KÜLTÜR ATÖLYESİ III

99


















characterize Istanbul cuisine, because told me to be careful in trams. If they just cannot get enough of Istanbul at
almost 95% of people living in Istanbul get too crowded, some of the men night. You can see street artists playing
were not born here, according to like to touch you and sometimes their instrument. You can get all kinds
sociologist Didem Danis. In every they can even harass you. Well, it has of local food such as fresh almonds,
part of Istanbul you can find a little happened to me. A guy who could fresh watermelon or my favorite fresh
piece of Turkey. If you try the same be my father was pushing himself so fish. If you get on İstaklal Street,
“Adana Kebab” (a spicy kebab) in hard on me that I even felt his genitals your head will be spinning because
several restaurants, it will always on my thighs. I was so discusled I of all kinds of clubs and bars around.
taste different. It depends on meat, immediately got out of the tram and Almost every building has several
spices, and the chef. Personallying since then, every time I take a tram, floors with different clubs inside. I
favorite food is “baklava”, lentils my heart beats really hard. On streets, personally love the rooftops of these
“corba” and local fish. Baklava is one they whistle at you like you are a dog. clubs. Imagine, you are dancing,
of the sweetest desserts you could If they drive a car, they honk on you sweating, and they just open the
probably ever try in your life, it is a like crazy. What is the deal? They all rooftop. Suddenly, you have fresh air
little square filled with nuts in a lot of have a wedding ring on their finger, in your hair, you can watch the stars,
honey – yum! Lentils soup is usually but they act like this. Is it because and you are still inside of a club. That
really creamy; it reminds me of my mostly Turkish women are covered, is magnificent.
grandmothers´ soup. And of course, and we make them feel they can
we live surrounded by sea; it would be touch us? Even when I visited a police I think, Istanbul is a great place for an
a shame not to eat fish. It is a ritual for station in Taksim, these police men extended weekend. It must be really
me. It starts with crossing the Galata were highly unprofessional. They nice to stay inside of a nice hotel with a
Bridge, watch local fisherman to do made me wait for a couple of hours, great view, visit all these monuments,
their job me then if you turn left at and instead of helping me, they were go on the Prince’s islands, drink some
the end of Galata Bridge, you will see asking me out for dinner or a beer. I Turkish cay. However, I admire all
the real paradise for all fish lovers. am sorry, but this would never happen people who have chosen to live here.
Local fisherman sell what they caught in Europe. Not all of Turkish men are For me, this city is too exhausting and
during the day, next to them there are like this, exceptions do exist. We can crowded. Any time of the day, every
restaurants where they will prepare all see them in schools or hospital. But bus, tram or metrobus is crowded. I
kinds of fish, according to your liking. unfortunately, most of them should mean, everything is always crowded.
I like this place, because I am really seriously read books about how to And if we think about the future,
annoyed by these self proclaimed treat women. it will get even worse because of
managers in front of restaurants all these refugees. But Istanbul will
pushing you so hard to go in. I would like to end my article about always have a special place in my
things I like about Istanbul. I like heart. I believe I will come back soon
Turkish men are different. I am really the fact that Istanbul never sleeps. for some delicious baklava.
not a big fan of generalizing, but I No matter what time you go out,
am afraid I have to do it in this case. Istanbul has always lights on. It is City of Contrasts
Turkish men stare. You may think truly magnificent to sit down at some
they are just looking but you are Galata Bridge restaurant and watch all Istanbul is a huge city, which has
wrong. One of my Turkish friends these bridges changing their colors. I everything to ofer. Hence there are

100


















many things, which can be discussed. next to quite dodgy streets. Busy and be among the top cuisines in the world
In the following article, I will write chaotic streets next to calm streets. along with French, Italian, Spanish
about many topics regarding my But all in all this contrast makes and Chinese. Some may agree but still
experiences in Istanbul. Istanbul into such an interesting many fnd the Turkish one debatable.
place where so much is happening. In my opinion it is not quite there
Before I came to Istanbul I had In every moment and situation there and has not such an international
already spent a lot of time abroad is something to see and learn from. impact but is nevertheless very
in countries like Ethiopia, America, However Istanbul is such a vast, delicious. When I arrived here I was
Italy, Spain and England. So I was vibrant and multilayered city that used to Turkish food, which exists
used to dealing with cultural changes it would take years to truly know in Germany but is quite diferent
and new surroundings. But coming to it. Once at the heart of the Roman, from the real Turkish cuisine. Turkey
İstanbul made my cultural knowledge Byzantine and Ottoman Empires, it’s has so many diferent dishes it was
and my personal life so much richer one of the world’s most historically impossible to try them all. No matter
in many ways. I have learnt from rich destinations. With Asia and what your food preference is, you will
many situations, may they have been Europe straddling either side of its not go hungry in this country. I was
good or bad experiences. glittering Bosphorus Strait, it’s also amazed by the great variety of dishes
replete with paradoxes as mentioned and especially the Meze. I love the way
Speaking honestly, I did not feel above: East and West, old and new. of starting your dinner with diferent
very comfortable when I arrived in Tis lets me come to the outstanding types of Meze and sharing them with
Istanbul. Although I was mentally sights Istanbul has to ofer: your friends. But also the diferent
prepared and already familiar with main courses with or without meat
the situation of being put in new Obviously sightseeing is very special are great, for example the most classic
cultures and surroundings, I still did in Istanbul and my favourite sight is one: Köfe. Another thing I explored
not get along with things in Istanbul. the Topkapi Palace. Also the cisterns and love is obviously Börek, which
Maybe it was a culture shock or maybe in Sultnahamet are really interesting comes in many shapes and varieties.
it were the expectations I had before and massive. But besides the main But it is essentially two things that we
coming to Istanbul. Slowly I realized sights there is a very nice little Church, all love: pastry and cheese. Sometimes
that the reason why I felt confused which is the Chora Church in Fatih. A they will try to sneak some spinach in
and did not know what to think about small church with beautiful frescoes there to make it healthier.
the city was the fact that Istanbul is a and mosaics. Tis is defnitely one of
city of contrasts. Extreme liberalism my favourites because of its hidden Additionally the Turkish fsh are
next to extreme conservatism. In location away from the touristic amazing. And last but not least: Te
my opinion this contrast appears in areas and its beauty. But for me fresh Turkish breakfast, which is very
almost everything. It appears in the Istanbul in general is a living museum tosty. It is the perfect way to start your
peoples’ attitudes, the architecture, the everywhere you go because in every day in the right way.
economy, the clothing etc.. Short and street and on every corner there is
revealing skirts next to full burkas. something to explore. Tis dynamic
Traditional Turkish restaurants next city makes every trip a sightseeing
to Starbucks. Turkish cofeehouses trip. zAccording to many culinary
next to bars. Very beautiful streets experts, Turkish food is considered to

101











İSTANBUL
Mehmet Yaşin > Yazar/ Gezgin








“İSTANBUL;

YEMEK VE MUTFAK
KÜLTÜRÜ İLE

ASIRLARDIR BİR
LEZZET BAŞKENTİ”



Mehmet Yaşin, gezgin, yazar, kendi
deyimiyle “şikemperver bir gezgin’’.
Ama sadece bu kadar değil...
Eğitimini tamamlar tamamlamaz
gazeteciliğe başlamış, muhabirlik,
editörlük, yazı işleri ve yayın
müdürlüğü yapmış. Belgeseller Yemek yapma serüveniniz ne dolaşırım. Çünkü, ana caddeler
hazırlamış. zaman başladı? süslenmiş, püslenmiş, kentin gerçek
yüzünü yansıtmayan caddelerdir.
Yemek yapma serüvenim gezginliğim Arka sokaklarda ise gerçek insanları
Şimdilerde ise Hürriyet Gazetesi’nde ile başladı... görürüm, gerçek lokantaları görürüm,
gezi yazıları yazıyor ve bir de bizim, gerçek yaşamları görürüm.. Dillerini
Aksaray Ragıp Bey Sokağı’ndaki İnsanın gezdiği yerleri öğrenmek için bilmesem bile...
çekimleri sırasında yakaladığımız başvuracağı en önemli kaynaklardan
“Yol Üstü Lezzet Durakları’’ isimli biridir yemek. Çünkü, o yemeklerin Mesela bugün Suriye lokantasındayız.
televizyon programını hazırlayıp, içindeki malzemeler, pişirme Dillerini bilmeden onlarla röportaj
sunuyor. teknikleri o yörenin, o kültürün yaptık.
hakkında önemli ipuçları verirler..
Ragıp Bey Sokağı’ndaki, Şam Ben gittiğim yerleri öğrenebilmek için Dillerini bilmesem de onlarla oturup
Restoran’da gerçekleşen program kitaplardan, Google teyzeden, çeşitli yemek yerim, bilgiler edinirim,
çekimi sırasında yakaladığımız kaynaklardan faydalanırım ama en dostluklar kurarım. Dostluklar bana
önemli kaynak mutfaktır benim için.
çok şeyi öğretir. O nedenle de baktım
Mehmet Yaşin, İstanbul’daki yemek Gezginliği tamamlayabilmem için, sadece gezginlik olmuyor, bir de
çeşitliliğini ve mutfak kültürünün daha bilgili bir gezgin olabilmem için yemeği öğreneyim dedim.
“Lezzet Durakları”nı anlattı. Bize mutfağı iyi öğrenmem gerekiyor.
zaman ayırdığı için ve samimi Bizim Türk erkeklerinin övündükleri
sohbetinden dolayı kendisine Mesela bir ülkeye gittiğim zaman ya bir cümle vardır; “Ben yumurta dahi
teşekkür ederiz... da bir kente, genelde arka sokaklarda kıramam.’’ Benim öyle bir övüncüm

102


















yok. Ben yumurtayı da güzel kırarım,
kuru fasulyeyi de güzel yaparım,
dolmayı da, sarmayı da... Bunları
öğrendikçe geliştirdim hep. Sadece
mutfakta öğrenmedim, okudum aynı
zamanda.

Benim de zengin yiyecek-içecek
kitaplarım var. Bunlar tarif değil ama,
yemek kültürüyle ilgili dünyadan
topladığım, Türkiye’de ne kadar çok
çıkmışsa hepsini aldığım bir şey...

Tabii ki bunları giripte mutfakta
yapmak lazım, sadece teori değil,
pratiğini de öğrenmek lazım. Nasıl
kesilir, hangi malzemeler yan yana
gelirse nasıl bir lezzet ortaya çıkar? İşte
bunlarla uğraşa uğraşa bu mutfak işi
ve yemek tadımı üstüme yapıştı kaldı.

Yaptığınız iş gurmelik olarak
adlandırılıyor. Siz nasıl insan demek. Ben sadece mideme siz başka tat alırsınız, ben başka
tanımlıyorsunuz? düşkünüm ve yediklerimin lezzetini bir tat alırım. Çünkü dilimizin
çözümleyebilmek için onlarla üzerindeki tat alma mantarcıkları
Ben gurmelik olarak adlandırmıyorum. sizlerden biraz daha fazla meşgul herkese göre değişkendir. Yani
Çünkü, gurmelik zor iş. Gurmelik, olan bir adamım. Gurme değilim. parmak izi gibi kimsenin tat alma
bir defa eğitim isteyen, ağır bir Gurme kelimesine de acıyorum. Bu mantarcıkları birbirine benzemez.
eğitim isteyen bir iş. Gurmelik, kadar pespaye, bu kadar ayaklara Bunun için kimimiz acı severiz,
mutfakla ilgili, yemek dünyasıyla düşen bir kelime Türkçe’de yok. kimimiz tatlı, kimimiz ekşi.. Ben
ilgili herşeyi, çoğu şeyi bilmek Gurme yumurta, gurme zeytin, her bütün cümlelerimde bir lezzeti
demek. Yani malzeme bilgisi, o şey gurme... Onun için ben gurme anlatırken “bence lezzetli’’ derim,
malzemelerin yan yana gelmesinden değilim. sizce lezzetli olmayabilir. Onun
ortaya ne çıkacağı bilgisi, pişirme için ukalaca yorumlar yapmamaya
teknikleri bilgisi, yemek tarifi bilgisi, Peki damak tadı geliştirilebilir dikkat ediyorum. Ama yemeğin belli
menü yapma bilgisi, mutfağı idare bir şey midir? kuralları vardır, pişme teknikleri
etme bilgisi ve bir sürü bilgi ister.
Ben onun yerine kendime eskilerin Tabii... Damak tadı şöyle geliştirilir; vardır, malzemenin yan yana gelme
tabiriyle “şikemperver’’ diyorum. herşey deneyimdir. Herkesin aldığı teknikleri vardır. Bunlar doğru mu
Şikemperver, midesine düşkün bir tat vardır. Yani aynı şeyi yeriz, değil mi diye bakarım.

103


















Damak geliştirilir, çünkü lezzet eti yedim. Biraz sert. Ama kuzu eti beri bir başkenttir. Türkiye’de yetişen
sadece damaktan alınmaz. Görselliği varken neden ayı eti? yiyeceklerin en kalitelisi İstanbul’dan
de vardır, en önemli nokta ise geçer. Bir de burada lokantalar
kokudur. Onun için lezzet hafızanı ne Hangi yörenin yemeklerini yerken arasında kıran kırana bir rekabet
kadar geliştirirseniz, tatları da o kadar daha çok keyif alıyorsunuz? olduğu için en iyi aşçılar buraya gelir.
ayırt edebilirsiniz. Bunu yapmak için Memleketlerinde değil de burada
de her şeyin tadına bakmak gerekir. Ben hamurcuyum, pilavcıyım, çalışırlar. İyi malzeme, iyi aşçı burada
Mesele şimdi bana soruyorlar; makarnacıyım. Onun için; İç Anadolu. olunca yemeğin lezzetlisi de burada
‘’Kızarmış çekirge ne tadında?’’ ben Börek, su böreği özellikle rüyalarıma oluyor.
bunu cevaplayabilirim çünkü tattım, girer. Böyle bol peynirli, tereyağlı bir
galeta tadında, çok güzel. Mesela yeşil su böreği için kendimi kaybederim. Lezzetli yemek yemek için çok para
karıncalar ne tadında? Ekşi, güzel... O çiğ börekler, Eskişehir’de, yağda ödenecek diye bir kural yok. Zaten
Yani bunları cevaplayabilmek için kızarmış... Tereyağında pişmiş bir o çok verilen paranın bir bölümünü
bunların tadına bakmak lazım. Sonra erişte, vay vay vay... siz manzaraya veriyorsunuz. Bir
bunları koklamak lazım, durmadan bölümünü restoran sahibinin yüksek
koklamak lazım.. Yaprağı, ağacı, Favorim İç Anadolu olmakla birlikte kirasına ödüyorsunuz. Yemeğin
ekmeği, tereyağını, vanilyayı... Ne her yöreden sevdiğim yemekler lezzetine etkisi olmayan şeylere para
kadar çok koku varsa hafızanızda o var. Güney’in kebabını severim, ödüyorsunuz. Ben mesela manzaralı
kadar bilgilisiniz demektir. Kuzey’in peynir eritmelerini, hamsili bir yerde yemek yemek istemem.
pilavlarını, laz böreklerini. Ege’nin Yemek yerken, yemeğe konsantre
Sonra görmek lazım. Gördüğünüz otlarıyla yapılmış her türlü zeytinyağlı olmak isterim. Manzara var, gemiler
şey ne, şu yaprak nedir, bununla yemeği... geçiyor, hayaller kuruluyor, yemek
sarma sarılır mı sarılmaz mı? Bu bitki soğuyor... Onun için de ben daha
nedir, bu etin neresidir gibi bir sürü Ben çok bölgeselcilik yapamıyorum mütevazi yerlerdeki yemekleri,
şeyi bilmek için de görmek lazım... Bu ama dediğim gibi İç Anadolu’nun tencere yemeklerini tercih ederim.
yüzden bu eğitimleri sabırla almak yemekleri benim için bir adım önde. Çünkü esnaf lokantaları mahallenin
lazım, ama bunun süresi biraz uzun. Yani hepsini seviyorum, çünkü Türk lokantasıdır. Orada her şeyin temiz,
Sevmek lazım... Sevmezsen git mutfağı muhteşem. lezzetli ve ucuz olma zorunluluğu
yumurta kır! vardır. Çünkü sen burada küçük bir
İstanbul’daki lezzet duraklarını esnaf lokantasısın, karşıdaki berber
Tadına bakmaya çekindiğiniz, sizden duymak istersek nereleri geldi sende yemek yedi midesi
korktuğunuz bir yemek oldu mu? söylersiniz peki? bozuldu, kötü oldu, o yayar onu

etrafa, kimse gelmez oraya...
Korktuğum değil de biraz tiksindiğim İstanbul... Bir defa en lezzetli
oldu. Köpek etini yiyemedim. lokantaların bir araya toplandığı İstanbul’un, esnaf lokantaları her
Vietnam’da önüme servis edildi, bir yer. En lezzetli Adana Kebabını zaman en lezzetli yemekleri yapan
yiyemedim. O ara köpeğim de burada yersiniz, en lezzetli Antep mekanlardır bence.
vardı o aklıma geldi. Acaba onu mu yemeklerini burada yersiniz, en
kesip getirdiler diye... Bir de yılan lezzetli Ege yemeklerini burada
yiyemedim. At eti, balina eti, ayı yersiniz. Çünkü, burası asırlardan İstanbul...

104


















Mesela balık yemek istediğim zaman eve vaktim kalmıyor.
“Anadolu Kavağı’na, Poyrazköy’e,
Kıyıköy’e’’ giderim. Maltepe’de benim Anadolu’ya gidiyorum, yurtdışına
bir balıkçım var, oltayla tutar, “Parga’’ gidiyorum, çekimlerden eve
ismi ona giderim. gittiğimde karnım tıka basa doymuş
oluyor. Onun içinde yemekten
Ev yemeği yiyeceksem “Kanaat artık sıkılmaya başladım. İnsanlar
Lokantası’na’’ giderim. Osmanlı, Türk beni gördüğü zaman döner, börek,
Mutfağının iyi yemeklerini tatmak iskender kebap gibi görüyor. Hangi
istiyorsam “Hünkar Lokantası”na programımda neyi görmüşlerse onla
giderim. Kebap yiyeceksem ya özdeşleştiriyorlar... İstanbul’da herkes
“Günaydın’a’’ ya da “Köşebaşı”na kendi keşfini yapmalı bence...
giderim. Kebap seçenekleri oldukça
fazladır. Tatlıyı çok severim ama yemem.
Çünkü bir oturuşta bir tepsi baklava
Şile’ye giderim, Şile’yi çok severim... yerim. ‘’Baylan Pastanesi’’nin sütlü
tatlılarını severim. Eyüp’te bir tulumba
Kahvaltı için en sevdiğim yer tatlıcısı var, caminin arkasında, ismi
karşıdaki “Lacivert Lokantası’’dır. “Balkan’’. Tatlı krizim geldiğinde
Tam ikinci köprünün ayağında. Pazar oraya gider bir iki tane yerim sıcak yerlerden biridir. Yemek işini iyi
günleri bir ziyafet sofrası gibidir. sıcak. Mesela son günlerde Trileçe bilen, Türk mutfağını en iyi temsil
Türkiye’nin en lezzetli böreklerinden denen Arnavut tatlısını yemek eden yerlerdendir...
çeşitler yaparlar. Türkiye’nin her hoşuma gidiyor.
tarafından gelen bal, peynir, zeytin Son olarak... Evde en çok
çeşitleri vardır. Yemekleri de güzeldir. İstanbul bir lezzet şehridir, yapmaktan keyif aldığınız yemek
herkese hitap eden... Mesela şimdi nedir desek?
Ama kahvaltıyı genellikle evde, bulunduğumuz Ragıp Bey Sokağı,
kendim hazırlamayı severim. bütün Güneydoğu Anadolu bu sokağa Kuru fasulye, yanında pilav olacak
Dışarıda yapacaksam “Lacivert’’ ya sıkışmış durumda. En iyi lahmacunu, terayağlı... Jasmin pirinciyle değil,
da “Emirgan Özsüt’’e giderim. Özsüt kebabı burada yersiniz. baldo pirinciyle olacak...
öyle kalabalık olur ki beklemekten
bütün iştahım gider. Sirkeci’de “Filibe Köftecisi’’ var.
Süleymaniye Camii’nin etrafında
Döner yiyeceksem “Beyti’’ye giderim, kuru fasulyeciler var, her biri çok
çok lezzetlidir. lezzetlidir.

