Thema's Burgerschap voor MBO 3-4 2022

Bron 2

f Stelling: ‘Migratie is niets nieuws, dus Nederlanders moeten daar niet paniekerig over doen.’

Ben je het eens of oneens met deze stelling? Onderbouw je antwoord met een argument.

Wat is integratie?

Zo zijn Nederlanders en migranten bijvoorbeeld anders
gaan eten. Ook op gebieden als sport of werk gaan
migranten deel uitmaken van de samenleving. Dat
proces heet integratie.

Nederland is een pluriforme samenleving, een land Voorwaarden voor succesvolle integratie
waarin (groepen) mensen met verschillende culturen Samenleven in een pluriforme samenleving gaat alleen
wonen. Dat komt onder meer door migratie. goed als je bereid bent de verschillen te accepteren. En
Migranten nemen hun eigen cultuur mee met eigen ge- als je je houdt aan een aantal basisafspraken: waarden
woontes en opvattingen. De verschillende culturen in en normen die de basis zijn van de Nederlandse samen-
Nederland beïnvloeden elkaar en vermengen zich. leving. Denk aan de democratie, het recht op vrijheid
van meningsuiting en de gelijkheid van man en vrouw.
Het betekent dat je kunt zeggen: ik ben anders dan jij,
maar we houden ons aan dezelfde basisafspraken
en daardoor kunnen we toch samenleven zonder de
hele tijd ruzie te krijgen.
De overheid neemt maatregelen om integratie te onder-
steunen. Zij wil dat migranten zich kunnen redden in
de Nederlandse samenleving en wil voorkomen dat er
con icten ontstaan. Zo moeten migranten bijvoorbeeld
de Nedelandse taal leren. Tegelijkertijd vraagt de over-
heid aan burgers om migranten dezelfde kansen te
geven als andere Nederlanders.

Integratie 49

4 Cultuurverschillen

a Ga uit van je leerbedrijf. Geef een voorbeeld waaraan je kunt zien dat we in een pluriforme

samenleving leven.

b Betekent die pluriformiteit dat jij jouw houding of gedrag in het bedrijf moet aanpassen?

Zo ja, geef een voorbeeld. Zo nee, leg uit waarom dat niet hoeft.

c Wat past het beste bij jou? Licht je antwoord toe.

Ik vind het prettiger om alleen met mensen om te gaan die dezelfde afkomst hebben als ik.
Ik let er eigenlijk niet op wat voor afkomst iemand heeft. Het maakt me niet zoveel uit.
Ik ben nieuwsgierig naar mensen met een andere afkomst en leg bewust contact.

5 Integreren

‘Hé Zihni, jij moet je niet beperken tot Bron 4 Bron 5
Anwar Manlasadoon (26) vluchtte uit
een hokje’ Syrië. In Arnhem kreeg hij een relatie met
een Nederlandse.
Zihni Özdil (1981) werd geboren in Turkije en groeide ‘Nu ik langer in
vanaf zijn tweede jaar op in Rotterdam. ‘Toen wij naar Nederland ben, merk
Rotterdam verhuisden, zorgde mijn vader er expres voor ik dat ik mijn grenzen
dat wij in een witte wijk gingen wonen. Hij wilde niet per niet steeds verder wil
se tussen de Turkse Nederlanders wonen. Niet omdat oprekken. Ik wil mij
hij er iets tegen had, maar hij zei toen al van ‘Hé Zihni, jij aanpassen, maar mij-
moet je niet beperken tot een hokje. Als wij een scho- zelf en mijn geloof
telantenne nemen zoals de rest, dan zitten jullie met je ook niet kwijtraken.
hoofd in Turkije terwijl je toekomst in Nederland ligt. Dat Ik merk dat er op het punt van onge-
is niet de bedoeling.’ Zeik toch niet zo, doe eens relaxed, trouwd samenwonen voor mij een grens
dacht ik toen. Maar nu ben ik hem echt dankbaar. Het bereikt is.’
heeft me geholpen om me ook te richten op mijn eigen
land, Nederland.’ Naar: de Volkskrant Naar: De Gelderlander

a Lees bron 4. Leg uit wat de vader van Özdil bedoelt.

50

b Lees bron 5. Anwar Manlasadoon schrijft dat hij ‘zichzelf niet wil kwijtraken’. Leg uit wat hij daarmee

bedoelt.

c In 2020 vertrokken 151.671 mensen uit Nederland. Zou jij willen migreren naar een ander land?

Zo ja, naar welk land zou je willen gaan? Wat trekt je daarin aan? Zo nee, wat houdt je tegen?

d Stel, jij migreert met je gezin naar Vietnam omdat je daar een goede baan kunt krijgen. Op welke punten zou

jij je wel aanpassen en op welke niet? Licht je antwoord telkens toe.

Doe ik Toelichting

Je gaat de taal leren. wel / niet

Je neemt de eetgewoontes over. wel / niet

Je past je kleding aan. wel / niet

Je wordt lid van een sportvereniging. wel / niet

Je zorgt dat je naam makkelijk uit te spreken is. wel / niet

Je past je religie aan als dat nodig is. wel / niet

Je doet afstand van je Nederlandse paspoort. wel / niet

e Kijk naar je antwoorden bij d. Verwacht jij van migranten in Nederland dat zij zich op dezelfde punten

aanpassen als jij zou doen? Leg je antwoord uit met een voorbeeld.

6 Nederlander worden Interview

a Hoe krijg je de Nederlandse nationaliteit? Noem twee Bron 6

mogelijkheden. ‘Ik was al Nederlandse’

b Azra schrijft in bron 6 dat ze natuurlijk al een Neder- Azra (15) vluchtte in 1998 met haar ouders
uit Joegoslavië vanwege de burgeroorlog.
landse was voordat ze het Nederlanderschap kreeg. ‘Op mijn basisschool voelde ik me niet
Leg uit wat ze daarmee bedoelt. anders dan de andere kinderen. Ik ben
van Joegoslavische afkomst, maar ben
gewoon Nederlands. Mijn ouders hebben
vijf jaar op een verblijfsvergunning ge-
wacht, acht jaar na aankomst in Nederland
kregen we eindelijk de Nederlandse
nationaliteit. Ik heb toen getrakteerd en
mijn vriendinnen feliciteerden me dat ik
Nederlands was. Haha, een beetje gek,
want dat was ik natuurlijk al!’

Bron: interview door uitgeverij Essener

Integratie 51

c Iemand stelt voor: een genaturaliseerd persoon die een misdrijf Artikel 1 uit de grondwet Bron 7

pleegt, moet zijn/haar Nederlanderschap verliezen. Lees bron 7 ‘Allen die zich in Nederland bevinden,
worden in gelijke gevallen gelijk be-
en leg uit waarom dat voorstel in strijd is met de grondwet. handeld. Discriminatie wegens gods-
dienst, levensovertuiging, politieke
d Rapper Woenzelaar zegt in de casus dat hij zich zowel Neder- gezindheid, ras, geslacht of op welke
grond dan ook, is niet toegestaan.’
lander als Marokkaan voelt. Is dat volgens jou een probleem?

Leg uit.

Integratie: een langzaam proces

Integratie is niet iets wat vanzelf gaat. Het is een
proces dat tijd nodig hee en dat kan samengaan met
botsingen en con icten. Een belangrijke oorzaak van
deze con icten is dat migratie voor zowel migranten als
burgers met een Nederlandse achtergrond een ‘verlies’
betekent.

Verlies de Nederlandse economie heel belangrijk. Migranten
Als migrant heb je je vertrouwde wereld en vaak ook kunnen werken in sectoren waar meer mensen nodig
je familie en vrienden achtergelaten. In het nieuwe land zijn, zoals de zorg, bouw, techniek, ICT-sector en bij
moet je helemaal opnieuw beginnen: je diploma’s zijn productiewerk.
vaak weinig waard, je kent de taal niet en je hebt weinig Migratie verrijkt ook de cultuur. Rapper Woenzelaar
vrienden die je helpen. Het kost migranten daarom tijd gee taalverrijking als voorbeeld (‘ewa’), maar denk ook
om hun plek in het nieuwe land te vinden. aan muziek of gerechten. Daarnaast kan migratie ervoor
Maar ook burgers met een Nederlandse achtergrond zorgen dat mensen opener worden. Als je namelijk in
hebben het gevoel dat hun vertrouwde wereld verloren een klas zit met studenten uit verschillende culturen,
gaat. Zij zien de samenleving die ze kenden, veranderen. zie je eerder de onderlinge overeenkomsten dan de
Een deel van de nieuwe Nederlanders kleedt zich anders, verschillen: iedereen wil het diploma halen en jullie
hee andere eetgewoontes, een ander geloof en andere balen allemaal van een slecht cijfer.
ideeën over opvoeding, het huwelijk of seksualiteit.
Sommige mensen zijn bang dat migranten hun banen en
hun welvaart zullen ‘afpakken’. De angst om te verliezen
wat ze hebben en wat vertrouwd is, maakt ze onzeker en
soms boos. Ook zij hebben tijd nodig om te wennen aan
een veranderende samenleving.
Verrijking
Voor migranten én burgers met een Nederlandse
achtergrond betekent migratie ook een verrijking.
Migranten vinden in Nederland veiligheid, welvaart,
kansen en vrijheid. Tegelijkertijd zijn migranten voor

52

7 Verrijking

‘Ik ben blij dat ze dit werk doen’ Bron 8

KATWIJK – Een verpleeghuis in Kat- ‘Ik ben blij dat zij dit werk doen.
wijk leidt asielzoekers op tot verzorgen- De bewoners moeten er wel aan
de om het personeelstekort op te lossen. wennen en dat snap ik. Maar ik
De jongeren uit Eritrea en Syrië hebben vind het goed dat ze hier zijn. Deze
een medische opleiding; ze moeten nog mensen hebben er recht op om
wel Nederlands leren. Mevrouw Van mee te doen in onze samenleving.’
der Plas (91) woont in het verpleeghuis.
Naar: NOS

a Lees bron 8. Waarom kunnen asielzoekers niet ‘zomaar’ aan het werk in de zorg? Bedenk twee redenen.
b Geef twee voorbeelden van verrijking uit bron 1.

8 Caribische studenten

ACTUEEL

‘De overgang naar Nederland is groot’ Bron 9
DEN HAAG – De Nationale door het cultuurverschil. Het leven
ombudsman wil dat de knelpunten in Nederland is enorm wennen: de Naar: Kopzorgen van Caribische studenten
waar Caribische studenten tegen- taal, het klimaat, het studieniveau, (Nationale ombudsman)
aan lopen weggenomen worden. het snelle leven, de gestructureerde
Jaarlijks beginnen ongeveer 1.600 maatschappij. En dan zijn de stu-
Caribische jongeren aan een studie denten hier vaak ook nog alleen.
in Nederland. Helaas halen veel Bij familie aangeven dat het moei-
studenten de eindstreep niet. Het is lijk is, gebeurt niet zo snel. Doe je
vaak erg wennen om te studeren dat, dan faal je als persoon. Veel
in Nederland. uis is alles anders. studenten die nu komen, hebben
Deon (31): ‘Op Aruba gaat alles heel ouders die nooit in Nederland zijn
langzaam. Afspraken worden vaker geweest. Die families hebben geen
niet dan wel nagekomen. De over- idee hoe het hier is. Die jongeren
gang naar Nederland is groot, het is zijn de trots van de familie. Hoe
een cultuurshock. Niet alleen door kunnen ze toegeven dat ze het
de taalachterstand, maar vooral zwaar hebben?’

a Lees bron 9. Leg uit waarom integreren voor Caribische jongeren in Nederland moeilijk kan zijn.
b Op pagina 52 staat dat migratie voor een gevoel van verlies kan zorgen. Hoe zorgt de komst van Caribische

jongeren die komen studeren in Nederland voor een gevoel van verlies?

c Op pagina 52 staat dat migratie een verrijking kan zijn. Op welke manier zijn de Caribische jongeren die

komen studeren in Nederland een verrijking?

Integratie 53

d Ken je uit je eigen omgeving een voorbeeld waarbij het integratieproces tot problemen leidde?

Zo ja, beschrijf de situatie, wat de problemen waren en hoe de problemen zijn opgelost.
Zijn de problemen niet opgelost? Wat zou jij dan adviseren?
Situatie

Problemen

Oplossing

Spanningen rond migratie en integratie

De komst van migranten kan spanningen en con ic-
ten in de samenleving veroorzaken. Soms leidt dat tot
intimidatie of geweld. Denk aan brandstichting bij
moskeeën of felle protesten tegen asielzoekers.
De con icten gaan vaak over werk, over culturele en
religieuze tradities en over wie mag pro teren van de
verzorgingsstaat. De vraag is vaak: past dit bij onze
open, democratische samenleving en kunnen we het
toelaten? Zo is er nu in Nederland een gedeeltelijk ver-
bod op het dragen van een nikab, maar het blij een
lastig punt. Want in hoeverre willen we in Nederland
anderen voorschrijven hoe ze zich moeten kleden?

De politiek pen met extreem nationalistische en racistische ideeën.
De politiek is bezorgd over deze spanningen in de sa- Er zijn ook jongeren die radicale islamitische ideeën
menleving. Maar de politieke partijen verschillen van krijgen. Deze jongeren gaan zelf volgens strenge ge-
mening over oplossingen. Sommige partijen willen de loofsregels leven. Die levenswijze willen ze opleggen
grenzen voor niet-Westerse immigranten helemaal slui- aan anderen in hun omgeving en soms breken ze ook
ten. Andere partijen willen wel migranten toelaten. Zij met vrienden en familie. Een kleine groep gaat zo ver
vinden ook dat Nederland zich moet houden aan zijn dat zij geweld gebruikt tegen medeburgers. De kans op
afspraken met andere landen over de opvang van vluch- radicalisering is het grootst bij jongeren die zich niet
telingen. Ook verschillen de partijen van mening over thuis voelen in Nederland, discriminatie ervaren en
de mate waarin migranten en hun kinderen zich moe- weinig toekomstperspectief hebben. Ook als er een
ten aanpassen aan de Nederlandse cultuur. Net als in gevoel is van ‘wij tegen zij’, zijn jongeren vatbaar voor
de samenleving bestaan dus ook bij politieke partijen radicale gedachten.
verschillende meningen over migratie en integratie.
Gevaar van radicalisering
Radicalisering is een groot gevaar voor integratie.
De gedachten en het gedrag van iemand komen dan
steeds verder af te staan van de Nederlandse waarden en
normen. Die persoon vervreemdt meer en meer van de
samenleving. Vaak verbreekt iemand het contact met
zijn oude vrienden en gaat alleen nog om met mensen
die dezelfde ideeën hebben. Er zijn bijvoorbeeld groe-

54

9 Wij en zij

a In de casus beschrijft rapper Woenzelaar hoe groepen mensen

tegenover elkaar komen te staan. Welke rol spelen vooroordelen
en racisme daarbij, volgens Woenzelaar?

b Woenzelaar heeft zelf ook een vooroordeel. Welk?

