Thema's Burgerschap voor MBO 3-4 2022

2021STUDIEJAAR MBO
2022 ENTREE-2

Thema’s
Burgerschap
voor MBO

Colofon Foto- en beeldverantwoording
Albin Olsson
Speciale dank voor inhoudelijke adviezen Anastasia Gepp via Pixabay
Het Voedingscentrum ANP Foto
Jasper van den Broeke Coosje Froentjes
Mahan Shoker EPA
Raymon Raaphorst Gilde Opleidingen
Rutgers Fotopersbureau Armino
Samir El Hadaoui Hanenberg Materieel
iStock
Speciale dank aan de docenten Ivo van der Bent
die commentaar hebben geleverd Komuitjeschuld.nl
Adeel Khan Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating
Ilco Tuit Loesje
Liza de Jong Marcel Bamberg
May-La Kuijpers Marcel van den Bergh
Omid Anwari Miryam Mejhed
Mouhanad Salha
Speciale dank aan alle studenten Nationaal Archief
die commentaar hebben geleverd Nationale Beeldbank
NOS Jeugdjournaal
Ontwerp omslag en binnenwerk Nuffic.nl
Studio Nico Swanink, Haarlem Peter de Wit
Priscilla Piek
Vormgeving binnenwerk PSV
Willem de Melker, Amsterdam Redbrickmedia
Rijksoverheid
Infographics en statistisch beeldwerk Shutterstock
Marc Kolle Stedelijk museum Schiedam
Marjolein Luiken Thenorthalliance.com
Veilig Thuis
Taalredactie Voedingscentrum
Corrie Roosjen
Uitgeverij Essener heeft zijn uiterste best gedaan om bronnen
Beeldredactie en rechthebbenden van beeldmateriaal dat in deze uitgave te
Joke van der Wijk zien is, te achterhalen. Wanneer desondanks beeldmateriaal
wordt getoond waarvan u (mede)rechthebbende bent en voor
het gebruik waarvan u niet als bron of rechthebbende wordt
genoemd, ofwel voor het gebruik waarvan u geen toestemming
hebt verleend, kunt u contact opnemen met de uitgeverij.

De foto’s getoond in deze uitgave hebben niet noodzakelijkerwijs
een rechtstreeks verband met de bijbehorende teksten.

Verantwoording tekstbronnen
Sommige bronnen in deze uitgave bevatten niet de volledige
tekst van de oorspronkelijke bron vanwege de beschikbare
ruimte en/of zijn vanwege de context in enige mate geredigeerd.

Thema’s Burgerschap voor MBO Entree-2
ISBN 978-90-8674-438-1

© 2021, Uitgeverij Essener BV, Wormerveer
Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie,
microfilm, digitale verwerking of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever.
Essener is onderdeel van uitgeverij Malmberg. 

Voorwoord

Voor je ligt het leer-werkboek Thema’s Burgerschap voor MBO. De methode is
bedoeld voor de entreeopleidingen en niveau 2 van het mbo. Maar deze is ook goed
te gebruiken in het voortgezet speciaal onderwijs en op praktijkscholen.
De methode bestaat uit twaalf thema’s. Alle thema’s hebben te maken met ‘meedoen’
in de samenleving.
Ga jij stemmen? Kom je weleens in actie? Waarom doe je dat wel of niet? Kun jij
nepnieuws herkennen? Herhaal je zomaar wat anderen zeggen of denk je ook zelf
na? Kun je voor jezelf opkomen? Weet je waar je recht op hebt of waar je terecht kunt
voor advies? En doe je ook iets met die kennis?
Opbouw van een thema
Ieder thema begint met een casus. Daarna volgen elke keer drie lessen. Eerst een
stukje theorie en dan opdrachten. Handig is dat je je antwoorden direct in je boek
kunt schrijven.
Elke les kijken we eerst of je alle woorden begrijpt.
Daarna controleren we of je de theorie ook snapt.
Dan volgen er verschillende opdrachten die je laten nadenken over het onderwerp.
Bij de laatste opdracht maak je altijd een product. Dat bewaar je in je portfolio.
Aan het eind van elk thema staat een puzzel die de theorie samenvat.
Er is ook een handige woordenlijst per thema en ruimte voor aantekeningen.
Helemaal achter in het boek kun je opzoeken waar je iets kunt nalezen.
Eisen aan burgerschap
Burgerschap is verplicht voor alle mbo-opleidingen. Je moet aan het eind van je
opleiding kunnen laten zien wat je hebt gedaan. Met de portfolio-opdrachten aan het
eind van elk thema heb je dat bewijs.
Inloggen op de digitale leeromgeving
Bij deze methode hoort een digitale leeromgeving. Hier kun je de thema’s online
lezen. Je kunt ook alle opdrachten maken en ze meteen zelf nakijken.
Je docent legt uit hoe je toegang tot de digitale leeromgeving krijgt.
We wensen je veel plezier en succes.
De schrijvers

Wat is burgerschap?

Een burger is een inwoner van een land of een gemeente. Je hebt als burger van Nederland
rechten en plichten. Je hebt bijvoorbeeld het recht om je mening te geven op sociale media.
En je hebt de plicht om belasting te betalen.
Je leeft samen met meer dan 17 miljoen andere mensen. Op school, op je werk, in de winkel of
online heb je altijd met anderen te maken. En al die mensen zijn verschillend. Soms hebben ze
ook heel andere ideeën en gewoontes dan jij.

Kennis

Als je met zoveel mensen samen in één land leeft, heb je afspraken nodig. Als burger moet je
bijvoorbeeld kennis hebben van regels. Zo weet je wat niet mag, maar ook welke regels jou
beschermen. Denk aan regels over veiligheid op je werk of regels over je rechten als je iets koopt.
De politiek maakt die regels en elke burger kan daar invloed op hebben.
Het is dus handig als je weet hoe je kunt meedoen in een democratische samenleving.

Vaardigheden

Maar dat is niet alles. Je kunt pas echt meedoen in de samenleving als je ook de juiste
vaardigheden hebt. Denk aan nepnieuws herkennen en je kunnen verplaatsen in de situatie
van een ander. Of samen een oplossing zoeken terwijl je flink van mening verschilt.
Allemaal belangrijke vaardigheden.

Houding

Naast kennis en vaardigheden is ook je houding belangrijk. Je houding heeft te maken met hoe je
tegen dingen aankijkt. Want je kunt wel van alles leren, maar wil je er ook iets mee doen?
Wil jij bijvoorbeeld stemmen of wil je wel luisteren naar de mening van iemand anders?

In dit boek leer je van alles over burgerschap. Burgerschap helpt je om je weg te vinden in de
samenleving. Maar we willen je ook aan het denken zetten. Wat wil jij, wat doe jij en wat kun
jij doen voor de samenleving? En waarom doe je dat wel of niet?

Wat moet je weten voor je begint?

In de thema’s kom je ook schoolwoorden tegen. Om zeker te weten dat je ze ook snapt, staan ze hier
onder elkaar.

Casus

De casus(video) is een filmpje aan het begin van een thema. De casus geeft een voorbeeld van waar
het thema over gaat. Als je de video bekeken hebt, krijg je er een vraag over.

Dit is Eden, iemand die
regelmatig een uitspraak
doet, waar jij op mag reageren.

Opdracht 1

De eerste opdracht na een lestekst ziet er altijd hetzelfde uit.

Lees lestekst 1 - Nieuws.

a Zet een streep onder de woorden die je niet kent.
b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek.
c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema.

Kruisjes zetten

Je tekent dan een X in het juiste hokje. Bijvoorbeeld: X

Omcirkelen

Zet een rondje om het juiste woord. Bijvoorbeeld: Nepnieuws

Antwoord uitleggen

Als er staat ‘Leg je antwoord uit’, mag je niet alleen met ‘ja’ of ‘nee’ antwoorden.