Akşamların çoğu davetle geçtiği için Karşıdaki “Bayramoğlu Döner’’ çok
seçme şansım çok yoktur. Ama evde lezzetlidir.
yemek yemek tercihimdir, hem de Burçin İleri, Emel İmamoğlu,
özlemişimdir. Özlememin nedeni de “Borsa Lokantası’’ var en sevdiğim Sibel Sivrikaya,
Mert Kerem Demircan

105

106










İSTANBUL

Büşra Sokur > İKÜ Sanat Yönetimi Bölümü Öğrencisi









İSTANBUL’UN
SANATÇI


MEKANLARI



“Ya ölürsem diye düşünüyorum!
Ölürsem İstanbul’un sokaklarını
Bahar ağaçlarının çiçeklerini
Göremem bir daha.
Ölürsem kırmızı ile yeşili
Birbirine katamam sonra.”

Burhan Uygur








Cumhuriyet’in ilanından sonra pek Tüm bunlar hâlâ önemini ve
çok genç sanatçı, devlet bursuyla ya farklılığını koruyan, Cumhuriyet’in
da kendi olanaklarıyla, başta Paris ve ilk yıllarındaki modernleşme
Münih olmak üzere Avrupa’nın sanat heyecanıyla belki daha dar bir çevrede
merkezlerine gitmiş, burada müzeler, ama daha yoğun olarak yaşanan bir
sergiler ve sanat ortamının içinde yer sanat ortamına olanak tanıyan şehir
almışlardır. Yurda döndüklerinde İstanbul’da gerçekleşmiştir. İstanbul,
edindikleri deneyimleri birbirleriyle pek çok ressamın tuvaline renk pek
paylaşmışlar ve tanık oldukları çok şairin kalemine güç vermiş,
bu sanat ortamını ellerinden kısacası sanatçılara ilham kaynağı
geldiğince İstanbul’da oluşturmaya olmuştur. Sanatçılar birbiriyle
çalışmışlardır. Bu paylaşım ve bilgi olan arkadaşlıklarını ve sanatlarını
aktarımı sonraki kuşaklara da öncelikle birbirlerinin atölyelerinde
örnek olmuş, bu sayede sanatçılar ve evlerinde pekiştirmişlerdir.
entelektüel ve kültürel ortam içinde Ancak daima fikir alışverişinde
sanatlarını konuşarak, tartışarak ve olan sanatçı gruplarının bu
eleştirerek şekillendirmişlerdir. şehirdeki entelektüel ortamları,

107























kişisel mekanlarla kısıtlı kalmayıp Dino’nun “tapınak
İstanbul’un sokakları, kahveleri, gibi” diye tanımladığı
pastaneleri, sanat galerileri, restoran Narmanlı Han’ın
ve meyhanelerinde de devam “Türk Sanatı” içinde
etmiştir. özel bir yeri vardır.
Narmanlı Han’ın alt
Arif ve Abidin Dino’nun Kamondo katındaki daireyi kiralayan
Han’daki atölyeleri ressamlar ve Bedri Rahmi, burayı kısa
yazarların buluştukları sanatçı sürede sanatçıların uğrak yeri
evlerinin en dikkat çekicilerinden yapmış ve yaptığı düzenlemelerle
biridir. İlk İngilizce gazeteler bu sergileme alanı da oluşturmuştur.
binada yayınlanmış yıllar sonra Bedri Rahmi’nin haricinde bir dönem
Yeniler Grubu’nun “Liman Sergisi” Aliye Berger’in de burada atölyesi
de bu binada gerçekleşmiştir. yer almış, Türk edebiyatının en Kallavi Sokak’ta küçücük bir binanın
önemli isimlerinden Ahmet Hamdi ikinci katında Maya Galerisi açıldı.
Adeta kültür ve sanat birikiminin Tanpınar Huzur romanını burada Burada sergiler açılıyor, adlarını
yuvası olan bu hanı Abidin Dino yazmıştır. Ayrıca yine bu Han’da, bildiğimiz, kitaplarını yutarcasına
şöyle anlatmaktadır: “Galata Kulesi 1947 yılında Onlar Grubu’nun ikinci okuduğumuz, üzerlerinde gecelerce
çizgisinde, en üst katta bulunan sergisi açılmıştır. ahkâm kestiğimiz yazarlara her
işyerim, eşgüdümlü bir resim ve şiir an rastlanabiliyor ve de bizler
üretme fabrikası olmuştu çabucak. Yine Beyoğlu bölgesinde 1950’li kovalamadan bir kenarda onları
İmeceli. En önemlisi: Türk sanatı yılların canlı bir buluşma noktası dinleyebiliyorduk.” 2
sürekli olarak gerdeğe giriyordu Maya Sanat Galerisi olmuştur.
kentle, İstanbul’la halvet oluyordu. Türkiye’nin ilk uzun soluklu sanat Sanatçıların sosyal hayatlarında
Korkarım ki İlhan Berk’in kaderi – galerisi Maya; Adalet Cimcoz buluşmalarını rutinleştirdikleri
hele ressam olarak- her duvarı ayrı tarafından Beyoğlu’nda açılıp mekanların en önemlileri kahveler
bir renge boyanmış Kamondo Han’da 1950-1955 yıllarında faaliyet ve meyhanelerdir. Bu mekanlar
‘bağlandı’. Orada tutuldu resim göstermiş, bu süre içerisinde bir genellikle Beyoğlu, Beyazıt ve
denen ince hastalığa. Bakın hele: sanat merkezi haline gelmiştir. Kadıköy civarında toplanmıştır.
Kamondo Han’ı Yazıcı Sokağı’ndadır Sabahattin Eyüboğlu’nun “Maya Sanatçılar buralarda bu mekanlarda
(hangi yazıcı belli değil), olsun, ufacıktı; ama bir yürek gibi dolup bir araya gelmiş, beraber yemek
sırtınızı çevirin Galata Kulesi’ne, taşıyordu” diyerek tanımladığı yemiş, aynı masayı paylaşmış,
hafif yokuştan, Alman Mektebi’nin galeri, genç sanatçıların önünde sohbet etmiş, oluşturdukları
altından kalantor yapıların arasından ufuklar açan bir sanat ortamının eserleri tartışmış, siyasetten
geçerek Evlenme Dairesi’ne çıkın, da kaynağıdır. Mengü Ertel’in sanata pek çok konuda fikirlerini
karşınıza tapınak gibi Narmanlı Han anıları, bu gerçeği açıkça ortaya paylaşmışlardır. En önemlilerinden
çıkacaktır.” 1 koymaktadır: “... birden bire Beyoğlu biri olan “Degüstasyon” işte böyle

108























bir ortama ev sahipliği yapmış kendini Degüstasyon’a atmak gerektiğine kendini inandırmış
ve pek çok sanatçıyı ağırlamıştır. olmuştu, nefes nefese… art niyetli insanların polise ihbar
İstiklal Caddesi’nde Çiçek Pasajı’nın etmesiyle sohbet devam ederken
girişinde yer alan Degüstasyon, daha -Köpüklü bir bira ! masaya birkaç polis memuru gelmiş,
çok edebiyatçıların uğrak yeridir. -Amesos pasakamu! tahkikat için de masadakilerin
İtalyan yemekleriyle ünlü olan bu -Dünya varmış…” anısı ile hepsini karakola götürmüştür.”
4
3
mekan kapandığı 1978 yılına kadar Degüstasyon’un önemini Sanatçıların bir diğer uğrak yeri ise
hemen hemen her kuşak edebiyatçı vurgulamıştır. Hatay Restoran’dır. Özellikle Cemal
ve sanatçının devam ettiği, çeşitli Süreya ile özdeşleşen bu mekan;
edebiyat ve sanat konularının Yine Beyoğlu’nda Balık Pazarı’ndaki “Onun ikinci evi, dostları ve bir nevi
tartışıldığı, dönemin dikkat çeken Sahne Sokak’ta yer alan Cumhuriyet öğrencisi, takipçisi ve sevenlerinin
mekanlarındandır. Abidin Dino, Meyhanesi, Orhan Veli, Cihat Burak, bir araya gelerek şiir, edebiyat ve
“Bilirsiniz, Degüstasyon Türk Sait Faik, İlhan Berk gibi pek çok çeşitli konularda sohbetler yaptıkları,
sanatının bir çeşit beşiği basbayağı… önemli sanatçının uğrak yeriydi. şiirler okudukları bir sanat-edebiyat
5
Öyle ki Degüstasyon’da içmiş, Sahibi Koço Afenduli adında bir Rum mahfili halini almıştır.” Cemal
tartışmış, kavga etmiş, barışmış olan bu meyhane, fiyatlarının ucuz Süreyya’nın isteği üzerine bu
gülmüş, ağlamış, sayıklamış ünlü olması nedeniyle de her kesimden mekanda bir anı defteri tutulmuş ve
sanat ve de siyaset adamlarının insanın uğrayabildiği bir mekandı. buraya gelen sanatçıların yazdıkları
balmumundan heykelleri yapılsa, “Cihat Burak’ın anlattığına göre 1947 notlarla onbir ciltlik bir defter
Degüstasyon’a imkanı yok sığmazlar, yılında Sait Faik, Orhan Veli, Suavi oluşmuştur.
Balık Pazarı’nı doldururlar, trafiği Koçer, Sarsak Orhan, Kel Fehmi
keserek Galatasaray Mektebi’ne ve Hüseyin Güzelson bir masada Sanatçılar, gittikleri mekanların
uzanırlar… (Zaten çoğu da otururken Cihat Burak, Sait Faik’in dolaylarına da her zaman hayran
ordan gelme)… Elli yıl boyunca isteği üzerine, yanında getirdiği bir kalmış ve dolaştıkları sokakları,
Degüstasyon’da konuşulanlar hakkında yazısını masadakilere okumuştur. çarşıları birer sanat eseri gibi
düzenlenen gizli raporlar, herhalde Burak, Sait Faik’in karşısında, algılamışlardır. Buna örnek olarak
birkaç ‘debboyu’ tepeleme yazarın kendi ifadesine göre acemice Kapalı Çarşı gösterilir. Abidin
doldururlar sanırım… Hapishane ve ‘tatsız tuzsuz’ bulduğu bir Dino Kapalı Çarşı üzerine “Kapalı
ya da sürgünde bulunan her kişinin, hikaye olan ‘Makam Otomobili’ni Çarşı’ya girince her seferinde
düşlerinde en sık gördüğü özgürlük heyecandan dudakları titreye titreye tekerleme dünyasına dalarım. Bunca
imgesi, günün birinde tekrar bir okumuş, hikayeyi dinleyenlerden yıldan sonra, gurbette bile sık sık
bira içebilmektir Degüstasyon’da. Orhan Veli, yazıda geçen ‘sinemaki’ Kapalı Çarşı’da dolanır dururum,
(…) Nazım Hikmet’in bir sağlık kelimesinin otuz kırk kadar güpegündüz ya da düşlerimde.
raporuyla, sanırım 1939’da, birkaç benzerini bir çırpıda sıralamıştır. İşin Yitik bir dükkanı, bir eşyayı ya da
günlüğüne salındığı sabah, ilk ilginç yanı ise yüksek sesle okunan kişiyi ararım, bulamam bir türlü.
işi can havliyle Sultanahmet bu hikayenin, bir ‘siyasi beyanname’ Döner, dolanır, ararım, iç içe
hapishanesinden bir taksiye atlayıp, olduğunu sanan veya böyle olması renkli geçitlerde… Hastanelerde,

109























sayıklamalarda, uykuda, yarı uyanık kesiştiği köşede bulunan Meserret İşte o zaman Nazım,
düşlerde Tekerlemeler Çarşısı’ndayız Kahvesi’nin kuruluş tarihi kesin Yapardım mutluluğun resmini
dostlarla beraber… İşte Fikret olarak bilinmemektedir. Halit Ziya, Buna da ne tual yeterdi;
Mualla, Sait Faik, Orhan Veli, işte Kırk Yıl adlı romanında bu kahveden Ne boya”
Arif Dino, Sabahattin Eyüboğlu, işte bahsetmektedir. Kahveye devam
Bedri Rahmi… Bir dönemeçte, bir edenler arasında Fikret Adil, Fikret Sanatçı atölyeleri, kahveler,
mahzende bir iç avluda, binbir direkli Otyam, Ahmet Hamdi Tanpınar, pastaneler, meyhaneler, sanat
bir sarnıçta, acaip bir saklambaç Cahit Sıktı, Ahmet Kutsi Tecer ve galerileri, Akademi ve daha pek çok
oyunu oynarız(…) Dünyanın en yeni Kısakürek gibi isimler vardır. Bu farklı mekan İstanbul’un sanat ve
ve en eski tiyatrosudur burası, gece kahve, pek çok sanatçıya ilham sanatçı yaşamının can damarı olmuş
karanlığında sımsıkı kapalı duran kaynağı olmuş, hatta birçok eserde ve Cumhuriyet dönemi Türk resim ve
Kapalı Çarşı, ölüm gibi bir şey… de yer almıştır. Orhan Kemal birçok edebiyatının paylaşımla zenginleşen
Tükenmez ölüm gibi bir şey” der. eserini bu kahvede yazmaya başlarken geçmişinde azımsanmayacak
6
kahveyi “Meserret; Bâb-ı Ali’den bir öneme sahip olmuşlardır.
İstanbul Üniversitesi’nden dolayı ekmeğini çıkarmaya çalışanların Günümüzün İstanbul’unda, sanat
Beyazıt Camisi civarında oluşan başlangıç noktasıdır” diye anmıştır. heyecanının paylaşıldığı Küllük
entelektüel ortamda Küllük Nazım Hikmet’in bir şiirinde geçen Kahvesi, Degüstasyon ya da Maya
Kahvesi’nin de önemi büyüktür. Abidin Dino’ya ithafen yazdığı dize Sanat Galerisi benzeri sanat
Küllük Kahvesi pek çok edebiyatçının “Sen mutluluğun resmini yapabilir mekanlarının şehrin kalabalığı
gittiği mekan olsa da Bedri Rahmi, misin, Abidin?”üzerine Dino’nun ve günlük yaşamın yoğunluğu
İlhan Berk, Nuri İyem, Abidin Dino, cevap niteliğindeki yanıtında da yine içinde yitip gitmemesi; ancak bu
İbrahim Çallı, Arif Kaptan gibi bazı Meserret’in adı geçmektedir. mekanların gerekliliğine olan inanç
sanatçılar buraya devam eden isimler ile söz konusu olacaktır.
arasında öne çıkanlardır. “1900’lü “Gidebilseydik Meserret Kahvesi’ne
yıllarda doğanlar ile Cumhuriyet İlk karşılaştığımız yere Kaynakça
sonrasında dünyaya gelen şair, yazar Ve bir acı kahvemi içseydin. 1 DİNO, Abidin vd.; İlhan Berk, Bilim
ve sanatkarların bir arada çeşitli Anlatsaydık Sanat Galerisi Yayınları, İstanbul, 2003,
edebiyat-sanat-kültür konularını O günlerden, geçmişten, gelecekten s.15
konuşabildikleri zaman zaman Ne günler biterdi, 2 ERTEL, Mengü; “Kuzgun Acar”,
sert tartışmaların da yaşandığı bu Ne geceler… Gergedan, s.157
DİNO Abidin- GÜLER Ara, Fikret
3
sohbetler Küllük’ün bir ‘açık hava Dinerdi tüm avılar seninle Mualla, Cem Yayınevi, İstanbul 1980,
okulu’ olmasını sağlamıştır. Bu Bir düş olurdu ayrılığımız, s.57
yüzden Küllük bir nevi açık hava Anlarda kalan 4 ANAR Turgay, Mekandan Taşan
forumu gibi yıllar boyu yaşamıştır.” 7 Ve dolaşsaydık Türkiye’yi Edebiyat, Kapı Yayınları, İstanbul 2012,
Bir baştan bir başa s.340
5
Babıali’ye çıkarken, Ankara Yattığımız yerler müze olmuş 6 ANAR Tugay, a.g.e.s.351
DİNO Abidin- GÜLER Ara, a.g.e., s.64
Caddesi ile Ebusuud Caddesi’nin Sürgün şehirler cennet. 7 ANAR Tugay, a.g.e., s.229-230

110










İSTANBUL

Selen Tuncal > İKÜ Sanat Yönetimi Bölümü Yüksek Lisans Öğrencisi







AŞİYAN’DA
YAĞMURLU BİR

NİSAN SABAHI...


7 Nisan sabahı düştüm yollara.
Aylardan nisan olduğuna bakmayın,
ilkbahar değil de, kış mevsiminin ayaz
mı ayaz aylarından birini yaşadığımıza
inandırıyordu bizi hava.. Boğaziçi
Köprüsü’nden geçerken azalmakta
olan sis eşlik etti bana. Tabiat, Fikret’e
gittiğimi tahmin etmiş ve bana “Sis”
şiirini hatırlatıyordu adeta.


Boğaziçi Üniversitesi’nden bağlanan
yol ile ulaştım Aşiyan’a. Aşiyan
şairimiz Tevfik Fikret’in evidir.
Fikret’in boğazı gören bahçe içinde
gönlünce bir ev yapma özlemi vardı.
Böyle bir evde yaşama arzusunu da
bu ev ile gerçekleştirdi.