Marokkanen passen zich te weinig aan.
Veel Nederlanders denken negatief over Marokkanen.
In Marokko word ik door iedereen gediscrimineerd.
Nederlanders discrimineren door Marokkaanse woorden te
gaan gebruiken.

10 ‘Mijn Nederland verandert’

Twee jongeren over de pluriforme samenleving Bron 10

Sjoerd: ‘Ik vind migratie een Ismael: ‘Het Nederlands elftal laat mij
bedreiging omdat ik ergens bang Nederlander voelen. Dan is het gewoon
ben of zo dat de christenen straks een wij Nederland, wij Nederlanders gaan
beetje ondergesneeuwd raken. Als er winnen. Het maakt niet uit waar je
iemand aan de macht komt die meer vandaan komt, je draagt allemaal
met het moslimgeloof heeft, weet ik dezelfde kleur. Het is wij tegen de rest.
niet wat voor beslissing er genomen Wij tegen Frankrijk ofzo, en dan is een goal
wordt.’ mooi meegenomen.’ Naar: SCP

a Lees bron 10. Vat telkens in één zin samen hoe beide jongeren denken over de pluriforme samenleving.

Sjoerd Ismael

b Ben je het meer eens met Sjoerd of met Ismael? Leg uit waarom.
c Geef degene met wie jij het niet eens bent een tip.

Integratie 55

11 Wat wil de politiek? Bron 11

Standpunten over integratie Wij geven iedereen de kans om actief
mee te doen aan onze samenleving.
Start vanaf de eerste dag met Met taalles vanaf dag één.
werk en het leren van de taal.
Integreren betekent dat je je
Op basis van vrijwilligheid aanpast aan de maatschappij, Als je
moet elke nieuwkomer in staat onze vrijheden omarmt, dan hoor je er
worden gesteld in te burgeren. gewoon bij.

Nederland moet de-islamiseren. Alle Naar: websites van de politieke partijen
moskeeën en islamitische scholen dicht.

a Plaats de partijen CDA, DENK, D66, PVV en VVD hieronder op de lijn tussen de standpunten.

Nederlanders Alleen
en migranten migranten
moeten zich moeten zich
aanpassen aanpassen

b In bron 11 staan vijf partijen. Zoek op internet naar het standpunt over integratie van een partij die

daar niet is genoemd, bijvoorbeeld de SP of Forum voor Democratie. Zet ook die partij op de lijn.

c DENK is een politieke partij die opgericht is door Nederlanders met een migratieachtergrond. Dat kun je

zien als voorbeeld van succesvolle integratie of juist als voorbeeld van mislukte integratie. Geef voor beide

standpunten een argument.

12 Radicalisering, een gevaar voor integratie Bron 12

‘Waarom zou ik deze dokters verafschuwen?’

Mahmoud Tighadouini (1986) radicaliseerde: hij wilde niets meer te
maken hebben met mensen met een westerse levenswijze. Toen hij
kanker kreeg, veranderden zijn opvattingen.
‘Toen ik in het ziekenhuis lag voor mijn chemokuur en twee chirurgen
met mij bezig waren, besefte ik ineens: deze mensen proberen mijn
leven te redden. Waarom zou ik deze dokters verafschuwen, omdat zij
iets anders geloven dan ik of misschien helemaal niet geloven?’

Naar: de Volkskrant

56

a Waarom is radicalisering een gevaar voor de samenleving?
b Gebruik bron 12. Welk kenmerk van radicalisering zag je bij Mahmoud Tighadouini?
c Lees de bron nog eens goed. Wat realiseert Mahmoud zich, waardoor je radicalisering zou kunnen

voorkomen?

d Stel je voor dat een bekende van jou radicale ideeën krijgt en steeds minder contact heeft met zijn oude

vrienden. Zou jij dan hulp inroepen van de politie of een andere instantie? Licht je antwoord toe.

Ja, want

Nee, want

Anders, namelijk

Portfolio-opdracht - Portret van een migrant

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.
Je gaat in een groep van drie een videoportret maken van een migrant die in Nederland is komen wonen.
Dat kan een medestudent zijn, één van jullie ouders, een collega of een buurtgenoot.
Je neemt een interview af en neemt dat op. Je monteert dat tot een mooi geheel.
Het filmpje duurt 3 tot 5 minuten. Het filmpje en de antwoorden op de interviewvragen stop je in je digitale
portfolio. Heb je geen digitaal portfolio? Maak dan een screenshot van de titel van het interview.

Begrippen

Asiel Bescherming in een ander land, voor iemand die Nikab Sluier die het gezicht bedekt.
gevlucht is.
Pluriforme samenleving Land waarin mensen wonen
Discriminatie Ongelijk behandelen van mensen op basis met uiteenlopende culturen en levensstijlen.
van een kenmerk dat er in die situatie niet toe doet.
Radicalisering Proces waarbij gedachten en/of gedrag
Integratie Proces van wederzijdse aanpassing waarbij van een persoon of groep extremer worden en ingaan
nieuwkomers deel gaan uitmaken van de samenleving. tegen de normen en waarden in een democratische rechts-
staat.
Migrant Persoon die in een ander land gaat wonen.
Vluchteling Iemand die vlucht voor oorlogsgeweld of
Migratieachtergrond Als een persoon zelf of als ten omdat hij vervolgd wordt vanwege zijn geloof, politieke
minste één van zijn of haar ouders in het buitenland is overtuiging of seksuele geaardheid.
geboren.
Vooroordeel Mening over iemand of een groep mensen,
Naturalisatie Het verkrijgen van de nationaliteit van het zonder dat je die goed kent.
land waar iemand naartoe is gemigreerd.

Integratie 57

5 Hokjesdenken
Over hokjes, vooroordelen en discriminatie

themasburgerschap.nl/thema5

CASUS hadden hier in de stad een asielzoekerscentrum en
gingen vechtpartijtjes opzoeken. We zijn nu jaren
IK HEB DE MEEST BIZARRE DINGEN GEROEPEN verder en er is zeker iets veranderd. Ik kwam op een
Tonny van den Berg volgde de mbo-opleiding kritiek punt in mijn leven en dat zorgde voor de
Sounddesign. In zijn geluidsstudio aan huis maakt ommekeer. Ik raakte mijn baan kwijt, kon bijna mijn
hij muziek voor reclames, games en films. Tot zijn huur niet meer betalen, niet meer elke dag fatsoenlijk
achttiende maakte hij deel uit van een extreem- eten. Ik wilde zoeken naar een oorzaak, hoe heeft het
rechtse groep jongeren. Deze ‘Lonsdalers’ kwamen zo ver kunnen komen? Op dat moment ging ik
jaren geleden in het nieuws vanwege geweld tegen openstaan voor nieuwe ideeën. Stapsgewijs werd ik
mensen met een migratieachtergrond. Over deze minder extreem.’
tijd vertelt Tonny in de video:
Heb jij weleens meegemaakt dat jouw mening
‘De Lonsdale-jongeren droegen legerbroeken, veranderde over een persoon of een groep?
bomberjacks, hadden kistjes aan en luisterden Bijvoorbeeld omdat je diegene of die groep beter
hardcore-muziek. Dat vond ik stoer. Ik riep vaak “kut- leerde kennen?
negers, kutapen, kut-asielzoekers, ze stelen, ze
roven, ze verkrachten”. Ik heb de meest bizarre
dingen geroepen. Soms sloeg de vlam in de pan. We

Licht je antwoord toe:

58

Deel uitmaken van een groep

Deel uitmaken van de Lonsdale-groep gaf Tonny het Lonsdale-jongeren in Arnhem
prettige gevoel dat hij ergens bij hoorde. De meeste
mensen hebben verbindingen met andere mensen en ‘Ik zag alles zwart-wit’
vinden dat vaak jn. Soms hoor je automatisch ergens
bij (je familie, je buurt, je collega’s) en soms kies je zelf Tonny van den Berg
heel bewust bij welke groep je wilt horen. Bijvoorbeeld
je vrienden of een sportclub. Hoe ontstaan ‘hokjes’?
Deze groepen bepalen, naast je karakter en andere Hokjes of oordelen over mensen ontstaan vanuit jouw
aangeboren eigenschappen, wat jouw identiteit is. Met ervaringen, je meningen over anderen en wat je in de
identiteit bedoelen we de persoon die je bent, gevormd media leest en ziet. Zo hebben veel mensen bij het
door al je kenmerken, eigenschappen en ervaringen. woord ‘buschau eur’ direct het beeld van een man voor
Denk aan je a omst, de taal die je spreekt, je opleiding zich en niet van een vrouw. Dit soort automatische
en je beroep. koppelingen hebben we allemaal. Zulke beelden kun-
Indelen in hokjes nen aardig kloppen, maar je kunt er ook ink naast zit-
Tonny hoorde tot zijn achttiende bij de groep Lons- ten. Pas als je iemand echt leert kennen, kom je erachter
dale-jongeren, maar hij was ook inwoner van de plaats of jouw beeld van hem of haar klopt.
Dokkum, Fries, scholier, jongen en Nederlander.
Uiteraard ben jij ook bij allerlei groepen in te delen.
Dat indelen in groepen doen mensen voortdurend, be-
wust en onbewust. Je spreekt van hokjesdenken als je
iemand in een categorie of groep indeelt. Dat doe je als
iemand zich aan je voorstelt of vaak nog eerder, bijvoor-
beeld als je iemand op straat ziet lopen. Je ziet een slor-
dig geklede man die iets uit een vuilnisbak pakt en je
denkt: dat is een zwerver.

1 Wel of geen verbod?

School verbiedt Lonsdale-kleding Bron 1
DOKKUM – Het Dockinga Col- op verdenking van het voorbe-
lege verbiedt voortaan het dragen reiden van brandstichting in het lingen gemeld dat zij de kleding
van kleding van het merk Lonsda- asielzoekerscentrum in Dokkum. bedreigend vinden. ‘Leerlingen
le. De middelbare school reageert Eerder waren er hakenkruizen en die met zulke kleding op school
hiermee op racistische acties van davidsterren op een etspad bij verschijnen, sturen we terug naar
een groep scholieren. Negen jon- het centrum gespoten. Ook had- huis om zich te verkleden’, aldus
gens zijn opgepakt door de politie den enkele docenten en drie leer- het Dockinga College.

Naar: de Volkskrant, artikel uit 2005
over Tonny’s Lonsdale-groep

a Wat wilden de Lonsdale-jongeren met hun kleding en hun gedrag uitstralen naar de buitenwereld, denk je?
b Lees bron 1. De keuze voor wel of geen kledingverbod kun je zien als een dilemma, een lastige keuze.

Beschrijf dit dilemma.

c Jij bent fabrikant van Lonsdale-kleding. Wat zou jij doen als je merkt dat veel neonazi’s jouw kleding dragen?

Motiveer je antwoord.

Hokjesdenken 59

2 Indelen in groepen

a We delen voortdurend mensen in groepen in. Bekijk onderstaande foto’s en vertel bij elke foto welke

categorieën of ‘hokjes’ je ziet. Voorbeelden van categorieën zijn: jongere - oudere - crimineel - zwerver -
bankbediende - alleenstaande moeder - enzovoort.

b Stel dat je de personen op de foto’s persoonlijk leert kennen. Geef een paar voorbeelden van dingen die je

dan te weten kunt komen en die je op het eerste gezicht niet kunt zien.

‘Wat boer? Dan moet je poep opruimen’ Bron 2

Op het vmbo belde Ayoub ken over het boerenleven. Na een
voor zijn snu elstage twaalf paar weken was Ayoub landelijk
boerenbedrijven. Sommigen bekend, vooral omdat hij beweert
hingen meteen op toen ze zijn de enige boer van Marokkaanse
Marokkaanse naam hoorden. De komaf in Nederland te zijn. ‘Mijn
dertiende nodigde hem uit en vrienden dachten in het begin:
nu, jaren later, is hij klaar met de Die man is gek, wat boer? Dan
opleiding veehouderij. Vorig jaar moet je poep opruimen.’
begon hij vrolijke lmpjes te ma-
Naar: de Volkskrant

c Lees bron 2. Wat heeft het verhaal van Ayoub te maken met hokjesdenken?

60

3 Mijn groepen

a Noem vier groepen waar jij automatisch bij hoort.
b Iedereen heeft wel een groep waarvan hij het fijn vindt om erbij te horen: een sportclub, vriendengroep,

kerk, enzovoort. Welke groep is dat bij jou? En wat maakt dat je het prettig vindt om erbij te horen?

c Hoor je ook bij een groep waar je niet trots op bent? Verklaar je antwoord.

4 In hokjes indelen, hoe werkt het?

a Vorm tweetallen. Schrijf op hoe je over je medestudent dacht toen je hem/haar voor het eerst zag. In

welke hokjes stopte je hem/haar?

b Vertel elkaar hoe jullie over elkaar dachten. Wat vind jij van de hokjes die over jou zijn genoemd?
c Bespreek samen of het beeld in de loop van de tijd is bijgesteld. Zo ja, hoe kwam dat dan?