QR-code

Een QR-code is een manier om naar een website te gaan. Je scant de QR-code met je telefoon.

Infographic

Een infographic is een tekening met informatie.

Bron

Een bron is een tekst of een filmpje met informatie.

Portfolio-opdracht

Een portfolio is een map. Dat kan een ‘echte’ map zijn, maar
meestal is het een digitale map. Daar bewaar je de producten
die je maakt bij de laatste opdracht van een
thema. Met het portfolio kun je laten zien dat je de
opdrachten hebt uitgevoerd.

Woordpuzzel

De woordpuzzel is een denkspel waarmee je de belangrijkste woorden van het thema
herhaalt.

Woordenlijst

De woordenlijst is een overzicht van de belangrijkste begrippen van het thema.

Aantekeningen

Dit is de laatste bladzijde van een thema. Hier kun je de woorden opschrijven die je nog niet kent.



Inhoud

10
30
Digitaal burgerschap

1 Nieuwsgierig

2 Digitaal samenleven

Sociaal-maatschappelijke dimensie 52
72
3 Verschillen

4 Single of samen?

Politiek-juridische dimensie 94
114
5 P olitiek 134
6 Nederland en de wereld
7 Recht

Vitaal burgerschap 156
176
8 Eten en bewegen 196
9 Lekker in je vel
10 Seks

Economische dimensie 218
238
11 Werk

12 Jij als consument

Spread: Wereldgodsdiensten 258
Spread: De Tweede Kamer 260
Spread: Rechten in het recht 262
264
Spread: Drugs 266

Spread: Van wieg tot graf

Index 268



Digitaal
burgerschap

1 N ieuwsgierig 10
2 Digitaal samenleven 30

1 Nieuwsgierig

wtwhwem.bausrbguersgcehrsacph.napl/l.ensl/1nieuwsgierig

CASUS

ECHT OF NEP?
In de video roepen veel mensen: ‘Echt?’. Zelfs een papegaai roept het. De mensen kijken op een telefoon
of een tablet. Ze zijn nieuwsgierig, maar ook kritisch. Kritisch wil zeggen dat je niet zomaar alles gelooft.
Ze vragen: ‘Echt?’, ‘Klopt dat wel?’.
De video is gemaakt door de overheid, het bestuur van Nederland. De overheid vindt het belangrijk dat jij
weet dat niet alle berichten waar zijn. Het is nog mooier als je zelf kunt inschatten of een bericht klopt of
niet. Vraag je altijd af: is een bericht echt of nep? Als je twijfelt, check dan waar het bericht vandaan
komt.
Wat doe jij als je denkt dat een bericht nep is?
Geef je antwoord en leg dat uit.

10

Les 1 Nieuws

Je zag in de casus nieuwsgierige mensen, op zoek naar
nieuwe informatie. Als die informatie dan ook nog
interessant is voor veel mensen, spreek je van nieuws.
Nieuws is meestal net gebeurd. Denk aan de
onderwerpen bij het NOS Journaal. Daar gaat het
bijvoorbeeld over het aantal mensen met corona. Of
over een ramp in een ander land. En soms over
beroemde mensen.
Door het nieuws te volgen kun je over belangrijke
dingen meepraten. Nieuws kan ook helpen om
beslissingen te nemen. Als je bijvoorbeeld meer weet
over politiek, helpt dat als er verkiezingen zijn.

Waar komt nieuws vandaan? Saïda Maggé presenteert het NOS Journaal.
Nieuws komt van een bron. Dat kan een persoon zijn.
Een man vertelt bijvoorbeeld hoe hij overvallen is. RTL Nieuws. Journalisten bepalen welk nieuws jij te
Het kan ook een organisatie zijn. Jouw school stuurt lezen of te zien krijgt. Dat doen ze door te bekijken wat
bijvoorbeeld een brief dat alle lessen uitvallen.
Het nieuws verschijnt in een medium. Bijvoorbeeld op d• eHnioeeubwijszwoanadredreisish. eZte? vragen zich het volgende af:
televisie, in een krant of op internet. Voor veel jonge • Hoeveel mensen vinden dit interessant?
mensen zijn de sociale media een belangrijk medium. • Hoe belangrijk is het?
Het gaat dan vaak om nieuws, maar lang niet altijd. • Zijn er beelden?
Nieuwswaarde
Een journalist is iemand die nieuws verzamelt. Een Let op! Bij de sociale media bepalen de gebruikers
journalist werkt bijvoorbeeld voor De Telegraaf of voor meestal zelf de nieuwswaarde.


Opdracht 1

Lees lestekst 1 - Nieuws.

a Zet een streep onder de woorden die je niet kent.
b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek.
c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema.


Opdracht 2

Lees lestekst 1 - Nieuws.
Hieronder staan zes zinnen over de lestekst. Zijn die juist of onjuist? Zet een kruisje in de juiste kolom.

Juist Onjuist

1. Als je nieuwsgierig bent, wil je graag meer weten. X
2. Een bron is de oorsprong van het nieuws.
3. Nieuws is meestal net gebeurd.
4. Soms is er helemaal geen nieuws.
5. Door het nieuws te volgen leer je nieuwe dingen.
6. Een journalist is een medium.

Nieuwsgierig 11

Opdracht 3

Niet iedereen vindt nieuws even belangrijk. Hoe zit dat bij jou?
Omcirkel WEL of NIET en maak de zin af.

a Ik vind het journaal WEL / NIET interessant, want

b Ik lees WEL / NIET een krant, want

Opdracht 4 Welke dan?

a Wie of wat gebruik jij regelmatig als nieuwsbron?

Bron
Sociale media
Andere internetbronnen
Televisie
Vrienden

b Wat is jouw belangrijkste nieuwsbron?

c Waarom vind je dat een prettige bron?

12 Les 1 - Nieuws

Opdracht 5

Bekijk de infographic. Maak daarna de vragen.

a Waar kom je de meeste berichten tegen?

Instagram
Twitter
Persbureau ANP

b Hoeveel appjes krijg jij per dag?
c Wat betekent ‘2 miljoen papieren kranten’?

Er zijn 2 miljoen verschillende soorten kranten.
Elke dag worden er 2 miljoen kranten gedrukt.

d Waar vind jij het nieuws met de grootste nieuwswaarde?

Kies uit SOCIALE MEDIA - TELEVISIE - INTERNET - KRANT en leg je antwoord uit.

Nieuwsgierig 13

Opdracht 6

Wat weet jij van het nieuws? Scan de QR-code en doe de test.

a Hoeveel vragen had je goed?
b Denk je dat het goed zou zijn als je het nieuws (meer) gaat volgen? Leg je antwoord uit.

Opdracht 7 Bron 1

Lees bron 1. Maak daarna de vragen.

ACTUEEL

Ik ben verslaafd aan coronanieuws

‘Máááám, hou nou op! Ik word echt heel boos op jou!’,
zegt mijn zoontje Benja. Ik heb hem beloofd mijn tele-
foon weg te leggen. Toch blijf ik kijken. Ik wil alles weten
over corona. Uw schermtijd afgelopen week was 3 uur
en 57 minuten, vertelt mijn iPhone me. Ik check heel
vaak nieuwssites. Hoeveel besmettingen er zijn. Wat we
beter wel en beter niet kunnen doen. Hoeveel mensen er
zijn overleden. En gelukkig ook hoeveel mensen er weer
beter zijn geworden. Ik ben verslaafd aan coronanieuws.

Naar: Sanne Portman, clubvanrelaxtemoeders.nl, 2020

a Waarom wordt Benja boos op zijn moeder?

b Waarom denk je dat mensen verslaafd zijn aan het volgen van corona-nieuws?

c Wat was jouw schermtijd afgelopen week? Kijk op je telefoon of schat het antwoord.

d Vind je dat je te veel op je telefoon kijkt? Zo ja, hoe zou je dat kunnen veranderen?