Rumeli Hisarı’nın sırtlarında,
öğretmenlik yaptığı Robert Koleji’nin
yakınında, eşiyle birlikte çok severek
gezintiye çıktığı bu yerde evini yaptı.
Boğaza tamamen hakim, hemen
karşısında Göksu manzarası bulunan
bu güzide yere, resimlerini yapmak
ya da akşamüzeri oturmak için eşi ile ve planlarını bizzat kendisi yaptı. o dönemini görebilseydim dedirten
birlikte sık sık gider, orada kurmak Bu güzel ev ağaçlıklar içinde, bir yerde. Fikret, farsça “kuş yuvası”
istedikleri yuvanın tüm detaylarına bahçesinden girdiğiniz anda cennet anlamına gelen “Aşiyan” ismini verdi
dair planlar yaparlar, mutluluk içinde etkisi yaratan, olağanüstü bir havaya hayallerini kurarak yaptırdığı bu çok
hayaller kurarlardı. sahip. O dönemde Fikret Ailesi’nin sevdiği evine.
konuklarından biri olarak, onlarla
Tevfik Fikret, evin mimari çizimlerini sohbet etme şansına erişerek, bu evin Şairin “Aşiyan” adını verdiği gözbebeği

111


















evi, hakikaten de kelime anlamında Fünun” dergisinin
olduğu gibi küçük bir kuş yuvasını kapatılmasıyla Tevfik
andırır. O anda insan içinden geçirir, Fikret, “Aşiyan” adını
Tevfik Fikret, eşi ve oğlu, küçük bir verdiği evine çekilerek,
serçe ailesi gibi bu evde yaşamışlardı. Robert Kolej’deki
Mutlaka herkesin gidip görmesi, öğretmenliğine devam
Fikret’le o an yan yanaymışcasına o etti. Bir yandan da
havayı soluması gerekir. istibdata karşı ünlü
Bu yeni, şairin gönlüne göre olan şiirlerini yazdı.
yuva, baskı ve yasak döneminin Fikret’i sadece şair olarak
havasından sıkılmış özgürlükçü şairin algılamak, onun çok yönlü
şehrin karmaşasından uzak, doğa ile kimliğinin sadece bir yönünü
iç içe yaşamasını sağlamakla birlikte, görmek anlamına gelir. Fikret, şair
öğretmenlik yaptığı Robert Koleji’ne kimliğinin yanında, aynı zamanda
de yakınlığı nedeniyle, şaire apayrı bir mimar, ressam, öğretmen ve gazateci yansıtılması karşısında, ay gibi
huzur verdi. idi. Bu çok yönlülüğüyle de yaşadığı tutuluyor insan..
döneme fazlasıyla damgasını vurdu.
Robert Kolej demişken, Fikret’in Aşiyan’ın yapımına 1905 yılında
Robert Kolej’e gelene kadar Abdülhamid döneminin yoğun başlandı, tamamlanması ise 1906
olan hayatından bahsetmeden baskısı, üç kişi bir araya gelince yılını buldu. Tevfik Fikret’in
geçemeyeceğim. Tevfik Fikret, örgüt kurmakla, padişahı devirmekle ölümünden sonra durumunu korusa
Pertevniyal Valide Sultan’ın Kalfası suçlandığı, herkesin jurnallendiği, da, bir süre sonra ihtiyaçtan doğan
Hüseyin Efendi ile Sakız Adalı Refia yayın hayatının sansürlendiği, Fransız, sebeplerden dolayı, eşi tarafından
Hanım’ın1867 yılında doğan oğludur. İngiliz ve Rusların Osmanlı’dan kolej öğrencilerine pansiyon olarak
Küçük yaşta öksüz kaldığından taleplerinin bitmediği, Balkanların kiralandı. Kısa bir süre sonra ise
dolayı, dayısının ve yengesinin karıştığı kısacası Osmanlı’nın en satılması söz konusu oldu. Bunun
yanında büyüdü. zor döneminde yaşamış olmasına üzerine dönemin Milli Eğitim Bakanı
rağmen, fikirlerini tavizsiz savundu Hasan Ali Yücel, İstanbul Valisi
Mamudiye Rüştiyesi’nde başladığı Tevfik Fikret. ve Belediye Başkanı Lütfi Kırdar,
eğitimine, Mekteb-i Sultani’de Aşiyan’ın satın alınması ve Edebiyat-ı
(Galatasaray Lisesi) devam etti, 1888 Fikret’i bunaltan bu yasaklı dönemde Cedide Müzesi haline getirilmesi
tarihinde okuldan birincilikle mezun Aşiyan, adeta onun mabedi oldu. konusunda hemfikir oldular. Bu
oldu. Memuriyet hayatına hariciye ile Evin yapılış aşamalarını, Fikret’in fikirle, 19 Ağustos 1945 tarihinde
başlayıp Ticaret Okulu, Galatasaray yaşadığı dönemi, onun baskı ve “Edebiyat-ı Cedide” adıyla büyük bir
Lisesi ve Robert Kolej’de öğretmenlik zulme karşı isyanını, bu çok sevdiği törenle açıldı müze.
yaptı. evin döneme ve şairin her duygusuna
tanıklık ettiği düşünülünce bile ev, Lütfi Kırdar döneminde buranın
II.Abdülhamid’in meşhur yasak daha bir büyüleyici hal almakta. müze haline getirilmesi herkes
döneminde, II.Abdülhamid Hele bir de Tevfik Fikret’in hala tarafından büyük beğeniyle
tarafından müdürü olduğu “Servet-i orada yaşıyormuşcasına zevkinin karşılandı, bu esnada şairin mezarı

112








































http://www.hayalleme.com/wp-content/uploads/tevfkfkretevi.jpg
Tevfik Fikret Derneği’nin yapmış
olduğu bu çalışma sayesinde, şairin
vasiyeti yerine getirildi ve bu tarihten
itibaren Edebiyat-ı Cedide Müzesi’nin
adı, Aşiyan Müzesi olarak değiştirildi.
O günden beridir de, tıpkı eski
günlerde olduğu gibi Tevfik Fikret
karşılıyor kapıdan içeri giren tüm
misafirlerini.
hala Eyüp’teydi. Aradan zaman depremde dahi duvardan düşen
geçmiş, Tevfik Fikret’li dönemler Aşiyan Müzesi üç kattan oluşmaktadır. birkaç tablo dışında bina hiç hasar
bitmiş, o dönemden uzaklaşılmıştı; Tevfik Fikret döneminde bodrum görmedi. 2010 yılında başlanan ve
fakat tüm bunların yanında 1961’de katta yemek odası, çamaşırhane ve titizlikle iki yıl sürdürülen kapsamlı
Tevfik Fikret Derneği kuruldu. Bu kiler bulunmaktaydı. Zemin kattaki bir restorasyon çalışmasının sonunda,
derneğin ilk çalışmalarından bir büyük oda misafir salonu, etrafı Aşiyan, Tevfik Fikret dönemi ile
tanesi, naaşın, şairin vasiyeti üzerine câmekanlı küçük oda ise yazlık birebir örtüşür biçimde restore edildi.
evine getirilmesi oldu. oturma odasıydı. En üst katta ise
çalışma odası ve manzarasıyla insanın Bu restorasyonda duvar renklerine
Kortej eşliğinde bu anma töreni aklını başından alan yatak odası vardı. dahi sadık kalındı. 2010’dan önceki
kapsamında, İstiklal Caddesi’nde çok hali son dereve mütevazı iken, son
büyük bir yürüyüş düzenlendi. Bu 1945 yılından beri müze olarak restorasyonda mütevazı olmaktan
yürüyüşün hemen ardından Aşiyan’a hayatımızda yer alan Aşiyan, vazgeçip, tamamen Fikret’in zevki
getirildi. Fikret’in evine denize bakan günümüze gelene kadar birçok kez yansıtılmak istendi. Başarılı bir
taraftan çıkıldığında basamaklı bir bakım-onarımdan geçti. 17 Ağustos mimari çizimden bile anlaşılıyor
yol görünür, bu yol o dönemde naaşın 1999 depremi geliyor akla bakım- esasında Tevfik Fikret’in ne kadar iyi
çıkarılabilmesi için yapıldı. onarım denildiğinde. O büyük bir göze, zevke sahip olduğu...

113


















1867 yılının Aralık ayında İstanbul’da
doğan şair, teşhisinde geç kalınan
şeker hastalığının yan etkileriyle
ciddi sağlık problemleri yaşadı. O
dönem, topluma dair ümidini de
zaman zaman kaybeden Fikret, iyice
köşesine çekildi. Öğrencilerinin
sık sık ziyaret etmeleri bile hassas
ruh halini toparlamasına yardımcı
olamadı. 19 Ağustos 1915 yılında 48
yaşında, çok sevdiği evinde hayata
veda etti.

48 yıla dolu dolu bir hayat sığdırdı
Tevfik Fikret. Evdeki yaşamı, dil
konusundaki titizliğine rağmen kendi
uydurma kelimleri, Arap ve Fars
kültüründen etkilenmeleri, özellikle
dillerin boyunduruğundan kurtulma
çabaları, içli bir ruh yapısı, resim
yapma tutkusu, hayvan sevgisi, biricik
oğlu Haluk, Haluk’u eğitimi için yurt ayırıp, bir türk kahvesi eşliğinde çok Şimdi bir hayli eser sahibiyim
dışına yolcu ederken duyduğu tarif önemli bir değerimiz olan sevgili Ahmed Ihsan’da musahhih gibiyim
edilemez acının dizelere dökülüşü, Tevfik Fikret’le tanışın derim. Saye-i lutf-i cihan-banide
sadece insanlık sevgisi değil, üstün bir Sonrasında ne mi olacak? Fikret’in Hocayım Mekteb-i Sultani’de...
vatan sevgisi... sevgili Tevfik Fikret’le dostluğundan vazgeçmeniz mümkün
ilgili ilk akla gelen bir kaç cümle olmayacak... Tevfik Fikret
sadece... Elbette ki bu cümlelerden
çok daha fazlasını bıraktı.
Bana kimsin diye sorma meleğim
Pek güzel dinle de izah edeyim
Müzenin yöneticisi Ata Yersu’nun Nam-ı naçizime “Fikret” derler
desteğiyle gerçekleşti müze ve Tevfik Şi’re de nisbetimi söylerler
Fikret hakkındaki söyleşimiz. Kendisi Kaldığım varsa da gah ekmeksiz
aynı zamanda tarihçi ve küratör. 18 Kalmadım şimdiye dek mesleksiz
yıldır Aşiyan’da her gün Tevfik Fikret’e Nur bekler gibi nısf-ı şebde
dostluk ediyor denilebilir. Bekledim on iki yıl mektebde
Şairimizle olan yolculuğumuza Sonra çıktım ne için bilmeyerek
onun çok sevdiğim bir şiiriyle son Bu da bir cilve-i baht olsa gerek
veriyorum. Tabii ki şimdilik.. Eğer Bab-ı Ali’ye müdavimlendim
hala tanışmadıysanız mutlaka zaman Ehl-i namus diye mimlendim Selen Tuncal

114










İSTANBUL
Ahmet Bikiç > Yönetmen
> İKÜ İletişim Tasarımı Bölümü








BÜYÜK BİR ŞEHRİN
SENFONİSİ


“…okumayı sevmeyen hafızasız
toplumların umududur belgesel…”

“Kimi yerler vardır birkaç yüzyıl bir
arada yaşanır. Kimi yerler vardır,
zaman şehir kapısında asılı kalmıştır.
Kimi yerler de göğe açılan eller
birleşir. Kimi yerlerde, güler yüzler
bayram şekeri niyetine dağıtılır. Hatay,
kültürüyle, insanlarıyla, barışı ve
hoşgörüyü arayanlara, mistik antik
kent Antakya’yı gösteriyor.” İlk önce okuyucularımız için “Kent Film Evi Projesi” kapsamında
kısaca sizi tanıyabilir miyiz? yaklaşık altı hafta sinema eğitimi
Mardin doğumlu genç bir yönetmen aldım ve bu eğitimlerin sonunda kısa
Ahmet Bikiç. Uzun yıllar fotoğrafçılık Hatay kenti gibi bir çok kültürü, dini filmler çektik. Atölyede gösterdiğim
ve kameramanlık yaptı. Mardin asırlardır bağrında yaşatan Mardin’de başarılar, aynı yıl İstanbul Kültür
Kent Film Evi kapsamında sinema 9 çocuklu bir ailenin bireyiyim. Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi
eğitimi aldı. 2010 yılında İstanbul Kürtçe, Arapça, Süryanice ve Türkçe İletişim Tasarımı Bölümü’nde %100
Kültür Üniversitesi Sanat ve konuşan bir kentte büyüdüm. Doğup burslu olarak eğitime başlamamın
Tasarım Fakültesi İletişim Tasarımı büyüdüğüm bu çok kültürlü ortam kapılarını araladı. İçinden girdiğim
Bölümü’nü tam burslu okuyarak çalışmalarımı besledi diyebilirim. bu kapı, yeni bir başlangıç ve yeni
bitirdi ve aynı üniversitenin Sosyal Küçük yaşta çalışmaya başladım. bir heyecan demekti benim için.
Bilimler Enstitüsü’nde, İletişim Ayakkabı boyacılığı, halka tatlı Artık fotoğrafçılığa ara verip,
Tasarımı Bölümü’nde yüksek lisansını satıcılığı, garsonluk, fotoğrafçılık gibi düşüncelerimi hareketli görüntülerle
tamamladı. Birçok belgeselde ve farklı işlerde çalıştım. Ancak sanatla anlatmanın vakti gelmişti. Bu süreçte
kısa filmde yönetmenlik ve görüntü buluşmam fotoğrafçılıkla başladı. birçok film ve belgesel yapma
yönetmenliği yaptı. Halen İstanbul Uzun yıllar fotoğrafçılık yaparak fırsatım oldu. Bu filmler ulusal ve
Kültür Üniversitesi Sanat ve Tasarım (Foto Halit’te) kendimi geliştirme uluslararası festivallerde gösterilerek
Fakültesi İletişim Tasarımı Bölümü’nde fırsatı buldum. Bununla beraber ödüller aldı. Bu süreçte yanımda olan
çalışmalarını yürütmektedir. eğitimime devam ettim. 2006 yılında
İstanbul Kültür Üniversitesi Sanat ve aileme, arkadaşlarıma ve hocalarıma
Ahmet Bikiç’le son filmi “Koro” Tasarım Fakültesi İletişim Tasarımı desteklerinden ötürü sonsuz
hakkında sizler için konuştuk. Bölümü’nün Mardin’de açmış olduğu teşekkürlerimi bir borç bilirim.

115


















istediğim çalışmalarda
Koro belgeseli üzerine çalışmaya
nasıl karar verdiniz? Bu projenin kent seçimimi etkiliyor.
fikri nereden geldi? Başlangıcı Bu bağlamda “Koro”
neydi? projesi için Hatay çok
iyi bir çalışma ortamı
Hatay’da daha önce “Büyükaşıklar” sunuyordu.
adlı belgesel film projemizi
gerçekleştirmiştik. Bu süreçte, Hatay Çalışmalara başladıktan
bize her türlü desteği sağladı. Valilik ve sonra Hatay Medeniyetler
Belediye Başkanlığı başta olmak üzere Korosu Şefi Yılmaz Özfırat
tüm esnaf ve yerel halk yanımızda ile iletişime geçtik. Yılmaz’ın
oldu. Büyükaşıklar belgeseli ulusal konuşmalarımızdan sonraki ilk
ve uluslararası yaklaşık elli festivale sözü “baş tacı” oldu. Bu söz bizi çok
katıldı ve on beşten fazla ödül aldı. etkiledi çünkü bu söz bize çalışma
için tüm kapıları açıyordu. Projenin
Bütün bu destek ve güzel başarılardan ön hazırlık kısmı bitince çekim için Filmin konusundan bahsedelim
sonra Hatay’a her gidişimizde yeni çalışmalara başladık. biraz da? Mesela tabu bir konu
bir proje fikri ortaya çıkıyordu. Bu var mıydı belgesel çekiminde
seferki projemiz Hatay’ı yansıtan Çekim sürecinden bahsedebilir tereddüt ettiğiniz?
bir proje olmalı dedik ve “çok misiniz? Nasıl bir hazırlık süreci
kültürlülük” üzerinde çalışmaya karar geçirdiniz? Ekip kimlerden Filmin konusundan bahsetmek belki
verdik. Hatay, gerçekleştireceğimiz oluşuyor? de en zoru. Çünkü film bir şeyi değil
bu proje için muazzam bir kentti birden çok şeyi bir arada anlatıyor.
çünkü her sokakta her kültürden bir Yapım desteği sağladıktan sonra
parça buluyorduk ve bulduğumuz her Büyükaşık’lar belgeselinin yönetmeni Genel olarak bahsetmek gerekirse;
parça araştırmamızı tamamlıyordu. ve yapımcısı Nagihan Çakar Bikiç, film, farklı din, mezhep ve kültürlere
Altı mezhep ve üç dinin birlikte şarkı görüntü yönetmeni Turhan Yavuz ve sahip insanların, Hatay’da kurulan
söylediği ve seslerinin kente yayıldığı Kültür Üniversitesi İletişim Tasarımı bir koroda bir araya gelip şarkı
bir “Koro’’ (Antakya Medeniyetler bölümü öğrencilerinden oluşan söylemelerini anlatıyor.
Korosu) üzerinde çekimlerimiz ekimizle birlikte çekimlere başlamak
başlamış oldu. için Hatay’a gittik. Asıl çarpıcı olan ise, Koro’da bir
araya gelen bu insanların hepsinin
Çekim sürecimiz şu şekilde gerçekleşti; mesleklerinin farklı olması. Yani
Neden Hatay? Neden çekimlerin yapılacağı mekanlar öğretmen, öğrenci, manifaturacı,
Medeniyetler Korosu? Koro seçildi, belirlenen mekanlarda hangi imam, papaz bu doğrultuda
belgeselinde süreç nasıl başladı? saatlerde çekim yapılacağına karar sayabileceğim her meslek grubuna
verildi, filmimizdeki farklı din ve ait insan... Asıl mesele ise imam
İnsanların doğup büyüdüğü topraklar mezhepleri temsil edecek karakterler bir Hristiyan ilahisini söylerken,
yaşamını ve çalışmalarını etkiliyor. belirlendi, belirlenen karakterler Hristiyan ise bir Müslüman ilahisini
Benim de çok kültürlü bir medeniyet üzerinde çalışıldı ve bu doğrultuda söylüyor. Koro tüm dünyaya evrensel
kentinde doğup büyümem, yapmak sürecin bir kısmı tamamlanmış oldu. bir mesaj veriyor: Kardeşlik ve

116


















hoşgörü... Belgeselde, tüm bu
mesajları insanların doğal hayatları
içinde vermeye çalıştık.