Gevolgen van hokjesdenken

Mensen in hokjes plaatsen is handig om duidelijk te Het is ook discriminatie als de politie alle auto’s met
maken over wie je het hebt. In het nieuws lees je bij- een Pools nummerbord zou aanhouden voor alcohol-
voorbeeld over voetbalhooligans, gepensioneerden of controle. Dan worden mensen benadeeld op grond van
mbo-studenten. hun a omst.
Het indelen in hokjes doe je vaak op basis van opper- Vooroordelen kunnen ook een rol spelen bij de afwij-
vlakkige kenmerken, waardoor al snel vooroordelen zing van sollicitanten. De werkgever hee dan een
ontstaan. Een vooroordeel is een oordeel over iemand negatief beeld bij een achternaam, lee ijd, uiterlijk of
of een groep mensen zonder dat je deze goed kent. huidskleur. Een waargebeurd voorval: een vrouw met
Soms gebruik je vooroordelen om situaties in te schat- behoorlijk overgewicht werd afgewezen als postbode.
ten. Stel je voor dat je ’s avonds alleen door een steeg- Het bedrijf ging ervan uit dat zij de post niet snel kon
je naar huis loopt. Je ziet een grote man staan vloeken bezorgen, ook al had ze gezegd dat ze sportief en t was.
en kiest daarom maar een andere weg. Verstandig, lijkt Discriminatie op grond van ras of huidskleur noem je
het, maar klopt je inschatting wel? Misschien vloekte de racisme. Niet alleen deze vorm, maar elke soort discri-
man omdat hij net op zijn tong had gebeten en had je minatie is bij wet verboden en staat zelfs in het eerste
geen enkele last van hem gehad. artikel van onze grondwet.

Vooroordelen leiden tot discriminatie zet een streep door discriminatie
Vooroordelen zijn gevaarlijk als ze leiden tot discrimi-
natie. Bij discriminatie worden mensen ongelijk behan-
deld op basis van een kenmerk dat er in die situatie niet
toe doet. Zo kan het beeld dat Polen altijd dronken zijn
ertoe leiden dat een discotheek Poolse jongeren weigert.

Hokjesdenken 61

Het beeld van een groep
Een ander nadeel van het indelen in hokjes is dat
je alles en iedereen over één kam scheert en de
verschillen tussen mensen niet meer ziet. Zo ontstaat
een versimpeld beeld van een groep. Je noemt dat
stereotypering. Iemand zegt bijvoorbeeld dat Afri-
kaanse mensen niet zo oud worden. Maar Afrika is een
werelddeel met 54 landen, 1 miljard inwoners en veel
verschillende culturen, religies en gezondheidssituaties.
Zo is de levensverwachting voor iemand uit Sierra
Leone slechts 59 jaar, maar voor een Tunesiër of een
Marokkaan is dat 76 jaar. Soms is het dus beter om de
groepen waarin je mensen indeelt, kleiner en
speci eker te maken.

5 Black Lives Matter

ACTUEEL

‘I can’t breathe’ Bron 3

MINNEAPOLIS – De nabestaan- zijn knie bijna acht minuten op de
den van de bij een arrestatie omge- nek van Floyd, die meermaals riep:
komen George Floyd krijgen 27 ‘I can’t breathe’. Nadat de agenten
miljoen dollar van de Amerikaanse hem eindelijk losgelaten hadden,
stad Minneapolis. Vorig jaar hiel- overleed hij een uur later in het zie-
den politieagenten hem staande kenhuis. De volgende dag werden
omdat ze dachten dat hij een pakje Chauvin en zijn drie collega’s direct
sigaretten met een vals biljet be- ontslagen. In de dagen daarna ont-
taalde. Floyd weigerde de sigaretten stonden protesten over de hele we-
terug te geven en belandde in een reld. Antiracismebeweging Black
worsteling met de agenten. Uitein- Lives Matter hield ook in Neder-
delijk duwden de agenten Floyd op land verschillende demonstraties.
de grond. Agent Chauvin plaatste
Naar: AD

a Lees bron 3. Wat heeft de antiracismebeweging Black Lives Matter te maken met de dood van George Floyd?
b Is wat er met George Floyd gebeurde ook in Nederland mogelijk, denk je? Leg uit.

6 Foto’s vol clichés

‘Die kip springt direct van tafel’ Bron 4

In de media zie je op foto’s van be- het echt natuurlijk meteen van tafel.
roepen vaak clichés. Kappers heb- Ook die witte jassen zijn erg cliché,
ben altijd een schaar in hun hand die dragen we nauwelijks meer.’
en onderzoekers dragen witte jassen. Clichébeelden kunnen sollicitanten
Dierenarts en onderzoeker Jaap Wa- afschrikken. Gijs Bijlstra: ‘Als je als
genaar: ‘Deze foto vind ik ongelofe- ziekenhuis bijvoorbeeld meer man-
lijk fout. Die mensen kijken alsof ze nelijke verplegers wil aantrekken,
voor het eerst in hun leven een kip moet je ook foto’s van mannen laten
zien. Bovendien springt zo’n dier in zien.’ Naar: de Volkskrant

62

Lees bron 4 en beantwoord dan de vragen.

a Zoek eerst op wat de woorden ‘cliché’ en ‘rolmodel’ betekenen, noteer daarna de betekenis.
b Jij wordt opgeleid voor een bepaald beroep. Welke clichés bestaan daarover?
c Zoek nu een foto op internet van jouw beroep waarop je een aantal van deze clichés ziet.

Print de foto uit en noteer hieronder de clichés die op de foto te zien zijn.

d Zoek een foto van een ander mbo-beroep en doe hetzelfde.

7 Vooroordelen over het mbo

‘Het mbo is niet het afvoerputje van de maatschappij’ Bron 5

Sam Beumkes studeert mbo Media en Communicatie.
Tijdens haar stage voor BNNVARA schreef ze onderstaand artikel.
Ik sprak laatst iemand die echt het bloed onder mijn nagels vandaan haalde
met de uitspraak: ‘Het mbo is het afvoerputje van de maatschappij.’ Volgens
hem zitten daar de ongemotiveerde, ‘minder slimme’ mensen, die het niet
gaan maken in de wereld. De druk komt ook van ouders, die hun kinderen
pushen om verder te komen. Dankzij de verwachtingen van onze maatschappij denkt een heel
groot gedeelte van Nederland dat het vmbo en het mbo niet goed genoeg zijn. Zodra ik vertel
dat ik bijna klaar ben met mijn studie, is het eerste wat de mensen in mijn omgeving vragen:
‘En wat ga je daarna studeren?’, terwijl ik weet dat ik echt geen hbo nodig heb om te kunnen
wat een mediabedrijf van me vraagt. Ik bevind me als mbo’er helemaal niet in een afvoerputje,
ik heb genoeg talent. Naar: BNNVARA

a Lees bron 5. Kom jij deze vooroordelen ook weleens tegen? Zo ja, hoe ga je daarmee om?
b Wat zijn jouw eigen plannen na je opleiding? Voel jij, net als Sam, de druk om na je mbo-opleiding

verder te studeren?

Hokjesdenken 63

8 Test jezelf We hebben allemaal vooroordelen. Vaak heb je deze
vooroordelen niet bewust, maar onbewust. Hoe zit
dat bij jou?

Doe de test op onderhuids.nl/test-jezelf/

a Wat was de uitslag?
b Had je deze uitslag verwacht? Waarom wel/niet?
c Kan deze test bijdragen aan het verminderen van

racisme en discriminatie? Licht je antwoord toe.

Wat kun je doen bij discriminatie? Wist je dat?

Klachtenbehandelaar Bernd Buiting van het antidis- tijdsdiscriminatie en dat
criminatiebureau Gooi en Vechtstreek vertelt over zijn mag niet. Het bedrijf
werk. ‘We registreren klachten, bieden een luisterend paste de advertentie aan
oor, geven advies, helpen bij het doen van aangifte bij nadat wij de directie hier
de politie en zoeken naar een oplossing als iemand een op gewezen hadden.
melding doet over discriminatie. Zo werd een groep Blijf er dus niet mee lo-
jongeren met een donkere huidskleur geweigerd bij een pen als je met discrimi-
discotheek. De jongeren kregen te horen dat de disco natie te maken hebt. Het
‘vol’ was, terwijl groepjes witte jongeren wél naar bin- kan een grote impact
nen mochten. Bij zo’n klacht nemen we contact op met hebben op je leven en
de discotheek (hoor en wederhoor) en onderzoeken we daarom is het fijn als ie-
of er sprake is geweest van discriminatie. Zo ja, dan mand je verhaal serieus
bekijken we met de melder(s) welke stappen mogelijk neemt. Wij doen dat.’
zijn. Je kunt contact opnemen met een antidiscriminatie-
Een ander voorbeeld. Een tijdje geleden ontvingen we bureau bij jou in de buurt (zie: discriminatie.nl).
een klacht over een bedrijf dat specifiek op zoek was
naar personeel tussen de 20 en 25 jaar. Dat is leef- Bron: interview van uitgeverij Essener

Discriminatie door uitzendbureaus Bron 6

ROTTERDAM – Uitzendbureaus willen nog steeds op verzoek discrimineren voor
opdrachtgevers, blijkt uit een steekproef in opdracht van de Inspectie Sociale Zaken
en Werkgelegenheid. Van de onderzochte uitzendbureaus gingen 4 op de 10 in op
het verzoek om geen uitzendkracht van buitenlandse komaf te sturen. Naar: AD

64

9 Discriminatie op de werkvloer

Een voorbeeld: tijdens de pauze op je werk hoor je je leidinggevende zeggen dat hij het arbeidscontract

van receptioniste Petra niet wil verlengen. Ze heeft net samen met haar vriend een huis gekocht en je

leidinggevende is bang dat Petra binnenkort minder wil gaan werken.

a Welk vooroordeel heeft de leidinggevende?
b Bedenk een voorbeeld van discriminatie die voor kan komen op jouw (toekomstige) werk.
c Lees het kader ‘Wist je dat?’ en bron 6. Wat kun je doen als je op je werk, bij een uitzendbureau of tijdens

een stage met discriminatie te maken krijgt?

d Soms is discriminatie wel toegestaan, bijvoorbeeld als een werkgever bepaalde minderheidsgroepen voorrang

geeft bij een baan. Dat noem je ‘positieve discriminatie’. Welke reden kan een werkgever hiervoor hebben?

Kies uit de volgende redenen:

Versterken van hokjesdenken. Verkleinen van de achterstand van bepaalde groepen.

Versterken van stereotypering. Verbieden van vooroordelen.

Wij-zij-denken

Psychologen hebben ontdekt dat mensen vaak onder- hoort, maar je mag nooit geweld gebruiken. Het vor-
scheid maken tussen een wij-groep waar zij zichzelf toe men van een wij-groep en het wij-gevoel dat daar-
rekenen, en een zij-groep waarbij zij anderen indelen. bij hoort, is niet per se slecht. In wij-groepen is
vaak saamhorigheid, het positieve gevoel dat je bij el-
D• Vitawnijje-zeiijg-ednengkroeenphhoeubdjteivna:ak een positief beeld. Over kaar hoort en op elkaar kunt rekenen. Denk bijvoor-
beeld aan buurtbewoners die samen een buurtfeest or-
anderen denk je negatiever, je vindt dat ze minder zijn ganiseren. Of aan de Olympische Spelen of een EK of
dan de leden van de wij-groep. WK als ‘wij’ tegen een ander land spelen.

• Je denkt dat de mensen in de zij-groep allemaal Presentatrice Sophie Hilbrand:
‘Als een donkere Nederlander
hetzelfde zijn, terwijl je in de wij-groep wel allerlei kritiek uit op een oer-Hollands
verschillen ziet. feest als Sinterklaas, is hij in de
ogen van een groep Nederlanders
• Je kunt je beter inleven en verplaatsen in mensen van meteen “die buitenlander die terug
moet naar zijn eigen land”. Terwijl het gewoon
de wij-groep. een Nederlander is die ergens kritiek op heeft.
Negatieve en positieve gevolgen Op zo’n moment is het wij-zij-gevoel wel heel erg
Tonny van de Lonsdale-groep was negatief over asiel- duidelijk.’ Naar: BNN
zoekers, hij ging ze zelfs haten. Ook maakte hij geen
onderscheid, alle asielzoekers kwamen volgens hem
naar Nederland om van de uitkeringen te pro teren.
Wij-zij-denken kan er in zo’n extreme vorm voor
zorgen dat je anderen als vijand gaat zien. Sommige
Lonsdalers gebruikten zelfs geweld tegen asielzoekers.
Daarvoor werden ze bestra , want je mag wel vin-
den dat een azc (asielzoekerscentrum) niet in je buurt

Hokjesdenken 65

10 Maak je eigen Loesje-poster

Bedenk een pakkende tekst over hokjesdenken. Een Loesje-poster heeft altijd een boodschap voor de lezer,
vaak met een grapje erin verwerkt. Probeer aan te sluiten bij een belangrijk onderwerp van dit thema: het
tegengaan van vooroordelen.

11 Wij tegen zij?

a Noteer links in de tabel hieronder de vier groepen die je bij opdracht 3a hebt genoemd.
b Zet een van de groepen in de eerste kolom zich (weleens) af tegen andere groepen? Zo ja, tegen welke

groep? Noteer dit in de middelste kolom.

c Het afzetten tegen een andere groep kan onschuldig zijn, zoals bij sportteams die tegen elkaar spelen.

Maar in de lestekst las je dat wij-zij-denken ook uit de hand kan lopen. Hoe zit dit bij de groepen die
jij tegenover elkaar hebt geplaatst? Geef dat aan in de derde kolom.

Wij-groep waar jij toe behoort Zet de wij-groep zich af? Onschuldig of ernstig?