14 Les 1 - Nieuws

Bron 2
Opdracht 8

Lees bron 2. Maak daarna de vragen.

Als je maar nieuwsgierig bent

Leo van de Polder reist de hele wereld over op zoek naar nieuwe dingen voor
winkels. Hij is ook praktijkopleider. Leo vertelt: ‘We hebben vakmensen nodig.
Vooral mbo’ers, maar dan moeten ze wel nieuwsgierig zijn. In mijn vakgebied
moet je altijd speuren naar goede ideeën. Je moet ook veel Engelse vaktaal
kennen. Waar je ook gaat werken, het helpt als je nieuwsgierig bent. Want
beroepen veranderen snel. Het onderwijs en bedrijven moeten zorgen dat
jongeren de nieuwste kennis krijgen. Wie nieuwsgierig is, kan ontzettend veel
leren.’ Naar: mbo-today.nl, nuffic.nl

a Leo is praktijkopleider. Wat is dat voor iemand?

b Waarom moet je volgens Leo nieuwsgierig zijn?

Opdracht 9 Wist je dat?

Lees ‘Wist je dat?’. Maak daarna de vragen.

Je krijgt berichten via apps, de krant, de
televisie, Twitter en nog veel meer media.
Deze media moet je veilig en slim kunnen
gebruiken. Als jij op een goede manier om
kunt gaan met media, ben je mediawijs.
Dat betekent onder andere dat je begrijpt
hoe belangrijk media zijn.

a Stel: jij bent minister. Waarom zijn media dan belangrijk?

b Stel: je hebt een winkel. Waarom zijn media dan belangrijk?

c Voor mij zijn media WEL / NIET belangrijk, omdat

Nieuwsgierig 15

Opdracht 10

Ga met z’n tweeën bij elkaar zitten.
Jullie zoeken allebei één bericht op internet dat je interessant of belangrijk vindt.
Vul de schema’s daarna samen in.
Bericht 1

Titel
Bron
Datum


Ja Nee
Is het bericht bijzonder?
Denk je dat veel mensen dit interessant vinden?
Is het belangrijk?
Zijn er beelden?

Het bericht is nieuws, want:

Bericht 2
Titel

Bron
Datum


Ja Nee
Is het bericht bijzonder?
Denk je dat veel mensen dit interessant vinden?
Is het belangrijk?
Zijn er beelden?

Het bericht is nieuws, want

16 Les 1 - Nieuws

Les 2 Nepnieuws

In de casus aan het begin van dit thema riepen veel
mensen: ‘Echt?’. Ze twijfelden of het wel waar was wat ze
zagen.
Een foto waarvan de kleuren mooier zijn gemaakt, is al
niet meer helemaal echt. Een bericht dat aliens op Texel
zijn geland, is zeker niet echt. Je noemt dit nepnieuws
of fake news. Het gaat dan om informatie die met opzet
onjuist is. Donald Trump had het vaak over fake news.
Hij vond dat journalisten de waarheid veranderden om-
dat ze tegen hem waren.

Aandacht en geld Christiano Ronaldo heeft 224 miljoen volgers op Instagram.
Een ander doel van nepnieuws is geld verdienen. Dat Hij verdient met het posten van berichten over sponsors meer
doen mensen door berichten te posten die de aandacht dan 40 miljoen euro per jaar.
trekken. Het nepnieuws dat een beroemd persoon is
overleden trekt bijvoorbeeld veel aandacht. Mensen Bij pulpnieuws gaat het meestal om sensatie. Je komt
zullen dat bericht gaan delen en een aantal wordt zelfs veel pulpnieuws tegen in roddelbladen als Privé en
volger. Veel volgers leveren geld op, want dan ben je Weekend. Op internet gaat het vaak om korte berichten
interessant voor adverteerders. waar je op kunt klikken. Zo kunnen de makers van
Pulpnieuws pulpnieuws weer geld verdienen. Kijk maar eens op
Nepnieuws is verzonnen, maar pulpnieuws is vaak (een sites als Trendnieuws of Viraaltjes.
beetje) waar. Bijvoorbeeld: ‘Zweeds meisje (12) vanuit
auto doodgeschoten tijdens het uitlaten van haar hond’.

Opdracht 11

Lees lestekst 2 - Nepnieuws.

a Zet een streep onder de woorden die je niet kent.
b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek.
c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema.

Opdracht 12 .
.
Lees lestekst 2 - Nepnieuws. is verzonnen.
Maak daarna de zinnen af met de volgende woorden:

NEPNIEUWS - FAKE NEWS - PULPNIEUWS

1 Een ander woord voor nepnieuws is

2 Op de website Trendnieuws vind je veel

3

Nieuwsgierig 17

Opdracht 13

a Bekijk de berichtjes en zet een kruisje bij het juiste woord. Stel jezelf de vraag: ‘Zou het waar kunnen zijn?’.

1. Vrouw (70) met zes armen ontdekt in Peru.
Nepnieuws

Pulpnieuws

Leg je antwoord uit.

2. Ali B. verzekert duim voor 100 miljoen.

Nepnieuws
Pulpnieuws

Leg je antwoord uit.

3. Vrouw schiet man dood, na slaan kat.

Nepnieuws
Pulpnieuws

Leg je antwoord uit.

b Bij welk bericht twijfelde je? Leg je antwoord uit.

Opdracht 14 Ja / Nee
Ja / Nee
Lees de laatste regel van lestekst 2 - Nepnieuws.

a Ken jij Trendnieuws of Viraaltjes? Omcirkel jouw antwoord:
b Vind jij pulpnieuws leuk? Omcirkel jouw antwoord:
c Leg je antwoord op vraag b uit.

18 Les 2 - Nepnieuws

Opdracht 15 Bron 3

Lees bron 3. Maak daarna de vragen.

Ik schaam me kapot

Dotan heeft toegegeven dat hij nepaccounts op sociale media
gebruikte om zijn muziek onder de aandacht te brengen.
De zanger zegt op Facebook dat hij er ontzettend veel spijt van
heeft. Dotan vertelt: ‘Het was moeilijk om mijn muziek bij mensen te
krijgen, toen heb ik een plan bedacht. Ik heb wat mensen gevraagd
om dingen namens mij te gaan liken en posten. Ik doe er niemand
kwaad mee, dacht ik. Maar het liep uit de hand. Ik liet negatieve
berichten over collega’s plaatsen. Vooral toen ik een ontmoeting
met een erg ziek patiëntje verzon, ging dat te ver. Daar schaam ik
me kapot voor.’ Naar: nhnieuws.nl en rtlnieuws.nl

a Waarom plaatste Dotan nepnieuws op sociale media?

b Waarom schaamt Dotan zich?

c Heb jij weleens nepnieuws gepost? Leg je antwoord uit.

Opdracht 16

Een kop is de titel van een bericht. Lees de koppen en kruis het juiste antwoord op de vraag aan.

1. Corona bestaat niet. 3. Vrouw spits bij Nederlands mannenelftal.

De schrijver van dit nepnieuws wil vooral: De schrijver van dit nepnieuws wil vooral:
de mening van mensen beïnvloeden.
de mening van mensen beïnvloeden. de aandacht trekken.

de aandacht trekken.

2. Anouk weer zwanger?! 4. Blogger weet niets van mode!

De schrijver van dit nepnieuws wil vooral: De schrijver van dit nepnieuws wil vooral:
de mening van mensen beïnvloeden.
de mening van mensen beïnvloeden. de aandacht trekken.

de aandacht trekken.

Nieuwsgierig 19

Opdracht 17

Ga via de QR-code naar de site van Trendnieuws.

Bekijk de website goed en geef dan antwoord op de vraag:
Hoe verdient Trendnieuws geld?