Belgesel filmde çekmek istediğiniz
konuyu ve yöntemi iyi belirlemek
gerekir. Özellikle konular bazen
çok hassas olabiliyor. Çekmeyi
planladığınız konu hakkında bilgi
sahibi olmanız gerekiyor. Çünkü
filminiz perdeye yansıyacağı için
bu doğrultuda hata yapmamanız
gerekiyor. Bizim bu anlamda
tabumuz yoktu ama konu çok
kültürlülük ve dini öğeler olduğu saygı ve hoşgörü ortamıdır. Antakya Üniversitelerarası Film Festivali/ Film
için konuyla ilgili her şeye hakim hoşgörü kültürünü yaşam tarzı Yarışması’nda En İyi Belgesel Film/
olmamız gerekiyordu. haline getirmiş ve bu ortamda Birincilik Ödülü’nü, Gençlik ve Spor
devamlılığını sağlayabilen dünyadaki Bakanlığı’nın düzenlediği Kardeşlik
Çekimler için seçtiğimiz karakterlerin ender kentlerden biridir. Koronun Belgesel Film Yarışması Festivali’nde
evlerine misafir olduk, saatler süren kültürel çeşitliliği, birarada yaşamayı, ise İkincilik Ödülü’nü alarak iki
çekimler yaptık. Sonuçta insanların kardeşliği ve hoşgörüyü bize önemli festivalden ödülle döndü.
özel alanlarına giriyorsunuz ve ilk müzikle anlatması onun dünyaya Önümüzdeki günlerde gerçekleşecek
başta insanlara rahatsızlık verme seslenebilmesindeki en önemli etken. olan film festivallerinden gelecek
düşüncesiyle çekiniyorsunuz. Biz Çünkü müzikle insanların kalplerini güzel haberleri heyecanla bekliyoruz.
bu konuda pek sıkıntı yaşamadık fethedebilirsiniz. Farklı kültürlerin
çünkü herkes evlerinin kapılarını bir arada aynı müziği söylemesi 2015’te medeniyetler şehri olmak
bizler için açtı. Bazen de bir cami de, herkes gibi beni de çok etkiledi. sizce ne demek? Sizce Hatay bu
kilisede veya türbede ya da havrada anlamda ne kadar yol kat etti?
çekim yapmak zorundaydık. Bu Çalışmalarınızın amacına
da her mekan için farklı bir durum ulaştığını düşünüyor musunuz? Medeniyetler şehri, hala şarkısını
yaratıyordu. söylüyor. Bu çok önemli bir özellik.
Eğer yaptığınız belgesel film, perdeye İnsanların aynı kentte özgürce
Bu filmle asıl vermek istediğiniz yansıdıysa amacımızın gerçekleştiğini kültürlerini, dinlerini, dillerini
mesaj, nedir? Medeniyetler söyleyebilirim. Ulaşamayacağım yaşaması Hayat’ın mozaiğidir. Burada
Korosu’nun size en çekici gelen yerlere filmim gidip orada benim şu ifadeyi kullanmak belki daha doğru
yanı neydi? söylemek istediklerimi söylüyorsa bu olacaktır: “Kardeşçe yaşamak bir
şimdilik benim için amacına ulaşmış orman gibi tek ve hür.” Bence Hatay
Çok çeşitli kültürel yapıların demektir. Ayrıca Koro belgeselimiz tüm farklılıkları hala yaşayabiliyorsa
yüzyıllardan beri bir arada Gaziantep Hasan Kalyoncu çok yol aldı, alıyor.
yaşamalarını sağlayan karşılıklı Üniversitesi’nin düzenlediği 1.
Nagihan Çakar Bikiç

117

118










İSTANBUL

Eda Dindar > İKÜ Sanat Yönetimi Bölümü Öğrencisi









İSTANBUL’UN İKİ
BÜYÜK SANATÇISI


VE MERCAN USTA



“İstanbul deyince aklıma kuleler gelir/
Ne zaman birinin resmini yapsam
öteki kıskanır/ Ama şu Kızkulesi’nin
aklı olsa/ Galata Kulesi’ne varır/ Bir Bedri Rahmi Eyüboğlu-İstanbul
sürü çocukları olur.”(…) İstanbul, tarihin her döneminde ikisi için de hayatlarının vazgeçilmez
sanatçılara ilham kaynağı olmuştur. birer parçası olur. Bu durum elbette
Bedri Rahmi Eyüboğlu İnsanları, bünyesinde barındırdığı sanatlarına da yansıyacaktır. Bedri
farklı kültürleri, mimarisi, Rahmi Eyüboğlu hayatının hemen
“(…) Rumelihisarı’ndaki bir balıkçı mahalleleri, caddeleri, sokakları, her döneminde İstanbul’u ele
kahvesinde oturmuş, bir yıldızdan konakları, kahveleri ile İstanbul; almakla birlikte özellikle 1943-1946
seni istemiştim. Şimdi her şeyi sanatçıları besleyen önemli bir yılları arasında İstanbul’dan pek çok
istiyorum, seni de yıldızları da. imgedir. Sanatın farklı dallarından manzara resmi yapmıştır. Çengelköy,
Ama önce balık gibi, İstinye gibi, pek çok sanatçı eserlerinde İstanbul’a Boğaz, Tophane, Kalamış, Beylerbeyi
Kandilli, Anadoluhisarı… Boğaziçi bazen sadece bir fon bazen de ana gibi semtleri bu dönemde sıkça
iskelelerinden bir tanesi gibi akıntısı karakterlerden biriymiş gibi yer resimlemiştir. Bununla birlikte
tatlı, rüzgarı lale bahçesi, çiçekli bir vermiştir. İstanbul’un kendine has karakterini,
dünya istiyorum.(…)” ruhunu, insanlarını, sokaklarını,

İşte hayata Görele kaymakamının çarşılarını, balıkçılarını, öykülerini,
Sait Faik Abasıyanık oğlu olarak Trabzon’da başlayan Bedri renklerini tuvaline başarıyla
Rahmi Eyüboğlu ve Adapazarı’nda aktarmıştır. Ressamlığı kadar edebi
dünyaya gelen Sait Faik Abasıyanık’ın yönüyle de tanınan Eyüboğlu,
yolları da İstanbul’da kesişmiştir. İstanbul tutkusunu başta İstanbul
Trabzon’daki eğitiminin yetersizliğini Destanı olmak üzere; Pul Pul,
her an hisseden ve Akademi İstanbul Haritası, Canım İstanbul
hayalleri kuran Eyüboğlu, sonunda gibi şiirlerinde dillendirmiştir.
İstanbul’a gelerek eğitimine burada İstanbul Destanı şiirinde Sait Faik’ten
devam eder. Abasıyanık da ailesiyle şöyle bahseder:
birlikte eğitimini sürdürebilmek için
İstanbul’a taşınır. İstanbul, artık her “(…)İstanbul deyince aklıma/ Sait

119


















Faik gelir/ Burgaz adasında kıyıda/ köprüde durup
Bir çakıltaşı seslenir/ Mavi gözlü bir vapurlara bakan, sıra
çocuk büyük döne döne/ Mavi gözlü kahvelerine dalıp
ihtiyar balıkçı gencelir küçülür/ İkisi çıkan, bitmeyen,
bir boya geldiler mi Sait kesilirler/ avunmayan, gözünü
Bütün İstanbul’u dolaşırlar el ele baş kapamayan, sıkıntısını
başa/ Ana avrat küfrederler uçan huzursuzluğunu ve
kuşa eşe dosta/ Sivriada’da da martı tiksintisini boynunda
yumurtası toplarlar çilli çilli/ Ziba lale gibi taşıyarak sokak
mahallesinde gece yarısı/ Sabaha sokak dolaşan bir şehir
Galata’dan geçer yolları(...)” 1 hayaleti var.” İstanbul’a
2
ilk taşındığı yıllarda yaşadığı
Sait Faik de tıpkı Bedri Rahmi gibi Şehzadebaşı’nın izlerini gördüğümüz
İstanbul’un kendine has dokusunu “Alemdağ’da Var Bir Yılan”; çok
hikayelerinde kullanmaktan geri sevdiği ve yaşamın anlamı olarak verilebilecek tipik örneklerdendir.
kalmamıştır. Hatta İstanbul ve gördüğü Beyoğlu’nu “Beyoğlu”; çok 1934 yılında Bedri Rahmi, “Yeni
İstanbul’lular onun hikayelerinde kültürlülüğünü sevdiği Topkapı, Adam” dergisinde resimler
ana karakter konumundadır. Esat Silivrikapı, Mevlanakapı’yı “Kalorifer yapmaya başlayınca pek çok yeni
Siyavuşgil, Sait Faik’in İstanbul’unu ve Bahar ile Sur Dışı Hayat”; arkadaşlık da kurar. Bunlardan biri
şu şekilde anlatır: “İstanbul’un İstanbul’un en zalim yokuşu olarak Sait Faik ile olandır. Beyoğlu’nda
sokaklarının gece yarısından sonraki gördüğü Babıali’yi; “Açık Hava Oteli”; bir kahvede başlayan dostlukları
manzarası ve insanları, balıkçı Beyazıt’ı “Havuz Başı”; Rumeli Sait Faik’in ölümüne kadar devam
kahveleri, yavşan satan ihtiyar Hisarı, Kandilli, Anadolu Hisarı gibi eder. Bu dostluğun en önemli
kadın dekorunun arkasında, iki eli semtlerden bahsettiği “16.15” öyküleri paylaşımlarından biri de birlikte
ceplerinde caddeleri arşınlayan; yazarın hikayelerindeki İstanbul’a yaptıkları İstanbul gezintileridir.
Tam bir İstanbul aşığı olan Sait
Faik, şehrin her köşesini çok iyi
bilir. Bu durum için Bedri Rahmi
şöyle der: “İstanbul’u karış karış
biliyordu. İstanbul’u turist gibi
değil; polisi, jandarması, bekçisi gibi
değil, babasının evi gibi, cebinin içi
gibi biliyordu. İstanbul yedi tepeye
kurulmuş derler, bu tepelerden
sekizincisi de Sait’in kurduğu tepe
olmalı. İstanbul’u Sait’in dilinden,
Sait’in eserlerinden tatmamış
olanlar, istedikleri kadar yerlisiyiz
desinler. Sait’i okumadıkça Sait’in
dilimize getirdiği ışıkla İstanbul’u
Bedri Rahmi Eyüboğlu

120


















kana kana seyretmedikçe, doğup yaşadığını bile bilmeden, birdenbire, kitaplarını. Kitapları birbirlerine
büyüdükleri memlekette birer turist zanaâtından ve adından seviverdiniz uzatıp açtıklarındaysa hayretle
olarak yaşıyorlar demektir.” Bedri mi? İçinizi hiç bilmediğiniz bir bağırırlar. İkisi birden aynı imzayı
3
Rahmi, Sait Faik ile pek çok kez İstanbul semtinin akşamı kaplarken atmıştır: Mercan Usta! Bedri Rahmi
sabaha kadar İstanbul’un daha önce ve evinin önünde oturup sigara içen, bu olay için şöyle der: “Aynı şeyi
bilmediği semtlerini, mahallelerini, gözkapakları kirpiksiz ve kıpkırmızı yazmıştık. Canım Sait! Hayatımda en
arka sokaklarını gezdiklerini ve Sait ihtiyar bir adamı hayranlıkla, sevgiyle, çok iftihar edeceğim şeylerden birisi
Faik’in buralarda pek çok arkadaş saygıyla andınız mı? Hiç içinize taş gibi, de bu olacak: Okuduğum yazıların en
edindiğini, onlarla birlikte sık sık ağır bir su gibi bir sevgi oturdu mu? güzellerinden birine kapı komşusu
vakit geçirdiğini hatırlar. Oturmamışsa Allah aşkına vazgeçin olmak.” 7
şu yazımı okumaktan” cümleleriyle
5
Özellikle Galata Köprüsü’nün başlayan “Gün Ola Harman Ola” Yazı ve imgenin, resim ve edebiyatın
altında ayakkabı boyacılığı yapan öyküsüne ve Bedri Rahmi’nin “Mercan İstanbul’da, İstanbul ve sanat
Mercan Usta, hem Bedri Rahmi hem Usta’nın yüzü suyu hürmetine Sait heyecanıyla buluşturduğu iki büyük
de Sait Faik için ayrı bir yere sahiptir. Faik’e” diye imzaladığı bir tablosuna isim; Sait Faik ve Bedri Rahmi. Şehrin
“Bedri Rahmi Eyüboğlu, Sait Faik’le da konu olmuştur. Bir gün Sait Faik mütevazı bir sakininin; Mercan
arkadaşlıklarına çeki düzen veren “Son Kuşlar” kitabı yayımlanınca Usta’nın kişiliğinde şehrin özünü,
kişinin Mercan Usta olduğunu söyler.” kitabı alıp heyecanla Bedri Rahmi’nin bilgeliğini bulmuşlar, sanatlarındaki
4 Mercan Usta, Sait Faik’in “Siz bir yanına gider. “Bedava mal yok, kitap kesişmeyi, ortak hissedişlerini
adamı hiç görmeden, iki dakika veririm; kitap alırım, çak bakalım ve coşkularını Mercan Usta’da
evvel öyle bir adamın İstanbul ilinde bir imza.” der. İkisi de imzalarlar dillendirmişlerdir.
6

Kaynakça


1 EYÜBOĞLU Bedri Rahmi, Dol
Karabakır Dol, Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları, İstanbul, 2014, s. 246
2 ht t p s : / / e rd a l g u v e n . w o rd p re s s .
com/2013/01/12/sait-faikin-istanbulu-
yazmasa-delirecekti/ (Mayıs 2015)
3 EYÜBOĞLU Bedri Rahmi, Delifişek,
Bilgi Yayınevi, Ankara, 1987, s.131
4 ŞERİFOĞLU Ömer Faruk, Bedri Rahmi
Eyüboğlu Yaşasın Renk!, İstanbul, 2008,
s.62, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
5 ABASIYANIK Sait Faik, Son Kuşlar,
Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları,
İstanbul, 2013, s.43
6 ŞERİFOĞLU Ömer Faruk, a.g.e., s.62
7 ABASIYANIK Sait Faik, a.g.e., s. 134

Bedri Rahmi Eyüboğlu-Mercan Usta’nın Yüzü Suyu Hürmetine Bedri Rahmi Eyüboğlu-İstanbul

121
































































Cumhuriyet Gazetesi’nin kitap ekinden alınmıştır.

122










İSTANBUL

Bedri Rahmi Eyüboğlu - Milliyet Sanat/1975








TEVFİK FİKRET’İN

RESİMLERİ



“Çekirdekten yetişen ressamlara
yaraşır, açık seçik, dupduru
resimler”


Bedri Rahmi Eyüpoğlu





Arkasından atlı kovalıyormuşçasına,
çala fırça çalışan ressamlar vardır.
Yaptıkları iş bir çırpıda bitmezse
yanarlar. Tuttukları yol, kullandıkları
boya tashih kabul etmez. İşe öyle bir
hızla, öyle bir hışımla girişirler ki
elin hareket gücü kafayı, düşünceyi
kat kat aşar. Çoğumuz imzamızı bir Tevfik’ten bir natürmort ve adı bilinmeyen bir tablo
çırpıda atarız. Bu çırpının en büyük
özelliği çabukluğudur. İmzanızı bir Fikret’in resimlerinden birini alın, Fikret’in şiirlerini 1920’lerde ezberler,
nefeste atacak yerde akıllı uslu kopya bunları her ikisini de tanımayan ama ikide bir sahnede oldukça büyük
edercesine atarsanız, kendi yazınızı resim sanatının bütün inceliklerini bir dinleyici topluluğuna okurduk.
tanımazsınız. çok iyi bilen çekirdekten yetişmiş bir Bana hep: “Ferda senin, senin bu
yabancı eleştirmeciye, olmadığı bir teceddüt, bu inkılap… Her şey senin
İşte böyle, bir çırpıda resim ressama gösterin. Öyle sanıyorum ki değil mi ki zaten?” Sen, ey şebap
yapanlardan iyi bir ressamın işini Tevfik Fikret’in resmi ağır basacak. şiirini okuturlardı. 12-13 yaşında bu
alın. Bu ressamın ille de bir Van Bunlardan hangisinin amatör uzun şiiri nasıl ezberlediğime hala
Gogh, bir Picasso olması şart değil, hangisinin meslekten olduğunu şaşarım. Biraz veznin biraz da inkılap
kendini bulunduğu memlekete kabul anlamakta bilirkişi bir hayli ter şebap yollu kafiyelerin yardımıyla
ettirmiş, işlerini kendi memleket dökecek… İnanmazsanız tecrübesi olacak, zaman zaman ayağımı
müzelerine kabul ettirmiş, ortanın bedava sayılır. Alın demin anlattığım kuvvetle yere vurarak, kollarımla
üstüne ulaşmış bir ressam olsun. yolda birkaç resmi, Tevfik Fikret’in ellerimle belirsiz bir düşmana yerli
Evet, böyle bir ressamın işiyle Tevfik resimleriyle karşılaştırın. Tevfik yersiz hırsla saldırarak “Ferda”

123


























































Fikret’in fırçasıyla “Rumelihisarı” “Baltalimanı Yolu” Fikret’in fırçasıyla Babası Hüseyin Efendi

manzumesine kalıbımı basıyor, her Arapça, Farsça kelimelerin, iri zımpara dupduru, sap sade resimler yapmaya
müsamerede sahneye çıkıp “Ferda, kâğıtları gibi dilimizi genzimizi yakan zorlayan yabancı kelimelerin hışmı
Ferda” diye tepinip duruyordum. Fikret manzumelerini okumanın bir olsa gerek. Onların kör testere gibi
Anlıyor muydum okuduğumu? keyif değil, bir işkence olduğu günleri insanın içini gıcıklayan şerrinden
Pek hatırlamıyorum. Çünkü daha hatırlarım. Kendi kendime: kurtulmak için resim yapmış.
sonra lise sıralarında okuduğumuz Resim yaparken sonsuz bir rahatlığa
Fikret’leri çözebilmek için kan ter “Acaba Tevfik Fikret arkadaşlarıyla, kavuşmuş. Resim yaparken çocuklar
içinde kalırdık. Fikret dendi mi sevgilisiyle de bu dille mi konuşur, “şebap” değil çocuk. Çiçekler “ezhar”
aklıma bir tek şiir gelirdi uzun süre: acaba onlar da ona bu dille mi değil, bayağı bildiğimiz çiçekler.
cevap verirler? Komşu bakkaldan,
“Yiyin efendiler yiyin, manavdan bu dille nasıl alış veriş Ne tuhaf; Fikret’e şiir yazmayı
Bu han-ı iştiha sizin yapar?” diye düşünür ve büyük kesinlikle yasak etseler, şiire harcadığı
Doyunca, tıksırınca, şairimiz hesabına bunalırdım. Tevfik emeği resme katmasını zorlasalar
Patlayıncaya kadar yiyin!” Fikret’i bu kadar açık seçik, bu kadar yalnız memleket çapında değil