66

Mensen zien zoals ze écht zijn

We zullen altijd mensen blijven indelen in categorieën problemen op te lossen, zoals bij de bestrijding van
of hokjes, zo werkt ons brein nu eenmaal. Maar het oor- het coronavirus. Geen land staat op zichzelf. Dan is
deel dat je koppelt aan die hokjes kun je wel veranderen. een open mind op het gebied van internationale ken-
Zo’n oordeel is soms onnauwkeurig of onjuist en kan in nis, inzichten en standpunten heel belangrijk.
het ergste geval leiden tot discriminatie. Er zijn manie- Hoe meer je dus over de grenzen van jouw eigen groep,
ren om jouw inzicht te verbreden en je oordeel nauw- maar ook van je eigen land heen kijkt, hoe minder je
keuriger te maken: denkt in stereotypen en vastomlijnde hokjes.
1. Wees nieuwsgierig. Zoek contact met mensen buiten

je eigen groep of groepen.
2. Pas op met conclusies over een hele groep. Verbind

niet te snel jouw oordeel over een paar mensen uit
een groep aan iedereen in die groep. Wees je er steeds
van bewust dat vooral in een grote groep de mensen
sterk kunnen verschillen van elkaar.
3. Zoek naar overeenkomsten met andere groepen.
Natuurlijk zijn er verschillen tussen de studenten van
jouw school en die van andere mbo’s. Maar jullie heb-
ben minstens zoveel gemeenschappelijk. Jullie willen
bijvoorbeeld allemaal goed onderwijs, een leuke baan
met een mooi salaris en een gezond lee limaat.
4. ink global. Nog een stap verder ga je er bij global
thinking van uit dat we van elkaar a ankelijk zijn in
de wereld en elkaar nodig hebben om grote

12 Kansen op een baan Bron 7

a Kijk nog niet naar bron 7. Wat schat je in: vinden meer mbo’ers of meer hbo’ers een baan?
b Bekijk de bron. Klopt je verwachting bij a? Licht dit toe met percentages uit de tabel.

Hokjesdenken 67

c Verklaar het verschil tussen de percentages BOL-studenten en BBL-studenten.

d Bekijk onderstaande conclusies. Ze zijn onjuist omdat ze slechts kloppen voor een deel van de groep. Zoek

in de tabel op voor welk deel van de groep de conclusie wel klopt en vul dat hieronder in.

Onjuiste conclusies Conclusie klopt wel als je mbo’ers vervangt door:

Meer afgestudeerde mbo’ers dan
afgestudeerde hbo’ers hebben na
1,5 jaar een baan.

Slechts 1% van de afgestudeerde
mbo’ers is na 1,5 jaar nog werkloos.

e Ga naar kiesmbo.nl, klik op ‘vergelijken’, voeg je eigen opleiding en een willekeurige andere

opleiding toe, en klik dan op ‘vergelijk opleidingen’. Beantwoord op de website de vragen die volgen.

Vul eerst je kans op werk voor je eigen opleiding in. Vergelijk daarna alle gegevens die je ziet.

Noteer drie opvallende zaken.

68

Portfolio-opdracht - Heb jij dit weleens meegemaakt?

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.
Heb jij weleens gemerkt dat mensen vooroordelen over jou hadden? En weet je welke ervaringen
je medestudenten hebben met vooroordelen of discriminatie?
Dit is een groepsopdracht, maar je begint individueel.

a Lees eerst de onderstaande zinnen zelf door.
• Op school is weleens een beledigende opmerking gemaakt over mijn religie, seksuele voorkeur,

beperking of afkomst.

• Als ik uitga, moet ik me regelmatig legitimeren en anderen in de groep niet. Dit heeft niet met mijn

leeftijd te maken.

• Als ik op straat loop, vraagt de politie regelmatig om mijn ID-kaart terwijl ik niks strafbaars heb gedaan.
• Als ik ga shoppen, word ik extra in de gaten gehouden door het personeel.
• Op mijn werk of stage heb ik te maken met vooroordelen omdat ik een man ben of een vrouw.
b De docent legt nu uit wat jullie met de hele groep gaan doen.
c Aan het eind van opdracht b blijf je staan en kijk je waar iedereen staat. Had je deze antwoorden verwacht

in jouw klas? Wat valt je op? Wil je iets vertellen over een ervaring?

d Formuleer nu met de hele groep een gedragscode met vijf aandachtspunten die vooroordelen en discrimina-

tie in jouw groep moeten voorkomen. Neem de gedragscode op in je portfolio.

Begrippen

Categoriseren Indelen in groepen. Stereotypering Versimpeld beeld van een groep
mensen.
Discriminatie Ongelijk behandelen van mensen op
basis van een kenmerk dat er in die situatie niet toe doet. Vooroordeel Mening over iemand of een groep mensen
zonder dat je die goed kent.
Hokjesdenken Mensen indelen in een categorie of een
groep. Wij-zij-denken Patroon waarbij de ene groep tegenover
de andere staat en zichzelf doorgaans als ‘beter’ ziet.
Identiteit Dat wat eigen of uniek is aan een persoon.

Racisme Groepen mensen op basis van hun
huidskleur of etnische a omst als minderwaardig
zien en behandelen.

Hokjesdenken 69

6 Relaties
Single, samenwonen of trouwen?

themasburgerschap.nl/thema6

CASUS 0:00 – 3:55

OP SINGLE ZIJN RUST EEN TABOE bent als je samen bent met iemand. Ik doe daar niet
In Japan is sologamie een trend. Singles trouwen aan mee. Dat wil niet zeggen dat ik nooit verliefd
dan met zichzelf: ze beloven zichzelf eeuwige ben of geen relatie wil. Als ik verliefd ben, ga ik er
trouw. In Nederland zijn ook steeds meer mensen helemaal voor, maar als het uitgaat, accepteer ik dat
bewust single, maar zij staan vaak wel open voor ook vrij snel. Want ik word ook blij van andere din-
een relatie. Zoals Joshua: hij is filmmaker, 30 jaar gen in mijn leven, zoals mijn werk. Andere mensen
en single. vinden het heel vervelend om vrijgezel te zijn. Dat
komt ook doordat er nog steeds een taboe op rust.
‘Mensen vragen mij best vaak waarom ik nog single Je mag eigenlijk niet single zijn.’
ben. Ze zeggen dan: “Je ziet er goed uit, je hebt een
leuke baan. Hoe kan het dat jij nog niemand hebt?” Wat denk jij: bestaat de ‘happy single’?
Dan denk ik: hoezo? Waarom moet ik per se een
relatie? Het is een sociale maatstaf: alsof je geslaagder

Licht je antwoord toe:

70

Relaties in Nederland

Misschien heb je of wil je een serieuze liefdesrelatie. Of Individualisering zorgt er ook voor dat stellen vaker uit
ben je liever single, zoals Joshua die je in de casus zag? elkaar gaan: 40 procent van de huwelijken eindigt in een
Zodat je vrij bent om te daten of zodat je meer tijd hebt scheiding. Ook daardoor wonen steeds meer mensen
voor reizen, vrienden of werk. Single zijn wordt steeds alleen. Naar verwachting zijn er in 2030 ruim 3,5 mil-
gewoner. Het hebben van een vaste relatie is niet meer joen alleenstaanden: 25 procent van alle volwassenen.
zo vanzelfsprekend als vroeger. Dat laat zien dat onze Samen
ideeën over relaties veranderen. De meeste mensen zijn niet single, maar wonen samen.
Single Dat betekent niet dat alle huishoudens bestaan uit een
Jongeren in Nederland zijn vaker en langer single man en een vrouw, eventueel met kinderen. Sommige
dan zo’n tien jaar geleden. Ook een groeiende groep mensen blijven bewust kinderloos. Een gezin met twee
volwassenen blij bewust single. Dat past bij de vaders of twee moeders kan ook. Er zijn ook eenouder-
individualisering van de samenleving. We zijn gewend gezinnen of samengestelde gezinnen. Dan vormt een
om onze eigen keuzes te maken en doen vooral wat gescheiden vrouw of man een gezin met een nieuwe
onszelf gelukkig maakt. Als je single bent, hoef je met partner en diens kinderen. Sommige mensen wonen in
niemand rekening te houden. Je kunt zelf kiezen waar- een woongemeenschap. Steeds minder stellen trouwen
aan je je tijd besteedt. overigens, ook niet als er kinderen komen.

Bron 1 Bron 2

Kapper Pim Anneveldt in zijn Amsterdamse microwoning van Het ‘regenbooggezin’ van acteur Rick Paul van Mulligen. De kin-
30 m2 met eigen badkamer en keukenblok. In het nieuwe woon- deren wonen afwisselend bij Rick Paul en zijn vriend René, en bij
complex zitten 500 studio’s, een wasserette, binnentuin, fietsen- hun moeder Nina.
stalling en restaurant.

1 Meer alleenstaanden ‘Wij zijn de lucky ones’ Bron 3

a Stel, je bent alleenstaand. Waar zou jij dan liever gaan De vriendinnen Hilke (30 jaar), Rosanne (30 jaar)
en Emilie (28 jaar) huren samen een huis in Am-
wonen: in een microwoning (bron 1) of in een huis met sterdam. Ze zijn alle drie vrijgezel. Rosanne: ‘We
vrienden (bron 3)? Leg uit waarom. betalen samen 1.600 euro, daarvoor hebben we
alle drie een slaapkamer, er is een woonkamer,
b In de casus hoorde je Joshua zeggen dat het voor veel een badkamer en een wc.’ Emilie: ‘We hebben
echt een soort van gezinsleven. Wij zeggen ook
mensen nog de norm is om een partner te hebben en altijd tegen elkaar ‘Werk ze, jne dag’.’ Rosanne:
kinderen te krijgen. Hoe kijkt iemand met deze norm ‘De een doet boodschappen en de ander kookt.’
naar een single? Emilie: ‘Wij zitten hier niet omdat de dingen
die we willen niet lukken, we hebben hier heel
c In bron 3 legt Emilie uit dat zij juist een ‘lucky one’ is. bewust voor gekozen. Wij zijn de lucky ones.’

Wat bedoelt ze daarmee?

Naar: NRC

Relaties 71

d In 1947 was één op de twintig volwassen Nederlanders alleenstaand, 5 procent dus. Nu is dat ongeveer 23

procent en naar verwachting is in 2047 één op de vier volwassen Nederlanders alleenstaand. Hieronder

staan drie ontwikkelingen. Leg bij elk het verband uit met de groei van het aantal alleenstaanden.

Ontwikkeling Uitleg

De samenleving draait meer om het
individu (de persoon) dan om de groep.

Er zijn veel minder mensen gelovig
en de kerk heeft minder invloed.

Meer vrouwen zijn gaan werken.

e Er is een tekort aan huizen voor alleenstaanden, vooral in de grote steden. Welke oplossingen voor dat

probleem zie je in bron 1 en bron 3?

Bron 1:

Bron 3:

Samenwonen? Regel je zaken goed Wist je dat?

Als je wilt gaan samenwonen of trouwen, moet je ook Als je trouwt in beperkte gemeenschap van
nadenken over de zakelijke kant van je relatie. goederen spreek je af dat al jullie bezittingen en
schulden uit de periode van jullie huwelijk (dus
• In een samenlevingscontract schrijf je op hoe jij en niet van daarvoor) van jullie beiden zijn. Als je
trouwt op huwelijkse voorwaarden, dan leg je vast
je partner de kosten voor het huishouden verdelen. welke bezittingen en schulden van wie zijn.
Bespreek ook welke aankopen en schulden van jullie Overigens heeft een religieus huwelijk, bijvoorbeeld
samen zijn en wat van jou alleen blijft. in de kerk, voor de wet geen waarde.

• Als je een burgerlijk huwelijk sluit, regel je veel • Je kunt ook een geregistreerd partnerschap sluiten.

belangrijke zaken in één klap. Je legt dan bij de Je hebt dan grotendeels dezelfde rechten en plichten
gemeente vast dat je echtgenoten bent. Je bent als bij een huwelijk, maar anders dan bij trouwen
daardoor verplicht elkaar te onderhouden (ook als je kun je zonder tussenkomst van een rechter uit elkaar
de relatie beëindigt), je bent elkaars erfgenaam en gaan.
je hebt gedeeltelijk recht op elkaars pensioen. Als er
kinderen komen, hebben beide ouders automatisch
het gezag over hen. Wat betreft jullie eigendommen
zijn er twee opties.

72

2 Geen traditioneel gezin Bron 4

a Bekijk bron 4. Past één van de vijf afbeeldingen bij hoe jij nu

woont? Omcirkel deze.

b Het aantal eenoudergezinnen neemt toe. Waar komt dat door?

Onderstreep in de lestekst een zin waarin hiervoor een reden
staat.

c Bekijk bron 2. De kinderen van Rick Paul van Mulligen hebben

twee vaders en één moeder. Wettelijk hebben de kinderen maar
twee ouders: Rick Paul en Nina. Vader René kan daardoor niet
zomaar met zijn kinderen op vakantie. Wat vind jij: moet een
kind ook drie ouders kunnen hebben? Leg je antwoord uit.

d Hieronder staat een aantal ontwikkelingen over samenwonen,

trouwen en scheiden in Nederland. Geef aan wat jij vindt.

Goed Neutraal Slecht

Steeds meer stellen gaan eerst samenwonen voordat ze trouwen.

Steeds minder stellen trouwen.

Steeds meer stellen krijgen kinderen zonder getrouwd te zijn.

Steeds meer huwelijken eindigen in een scheiding.
Steeds meer kinderen brengen een deel van hun jeugd door in
een eenoudergezin.

3 Afspraken maken met je partner

Lees het kader ‘Wist je dat?’ op bladzijde 72. Daarin staan vier vormen van samenleven.
Welke kenmerken passen bij welke vorm? Zet de juiste letter achter de vorm. Een kenmerk kan dus bij
meerdere vormen horen.

Vormen van samenleven C Op huwelijkse voorwaarden trouwen
A Samenlevingscontract D Geregistreerd partnerschap
B In beperkte gemeenschap van goederen trouwen

Kenmerken
1 Alles wat van jou is en wat jij verdient, is ook van je partner.
2 Als één van de twee overlijdt, is de ander vanzelf erfgenaam.
3 Alleen een rechter kan jullie verbintenis ontbinden.
4 Sluit je af bij een notaris.
5 Als vader krijg je automatisch het gezag over een kind dat je partner krijgt.
6 Als je uit elkaar gaat, kun je verplicht zijn om elkaar te onderhouden (alimentatie).