Opdracht 18

Lees ‘Wist je dat?’. Maak daarna de opdracht.

Wist je dat?

Iedereen krijgt bij Google andere zoekresultaten.
Zelfs als je dezelfde zoektermen gebruikt.
Dit heet de filter bubble.

Daardoor krijg je vooral links waarvan Google denkt dat
die bij jou passen. Zo wordt het nog moeilijker om te
herkennen wat nou precies ‘de waarheid’ is.

• Pak allemaal jullie telefoon en ga naar Google.
• Tik allemaal dezelfde zoekopdracht in.
a Wat komt er bij jou bovenaan te staan?

b Is dat bij iedereen hetzelfde? Zo nee, hoe komt dat?

Opdracht 19

Als jij op een goede manier om kunt gaan met media, ben je mediawijs. Dat betekent onder andere dat je ziet
dat media niet altijd ‘de waarheid’ vertellen.
Ik ben WEL / NIET mediawijs, want

20 Les 2 - Nepnieuws

Les 3 Klopt het wel? KIM EN KAYE
KOPEN EFTELING?!!
Er komt elke dag heel veel nieuws op je af. Maar hoe
weet je nou of die berichten wel of niet waar zijn? Daar-
voor controleer je de bron. Let goed op: iedereen kan
online iets plaatsen. Maar daarmee is het nog niet waar!
Zorg dat je nepnieuws herkent.

TIP! - Stop nepnieuws door
het zelf niet te delen.

Check nepnieuws 5. Hoe is de bron geschreven?
Geef antwoord op de volgende vragen om de betrouw- Slecht geschreven of slecht vertaalde teksten kunnen
baarheid te controleren:
1. W aar heb je het bericht gevonden? nepnieuws zijn.
Nos.nl is betrouwbaarder dan Facebook. 6. Kom ik de informatie bij andere media tegen?
2. Is de titel vooral bedoeld om aandacht te trekken? Als je het verder nergens tegenkomt, is de kans groot
Nepnieuws heeft vaak een kop met hoofdletters en
dat het bericht niet klopt.
uitroeptekens.
3. W at is de datum van de bron? Nieuwscheckers
Bij een oudere bron is er een grotere kans dat de Journalisten moeten controleren of het nieuws dat ze
brengen ook klopt. Ze moeten hun feiten en bronnen
inhoud niet meer klopt. checken. Er zijn zelfs speciale websites die zich daarmee
4. Wie heeft de bron geschreven? bezighouden. Kijk maar eens op nieuwscheckers.nl.
Is dat iemand die zomaar zijn/haar mening op-

schrijft? Of is het een journalist? Als je twijfelt,
google de naam van de schrijver dan eens.

Opdracht 20

Lees lestekst 3 - Klopt het wel?

a Zet een streep onder de woorden die je niet kent.
b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek.
c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema.

Opdracht 21

Lees lestekst 3 - Klopt het wel? en maak dan de zinnen hieronder af.
Zet de woorden op de juiste plaats. Kies uit:
BRON - DATUM - MEDIA - SCHRIJVER - TAAL - TITEL

Check de: Check de: Check de: Check de: Check de: Check de:

Bron

Nieuwsgierig 21

Opdracht 22

a Welke tip staat er in de lestekst om nepnieuws te stoppen?

b Ik houd me WEL / NIET aan die tip, omdat:

Opdracht 23 Bron 4

Lees bron 4. Maak daarna de vragen.

ACTUEEL
Mondkapje niet gevaarlijk

Op sociale media zijn veel berichten over corona.
NUcheckt controleert of het om nepnieuws gaat.
‘We vertellen je dat knoflook en veel water drinken
niet beschermen tegen het virus. Dat je door tien
minuten je adem in te houden niet kunt bepalen
of je het hebt. Dat mondkapjes niet gevaarlijk zijn.
Dat er veel video’s en foto’s rondgaan die niets met
corona te maken hebben. En dat er geen verband is
met 5G.’ Naar: nu.nl

a NUcheckt lijkt op Nieuwscheckers.nl uit lestekst 3 - Klopt het wel?.
Wat doen beide websites met nieuwsberichten?

b Geef zelf een voorbeeld van nepnieuws over corona.

c Leg met de bron uit dat nepnieuws gevaarlijk kan zijn.

22 Les 3 - Klopt het wel?

Opdracht 24

Lees bron 5. Maak daarna de vragen.

Wonderkind Kjeld (9) behaalt vijfde mbo-diploma Bron 5

Kjeld uit Zutphen mag je gerust een wonderkind noemen. Hij is pas 9 jaar,
maar kan nu al cv-ketels repareren, brood bakken en haar knippen. Alles op het
niveau van een twintigjarige, want Kjeld heeft veel diploma’s op zak. Zijn laatste
aanwinst? Mbo bedrijfs-administratie. Naar: Joost Mollen en Martine Bakker, speldnl, 2018

Vraag Check nepnieuws
1. Is de titel bedoeld om aandacht te trekken?

2. Wat is de datum van de bron?

3. Wie heeft de bron geschreven?

4. Waar is het bericht geplaatst?

5. Hoe is de bron geschreven?

6. Kom je de informatie bij andere media tegen?

7. Denk je dat dit nieuws echt is?
Leg je antwoord uit.

Opdracht 25

Bekijk de foto’s. Rechts is de echte foto van een
demonstratie door moslims. Links zie je een nepfoto.
PVV-leider Geert Wilders verspreidde die foto via
Twitter. Daarop zie je een van zijn belangrijkste
politieke tegenstanders van dat moment.

a Wat is er met de originele foto gebeurd?

b Waarom heeft Geert Wilders deze foto verspreid, denk je?

Nieuwsgierig 23

Opdracht 26 Wist je dat?

Lees ‘Wist je dat?’. Maak daarna de opdracht.

Weet jij wat deepfake is?

Dat is het maken van niet bestaand beeld
door slimme technologie.
Je kunt het gezicht van iemand plakken
op het lichaam van iemand anders.
Je kunt iemand alles laten zeggen met
zijn ‘eigen’ stem.
Je kunt jezelf laten meespelen in een
bekende film.
Dat is deepfake.

a Omcirkel het goede antwoord.

1. Deepfake maakt het extra lastig om nepnieuws te herkennen. JUIST / ONJUIST

2. De president van Amerika met het hoofd van rapper Boef is deepfake. JUIST / ONJUIST

3. Deepfake is handig voor filmmakers. JUIST / ONJUIST

4. Zelf meespelen in een film is deepfake. JUIST / ONJUIST

5. Deepfake is ongevaarlijk. JUIST / ONJUIST

Bekijk de video over deepfake. Ga daarna met drie of vier studenten bij elkaar zitten.

b Noteer drie tips hoe je deepfake kunt herkennen.

1

2

3

c Bedenk samen een deepfake video. Daarin laten jullie iemand iets zeggen wat hij/zij normaal nooit zou

zeggen. Schrijf kort op om wie het gaat en wat deze persoon zegt.

d Leg uit of jullie video gevaarlijk zou kunnen zijn.

Onze video is WEL / NIET gevaarlijk, omdat:

24 Les 3 - Klopt het wel?

Opdracht 27

Het valt niet mee om nepnieuws te herkennen.
Hoe goed ben jij in het herkennen van nepnieuws?

a Geef jezelf een cijfer tussen 1-10.

Scan de QR-code en doe de test.
Bekijk na de test de juiste antwoorden.

b Hoeveel antwoorden had je goed?

c Is dat beter of slechter dan je had verwacht? Hoe komt dat, denk je?

Opdracht 28

Ga naar nieuwscheckers.nl
Noteer drie nieuwsberichten die na controle door nieuwscheckers.nl niet waar bleken te zijn.

1.

2.

3.