124


















dünya çapında bir ressam olurdu. çalacak, hem aynı ayarda resim öğleye kadar böyle, öğleden sonra
Gördüğümüz kadarıyla bu resimlerde yapacak. İdil Biret hem piyano çalacak şöyle çalışması tek kelimeyle ayıp
güçlü bir ressamın soluğu, gücü, hem bir o kadar ustalıkla heykel sayılırdı. Değil öğleye kadar resme,
davranışı var. Peki nasıl olmuş bu? yapacak. Olur mu böyle şey? Valla öğleden sonra şiire çalışmak; öğleye
Öteden beri resmi değerlendiren günümüze kadar değilse de bundan kadar resim sonra heykele çalışmak
Galatasaray Lisesi’nde uzun süre elli yıl öncesine kadar böyle bir şeyin bile şüpheyle karşılanırdı. Picasso bu
müdür oluşu mu? Meslekten yetişmiş olağan sayılması çok ama çok güçtü. anlayışı kökünden yıktı. Ve şu gerçeği
ressamlarla çok yakın dostluklar Böyle bir çabanın sanatçıya değer Kolomb’un yumurtası gibi oturttu:
kurması mı? Çok güzel tabloların iyi katması şöyle dursun, onun meslek -Ben öğleye kadar Dürer gibi desen
kopyaları, belki de sahicilerini görme sevgisinden şüphe edilirdi: “Olmaz çizerim, boya yaparım, ama öğleden
fırsatı elde etmesi mi? öyle şey… Bir gönülde iki sevda sonra Dürer’in ömür billah görmediği
olamaz” der, keser atarlardı. Afrika yerlileri gibi heykeller
Bunları incelemek nasip olmadı yaparım. Keyfime kâhyalık yapmak
ama içimizden birinin bu güzel Ama bundan elli yıl önce insafsızca kimin haddine? Beğenmeyen kızını
konuya kancayı takmasını ne kadar kesip koparan bu yargı giyotini vermesin.
isterdim. Görgüsüz, bilgisiz, soylu bir bugün bir hayli paslanmış, uslanmış
geleneğe dayanmadan yapılır iş değil görünüyor. Bugün hiç kimse bu kadar Picasso böyle çıktı iki dirhem
Fikret’in tabloları… Resimlerinin iri laflar edemiyor. Türkü hala: bir çekirdeklerin karşısına. Canı
hiç birinde bir rastgele çıkış, bir ne istiyorsa onu yaptı, onu çizdi,
laubali davranış yok. Hepsi daha önce “Telgrafın tellerini arşınlamalı onu yonttu, onu kazıdı. Onun
kafada çözülmüş, ana parçaları kesin Yar üstüne yar seveni kurşunlamalı” bu davranışı yalnız gözle tadılan
kararlara bağlanmış, çekirdekten diye dursun, günümüzün sanatçısı meslekleri değil, öteki sanat
yetişmiş ressamlara yaraşan resimler. zaman zaman iki karpuzu bir koltuğa kollarını da etkiledi. Bir de baktık,
Lüzumsuz falcılık neye yarar. Ama bu sığdırıyor. Karpuzların ille de tıpatıp sinemadan nefret eden tiyatrocular
resimleri dikkatle inceleyen, biraz da aynı boyda olmasını şart koşmuyor yavaş yavaş sinema perdelerinde
edebiyat bilgisi olan kişinin kulağına atasözü. Meşhur Fransız ressamı görünmeye başladılar. Jean Cocteau
şöyle bir ses geliyor: İngres, (Engr okunuyor), resimden yazı hayatından resme yöneldiyse
bunaldığı zaman soluğu keman bunda Picasso’nun etkisi yüzde yüz
“Fikret kırk yıl daha yaşayabilirdi, bu çalmakta alırmış. Bu yüzden asıl sayılır. Yılın yarısını kitap yazarak,
kırk yıl içinde en az yüz resim daha mesleği yanında ufak tefek yabancı yarısını sinemaya harcayanlar bu
yapabilirdi. Ve resimlerin hiçbiri şair işlerle uğraşanlara: cesareti nereden aldılar? Picasso’nun
Tevfik Fikret’ten aşağı kalmazdı.” sanat dünyasına getirdiği en güzel
Tevfik Fikret’in ressamlığı, bizi -Bırakın canım, o da onun için hediye bu olsa gerek: İçinden geleni
kendiliğinden şu sorulara sürüklüyor: İngres’in kemanı, derler. yap. Canının istediğini, canın gibi
sevdiğini yap. Ne istersen yap ama
-Bir gönülde iki sevda olur mu? Gel zaman git zaman İngres’in unutma ki elinden çıkan hayatının
-İki karpuz bir koltuğa sığar mı? kemanı büyümeye ve sanatçının asıl bir parçasıdır. O can kütüğünden
-Bir sanatçı değişik sanat kollarında uğraşı boyuna ulaşmaya başladı. bir yongadır. Can ağacından bir
aynı başarıya ulaşabilir mi? Bana kalırsa bu çığrı Picasso açtı. dal, can dalından bir yapraktır. Eğer
Örneğin, Yaşa Hayfets hem keman Picasso’dan önce bir sanatçının Tevfik Fikret, “Ferda” manzumesini

125
























































Teyfik’in “Mandalinler”i

yazdığı zaman Aşiyandaki resimleri Ara sıra iğneliyoruz onları ama deliktir. Şiir bizler için çantada
sergileseydi nasıl karşılanırdı? kınamıyoruz. Bu olayın en güzel kekliktir. Ama resim… Hele hele
Ben bunu bir ay önce bu derginin örneklerinden birini de kardeşim bize şu çevremizi akıllıca inceleme
kapağında kırmızı kalemle çizilmiş Sabahattin Eyüboğlu verdi. Hem servetini bağışlayan resim henüz atına
bir desen vardı… Lautrec, Matisse kitap yazıyor, hem fotoğrafla, binip Üsküdar’ı aşmamıştır. Tevfik
sandım. Hiçbiri değil, Ayzenştayn’ın sinemayla uğraşıyordu. Bu memleketi Fikret’in ressamlığı bu körpe fidanın
bir krokisiydi. Onun en önemli onun kadar sevdiklerini hiçbir zaman daha büyük bir hızla boy atmasını
filmlerinin ana sahnelerini bütün ispat etmemiş olanlar onun hasta sağlayacaktır.
ayrıntılarıyla siyah beyaz çizdiğini, yüreğini hapislerde çürütmeselerdi
boyadığını biliyordum ama bunlar bize kitapları kadar olgun filmler
daha çok fotoğraf kokan işlerdi. verecekti.
Halbuki kapaktaki desen bayağı usta
elinden çıkmış bir işti. Tevfik Fikret’in ressamlığı üstünde
Bir gönülde iki sevda sığdırabilenlere ne kadar dursak yeridir. Bizim
artık düşman gözüyle bakmıyoruz. milletimizin oldum olası şiire kulağı

126






DÜNYAYI DEĞİŞTİREN OLAYLAR:
İSTANBUL’UN FETHİ



II. Mehmed’in Saldırı Nutku

“Ey benim paşalarım, beylerim,
ağalarım, şu İstanbul savaşındaki silah
arkadaşlarım!”

“Sizi buraya, kararlaştırdığım
umumi hücumda şimdiye kadar
gösterdiğinizden daha büyük fedakarlık
ve cesaret istemek için topladım. Adı
bütün cihanda ün salmış İstanbul gibi
bir şehri zaptedeceksiniz. İstanbul’un
adı geçen yerlerde, o şehri zapteden
kahramanlar olarak şan ve şerefle
anılacaksınız! Bize daima pusular
hazırlayan bu şehri zaptettikten sonra,
emin yaşayabileceğiz. Kapımızı açık
bırakabileceğiz!

“Kale duvarlarını toplarla o
kadar hırpaladık ki, size hücum
hedefi olarak bir kale değil, bir
ova gösteriyorum. Fakat, bununla
beraber şehrin alınmasını pek kolay
zannetmeyin! Yıkık kale duvarlarına
saldıracak yiğitler büyük tehlikelerle
karşılaşacaklardır.”

“Mahremiyetimiz, cesaretimiz, her şeye
üstün gelecektir. Zafer rüzgarı bizden
yana esecektir. Konstantiniye bizim
olacaktır. Bütün yiğitliğinizi takınınız,
askerlerinizi şevk ile savaşmak için
coşturunuz. Onlara anlatınız ki,
askerlik, harp üç şeye bağlıdır.” Fausto Zonaro - “Fatih’in İstanbul’a Girişi”

“Yılmamak, Namus, İtaat.” “Şimdi emrediyorum: Dağılınız, İstanbul’a giriş
çadırlarınızda yemek yiyiniz,
“ Ne kadar yüksek bir maksada hizmet dinleniniz. Emirlerimi askerlerinize 29 Mayıs Salı: Gece yarısından
ettiğinizi göz önünde bulundurun! bildiriniz. Hücum boruları çalındıktan sonra İstanbul’a son saldırı yapıldı.
Hücumda, ben sizin yanınızda sonrası sizindir. İlk Osmanlı askeri Kerkoporta adlı
bulunacağım. Herkesin vazifesini nasıl kapıdan kente girdi. Kent 54 gün
yaptığını göreceğim. “Komutanlar, sizleri selamlıyorum!” sonra düştü. II. Mehmed’e İstanbul’un

127






alınması ile “Fatih” ünvanı verildi.
1453 yılının 29 Mayıs Salı sabahı güneş
doğduğu zaman İstanbul kalelerinde “Fatih (1453 yılında) İstanbul’u alıp Ayasofya önüne geldiği zaman
Osmanlı bayrakları dalgalanıyordu. derinden derine bir inilti işitti. Sesin geldiği tarafa bir adam gönderdi. Hali
perişan bir keşiş (papaz) getirdiler. Huzura çıkardılar, ‘Niçin hapsedildin’
Fatih Sultan Mehmed İstanbul’ u aldığı diye sordular. Keşiş fala da baktığını ve muhasara (kuşatma) hazırlıkları
gün kenti atıyla dolaştı. Ayasofya sırasında (Bizans İmparatoru) Konstantin’in kendisini çağırıp İstanbul’u
Kilisesi’ni, imparatorun sarayını, Türk’lerin alıp alamayacağını bildirmek için remil atmasını (gaipten haber
İstanbul’un belli başlı yerlerini gezdi. vermesini, bir çeşit fal açmasını) söylediğini, remilde İstanbul’un Türklerin
İstanbul Patriki’ni çağırtarak bütün eline geçeceğini bildirmesi üzerine Konstantin’in kızarak onu zindana
Hıristiyanların dinlerinde serbest attırdığını hikaye etti ve ‘Şimdi karşınızda bulunuyorum, demek falım
olduklarını bildiren bir buyruk verdi. doğru imiş’ dedi.”
Bizans’ın en ileri gelen adamlarından
Gran Dük Notaras’ın sarayına da gitti. Bunun üzerine Fatih de İstanbul’un kendi elinden çıkıp çıkmayacağına
Notaras bütün hazinesini altın tepsiler dair remil atmasını ve doğruyu söylerse mükafat (ödül) alacağını bildirdi.
içinde Fatih Sultan Mehmed’ e sundu. Keşiş remil attı ve şöyle dedi.
“Ulu padişahım, bütün hazinelerimi
size hediye ediyorum.” demişti. ‘İstanbul Türklerin elinden harp ve darp ile çıkamayacak. Ancak öyle bir
Fatih Sultan Mehmed ise bu kadar zaman gelecek ki, elinizdeki emlak ve arazı azalacak. Bu suretle İstanbul
büyük bir hazineyi önünde görünce Türk malı olmaktan çıkacak.’
Notaras’a kızdı ve “Ben hazineleri
memleketinizin uğruna harcamış Bu falın bildirdiği neticeden müteessir olan (üzülen) Fatih ellerini
olduğunuzu sanıyordum. Sizi kaldırarak “İstanbul’da edindiği yerleri ecnebilere (yabancılara) satanlar
tebrik edecektim. Memleket uğruna Allah’ın gazabına uğrasınlar” diye beddua etti.
harcanmayan hazineler zaten benim
kılıcımın hakkıdır” demekten kendini
alamadı.

Kaynak: Hürriyet Gazetesi, Dünyayı Değiştiren Olaylar Eki






























1943 İstanbul’u - H.Schedel’in İstanbul gravürü

128 İSTANBUL’U DİNLİYORUM
İSTANBUL’U DİNLİYORUM





İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı;
Haffen bir rüzgâr esiyor;
Yavaş yavaş sallanıyor
Yapraklar ağaçlarda..
Uzaklarda, çok uzaklarda
Sucuların hiç durmayan çıngırakları;
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı;
Kuşlar geçiyor derken
Yükseklerden, sürü sürü, çığlık çığlık;
Ağlar çekiliyor dalyanlarda;
Bir kadının suya değiyor ayakları;
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı;
Serin serin Kapalıçarşı,
Cıvıl cıvıl Mahmutpaşa,
Güvercin dolu avlular.
Çekiç sesleri geliyor doklardan
Güzelim bahar rüzgârında ter kokuları;
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı;
Bir yosma geçiyor kaldırımdan.
Küfürler, şarkılar, türküler, lâf atmalar!
Bir şey düşüyor elinden yere;
Bir gül olmalı.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı;
Başında eski âlemlerin sarhoşluğu,
Loş kayıkhaneleriyle bir yalı.
Dinmiş lodosların uğultusu içinde.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı;
Bir kuş çırpınıyor eteklerinde.
Alnın sıcak mı değil mi, biliyorum;
Dudakların ıslak mı değil mi, biliyorum.
Beyaz bir ay doğuyor fıstıkların arkasından;
Kalbinin vuruşundan anlıyorum;
İstanbul’u dinliyorum..






Orhan Veli Kanık- 1914-1950

İSTANBUL’U DİNLİYORUM
İSTANBUL’U DİNLİYORUM 129






İstanbul’u dinliyorum, yıl 1997.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı;
Eyüp’te bir şube soyulmuş, veznedar sizlere
ömür;
Havada polis düdükleri, siren sesleri;
(...)
Toprağa gömülü mavzerler geçer sıra sıra…
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı;
Tahtakale’de köşebaşında uyuşturucu satanlar;
Boğazda lokanta kapatmış Mafya babaları,
Hava kirliliğine karışır rakılı kahkahaları.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı;
Çoraplarım kirli, fanilam sarı.
Bir damla su akmaz kahrolası hırıltılı musluktan;
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı;
Boğaz’da bir kahve taranır, gürültüsü kulağımda..
Taksiler geçer önümden, sürü sürü kuşlar gibi
Hiç birini durduramam; kalırım kaldırımlarda!
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı;
Boğaz köprüsünde trafğe takılmışım,
Hey anam, içime darallar gelir!
Dinmiş lodosların uğultusu içinde
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı;
Metro projesi flân çalınıyor kulağıma.
Sağmacılar’ da alâsını kazmışlar tünelin,
“ İhaleye çıkartalım! ” diyor mahkûmlar!..
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.
Bir yosma geçiyor kaldırımdan
Romen yosması, vesikasız.
Havada kebap, lâhmacun kokusu;
Yıkılmış tüm benim sevdiğim binalar!
Ne yapmalı?
İstanbul’u dinliyorum, gözlerim kapalı.






Nazlı Eray - 1997

130

131
131





















































BİR






TUTAM ŞİİR...





İSTANBUL

132






Şiir ve İstanbul XVI. yy’da Bâkî, Zihni, Yahya Efendi; Somut yaşantıdan çıkış yapmaya
XVII. yy’da Şeyhülislam Yahya, Nef’i başlayan edebiyat ve şiir öncelikle
Atayî, Nabi gibi şairlerce yansıtıldıktan İstanbul’u, edebiyatçının yaşadığı
Erol Çankaya sonra Nedim’le bambaşka bir başkenti temel bir fon olarak alacak,
görünüme ulaşan İstanbul, yeni bir irdelenen sorunlar da çok zaman
evreye girmektedir. Dil, kitâbi değil bu sahne ile sınırlı kalacaktır. Bu
Divan şiirinin ilk dizelerinden yaşantısaldır. Mazmunlar olmasına evrede iktisadi ve siyasal olarak
günümüze uzanan şiir serüveninin karşın kitâbi olan kavramlardan, önemli dönüşümler yaşanmakta,
yayıldığı coğrafyaya bakıldığı zaman mazmunlardan değil, somut yaşantının bu yapısal-toplumsal altüst oluşa
değişmeyen bir başkent olduğu kendisinden çıkış yapılmaktadır. koşut olarak edebiyatçının bakışı da
görülür. Hele 1960’lara kadar Nedim’le birlikte genel olarak önemli bir değişim geçirmektedir.
bütünüyle böyledir bu. Başkent Osmanlı Divan Şiirinin mimetik
olmaktan da öte, bütün şiir coğrafyası yanı ve İstanbul’a bakış da Meşrutiyet hareketi, parçalanmaya
da zaten bu şehrin sınırlarıyla farklılaşmaktadır. Nedim’in şiiri başlayan İmparatorluk ve dağılan
çizilmiştir. Cumhuriyet Dönemine, görkemli bir İstanbul’un yansıdığı merkezi otorite, iflas eden maliye,
hatta 1940’lara kadar yalnız şiirin yerdir. Unutulmasın ki bu İstanbul ulusçuluk hareketleri vb. gibi öğeler
değil, bütün edebiyatın İstanbul’un koca bir imparatorluğun merkezidir; yeni bir dönemi ortaya çıkarmıştır.
dışına pek çıkamadığı anlaşılıyor. bu güç elbette başkente yansıyacaktır. Böylesine bir toplumsal evrede
Hiç kuşkusuz bunun nedenleri Bu görkem yöneticiler katında görkemli Dersaadet imgesi pek de
de var, yol açtığı sorunlar da… sürdürülen yaşama biçiminde kandırıcı olamamaktadır. Tanpınar
büsbütün yaldızlanmaktadır. Nedim bir yazısında şu çarpıcı tespitte

Divan şiirindeki İstanbul, ve öteki şairler seçkin bir azınlığın bulunuyor: “…büyük tüketicilerin
İmparatorluğun görkemini yaşadığı görkemli hayatı yazarlar. şehri, küçük üreticilerin şehri
simgeleyen, bunu deyimleyen bir Bu dizelerde Anadolu’yu sarmış oldu. Yarınki İstanbul bu üretimin
İstanbul’dur. Osmanlı’nın yükseliş ayaklanmaları, köy yaşantısını şartlarına, biçimlerine bağlıdır.”
evresinde bu payitahta egemen altüst eden Büyük Kaçgunluk’u Tanpınar’ın yorumunu benimseyip
olan yaşama biçimi elbette bu şiiri bulabilmek olanaksızdır. Bu nedenle sürdürürsek şunları söyleyebiliriz.
de etkileyecektir. 1453 sonrasında bu şiirin bu anlamda tarihsiz Eski İstanbul bir sentezdir. Bu sentez,
başlayan yeni dönemde öte dünyacı olduğunu söylemek de mümkündür. küçük-büyük, anlamlı-anlamsız,
bakışın yerini, gündelik hayat içindeki yerli-yabancı, güzel-çirkin, hatta
dünyevi zevklerin aldığı hemen XVIII. yy’da yine Nedim, Nabi, Fennî, bayağı birçok öğenin kaynaşmasıyla
fark ediliyor. Geniş imparatorluğun Hevayî ama özellikle de Şeyh Galip oluşmuştur. Sonra gene Tanpınar:
başkenti olan Dersaadet’te coğrafi var. Osmanlı İmparatorluğu’nun bu Bu sentez, imparatorluğun son
mekânın sihirli yanı kadar, başkent yüzyıldaki yeni konumu da farklı iki yüz yılında hemen her alanda
olmanın sağladığı iktisadi olanaklarla bir yönelişi ortaya çıkarmaktadır. üretici olmaktan çıkmış bir
zenginleşen yaşantısı da bu şiirin Şeyh Galip, İstanbul’u yansıtışta toplumsal düzenin malıdır. Özel
geçirdiği değişimde etkili olmuştur. bir zevk değişikliği’nin, değişen bir yaşayış biçimi, bütün hayata
Yeni dönemin yeni yaşama biçimi yaşama biçiminin şairidir; bir geçiş yön veren ve her dokunduğunu
içinde bir Osmanlı kültürü yaratma evresini deyimler. Şeyh Galip’ten uç ruhanileştiren dinsel bir kalıp bu
çabasıyla iç içe olarak, mimari, veren yöneliş, Tanzimat’la birlikte sentezin mucizesini yapmaktadır.
müzik, tezhip, minyatür gibi güçlenecektir. Tanzimat’la başlayan
alanlarda atılım görülmekte, bu dönemin en büyük özelliği, geleneksel Tanzimat sonrasında, özellikle
yöneliş kültürün yeni bir potaya yaşama biçiminin çatlayarak yerini Abdülhak Hâmid, Recaizade
dökülmesine yol açmaktadır. batılı değerlerin egemen olduğu Mahmud Ekrem, Samipaşazade
bir yaşantıya bırakmasıdır. Bu Sezai, Mehmed Tahir gibi şairlerin
Avnîya mahlasıyla şiir yazmış olan evrede Batı’ya, özellikle de Fransız bu doğrultuda belirginleştirdikleri
Fatih Sultan Mehmed’ten başlayıp dünyasına açılma görülmektedir. görülüyor. Tarhan, tarihsel bir