Relaties 73

4 Niet samenwonen, wel trouwen

Wij willen trouwen Bron 5

Anwar Manlasadoon (26) vluchtte uit Syrië. In Arnhem werd hij verliefd op
Julie. Toen de liefde tussen Anwar en Julie serieuzer bleek, werd het inge-
wikkelder. Anwar: ‘Ik heb er geen problemen mee dat Julie niet gelovig
is. Zij kan net zo goed zijn als een moslima. Maar voor mij is samenwonen
zonder getrouwd te zijn geen optie. Ik hoef niet voor de gemeente te
trouwen, dat zegt mij niets. Een imam moet ons in de echt verbinden.
Dan heeft het de goedkeuring van God.’
Julie: ‘Maar moslimmannen mogen alleen trouwen met ‘vrouwen van het
boek’: moslims, joden en christenen. Een ongelovige vrouw trouwen mag
niet. Écht ongelovig ben ik niet. Ik geloof wel dat er meer is dan alleen
de aarde en dat de dingen niet zomaar gebeuren, maar of alles geregeld
wordt door een man in de hemel, dat weet ik niet.’

Naar: De Gelderlander

a Lees bron 5 en leg uit waarom voor Anwar een religieus huwelijk belangrijker is dan een burgerlijk huwelijk.
b Weet jij een oplossing voor het probleem van Anwar en Julie? Bedenk het samen met een klasgenoot.
c Wat is voor jou belangrijk? Leg je antwoord uit.

Een burgerlijk huwelijk. Een religieus huwelijk. Trouwen vind ik niet belangrijk.

Geluk en relaties Een goede liefdesrelatie
Een beetje scharrelen of een enkele date is nog geen
Wat zou jou gelukkig maken? Trouwen, samenwonen of liefdesrelatie. Dat wil zeggen dat je samen bent met
single blijven? Uit onderzoek blijkt dat vooral gezond- iemand anders, samen een band hebt, intieme zaken
heid, relaties en het hebben van werk belangrijk zijn bij en misschien toekomstdromen met elkaar deelt. Seks
het ervaren van geluk. hoort daar vaak bij, maar dat hoe (nog) niet.
Niet alle liefdesrelaties leiden tot langdurig geluk, dat
Gelukkig alleen laat het hoge aantal scheidingen wel zien. Er is geen vast
Relaties zijn dus een geluksfactor, maar daarbij kan het recept voor een succesvolle relatie.
ook gaan om sociale relaties. Een single die regelma- Het is wel belangrijk dat jij en je partner gelijkwaardig
tig vrienden ziet, kan zich net zo gelukkig voelen als zijn. Dat betekent dat jullie dezelfde rechten hebben.
iemand met een relatie. Toch voelen singles zich va- Maar het is meer dan dat. Het betekent ook dat er in een
ker eenzaam dan mensen met een relatie. Ook voelen relatie een zeker evenwicht bestaat. Aan de ene kant
sommige mensen het niet hebben van een relatie als fa- houd je rekening met elkaar. Niet alles kan gaan zoals jij
len. Dat komt doordat een relatie hebben nog steeds de wilt. Belangrijke besluiten neem je dus samen. Aan de
norm is in onze samenleving. andere kant moet je je eigen keuzes kunnen maken en je
Ook ouders hebben – soms onbewust – bepaalde eigen leven kunnen leiden.
verwachtingen. Ze verwachten misschien dat je een
(heteroseksuele) relatie hebt, dat je kinderen krijgt of dat
je trouwt met iemand van dezelfde a omst als zijzelf.

74

Dwang te zien. Wat moet je doen als je toch te maken krijgt met
Wat in ieder geval niet past bij een goede relatie is dwang of huiselijk geweld? Het belangrijkste is: praat
dwang. Naar schatting worden elk jaar enkele honder- erover met iemand die je vertrouwt! In je eentje kun je
den mensen gedwongen om te trouwen met iemand die dit probleem niet oplossen. Jouw school hee een ver-
ze niet zelf hebben gekozen. Zulke huwelijksdwang is trouwenspersoon waar je naartoe kunt. Er zijn ook or-
in Nederland verboden. Je mag je partner ook niet ver- ganisaties die je kunt bellen, zoals Veilig uis of Fier.
bieden om te werken of te sporten of om andere mensen Er is ook een Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en
Achterlating (LKHA).

Bron: Landelijk Knooppunt Huwelijksdwang en Achterlating Verboden liefdesrelaties
Je mag zelf je partner kiezen, maar in enkele situaties
ligt dat anders. Zo mag een volwassene geen seksuele
relatie hebben met iemand die jonger is dan 16 jaar. Dat
is om seksueel misbruik te voorkomen, want een vol-
wassene kan een kind makkelijk beïnvloeden of onder
druk zetten.
Ook liefdesrelaties tussen een zorgverlener en een cliënt
of een docent en een student zijn ongewenst en soms
stra aar. In veel bedrijven mogen leidinggevenden
geen relatie aangaan met ondergeschikte werknemers.
Als er toch een relatie ontstaat, moet één van beiden een
andere werkplek zoeken.

5 De ideale partner

a Stel, je wilt een serieuze relatie. Wat voor iemand zoek jij dan? Kruis drie dingen aan die voor jou het

belangrijkst zijn.

b En welke drie zaken zouden voor jouw ouders belangrijk zijn? Zet een pijltje voor drie zinnen.

Iemand die later kinderen wil. Iemand met een eigen inkomen.

Iemand met dezelfde afkomst als jij. Iemand met dezelfde hobby’s.

Iemand met hetzelfde geloof als jij. Iemand met wie je kunt lachen.

Iemand bij wie je jezelf kunt zijn. Iemand die jou vrijheid geeft.

Iemand die je kunt vertrouwen. Nog iets anders, namelijk .

c Zit er een verschil tussen jouw wensen en die van je

ouders? Zo ja, heeft dat invloed op jouw partnerkeuze?

Leg je antwoord uit.

Relaties 75

6 Breekpunten in een relatie

ACTUEEL

André en Monique uit elkaar Bron 6

BERKEL EN RODENRIJS – André Deze keer gaat het gerucht dat hij
Hazes (27) hee laten weten dat hij samen is met in uencer Sarah van
en Monique Westenberg (43) de ni- Soelen (25). André ontkent dit.
tief uit elkaar zijn. Dit is de derde keer Voor Monique kwam de breuk
dat het koppel uit elkaar gaat. Tijdens als een verrassing. ‘De keuze van
de vorige relatiebreuk had André een André om bij mij en kleine Dré
korte relatie met Bridget Maasland. weg te gaan is voor mij abrupt
Volgens geruchten begon die relatie en heb ik niet zien aankomen’,
al toen André nog met Monique was. schreef ze. Naar: AD

a Lees bron 6. Denk jij dat het voor BN’ers moeilijker is om trouw te blijven in hun relatie? Leg uit.
b Noem (nog) twee redenen waarom mensen besluiten om te scheiden.

c Stel, je hebt een serieuze relatie met iemand. Wat mag je partner van jou nog wel doen en wat niet meer?

wel niet
Appen met zijn of haar ex.
Dansen met iemand anders tijdens het uitgaan.
Zonder het jou te laten weten veel later thuiskomen dan normaal.

Zonder met jou te overleggen een andere studie of baan kiezen.
Zonder met jou te overleggen iets duurs kopen, zoals een spelcomputer.
Een maand op reis gaan zonder jou.
Zonder jou gaan stappen met een groep vrienden.
Seks hebben met iemand anders.

7 Geen ideale relatie

a Stel je voor dat je partner je verbiedt om te sporten of te werken. Vind je dat een voorbeeld van ongelijk-

waardigheid in de relatie, van huiselijk geweld (geestelijke mishandeling), van beide of van geen van beide?
Leg je antwoord uit.

b In de wet staat dat een zestienjarige wel een seksuele relatie mag hebben met een vijftienjarige, maar

een negentienjarige niet met een vijftienjarige. Leg dat uit met behulp van het begrip ‘gelijkwaardigheid’.

76

c In veel bedrijven is het verboden dat een leidinggevende een relatie aangaat met een ondergeschikte.

Bedenk twee redenen waarom bedrijven dat verbieden.

d Heeft jouw leerbedrijf regels over relaties tussen werknemers? Zo ja, hoe luiden die regels dan?
e Zoek uit wie in jouw leerbedrijf of op jouw opleiding de vertrouwenspersoon is.

Schrijf op waar je die informatie vond. Kon je het makkelijk vinden?

Werken en zorgen

Als je kinderen krijgt, wie gaat er dan voor hen zorgen? Natuurlijk kunnen jij en je partner samen besluiten dat
Ga jij dat doen, gaat je partner dat doen of verdelen jul- de één zorgt en de ander kostwinner is. Maar dat bete-
lie de zorg? Nog niet zo lang geleden hoefde je die vraag kent wel dat de één a ankelijk wordt van de ander. En
niet te stellen. Toen lag de rolverdeling in een relatie dat kan heel vervelend zijn, bijvoorbeeld als je je relatie
vast: de vrouw zorgde vrijwel altijd voor de kinderen en wilt verbreken en geen geld hebt voor een eigen huis.
het huishouden en de man was kostwinner. De keuze om niet te werken hee ook nanciële gevol-
gen op lange termijn. Als je niet werkt, bouw je geen
pensioen op. En als je later wel weer gaat werken, ver-
dien je waarschijnlijk minder dan lee ijdsgenoten.

Ongelijkheid De politiek bemoeit zich ermee
Nog steeds besteden vrouwen gemiddeld meer tijd dan Op de arbeidsmarkt en in de verdeling van huishoude-
mannen aan het huishouden en de zorg voor de kin- lijke taken bestaat dus nog steeds ongelijkheid tussen
deren. Bovendien werken vrouwen vaak minder én mannen en vrouwen. Daarom zet de overheid zich in
verdienen ze per uur gemiddeld minder dan mannen. voor de emancipatie van vrouwen. Dat doet ze bijvoor-
Om al die redenen is 36 procent van de vrouwen niet beeld door kinderopvang goedkoper te maken. Zo wil
economisch zelfstandig. Dat betekent dat ze niet ge- de overheid bereiken dat meer vrouwen gaan werken.
noeg verdienen om voor zichzelf te kunnen zorgen. Ook stimuleert de overheid vaders om meer zorgtaken
op zich te nemen, bijvoorbeeld door meer vaderschaps-
verlof te geven.
Zulke maatregelen zijn het gevolg van politieke beslui-
ten van het parlement. Er zijn nog meer voorbeelden
van hoe de politiek invloed hee op onze relaties en de
keuzes die we daarin maken. Als er bijvoorbeeld geen
betaalbare huizen voor singles zijn, wordt het lastig om
alleen te wonen. Een ander voorbeeld is het homohuwe-
lijk. Dat kwam er door een nieuwe wet in 2001.

Relaties 77

8 De rol van vrouwen Bron 7

Je bent een slechte moeder!

Eva is een werkende moeder en beschrijft hoe daar volgens haar over wordt gedacht
in Nederland: ‘In Nederland is onze cultuur dat je een hele goeie moeder bent als je
parttime werkt of niet werkt, dus dat zit zo in de mens, in de Nederlander: niks is erger
dan dat je je kinderen uitbesteedt. Kijk, mensen kunnen zeggen: wat heb je een lelijke
jurk of een lelijk huis, maar niks is erger dan dat iemand zegt: je bent een slechte moeder
of een slechte vader. Ik denk dat het ’m daarin zit, die groepsdruk, dat mensen zeggen:
je bent gewoon een betere moeder als je vaker thuis bent.’ Naar: SCP

Bron 8

a Bekijk het filmpje ‘Rara, hoe kan dat?’ Leg uit wat dit filmpje te maken heeft met het feit

dat vrouwen meer zorgen dan mannen.

b Is het beroep waarvoor jij wordt opgeleid een typisch vrouwenberoep, een typisch mannenberoep

of geen van beide? Leg je antwoord uit.

c Lees bron 7. Wat denk jij: ben je een betere moeder als je niet werkt en thuis bent? Licht je antwoord toe.
d In 2019 riep minister Van Engelshoven speelgoedfabrikanten op minder rolbevestigend te zijn.

Bekijk bron 8. Welke advertentie voor speelgoed is rolbevestigend, de linker of de rechter afbeelding?

e Hoe zou jij de taken in een relatie willen verdelen? Licht toe.

Eén van de partners zorgt voor het inkomen, de ander verricht de zorgtaken.

Eén van de partners werkt fulltime, de ander combineert werk met zorgtaken.

Een gelijke verdeling van werk en zorg tussen de partners.

Anders, namelijk

78

9 Economisch zelfstandig Bron 9

a Lees bron 9. Wanita stopte met school. Leg uit dat ‘Mijn toekomst is ook belangrijk’

zo’n besluit nadelig kan zijn voor haar economische Het roc Mondriaan heeft twee klassen die
zelfstandigheid. speciaal voor jonge moeders zijn. Wanita
(27) is één van de studenten. Zij heeft twee
b De overheid heeft er belang bij dat burgers – dus ook kinderen (5 en 7 jaar). ‘Ik was vroeger heel
koppig. Toen ik 18 was, liep ik weg van huis.’
vrouwen – economisch zelfstandig zijn. Leg uit. Tijdens haar eerste zwangerschap haalde ze
haar diploma op niveau 1. Daarna stopte ze;
haar toenmalige partner vond scholing niet
nodig. Maar nu gaat ze weer naar school.
‘Mijn toekomst is ook belangrijk. Als ik m’n
diploma op niveau 2 heb, ga ik werken.’

Naar: aob.nl

10 Gezinspolitiek in en buiten Nederland

a In sommige landen zijn maatregelen genomen om het aantal kinderen per gezin te beïnvloeden. In het

schema staat een aantal voorbeelden. Wat was de achterliggende reden van deze landen het besluit te

nemen? Maak de juiste combinaties door lijnen te trekken.

Maatregel Reden voor deze maatregel

A Hongaarse gezinnen met meer dan drie 1 De bevolking loopt terug door emigratie.
kinderen krijgen korting op een auto en De regering wil daarom dat er meer kinderen
hoge bonussen. komen.

B Chinese ouders met meer dan twee 2 Voor de samenleving zijn kinderen belangrijk:
kinderen krijgen een boete. zij moeten in de toekomst het werk verrichten.

C Nederlandse ouders krijgen zo’n 1.000 euro 3 Zo wil het land overbevolking voorkomen.
kinderbijslag per jaar voor elk kind. Mensen moeten minder kinderen krijgen.

b In Nederland krijgen gezinnen kinderbijslag. Bedenk een ander argument vóór kinderbijslag dan bij

vraag a staat.

c Sommige mensen vinden dat niet ieder gezin recht zou moeten hebben op kinderbijslag.