Opdracht 29

Als jij op een goede manier om kunt gaan met media, ben je mediawijs.
Dat betekent onder andere dat je informatie kunt filteren.
Ik kan informatie WEL / NIET filteren, want:

Nieuwsgierig 25

Portfolio-opdracht

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.

Maak een prikbord met eigen nepnieuws dat te maken heeft met jouw beroep of opleiding.
Je mag het nepnieuws dus zelf verzinnen!

Voorbeeld

‘Nieeuewnesthroetnjed:tbaibearsmcTmoaet’bicastoasbesmcagxchsapboicaeeinomnnerateiegsrgtnaitoeeiasben.drdid‘aeH,eaimrstevrG:aeetahvmrrepaaoeknrientnottnvkpieienog’l,lrieigelninzgmneekgevntgaacnv.tansafHnédaebinnise,r ‘ANamsietsruotwenrardueastmetansuveroraevndetseiernlt’

v‘Meropnldickhatpijnesremsteatuereatnktlse’p ggaseaRpslreueteestmcicetnhainiantue.leieeruDnanmkendapntiazeekArartpaaks.asojtHeutnlr.lebooObten1ohoai1neknuelhdetpneeelmaneedafneittrnnsaesudnoeveakenbjnpeerwussiuneitkmialterahiteejteegenuetnoilgdotleaks.

n‘Oemizmnpocoerdomnenards.otetOkHanjaermuiapekervrjaieeednrnsnuealtisdmshvjm.iketaceeHorph:tgseetDepev.tteanrhokennlteienedjktpeialgknejeelalgpetdakjpevenanjaTenvnwkerwoouhruepprnemdeletticrenhpnthhvbioej/irrzjemibjpcVpoeianrazetoo-ndaweirkbjaelnsreeeivfornrnhrea1nkeonrdmeenior‘.neneVeakeAgo.lbbtcstalfonsahkeeawbdnoredefteweeseeiaaaketrrfaneentnfslks,nneeigawwmn1imantnngeesaeogeritgekmrrkoad.skloZetek’oroetbener

Van der Valk’

Vorige week woensdag heeft de Amerikaanse ex-
president Donald Trump gedineerd bij Van der Valk
Enschede. Trump verbleef volgens bronnen in het

penthouse van het hotel. Het is nog niet duidelijk
waarom hij in Enschede verblijft.

• Sluit je dit thema liever buiten af? Scan dan de QR-code!

26

Woordpuzzel

Welke woorden horen bij de omschrijving?
Als je alle woorden goed hebt ingevuld, lees je in de
oranje kolom een woord. Dat is de oplossing.
1. Zo noem je actuele berichten die interessant zijn voor veel mensen.
2. Dit bepaalt of een bericht in de krant komt.
3. Ander woord voor fake news.
4. Nieuws dat bedoeld is om mensen nieuwsgierig te maken.
5. Het Engelse woord voor nepnieuws.
6. Dit was voor Sanne Portman 3 uur en 57 minuten.
7. Een van de redenen om nepnieuws te verspreiden.
8. Slim en veilig gebruiken van media.
9. Dit roepen veel mensen in de casus.
10. De plek waar informatie vandaan komt.
11. Website met pulpnieuws.
12. Volgens een nepbericht ging Kim Kardashian dit kopen.

1
2
3
4
5
6
7
8
9?
10
11
12

Nieuwsgierig 27

Woordenlijst

Bron
De plek waar informatie vandaan komt.
Deepfake
Het maken van niet bestaand beeld door slimme technologie.
Fake news
Een bericht dat niet waar is. Ook wel: nepnieuws.
Filter bubble
Informatie die volgens een website het beste bij een persoon past.
Kop
De titel van een bericht.
Media
Alle middelen waarmee informatie verspreid wordt.
Mediawijs
Alle beschikbare media veilig en slim gebruiken.
Nepnieuws
Een bericht dat niet waar is. Ook wel: fake news.
Nieuws
Nieuwe informatie, meestal net gebeurd, die interessant is.
Nieuwswaarde
Hoe belangrijk, interessant en bijzonder een bericht is.
Pulpnieuws
Sensationeel nieuws dat vaak maar een beetje waar is.

28

Aantekeningen

Nieuwsgierig 29

2 Digitaal samenleven

themasburgerschap.nl/digitaalsamenleven

CASUS

DAVE DE WAARZEGGER
De video gaat over waarzegger Dave. Op straat zegt hij tegen mensen dat hij hun gedachten kan lezen.
Dave lijkt daar ook heel goed in te zijn. Hij weet bijvoorbeeld waar mensen wonen en kent zelfs hun
rekeningnummer. ‘Hij kon zeggen hoeveel geld ik voor mijn huis vraag’, vertelt iemand.
‘Hij wist persoonlijke dingen over mij’, vertelt een ander. Aan het eind verklapt Dave zijn geheim.
Hij kan helemaal geen gedachten lezen. Hij haalt zijn informatie gewoon van internet.
Mensen kunnen het niet geloven. ‘Bizar dat al die dingen over mij online staan!’.
De video waarschuwt de kijkers: ‘Je hele leven staat online. Dat kan tegen je gebruikt worden.’
Hoeveel informatie staat er over jou op internet?
Geef je antwoord en leg dat uit.

30

Les 1 Grijp je kans

Samenleven doe je met anderen. Denk aan je gezin, je
klasgenoten en collega’s. Dat doe je in het ‘echte leven’,
maar steeds vaker ook online. Je appt met je familie en
je krijgt les op de computer. Thuiswerken is het nieuwe
normaal. Alles wat met een computer of via internet
kan, noem je digitaal. De digitale wereld wordt steeds
belangrijker. Laten we eens kijken welke voordelen dat
heeft en welke kansen er voor je zijn.

Voordelen De Rotterdamse straatvoetballer Soufiane Touzani heeft via sociale
De online samenleving heeft veel voordelen. In de casus media zoveel bekendheid gekregen met zijn voetbalkunsten dat hij
kon de waarzegger bijvoorbeeld alle informatie over ervan kan leven.
zijn ‘klanten’ op internet vinden.
1. D e digitale samenleving maakt het leven makkelijker. 3. I nternet geeft jou de kans om je mening te delen. Je
Je kunt, net als Dave in de casus, heel veel informatie laat op de website van een pizzeria weten wat je van
het eten vond (review). Je reageert op een post op
op internet vinden. Maar het is ook handig als je Instagram. Je doet mee aan een online onderzoek.
bijvoorbeeld wilt weten hoe laat de bus gaat. Je koopt
kleding bij een webshop. Je vraagt Google om de 4. D e digitale samenleving zorgt voor werk, bijvoor-
lampen aan te doen. beeld voor: professionele E-gamers, mensen die
2. Internet zorgt voor sociaal contact. software schrijven, monteurs die weten hoe een
Je gamet online met anderen over de hele wereld. Je robot werkt of bezorgdiensten.
overlegt in een groepsapp en skypet met je oma. Je
wisselt informatie uit met anderen op sociale media
zoals Instagram.

Opdracht 1

Lees lestekst 1 - Grijp je kans.

a Zet een streep onder de woorden die je niet kent.
b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek.
c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema.

Opdracht 2

Lees lestekst 1 - Grijp je kans.
Hieronder staan vijf zinnen over de lestekst. Zijn die juist of onjuist? Zet een kruisje in de juiste kolom.

Juist Onjuist

1. Internet wordt steeds belangrijker. X
2. Op internet kun je veel informatie vinden.
3. Op Skype en Facetime kun je een review schrijven.
4. Soufiane Touzani is een E-gamer.
5. Instagram maakt het leven gemakkelijker.



Digitaal samenleven 31

Opdracht 3

a Kruis aan welke mogelijkheden van internet jij gebruikt.
b Noteer bij elk nummer één eigen voorbeeld.