133






perspektif tutarak bugüne dünün Kemal Çağlar onun için, “İstanbul’un bir doğrultuya giren İstanbul şiirleri
ağıdıyla bakarken Yahya Kemal’le sekizinci tepesi” diyordu. Yahya Cumhuriyet’le birlikte iyice farklılaşır.
yetkinliğe varacak bir tutumun Kemal, maziye nerden gidilir, bir bilen Bu yönelişin en başta Kurtuluş
habercisidir. Onun Ruhlar ve Arziler’i, var mı? Sorusunu da sormuş biridir. Savaşı’nın Anadolu halkına dayanan
Birinci Paylaşım Savaşı’nın yol açtığı İstanbul’a tarihsel derinliği içinde bir eylem oluşu olmak üzere pek çok
yoksulluk ortamı içinde İstanbul’daki yaklaşan Yahya Kemal bu şehrin etkeni var. İstanbul bu yeni dönemde
ahlaki çöküntüyü de sergiler. Yahya yaşanan an’ından çok, geçmişinin başkent değildir. Yanı sıra, bağımsızlık
Kemal’in Hatıralarım’daki deyişiyle, dile getiricisidir. İstanbul, onun için yanlısı sanatçılar, savaş sırasında
bir kelime Fransızca bilmemeksizin bir tepeden bakılarak seyredilen Ankara’ya geçmiş, İstanbul’da ise
alafrangalılaşan günler yaşanmakta, bir hayal şehir’dir. İstanbul’a işbirlikçiler ile daha çok edilgin
gelenekler çökmekte, toplumsal bir Nedim tutumuyla yaklaşıp bir konumu sürdürenler kalmıştır.
değer kümeleri evrilmektedir. Fecri-Ati şairlerinin gördüğünü Öte yandan, eğitim olanakları
görecektir. Fazladan insan da vardır. hızla Anadolu’ya da yayılmakta,
1908 sonrasında yaygınlık kazanan Kocamustafapaşa’yı anlatırken ücra varolan yeni koşulların etkisiyle
Türkçülük akımları içinde “Halkla ve fakir İstanbul der fakat ekler; Ta edebiyatçı, yüzyıllardır şehirlisi
Doğru” sloganıyla deyimlenebilecek fetihden beri mü’min, mütevekkil, olduğu İstanbul’dan (Tanpınar)
bir Anadolu’ya açılma da başlamıştır. yoksul/Hüznü bir zevk edinenler dışarı çıkmaktadır. Ancak yayın
Mehmet Akif, Batı’ya açılmayla yaşıyorlar burada. Bu hayâl görünüm olanakları, pek çok sanatçı yine de
başlayan dönemde yitirilen geleneksel içindeki fakir Üsküdar ‘saltanat’ buradadır. Siyasal açıdan olmasa
insanı görüp toplumu altüst eden içindedir; akşam olunca güneşin da sanatçı açısından payitaht yine
emperyalizmin saldırısına ancak vehmi fulara evlerinin camlarını peri İstanbul’dur. Üstelik 1950’lere
ahlaki cepheden karşı koyar; bu kaşanesine çevirerek üç bin yıl önceki dek Türkiye’nin metropol
saldırının daha çok üstyapıdaki mutantan şarka benzetir! Yaşadığı an, anlamda tek şehri burasıdır.
oluşumları üzerinde yoğunlaşır. gördüğü manzara Yahya Kemal’in
İstanbul’u, bu kültür değişimini görkemli geçmişi hatırlaması için Yüzlerce yıllık kavrayışın değişik
vurgulamak, geleneksel topluma vesile olur. Somut yaşantıyla arasında halkçı bir İstanbul şiirinin başladığı
empoze edilen yeni değerlere bir mesafe koyarak bakar, kendi Tanzimat sonrasında Tevfik Fikret
karşı çıkma amacıyla yansıtır. Bu deyişiyle bir tepe’den bakar hep. ve Mehmet Akif’le belirginleşen
oluşum en çok bu şehirde görülüp Kökü mazide olan ati olduğunu bir yöneliş Cumhuriyet döneminin
hissedilmektedir çünkü. Tevfik Fikret söyler. Mihrabı çatırdayan bir hemen başlarında Nâzım Hikmet’le
bu şehri bir insan gibi algılar. Fikret, bin toplumun iç benliğini yansıtır. nitel bir değişime uğrar. Nâzım
kocadan arta kalan bakire İstanbul’u Kocamustafapaşa’daki mümin, Hikmet İstanbul’u yansıtırken bu şehri
anlatırken Sis’te, Balıkçılar’da mütevekkil, yoksul insanların Allah’a can alıcı çelişkilerinden soyutlamaz.
olduğu gibi küçük üreticilerin şehri yakın olduklarını ısrarla belirtir, ama İstanbul, öncelikle işçilerin yaşadığı,
olduğunu da görür. Yoksul halk niye dünyaya uzak bırakıldıklarını fabrikaların çalıştığı bir alan olarak,
kesimleri ilk kez girmektedir bu şiire. araştırmak ya da görmek istemez; bu üretici yanıyla da sergilenir. Bu
esrik, neredeyse mazoşist tad yeter şehrin insanı, namuslu, çalışkan, fakir
1970’ lerde başlayan oluşumların, her kendisine. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İstanbullulardır; bu kesim insanlarına
kuşaktan şairin İstanbul’a bakışını geçişin bütün salınımları onun “sahici İstanbul’um” der. Savaş
gözden geçirmesini, dönüşümünü şiirinde görülür. Divan şiiri yıllarının zorlu acıları, mısır koçanı,
ortaya çıkardığı görülüyor. geleneğinden yola çıkar, öte yandan arpa ve süpürge tohumu yiyenler
Nedim’den daha yaşantısaldır; varken Tarabya’da, Pötüşan’da su
Nedim’den sonra gelmekle birlikte bu açıdan bir sentezin şairidir. gibi akıtılan Ren şarapları, açlıktan
İstanbul’luluğu ondan daha kapsamlı boyunları çöp kalan çocuklar girer
bir birikim oluşturmuş olan Yahya Divan döneminde daha çok bu şiire. Önceleri toplumsal bir arena
Kemal, bütünüyle bir İstanbul doğasal olanla ilgilendikten sonra olarak yansıtılan İstanbul, Nâzım’ın
şairidir. O kadar ki, 1949’da Behçet Tanzimat’la birlikte halkçı ve tarihsel yurtdışında yazdığı şiirlerinde

134






Sıtkı, Bedri Rahmi, Dağlarca, Dıranas
Ş
Şarkıarkı Bir Başka Tepeden gibi adlarda da bu temler belirgindir.
N
Nedimedim Yahya Kemal Beyatlı 1950’lerde hemen bütün şairlerin
İstanbul’a süren büyük göçten
Bir safâ bahş idelim gel şu dil-î ir safâ bahş idelim gel şu dil-î
B Sana dün bir tepeden baktım ey etkilendikleri görülüyor. Bu yıllar
na
naşâdeşâde aziz İstanbul! içinde Türkiye’nin yaşadığı toplumsal
Gidelim serv-i revânım yürü idelim serv-i revânım yürü
G Görmedim gezmediğim, değişme özellikle bu şehirde
Sadabâdeabâde
Sad sevmediğim hiç bir yer. sonuçlarını vermektedir. Büyük şehir
İş Ömrüm oldukça, gönül tahtıma ya da metropol olgusu ilk kez bu
İşte üç çifte kayık iskelede âmâdete üç çifte kayık iskelede âmâde
Gidelim serv-î revanım yürü idelim serv-î revanım yürü keyfince kurul! ölçüde önem kazanmıştır. İnsanlar
G
Sad
Sadabâdeabâde Sâde bir semtini sevmek bile bir arası ilişkiler bu değişime koşut olarak
ömre değer. değişmekte, toplumsal alt-üst oluş
Gülelim oynayalım kâm alalım ülelim oynayalım kâm alalım
G Nice revnaklı şehirler görülür içindeki bireylerde yoğun bir anomi
d
dünyâdanünyâdan dünyâda. ve yabancılaşma ortaya çıkmaktadır.
Ma-î tesnim içelim çeşme-î nev-a-î tesnim içelim çeşme-î nev-
M Lakin efsunlu güzellikleri sensin Gelenekler-görenekler silinirken
p yaratan. yerine bir şey konamamaktadır.
peydâdaneydâdan
G Yaşamıştır derim, en hoş ve uzun Siyasal koşulların da karanlık olduğu
Görelim âb-ı hayat aktığın örelim âb-ı hayat aktığın
ej rü’yâda dönemde pek çok sanatçı bu olayın
ejderhâdan derhâdan
Gidelim serv-i revânım yürü idelim serv-i revânım yürü
G Sende çok yıl yaşayan, sende ölen, şokunu derinden duymaktadır.
Sad
Sadabâdeabâde sende yatan. Benzeri bir durumun XIX. yy
Paris’inde yaşadığını bilmek ve o
dokunaklı bir yurtsama ardından örnekliyor. Aynı çizgiden olan Arif dönemde Batı’da beliren akımların
görülüyor. Ancak bu nostaljinin Damar, Şükran Kurdakul gibi adlar bizde 1950’lerde filizlendiğini
gerçek hayatla şairin arasında bir da bu kesimde ele alınmalıdır. Bu görmek oldukça çarpıcıdır.
perde oluşturduğunu söylemek tutum, İstanbul’a uğruna dövüşülen,
yanlıştır. İstanbul her şey olur bu acı çekilen bir sevgili olarak bakar. XIX. yy Paris’inde ortaya çıkan
döneminde; karısı, yani Memed’i, İstanbul’u İstanbul kılan işçiler, yoksul Baudelaire’ci eğilimin temelinde
yani Memleket’i… Kuzeyin buzlarla halk insanları, balıkçılar, Cibali’li yatan bu büyük boyutlu kentleşme
kaplı denizleri İstanbul’un tuzlu ve tütün işçisi kadınlar, hapistekiler, ve kişiler arası bağın koparak
sıcak, kıvıl kıvıl Boğaz’ını, Haliç’i tramvay biletçileri, kepengini bireylerin yalnız kalışı bizde ortaya
düşündürür kendisine. Çıldırtıcı bir kaldıran bakkallar, iş arayan çıkan İkinci Yeni’nin de ipuçlarını
kedere saplanır: Baktım/kahrolarak. gurbetçiler, işsizler, meyhaneler, barındırmaktadır. Öyle ki, 1940’larda
Bir Varna akşamı Şehzadebaşı’ndaki kahveler olarak belirir İstanbul. İstanbul’a gerçekçi bir açıdan yaklaşan
ramazan gecelerini hatırlatır, İlhan Berk Galile Denizi’nde (1958)
Üsküdar Cezaevi’nin görüşme 1940’ların ünlü Garip hareketine bu iletişimsizliği yansıtır, toplumsal
yerini bile… Nâzım Hikmet’te de bu bakış egemendir. Orhan Veli katastrof ve bireysel kaoslar üzerinde
İstanbul somut bir şehirdir. sıradan, küçük insan’ın sorunlarını yoğunlaşır. Şair büyük şehirden
yansıtır. İstanbul’un doğası yine öne korkmakta, onunla kavga etmekte,
Bu tutum Nâzım’dan sonraki birçok çıkmakta, Kapalı Çarşı’yı saran hüzün, konuşmakta, hırlaşmaktadır. İnsan
şairce de sürdürülecektir. A.Kadir, ağları pırıltılarla çeken balıkçılar, yalnızlaşmaktadır, şair ise daha çok.
M.Niyazi Akıncıoğlu, Ömer Faruk Boğaziçi’nde kişiyi saran tarifsiz Şair bütünü elinden kaçırıp dünyanın
Toprak, Vedat Türkali (Abdülkadir keder, dokları saran çekiç sesleri bölük pörçük algılamasıyla yetinmek
Demirkan), Cahit Irgat, Rıfat Ilgaz, de unutulmamaktadır. Bu akımdan durumundadır. Bu yüzden ancak
Enver Gökçe gibi şairlerde bu Oktay Rıfat, Melih Cevdet ve ardılı kısmi bir yaklaşımda bulunup
tutumun izleri hemen görülüyor. kuşaktan Necati Cumalı, Sabahattin yaşantıyı fragman’lar halinde
İstanbul’a geniş bir yer ayıran İlhan Kudret’te aynı yöneliş görülüyor. algılayacaktır. İkinci Yeni’de bunun
Berk de İstanbul’da (1947) bu tavrı Değişik adlar olan Ziya Osman, Cahit Örnekleri çok somuttur. Geyikli

135






Gece ’de, her şey naylondandı o kadar ona yenilen birey-insan... Sen
İstanbul Yorar diyen Turgut Uyar, Türkiyem’deki,
Erol Çankaya Arz-ı hal’deki söyleyiş içinde kazandın/ben yenildim diyecektir.
Sefalet akan sokaklar, şehvet çarşıları,
değildir. Bu akımın en özgün adı karakola düşenler, geniş meydanlar,
Şehir bıkkınıyız hepimiz, ilişkiler yorgunu olan Ece Ayhan birçok şair Kapalı limanlar... Attilâ İlhan’ı özgün kılan
Sabah kış saatiyle uyanır biteviye ağrımız Çarşı’yı anlatırken Çapalı Karşı’da en önemli nokta hiç kuşkusuz birey/
Çok azımıza nasiptir kahvaltı mutlulukları fragmanlaştırır İstanbul’u. Ama çok şehir çatışmasının, çağdaş insanın
Güne bir derin, argın yüzle başlarız. sonra 1970’te mor biletli yolcular, ağrılarının altını çizmesidir. Şehrin
el değiştiren halk kartları derken egemenliği kişiyi başkaldırıya iten
Otobüse girerken bakın bize: “İlerleyelim İstanbul vapurlarındaki ikinci mevki boyutta bir baskıya dönüşmüştür;
Beyler!” yolcularına işaret edecektir. Gündelik şair-birey de şehre meydan okur,
Kışın ıslak buğulu, yazları terli ve ter kokan tecimsel ilişkileri görüp yerine bir direnir ama yenilgisi kaçınılmazdır.
Sivas’tan gelenimiz ağır bezginlikler içinde şey de koyamayan şair için tek çözüm
Hep İstanbullumuz, o zaten bu istilaya kendi interiör’üne çekilip genel Öznelin, nesnel olana yenilgisidir bu.
küskün. iletişimi yadsıması olmaktadır. Şair Yılmaz Gruda’nın İstanbul’u yansıttığı
o insanlara kendi şiirini de yasaklar kitabının adı bile tek başına çok
ve farklı adlandırmalarla kurduğu
Otobüsteyken bakın: “Burası daha kaç kişi bir iç-evrene çekilir. Edip Cansever anlamlıdır: Çarmıhtaki Yeni Mehmet.
alır!” de bu yöneliş içindedir. 1970’lerde
Sinema önlerinde, bakkalda yağdan balıkçıları, Sirkeci’ye inen Anadolu 1960 sonrasının bilinen koşulları
şüphelenirken gurbetçilerini görmeye başlayıncaya İstanbul’a bakışı da önemli bir
Yollarda kimliğimiz sorulurken bir bakın dek o da benzeri bir tavır geliştirir. evrimden geçirir. Şiire eski
toplumcuların izinden giren Afşar
Yüzümüzden şöyle geçer kuşku ve kan Ülkü Tamer için İstanbul bir ülkedir: Timuçin, Aydın Hatipoğlu gibi
basıncı. İstanbul’a akan gurbetçileri görür, şairlerde yeni dönemin coşkusu
gemiler, kamyonlar, insanlar geçiyor hemen açığa vurur. Hatipoğlu,
İşsiz kahvelerinde bakın, işsizlik der ama bu akımın gerçekliği deforme Miting’i yazarken kavgamıza ihtiyar
korkusunda eden tutumuyla: Çiçek yüklü ölümler surları, çınarları ile bakıp duran bir
Birayla bulanmış, video önünde dikilirken taşınır İstanbul’a, Kemal Özer de İstanbul’u yansıtır: Kurtuluş Savaşı
Aşklarımızda bakın, nasıl hırçınız öyle 1970’lere kadar benzeri yönelişler İstanbul’undan çağrışımlar yükler.
Herkes pusulardadır herkesi kırmak için. gösterdikten sonra değişir ve Haliç’e Afşar Timuçin insani duygulanımları
emekçiler açısından bakmaya irdeler. Şiiri İkinci Yeni’nin ardılı

İşçi, işinden dönüp karısını dövünce başlar; onları da görmektedir artık. olarak görenler de bu evrede bir
Patron “check-up”a fırsat vermeyen Cumhuriyet şiirinin 1950’lerdeki dönüşümü yaşarlar. İkinci Yeni kadar
mesaisinde evresinde Attilâ İlhan İstanbul’a Garip’cilerle de ilişki içinde olan
Yatırımcı, habire yükselen kâr farklarıyla yeni bir bakış getirir. Duvar’daki Ataol Behramoğlu, bir Orhan Veli
Yazar... o baştan yorgun sözlerin esaretinde. tavrının Nâzım’ın çizgisinde olduğu tutumu içinde küçük adam’ın yaşama
söylenebilir. Başlangıçta salt bir coşkusunu söyler. 1970 sonrasında
mücadele platformu olarak görülen Kirazlı Mescit Sokağı’ nı yazarken
Bu yüzden işte kaçıyoruz içimizde bir yere şehir giderek metropol niteliğiyle yoksul bir İstanbul Sokağındaki
En kuytu köşesi bir yerin en önce kapılıyor öne çıkmaya başlar. Özgün bir bakış insanların serüvenlerini dile getirir.
Uykular beklenirken pişmanlıklar sarsa da geliştiren Attilâ İlhan’da büyük şehir Süreyya Berfe bu döneminde
Herkes ancak iç döküyor birbirlerine. olgusu önemli yer tutar. Doğasal ve İstanbul’u kargışlayan bir tutuma girer.
siyasal olanla birlikte yeni öğeler de İstanbul’un sahtekâr ışıklarından
Bakın işte ağrıyor, bakın işte yorgunluk belirir. Sinema karanlıkları, neon ayrılıp Anadolu’ ya giderken üzgün
Kadınlar bunu sağaltıyor sanki elleriyle ışıkları, şehirle karşı karşıya kalmış değildir. Berfe, İstanbul’un karşısına
Şehirden yakınılıp durulsa da bakmayın çağdaş insanın gerilimi, bireyin alternatif olarak kırsal yaşantıyı
Hayat yorgunlarıyız çok ağır gözlerimizle. itildiği trajik yer, İstanbul’la çarpışan, koyarken İstanbul’daki kahveleri