Geef voor dit standpunt een argument.

Relaties 79

11 Geboorteverlof

ACTUEEL Bron 10

‘
Klaas en Jeltje blij met nieuwe wet

OUDEGA – Vanaf 1 juli 2020 mogen partners zes Het merendeel van de werkende vaders wil graag
weken geboorteverlof opnemen. Partners mogen meer betrokken zijn bij de zorg voor hun kind.
dan, net als de moeder, ook thuisblijven. Zo kun- Voor het bedrijfsleven lijkt deze cultuuromslag las-
nen ouders samen wennen aan de nieuwe situatie. tiger. Vaders krijgen nog vaak negatieve reacties als
De werkgever betaalt de eerste week 100 procent ze verlof aanvragen. Werkgevers vinden zo’n verlof
van het loon. te ingewikkeld of vinden dat het niet past bij de
Jeltje en Klaas Hoekstra waren een van de aller- bedrijfscultuur. Naar: Friesch Dagblad, NOS
eersten. Zij kregen op 1 juli van meerdere mensen
een berichtje. ‘Gefeliciteerd, jullie hebben het ge-
haald!’ Omdat Jeltje na 1 juli beviel had Klaas niet
één, maar zes weken verlof. Klaas en Jeltje zijn blij
met de nieuwe wet. Vader Klaas verheugt zich op
de extra tijd die hij krijgt voor zijn kind. Dit maakt
ouders gelijkwaardiger.

Stelling: ‘Het is belangrijk dat partners zes weken verlof hebben als zij een kind krijgen.’
Jullie gaan in de klas een debat voeren over deze stelling. De docent verdeelt de klas in groepen van drie
tot vijf studenten. De helft van de groepen is vóór de stelling, de helft tegen. Je hoort van je docent welk
standpunt jouw groep moet innemen.

a Lees bron 10. Bedenk twee argumenten vóór of tegen de stelling. Bij één argument denk je aan de

samenleving als geheel, daarbij neem je ook werkgevers mee. Bij het andere argument denk je aan
de situatie van de ouders.

Voordeel / nadeel voor de samenleving:

Voordeel / nadeel voor de ouders:

b De groepjes debatteren over de stelling. Je docent legt uit

hoe het debat verloopt.

c Als het debat is afgelopen, heb je heel wat argumenten

gehoord. Hoe denk jij nu over vaderschapsverlof?

Leg uit of je dat wel of niet belangrijk vindt.

80

Portfolio-opdracht - Een samenlevingscontract opstellen

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.
Deze opdracht maak je samen met een klasgenoot. Jullie doen alsof jullie een stel zijn: Nora en Arjen. Jullie
gaan samenwonen en stellen daarom een samenlevingscontract op. Daarvoor gebruik je het werkblad dat je
van je docent krijgt. Doe het zo:

• Lees eerst de praktische informatie over samenwonen op de websites van:

Nibud en Wijzer in geldzaken.

• Lees in bron 11 de situatie van Nora en Arjen.
• Bekijk het werkblad. Bespreek wat jullie goede afspraken vinden over de woning en allerlei geldzaken.
• Werk de afspraken uit op het werkblad.

Nora Pham Bron 11

Ik verdien zo’n 1.200 euro per maand Arjen van Straaten
en heb een huurhuis.
Ik heb een schuld van 4.000 euro en Ik werk parttime en verdien zo’n
zo’n 500 euro op mijn betaalrekening staan. Ik reis 800 euro per maand.
met het openbaar vervoer naar mijn werk. Ik sport Ik heb een auto waarmee ik naar
veel. Dat kost zo’n 100 euro per maand. mijn werk ga. Mijn ouders zijn overleden: ik heb
Aan kleding geef ik niet veel uit, zo’n 75 euro per een erfenis van 25.000 euro. Ik trek in bij Nora,
maand. Ik maak graag uitstapjes met vriendinnen. want haar huis is groter. Ik neem wel een aantal
Ik leen dan vaak de auto van Arjen. meubels mee, zoals een schilderij en een stoel
die nog van mijn ouders zijn geweest. Ik draag
graag dure merkkleding en dure sneakers.

Begrippen

Economische zelfstandigheid Situatie waarin Individualisering Ontwikkeling waarbij mensen
iemand in zijn eigen bestaan kan voorzien. meer vrijheid krijgen om eigen keuzes te maken.
Ook wel: economische ona ankelijkheid.
Norm Gedragsregel die algemeen geaccepteerd is in
Emancipatie Het streven naar gelijke rechten en een groep of in de samenleving.
acceptatie voor een achtergestelde groep.
Op huwelijkse voorwaarden trouwen O ciële
Geregistreerd partnerschap Wettelijk erkende verbintenis tussen twee personen waarbij van tevoren
verbintenis tussen twee personen, bijna gelijk aan wordt afgesproken welke bezittingen en schulden van
een huwelijk. wie zijn en blijven.

Huiselijk geweld Lichamelijke, seksuele of geestelijke Rolverdeling De manier waarop partners de taken
mishandeling van een persoon door iemand uit de hebben verdeeld.
huiselijke kring of familiekring van het slachto er.
Samenlevingscontract Schri elijke overeenkomst
Huwelijksdwang Als iemand gedwongen wordt om tussen partners met afspraken over de kosten van het
te trouwen. huishouden, over bezittingen en schulden en over de
woning.
In gemeenschap van goederen trouwen O ciële
verbintenis tussen twee personen waarbij alle
bezittingen en schulden uit de tijd van het huwelijk
van beide partners zijn.

Relaties 81

7 Seksuele diversiteit
Over LHBTI

themasburgerschap.nl/thema7

CASUS 0:00 – 2:37

IK DEED MIJN BEST OM EEN MEISJE TE ZIJN niet. Daarom heb ik het nog heel lang voor mezelf
François (1996) is geboren als meisje. Toen Fran- gehouden. Uiteindelijk vertelde ik het aan mijn ou-
çois borsten kreeg en ongesteld werd, merkte hij: ders. Ze zeiden: “Dit hadden we niet verwacht.” Ik
dit wil ik niet. Pas veel later, hij volgde toen de deed ook echt mijn best een meisje te zijn. Want ik
mbo-opleiding Verpleegkunde, vertelde hij zijn dacht dat als ik me zou gaan gedragen en kleden als
ouders dat hij zich een jongen voelt. een meisje, dat ik me dan ook een meisje zou gaan
voelen. Maar dat gebeurde niet. Het werkte precies
‘Als kind kon ik hutten bouwen en omgaan met jon- andersom: ik werd eigenlijk depressief. Ik moest het
gens en meisjes. Dat was helemaal niet raar. Maar iemand vertellen.’
toen ik in de puberteit kwam, dacht ik: hé, er klopt
iets niet. Toen ben ik ervaringen van anderen gaan Kun jij begrijpen dat François eerst geheimhield
lezen en kreeg mijn gevoel een naam: transgender. wat hij voelde?
Ik had niemand erover verteld. Aan de ene kant
dacht ik: dit is het. Aan de andere kant wou ik het

Licht je antwoord toe:

82

Mannelijk of vrouwelijk? Het Belgische topmodel Hanne Gaby Odiele onthulde
in 2017 dat ze interseksueel is.
François is geboren als meisje, maar voelt zich een jon-
gen. Kun jij je daar iets bij voorstellen? Blijkbaar kan er ‘Sekse zit tussen je benen,
dus een verschil zijn tussen je lichamelijke kenmerken gender zit tussen je oren’
en je gevoel. De geslachtskenmerken (penis of vagina)
die je bij je geboorte meekrijgt, bepalen of je een jon- Journaliste Lisa Peters
gen of een meisje bent. Je ouders geven je geslacht of
sekse door aan de burgerlijke stand en dat staat vanaf
dat moment ook zo in je paspoort. Van ongeveer 0,5
procent van de mensen is het geslacht onduidelijk.
Dat heet intersekse: interseksuelen zijn geboren met
zowel mannelijke als vrouwelijke geslachtskenmerken.
Gender
Sekse slaat dus op de geslachtskenmerken die je hebt bij
je geboorte. Hoe mensen in een samenleving denken
over wat mannelijk en wat vrouwelijk is (en alle rol-
len en eigenschappen die daarbij horen), heet gender.
Van een jongen verwacht je, vaak onbewust, dat hij wel
stoer en wild zal zijn, van een meisje dat ze zorgzaam
en lief is. Gender gaat dus niet alleen over kleding of
haardracht, maar ook over gedrag en houding. Ideeën
over wat vrouwelijk en wat mannelijk is, komen voort
uit de cultuur en veranderen constant. Honderd jaar
geleden was roze een kleur voor jongens, daarna voor
meisjes en tegenwoordig ook voor homo’s. In onze tijd
zie je ook veranderingen. Sommige jongens dragen
bijvoorbeeld make-up.

1 Man draagt jurk Bron 1

a Kruis aan: wat bedoelen we met gender?

Dat een man een vrouw wil worden of andersom.

Dat is de sekse van iemand.

Of iemand zich kleedt als een man of als een vrouw.

Wat de meeste mensen vrouwelijk of mannelijk vinden.

b Leg de quote van Lisa Peters uit. Acteur Billy Porter: ‘Op de rode loper kan ik mensen iets
c Bekijk bron 1. Wat heeft de uitspraak van Billy Porter te duidelijk maken. Vrouwen dragen elke dag broeken, maar als
een man een jurk draagt, is de wereld te klein.’
maken met gender?

Seksuele diversiteit 83

2 Wat vind jij mannelijk of vrouwelijk?

a Werk in drietallen. In hoeverre zijn de voorbeelden volgens jullie mannelijk of vrouwelijk? Geef elk voorbeeld

een plek in het vak hieronder. Je kunt iets natuurlijk ook een beetje mannelijk of vrouwelijk vinden, of neutraal.

- mascara - voetballen - in de ICT werken
- rok - fotomodel zijn - soldaat zijn
- in de bouw werken - lang haar - een bedrijf runnen
- in de kinderopvang werken - tatoeages - over gevoel praten

mannelijk neutraal vrouwelijk

b Door de tijd heen veranderen onze ideeën over wat mannelijk en wat vrouwelijk is. Leg dat uit met behulp

van één van de voorbeelden die bij vraag a staan.

c Is jouw (toekomstige) beroepssector vooral een mannenwereld, een vrouwenwereld of maakt dat niet uit?

Geef een voorbeeld. Kun je dit ook zien aan het aantal mannelijke en vrouwelijke studenten?

d Welke uitingen van jezelf – zoals gedrag, interesses, activiteiten of uiterlijk – vind jij (een beetje) mannelijk

en welke (een beetje) vrouwelijk? Geef van elk een voorbeeld.

Van transgender tot hetero je sekse. Er zijn mannen die zich vrouwelijk kleden. En
er zijn ook vrouwen die zich mannelijk gedragen.
François was een meisje, maar voelde zich in dat ‘hokje’ Genderdiversiteit
niet thuis. Dat merkte hij bijvoorbeeld bij het kopen van Het begrip transgender gebruik je voor alle men-
kleding: hij kocht liever op de mannenafdeling. Je kunt sen (bijna 4 procent van de bevolking) van wie de
zeggen: zijn genderidentiteit kwam niet overeen met genderidentiteit of de genderexpressie niet overeen-
zijn sekse. Genderidentiteit betekent dat iemand zich komt met de sekse, het geboortegeslacht.
man, vrouw, iets ertussenin of geen van beiden voelt. Binnen de groep van transgenders bestaan veel ver-
Genderidentiteit is dus een gevoel: het is onzichtbaar. schillen, die noemen we genderdiversiteit. Van vrou-
Toch weet je vaak wel of iemand zich (vooral) man wen die helemaal man willen worden, tot mannen die af
of vrouw voelt. Je ziet dat aan iemands haardracht, en toe als vrouw door het leven gaan, van personen die
kleding, gedrag of manier van praten of bewegen.
Hoe je laat zien of je man of vrouw bent, heet gender-
expressie. Die expressie hoe niet hetzelfde te zijn als

84

redelijk tevreden zijn met hun lichamelijke geslachts- Sommigen willen dat wel, zoals François. Door hor-
kenmerken tot mensen die er een a eer van hebben. monen te slikken hee hij nu bijvoorbeeld een lagere
Het is dus niet zo dat alle transgenders een probleem stem en gezichtsbeharing. Ook liet hij zijn borsten ver-
met hun lichaam hebben. Veel transgenders hebben wijderen.
niet de behoe e om hun geslacht aan te passen. Op wie je verliefd wordt
Je sekse en je gender staan los van tot wie je je
aangetrokken voelt. Het geslacht waarop je valt, dat
is je seksuele geaardheid. De meeste mensen zijn
heteroseksueel en voelen zich dus aangetrokken tot
mensen van het andere geslacht. Mensen die op het-
zelfde geslacht vallen zijn homoseksueel. Bij vrou-
wen spreken we van lesbiennes, bij mannen van
homo’s. Mensen die zowel op mannen als vrouwen
vallen, noemen we biseksueel. Ongeveer 4 tot 7
procent van de inwoners van Nederland ziet zichzelf als
homo- of biseksueel.

‘Met wie je zou willen zoenen,
dat is je seksuele geaardheid’

Seksuele diversiteit
Er zijn dus heel veel verschillen: in geslachtskenmer-
ken, hoe mannelijk of vrouwelijk je je voelt, tot wie je je
aangetrokken voelt, de manier waarop je je gedraagt en
hoe de maatschappij verwacht dat je je gedraagt. Al die
verschillen samen noem je seksuele diversiteit. Om de
verscheidenheid samen te vatten, kun je de a orting
LHBTI gebruiken.

Bron 2 Beautyvlogger Jessie Maya,
ooit geboren als Jeroen Bosch,
maakt YouTube-video’s over
haar transitie van man naar
vrouw en vertelt openhartig
over het hele proces.

3 LHBTI

a Waar staat de afkorting LHBTI voor? Elke letter staat voor een begrip dat je terugvindt in dit thema.