1. Makkelijk 3. Mening delen
Informatie zoeken op internet. Review plaatsen.
Kleding kopen bij een webshop. Reageren op berichten.
Google vragen om de lampen aan te doen. Meedoen aan een online onderzoek.

X X

2. Sociaal contact 4. Werk
Online gamen. Je verdient geld als gamer.
Overleggen in een groepsapp. Voor je werk heb je een computer nodig.
Skypen. Je helpt klanten online.
Sociale media gebruiken. Je bestelt online producten voor je werk.

X X

Opdracht 4 Bron 1

Lees bron 1 en maak daarna de vragen.

Slimme tandenborstel

Nieuwe elektrische tandenborstels werken met
een app op je telefoon. In de app zie je dan hoe
lang je poetst en welke tanden je slecht poetst.
De app kan dit delen met je tandarts, maar ook
met de verzekering.

a Bij welk voordeel hoort de bron? Makkelijk Sociaal contact Mening delen Werk

b Wat heb jij er als gebruiker aan dat er informatie naar je tandarts gaat?

c Wat heb jij er als gebruiker aan dat er informatie naar je verzekering gaat?

d Is er ook een gevaar? Leg je antwoord uit.

32 Les 1 - Grijp je kans

Opdracht 5 Wist je dat?

Lees ‘Wist je dat?’ en maak daarna de vragen.

Iedereen die sociale media gebruikt heeft een eigen profiel.
Dat is een pagina die iets over die persoon vertelt. Vaak kan
iedereen die profielen bekijken. Daarom leek Dave in de
casus een waarzegger.

a Maak de zinnen af. Omcirkel het woord dat het beste bij je past.


1. Ik heb een profiel bij MINDER / MEER dan drie sociale media.
2. Ik heb GOED / NIET ZO GOED nagedacht over mijn profiel.
3. Ik check VAAK / SOMS sociale media.
4. Ik denk VEEL / WEINIG aan sociale media.

b Kijk eens goed naar je eigen profiel. Wat wil je met dat profiel duidelijk maken?

Opdracht 6

Vorm groepjes van drie studenten en zoek voorbeelden op internet.

Omschrijving Eigen voorbeeld

1. H oe zet de politiek sociale
media in?

2. W aar krijg je online informatie
over de Tweede Kamer?

3. H oe kun je online onderzoeken
welke partij bij je past?

Digitaal samenleven 33

Opdracht 7

Lees bron 2 en bron 3. Maak daarna de vragen.

ACTUEEL

Ik ben gewoon Nikkie Bron 2 Ik geloof niet in coronamaatregelen Bron 3

UTRECHT – Man Influencers vertellen vaak wat
of vrouw, wat maakt ze van iets vinden. Bijvoorbeeld
het uit? Fans van de welke make-up je moet gebruiken,
populaire influencer zoals Nikkie. Sommige influen-
Nikkie de Jager cers geven hun mening ook over
vinden het moedig. heel serieuze zaken. Famke Louise,
Op YouTube liet Tim Douwsma, Donny Roelvink,
Nikkie weten dat ze in het verkeerde lichaam Tisjeboy Jay en andere influencers lieten bijvoorbeeld
is geboren. Haar boodschap zou veel andere met #ikdoenietmeermee weten niet te geloven in de
transgenders kunnen helpen. Naar: Trouw en AD coronamaatregelen. Naar: Midagter

a Wat is een influencer?

b Welk voordeel kunnen influencers hebben?

c Welk gevaar kunnen berichten van influencers hebben, denk je?

Opdracht 8

De digitale samenleving zorgt voor werk. Maar voor sommige beroepen
is er dan geen werk meer of is er minder werk. Als auto’s helemaal zelf
gaan rijden, verliezen chauffeurs bijvoorbeeld hun baan.

a Wat wil jij graag worden?

E en zorgrobot laat ouderen bewegen. Daar is
geen mens meer bij nodig.

b Waarvoor zorgt de digitale samenleving bij dat beroep?

Meer werk Minder werk Net zoveel werk


c Bijna alle beroepen veranderen door internet en computers. Hoe zorg jij ervoor dat je op de hoogte blijft van

alle veranderingen?

34 Les 1 - Grijp je kans

Les 2 Pas op!

In de casus kon de waarzegger alle informatie op inter- 5. Er zijn mensen die internet gebruiken voor het plegen
net vinden. Dat is leuk! Of is het ook gevaarlijk? Het van cybercrime.
is belangrijk dat je de kansen en de gevaren van onze
digitale samenleving kent. En dat je iets met die kennis Oplichting via WhatsApp, afpersing via e-mail of
doet. het stelen van gegevens: allemaal voorbeelden van
Nadelen cybercrime.
Het begin van dit thema ging over de voordelen van
de digitale samenleving. Maar er zijn ook nadelen of 6. Sociale media kunnen verslavend zijn.
gevaren. Eén op de drie jongeren vindt zichzelf verslaafd aan
1. D e digitale samenleving zorgt voor ongelijkheid.
sociale media. Deze jongeren zijn het liefst de hele
Niet iedereen heeft een goede computer. Hoe moet je dag online. Ze zijn bang om berichten te missen als
dan de online les volgen? Hoe maak je dan een nette ze offline gaan.
sollicitatiebrief ?
2. S ommige (nieuws)berichten en websites proberen
jou te beïnvloeden.
Je moet nepnieuws herkennen als je wilt weten wat
waar is. Je moet ook kunnen inschatten of iemand
online de waarheid over zichzelf vertelt.
3. De reacties op sommige berichten kunnen erg ver
gaan.
Je komt op internet discriminatie, racisme, haat en
agressie tegen. Doe daar niet aan mee. Luister naar
anderen en probeer je in te leven.
4. De privacy van burgers is soms in gevaar.
Privacy betekent dat iemand zich niet zomaar met
jouw leven mag bemoeien. Let dus goed op wat
iemand met jouw gegevens doet!

Opdracht 9

Lees lestekst 2 - Pas op!.

a Zet een streep onder de woorden die je niet kent.
b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek.
c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema.

Opdracht 10

Lees lestekst 2 - Pas op!.
Welk woord past bij welke omschrijving? Begin bij 1.
en trek een lijn naar de letter (A, B of C) die bij dat woord hoort. Doe nu hetzelfde voor 2. en 3.

Woord Omschrijving

1. Sociale media A Misdaad via de computer
2. Privacy B Instagram en TikTok
3. Cybercrime C Persoonlijke vrijheid

Digitaal samenleven 35

Opdracht 11

a Met welke nadelen van de digitale samenleving heb jij weleens te maken gehad?

Ongelijkheid Geen privacy

Negatief beïnvloed worden Cybercrime
Haat en agressie Verslaving

b Stel: je beste vriend(in) heeft geen laptop voor schoolwerk. Wat zou je dan zeggen of doen?

Opdracht 12

Lees bron 4 en maak daarna de vragen.

Denk na voor je iets online zet Bron 4

Tony Kok, professioneel gamer, speelde het computerspel
FIFA voor voetbalclubs. Na twee dagen bij PSV werd hij al
ontslagen. Tony had namelijk vijf jaar geleden kwetsende
berichten op Twitter gezet. Hij tweette bijvoorbeeld: ‘Alle
boeren zijn homo!’. Dit ging PSV te ver. ‘Wij kunnen niet
samenwerken met iemand die dit soort berichten plaatst’,
zegt een woordvoerder van PSV. De manager van Tony
adviseert: ‘Denk alsjeblieft na voordat je iets op internet
gooit.’ Naar: nos.nl

a Bij welk nadeel hoort de bron? Geen privacy
Cybercrime
Ongelijkheid Verslaving
Negatief beïnvloed worden
Haat en agressie

b Waarom zegt de manager: ‘Denk alsjeblieft na voordat je iets op internet gooit.’?

c Moet jij in je leerbedrijf ook oppassen met wat je op sociale media plaatst?
d Wat vind je van het ontslag van Tony? Leg je antwoord uit.