136








Kapalı Çarşı Çapalı Karşı Yerin Var mı?
Orhan Veli Kanık Ece Ayhan A. Kadir


Giyilmemiş çamaşırlar nasıl kokar Kollarında eski balık dövmeleri Hapse düştüm, buram buram
bilirsin, Sandık odalarında; Teodor kasap perhiz ahali içmez tüttün burnumda.
Senin de dükkânın öyle kokar işte. ay Türkçe rakı çıkmıştır kapalı Asker oldum, taşını toprağını
Ablamı tanımazsın, ve geniş Muhlis Sabahattin’den kucakladım düşümde,
Hürriyette gelin olacaktı, yaşasaydı; Ayşe opereti ne güzel bir hiç kulaç attım denizinde,
Bu teller onun telleri, türkü yaktım gecende.
Bu duvak onun duvağı işte. Üç yıllar var ki minyatürlere Baharını, yağmurunu, rüzgârını,
Ya bu camlardaki kadınlar? mahkûm sabahını
Bu mavi mavi, Teodor’un o eski balık dövmeleri dağlara savurdum sürgünde.
Bu yeşil yeşil fistanlı... ay osmanlılaşmış abi tüfekçi olmuş
Geceleri de ayakta mı dururlar ve korkunç taş gülmekler Muhlis’te Duyuyor musun, İstanbul, gene
böyle? gibi merdivenli bir sokaklar uzatmış çalıyorum kapını,
Ya bu pembezar gömlek? çiçek bahçelerine kaçabilsin Ayşe ta nerelerden sağ salim döndüm
Onun da bir hikâyesi yok mu? atlı tramvaylarla ne güzel bir hiç işte,
Kapalı Çarşı deyip geçme; ne yıldım, ne pes dedim, ne
Kapalı Çarşı, İşte o biçim gecelerde kucaklamış tükendim,
Kapalı kutu getirir enflasyon arkadaşlarını ne yem oldum kurda kuşa.
kova Abdülhamit akşam gazeteleri İstanbul, gene çalıyorum kapını,
dağlar gibi yalnızlık ne güzel bir hiç. bana bir yerin var mı,
şöyle kıyıcığına kıvrılsam


dolduran işçileri, paydos saatlerini genel olarak bu çerçevenin dışına başlayan gündelik yaşantının
halk kahvelerini ’de akılda tutar. 1970 çıkmaz. Tahir Abacı’da gurbet temi anlatımı Tanzimat’la başlayan
sonrasında onda da metropolümüz ayrı bir yer tutar. Ancak, tutucu evrede halkçı bir özellik kazanır.
olarak yansır İstanbul. Bu evredeki bir perspektifle eriyip gitmez bu. Tevfık Fikret ve Mehmet Akif bu
İstanbul; taşralılarla meyhaneleri Şehir olgusunu yadsımadan, gurbet evredeki iki ilginç tutumu deyimler.
dolduran entelektüellerin, pop havaları söylese de İstanbul’a Yahya Kemal’le tarihselci bir bakış
ikonolojisinin, işsizliğin, süpermarket katışmanın mücadelesini veren belirir. Nazım Hikmet’in başlattığı
kültürünün başat olduğu bir yöredir. Anadolu köylüleri, yeni işçilerin yöneliş ise somut bir İstanbul’un
Çağdaş kültürün karmaşası yansır yansıtılışı olumlu bir tutumu örnekler. belirmesi. İstanbul’lu gerçek insanla
şiirine. İstanbul gibi dağınık bir Mutlu Parkan İstanbul’u yazarken bağ kurma çabası. Orhan Veli’de
şair olan Egemen Berköz rahat ve yabancılaşmış bilincin ironik yaşama sevinci, buruk bir yan gene
dingin bir söyleyişle İstanbul’lu aydın anlatımını yapar. İzzet Yasar’da da de. İkinci Yeni’ de, kopan İnsanî
insanın gündelik yaşantısını çizgiler. aynı tutum görülüyor. Yabancılaşmış bağlar karşısında tepki ve iletişimin
Bu kimin İstanbul’u? diye soracak bilinçliliğin merceğinden yansıttığı yadsınması. Attilâ İlhan’da tam bir
bir bilinçliliği sergiler. Berköz’ün ana toplumsallığı verirken bu bilinçlilik’in metropol olarak İstanbul; çağdaş
teması olan şehir-birey çatışması, ince alayını da yapar. bir ağn olarak İstanbul. 1960’larla
sokaklar ve yalnızlık gibi sorunsallar yeni bir evre. Gündelik yaşantının
Refik Durbaş’ta yeni açılımlar kazanır. Özetlenebilirse şunlar söylenebilir: uç köşelerine kadar sokulan bir şiir,
O, İstanbul’a göçmüş Anadolu bir mücadele alanı olarak İstanbul.
insanının yaşadığı amoniyi yazar. Divan Şiirinde iyice soyut bir 1970’lerde başlayan oluşumların, her
İstanbul daha çok doğanın efsunkâr kuşaktan şairin İstanbul’a bakışını
1970’ler boyunca da yazılan İstanbul yanıyla öne çıkar. Nedim’le birlikte gözden geçirmesini, dönüşümünü

137








İstanbul
Ataol Behramoğlu


Göğsüme bir İstanbul çiziyorum
Başparmağımla, kelebek biçiminde
Çocukmuşum gibi aynanın önünde
Yüzümü saçlarımı okşuyorum

Kadıköy’den herhangi bir deniz
Tenha bir tramvay Şişli’den
Samatya’dan belki Sultanahmet’ten
İncir ağaçları anmsıyorum

Göğsüme bir İstanbul çiziyorum
Başparmağımla, kelebek biçiminde
Biraz umutsuzum, biraz yorgun işte
En çok gözlerimi seviyorum




ortaya çıkardığı görülüyor. Metropol
anlamda şehir olgusunun başat bir
renk olarak hem sairi etkilemesi de
bu dönemde kesinleşiyor. Şurasıda
belirtilmeli ki, şiire yansıyan İstanbul
olgusu, şiire yansıyan büyük şehir
olgusuyla eş doğarak bir ağırlık
taşıyor. Kalitenin şiire etkilerini
araştıran bir analiz çabası da hemen
hemen salt bu şehirde yoğunlaşmak
durumunda.

Sanat Olayı-1982












Fikret Otyam

138






AŞİNALIK Leğeninizde yürüdüğümüz o Yangın olursa yangınlara giderdiniz
bembeyaz gemiler Bağışlayın hanımefendi ben sizi
Şirketi hayriye değil miydi tanıyorum
Sadri Alışık - 1993 Şimdi bu küskünlüğünüz neden
Hatırlıyorum efendim Bana bile yabancı gibisiniz
Afedersiniz benzetiyor muyum O bütün Orhan Veli martıları
Sizin adınız İstanbul değil mi Leylaklar, ağustos böcekleri Eski anılarla hüzünlenen
efendim Kapalıçarşı sahafarı Yorgun tekaütler misali
Hep gönlünüzdeydiler Üzgün, suskun ve biçaresiniz
Bağışlayın hanımefendi
Bu minareler kirpikleriniz Göksu’yu, Kanlıca koyunu Arılar kondu da size bal mevsiminde
Beyoğlu gözleriniz değil miydi Beşiktaş’ı, Üsküdar’ı Çiçek çiçek rencide mi oldunuz
Saçlarınızın bahar kokularıyla Balığı, ekmeği, karakulak suyunu Bir şeylerinizi bozdu da eller
uçuştuğu yer Unuttunuz mu Kendi kendinizden mi vazgeçtiniz
Çamlıca değil miydi hanımefendi
Sarnıçlarınız, kilerleriniz Ben sizi hala tanıyorum hanımefendi
Siz hiç mağrur olmadınız Korularınız, yalılarınız Siz hala
Ama o yüce tepeler Yuşa’lar değil Saz bahçelerinde sünnet çocuklarınız Çocukluğumdaki kadar bakiresiniz
miydi efendim Adalardan yarlar gelirdi sizlere
Hanı her bahar Biz unutmadık Afedersiniz
Pembe feracelerle bütün erguvanlar Üsküdar yağmurları katiplerinizi Benzetiyor muyum
siz değil miydiniz ıslatırdı Adınız İstanbul değil mi efendim




NAZİRE Fakirler en sabırlı tevekküllerdedir Kapama duyamazsın

Ezanlar gösterişsiz derinliklerde
Sadri Alışık - 1993 Çiçek pasajından kadınlar geçer bin Dün gece
kalçayla beraber Koskoca bir İstanbul gidiyordu
Arka sokaklar bizleri sorar her gece o Akıp akıp da
saatlerde O ela gözlerinden
Yanlışsın Orhan abi Aç gözlerini Orhan abi açmazsan Ben tanıdık bir şarkıyı
Gözleri kapalı dinlenmez İstanbul duyamazsınn Unutmaya çalışıyordum sokak
duyamazsın köşelerinde
Ses vermez Yerebatan kayıkları Terlikçi Mustafa yedide açsa
Topal yunus konuşmaz dükkanını Ama hep o hüzünlü yüzün
Yavaş bir makamdan kılınız Balıkçılar bile çıkmadan bilir misin Gözlerimin önünde
Eyüpsultan’da Lohusa yataklarında umut şarkıları Bir seni
Hacetsiz dul kadın namazları söylese kadınlar duyar mısın Bir İstanbul’u derken
Aç gözlerini aç açabildiğin kadar Islanıyordum
Yoksa gelmez kulaklarına Vinçler paydos etseler
İstanbul’u bilirsin Kınalı açığından demir alsa birisi
Zaten oldum olası suskundur Sığ sulardan, dostlar koyup koyup
Çınarlarından yapraklar düüşer bir bir gitseler
Konmasa hiçbir başa senin martı
Çocuklar ağlar belli belirsiz kuşları
köşelerinde Kapama gözlerini Orhan abi

139






İSTANBUL Bakarsın ayağın dibinde boyalı kirli akşam bölüşülür
Rakının adı geçtiği yerde ayağa
yelkenler yatar kalkılır
Fildişi kakmalı aşağılık bir gökyüzü
İlhan Berk - 1916 çalkalanıp durur Sualler tanzim edilir yaşamaya ait,
Memurun serserinin aşkları hayalleri sorulmaz.
İşte kurşun kubbeler şehri kendilerine mahsus
İstanbul’dasın Ve deliler durup durup küfür İki yanından uzamış saçlarıyla
Yağmur altında bir adam sallanır etmesini unutmazlar Sevdiği kadından vatandan
durur sehpada Minarelerine takılı bulutların sarhoş savaşlardan kaçmış birtakım insanlar
Bir damla mavi gök damlası olduğunu şairler söylediler geçer
gözlerinin üzerindedir Dünyayı ve insanları görmeye
Karnını taşlara vermiş biri yatar Geceleri el kadar bayraklı gemilerin çıkmışlardır
camilerin önünde Kızların uykularına girip dolaştıkları Elleri arkasında bir adam köprünün
Denize ağaçlara karşı malumunuzdur ortasında durur
Bir bahriyeli bu şehrin parkında İnsana daima güzel şeyler Nereye baktığı belli olmaz
gördüğü rüyalardan utanıp kaçtı düşündüren yıldızların Ben gökyüzünü parkı beyaz sarayları
Zil zurnalığı için cıgaralar yakılıp seyrettiğini söyleyebilirim
Köprü başında yağlı ekmeklerini İki gözü iki çeşmedir serseriler için Bu şehir aşktan değil şehvetten düşüp
camekâna sıralayan İstanbul gebermeye hazır
İhtiyar satıcı memnun Dört yanında Allah’a söve söve Genç orospular ölü padişahlar
Kocaman gemi direkleriyle dolu yaşanır hastalar şehri
gökyüzü için şiirler yazıldı Bir meyve gibidir intihar sabah Rezil İstanbul




İSTANBUL


Sunay Akın - 1962




Asma köprülerin kovmak için savaşırlar
halatlarıyla bağlı ellerini çözerek ki vurulduklarında
gökdelenlerin arasından karışır kanlarına
seni kurtarmak isteyen çocuklar ceplerinde taşıdıkları
örgüt kurmasın diye tohumlar
arka bahçeli Şiirler okuyacağız kulelerinden
bütün evlerini yıktılar İstanbul İstanbul
ve yalnızca
Sokaklarında artık anarşisttir onlar körler olacak sokaklarında
sigara reklamı bahanesiyle eli sopalı
sarmaşıkların vatanı olan duvarlarda gezen
at koşturan kovboyları

140








CEVİZ AĞACI

Başım köpük köpük bulut, içim dışım deniz,
ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı’nda,
budak budak, şerham şerham ihtiyar bir ceviz...
Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında

Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı’nda.
Yapraklarım suda balık gibi kıvıl kıvıl.
Yapraklarım ipek mendil gibi tiril tiril,
koparıver, gözlerinin, gülüm, yaşını sil.
Yapraklarım ellerimdir, tam yüzbin elim var.
Yüzbin elle dokunurum sana, İstanbul’a.
Yapraklarım gözlerimdir, şaşarak bakarım.
Yüzbin gözle seyrederim seni, İstanbul’u.
Yüzbin yürek gibi çarpar, çarpar yapraklarım.

Ben bir ceviz ağacıyım Gülhane Parkı’nda.
Ne sen bunun farkındasın, ne polis farkında.

Nazım Hikmet







İSTANBUL

Evin içinde bir oda, odada İstanbul
Odanın içinde bir ayna, aynada İstanbul


Adam sigarasını yaktı bir İstanbul dumanı
Kadın çantasını açtı, çantada İstanbul

Çocuk bir olta atmıştı denize, gördüm
Çekmeğe başladı, oltada İstanbul


Bu ne biçim su, bu nasıl şehir
Şişede İstanbul, masada İstanbul


Yürüsek yürüyoru, dursak duruyor, şaşırdık
Bir yanda o, bir yanda ben, ortada İstanbul


İnsan bir kere sevmeye görsün, anladım
Nereye gidersen git, orada İstanbul.

Ümit Yaşar Oğuzcan

İSTANBUL HANİ?
İSTANBUL HANİ? 141









Ben de var bir kaç anı Varsam gelsem
Dört yanı tahtaperdelerle kaplı Ahmet Arif’i bulsam
Deniz hamamları O da diyecekti :
Erkekler için ayrı “Üsküdar’dan bu yan lo
Kadınlar için ayrı Kimin yurdu
Kadınlarınkini dikizlerken He canım…”
Kaç kez ensemde şaplak şakladı
Kalamış’ta … Moda’da … İyi ki öldün demeye
Dilim varmıyor ama
Cambazlar gelirdi kuşdili çayırına İyi ki görmedin
“Hey dingala dingala Eyüpoğlu Bedri Rahmi
Kömür de koydum mangala …” İstanbul görsen şimdi
Palyoçusu göbek ata Bel ki de aklına
Kurbağlıdara da sandal sefaları Durgunluk gelirdi
“Ayşe de Fatma dostum var He canım
Çalkala yavrum çalkala …” İstanbul hani ?
Küreklerden damlıyan şıpırtılar
Yakamozlara karışır
Yakamozlar hani ?


Sait Burgaz’dan sesleniyor :
“Sandallar boş bekliyor
Balık yalnız tutulmuyor
Yanekimu …”
Sait Faik hani ?


Orhan Rumeli Hisarı’na oturmuş
Bir de türkü tutturmuş:
“Gözlerimden boşanır hicran yaşları…”
Orhan Veli hani?
Belvüde yine Münir Nurettin söylüyor
Belvüye girmek kimin haddi
Belvüye giremeyen fakir fukara
Münir Nurettin’i sandaldan dinliyor
“Bir tatlı huzur almaya geldim…”
Kalamış hani 14 Kasım 1987
Huzur hani ? Kerim AFŞAR

142

143
143

























































BİR






TUTAM ÖYKÜ...





İSTANBUL

144






BOĞAZİÇİ KAYIKLARI Kayıklar Venedikli değil, Bizanslı ayrılmamasını temin ederdi. Bütün
değil, Arap veya Acem değil, Avrupalı bu küçük hareketlerin bir usulü,
da değil, yalnız Türk ve İstanbullu, bir kaidesi, bir nevi üslubu vardı.
Boğaziçi zevkinin bir hülâsasıydı. Hatta, kayıkçının, uzun saplı parlak
Böylelikle, ince ve husus bir kancasını takacağı, taşlar arasındaki
Abdülhak Şinasi Hisar medeniyet âleti, yalının bir muavini oyuk bile, evvelinden kestirilmiş,
haline gelmişti. Bakımlı bir ev kayığı, tecrübe edilmiş, hususa bir oyuktu.
Hulyalara dalmak için en uygun başlı başına, bir sanat eseriydi. Bütün bu kayıkçılar, vazifelerinin
vasıtalar, sularda sallanan kayıklardır. Çoğu, klâsik telâkki edilen portakal yoruculuğuna rağmen, her zaman,
Biraz hayal, ancak onların rengindeki bu kayıkların kenarlarında kayıklarıyla sularda zevkler ve
beşiklerinde tadılabilir. Sulara girer yaldızla çizilmiş bir çift zıhın arasında lezzetler aramağa hazırmışlar
gibi bindiğimiz bu kayıklar bizi sular eflâtun yahut suların renginde, mavi gibi, hep hamarat ve memnun
hizasına yerleştirerek suların içine, veya havâi lâcivert bir şerit vardı. yüzlü olurlardı. Uzun bir akşam
büsbütün batmadan dalmış ve aynı Kadife veya çuhadan döşemesiyle gezintisinden sonra başlıyan, bu kere
zamanda göğe karşı hemen yatmış yastıkları o zamanlar sevilen de mehtapla aydınlanmış gecelerde
bir vaziyette, gönüllerimize suların renklerden birinde, al, vişne çürüğü, biz çocuklar ve gençler tekrar denize
ve göğün renklerini ve hazlarını açık mavi yahut kahverengi olurdu. açılmak istiyecek olsak, onları da
görtermeğe ve duyurmağa başlarlar. Hamlacılar da, kayık takımlarının hep aynı fikirde bulurduk. Yorulmak
Denilebilir ki, insanlar suların ve kadife veya çuhasiyle bir renkte, hep bilmez hamlacılar, bu kararımızı da
göklerin tadına varmak için bundan bir örnek elbiseler, terlememeleri için, sevinçle karşılarlardı.
daha güzel bir alet bulamazlardı. Ve boyunları açık hilâl gömlekler, beyaz
dünyadaki sular üstünde, Boğaziçi şalvarlar, beyaz çoraplar, ayaklarına, Evvela, birçok satıcının seyyar
kayıkları kadar güzel bir icat yoktur. arkaları basık yemeniler ve başlarına dükkanlarıydı. En faal görünenleri
Zira, bütün bu kayıklar, dünyanın en da hep birbirinin eşi fesler giyerlerdi. balık kayıklarıydı. Tahminen 1900
ince ve emsalsiz güzelliğini gözler ve Krem renkli, bol kollu hilâlgömlekler den sonra, nisbeten daha yeni, belki
ruhlar için yaşanmış bir rüya haline üzerine, isterlerse, kayıkların de oturup kalkılması daha kolay
getirmek üzere yapılmışlardır ve döşemeleri rengindeki çepkenlerini dümenli sandallar çoğalmağa ve
sanki ancak rüyâlarda binilen bir alırlar, bazan da beyaz şalvarları Boğaziçinin hemen her vapur iskelesi
takım salıncaklardır. üzerine, hep döşemelerin renklerine civarında, daha babayani görünüşlü
uygun atlas birer kuşak sararlardı. eski piyadelerin yanında yer
Boğaziçinin kendine mahsus bir âlem Kayık kadınlara mahsus olacaksa, almağa başlamışlardı. Boğaziçililer,
teşkil ettiği zamanlara her yalının arka tarafından, suların rengine uyan misafirliklerine, bayram ziyaretlerine
bir veya birkaç kayığı bulunurdu. havâi mavi bir ihram, uçları sularda bunlara giderler, hususi kayıkları
Bunlar bir yalı hayatının hususiyetini ıslanarak sarkardı. olmıyanlar, saz alemlerine bunlarla
tamamlarlardı. Bütün bu kayıklar Bu kayıklara binme ve inme usulleri katılırlardı. En zengin yalılarında ve
bilhassa Mısırlı aileler arasında ise,
sulardayken bile uzaklardaki bile, zamanla, bir anane halinde üçüncü bir gezinti vasıtası olarak,
kendi yalılarına gizlice bağlıymış yerleşmişti. Hanımlar, kayıklarına yeni, zarif, rahat oldukları kadar
hissini verirlerdi. Boğaziçi kayıkları binerler veya kayıklarından da ince kik’ler rağbetteydi. Daha
Venedik’in gondollerinden çok kere çıkarlarken, en öndeki kayıkçı, ayakta, sonraları, yine Boğaziçi iskelelerinde,
daha ince, daha zarif ve kullanış ellerini değil, bir destek olması için, yeni boyalı, kadife döşemeli,
bakımından da çok daha mâkuldü. ancak bir omuzunu hafifçe uzatır kayıkçıları temiz giyimli, iki çifte kira
Kayıkçı, gondollerde olduğu ve hanımların elleri bu kuvvetli sandalları da türemişti. Bunlar, kira
gibi, ayakta kürek çekmez, yüzü omuza bir kuş gibi bir an için konup sandalları olmakla beraber, evvelce
kayıktakilere dönük ve o sıkı kaç göç kalkmış olurdu. Bu sırada, sondaki haber verilen gezinti günleri için -
zamanlarında bile, kadınlara karşı kayıkçı, elindeki kancayı taşların bir taksisiz kiralanan otomobiller gibi -
oturması tabi bulunurdu. noktasına takarak, kayığın rıhtımdan gündelik olarak kiralanabilirdi.