L

H

B

T

I

Seksuele diversiteit 85

b Een organisatie die opkomt voor LHBTI’ers legt in een video nog eens haarfijn uit hoe het zit met de

hokjes ‘man’ en ‘vrouw’. Bekijk de video. Zet in het schema een eigen omschrijving van elk begrip.

Gebruik per omschrijving niet meer dan tien woorden.

Eigen omschrijving Hoe het heet als je iets
ertussenin bent of allebei

Geslacht

Genderidentiteit

Genderexpressie

Geaardheid

c Bekijk de video nog een keer. Zet de volgende woorden op de juiste plek in de laatste kolom in het schema:

ANDROGYN - BISEKSUEEL - GENDERNEUTRAAL - INTERSEKSE.

d Bekijk bron 2. Beschrijf de genderidentiteit en de genderexpressie van Jessie Maya.

4 Verwarring

‘Is zij wel een vrouw?’ Bron 3 Bron 4

De overwinningen van ‘Mensen denken al snel: die is gay’
de Zuid-Afrikaanse atlete
Caster Semenya leidden tot Ruben (22): ‘Ik heb nooit
grote opwinding. ‘Is zij wel gedacht dat ik homo was.
een vrouw?’ vroegen andere Anderen wel. Ik acteer, zing
hardloopsters zich af. Maar en schrijf liedjes. Mensen
Semenya voelt zich vrouw zien een gevoelige jongen
en is een vrouw. Ze heeft met een verzorgd uiterlijk
echter ook mannelijke geslachtsklieren en heeft en denken al snel: die is gay.
daardoor drie keer zoveel testosteron (een Onlangs dacht ik te irten
mannelijk hormoon) als een gemiddelde vrouw. met een meisje, maar later hoorde ik via een vriend
dat zij ervan uitging dat ik homo was. Ja, dat is
onhandig.’ Naar: de Volkskrant

a Lees bron 3. Passen de volgende begrippen bij dit verhaal? Leg je antwoord telkens kort uit.

Intersekse:

Transgender:

b Onze ideeën over wat mannelijk en wat vrouwelijk gedrag is, zorgen soms voor verwarring.

Leg dat uit met bron 4. Gebruik in je antwoord het begrip ‘genderexpressie’.

86

Coming-out gezegd of gedaan mag worden. Niet hetero zijn is dan
onbespreekbaar en het zorgt voor schaamte tegenover
Soms weten mensen als kind al dat ze homoseksueel of anderen in de gemeenschap. Dit kan ertoe leiden dat
transgender zijn. De meesten ontdekken dat in de pu- mensen hun geaardheid jarenlang verborgen houden.
berteit. Dat kan een heel lastige periode zijn. François Discriminatie vanwege seksuele geaardheid, bij-
deed er zo’n vijf jaar over om te accepteren dat hij trans- voorbeeld bij uitgaan of sollicitaties, is verboden. Dat
gender is. In die periode voelde hij zich vaak verward, betekent niet dat je geen mening mag hebben over
verdrietig en zelfs depressief. homoseksualiteit of genderdiversiteit.
Het kan heel moeilijk zijn om tegen je familie en vrien-
den te zeggen dat je homoseksueel of transgender bent.
François schreef er zijn ouders en zus een brief over. Net
zoals hijzelf, hadden ook zijn ouders tijd nodig om te
accepteren dat hun dochter zich een jongen voelt en een
jongen wil worden. Het moment dat je voor het eerst
aan anderen vertelt dat je genderidentiteit of seksuele
geaardheid anders is dan zij verwachten, heet ‘uit de
kast komen’ of coming-out.

Taboe
In Nederland mag iedereen vrij uitkomen voor zijn
seksuele geaardheid en genderidentiteit. Het is vooral
je omgeving die bepaalt hoe moeilijk of makkelijk het
is om uit de kast te komen. Voor kinderen van ouders
met vrijere opvattingen over relaties is dat makkelijker
dan als je opgroeit in een gezin waarin geloof en tradi-
ties belangrijk zijn. Vaak is er een taboe, iets dat niet

5 Een breuk in het gezin

‘Het is in ons hoofd gestampt dat je op jongens moet vallen’ Bron 5

Sinem (20) is van Turkse komaf. Ze is verkoopster. ‘Ik weet al sinds de basisschool dat ik lesbisch
ben. Alleen vanwege mijn cultuur kon ik er niet voor uitkomen.’ Vanaf haar achttiende komt
Sinem openlijk uit voor haar gevoelens, maar het was heel moeilijk om dit te bespreken met
haar ouders. ‘Nadat ik het mijn ouders verteld had, hebben we enkele maanden niet met elkaar
gesproken. Nu gaat het iets beter, maar mijn ouders hebben veel tijd nodig. Ze denken ook dat
ik vanzelf weer op mannen ga vallen. De rest van mijn familie weet het nog niet, zelfs niet mijn
broertje. Laatst vroeg hij of ik al een vriend had. Ik weet dan niet zo goed wat ik tegen hem moet
zeggen.’ Naar: Stichting Katilim

a Bedenk waarom het voor Sinem belangrijk is om haar geaardheid openlijk te tonen.
b De ouders van Sinem vinden het heel moeilijk om haar homoseksualiteit te accepteren.

Bedenk twee mogelijke redenen waarom zij het zo moeilijk vinden.

Seksuele diversiteit 87

6 Ik ben gewoon Nikkie

ACTUEEL Bron 6

‘Uitspraak Caroline Tensen killing voor transjeugd’

HILVERSUM – YouTube-ster Nikkie de Jager transgender is, noemt de opmerking
baalt van de manier waarop Caroline Tensen ‘killing voor transgenderjeugd’. Ook op
gisteravond in Wie ben ik? over haar sprak. Een Twitter reageerden kijkers verontwaardigd
kandidaat moest de naam van de wereldberoemde ‘@NikkieTutorials is een vrouw. Het
beautyexpert raden. Dat was volgens Tensen antwoord op de vraag ‘Is het een vrouw?’
‘een dingetje’ omdat niet helemaal duidelijk is JA. Daar hoef je geen twijfel over te
zou zijn of Nikkie een man of een vrouw is. zaaien, Caroline Tensen! Niet ok.’ Tensen
Nikkie, die vorig jaar bekendmaakte dat ze hee inmiddels haar excuses aangeboden. Naar: AD

a Waarom noemt Nikkie de Jager de uitspraak van Caroline Tensen ‘killing voor transjeugd’?
b Bekijk ook bron 2. Denk je dat mensen als Nikkie en Jessie Maya het voor andere transgenders makkelijker

maken om uit de kast te komen? Leg je antwoord uit.

7 Meningen over homoseksualiteit

a In het schema staan vijf uitspraken over homoseksualiteit en vijf quotes die telkens een tegenargument

geven. Welke quote geeft antwoord op welke uitspraak? Noteer telkens het juiste nummer in de middelste

kolom.

Juiste
nummer

A Homoseksualiteit is onnatuurlijk. 1 François: ‘Je moet meestal door een heel moeilijke
periode voordat je accepteert dat je homo of trans bent.’

B Homoseksualiteit is een ziekte 2 Alyssa: ‘Homoseksueel gedrag komt in ieder geval voor
waarvan je kunt genezen. bij 1.500 soorten vogels en zoogdieren.’

C Homoseksualiteit is in strijd met 3 Myrthe: ‘Vanaf mijn geboorte val ik al op meiden. Als
het geloof. God dat erg vond had hij me niet zo geboren laten worden.’

D Homoseksuelen dagen anderen uit 4 Kevin: ‘Eigenlijk wist ik altijd al dat ik homo was, maar
als ze openlijk hun geaardheid tonen. ik wilde niet toegeven aan het gevoel ‘kies voor jezelf’!’

E Homoseksuelen of transgenders zijn 5 Simon: ‘Als ik op straat zoen of hand in hand loop met
aanstellers en willen aandacht. mijn vriend, lok ik niks uit. Ik doe hetzelfde als hetero’s.’

b Kies bij elke combinatie met welke uitspraak of quote jij het het meest eens bent.

Omcirkel de letter of het cijfer en leg een van je keuzes uit.

88

8 Homoseksualiteit en voetbal

ACTUEEL

Topvoetballer moet uit de kast komen Bron 7

NAALDWIJK – Zeker drie Nederlandse De Nederlandse voetbalster Vivianne
profvoetballers zijn homoseksueel, maar Miedema denkt dat homoseksualiteit in
durven niet uit de kast te komen. Dit de voetbalwereld pas volledig geaccep-
blijkt uit gesprekken met Arnold Smit, teerd wordt als een mannelijke topvoet-
vertrouwenspersoon bij voetbalclubs. baller er openlijk voor uitkomt dat hij
ijs Smeenk is bestuurslid van de John homoseksueel is. ‘Ik begrijp niet waarom
Blankenstein Foundation. Deze organi- het uitmaakt of iemand homo is. Zeker
satie zet zich in voor de acceptatie van in het voetbal, waar we allemaal dezelfde
LHBTI+ in het voetbal. ijs bevestigt passie delen’, zegt Miedema in een ge-
dat er nog veel moet gebeuren op het sprek met de BBC. ‘Als er nu een top-
gebied van homoacceptatie in het voet- voetballer uit de kast komt, dan zal dat
bal. ‘Er is nu een app tegen discrimina- veel jongens helpen om ook uit te komen
tie, maar de KNVB richt zich vooral op voor wie ze zijn.’
racisme, niet op homodiscriminatie.’
Naar: RTL Nieuws, AD, Trouw

a Zoek op internet op waarom de foundation is vernoemd naar John Blankenstein.
b Stel, je speelt in een voetbalteam. Eén teamlid zegt homoseksueel te zijn. Hoe zou jij reageren?

‘Ik ben gestopt met voetbal’ Bron 8

‘Flikker!’‘Vuile homo!’ Soms hoorde Brian deze Het is een machowereld, en ook best
scheldwoorden wel tien, twintig keer per voetbal- wel traditioneel. Dus ik dacht: ze gaan me niet
wedstrijd. ‘Mijn teamgenoten stonden er niet bij respecteren, nooit.’ Op zijn negentiende kwam
stil dat dat pijn kon doen.’ Sterker nog: ze hadden hij uit de kast. Bij zijn familie, vrienden, maar niet
géén idee dat Brian al sinds zijn veertiende wist bij zijn team. ‘Ik ben gestopt met voetbal toen ik
dat hij op mannen viel. ‘Want ik wist: dit mag mijn bekendmaakte dat ik gay was.’
team niet te weten komen.
Naar: RTL Nieuws

c Lees bron 8. Waarom is homoseksualiteit in de mannelijke voetbalwereld nog zo’n probleem, denk je?

Gelijkheid voor LHBTI’ers

Wat zou jij ervan vinden als je zoon of dochter homo- mogen zij ook een kind adopteren. Er is wettelijke
seksueel is? Zo’n driekwart van de Nederlanders zegt bescherming voor biseksuelen in de maak. De wet-
daar geen probleem mee te hebben. Toch is van volledi- ten zorgen ervoor dat LHBTI’ers dezelfde rechten en
ge acceptatie in de samenleving nog geen sprake. kansen hebben in onze samenleving. Dat is belangrijk
Homo-emancipatie voor hun emancipatie.
Alhoewel de grondwet discriminatie verbiedt, kwam Dat homoseksuelen voor de wet gelijk zijn, betekent niet
er in 1994 de Algemene wet gelijke behandeling. Deze dat zij in Nederland volledig geaccepteerd zijn. Voor de
wet verbiedt nadrukkelijk discriminatie op grond meeste mensen geldt dat heteroseksualiteit de norm is.
van homoseksualiteit. Sinds 2001 kunnen homoseksu- Misschien is dat de reden dat veel voetballers niet uit
ele stellen met elkaar voor de wet trouwen, sinds 2009 de kast komen. Ook streng religieuze gemeenschappen
keuren homoseksualiteit vaak af.

Seksuele diversiteit 89

De emancipatie van transgenders aan als man of vrouw, omdat sommigen niet precies in
Stel, een vrouw krijgt een nieuwe baan. Maar als ze die hokjes passen. De NS noemt treinreizigers bijvoor-
haar paspoort laat zien voor het personeelsdossier, staat beeld niet langer ‘beste dames en heren’ maar ‘beste
daarin dat ze man is. Ze weet niet hoe haar leidingge- reizigers’.
vende hierop zal reageren. Om zo’n ongemakkelijke si- Toch krijgen transgenders vaak te maken met onbe-
tuatie te voorkomen, kun je sinds 2014 je geboortege- grip. Het blij voor hen moeilijk om hun identiteit
slacht in je paspoort laten aanpassen. openlijk te uiten. Ze krijgen regelmatig negatieve reac-
In de Algemene wet gelijke behandeling is sinds 2019 ties en ervaren daardoor meer onveiligheid, eenzaam-
ook opgenomen dat discriminatie op basis van heid en hebben vaker psychische problemen. Ook op
genderidentiteit, genderexpressie of interseksualiteit het werk ervaren transgenders geregeld discriminatie
verboden is. en pesterijen. François besloot zijn verhaal te delen via
Die nieuwe wetten laten zien dat er sinds kort meer YouTube en in de media. Zo wil hij ervoor zorgen dat
aandacht is voor genderdiversiteit. Daarbij past ook het mensen genderdiversiteit minder vreemd vinden en er
streven van de overheid, instellingen en bedrijven om meer acceptatie komt.
genderneutraal te zijn. Dan spreek je mensen niet meer

9 Emancipatie

Bron 9
Esmée van Loon (23) groeide op in
een gezin met twee moeders. ‘Mijn donorvader
woonde op Texel, net als wij. Samen met zijn
man. Ik zie ze als familie, maar een vaderrol
heeft hij nooit gehad. Ik ben opgegroeid met
het idee dat je niet per se heteroseksueel hoeft
te zijn. Dat ik een vriendinnetje kreeg, vond
niemand vreemd.’

Naar: RTL Nieuws

a Leg uit waarom het voor transgenders heel belangrijk is dat ze hun geboortegeslacht in hun paspoort

kunnen laten wijzigen.

b Transgenders kunnen moeilijker werk vinden dan andere burgers. Vind jij het een taak van de overheid om

hier iets aan te doen?

c Lees bron 9. Leg uit dat het verhaal van Esmée een voorbeeld is van homo-emancipatie.
d Lees het kader ‘Wist je dat?’ op de volgende bladzijde. Is er op jouw school een Coming Outdag, Paarse

Vrijdag of GSA-netwerk?

e Stel, er is een Paarse Vrijdag op jouw school. Zou jij dan paarse kleding dragen?