36 Les 2 - Pas op!

Opdracht 13

Bekijk de video en maak daarna de vragen. Omcirkel het juiste antwoord.

a Hoe kwam Stef erachter dat zijn vriendin was verongelukt?

Via een bericht op FACEBOOK / INSTAGRAM.

b Waarom denk je dat hij dat extra zwaar vond?

Omdat hij er liever niet via SOCIALE MEDIA / DE KRANT achter was gekomen.

c Bij welk nadeel hoort de bron?

De bron hoort bij GEEN PRIVACY - CYBERCRIME - VERSLAVING.

d Ik vind het plaatsen van een ongeluk op sociale media INTERESSANT / VERKEERD.

Opdracht 14 Wist je dat?

Lees ‘Wist je dat?’. En maak daarna de vragen.

Jij gaat als burger om met andere mensen. Je krijgt te maken
met andere meningen. Daar moet je goed mee om kunnen
gaan. Ook online. Dat is digitaal burgerschap.
Een goede digitale burger:
- is vriendelijk en heeft respect op sociale media
- gaat niet over de grenzen van een ander heen
- kan goed en kritisch online communiceren
- vindt democratie en de wet belangrijk
- gaat verstandig om met digitale middelen.

a Bij welk onderdeel horen de voorbeelden? Zet een kruisje.

Geen oproep tot Informatie kunnen Weten wanneer je moet
Onderdeel ‘rellen’ delen vinden op internet stoppen met gamen

Vriendelijk en met respect

Grenzen van een ander

Online communiceren

Democratie en wet

Verstandig omgaan met
digitale middelen

b Stel je voor: een klasgenoot schrijft op sociale media dat de docenten van jullie opleiding waardeloos zijn.

Hoe reageer je hierop als goede digitale burger?

Digitaal samenleven 37

Opdracht 15

Bekijk de infographic en maak daarna de vragen.

a Waar heb jij weleens mee te maken gehad?

Cyberpesten
Datadiefstal
Ransomware
Phishing
Exposing
Ik heb niet met cybercrime te maken gehad.

b Wat deed je toen?

c Waarom is het handig om te weten welke soorten cybercrime er bestaan?

38 Les 2 - Pas op!

Opdracht 16 Bron 5

Lees bron 5 en maak daarna de vragen.

Hij ging ineens een cake bakken

Het leven had voor de veertienjarige Elias even geen zin meer. Hij
verloor zijn nieuwe smartphone al na een paar maanden. Maar na drie
dagen zonder telefoon ging Elias ineens cake bakken.
‘Een nieuw leven was begonnen, zonder smartphone’, zegt moeder
Ineke. Voor Elias is het niet eenvoudig. ‘Ik vind het niet leuk zonder
smartphone, maar ik slaap wel beter en doe mijn huiswerk.’
Moeder Ineke begrijpt dat Elias het moeilijk vindt. ‘Voor jongeren is een
smartphone heel belangrijk. En hierdoor raken ze ook snel verslaafd aan
telefoons.’ Om telefoonverslaving tegen te gaan start ze een landelijke
dag zonder smartphone. Naar: AD

a Waarom ging Elias spontaan cake bakken?

b Noem één reden waarom het voor Elias moeilijk is om zonder telefoon te leven.
c Zou jij meedoen aan de dag zonder smartphone? Leg je antwoord uit.

Opdracht 17

Lees ‘Wist je dat?’. Wist je dat?
Maak daarna de opdracht.

Welke sociale media gebruik jij? En hoe vaak gebruik je die dan? Het is belangrijk dat je
ze veilig en slim kunt gebruiken. Dan ben je mediawijs. Dat betekent onder andere dat je
kritisch naar je eigen mediagebruik kunt kijken.

Ik kan WEL / NIET kritisch naar mijn eigen mediagebruik kijken, want:

Digitaal samenleven 39

Opdracht 18 Bron 6

Lees bron 6 en maak daarna de vragen.

ACTUEEL

Facebook en Instagram verbieden
Zwarte Piet

HILVERSUM – Foto’s en video’s van Zwarte Piet zijn
vanaf nu verboden op Facebook en Instagram. Deze
stap past bij de strijd tegen racisme. De reacties op
het verbod zijn verdeeld. Een lid van een actiegroep
tegen Zwarte Piet zegt: ‘Voor veel mensen is Zwarte
Piet kwetsend. Ze zien die beelden langskomen
terwijl ze dat niet willen. Daardoor voelen ze zich
onveilig op sociale media.’ Andere mensen zijn boos
door het verbod. Eén van hen zegt: ‘Ze hebben geen
respect voor onze tradities. Je hoort niemand klagen
over mensen die wit geschminkt zijn!’ Naar: nos.nl

a Wat is racisme?

b Vind jij dat racisme bij deze les past? Leg je antwoord uit.

c Waarom zegt de tegenstander van het verbod: ‘Je hoort niemand klagen over mensen die

wit geschminkt zijn.’?

 

40 Les 2 - Pas op!

Les 3 Digitale weerbaarheid

Het internet is niet altijd veilig. Als je weet waar je op
moet letten en daar ook iets mee doet, ben je digitaal
weerbaar. Waar let je dan op?

1. Goed gedrag begint bij jezelf
Heb respect voor anderen. Blijf ook online vriende-

lijk en eerlijk.

2. Bewaak je privacy 5. Zorg voor een goed wachtwoord
Laat niet zomaar overal je gegevens achter. Pas op Veel Nederlanders gebruiken meer dan vijftig wacht-

met wat je doet voor de webcam! Plaats ook niet woorden. Dan kun je maar beter zorgen dat die veilig
zonder toestemming foto’s van anderen online. zijn. ‘Wachtwoord’ of ‘12345’ zijn zeker niet veilig!
3. Voorkom misbruik Een hele zin is sterk. Maar het gebruik van een
Cybercriminelen zoeken naar manieren om makke- wachtwoordkluis is nog veiliger.
lijk een computer binnen te komen. Voorkom dat 6. Wees voorbereid
door regelmatig te updaten en beveiligingssoftware Al let je nog zo goed op, er kan toch iets fout gaan.
te gebruiken. Download niet zomaar van alles! Als dat gebeurt, kun je maar beter een goede back-up
4. Herken phishing hebben. Een back-up is een kopie van belangrijke
Bij phishing mails staat er vaak dat je snel moet rea- bestanden. Zorg voor een externe harde schijf of voor
geren. Er is dan meestal een link. Let op: niet klikken! opslag in de cloud. Vergeet niet in te stellen dat de
Soms vragen ze om geld of om inloggegevens. computer regelmatig zelf een back-up maakt.
Let op: niet geven!

Opdracht 19

Lees lestekst 3 - Digitale weerbaarheid.

a Zet een streep onder de woorden die je niet kent.
b Zoek de onderstreepte woorden op in een woordenboek.
c Schrijf de betekenis bij je aantekeningen aan het eind van dit thema.

Opdracht 20

a Beantwoord de volgende vragen met ja of nee. Omcirkel jouw antwoord.

1. Heb jij respect voor anderen? JA / NEE

2. Ben je vriendelijk en eerlijk? JA / NEE

3. Let je op waar je je gegevens achterlaat? JA / NEE
4. Pas je op met wat je doet voor de webcam? JA / NEE
5. Vraag je toestemming voordat je een foto online zet? JA / NEE
6. Update je regelmatig je computer en telefoon? JA / NEE
7. Gebruik je beveiligingssoftware? JA / NEE

8. Denk je na voordat je klikt op een link? JA / NEE

9. Gebruik je veilige wachtwoorden? JA / NEE

10. Maak je regelmatig een back-up? JA / NEE

b Ben jij digitaal weerbaar? Leg je antwoord uit.