145






Fakat, muhakkak ki, kayıklarla aşağılarına kadar inerlerdi. Gece, kadın sesleri, hele erkek sesleri lisanın
yapılan gezintilerin en unutulmazları, mehtapta bu sazı dinliyenler öyle bir en mahrem kelimelerini duyurmuş
mehtaplı gecelerin saz alemleri, ve cezbeye tutulurlardı ki, bunun belki olurlardı. Öyle ki, Boğaziçi’ni evvelce
o birbirinden güzel gecelerin en biraz izahı lazım gelir: Bu kaçgöç görmemiş olup ilk defa gelenler, bu
emsalsizi, yine muhakkak ki, kısaca ananesinde kadınların ve erkeklerin mehtap gecelerini tekin bulmazlar
«mehtap» denilen, yalnız Boğaziçine beraberce saz dinlemelerine imkan da bunları hayretle, adeta korkuyla
mehsus o saz geceleriydi. O gecelerde yoktu. Bir konsere gitmek adeti yoktu. seyrederlerdi. Bütün o zamanlarda,
büyükçe, mesela bir balık kayığına Radyo hayallerde bile yoktu. Bu milletin medeni rüşdü, milli saz
yerleştirilen hanende ve sazendeler, zamanlarda, böyle iyi bir sazın zevkine konserleri, hiç pürüzsüz olarak,
ayın doğduğu sıralarda başlayıp dalanlardan birçokları da, yalnız mucizeli bir güzellikle sona ererdi. Bu
Boğaziçinin muayyen noktalarında gözleriyle sevdiklerini bu vesileyle gecelerin mehtap ve musiki karışan
dura dura ilerliyerek ve sonra yavaş gördükçe bu mehtap gecelerinin hisleri bütün bir ömrün en sihirli
yavaş dönerek, bütün Boğaziçilerin harikulade kıymetini takdir ederlerdi. hatıraları olarak kalırdı.
de kendi kayık ve sandallariyla Saz onların aşklarını söylerken, hele
saz alayına katılmasıyla gittikçe sazendeler, hele hanendeler birer şiir Boğaziçi Yalıları/Varlık Yayınları
genişliyen bir halka halinde, Boğazın ve aşk destanı söylemiş olurlar, hele 1954

















































http://tr.depositphotos.com/6748518/stock-illustration-ruins-of-castle-ross-killarney.html

146






İSTANBUL nasıl gerçekleşti? Gülersoy yazıyor: Doğu’dan, hem Batı’dan ayıran bir
GÖRÜNÜMLERİ Göçerlik alışkanlığı ve geleneği ile yüze sahipti, yani kısaca, bugüne
Doğu Roma’nın meydanlarını ve
göre çok daha güzeldi ve soyluydu.
bulvarlarını ahşap evlerle dolduran İstanbul artık hepsi birbirine akraba
yeni toplum, bütün ulaştırma bu saçma apartmanların, iki günlük
Naci Girginsoy ihtiyaçları için denizi kullanmakta mimarların Avrupa dergilerinden
idi. Örneğin Boğazın, şehre organik keserek uyguladıkları anlamsız resmî
Bu kentte aşağı-yukarı dört neslin, olarak bağlı Rumeli yakasında bile yapıların veya iklimine taban tabana
ne kadar değişik giysileri, kaygıları ve geçecek kıyı yolu bırakılmadığından, zıt, baştan aşağı camdan bir takım
sevinçleriyle üstünde akıp durduğu bütün Boğaz köylerinden ulaşım blokların şehri olma yolundadır.
iki köprünün ne renkli ve ilginç bir çeşitli teknelerle yapılıyordu. Suyun Balkan ülkeleri, Osmanlı kültürüne
hayatı vardır. Andriç, Drina Köprüsü düzeyine yakın bir yerde, gündüzün aşklarından değil, fakat yeni turizm
eseri ile bir kasaba suyu üstüne mavilikler, güneşler ve yakamozlar çıkarlarını bilerek, eski Türk evlerini
atılan bir taş köprüyü ele alarak içinde eriyerek, geceleyin de sarı bütün mahalleleri ile korumaya ve pek
bütün bir İmparatorluğun geçişinin gül kurusu ay ışığını lâcivert sularda güzel restore etmeye başlamışlardır.
ve çöküşünün o değişik hikâyesini sürüyerek gitmek, ince bir İstanbul Onun için bir süre sonra, on katlı yapı
çıkarmıştır. Halbuki Drinaya uygarlığını ifade ediyordu. Fakat izni verilen küçük taşra kentlerimizin
hükmeden kuvvetin kalbinde kar veya yağmur yağdığında, açık eski evlerini, Bursayı, Edirneyi,
bulunan bu tahta köprüler, nice teknelerde onları da giymek, pek Amasyayı görebilmek üzere, Tırnovo
zamanlar boyunca, İmparatorluğun keyifli olmaktaydı. Haliç’e ilk devamlı ve Sarajevo’ya gidebiliriz. Fakat yazık
bütün iklimlerinden gelen, hayat köprü, II. Mahmut tarafından, ki oralarda, vatiyle tâbi oldukları
tiyatrosunun bin renkli, isimsiz, Unkapanı ile Azapkapısı arasında başkentin kıyılarında özel bir zevkin
milyonlarca figüranlarına sahnelik kuruldu. Tamamı ahşaptı ve Tersane’de yüzyıllar boyunca örüp biçim verdiği
etmiş, en ilginç bir köşe değil midir? yapılmıştı. Karaköy Köprüsü ise, ilk yalılar yoktur. Onları ancak gittikçe
Aynı ezelî hayat oyununun, kendini defa olarak I. Abdülmecid tarafından azalan resimlerinde bulabileceğiz.
ulusuna sevdirmiş nice kahramanları 1845 yılında yaptırıldı. Ya bugünkü?
ve üstündeki üniformadan başka Onun açılışını 14 Nisan 1912’de Talât Ve kitaplığımızda. Bir Abdülhak
dünyada iz bırakmamış nice kudret Paşa yapıyor. Şinasi Hisar, Boğaziçi ve Mehtaplarını,
sahibi aktörleri, hep bu geçitten Boğaziçi Medeniyetini, Boğaziçi
akıp geçmemişler miydi? Yüzleri ya Gülersoy, uzun önsözünde, Yalılarını, Eski Zaman Köşklerini;
Valide Camiine, ya da Galatanın taş tutumumuzdan, günün İstanbul’undan Çamlıcadaki Eniştemiz ile birlikte
yapılarına dönük olarak akıp duran yakınıyor. Sosyal ve teknik nedenlerle bugün artık yok olan Çamlıca’yı
bu kalabalıklar, zihinleri günlük nice diyor, bu Osmanlı İstanbul’u çâresiz anlatacak. Bir Hüseyin Rahmi
kaygılar, umutlar ve hesaplarla dolu, değişecekti. Ama sadece değişmesi Gürpınar,
ya da limanın suları, vapur dumanları gerekirdi; yok olması gerekmezdi. bir Ahmet Rasim, bir Ziya Osman
ve martıları kadar dalgın olarak, bu Çünkü yine biliyoruz ki, göçebe Saba; çoğu gazetelerde, dergilerde
şehri dolduran halkın günün her ruhunun ve Türk karakterinin özel kalmış yazılarıyla bir Osman Cemal
saatinde en tabiî, en yapmacıksız bir biçim verdiği ve yüzyıllar boyunca Kaygılı, Nahit Sırrı Örik, Sermet
defilesini vermiş olurlar. bu tepeler çevresinde ve kıyılarda Muhtar Alûs, değişen İstanbulu,
biriktirdiği doğu’lu İstanbul, kamu İstanbulluyu resim resim serecek
Çelik Gülersoy, Çağlar Boyunca disiplininden ve cadde meydan önümüze. Devletin, Enstitülerin
İstanbul Görünümleri’nden Galata varlığı ve bakım anlayışından üstesinden gelebileceği güç işi
Köprüsünün Hikâyesi’ni veriyor. ne kadar yoksun olsa da, yerine bir Reşat Ekrem Koçu yapmaya
Özenli bir albümde Köprü ve Galata geçenlere oranla, çok daha yeşil, koyulacak; ayrıntılarıyla İstanbul
üzerine ilginç bilgiler, çizgiler, resim- ağaçlara ve sulara yani tabiata yakın, Ansiklopedisini yayınlayacak. Bir
gravür fotoğraflar buluyoruz. Köprüye uymuş ve kaynamış, kişilik sahibi Nedim, bir Yahya Kemal, İstanbulu
gereksinme ne zaman duyuldu ve karakterli, ve kendisini hem söyleyecek. İstanbul âşığı bu kadarcık

147






mı? Değil elbet. Çağlar Boyunca dolanmakta ise/Ondan çekinmeli./ reklâmcısıyım. Gidip ayakkabılarınızı
İstanbul Görünümleri dizisine Köprüde arkadaş olunmaz;/Köprüden boyatın dilsiz boyacıya. Sonra
Köprü ile, Galata ile, Yüksekkaldırım seyredilir. Tünel yazılırken Tüneldeki Mercan Ustanın özenmeden yaptığı
ile başlayan Çelik Gülersoy, köprüyü, Çocuk yazılmaz mı: Edirnekapıda kemik kakmalı boya sandığını yeni
vapurları kucaklayan renkli resmin bu akşam bir ana bir çocuğun tünele bir dünyaya doğar gibi seyredin.
bir köşesine Orhan Veli’nin Galata nasıl bindiği hikâyesini dinleyecek. Boğaziçinde mehtap, Çamlıcada
Köprüsü şiirini koymalıydı: Dikilir Çocuk, “kocaman gözlü bir adam grup insanoğluna, ölümü de arada
köprü üzerine,/Keyifle seyrederim bana baktı da iyice sevinemedim” bir hatırlatır. Mercan Ustanın boyacı
hepinizi./Kiminiz kürek çeker, diyecek. Yabancılara gülemediği, sandığı durmadan bir yeniden
sıya sıya;/Kiminiz midye çıkarır beyaz dişlerini gösteremediği, doğmanın mehtabıdır. Balıkçısını
dubalardan;/Kiminiz dümen tutar duyduğu şeyleri, söyleyemediği Bulan Olta’da da Köprüyü, Sait
mavnalarda;/Kiminiz çımacıdır şeyleri bu anaya söyliyecek, onlar da Faik’in insanlarını, bir bakıma
halat başında;/Kiminiz kuştur, uçar, tünele binmiş kadar sevinecekler. İstanbulu, İstanbulluyu buluruz.
şairâne;/Kiminiz balıktır, pırıl pırıl;/ Sait Faik, Uzun Ömer’i de anlatacak: Bacakları Olsaydı’da Yüksekkaldırımı:
Kiminiz vapur, kiminiz şamandra;/ Şu bizim Galata köprüsü bir de Âdem oğlunun Havva kızına en
Kiminiz bulut, havalarda;/Kiminiz nerede var acaba? Çin’de var mıdır kavuşamadığı yerde kavuşmak
çatanadır, kırdığı gibi bacayı,/Şıp dersiniz? Berberleri, boyacıları, istenilen saadete Alageyik sokağından
diye geçer köprü’nün altından;/ yemişçileri, sucuları, simitçileri, girilir. Sonra yine Yüksekkaldırıma
Kiminiz düdüktür, öter;/Kiminiz aşçıları, gazinoları, kunduracıları çıkılır. Sol tarafta merdivenli bir yokuş,
dumandır, tüter;/... Sonra İstanbul’u ile tuhafiyecileri eksik hattâ evsiz havagazı fenerleri, üzüntüsüz gözüken
Dinliyorum şiirini: İstanbul’u barksızlara havadar otelleriyle bir dar sokakların hikâyesine yürümek
dinliyorum, gözlerim kapalı;/Önce köprümüz vardır. Doğrusu şairâne, istemezseniz Yüksekkaldırımın
hafiften bir rüzgâr esiyor;/Yavaş yavaş bulunmazlığına bulunmaz bir matah! tepesinden “Şimdi yar olmayı istersin
sallanıyor;/Yapraklar, ağaçlarda;/ Dünyada misli menendi olmayan bu ama” şarkısı sizi çeker. Durmazsanız
Uzaklarda, çok uzaklarda,/Sucuların köprünün altında, tavanı bize göre iki adımla üç adım arasında hangi
hiç dinmeyen çıngırakları;/İstanbul’u değil ama şu yukarıda sözü geçen şarkının söylenildiğini anlamak
dinliyorum gözlerim kapalı. Sıra adama göre basık bir dükkânda bir mümkün değildir:
Boğaziçine geldiğinde İstanbul piyango satıcısı yaşar: Bay Ömer
Türküsünü: İstanbul’da, Boğaziçinde,/ Özkan. Özkan soyadından çok, Uzun Mariya Magdalena mı yoksa, Olmaz
Bir fakir Orhan Veli’yim;/Veli’nin Ömer ismi ile anılan bu genç adamı ilâç sinei sat pareme mi? Akşamları
oğluyum,/Tarifsiz kederler içinde./ hemen her İstanbullu, her İstanbul’a da güzeldir Yüksekkaldırımın, ihtiyar
Urumelihisarı’na oturmuşum;/ gelen taşralı Haydarpaşa vapurundan levanten kitapçıları, kitapçıların
Oturmuş da bir türkü tutturmuşum:/... Köprüye ayak basar basmaz durup camekânları da.. Sıra kahvelere
Hiç şiirsiz, kuşsuz, balıksız, mavnasız, hayretle seyreder. gelecekse Sait, yine yanıbaşımızda:
İstanbul mu olurmuş? Soğuk, temiz, beyaz mermerli,
Siz Mercan Ustayı tanımazsınız. ince belli çay bardaklı, mavi, sarı,
Bir de insanız. Sait Faik, Köprü şiirinde Sait Faik tanır, bir de Bedri Rahmi turuncu fincanlı, köylü, zayıf
“İnsanlar köprüden geçmediği Eyüboğlu. Sait, hikâyesini yazmıştır: garsonlu, sarı yüzlü ocakçılı İstanbul
zaman/Acaba köprü düşünür mü?” Gün Ola Harman Ola. Bedri, resmini kıraathaneleri! İstanbulu, İstanbul
diyor. Bir başkası gece saat ondan yapmıştır: Mercan Usta. Hikâye, halkını, derdini, zevkini, bilgisini,
sonra vapurları ve ışıkları seyreder Son Kuşlar’dadır; resim, Sait’in dirayetini, zekâsını, sinemalardan,
güler,/Ah ona bir bilet alan olsa Burgaz’daki evinde asılıdır. Köprü yılışık, ciddi tiyatrolardan, plâjlardan,
dünyayı dolaşmak işten değil;/Onun merdivenlerinin bir tanesinin altında dükkânlardan, hattâ evlerden daha
yanında gitmemeyi, gitmek isteyerek bir dilsiz boyacı vardır. Mercan çok sizler temsil ediyorsunuz. Siz
düşünmekte/Yalnız bu sonuncuda her Ustanın reklâma ihtiyacı yok. Mercan birer tembel yatağı değil, birer muhtar
şey yalancı, hülya ve melânkolidir./ Usta dâhidir. Fakir doğdu; fakir üniversitesiniz. Tramvaysız da olmaz
Her kim ki bir arkadaş bulmak için ölecek. Ben burada dilsiz boyacının İstanbul. Sait’in son hikâyelerinden

148






biri, umutsuz, kırık: Tramvay boyuna ağustosların sapasına belki de/ Ressam-şairin dizeleri bu: Sedefi
tüpler eziyor, maimukattar tencereleri Delikanlı ıslığımda sabahlar anadan elenmiş kurnada bir mavi yeniği/
tıkırdatıyor. Sahaflar içine dostum doğma/Sonra ürperip bir iğneli fıçı Silker kırmızısını seyrek göklerin/Bir
Mustafa’nın dükkânına atıyorum güz yağmurunda/Nerelerde kaldı su uyur ılığında İstanbul odasının/..
kendimi. Mangalda ellerimizi uzatarak şu canım hazirancık, de. İstanbul’u İstanbul’un bütün mevsimleri güzel:
ısınıyoruz. Mustafa çay ısmarlıyor. özlüyor: Oralar yazın mı hâlâ, İstanbul’un ortasında bir bahçe/Silme
Dışarda kar yeniden başlıyor. İstanbul güvercin tavanı/Yeşeren ekinlerin
sarmaşığında ahmakıslatanlar güpgüzel midir/Gayri şarapsadım mustusunca/Eylül bitiminin aydınlık
yığınağı bir gece. Metin Eloğlu, ben, İstanbulsadım/Kuşladıysa günü. Evet, Çelik Gülersoy yapıtına
İstanbulu söylüyor: İstanbul’u gözlerimi bir sakar tavan/Sensiz az ziir koysun, az martı, az deniz.
yarıp bir başka doğaya vardım/ günlerimi çarçur etmek içindir. Onsuz Getirsin insanı koysun, İstanbulluyu.
Tabanımdaki Galata çamurunu silke edemiyor: Hadi git azıcık İstanbul
silke/Anılar çökerttiğinde az daha iste/Kosunlar o denizi bir çanağa/ Sanırım daha renklenir İstanbul
kalayazdım. Haziranını çağırıyor Bir çıkma elesinler o günlerimi/O Görünümleri, daha güçlenir. İş bir
İstanbul’un: De, bir kırlangıç alacası yazdan Üsküdardan ne kaldıysa seçme yapmak; en iyisini aktarmak.
bile göremedim/O kamçı gibi İstanbul Eliften/Doldur ceplerine/Onlarda Olmayacak şey değil.
tüneklerinde/Hiçkimse çağırmasa yoksa komşularında vardır/Tanırlar
da hep kalktım gittim/Temmuzların sevinirler/Beni Metin gönderdi de. Varlık - 1964