90

f Ontwerp samen met een medestudent een symbool dat duidelijk maakt dat een toilet genderneutraal is.

Regenboogvlag Wist je dat?

Elk jaar hangt op 11 oktober op veel scholen de
regenboogvlag uit. Het is dan Coming Outdag. Zo is
voor iedereen duidelijk: LHBTI-studenten horen er hele-
maal bij en moeten ook op school zichzelf kunnen zijn.
Dat is belangrijk, want veel LHBTI’ers krijgen te maken
met pesterijen, intimidatie en soms ook met geweld. Als
je op jouw mbo meer ruimte wilt voor seksuele diversiteit
kun je een Gay Straight Alliance (GSA-netwerk) oprichten
of je daarbij aansluiten. Kijk op gsanetwerk.nl. GSA’s
worden ondersteund door het COC, de belangenorganisa-
tie van LHBTI’ers. Twijfel je over je seksuele geaardheid
of genderidentiteit? Kijk dan op: iedereenisanders.nl.
Daar kun je ook terecht als je worstelt met de vraag hoe
je geloof en je seksuele voorkeur kunnen samengaan.

10 Gewaagde reclamecampagne Bron 10

Bekijk de foto hiernaast. Welke uitspraak past bij jou? Reclame van het bedrijf Suitsupply uit 2018.

Als je homoseksualiteit zo openlijk laat zien, zullen
er meer mensen homoseksueel worden.
Twee zoenende vrouwen vind ik wel kunnen, maar
twee mannen: dat is gewoon vies.
Ik heb niets tegen homo’s, maar ik zie liever geen
zoenende mannen.
Ik voel me er wat ongemakkelijk door, ik moet eraan
wennen.
Zoenende mannen, dat is toch heel normaal?

Anders, namelijk:

Seksuele diversiteit 91

11 Wat vind jij? Eens Oneens

a Geef voor elke stelling aan of je het ermee eens of oneens bent.

1. Een LHBTI’er kan in onze klas zonder problemen uit de kast
komen.

2. Een LHBTI’er kan het beroep waarvoor we worden opgeleid
zonder problemen doen.

3. Een LHBTI’er zal in het beroep waarvoor we worden opgeleid
gemakkelijk een leerbedrijf kunnen vinden.

4. Homoseksuelen mogen geen kind adopteren: een kind heeft
het recht in een ‘gewoon’ gezin op te groeien.

5. Een LHBTI-docent kan niet op een christelijke school werken.

b Licht twee van je antwoorden toe.

c Vergelijk jouw antwoorden met die van een medestudent. Kies twee stellingen uit die je met

elkaar bespreekt.

12 Grondrechten

ACTUEEL

Tim Hofman boos Bron 11

KRIMPEN AAN DEN IJSSEL – In de Houtzager deed aangi e tegen de pre-
uitzending gisteravond van BOOS, dikant, maar het Openbaar Ministerie
bracht Tim Hofman een bezoek aan een hee laten weten niets met de aangi e te
gereformeerde predikant. Reden voor doen. ‘In de grondwet staat dat iedereen
zijn bezoek was een klacht van Leon recht hee op vrijheid van godsdienst.
Houtzager. ‘De predikant ziet een ver- Omdat de predikant zijn uitspraken
band tussen het coronavirus en de ac- deed vanwege zijn geloofsopvatting,
ceptatie van homoseksualiteit. Hij zegt vallen deze niet onder discriminatie of
dat homo’s zondig zijn en verbannen groepsbelediging.’
moeten worden’, vertelt Houtzager.
Naar: AD

a Lees bron 11. Welke grondrechten botsen in deze situatie met elkaar?
b Ga in gesprek met een klasgenoot. Welk grondrecht vinden jullie in dit geval belangrijker?

Leg je antwoord uit.

92

Portfolio-opdracht - Belangrijk of overdreven?

Bij deze laatste opdracht maak je een product. Voeg dit toe aan je portfolio.
Lees en bekijk bron 12. De Canal Parade is wereldberoemd. Sommigen vinden het een prachtig en belangrijk
feest, bij anderen roept het ergernis en afkeuring op.
Je schrijft een brief aan een Amsterdamse krant waarin je je mening geeft over de Canal Parade.
Je onderbouwt je mening met drie argumenten. Verwerk in je brief kennis uit dit thema.
De brief moet zo’n tweehonderd woorden hebben.

Te veel of te weinig aandacht Bron 12

Mening A: ‘Eind juni hadden we Roze Zaterdag, begin augustus
de Pride Amsterdam met de Canal Parade en in oktober de
Regenboogweek. Ik vind het over de top en kan mij goed
voorstellen dat mensen zoiets hebben van: we weten het nu wel.’
Mening B: ‘De overheid moet de regenboogvlag hijsen om
veiligheid te creëren voor LHBTI’ers. Alleen in Noord-Nederland
heeft het discriminatiemeldpunt al 131 meldingen gekregen over
discriminatie. Dan kan je niet zeggen, laat ze hun eigen boontjes
doppen. Nee, dan is het super jn als de overheid met de vlag laat
zien: je bent welkom.’ Naar: NPO Radio1

Begrippen

Biseksueel Iemand die zich (seksueel) aangetrokken Intersekse Als iemand lichaamskenmerken hee die
voelt tot mannen en vrouwen. afwijken van de lichamelijke kenmerken die mannen
en vrouwen normaal gesproken hebben.
Coming-out Het moment waarop iemand voor het
eerst openlijk uitkomt voor zijn of haar genderidenti- LHBTI A orting van lesbiennes, homoseksuelen,
teit of seksuele geaardheid. biseksuelen, transgenders en interseksuelen.

Discriminatie Ongelijk behandelen van mensen op Sekse Feit dat iemand een man of een vrouw is op
basis van een kenmerk dat er in die situatie niet toe basis van lichamelijke kenmerken. Ook wel: geslacht.
doet.
Seksuele diversiteit Verscheidenheid aan seksuele
Emancipatie Het streven naar gelijke rechten en voorkeuren van mensen en genderdiversiteit.
acceptatie voor een achtergestelde groep.
Seksuele geaardheid Het geslacht waarop iemand
Gender Opvattingen in een samenleving of cultuur valt. Ook wel: seksuele identiteit, seksuele oriëntatie of
over wat als mannelijk of als vrouwelijk wordt gezien. seksuele voorkeur.

Genderdiversiteit Verscheidenheid aan gender- Taboe Iets waarvan mensen vinden dat het niet mag
identiteiten en genderexpressie. of waarover niet gesproken mag worden.

Genderexpressie Hoe iemand zichzelf laat zien, Transgender Iemand bij wie de genderidentiteit
vrouwelijk, mannelijk of een combinatie van beide. of de genderexpressie anders is dan het geslacht dat
iemand bij de geboorte hee meegekregen. Ook wel:
Genderidentiteit Of iemand zich een vrouw, man, trans, transgenderpersoon of transgendermens.
een combinatie of geen van beiden voelt.
Transitie Proces van een transgender om geheel of
Heteroseksueel Iemand die zich (seksueel) aange- gedeeltelijk van geslacht te veranderen.
trokken voelt tot mensen met een andere sekse.

Homoseksueel Iemand die zich (seksueel) aange-
trokken voelt tot mensen met dezelfde sekse.

Seksuele diversiteit 93



Politiek-juridische
dimensie

8 Politiek en idealen 96
Verschillende ideeën over een goede samenleving 108
120
9 Invloed uitoefenen 132
Hoe je zaken kunt veranderen in ons land 144

10 Democratisch beslissen
Onderhandelen om het eens te worden

11 Europese Unie
Wat merk je van de EU in het dagelijks leven?

12 Criminaliteit
Over het strafrecht en straffen

8 Politiek en idealen
Verschillende ideeën over een goede samenleving

www.themasburgerschap.nl/thema8

CASUS de hoeveelheid suiker in hun drankjes, zodat de prijs
niet omhoog hoeft. Dat veel producenten direct tot
HOE KRIJG JE MENSEN VAN DIE SUIKER AF? actie overgingen, had de regering niet verwacht.
In het NOS Journaal gaat het over een suiker- En ook consumenten blijken gevoelig voor deze finan-
belasting op frisdrank in Groot-Brittannië. ciële prikkel.’
De NOS-verslaggever in Londen vertelt: Een Britse vrouw geeft in het fragment haar mening
over de taks (belasting): ‘Ik vind het goed. Frisdrank
‘Iedereen weet het. In een glas frisdrank zitten al is best ongezond. Dus de taks stimuleert mensen om
gauw vijf of zes suikerklontjes. Maar hoe krijg gezondere drankjes te drinken.’
je mensen van die suiker af? De Britse regering
probeerde het met een belasting in de strijd tegen over- Vind jij dat de politiek in Nederland ook extra
gewicht en diabetes. Deze zogenaamde suikertaks is belasting op suikerrijke frisdrank moet invoeren?
hoger naarmate er meer suiker in de frisdrank zit. De
meeste merken hebben hun recept al flink aangepast.
Onder andere Sprite, Dr. Pepper en Fanta verlaag-
den door de invoering van de suikerbelasting

Licht je antwoord toe:

96

Ideeën Bron 1

Wel of geen suikertaks in Nederland? Meer of min-
der vluchtelingen opnemen? Doe je mee aan ‘Meatless
Monday’ en eet je dus één dag per week geen vlees?
Voor of tegen de EU? Zwarte Piet of roetveegpiet? Mo-
gen mbo-scholen studenten weigeren? Iedereen kent
wel onderwerpen waar hij een duidelijke mening over
hee . Jij hebt dat vast ook. In een democratie hebben
burgers grote invloed op de besluitvorming van hun
land en kunnen ze vrij praten over elkaars ideeën. En
dat doen we dan ook elke dag.

Compromissen sluiten Samenwerken was in Nederland vroeger al heel erg belangrijk,
Zo gaat het ook in de politiek. Politieke partijen nemen anders hielden we het niet droog.
namens ons besluiten over belangrijke onderwerpen.
En ook zij hebben verschillende meningen. We zijn in maar je mag niet oproepen tot haat of discriminatie. Je
Nederland goed in het komen tot een oplossing waar mag demonstreren en actievoeren, maar geen geweld
veel mensen zich in kunnen vinden. Je spreekt dan van gebruiken. Je mag je stem uitbrengen, maar anderen
een compromis. Daarvoor is samenwerken belangrijk. niet dwingen om op jouw kandidaat te stemmen. De
Er is zelfs een woord voor: polderen. meerderheid beslist, maar moet rekening houden met
In onze democratie zijn wel spelregels waar politici en de minderheid.
burgers zich aan moeten houden. Zo mag iedereen zijn
mond opendoen. Er is dus vrijheid van meningsuiting,

Voor en tegen Bron 2

‘Wat mij betreft komt er een ‘Mensen mogen zelf bepalen wat ze
suikertaks op frisdranken in eten en drinken. Is het verstandig dat
Nederland. Ik heb er geen ze gezond eten? Ja. Maar moeten we
problemen mee als je voor daar een belasting voor invoeren? Nee.’
ongezonde keuzes meer
moet betalen.’ Erik Ziengs, oud-Tweede Kamerlid VVD

Nicole Orriens, blogger

‘De overgewichtepidemie breidt
zich uit en zal leiden tot steeds
hogere zorgkosten. De over-
heid zou daarom een suikertaks
moeten invoeren. Suiker is de
gevaarlijkste drug van deze tijd.’

Paul van der Velpen, oud-directeur GGD

Naar: Adformatie, Het Parool, De Telegraaf, Huisvlijt.com

1 Ideeën

a Bekijk bron 1. Leg uit waarom we de Nederlandse manier van besluiten nemen ‘polderen’ noemen.
b Bekijk bron 2. Erik Ziengs is tegen de suikertaks. Bedenk nog een argument tegen de suikertaks

en schrijf dit onder zijn citaat.

c Stel dat Paul en Erik samen een besluit moeten nemen. Bedenk voor hen een compromis.

Politiek en idealen 97

d Geef eerst je eigen mening door telkens een kruisje te zetten bij Voor of Tegen.

Voor Tegen Met elkaar Compromis
oneens mogelijk

Minder vluchtelingen opnemen

Meatless Monday

Lidmaatschap van de EU

Roetveegpieten in plaats van zwarte pieten

Een mbo-instelling mag studenten weigeren

e Overleg nu met twee medestudenten. Over welke onderwerpen zijn jullie het niet eens? Zet kruisjes in de

kolom Met elkaar oneens.

f Zijn die meningsverschillen op te lossen met een compromis? Zet een kruisje in de laatste kolom.

Beschrijf voor een van die onderwerpen jullie compromis.

2 Spelregels

ACTUEEL

‘Dit is gewoon crimineel gedrag’ Bron 3

EINDHOVEN – Honderden markt geplunderd. Op verschil-
mensen waren naar de binnenstad lende plekken werd brandgesticht.
van Eindhoven gekomen, naar De aangehouden relschoppers
eigen zeggen om te demonstreren kunnen rekenen op inke stra en,
tegen de avondklok. De protesten zo kondigde het Openbaar Minis-
mondden uit in rellen. Er werd ge- terie aan. ‘Dit hee niets meer te
gooid met stenen, etsen en golf- maken met het uiten van je
ballen. Winkelruiten sneuvelden mening, maar dit is gewoon
en bovendien werd een super- crimineel gedrag.’ Naar: AD

a Iedereen mag zijn mond opendoen en zeggen wat hij wil, maar daaraan zit ook een grens.

Geef hiervan een voorbeeld voor jouw school of leerbedrijf.

b Lees bron 3. Welk twee rechten gebruiken mensen die de straat op gaan om (zonder geweld) te protesteren

tegen de avondklok?

c Stel dat kort na deze rellen een andere groep burgers vraagt om te mogen demonstreren tegen de corona-

maatregelen. Moet de burgemeester dat dan toestaan, verbieden of zoeken naar een compromis?

Leg je antwoord uit.

98