Digitaal samenleven 41

Opdracht 21

Lees lestekst 3 - Digitale weerbaarheid.
Hieronder staan foto’s die gaan over digitale weerbaarheid.
Maar bij de foto’s staan niet de goede teksten.
Zet het juiste cijfer achter de letter.

A= B= C=

D= E= F=

AB

1. Zorg voor een goed wachtwoord 2. Wees voorbereid
C D

3. Goed gedrag begint bij jezelf 4. Voorkom misbruik
E F

5. Herken phishing 6. Bewaak je privacy

42 Les 3 - Digitale weerbaarheid

Opdracht 22 Bron 7

Lees bron 7.
Maak daarna samen met twee andere studenten de opdracht.

Heksenjacht

Een man uit Apeldoorn wordt door de buurt lastiggevallen omdat hij
kinderen zou hebben aangesproken. Buurtbewoners hebben zelfs een
foto van de man op Facebook gezet. Nu wordt de man gepest en
bedreigd. Volgens de politie is er geen bewijs dat de man iets strafbaars
heeft gedaan of dat hij verkeerde bedoelingen heeft. De politie spreekt
van een heksenjacht. ‘Het is zelfs strafbaar om op deze manier iemand
te beschuldigen’, schrijft de politie op Facebook. Naar: Omroep Gelderland

Kijk eens wat Eden vindt. Bespreek dit met elkaar.

Eden: ‘Heel goed! Als je iemand
verdenkt, zet je dat op internet.
Zo waarschuw je anderen.’

a Noteer een reden waarom iemand het eens kan zijn met Eden.
b Noteer een reden waarom iemand het oneens kan zijn met Eden.
c Zijn jullie het met Eden eens of oneens? Leg dat uit, zonder dat je jullie antwoord bij a of b herhaalt.

Opdracht 23

Goed gedrag begint bij jezelf. Dat geldt bijvoorbeeld voor cyberpesten: doe het niet!
Bekijk de video.

a Welke gevolgen kan cyberpesten hebben voor de dader?

b Welke gevolgen kan cyberpesten hebben voor het slachtoffer?

Digitaal samenleven 43

Opdracht 24 Bron 8

Lees bron 8.
Maak daarna de vragen.

Digitale weerbaarheid in het mbo

Renze Tjoelker houdt zich bezig met de digitale weerbaarheid
van mbo-studenten. ‘Studenten moeten telkens meer kunnen
en kennen op online gebied’, zegt Renze. ‘Denk aan helpen-
den in de zorg die werken met ouderen en mensen met een
beperking. Zij moeten phishing berichten meteen kunnen
herkennen voor de cliënt.’ Dat geldt volgens Renze niet alleen
voor de zorg: ‘De digitale wereld is tegenwoordig in elk beroep
belangrijk.’ Naar: Kennisnet

a Waarom moeten helpenden in de zorg phishing berichten kunnen herkennen?

b Geef een voorbeeld van een situatie in jouw (toekomstige) beroep waarin digitale weerbaarheid belangrijk is.

Opdracht 25


Speel de Data Detox Game.
Maak daarna de opdracht.

a Je kwam in de game woorden tegen die met digitale weerbaarheid te maken hebben.

Noteer drie van die woorden.

b Overleg met de klas wie die woorden kent. Noteer de betekenis.

c Je kwam ook tips tegen. Noteer één tip.

44 Les 3 - Digitale weerbaarheid

Opdracht 26

Lees bron 9.
Maak daarna de vragen.

Internetregels Bron 9

1. Wees vriendelijk en heb respect.
2. Lees je berichten voordat je ze deelt.
3. P as op met humor: soms begrijpt de

ontvanger niet dat iets een grap is.
4. Wees voorzichtig met hoofdletters.

Dit staat gelijk aan schreeuwen.
5. Stuur geen spam (ongevraagde
berichten of reclame).

a Een vriend plaatst onder berichten van influencers links naar zijn eigen bedrijf.
Bij welke internetregel hoort dat?

Wees vriendelijk en heb respect.
Lees je berichten voordat je ze deelt.
Pas op met humor.
Wees voorzichtig met hoofdletters.
Stuur geen spam.

b Je plaatst een persoonlijk bericht per ongeluk als openbare reactie.

Bij welke internetregel hoort dat?

Wees vriendelijk en heb respect.
Lees je berichten voordat je ze deelt.
Pas op met humor.
Wees voorzichtig met hoofdletters.
Stuur geen spam.

c Hoeveel van deze regels volg je zelf?

d Mist er nog een regel? Zo ja, welke?

Digitaal samenleven 45

Portfolio-opdracht

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.

Werk samen met een klasgenoot.
Lees bron 10 en bekijk de twee foto’s.

Het perfecte plaatje Bron 10

Isa en Lisa maakten voor school het perfecte plaatje voor sociale media.
Veel foto’s op internet zijn namelijk mooier gemaakt. En Isa en Lisa wilden laten zien hoe dat werkt.
Rechts zie je de profielfoto. Links zie je hoe die is gemaakt.

Je ziet geen flat Het perfecte plaatje,
net alsof zij in de natuur ligt

Geen verkeer

Geen weg

a Wat willen Isa en Lisa duidelijk maken met deze twee foto’s?

b Zoek op internet een foto die jullie ‘te’ perfect vinden.

Bedenk wat je op die foto niet ziet. Fotografeer of teken dat, knip het uit en plak het daarna op.

Sluit je dit thema liever buiten af? Scan dan de QR-code!
46

Woordpuzzel

Lees de zinnen en bedenk welk woord daarbij past.
Bij een woordpuzzel komt in elk vakje 1 letter.
Kijk goed of je het woord van links naar rechts moet invullen (horizontaal).
Of van boven naar beneden (verticaal).
De eerste letter van het woord komt in het vakje met het cijfer.

Van links naar rechts
2. Alles wat met een computer of via internet kan, noem je digi….
3. Persoonlijke vrijheid.
5. Iemand met veel volgers op sociale media.
6. Pesten op internet.
9. Oplichten van mensen door ze te laten klikken op een link.

Van boven naar onder
1. Stelen van informatie op internet.
4. Kopie van belangrijke bestanden. Let op: de vijfde ‘letter’ is een streepje.
6. Alle misdaden op internet samen.
7. Virus dat criminelen gebruiken om je computer te ‘gijzelen’.
8. Naaktfoto’s of seksfilmpjes van een ander delen.
9. Pagina op sociale media die iets over een persoon vertelt.

1

2D I G I 4

3

5

67 8

9

Digitaal samenleven 47

Woordenlijst

Back-up
Kopie van belangrijke bestanden.
Cybercrime
Misdaden op internet.
Cyberpesten
Pesten op internet of met een mobiele telefoon.
Datadiefstal
Diefstal van informatie op internet.
Digitaal
Alles wat met een computer of via internet kan.
Digitaal burgerschap
Bewust en verantwoord kunnen deelnemen aan de digitale samenleving.
Digitaal weerbaar
Weten waar je op internet op moet letten en hier ook naar handelen.
Exposing
Wanneer iemand naaktfoto’s of seksfilmpjes van een ander deelt.
Influencer
Iemand met veel volgers op sociale media die anderen kan beïnvloeden.
Mediawijs
Alle beschikbare media veilig en slim gebruiken.
Phishing
Oplichten van mensen door ze te laten klikken op een link naar een valse website.
Privacy
Persoonlijke vrijheid. Recht op een leven waar anderen zich niet mee bemoeien.
Profiel
Pagina op sociale media die iets over een persoon vertelt.
Ransomware
Virus dat criminelen gebruiken om je computer te ‘gijzelen’.
Sociale media
Websites of apps waar mensen berichten kunnen plaatsen en op berichten kunnen reageren.

48