซึ่งติดต่อกับสมอง และยังมีเส้นเลือดและเส้นประสาททอดผ่านด้วย
17 ภาพประกอบที่ 6 Occipital Bone ที่มา: Occipital bone. (2022). Retrieved from https://anatomy.app/encyclopedia/occipital-bone
18 กระดูกขมับ (Temporal bone) กระดูกขมับ (Temporal bone) เป็นกระดูกรูปแปลก เป็นแผ่นแบนบาง 2 ชิ้น ประกอบเป็นผนัง ด้านข้างของกะโหลกศีรษะ ภาพประกอบที่ 7 Temporal Bone ที่มา: Temporal bone. (2022). Retrieved from https://www.theskeletalsystem.net/skull-bones/temporal-bones.html กระดูกรูปผีเสื้อ (Sphenoid bone) กระดูกรูปผีเสื้อ (Sphenoid bone) เป็นกระดูกรูปแปลก 1 ชิ้น มีลักษณะคล้ายผีเสื้อประกอบด้วย ส่วนลำตัว (Body) ปีกเล็กและปีกใหญ่ ประกอบกันเป็นพื้นฐานของกะโหลกศีรษะมีแอ่งตื้นอยู่ที่ส่วนลำตัว เรียกว่า Sella turcica ซึ่งเป็นตำแหน่งที่ตั้งของต่อมใต้สมอง (Pituitary gland or Hypophysis)
19 ภาพประกอบที่ 8 The Sphenoid Bone ที่มา: The Sphenoid bone. (2022). Retrieved from https://teachmeanatomy.info/head/osteology/sphenoid-bone/ ภาพประกอบที่ 9 Foramina and bony landmarks of the sphenoid wings and pterygoid process. ที่มา: The Sphenoid bone. (2022). Retrieved from https://teachmeanatomy.info/head/osteology/sphenoid-bone/
20 กระดูกข้อจมูกหรือกระดูกใต้สันจมูก (Etmoid bone) กระดูกข้อจมูกหรือกระดูกใต้สันจมูก (Etmoid bone) เป็นกระดูกรูปแปลก 1 ชิ้น มีลักษณะคล้าย ผีเสื้อประกอบด้วยส่วนลำตัว (Body) ปีกเล็กและปีกใหญ่ ประกอบกันเป็นพื้นฐานของกะโหลกศีรษะมีแอ่งตื้น อยู่ที่ส่วนลำตัว เรียกว่า Sella turcica ซึ่งเป็นตำแหน่งที่ตั้งของต่อมใต้สมอง (Pituitary gland or Hypophysis) ภาพประกอบที่ 10 Ethmoid Bone ที่มา: Ethmoid Bone. (2013). Retrieved from https://commons.wikimedia.org/wiki/File:710_Ethmoid_Bone.jpg
21 โครงสร้ำงของศีรษะ การทำความเข้าใจโครงกระดูกศีรษะ มีส่วนสำคัญมากในการวาดหน้าคน เนื้อเยื่อและกล้ามเนื้อ บริเวณศีรษะค่อนข้างบาง ทำให้กระดูก โปนให้เห็นชัดเจน ไม่ว่าใบหน้าจะบวมแค่ไหน แต่รูปร่างของกระดูก โหนกแก้มถึงกระหม่อมจะยังคงชัดเจน การเรียนรู้และจดจำโครงสร้างกระดูกและชิ้นกระดูกบริเวณศีรษะให้ แม่นยำ คือกุญแจสำคัญที่จะทำให้วาดรูปเหมือนหน้าคนออกมาเหมือนจริง ศีรษะของคนเราแบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือ กะโหลกศีรษะและกระดูกใบหน้า โดยกะโหลกมีลักษณะ เป็นวงรีกินพื้นที่ 1 ใน 3 ของทั้งศีรษะ ด้านหน้า (หน้าผาก) ของกะโหลกจะเป็นรูปสี่เหลี่ยม ส่วนกระดูก ใบหน้าประกอบด้วยกระดูกโหนกแก้มที่เป็นวัตถุชิ้นแบน ขากรรไกรบนเป็นทรงกระบอก ขากรรไกรล่างเป็นรูป สามเหลี่ยม กินพื้นที่ 2 ใน 3 ของทั้งศีรษะ จุดเด่นของศีรษะส่วนเว้าส่วนโค้งบริเวณใบหน้า ขึ้นอยู่กับกะโหลก และกระดูกใบหน้าของแต่ละคน รวมทั้งโครงสร้างที่ประกอบขึ้นจากหน้าผาก โหนกแก้ม ขากรรไกรบน ขากรรไกรล่าง (หูจวิน และต้วน ตาน, 2561, น.13) ศีรษะในด้านต่าง ๆ จะมีส่วนเด่นที่ต่างกัน หากมองจากด้านหน้าตรง ส่วนกะโหลกจะมีขนาดเท่ากัน กับส่วนหน้า แต่ถ้ามองจากด้านบน ส่วนกะโหลกจะเห็นเด่นชัดใหญ่กว่ามา ภาพประกอบที่ 11 การแบ่งส่วนศีรษะ ที่มา: หู จวินและต้วน ตัน. (2561). คู่มือวาดเส้น ภาพเหมือนบุคคล (กัญญารัตน์ จิราสวัสดิ์, ผู้แปล). กรุงเทพฯ: ซีเอ็ดยูเคชั่น.
22 วิธีกำรวำดเส้นกำยวิภำคกระดูกกะโหลกศีรษะและหน้ำผำก ภาพประกอบที่ 12 ขั้นตอนการวาดกะโหลกมนุษย์ ที่มา: อติยศ สรรคบุรานุรักษ์. (2564).
23 ภาพประกอบที่ 13 สเก็ตช์หัวกะโหลกมนุษย์ ที่มา: อติยศ สรรคบุรานุรักษ์. (2564).
24 ภาพประกอบที่ 14 โครงสร้างกะโหลกศีรษะ ที่มา: เสน่ห์ ธนารัตน์สฤษดิ์. (2541). วาดภาพคนและกายวิภาค Drawing & Anatomy. กรุงเทพฯ: เฉลิมชัยการพิมพ์.
25 ค ำถำมท้ำยบท 1. จงอธิบำยระบบโครงกระดูกของมนุษย์ให้ถูกต้อง 2. จงอธิบำยกำยวิภำคของกะโหลกศีรษะให้ถูกต้อง 3. ฝึกปฏิบัติกำรวำภำพส่วนที่กะโหลกศีรษะให้ถูกต้องตำมหลักกำยวิภำค